Morgante_Medre o mar_Mostra

Bernardino GraĂąa

ÂĄMedre o mar!

Esta verdadeira historia, ambientada, desde o punto de vista dun neno, na guerra civil española de 1936, vai adicada, con algún perdoábel anacronismo, a Manolo Gandón, parente e amigo, ao pintor Camilo Caamaño e mais ao profesor Fernando Cuñarro da Asociación Cultural A Cepa, pola súa colaboración na biografía de Serafín Graña, o poeta ladrón.

7

1 Diana ás cinco e media Eramos uns percebes arrincados de súpeto das rochas, uns leitóns separados das mamelas da nai, unhas vidas cortadas do seu leite quentiño, das sabas brancas e mornas. “¡Arriba, arriba! ¡Veña que son horas! ¡Que son horas! ¡Que son horas!” E unhas mans implacábeis, duras, as manazas da tía e mais as do avó, destapábannos e dábannos frío e sacudíannos e movíannos.

“Son as cinco e media e tedes que estar na igrexa antes das seis. ¡Arriba, arriba, arriba!” Era a nosa diana. Nós os soldadiños, os mariñeiriños naquela casa que se convertera en cuartel. E eu non tiña máis ca nove anos e Milucho, meu irmán, só tiña oito. E xa eramos axudantes das misas en latín a aquelas horas, cando aínda non saíra o sol. En latín, que non entendiamos, porque eran os anos trinta e tantos do século pasado. Co cura gordecho que nos daba patadiñas para que contestaramos ao seu “Esperimicus micus meee”, como dicía o meu irmán burlándose do latinorio do cura. E a auga que nos botaba a tía Sabela estaba fría e non podiamos tomar leite branco e quentiño, porque había que axudar á misa en xaxún e comungar, e había que espelir, vestirse, mollarse, calzarse e baixarmos as escadas e saírmos pola praza do Sinal, no mesmo centro de Cangas, por toda a rúa do Sol, ata a igrexa, e se acaso, coa rabia, co frío que arreguizaba, tirarlles unhas pedras aos gatos…

9

El, Milucho, o mais novo, era quen tiraba as pedras.

Eu non. Eu era o maior dos catro… Dúas irmás pequenas e nós os dous… Coma catro gatiños, dicían as veciñas. Catro gatiños que cabían nun cesto. Quedaramos nós os catro sen pai e sen nai. O pai morto traballando no mar como calquera mariñeiro e (había pouco) a nai morta tísica de tanto traballar na casa e nas redes como calquera redeira. De moito traballar e pouco comer.

Quedaramos coa irmá e co pai da nosa nai. E eu tiña que cobrar conciencia de que era o maior dos catro fillos e portarme ben e dar exemplo. Eu, que gustaba de ir á escola e aprender latín e aprender castelán e aprender de todo, e moitas veces, despois de almorzar na casa, tiña que correr coma un raio para chegar a tempo á escola, porque os curas nos enleaban con cen pequeneces e miudallos na igrexa, con rezos, con cerimonias; ou porque a tía Sabela me mandaba a unha tenda no quinto inferno onde vendían algo máis barato.

Eu cobrara conciencia de que, estudando, sabería…

E liberaríame. O meu modelo era o mesmo mestre da escola, o señor Mosquera, que estudara nun Seminario e logo o deixara e se fixera mestre e casara e se librara de andar no mar. Ese era o meu modelo. Porque era independente. Non dependía do mar. Para a xente ignorante o modelo eran os escribentes, os que sabían escribir en oficinas, en fábricas de conservas… Uns escravos máis. Que dependían dos donos das fábricas.

Quedaramos Milucho e mais eu coa tía Sabela e mais co avó na casa onde morrera a nai, mentres que as pequenas, Manola e Maruxa, quedaran con outras tías, que as levaban a un colexio de monxas. Entre nós, coa

10

familia, cos veciños non falabamos como co mestre. Co mestre falabamos en castelán, e os libros viñan en castelán. Naquel tempo non había libros de texto en galego. Nós non os viamos. Repito que era alá polo 1936, pouco antes de estoupar a guerra de España. E se o Mestre sorprendía a algún de nós falando en galego, viña el e, ¡zoupa!, sopapo, pescozón ou golpe que te criou. Sopapos, pescozóns, golpes era o que nos daba o avó cando se erguía e viña… e era duro. A moda da época. Duro como a vida que repetía que dependera sempre do mar duro, e a súa voz resoaba terríbel.

