Primeira parte
1 Okonkwo era un home de gran sona nas nove aldeas e aínda alén. Forxara o seu prestixio con sólidos méritos persoais. Aos dezaoito anos de idade trouxéralle a honra á súa aldea tras derrubar a Amalinze o Gato, o gran guerreiro que ninguén, desde as terras de Umuofia ata Mbaino, fora quen de vencer en sete anos. Chamábanlle o Gato porque o lombo nunca lle tocaba o chan. E este foi o home que Okonkwo guindou nun combate que os vellos do lugar coincidiron en cualificar como un dos máis duros desde que o fundador da vila se enfrontara a un espírito da natureza durante sete días e sete noites. Os tambores retumbaban, as frautas asubiaban e os espectadores contiñan o alento. Amalinze tiña astucia e técnica, mais Okonkwo era tan esvaradío coma un peixe na auga. Distinguíaselle cada nervio e cada músculo dos brazos, dos lombos e das coxas, e case parecía oílos estirarse ata romper. Ao cabo, Okonkwo deu co Gato no chan. Había moitos anos diso, vinte ou máis, e durante ese tempo, a sona de Okonkwo espallárase coma o lume no harmatán. Era alto e grande, e as súas cellas poboadas e gran nariz conferíanlle un aire moi severo. Respiraba moi forte e disque cando durmía, as súas mulleres e fillos o oían desde as súas cabanas. Cando camiñaba, os calcañares apenas tocaban o chan e parecía andar sobre espirais, coma se en calquera intre fose botarse a alguén –algo que facía a miúdo–. Prendía algo na fala, así que cando se anoxaba e non daba dito, non tardaba en sacar os puños. 11
Non tiña paciencia ningunha cos homes fracasados. Non tivera paciencia ningunha co seu pai. Unoka –así se chamaba o seu pai– morrera había dez anos. Fora un home preguiceiro, imprevisor, incapaz de pensar no día seguinte. Nas ocasións nas que chegaba algún carto ás súas mans –que raras veces sucedía– marchaba correndo a comprar cabazas de viño de palma, chamaba os seus veciños e facía festa. Sempre dicía que cada vez que vía a boca dun morto pensaba no absurdo de non comer todo o que a un lle chega ás mans mentres está vivo. Unoka, xaora, era un bo debedor, debíalle cartos a canto veciño tiña, desde unhas cunchas de caurís ata sumas considerables. Era alto, mais moi delgado e algo lombudo. Tiña un ollar tristeiro e canso, agás cando estaba bebendo ou tocando a frauta. Dáballe moi ben, e os seus momentos máis felices eran as dúas ou tres lúas despois da colleita, cando os músicos da aldea baixaban os instrumentos pendurados enriba do lugar onde se facía o lume. Unoka tocaba con eles, e no seu rostro brillaba a máis completa felicidade e unha inmensa paz. De cando en vez os habitantes doutra aldea pedíanlle á banda de Unoka e aos seus egwugwu danzantes que fosen onda eles e lles aprendesen as súas cantigas. Entón ían cabo dos seus anfitrións e alá quedaban durante tres ou catro xornadas de feira, facendo música e festa. Unoka gozaba da boa comida e da boa compaña, e adoraba aquela estación do ano na que as chuvias cesaban e o sol raiaba cada mañá cunha beleza fascinante, e na que non ía demasiada calor, porque o vento frío e seco do harmatán sopraba do norte. Algúns anos o harmatán viña moi forte e unha mesta neboeira cargaba o aire. Neses días, os vellos e mais os nenos sentaban arredor das fogueiras para quentaren os corpos. 12
Unoka adoraba todo aquilo e adoraba os primeiros miñatos que retornaban coa estación seca, e os nenos que lles cantaban cantigas de benvida. Lembrábanlle a súa propia nenez e todas as veces que botara a andar na procura dalgún miñato navegando pausadamente no ceo azul. En canto albiscaba un, púñase a cantar con toda a súa alma, para darlle a benvida despois da súa longa, moi longa viaxe, e preguntáballe se trouxera á casa algún retallo de tea. Iso fora había moitos anos, cando era novo. Unoka, o adulto, era un fracasado. Era pobre, e a súa muller e fillos apenas tiñan que comer. A xente ríase del porque era un lacazán, e nalgunha ocasión xuraron non volver deixarlle cartos, pois nunca os devolvía, mais Unoka sempre se amañaba para conseguir que lle prestasen máis, e agrandaba así as súas débedas. Un día, un veciño que chamaban Okoye foino visitar. El estaba na súa cabana, tocando a frauta deitado nunha cama de barro. Nada máis velo, ergueuse e estendeulle a man, Okoye desenrolou a pel de cabra que levaba debaixo do brazo e sentou. Unoka dirixiuse a un cuarto interior e axiña regresou cunha pequena táboa redonda de madeira onde traía unha noz de cola, un pouco de pementa de crocodilo e un anaco de xiz branco. –Teño cola –dixo mentres se sentaba, e pasoulle a táboa ao seu convidado. –Grazas. Quen trae cola, trae vida, mais penso que es ti o que debería partila –respondeulle Okoye devolvéndolle a táboa. –Non, eu coido que tes que ser ti. E así botaron uns intres discutindo ata que Unoka aceptou a honra de partir a cola. Okoye, entrementres, colleu o anaco de xiz, debuxou un par de liñas no chan e pintou a deda gorda. Mentres partía a cola, Unoka pre13
