Afsprakennota 2013 Landschapsanimator

012

AFSPRAKENNOTA

2013

INHOUDSOPGAVE INHOUDSOPGAVE INLEIDING WERKING LANDSCHAPSANIMATOR ACTIES

3 5 5 7

Actie 1. Hagen, houtkanten en bomenrijen met erfgoedwaarde 8 Actie 2. Herstel historische poelen 10 Actie 3. Streekeigen hoogstamboomgaarden 11 Actie 4. Plant van hier (autochtone bomen en struiken) 13 Actie 5. Stroomlijnen gemeentelijke subsidie-reglementen inzake kleine landschapselementen15 Actie 6. Opwaardering landschap en erfgoed langs (historische) wegen 16 Actie 7. Herstel kleinschalig religieus erfgoed 17 Actie 8. Taplopen 18 Actie 9. Landschapsbelevenissen 19 Actie 10. Holle wegen 20 Actie 12. landschap zoekt kapper: knotteam 23 Actie 14. Opmaak projectendatabank 25 Actie 15: ‘Den dodendraad’ (WOI-erfgoed) 26 Actie 16: Landschapsherstel omgeving wandel- en fietspaden 27 Actie 17: Bodemerfgoed en aardkundige waarden 28 Actie 18: Cursus Kempense Landschapsgids 29 Actie 19: Cursus knotbomenbeheer 29 Actie 20: Cursus beheer hoogstamboomgaarden 31 PROJECTEN Project 1. Mol – De Maat: herstel kasteelmuur en opmaak landschapsbeheerplan Project 2. Sassenierswoning aan de Kleine Nete in Grobbendonk Project 3. Kleinschalig landschap ‘De Wieltjens’ Turnhout Project 4. Landschapsherstel in Balen: inpassing paardenweide Project 5. Geel Bel – inpassing karakteristieke hoeve in het landschap Project 6. Landschapsherstel aan woning in Meerhout Project 7. La Bonne Espérance – Turnhout Project 8. Landschapsherstel in Retie – aanplant KLE Project 9. Postel – site Heibloem: herstel historische boomgaard Project 10. Aanplant bomenrij Ossenweg Beerse Project 11. Ghellincklaan, Herentals: herstel kapel en herstelsnoei dubbele lindendreef Project 12. Landschapsherstel- en inrichting Stoktse Heide (stadsbos Turnhout) Project 13. Landschapsherstel aan hoeve in Meerhout Project 14. Herstel historisch nat landschap in Mol Project 15. Landschapsherstel bij woning in Turnhout Project 16: landschapsherstel in Retie Project 17: Park- en landschapsherstel Mol Project 18: Herstel historisch landschap: het Ratstaartven – Lille

32 33 34 36 37 38 39 40 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52

PROJECTEN OP MIDDELLANGE TERMIJN

53

Kasteelpark ‘De Borrekes’ - Vorselaar Corsendonk, Oud-Turnhout

53 54

Postel – site Heibloem en kasteelpark COMMUNICATIE 1. Communicatie en sensibilisatie rond landschap en erfgoed

55 56 57

2. Studiedagen, lezingen, congressen met input RLKGN

57

3. Participatie rond landschap en erfgoed in het werkingsgebied

62

PROSPECTIE, VERTALING EN PROMOTIE BESTAAND INSTRUMENTARIUM BEGROTING 2013 LANDSCHAPSWERKEN BUITEN ANKERPLAATS EN RELICTZONES

64 65 66

INLEIDING De afsprakennota is opgesteld door Regionaal Landschap Klein en Grote Nete (RLKGN). In deze afsprakennota wordt in het eerste gedeelte “werking landschapsanimator” een overzicht gegeven van de algemene werking van de landschapsanimator. Verder worden onder “acties” en “projecten” de projecten voorzien binnen het kader van de subsidies voor landschapsteams voor het werkingsjaar 2013 voorgesteld.

