'Circe', de Annie Vivanti (mostra)

Circe A novela de María Tarnovska

1.

E agora, que Deus me quite a memoria.

(Contessa Lara10)

Os verdes campos da Apulia rodaban ante o tren fuxidío.

O sol de marzo, tan doce ao aire libre, entraba tórrido e implacábel pola xanela e premía nos poeirentos coxíns de veludo vermello con ardente obstinación.

Eu non vía como fuxía a verde paisaxe primaveral; os meus ollos estaban fixos nun caderno que sostiña sobre os xeonllos: un inocente caderno escolar destinado a conter a afanosa caligrafía dunha man infantil. Na portada, un adorno azul rectangular dicía: “Horario de clases”, e debaixo, por cada día da semana, había uns pequenos espazos en branco: “aritmética”, “xeografía”, “historia”…

Coitada! A que tétrica escola fora a malpocada alumna á que pertencía este caderno! Que macabra lección era esta, escrita pola branca man patricia que coñecera tantos mornos beixamáns, o peso tan grande de resplandecentes xemas, e agora tamén a férrea resistencia das barras dunha cela…?

Pasei a primeira páxina, e ante min vin estendida, mesta e cursiva, a caligrafía acuminada… pálidas liñas trazadas a lapis.

Perdinme naquel sinistro manuscrito coma nunha landa de soños.

Cada volta que pasaba unha páxina, saltábanme á vista, soberbios e señoriais, os fermosos nomes eslavos dun prín10 Evelina Cattermole (1849-1896), escritora italiana que asinou as súas obras co pseudónimo de Contessa Lara.

29

Annie Vivanti

cipe, dun amante ou dun asasino. En cada liña ría a morte ás gargalladas, ruxía a paixón. E, como saída das ondas dun mar de fantasía –un mar de morfina, sangue e champaña–, velaquí xorde, coma unha nova Venus, soñadora e fascinante, María Nikoláievna Tarnovska.

Inxenua e atónita, así comeza ela as súas memorias: Aos oito anos tiven a rubéola e perdín a vista. Levaba unhas lentes azuis. Miña nai queríame moito. Tamén meu pai. Tamén o servizo. Todos me querían moito.

Aquí está. Contrístame seguir coa lectura. Gustaríame pararme aquí, coa meniña que todos queren e que a través das súas lentes azuis ve o mundo de cor rosa.

Ai, María Nikoláievna! Se os teus ollos quedasen agochados detrás daquelas lentes crepusculares, quen ía aborrecerte e maldicirte hoxe?

Pero aos doce anos o oculista quixo descubrir aqueles iris de cor verde acuarela, aquelas límpidas pupilas translúcidas que habían mirar o fondo do abismo máis negro…

Leo, leo… e non podo pararme. As mestas páxinas escritas nas prisións de Venecia aparecen dende o comezo trazadas con nervio, con enérxicos borróns aquí e acolá, con ásperos subliñados de nomes e datas.

Xa nas primeiras páxinas campa o gallardo conquistador, o mozo Vasili Tarnovski: guapo a rabiar, ferozmente egoísta, de voz conmovedora coma un violonchelo, de ollos claros bañados de luz, de alma fusca saturada de vicios.

Eu xa tiña dezasete anos e tíñame por seria e asisada. Pero, malia dicirmo todos, non podía crer que Vasili fose volúbel, disoluto, inconstante. Namoreime da súa beleza e da súa voz, e o 12 de abril, nunha igrexiña da estepa, casei con el en segredo… Non sabía que se puidese ser tan feliz.

30

Circe

E de súpeto, na páxina seguinte, atopamos a lista tremenda, incríbel, das amantes que a esposa adolescente lle descobre.

Rematado o elenco musical de nomes femininos que para ela tocan unha melodía de fonda dor, simplemente anota: “Non sabía que se puidese ser tan infeliz”…

Máis adiante hai lagoas, estrañezas, incoherencias: un efémero florecer de frases efectistas. María Tarnovska esquece que é a tráxica heroína deste libro, e convértese en comentarista pasiva: Cando rematou a cea á unha da madrugada, meu marido abrazou de novo a Bozevski. Reconciliáranse. Logo Bozevski bicounos a man á miña curmá e a min, e acompañounos ao trenó. Mentres me axudaba a montar, oíuse unha detonación, e algo me asubiou no pelo. Bozevski caeu aos meus pés, salpicándome de sangue o abrigo, o vestido e os zapatos. Inclineime sobre el. Oín o meu marido exclamar con risa satánica: “Xa era hora…!”. “O meu cabalo espantouse e fuxiu mordendo o bocado”, dixen.

Quen de nós, se o sangue do amante asasinado lle salpicase o vestido, repararía ndo cabalo que foxe mordendo o bocado?

