Teogonía Traballos e días Escudo
Teogonía [Proemio] Comecemos celebrando con cantos as Musas Heliconíadas, que habitan o elevado e divino monte do Helicón4 e cos seus delicados pés danzan arredor da fonte violácea e do altar do moi poderoso Cronión. Despois de lavar a súa suave pel no Permeso, na Fonte do Cabalo ou no divino Olmeo5, no cumio do Helicón forman coros, belidos e encantadores, e móvense con lixeireza sobre os pés. Saíndo de alí envoltas en mesta brétema camiñan ao abeiro da noite ceibando a súa fermosísima voz, celebrando con himnos a Zeus portador da éxida6, á augusta [Hera Arxiva, calzada con áureas sandalias, á filla de Zeus portador da éxida, Atenea de ollos gacios, a Febo Apolo e á frechadora Ártemis, a Posidón que posúe e axita a terra e á honorábel Temis e a Afrodita de vívidos ollos, a Hebe de áurea coroa e á fermosa Dione, a Leto, a Xápeto e a Crono de revirada mente, a Eos, a Helio e á brillante Selene, a Xea, ao vasto Océano e á negra Noite 4 Monte da rexión grega de Beocia onde se atopa un dos lugares de culto ás Musas máis importantes. 5 Tanto o Permeso coma o Olmeo son ríos de Beocia. A Fonte do Cabalo, situada no monte Helicón, recibe este nome porque abrollou ao lle dar un couce a unha rocha o cabalo Pegaso. Arredor dela xuntábanse as Musas para bailar e danzar baixo a dirección de Apolo, e por iso se pensaba que as súas augas favorecían a inspiración poética. 6 A éxida era o escudo feito coa pel de Amaltea, a cabra que aleitou e criou a Zeus ás agachadas para evitar que Crono, pai do neno, o devorase. Con el protexíase Zeus e mais Atenea. 27
5
10
15
20
Hesíodo
e á sagrada estirpe dos demais sempiternos inmortais7. Elas aprendéronlle unha vez a Hesíodo o fermoso canto, cando as súas ovellas alindaba ao pé do divino Helicón. Antes de nada transmitíronme esta mensaxe as deusas, as Musas Olímpicas, fillas de Zeus portador da éxida: “Pastores que vivides no campo, deshonra maldita, tan só [ventres, sabemos dicir moitas mentiras con aparencia de autenticidade, sabemos, cando queremos, expresar verdades”. Así falaron as elocuentes fillas do gran Zeus, e déronme como cetro unha póla de moi vizoso loureiro que cortaran, admirábel; infundíronme voz divina, para celebrar o que está por vir e o que xa foi, e mandáronme celebrar a estirpe dos benaventurados [sempiternos, e sempre cantarlles a elas ao principio e ao final. Mais, por que ando a voltas coa árbore e a rocha?8 Ei, ti, comecemos polas Musas, que con himnos deleitan no Olimpo9 o inmenso corazón do pai Zeus, cantando o que é, o que será e o que foi ao unísono; incesante flúe das súas bocas pracenteira voz, sorrín as moradas do pai Zeus moi toante ao se espallar a delicada voz das deusas; resoan os cumios do nivoso Olimpo e as moradas dos inmortais. E elas, ceibando a súa voz divina, celebran primeiro co seu canto a honorábel estirpe dos deuses desde a súa orixe, os que procrearon Xea e o vasto Urano, e os que daqueles naceron, deuses dispensadores de bens. 7 Este catálogo de deuses presenta algunhas contradicións co resto poema hesiódico, polo que se considera que non é una creación do poeta, senón unha listaxe tradicional que o poeta inclúe neste proemio. A súa función é salientar a soberanía de Zeus no mundo divino. 8 Expresión proverbial que non ten una explicación satisfactoria. En calquera caso é una indicación para deixar as divagación e entrar no tema do poema. 9 Monte de Tesalia onde tiñan as súas moradas os deuses. 28
25
30
35
40
45
Teogonía
En segundo lugar a Zeus, pai dos deuses e dos homes, [celébrano as deusas ao comezo e ao final do seu canto,] como que é o mellor e o de máis poder entre os deuses; despois, celebrando a estirpe dos homes e dos poderosos Xigantes, deleitan no Olimpo o inmenso corazón do pai Zeus as Musas Olímpicas, fillas de Zeus portador da éxida. Pariunas en Pieria, uníndose ao pai Cronida, Mnemósine10, valedora dos promontorios de Eleuter11, para esquecemento de males e acougo de inquedanzas. Uniuse a ela nove noites o sapiente Zeus, subindo ao seu sagrado leito, ao agocho dos inmortais; mais cando foi o tempo e as estacións deron a volta, co paso dos meses, e se cumpriron moitos días, pariu ela nove rapazas de idéntica traza, coa afección polo canto no peito e o corazón libre de coitas, preto do máis alto cumio do nivoso Olimpo. Alí forman espléndidos coros e posúen fermosas moradas. Á súa beira as Grazas e Hímero12 teñen a súa residencia entre festas; elas ceibando pola boca adorábel voz cantan e celebran as leis e as cabais usanzas de todos os inmortais, ceibando unha adorábel voz. Marchaban elas cara ao Olimpo recreándose co fermoso canto, inmortal melodía; resoaba arredor a negra terra cos seus himnos, e dos seus pés subía un adorábel troupeleo mentres camiñaban onda o seu pai. Reina este no ceo, posuidor do tronido e o fulminante raio, logo de vencer pola forza o seu pai Crono. Todo o repartiu [ben entre os inmortais con equidade e determinou os seus [privilexios. 10 A deusa da memoria, imprescindíbel nun mundo de oralidade na creación poética. 11 Lugar situado entre Beocia e Ática. 12 O Desexo. 29