Het werkingsgebied van Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete ligt in het oosten van de provincie Antwerpen, en strekt zich uit over het grondgebied van 17 gemeenten: Balen, Beerse, Dessel, Geel, Grobbendonk, Herentals, Herenthout, Kasterlee, Lille, Meerhout, Mol, Olen, Oud-Turnhout, Retie, Turnhout, Vorselaar en Vosselaar.

De landschapsanimator is actief binnen de 17 gemeenten van het Regionaal Landschap Klein en Grote Nete.

Het doel is om in 2013 de werking van de landschapsanimator en het landschapsteam bij het grote publiek verder te zetten.

WERKING LANDSCHAPSANIMATOR De landschapsanimator stimuleert, bemiddelt tussen en motiveert overheden en particulieren tot het meewerken aan projecten en acties op het gebied van landschapszorg. Zij tracht het draagvlak voor landschap en landschapszorg te vergroten door concrete acties (cursussen, excursie, studiedag,…) op te zetten. Bijkomend probeert de landschapsanimator geïnteresseerde burgers, overheden, verenigingen,… samen te brengen in functie van zorg voor landschappelijk relevant historisch erfgoed.

Deze doelstellingen worden verwerkt in een jaarlijkse afsprakennota, waarin een aantal projecten, aandachtspunten en doelstellingen worden vastgelegd. Met deze nota kan flexibel gewerkt worden om in te gaan op kansen die zich aanbieden om te werken aan ons landschap.

Voor het project ‘landschapsteams’ worden bijkomende subsidies voorzien. De landschapsteams moeten extra werken uitvoeren waarvoor geen subsidies voorzien worden door andere overheden. Voor de landschapsteams wordt gekozen om te werken met sociaal-economiebedrijven. Voor het werkingsjaar 2013 zal eveneens beroep gedaan worden op het sociaal-economiebedrijf Natuurwerk vzw. Indien voor bepaalde werken geen beroep 5

gedaan kan worden op Natuurwerk vzw kan, mits verantwoording, beroep gedaan worden op een ander bedrijf. Voor deze projecten wordt in regel enkel gewerkt in ankerplaatsen en relictzones.

In de loop van 2012 werd opnieuw een brede oproep naar projecten verspreid via de diverse kanalen waarover RLKGN beschikt:     

artikel (2 blz.) landschapskrant website www.rlkgn.be Facebook gemeentelijke infobladen persbericht

Vele reacties van zowel particulieren, openbare instellingen als verenigingen zijn binnengekomen en zullen nog toenemen in de loop van 2013. In deze afsprakennota is een overzicht gegeven van acties en projecten die lopen of opgestart zijn.9

6

ACTIES De hieronder vermelde acties geven een algemeen beeld van de vooropgestelde doelen van de landschapswerking van ons regionaal landschap. Deze acties zijn de algemeen vooropgestelde acties waarrond onze landschapswerking werkt nu of in de toekomst. Wanneer een actie een concrete uitvoering krijgt (met inzet middelen AOE), staat deze onder de noemer van projecten. Bij deze projecten wordt dan ook telkens de link met deze acties duidelijk vermeld. De acties zijn dan ook niet als dusdanig terug te vinden in de begroting.

Wanneer bij de financiering verwezen wordt naar het Agentschap Onroerend Erfgoed slaat dit op mogelijke projecten binnen ankerplaats of relictzones. Ook middelen van andere oorsprong kunnen hiervoor gebruikt worden, deze worden dan steeds aangegeven.

