'Un día na vida de Iván Denísovich', Aleksandr Solzhenitsyn (Rinoceronte, 2013)

Ás cinco da mañá, coma sempre, tocaron diana cun martelo sobre un raíl colgado fronte ao barracón de mando.

Os golpes intermitentes atravesaron os cristais, cubertos por dous dedos de xeo, e axiña se extinguiron: ía frío e ao celador non lle apetecía axitar a man durante moito tempo.

O repenique cesou. Detrás da ventá estendíase a mesma escuridade que á media noite, cando Shúkhov se levantara para ir á latrina. Só tres farois alumeaban a fiestra: dous dende a zona exterior e un dende o interior do campo.

Por algunha razón aínda non viñeran abrir os barracóns e non se oía aos encargados cargar o barril da latrina sobre uns paus para sacalo.

Shúkhov nunca pasaba da diana, sempre se levantaba ao seu toque. Quedaba aínda unha hora e media de tempo persoal antes de formar, e quen coñecía a vida do campo sempre atopaba algún traballiño extra que facer.

Facerlle a alguén un estoxo para as manoplas cun vello forro; levarlle as botas secas á cama a un preso rico para que non tivese que buscalas descalzo dando voltas á morea; percorrer os almacéns para axudar a alguén, varrer ou facer algún recado… Ou tamén, recoller as cuncas das mesas do comedor e levalas en columnas á lavalouza (algo che caería de comer); aínda que o certo é que no comedor hai unha morea de voluntarios e, o que é peor, se 7

queda algo na cunca, non poderás resistirte e comezarás a lambela. E Shúkhov tiña fortemente gravadas na memoria as palabras do seu primeiro capataz, Kuziomin, vello lobo daquel campo –no ano 43 xa levaba doce anos de preso–, que un día lles dixera aos seus reforzos (reforzos traídos da fronte) reunidos arredor dunha fogueira nun claro do bosque: –Aquí, amigos, a lei é a taiga. Mais aquí aínda se pode vivir. Os que espichan no campo son os que lamben as cuncas, os que soñan arreo co pavillón médico e os que adoitan chamar á porta do padriño1.

Pero, claro, nisto último Kuziomin esaxerara, pois eses si se coidaban ben. Só que zugando o sangue alleo.

Shúkhov sempre se erguía coa diana, menos hoxe. Xa a véspera pola tarde comezara a sentirse mal, subíralle a febre e doíanlle os ósos. E pola noite non lograra entrar en calor. Entre soños, ás veces sentíase enfermo sen remedio, pero outras levemente mellor. Desexaba que a mañá non chegase.

Pero a mañá chegou cando lle correspondía.

E como ía entrar en calor! A ventá estaba cuberta dunha capa de xeo e as paredes de todo o barracón (vaia barracón!), xusto por debaixo do teito, dunha arañeira abrancazada: o carazo.

Shúkhov non se levantaba. Estaba deitado na parte superior da liteira, coa cabeza tapada pola manta e o gabán, e cos dous pés metidos nunha manga refucida da súa chaqueta acolchada. Non vía nada, pero polo ruído entendía o que pasaba no barracón e no recanto da súa brigada. Velaquí os ordenanzas, levando con pasos pesa1 Xerga carceraria para designar o oficial da seguridade nos campos de internamento. (Todas as notas son do tradutor.)

8

dos polo corredor un dos ouriñais de cen litros de capacidade. Suponse que é un traballo sinxelo, para os inválidos, pero téntao sacar sen derramar nada! Os da brigada 75 acaban de botar unha manchea de botas ao chan. E agora os nosos (hoxe tamén era a nosa quenda de secar as botas). O capataz e o seu axudante calzábanse sen dicir palabra: só a súa liteira renxía. O axudante axiña marcharía á cortadora do pan e o capataz ao barracón de mando para reunirse cos encargados da distribución de tarefas.

Pero esta vez non ía ser un mero trámite, lembrou Shúkhov: hoxe decidíase a nosa sorte. Querían reasignar a súa brigada, a 104, de construción de talleres, a un novo proxecto, a Colonia Socialista. E esta Colonia Socialista non era senón unha chaira erma somerxida en montículos de neve: antes de que fixesen aí nada, os presos terían que cavar buracos para os postes e estender o aramado que lles impedise fuxir. E só entón se porían a construír.

