Philippe Claudel
As almas grises
Estou aí. O meu destino é estar aí. Jean-Claude Pirotte, Un voyage en automne Ser o escribán do tempo, un axudante calquera que se ve vagar cando se mesturan o home e a luz. Jean-Claude Tardif, L’Homme de peu
Á memoria de André Vers
1
Non sei moi ben por onde empezar. É realmente difícil. Todo ese tempo xa partido, que as palabras non farán volver xamais, e tamén os rostros, os sorrisos, as feridas… Pero aínda así cómpre que intente dicilo. Dicir o que me roe o corazón dende hai vinte anos. Os remorsos e as grandes preguntas. Cómpre que abra o misterio co bisturí, coma se fose un ventre, e que afunda nel as dúas mans, aínda que nada cambie nada de nada. Se se me preguntase por que milagre coñezo todos os feitos que vou contar, respondería que os coñezo, e mais nada. Coñézoos porque me son tan familiares como a caída da tarde ou a saída do sol. Porque pasei a vida querendo xuntalos e recoselos, para facelos falar, para escoitalos. En certo xeito, noutrora ese era o meu traballo. Vou facer desfilar moitas sombras. Sobre todo unha delas estará en primeiro plano. Pertencía a un home chamado PierreAnge Destinat. Foi fiscal en V. durante máis de trinta anos, e exerceu a súa profesión coma un reloxo mecánico que non se descompón nin se para xamais. Unha grande arte, sen dúbida, das que non necesitan museos para facerse admirar. En 1917, na época do “Caso”, como se lle chamou aquí, subliñando a maiúscula con suspiros e mímicas, tiña máis de sesenta anos e había un que se xubilara. Era un home alto e seco que semellaba un paxaro frío, maxestoso e distante. Falaba pouco. Impoñía moito. Tiña ollos claros, que parecían inmóbiles, e beizos finos, sen bigote, fronte alta, pelo gris.
11
V. está a uns vinte quilómetros de aquí. En 1917 vinte quilómetros eran un mundo, sobre todo no inverno, sobre todo con aquela guerra que non daba acabado e que trouxera ás nosas estradas un gran rebumbio de camións e carretóns de man, e de fumes pestilentes, ademais de milleiros de tronos, porque a fronte non estaba lonxe, malia que, dende onde nos atopabamos, era para nós coma un monstro invisible, un país oculto. A Destinat chamábanlle de xeito diferente segundo o sitio e as persoas. Na prisión de V., a maioría dos internos alcumábano “o Chupasangue”. Nunha cela había mesmo un debuxo feito a coitelo nunha grosa porta de carballo que o representaba. Parecíase bastante. Debo engadir que o artista tivera tempo dabondo para admirar o modelo durante os quince días do seu longo xuízo. Nós, cando nos cruzabamos con Pierre-Ange Destinat na rúa, chamabámoslle “señor Fiscal”. Os homes quitaban a gorra e as mulleres humildes dobraban o xeonllo. As outras, as importantes, as que pertencían ao seu mundo, baixaban a cabeza moi lixeiramente, coma os paxaros cando beben nos canlóns. Nada disto lle producía o menor efecto. El non respondía, ou facíao de xeito tan leve que cumprirían catro pares de anteollos ben limpos para ver os seus beizos moverse. Non era desprezo, como cría a maioría da xente; era, penso eu, simple indiferenza. No entanto, houbo unha persoa que case chegou a entendelo, unha moza da que volverei falar e que o alcumara, aínda que só para si, “Tristeza”. Quizais todo ocorrese pola súa culpa, pero ela xamais o soubo. A principios de século, un fiscal aínda era un gran señor. E en tempos de guerra, cando unha soa refolada de metralladora acababa cunha sólida compañía de valentes dispostos a todo, solicitar a morte dun home só e encadeado tiña algo de artesanal. Eu non creo que actuase por crueldade cando reclamaba e obtiña a cabeza dun pobre diaño que esnocara un carteiro ou destripara a súa sogra. El víase diante do idiota, coas espo-
12