1. Hagen houtkanten en bomenrijen met erfgoedwaarde 2. Herstel historisch poelen 3. Streekeigen hoogstamboomgaard 4. Plant van hier (autochtone bomen en struiken) 5. Stroomlijnen gemeentelijke subsidiereglementen inzake kleine landschapselementen 6. Opwaardering landschap en erfgoed langs (historische) wegen 7. Herstel religieus erfgoed 8. Taplopen 9. Landschapsbelevenissen 10. Holle wegen 11. Buiten-gewone plekjes 12. Landschap zoekt kapper: knotteam 13. Stiltegebieden 14. Opmaak projectendatabank 15. Den dodendraad (WOI-erfgoed) 16. Landschapsherstel omgeving wandel- en fietspaden 17. Bodemerfgoed en aardkundige waarden 18. Cursus Kempense Landschapsgids 19. Cursus knotbomenbeheer 20. Cursus beheer hoogstamboomgaarden

7

Actie 1. Hagen, houtkanten en bomenrijen met erfgoedwaarde

Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Els Oostvogels Partners Gemeenten, landbouworganisaties, particulieren, wildbeheereenheden, AOE, …

Doelgroepen Diverse grondeigenaars: landbouwers, particulieren, openbare besturen, verenigingen, …

Doelstelling Behoud, herstel en uitbreiding van het netwerk van historische hagen, houtkanten en bomenrijen in functie van landschapsherstel, landschapsbeleving, natuurbehoud, versterking van ecologische corridors en behoud van autochtone bomen en struiken.

Omschrijving Met bijzondere aandacht voor het historisch voorkomen van hagen, houtkanten en bomenrijen in het landschap willen we de missing links binnen het KLE-netwerk in kaart brengen en waar mogelijk en wenselijk herstellen. Als basis voor de selectie van missing links willen we historische kaarten vergelijken met actuele inventarisaties (onder meer de ‘provinciale landschapskaart’, PIH 2007).

Voor de aanplant en herstel van hagen, houtkanten en bomenrijen wordt rekening gehouden met:  cultuurhistorisch voorkomen van hagen, houtkanten en bomenrijen  wenselijkheid van heraanplant uitgaande van de huidige landschapswaarden  meerwaarde van de locatie voor heraanplant: erfgoedwaarde, voldoende landschappelijke en/of natuurwaarde in de nabijheid (liefst nabij andere KLE, bos, natuurgebieden, groenblauwe verbindingen), exacte ligging niet in ‘vertuinde’ plek of het doel moet zijn vertuining wegwerken, voldoende ruimte voor aanplant (min. 10 meter haag / houtkant).  overeenkomst met eigenaar: bijdrage van 30% in de kosten, akkoord over soortenkeuze (autochtoon en standplaatsgeschikt), haag/houtkant te onderhouden en te behouden voor een minimumperiode van 10 jaar, geen pesticiden te gebruiken in de aanplant, toelaten monitoring en publicatie van gegevens; RLKGN levert plantschema en organiseert de eventuele aanbesteding.

Voor het beheer van bepaalde bomenrijen (knotbomen) is een knotteam opgestart, dit zal vanaf 2013 in actie komen. Het doel van het knotteam is om vraag naar hout koppelen aan eigenaars met aanbod aan hout, zodat het beheer van de bomen gegarandeerd wordt. In het voorjaar en najaar van 2013 zullen de eerste locatie beheerd worden.

8

Nazorg en opvolging Aangelegde en herstelde hagen en houtkanten worden minstens om de drie tot vijf jaar bezocht; hierbij wordt een foto gemaakt, de evolutie van de haag of houtkant en de vegetatie beschreven. Alle informatie wordt in een GIS-gerelateerde databank bijgehouden.

Samenwerking en financiering Aankoop plantgoed en indien van toepassing aanplant: 70% door RLKGN via subsidies AOE; 30% door grondeigenaars.

Gelinkte acties  Stroomlijnen gemeentelijke KLE-subsidiereglementen  Plant van hier  Landschap zoekt kapper: knotteam  Sensibilisering, educatie en info over kleine landschapselementen

9

Actie 2. Herstel historische poelen

Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Els Oostvogels Partners Gemeenten, natuurpunt, particulieren, ANB, AOE Doelgroepen Diverse grondeigenaars: landbouwers, particulieren, openbare besturen, verenigingen Doelstelling Het historische poelennetwerk in het werkingsgebied versterken om zo de landschapskwaliteit te verbeteren en bijkomend het leefgebied voor watergebonden fauna en flora te verbeteren, verbinden en uit te breiden.

