∆ΕΥΤΕΡΑ 17 ∆ΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2012
11
ΠΟΡΤΡΕΤΑ
Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ο Άντερσεν… «Η ζωή κάθε ανθρώπου είναι ένα παραµύθι γραµµένο από το χέρι του Θεού» Bίος: ∆ανός συγγραφέας και ποιητής, πασίγνωστος σ’ όλο τον κόσµο για τα παραµύθια του. Γεννήθηκε στις 2 Απριλίου 1805 στην πόλη Οντένσε (Odense) του δανικού νησιού Φίεν. Καταγόταν από πολύ φτωχή οικογένεια και πέρασε τα παιδικά του χρόνια µέσα σε πολλές στερήσεις. Ο πατέρας του ήταν τσαγκάρης και η µητέρα του πλύστρα. Έµεινε ορφανός από πατέρα στα 11 του χρόνια και έκανε διάφορες δουλειές για να ζήσει βοηθώντας παράλληλα τη µητέρα του. Το σχολείο ήταν µια πολυτέλεια για τον µικρό Χανς Κρίστιαν. Ήταν όµως ένα περίεργο παιδί µε εξαιρετική φαντασία. Το προσωπικό του καταφύγιο ήταν ένα µικρό κουκλοθέατρο. Έφτιαχνε µε τα ίδια του τα χέρια τις κούκλες, τις έντυνε κι έδινε τις δικές του προσωπικές παραστάσεις, µε έργα κυρίως του Σαίξπηρ, τα οποία αποµνηµόνευε µε χαρα-
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Ρίτσα K. Κρούπη Καθηγήτρια Αγγλικών (Μ.Α), µεταφράστρια ark.kroupi@gmail.com κτηριστική ευκολία. Σε ηλικία 14 ετών έφυγε για την Κοπεγχάγη, όπου σκόπευε να αναζητήσει την τύχη του ως τραγουδιστής, ηθοποιός, χορευτής και ποιητής. Έδωσε εξετάσεις στη Βασιλική Σχολή θεάτρου, αλλά ήταν τόσο άσχηµος και αδύνατος, που δεν τον δέχτηκαν. Ευτυχώς είχε ωραία φωνή κι άρχισε να σπουδάζει µουσική, αλλά αρρώστησε ξαφνικά και έχασε τη φωνή του. Έτσι, το µόνο ταλέντο που του έµεινε ήταν το ταλέντο της ποίησης. Μετά κόπων και βασάνων, τελείωσε το γυµνάσιο σε ηλικία 23 ετών. Οι στίχοι του άρεσαν και βρήκε έναν προστάτη, τον Κέλλαν, που τον έστειλε για σπουδές στο πανεπιστήµιο, όπου κέρδισε µια βασιλική επιχορήγηση. Το 1827 δηµοσίευσε ποιήµατά του και έπειτα εξέδωσε µια
σειρά έργων που του εξασφάλισαν την παγκόσµια δόξα. Μετά από έναν αποτυχηµένο γάµο άρχισε να ταξιδεύει στη Γαλλία, την Ελβετία, την Ισπανία, την Ιταλία. Στην περίοδο αυτή, δηµοσίευσε αρκετά από τα γραπτά του. Στην Ιταλία άνθισε το ταλέντο του στη συγγραφή των παραµυθιών. Μετά την πρώτη συλλογή του, «Παραµύθια για παιδιά», ακολούθησαν και πολλές άλλες, σχεδόν µία κάθε χρόνο. Πέρα από τα παραµύθια, στα οποία οφείλεται η φήµη του, έγραψε και κάποια µυθιστορήµατα, βιβλία ταξιδιωτικών εντυπώσεων και τις αυτοβιογραφίες: «Το βιβλίο της ζωής» και «Το παραµύθι της ζωής µου». Μερικά από τα σηµαντικότερα έργα του είναι: «Έρωτας στο καµπαναριό του Αγίου Νικολάου» (1829), «Ποιήµατα» (1830), «Φαντασιογραφίες και σκιαγραφίες» (1831), «Το παραµύθι της ζωής µου» (1833), «Παραµύθια» (1835), «`Ένας βιολιστής µονάχα» (1837), «Η Αγνή και ο Τρίτων» (1839), «Μιγάς» (1840), «Να ζει κανείς ή να µη ζει;» (1857) κ.