Durante todo o mes, certamente aí non habería onde poder abeirarse, nin sequera nunha canceira. Tampouco se podería facer unha fogueira, pois que ías queimar? A única salvación sería traballar coma un burro.

Ao capataz víaselle preocupado: marchou a arranxalo. Que mandasen a ese lugar algunha outra brigada menos espelida. Pero indo coas mans baleiras non se conseguía nada. Habería que levarlle medio quilo de manteiga ao encargado xefe. Ou mesmo un quilo enteiro.

Por probar non perdía nada: e se intentaba liscar ao pavillón médico para librarse do traballo por un día? Sentía o corpo esgazado.

E outra cousa: cal dos celadores estaba de servizo hoxe?

9

Lembrou que era Iván e Medio, un sarxento de ollos negros, alto e delgado. Quen o vía por primeira vez espantábase, pero unha vez que o coñecías era o máis condescendente de todos os celadores: non te mete no calabozo, nin te leva ao xefe de réxime. De xeito que podes seguir deitado ata que chamen o barracón 9 ao comedor.

A liteira tremeu e abaneou. Levantáranse de súpeto dúas persoas: arriba, o veciño de Shúkhov, o baptista Alioshka, e abaixo Buinovski, antigo capitán de segundo rango.

Os anciáns que sacaran os dous ouriñais puxéronse a discutir sobre quen debía ir pola auga a ferver. Rifaban con vehemencia, coma vellas. O electrosoldador da brigada 20 berrou: –Eh, pailáns! –e tiroulles unha bota–. Como non caledes vouvos facer acougar eu!

A bota bateu nunha columna cun ruído xordo. Calaron.

Na brigada veciña, o axudante do capataz rosmaba polo baixo: –Vasil Fiódorych! Eses fillos de tal da sección de aprovisionamento enganáronnos. Había catro porcións de novecentos gramos e só quedan tres. A quen vou deixar sen ela agora?

Dixérao en voz baixa, pero por suposto, toda a brigada o oíu e calou: esa tarde a alguén lle quitarían outro pouco.

E Shúkhov seguía deitado sobre as serraduras comprimidas do seu xergón. Oxalá polo menos a cousa se decantase por algo: ou un bo golpe de febre ou que pasase a dor. Pero nin unha cousa nin a outra.

Mentres o baptista rezaba en voz baixa, Buinovski volveu do exterior e advertiu, a ninguén en particular, pero con certa malicia: 10

–Preparádevos, mariñeiros. Trinta graos baixo cero!

Entón Shúkhov decidiu ir ao pavillón médico.

Pero precisamente nese momento unha man poderosa arrebatoulle a chaqueta e a manta. Shúkhov quitou o gabán da cabeza e ergueuse. Debaixo súa estaba o fraco Tártaro, cuxa cabeza chegaba xusto á parte superior da liteira.

Debeu de cambiar a súa quenda con outro e entrar silandeiramente.

–Shch-854! –leu o Tártaro nun anaco de tea no dorso do gabán negro–. Tres días de calabozo con saída para traballar!

En canto se oíu a súa familiar voz crebada no sombrío pavillón, onde non todas as luces funcionaban e onde durmían duascentas persoas en cincuenta liteiras infestadas de chinches, todos aqueles que aínda non se levantaran, axitados, comezaron a vestirse ás présas.

–Por que, cidadán celador? –preguntou Shúkhov, finxindo máis mágoa da que realmente sentía.

Con saída para traballar: un castigo a medias, xa que che dan de comer quente e co traballo non tes nin tempo para pensar no asunto. O auténtico castigo é sen saída.

–Non te erguiches co toque de diana. Vamos á xefatura –díxolle o Tártaro con parsimonia, xa que tanto el coma Shúkhov e todos os demais coñecían o motivo do castigo.

A cara imberbe e somnolenta do Tártaro era inexpresiva. Volveuse, na procura dalgún outro preso a quen sorprender, pero xa todos, ás escuras ou baixo as lámpadas, nas liteiras inferiores ou nas superiores, metían as pernas nos forrados pantalóns negros numerados no xeonllo esquerdo e, xa vestidos, abrochaban a chaqueta e saían ás présas para eludir o encontro co Tártaro.

11