Via sensibilisatie en promotie verschillende doelgroepen overtuigen van de waarde van poelen.

Omschrijving Het historische landbouwlandschap was rijk aan poelen. Door de evolutie in het landgebruik en de landbouwmethoden zijn dergelijke poelen zeldzaam geworden. Om dit cultuurhistorische en landschappelijk erfgoed te herstellen, worden poelen hersteld of aangelegd. Bijkomend wordt het leefgebied voor watergebonden planten en dieren verbeterd en uitgebreid door de versterking van het al bestaande poelennetwerk. Voorkeur wordt gegeven aan locaties met een historische aanwezigheid van een poel of op plaatsen met voldoende landschaps- en natuurwaarde.

Nazorg en opvolging Particulieren tekenen een contract (eigenaar betaalt 30%, behoudt de poel voor min. 10 jaar, staat in voor regulier onderhoud, zet geen planten of dieren uit, gebruikt geen pesticiden in de omgeving van de poel, beschermt de poel tegen grote grazers, laat monitoring en publicatie van gegevens toe). Aangelegde en herstelde poelen worden minstens om de drie jaar bezocht; hierbij wordt een foto gemaakt, de evolutie van de poel en de vegetatie beschreven en i.s.m. met de plaatselijke amfibieënliefhebbers gemonitord. Alle informatie wordt in een GIS-gerelateerde databank bijgehouden.

Samenwerking en financiering Poelaanleg of –herstel: 70% door RLKGN via subsidies AOE, 30% door grondeigenaars.

Gelinkte acties  Stroomlijnen gemeentelijke KLE-subsidiereglementen  Communicatie, sensibilisatie rond landschap en erfgoed

10

Actie 3. Streekeigen hoogstamboomgaarden

Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Els Oostvogels Partners Nationale Boomgaardenstichting, openbare besturen, VELT, AOE Doelgroepen Diverse grondeigenaars: landbouwers, particulieren, openbare besturen, verenigingen, …

Doelstelling Behoud, herstel en uitbreiding van streekeigen hoogstamboomgaarden binnen het werkingsgebied.

Omschrijving De laatste decennia zijn heel wat hoogstamboomgaarden uit ons landschap verdwenen. RLKGN wil hoogstamfruit opnieuw in de kijker plaatsen, de kennis erover vergroten en het herstel en de aanleg van hoogstamboomgaarden in het werkingsgebied ondersteunen, met bijzondere aandacht voor het gebruik van streekeigen variëteiten en een goed onderbouwde vorming van geïnteresseerde grondeigenaars. De ‘FruitWijzer’, een naslagwerk over hoogstamfruit opgemaakt door de Provincie Antwerpen, wordt ook door RLKGN verspreid.

Een zeer bijzondere boomgaard is deze die bij het kasteelpark van Postel hoort. Voorzien is om deze in 2013 op te waarderen.

Het aandeel hoogstamboomgaarden in RLKGN is beperkt, maar daarom des te kwetsbaarder als biotoop en cultuurhistorisch landschapselement.

Voor hoogstamboomgaarden werden door de eeuwen heen typische streekrassen geselecteerd, soms tot op gehuchtniveau. Hoogstamboomgaarden hebben ook een ecologische waarde, enerzijds omdat ze wegens hun ingebouwde weerstand tegen ziekten en droogte zonder gebruik van pesticiden geoogst kunnen worden, en anderzijds omdat ze gastheer zijn voor en voedsel bieden aan tal van insecten, vogels (steenuil) en kleine zoogdieren (egels, vleermuizen). De voorbije tientallen jaren zijn duizenden hoogstamfruitbomen gesneuveld in de concurrentiestrijd met de meer productieve laagstammen.