Estraña e pasaxeira afectación literaria, de súpeto perdida outra vez e arrastrada no rodopío do drama vivido.

Aquí e acolá, no medio da traxedia, unha nota case que cómica, un humor inesperado e absurdo, sorpréndenos coma a labazada dun pallaso nun duelo a morte: Daquela, na prisión recibín a noticia de que Kamarovski morrera. Pregueille ao xuíz que me puxese un intérprete.

Mandáronme a un vello que falaba un mixtum compositum entre checo e ruso. Ai, aquel mixtum compositum…!

Cada pouco, no relato fúnebre, asoma, coma á fiestra dunha morgue, a faciana inocente dun neno: Tioka! Ri o meniño 31

Annie Vivanti

louro, que non sabe que ten arredor de si tantos rostros lívidos de mortos. Corre cos peíños áxiles polas pozas de sangue e estende os brazos cara ao branco peito contaminado por amantes canallas, mais el só coñece del a cándida dozura maternal…

Eu leo, leo, pero a escritura vai debilitándose. A man e o corazón de quen está facendo memoria cansan. E o tristeiro manuscrito remata inesperadamente, truncado e incompleto: Se fose quen de amosar todas as bágoas que vertín, se fose quen de describir todas as dores que sufrín, estou segura de que terían piedade de min. Na miña cativa existencia foime negado o dereito de amar e de ser feliz. Se a xente puidese imaxinar canta tristeza, canto sufrimento…

O meu tren vai freando… detense. Chego a Trani11.

Dentro de pouco verei cos meus propios ollos a muller que seguramente no seu corazón dirá coma a poeta nórdica: “E agora, que Deus me quite a memoria…”.

A monxa díxome: –Está a traballar no xardín. Vou buscala agora mesmo.

E marchou.

Volveu de alí a un pouco, xa acompañada. Logo sentou á parte, doce e apracíbel, coas mans no colo e os ollos baixos.

Ante min estaba a que eu viñera coñecer, aquela pola que todos os intelectuais, os avogados e os namorados do mundo comezaron a interesarse hai pouco; a muller na que se encarnizaron todas as mulleres: María Tarnovska, a destrutora, a Furia, a Erinia.

11 Cidade portuaria italiana da provincia da Apulia.

32

2.

Alta, inmóbil e co terríbel vestido de raias, fitábame cunha mirada fusca e hostil. As mans caíanlle aos lados do corpo, aquelas longas mans cuxa caricia empuxara os homes ao homicidio. A boca arqueada e desdeñosa tremíalle lixeiramente.

–Señora… –comecei. Ela sorriu un chisco, abaixando rapidamente a mirada cara ao infame vestido–. Señora –repetín–, non veño por compaixón nin por curiosidade.

Ela non respondeu. Agardaba.

–Veño defender ante vostede a todas as mulleres, que vostede considera ruíns, crueis e feroces.

Outro sorriso, breve, vívido e intelixente, lampexoulle nos ollos. Despois, o seu fino rostro tornouse de novo hermético e escuro.

–Dende hai dous anos atorméntame o pensamento de que vostede, encerrada aquí dentro, debe de pensar que todos os homes son viles e as mulleres desapiadadas. Os homes non o sei, pero as mulleres non son todas desapiadadas.

Ela agardou un anaco, logo falou, e a súa voz era feble e dorida: –No nome de cantas mulleres me trae esta mensaxe?

Eu tamén sorrín: –Somos catro –dixen–: dúas inglesas, unha norueguesa que é xordomuda e mais eu! A xordomuda é moi intelixente.

María Tarnovska riu! Foi unha risada plana, pequena, irrefreábel, e de súpeto semellou espantada por rir. A monxa virouse, algo sobrecollida. Pero para min Tarnovska xa non 33

Annie Vivanti

era a Erinia. A través da delincuente coa vestidura da infamia, a través da virago asasina, albiscara a mociña das lentes azuis! Aquel leve riso, asustado, solitario, extraviado nos tráxicos labios, deume un pulo no corazón.

As bágoas proíanme nos ollos coma mil alfinetes. Ela deuse de conta e palideceu.

Logo sentou, e inconscientemente adoptou a mesma postura da apracíbel monxa, coas mans entrelazadas no colo e os ollos baixos.

E por un pedazo reinou o silencio.

–Lin as súas memorias –dixen por fin.

–As miñas memorias? Non acordo escribilas. –A voz tornóuselle outra vez áspera e a mirada cortante coma unha folla de aceiro.

–Escribiunas nos cárceres de Venecia, a lapis, nun caderno escolar.

–Pode ser –María Tarnovska suspirou: un suspiro longo, entrecortado, coma unha sucesión de breves saloucos–. Era unha época de soños –dixo. E logo engadiu–: Pero creo que toda a miña vida é un soño.