50
55
60
65
70
Hesíodo
Isto cantaban as Musas que posúen olímpicas moradas, as nove fillas nacidas do gran Zeus, Clío, Euterpe, Talía, Melpómene, Terpsícore, Érato, Polimnia, Urania e Calíope, que é a máis sobranceira de todas, pois ela acompaña os honorábeis reis. Aquel a quen honran as fillas do gran Zeus e ven que descende dos reis proxenie de Zeus, sobre a lingua del deitan doce resío, e flúen da súa boca melifluas palabras. O pobo todo pon nel a mirada cando imparte xustiza con rectas sentenzas e, con discurso firme, presto dirime sabiamente un litixio, por grande que sexa. Por isto son prudentes os reis, porque a prol da xente [prexudicada prescriben con facilidade na ágora accións compensatorias, persuadindo con suaves palabras. E, cando o rei sobe ao tribunal, acálmano como un deus con meliflua reverencia, e entre os reunidos destaca. Tal é o sagrado don das Musas para os homes. Das Musas e do frechador Apolo proceden os aedos e citaristas que hai sobre a terra, e de Zeus os reis; ditoso aquel ao que aman as Musas: doce flúe a voz da súa boca. Se alguén cunha mágoa recente na alma laia aflixido no seu corazón, cando un aedo servidor das Musas celebra as glorias dos antepasados e os benaventurados deuses que posúen o Olimpo, ao momento esquece as tristuras e xa non lembra as coitas. Axiña lle cambian o ánimo os agasallos das deusas. Salve, fillas de Zeus, ofrecede un adorábel canto;13 13 Nesta invocación ás Musas que cerra o proemio o poeta expón o programa do seu 30
75
80
85
90
95
100
Teogonía
celebrade a sagrada estirpe dos inmortais sempiternos, os que naceron de Xea e do estrelado Urano, os da escura Noite, e aqueles que criou o salino Ponto; dicide como xurdiron ao principio os deuses e a terra, os ríos e o inmenso mar que se encrespa co socheo, os relucentes astros e o vasto ceo arriba. [E os deuses dispensadores de bens que naceron deles,] como repartiron a riqueza e como distribuíron os honores, e tamén como habitaron por primeira vez o Olimpo de [abondosos vales. Dicídeme isto, Musas que posuídes olímpicas moradas, desde o comezo, e dicide o que foi antes disto. [Cosmogonía] Con certeza existiu primeiro Caos, e despois Xea14 de amplo peito, sede sempre segura de todos os inmortais que habitan o cumio do nivoso Olimpo, o neboento Tártato nun curruncho da terra de anchos [camiños, e Eros, o máis fermoso entre os deuses inmortais, que afrouxa os membros, e de todos os deuses e homes dobrega o corazón e o asisado xuízo no seus peitos. De Caos naceron Érebo e a negra Noite; e da Noite, pola súa parte, xurdiron o Éter e o Día, os que pariu preñada despois de amorosa unión con Érebo. Xea procreou primeiro o estrelado Urano15 igual a ela mesma, para que a cubrise toda, co fin de ser sede sempre segura para os benaventurados deuses.
poema, que vai máis alá dunha teogonía, xa que ademáis de tratar as xenealoxías dos deuses, inclúe una cosmogonía, é dicir, as orixes do universo. 14 A Terra. 15 O Ceo. 31
105
110
115
120
125
Hesíodo
Procreou tamén as altas Montañas, refuxios pracenteiros de [deusas, as Ninfas, que habitan os frondosos montes, e tamén pariu o piélago infecundo que se encrespa co socheo, o Ponto, sen pracenteira unión amorosa. [Fillos de Xea e Urano] Deitouse despois con Urano e pariu a Océano de fondas [correntes, a Ceo, a Crío, a Hiperión e a Xápeto, a Tea, a Rea, a Temis e a Mnemósine, a Febe de áurea coroa e á adorábel Tetis. Logo destes naceu o máis novo, Crono de revirada mente, o máis terríbel dos fillos16; e colleulle este xenreira ao seu [varudo pai. Procreou tamén os Ciclopes de espírito agresivo, Bronte, Estérope e Arxes de violento carácter, que lle deron a Zeus o tronido e lle proporcionaron o raio17. Eran estes no demais semellantes aos deuses, pero no medio da súa fronte había un único ollo; o nome de Ciclopes déuselles por este motivo, porque na súa fronte había un só ollo redondo18. Forza, violencia e argucias concorren nos seus actos. De Xea e Urano naceron tamén outros tres fillos grandes e rechos, innomeábel19, Coto, Briáreo e Xixes, soberbiosas criaturas. 16 Estes doce fillos da Terra e do Ceo son os chamados Titáns. 17 Antes de nacer Hefesto, os Ciclopes proporcionaban a Zeus o raio que empregaba como arma. Os seus nomes teñen que ver con ese termo: Bronte, ‘trono’, e Estérope, ‘lóstrego’. Arxes, ‘resplandecente’, é un epíteto formular que acompaña o termo kéraunos, o raio. 18 O nome Ciclope significa precisamente ‘de ollo redondo’. 19 Segundo a crenza popular, ao pronunciar unha palabra atráese o que ela designa, polo que hai que evitar aqueles termos que se refiren a cousas que non se desexan. 32
130
135
140
145