Nazorg en opvolging Informatie over de aangelegde en herstelde hoogstamboomgaarden wordt in een GIS-gerelateerde databank bijgehouden. Eigenaars worden op de hoogte gehouden van onze activiteiten rond hoogstamfruit en gestimuleerd om een correct beheer toe te passen. Er zullen jaarlijks minstens één cursus beheer/snoei van hoogstamfruit georganiseerd worden.

11

Samenwerking en financiering 70% door RLKGN via subsidies AOE, 30% door grondeigenaars Gelinkte acties ďƒź Stroomlijnen gemeentelijke KLE-subsidiereglementen ďƒź Communicatie, sensibilisatie rond landschap en erfgoed

12

Actie 4. Plant van hier (autochtone bomen en struiken)

Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Steve Meuris, Els Oostvogels Partners Regionale landschappen, INBO, ANB, bosgroepen, VLM, Vereniging voor Bos in Vlaanderen, gemeenten, provincie Antwerpen, AOE Doelgroepen Iedereen die autochtoon plantgoed wil planten: particulieren, gemeenten, natuurverenigingen, landbouwverenigingen, wildbeheereenheden, …

Doelstelling Bijdragen aan de instandhouding van autochtone bomen en struiken uit de streek, door autochtoon plantgoed te voorzien voor (op termijn alle) plantacties binnen het werkingsgebied. Dit enerzijds door het oogsten en laten opkweken van autochtone zaden, anderzijds door het beschermen van bestaande autochtone groeiplaatsen. Tegelijk de vraag naar autochtoon plantgoed verhogen door sensibilisatie.

Omschrijving Het werkingsgebied van RLKGN valt volledig onder het herkomstgebied ‘Kempens District’ van autochtone bomen en struiken. Er is een partnerschap opgericht met de betrokken regionale landschappen, bosgroepen, provincie, … om de acties beter op elkaar af te stemmen. De autochtone groeiplaatsen die in opdracht van ANB werden geïnventariseerd worden individueel bezocht en geëvalueerd naar zaaddragendheid, bereikbaarheid,…

Op die manier hebben we een goed beeld van de toestand van de nog bestaande oogstlocaties.

De oogst van zaden loopt enerzijds via een publieke, educatieve zaadoogst en anderzijds met de hulp van scholen, technische ploegen (gemeentearbeiders, Minawerkers, sociale economie). Zo worden niet alleen inwoners betrokken bij het onderwerp autochtone bomen en struiken, maar kunnen we ook laten oogsten op grotere schaal en op minder bereikbare plaatsen. Om de genetische basis van het plantgoed te verbreden, wordt het zaad afkomstig uit een bepaald herkomstgebied gemengd met geoogste zaden van partners die oogsten binnen hetzelfde herkomstgebied. De zaden worden via contractteelt opgekweekt bij een kweker en zijn na twee/drie jaar beschikbaar voor aanplantingen van RLKGN, gemeentelijke acties, acties van natuurverenigingen, … Zo willen we op termijn een ruim aanbod aan autochtoon plantgoed garanderen, zowel voor onze acties rond aanplant van hagen en houtkanten als voor de plantacties van partners.

13

In juni 2011 wordt door RLKGN een projectmedewerker Plant van Hier aangeworven om deze acties, zowel op Vlaams als op provinciaal en op regionaal niveau, te coördineren (o.a. introduceren label Plant van Hier, afstemmen vraag en aanbod, coördineren zaadoogsten, …). Tegelijk start een PDPO-project ‘Plant van hier, platteland van hier’ rond het behoud en herstel van enkele honderden waardevolle sites met autochtone bomen en struiken in de provincie Antwerpen. Ook hier zal RLKGN een trekkersrol vervullen als hoofdpromotor.

Nazorg en opvolging Voor autochtone groeiplaatsen die tijdens onze inventarisatie werden beoordeeld als suboptimaal beheerd, willen we een aangepast beheer voorstellen/uitvoeren/stimuleren i.s.m. de eigenaar. De opkweek van geoogst autochtoon zaad wordt geregeld opgevolgd bij de kweker. Aangeplant autochtoon plantgoed wordt om de drie tot vijf jaar bezocht; hierbij wordt een foto gemaakt, en de evolutie van het plantgoed beschreven. Alle informatie wordt in een GIS-gerelateerde databank bijgehouden.