sas nos pulsos, entre dous axentes, pero apenas reparaba nel. Miraba, por así dicilo, a través del, coma se xa non existise. Destinat non se asañaba con criminais de carne e óso, senón que defendía unha idea, soamente unha idea, a idea que el tiña do ben e do mal. Ao oír a sentenza, o condenado berraba, choraba, rabiaba e ás veces alzaba as mans ao ceo, coma se de súpeto lembrase o catecismo. Destinat non o vía xa. Gardaba os seus apuntamentos na carteira, catro ou cinco follas nas que redactara as súas conclusións con súa letra miúda e refinada, e tinta violeta, un puñado de palabras escollidas con coidado que case sempre facían estremecer o público e reflexionar os xurados cando non estaban durmindo. Unhas palabras que abondaran para levantar un patíbulo nun tris, máis rápido e con maior seguridade do que farían dous carpinteiros nunha semana. El non tiña nada contra o condenado; xa non o coñecía. Comprobeino cos meus propios ollos ao final dun xuízo, nun corredor: Destinat sae co seu fermoso armiño aínda posto e co seu aire de Catón e crúzase co futuro marido da guillotina, que o increpa, queixoso. Aínda tiña os ollos vermellos tras a lectura da sentenza, e seguramente nese momento se arrepentía dos disparos de escopeta que descargara no bandullo do seu xefe. –Señor Fiscal –xeme–, señor Fiscal… Destinat mírao aos ollos, coma se non vise os xendarmes nin as esposas, ponlle unha man no ombreiro e respóndelle: –Si, amigo meu. Xa nos coñecemos, non? En que podo servilo? Sen ningunha ironía, con toda naturalidade. O outro quedaba xeado. Era coma unha segunda sentenza. Despois de cada xuízo, Destinat ía comer ao Rébillon, fronte á catedral. O dono é un home groso coa cabeza coma unha endivia, amarela e branca, e a boca chea de dentes estragados. Chámase Bourrache. Non é moi espelido, pero posúe instinto para o diñeiro. É a súa natureza. Non ten a culpa. Sempre
13
leva un gran mandil de pano azul, que o fai parecer un barril forrado. Tivo unha muller que nunca saía da cama, debido a un mal de languidez, como lle din aquí, onde é fácil ver xente que confunde as brétemas de novembro coa súa propia debilidade. Morreu, non tanto pola enfermidade á que en definitiva tivera que agarrarse como polo que aconteceu, polo Caso. Nesa época, as tres fillas de Bourrache eran tres pequenos lirios, pero cun chisco de sangue puro que lles coloreaba a cute ata facérllela arder. A pequena non fixera dez anos. Tivo mala sorte. Ou quizais moi boa, quen sabe. As outras dúas só tiñan nomes, Aline e Rose, mentres que á pequena todo o mundo a chamaba “Belle”, e algúns, que se sentían poetas, mesmo “Belle de Jour”. Cando as tres estaban no comedor, levando xerras de auga, litros de viño e cubertos entre decenas de homes que falaban forte e bebían sen freo, parecíanme, ao velas, flores esquecidas nunha taberna de mala fama. E a pequena, sobre todo, parecíame tan fresca que sempre a vin afastadísima do noso mundo. Cando Destinat entraba no restaurante, Bourrache, que é home de costumes, recibíao coa mesma frase, sen cambiar unha coma: –Un menos, señor Fiscal! Destinat non respondía. Entón Bourrache acomodábao. Destinat tiña a súa mesa, que lle estaba reservada todo o ano, unha das mellores. Non dixen a mellor porque esa –existía, estaba pegada á enorme estufa de cerámica e dominaba a través das cortinas caladas toda a praza do Xulgado–, esa, pois, era para o xuíz Mierck, un habitual que acudía catro veces á semana. Xa o dicía o seu bandullo, abombado ata a parte superior das coxas, e tamén a pel, estragada polo acne, coma se todos os borgoñas que bebía se lle xuntasen alí a agardar que os botasen. Mierck non apreciaba demasiado o Fiscal. Este correspondíalle de igual xeito. Mesmo coido que o que acabo de escribir queda curto, pero todos os vían saudarse moi serios, quitando o som-
14
breiro, coma dous homes aos que os separa todo pero que, non obstante, comparten o mesmo menú. O máis curioso era que Destinat ía pouco ao Rébillon e, porén, tiña a súa mesa, baleira as tres cuartas partes do ano, o que representaba unha considerable perda de ingresos para Bourrache, pero este non lla daba a ninguén por nada do mundo, nin sequera os días de feira grande, en que todos os labregos da bisbarra acudían a embebedarse despois de apalparlles as ancas ás vacas e baixar un litro de augardente de ameixa dende o abrente, e antes de ir solazarse ao bordel da tía Nain. A mesa permanecía baleira aínda que os clientes marchasen por falta de sitio. Un día Bourrache mesmo botou un tratante de gando que insistiu en ocupala, e que non volveu aparecer por alí. –Máis vale unha mesa de rei sen o rei ca un cliente sentado coas botas cheas de esterco! Velaquí o que me dixo Bourrache un día que se me deu por preguntarlle.
15