goulles aos seus devanceiros para pedirlles vida e saúde e protección fronte aos inimigos. En comendo falaron de moitas cousas: das fortes chuvias que estaban a estragar os iñames, da próxima festa dos devanceiros e da inminente guerra contra a aldea de Mbaino. A Unoka non lle gustaba nada falar de guerras. O certo é que era un covarde e non aturaba ver o sangue. Así que cambiou de tema, empezou a falar de música, e entón brilloulle o rostro. No oído da súa mente sentiu os ritmos delicados e excitantes do ekwe, o udu e o ogene, e escoitou a súa propia frauta tecendo sons que entraban e saían deles, enfeitándoos cunha melodía colorista e melancólica. O conxunto soaba alegre e enérxico, mais se se escoitase só a frauta cos seus sons a subir, a baixar e logo fragmentados en breves períodos percibiríase a tristeza e mágoa que había naquela música. Okoye tamén era músico. Tocaba o ogene. Mais non era un fracasado, coma Unoka. Tiña un celeiro grande cheo de iñames, e tiña tres esposas. E agora ía recibir o título de Idemili, o terceiro de máis rango daquelas terras. A cerimonia era moi custosa e estaba intentando axuntar todos os recursos posibles. E por iso viñera ver a Unoka. Rascou a gorxa e comezou: –Grazas pola cola. Se cadra, algo oíches xa do título que vou recibir de aquí a pouco. Aínda que ata o de entón Okoye falara con sinxeleza, a seguinte media ducia de frases que pronunciou foron proverbios. Entre os ibo a arte da conversa goza dunha gran consideración, e os proverbios son o aceite de palma con que se comen as palabras. Okoye era un gran conversador e falou e falou, rodeando o tema, ata que por fin, bateu nel. En poucas palabras, estaba a pedirlle a Unoka que lle devolvese os douscentos caurís que lle 14
prestara había máis de dous anos. En canto Unoka se decatou de onde quería chegar o seu amigo, botouse a rir. Riu moito tempo e a grandes gargalladas, e a súa voz resoou clara coma o ogene, e os ollos enchéronselle de bágoas. O visitante quedara abraiado e inmóbil, incapaz de dar unha fala. Ao cabo, Unoka deu respondido entre aqueles fortes estouridos de risa. –Mira esa parede –dixo, sinalando a parede do fondo da súa cabana, que fregaran con terra vermella para que brillase–. Mira esas raias de xiz. Okoye viu grupos de liñas curtas perpendiculares debuxadas con xiz. Había cinco grupos e o feixe máis pequeno tiña dez raias. Unoka, que tiña certo aquel para o dramatismo, fixo unha pausa, na que sorbeu un chisco de rapé, esbirrou estrondosamente, e continuou: –Cada un deses feixiños que ves aí representa unha débeda a alguén, e cada pau representa cen caurís. Como ves, a ese home débolle mil caurís, pero non veu espertarme pola mañá por iso. Heiche de pagar, mais non vai ser hoxe. Os nosos anciáns din que o sol ha brillar antes sobre aqueles que están ergueitos que sobre os que se axeonllan debaixo deles. Primeiro pagarei as miñas débedas máis grandes. E colleu outro pouco de rapé, coma se estivese pagando primeiro as débedas grandes. Okoye enrolou a pel de cabra e marchou. Unoka morreu sen título ningún e cunha morea de débedas. É de estrañar que o seu fillo, Okonkwo, se avergoñase del? Por fortuna, entre estes pobos a valía dun home medíase polos seus propios méritos e non polos do seu pai. Non había dúbida de que Okonkwo estaba feito para lograr grandes fazañas. Aínda era novo, mais gañara sona de gran loitador nas nove aldeas. Era un labrego 15
podente, tiña dous celeiros cheos de iñames e acababa de casar coa súa terceira esposa. E aínda para máis, recibira dous títulos e amosara grandes dotes en dúas guerras entre tribos. E así, malia que Okonkwo aínda era novo, xa se convertera nun dos grandes homes do seu tempo. A idade era algo que aquelas xentes respectaban, mais os logros eran reverenciados. Como dicían os anciáns, se un neno lavase as mans, podería comer a carón de reis. Okonkwo lavara as mans, abofé, e por iso comía a carón de reis e anciáns. E así foi como deu en coidar do malfadado rapaz que foi ofrecido en sacrificio á aldea de Umuofia polos seus veciños co fin de evitar a guerra e o derramamento de sangue. Aquel rapaz de tan mal sino chamábase Ikemefuna.
16