Calou de novo, e despois continuou: –É un pensamento que teño dende hai pouco, pero que me conforta bastante. Creo que me adormecín un día cando era mociña, na miña casa de Otrada12… talvez no xardín… no bambán. A miúdo quedaba durmida no bambán cun libro… E en breve espertarei. Miña nai cun chal branco na cabeza virame chamar: “Mura! Mura! Onde estás? É a hora do té. Vasili anda buscándote…”. E eu saltarei do bambán, agochareime nos seus brazos e direille: “Mamá…!

Meu Deus…! Que soño tiven! Unha historia longa, espantosa, grotesca… Casaba con Vasili, que era ruín e infame.

Pero figúrate, mamá, Vasili un infame! Logo mataba tanta 12 Localidade da rexión ucraína de Poltava, no leste do país.

34

Circe

xente…. estaba en prisión… Pero figúrate, mamá, en prisión en Italia, onde só se vai en viaxe de noivos… Vaia soño…!”.

Mamá rirá, aloumiñándome o pelo. E entraremos xuntas, de ganchete (a mamá e mais eu sempre andamos de ganchete, coma os noivos), para tomar o té con Olga e Vasili… Por que pon esa cara? Ten pinta de ir chorar. Vostede non cre que é un soño…? A sor en cambio di que si.

A monxa alzou os seus apracíbeis ollos e miroume sen deixar de mover os labios na súa branda e monótona pregaria.

María Tarnovska continuou, mirándome en fite á cara: –Entón vostede cre que todo isto pode ser verdade? Que podo de verdade estar vestida así?

Apagóuselle a voz. Logo recuperouna, rouca e axitada: –E cre que de verdade están todos mortos? O pequeno Piotr? Bozevski? Stahl? Miña nai? Kamarovski? –Soltou unha risiña nerviosa–. Parece Hamlet! Lembra en Hamlet como morren todos? Un aquí, outro acolá, un detrás da cortina, outro de xeonllos… Afogados, degolados, estrangulados, acoitelados… Ai, que disparate! –E riu, estridente e alucinada–. Cando esperte…

Calou de improviso.

–Pobre Mura! –dixen, chamándolle polo tenro alcume ruso e tocándolle levemente a man.

Ela miroume, desconcertada. Logo púxose a murmurar.

Aquel murmurio apurado dábame calafríos nas costas.

–Quen es? Es Olga? Teño na cabeza un carrusel que xira, xira, xira, e non o podo parar. Tamén eu vou no carrusel, e xiro, e xiro, e xiro, e non me paro nunca. Xa…, nunca me deixaron parar. Sempre, sempre, sempre tiña que partir, viaxar, volver partir…

A monxa ergueuse e achegouse a ela.

–Non pense niso! –dixo–. Esta é a última viaxe. Despois descansará. –E pousoulle a man no ombro.

35

Annie Vivanti

Pero María Tarnovska mirábame.

–Quero espertar –dixo cun salouco–. Espertar! E contar o soño.

E nas longas xornadas daquel doce mes de abril contoumo a min así: Por onde comezo? Ah, si! Alí, onde adormecín… no bambán, no noso xardín. Ía calor, case tanta coma aquí…

Aquel día eu facía dezaseis anos e mamá en persoa, con moita solemnidade e en presenza de papá e da miña irmá, recollérame na croca a melena roiba. Acabáronse as longas trenzas polos ombros…

–Tes que parecer unha señorita –suspirou a mamá–, malia que aínda non o sexas.

–Pero si que son! –dixen eu, que o era tan pouco que non comprendía a alusión de mamá.

–Non, non –e a mamá sacudiu a cabeza–. Miña rula! –E aloumiñoume as fazulas, mirándome con doce ansiedade.

De súpeto marchei correndo ao xardín, moi orgullosa do meu helmo de cabelos cobreados. E no bambán bambeaba a cabeza de aquí para alá, sentindo a caluga fresca e descuberta… Se Vasili me vise así…

Pero os prendedores pesábanme; un pelo tirábame aquí e outro alí, e amolábanme. Parei o bambán e coa cabeza gacha quitei nun instante todos os prendedores e tireinos ao chan. O helmo de cobre afrouxouse, soltouse, e caeume de golpe como chuvia de ouro ata a cintura. Dun chimpo púxenme de pé no bambán e abaleeime forte voando polo aire puro… Ah, que marabilla! Sentía os meus cabelos detrás tendidos ao vento coma unha bandeira… e cando me bambeaba cara atrás arremuiñábanseme diante e todo arredor da cabeza, coma unha fronde enlouquecida de luz.

Eu ría e cantaba alto, eu soa.

36