α. Ο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν γιάτρεψε πολλές πληγές, ζέστανε τα κρύα στρώµατα, απάλυνε τα µοναχικά βράδια εκατοµµυρίων παιδιών, παρηγόρησε, χαροποίησε, ενθουσίασε στο παρελθόν στρατιές ολόκληρες νεαρών αναγνωστών. Αλλά και σήµερα ακόµα παρ’ όλες τις αλλαγές, µεταλλαγές, τις εξελίξεις, τις κατακτήσεις ή τις απώλειες, οι ιστορίες του έχουν τη δύναµη να θάλπουν, να τέρπουν, να διδάσκουν, να ενθαρρύνουν. Όταν επέστρεψε στη Οντένσε το 1867, επίσηµα καλεσµένος από τους συµπατριώτες του, όλοι οι κάτοικοι ξεχύθηκαν στους δρόµους να τον υποδεχτούν µε τιµές και εκδηλώσεις αγάπης που δεν είχαν τέλος. Η παλλα^κή αυτή υποδοχή τον συγκίνησε τόσο που από τη χαρά του δεν µπορούσε να µιλήσει. Το άσχηµο αγόρι που όλοι κορόιδευαν, το ασχηµόπαπο του παραµυθιού, είχε γίνει ένας καµαρωτός κύκνος που αστραποβολούσε. Το 1874 του αποδίδεται ο τίτλος «konferensråd», που πλέον έχει εκλείψει, αλλά θεωρούνταν η ύψιστη τιµή στη ∆ανία. Η προσωπική του ζωή δεν µοιάζει µε την εικόνα ενός καλοκάγαθου τζέντλεµαν, που αφιέρωσε τη ζωή του ολοκληρωτικά στη συγγραφή έργων για παιδιά, µα πιο πολύ µε την
εικόνα ενός φιλόδοξου, τρωτού, µαταιόδοξου, ευαίσθητου και ευφυή άνδρα. ∆εν έκανε οικογένεια, αν και πολλές φορές ερωτεύτηκε βαθιά, ιδιαίτερα τη διάσηµη Σουηδέζα τραγουδίστρια Τζένι Λιντ, την
Η µικρή γοργόνα αποκαλούµενη και «Σουηδικό αηδόνι» την οποία ερωτεύθηκε παράφορα, χωρίς να βρει ανταπόκριση, γεγονός που επηρέασε βαθιά τον ψυχισµό και το έργο του. Το πασίγνωστο «Αηδόνι» από τούτον τον πικρό έρωτα το εµπνεύστηκε. Ο Άντερσεν, ο µεγαλύτερος παραµυθάς όλων των
κίας που σήµερα είναι επισκέψιµο έµεινε να θυµίζει σε ντόπιους και ξένους περαστικούς ότι στο τέλος το πνεύµα νικάει. Και νικάει και η ψυχή. Και τη φτώχεια και την αδιαφορία. Καθώς και την απόγνωση. Και τη δυσµορφία. Και πως πολλές φορές χώροι παγωµένοι και µίζεροι, στέγες που στάζουν, διάδροµοι σκοτεινοί, στριµωγµένοι, γίνονται εστίες φωτός. Έργο: Ο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν υπήρξε µία κυρίαρχη, αν όχι η σπουδαιότερη, µορφή της παιδικής λογοτεχνίας σε παγκόσµιο επίπεδο. Έγραψε πολλά έργα, διηγήµατα, ποιήµατα και ταξιδιωτικές εντυπώσεις, αλλά η µεγάλη φήµη που απέκτησε οφείλεται κυρίως στα παραµύθια, που τον καθιέρωσαν στην παγκόσµια λογοτεχνία ως τον κορυφαίο του είδους αυτού. Μετά τις ανεπιτυχείς προσπάθειές του να γίνει ηθοποιός, στρά-