O avó acudía a axudarlle á Sabela, á tía, porque non dabamos espertado e estabamos entanguecidos, tirados por ela polo chan, ao pé da gran cama, abrazados a nós mesmos, como querendo gardar a calorciña da cama; tirados contra a madeira tamén fría do piso onde andabamos aparvados, aínda durmidos, e ela, coa súa voz fungona, inintelixíbel, moumeaba: “¡Veña, arriba! ¡Veña, veña, veña!” E as mans e os acenos e as voces do avó eran máis claros, máis implacábeis. Soaban coma tronos da montaña. E as anchas mans da tía traían auga e esparexíanos con ela e facíanos abrir os ollos preguiceiros e romper co sono, e espelir, erguernos, movernos, mollarnos logo, aínda máis, as caras. E había que vestirnos e saírmos cara á igrexa. E, se acaso, no inverno, saïamos con noite, e o frío collíache todo o corpo, entalecíate. E ás veces meu irmán Milucho vingábase, imitaba a voz moumeante da tía ou a voz roncante do avó.

Ou apañaba do chan unha pedra e, ¡zas!, guindábaa contra un descoidado gato (moitos había en Cangas, vila de sardiñas) e, se acaso, ¡plas!, facía estoupar un

11

cristal, escachizaba algo nalgunha casa do redor e había que fuxir antes de que os donos aparecesen e nos recoñecesen e nos berrasen e maldicisen e o irmán seguise coa súa chispa, co seu poder humorístico e burlón.

Os ollos pequenos e azuis do Milucho faiscaban coma os dun rato. E o que dicían os veciños: “¡Centellón negro, arrastrado!”, xa o sentiamos lonxe despois da esquina da Rúa do Sol pola que buliamos coma lóstregos. ¡Nin un gole de leitiño ou de café nos era permitido engulir para coller forza! Eramos os monecillos, os primeiros monecillos que se presentaban na sancristía e, ás veces, xa o cura estaba vestido e camiñaba ao altar cando nós chegabamos e tiñamos que autovestirnos con aquela especie de mantelo branco e correr atrás del, e habiamos de comungar a pesar das protestas e das pedradas aos gatos.

Moitas veces eramos nós, os monecillos os que, despois de impoñernos os hábitos, habiamos de esperar paciente e pulcramente por aquel señor gordecho que viña protexido, ben protexido, contra o frío, co seu rico manteo e debaixo traendo un chal ou toquilla, seguramente un empréstimo da súa cariñosa nai, e habiamos de impedir en nós as risas de bulra por descubrirlle aquelas prendas de muller que o mostraban coma un cazoleiro.

E así iamos espelindo e espertando de todo. Porque eu, cos meus nove anos, xa ía sabendo ben o latín litúrxico das misas, que era obrigatorio, pero o Milucho, cos seus oito recén feitos, malamente se desenvolvía. A barranqueira máis dura e dificultosa estaba no comezo,

12

na Confesión. As primeiras palabras si as pronunciaba claras e distintas: Confiteor Deo omnipotenti, beatae Mariae semper virgini… Pero a súa voz despois convertíase nun sostido rumor, nun moumeo incomprensíbel.

Aclarábase e elevábase a continuación, cando viña o do mea culpa e mais o dos golpes no propio peito: mea culpa, meu culpa, mea maxima culpa. Pero volvía baixar cun moumou rosmón ata que viña o triunfo final: ad Dominum Deum nostrum. E sobre todo alegrábase, suspiraba feliz co remate: Ite missa est. Acabou a misa.

E ás veces, despois da misa nin tempo tiñamos para írmonos á casa. Había cen cousiñas, cen pormenores que atender. Non podiamos irnos á casa e tomar uns chupiños de leite branco para arrequecernos por dentro antes de ir á escola. Pero el si. El, aquel cazolas de párroco colorado, gordecho, el si podía tomar, alí mesmo na sancristía, o seu primeiro alimento do día, que llo traía puntualmente nunha cazoliña unha moza de fazulas rosadas, un chocolate abondoso, apetitoso, cheiroso, acendendo os ollos, que ben o sentiamos nós a distancia.

Nós tiñamos que conformarnos cos retrincos das obleas da comuñón (que foi Milucho o primeiro que se botou a elas) e con algún disimulado chupiño do viño doce abandonado polo crego. Así cobrabamos algunha forza para mantérmonos en pé e movérmonos, pois un resto de noite, de deixadez, de adormecemento loitaba dentro de nós por permanecer.

Pero saíra o sol, era día, e ás veces tiñamos que írmonos dereitiños, correndo, á escola, porque xa era tarde.

13