Ρήσεις του Άντερσεν: •«Να ταξιδεύεις είναι να ζεις» •«Να είσαι χρήσιµος στον κόσµο είναι ο µόνος τρόπος να είσαι ευτυχισµένος» •«Το να ζεις µόνο δεν είναι αρκετό, είπε η πεταλούδα. Πρέπει να έχεις λιακάδα, ελευθερία και ένα µικρό λουλούδι» •«Αλλά µια γοργόνα δεν έχει δάκρυα, γι’ αυτό υποφέρει πολύ περισσότερο» εποχών πέθανε στις 4 Αυγούστου του 1875 από σοβαρή ασθένεια. Σήµερα αγάλµατά του κοσµούν όλη τη ∆ανία. Ο ανεπίσηµος εθνικός ύµνος της ∆ανίας «I Danmark er jeg født» (Γεννήθηκα στη ∆ανία), είναι δηµιούργηµα του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν. Η χώρα του έχει καθιερώσει προς τιµήν του το ετήσιο διεθνές “Βραβείο Άντερσεν” για το καλύτερο έργο παιδικής λογοτεχνίας. Κάθε χρόνο η ηµέρα γέννησής του τιµάται ως παγκόσµια ηµέρα παιδικού βιβλίου. Η ∆ιεθνής Οργάνωση Βιβλίων για τη Νεότητα (ΙΒΒΥ) απονέµει τα Βραβεία Χανς Κρίστιαν Άντερσεν σε ένα συγγραφέα και έναν εικονογράφο των οποίων το συνολικό έργο αποτελεί ουσιαστική συµβολή στην Παιδική Λογοτεχνία. Το βραβείο Άντερσεν, ένα χρυσό µετάλλιο, είναι η ανώτερη διεθνής αναγνώριση για δηµιουργούς παιδικών βιβλίων για αυτό και λέγεται το «µικρό Νόµπελ». Σήµερα, στην παλαιά πόλη της Οντένσε λειτουργεί µουσείο µε µεγάλη συλλογή των εργασιών του Άντερσεν. Το µικρό ταπεινό σπιτάκι της παιδικής του ηλι-
φηκε στην συγγραφή. Το 1822 εκδίδει το πρώτο βιβλίο του, που θα περάσει απαρατήρητο. Το 1828 γράφεται στο πανεπιστήµιο της Κοπεγχάγης όπου θα ακολουθήσει σπουδές στη φιλολογία, χωρίς να αποφοιτήσει ποτέ, και ένα χρόνο µετά παρουσιάζει την πρώτη πρόζα του «Περίπατος από το κανάλι του Χόλµενς» που θα σηµειώσει µεγάλη επιτυχία, και το πρώτο του θεατρικό «Έρωτας στο καµπαναριό του Αγίου Νικολάου». Το 1831 εκδίδει την πρώτη σπουδαία ποιητική συλλογή του, «Σιλουέτες» έπειτα από ένα ταξίδι στη Γερµανία. Ακολουθούν κείµενα για όπερες
και η πρώτη του αυτοβιογραφία, που έµελλε να µείνει ανέκδοτη αλλά και άγνωστη µέχρι
και το 1926. Συνεχίζει να γράφει, ποιήµατα, θεατρικά έργα, λιµπρέτα για λυρικά έργα, µυθιστορήµατα, που γνωρίζουν επιτυχία περισσότερο στη Γερµανία, παρά στην πατρίδα του. Το 1835 δηµοσιεύει τα πρώτα του «Παραµύθια για παιδιά» και µόνο 8 χρόνια αργότερα κερδίζουν την επιδοκιµασία του κόσµου. Θα γράψει συνολικά 168 παραµύθια ως το 1872 µε πιο γνωστά: «Τα κόκκινα παπούτσια», «Η πριγκίπισσα και το µπιζέλι», «Η βασίλισσα του χιονιού», «Το ασχηµόπαπο», «Το µολυβένιο στρατιωτάκι», «Το µικρό έλατο», «Τα καινούργια ρούχα του αυτοκράτορα», «Το κοριτσάκι µε τα σπίρτα», «Η Τοσοδούλα» και «Το αηδόνι του αυτοκράτορα της Κίνας». Tο παραµύθι «Η µικρή γοργόνα» που δηµοσιεύτηκε πρώτη φορά το 1837, γεµάτο σπαραγµό για τον έρωτα χωρίς ανταπόκριση και για την αυτοθυσία, συνέβαλε στο να καθιερωθεί ο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν ως ένας από τους κορυφαίους συγγραφείς παραµυθιών σε όλο τον κόσµο. Ο ίδιος ο Άντερσεν έλεγε «είναι το µόνο από τα έργα µου που µε συγκινούσε όταν το έγραφα». Μολονότι βασίζονται σε λα^κούς θρύλους, τα περισσότερα παραµύθια του χαρακτηρίζονται από έναν ηθικό ρεαλισµό, παρά απ’ την ανάγκη εκπλήρωσης µιας επιθυµίας. Οι κακοί δεν είναι δράκοι ή µάγισσες των λα^κών µυθιστοριών, αλλά εκπρόσωποι ανθρώπινων αδυναµιών, όπως µαταιοδοξίας, σνοµπισµού ή εγωιστικής αδιαφορίας. Ορισµένα από τα παραµύθια του αποκαλύπτουν µία αισιόδοξη πίστη στην επικράτηση του καλού και του ωραίου, άλλα είναι βαθιά απαισιόδοξα και έχουν δυσάρεστο τέλος. Ακόµη, τα παραµύθια του εµφανίζουν καθαρά το δηµοκρατικό στοιχείο. Οι κυριότεροι ήρωες του είναι φτωχοί και αδικηµένοι άνθρωποι, που όµως έχουν ασυνήθιστα ψυχικά χαρίσµατα, ευγένεια, ταλέντο, µεγαλοψυχία. Στα έργα του απεικονίζει τη ρεαλιστική και σύγχρονή του ζωή της µικροαστικής τάξης των πόλεων και χαρακτηρίζονται από δράση, χιούµορ και λεπτή σάτιρα. Ο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν θα διακριθεί και στην ταξιδιωτική λογοτεχνία. Από το 1833 ως το 1857 πραγµατοποιεί 29
Χάνς Κριστιάν Άντερσεν (1805-1875) ταξίδια σε Ευρώπη, Ασία και Αφρική, γνωρίζεται µε µεγάλες προσωπικότητες της εποχής και καταγράφει τις εµπειρίες του σε σειρά ταξιδιωτικών βιβλίων. Τα βήµατά του θα τον φέρουν ως την Ελλάδα τον Μάρτιο του 1841. Στο οδοιπορικό του «Το Παζάρι ενός ποιητή», που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις «Εστία» µε τον τίτλο «Οδοιπορικό στην Ελλάδα» περιγράφει λεπτοµερώς τη διαµονή στην Αθήνα.Επισκέφτηκε το Θησείο, το Φάληρο, τον Κολωνό
και την Ακρόπολη, όπου ανέβαινε κάθε µέρα, τα χωριά των Μεσογείων, αλλά και τις πλαγιές της Πεντέλης. Πρόσφατα βρέθηκε ένα άγνωστο παραµύθι του Άντερσεν από τον ιστορικό Εσµπεν Μπράγκε. Ο Μπράγκε βρήκε το χειρόγραφο τον Οκτώβριο µέσα σε ένα κουτί στα Περιφερειακά Αρχεία της πόλης της Όντενσε. Το σύντοµο παραµύθι, µόλις 700 λέξεις, έχει τίτλο «Το Σπαρµατσέτο» και πιστεύεται ότι είναι το πρώτο που έγραψε ο Άντερσεν. Η δηµιουργία του Άντερσεν αποτελεί την κορυφή στις ρεαλιστικές τάσεις της δανικής φιλολογίας του 19ου αιώνα. ∆ιηγήµατα, δράµατα, αλλά προπάντων παραµύθια, όλα του τα έργα διαπνέονται από γλυκιά µελαγχολία, συγκίνηση και ειλικρίνεια που θα εξακολουθούν να συναρπάζουν και να συγκινούν µικρούς και µεγάλους. Αναµφίβολα ο Άντερσεν θα παραµείνει από τους δηµοφιλέστερους παραµυθάδες και στην έβδοµη τέχνη καθώς τα παραµύθια του αποτελούν εξαιρετική πρώτη ύλη για λογοτεχνικές, θεατρικές και κινηµατογραφικές διασκευές.