Samenwerking en financiering Loonkosten projectmedewerker Plan van Hier RLKGN door ALV (halftijds) en provincie Antwerpen (halftijds); werkingsmiddelen door PDPO- dossier ‘Plant van hier, platteland van hier’, DMN-dossier ‘Autochtone bomen en struiken’ en middelen AOE Gelinkte acties  Hagen, houtkanten en bomenrijen met erfgoedwaarde  Stroomlijnen gemeentelijke subsidiereglementen inzake kleine landschapselementen  Educatieve autochtone zaadoogstacties

14

Actie 5. Stroomlijnen gemeentelijke subsidiereglementen inzake kleine landschapselementen

Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Joris Matthé Partners Gemeenten Doelgroepen Gemeenten, inwoners Doelstelling Binnen het werkingsgebied van RLKGN de gemeentelijke subsidiereglementen rond KLE’s vergelijken en proberen op elkaar af te stemmen. Het uniform subsidiereglement dat hieruit voortvloeit proberen ingang te doen vinden bij de gemeenten, en dit promoten bij de inwoners.

Omschrijving RLKGN wil de bestaande subsidiereglementen van de gemeenten binnen het werkingsgebied vergelijken, via overleg met de schepenen en milieuambtenaren van de individuele gemeenten, en via vergelijking van de (digitaal beschikbare) subsidiereglementen. Daarboven wordt per “subsidietak” bekeken of ook subsidiemogelijkheden bij hogere overheden mogelijk zijn.

Het uniform subsidiereglement dat uit deze inspanningen voortvloeit wordt ter goedkeuring voorgelegd aan de gemeenten en nadien gecommuniceerd naar de inwoners (website, landschapskrant, nieuwsbrief). De gemeenten hebben de mogelijkheid om het reglement al dan niet goed te keuren.

Nazorg en opvolging De (gefaseerde) goedkeuring van het uniform subsidiereglement door de gemeentebesturen wordt opgevolgd en in de projectwerking meegenomen.

Samenwerking en financiering Loonkosten medewerker RLKGN via basissubsidies provincie en gemeenten Gelinkte acties  Historische hagen, houtkanten en bomenrijen  Herstel historisch poelenlandschap  Streekeigen hoogstamboomgaarden  Sensibilisering, educatie en info over kleine landschapselementen  Landschap zoekt kapper: knotteam

15

Actie 6. Opwaardering landschap en erfgoed langs (historische) wegen

Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Els Oostvogels, Hanne Govaers Partners Gemeenten, Provincie Antwerpen, Toerisme Provincie Antwerpen, Toerisme Turnhout vzw, verenigingen, heemkunde kringen, landbouwverenigingen, …

Doelgroepen Brede publiek, recreanten binnen en buiten het werkingsgebied van RLKGN Doelstelling Landschaps- en erfgoedherstel langs (trage) wegen, opwaardering van historische verbindingen.

Draagvlakverbreding voor landschaps- en erfgoedherstel door gerichte communicatie, acties en culturele interventies. Ontdekken van het typische landschap en cultuurhistorie van RLKGN. Omschrijving In de herwaarderingsprojecten voor trage wegen wordt vaak duidelijk wat de cultuurhistorisch en ecologische waardevolle verbindingen zijn en waar grote meerwaarden te creëren zijn. De trage wegen zijn vaak historische verbindingen, die ook landschappelijke structuur geven. Deze wegen hadden vaak de vorm van een dreef of werden begeleid door knotbomen, houtkanten of kleinschalig erfgoed (wegwijzers, veldkapellen, …)

Het recreatief medegebruik van paden en wegen zorgt voor draagvlakverbreding en bekendmaking van de landschapswerken en erfgoedherstel.

Al deze toeristisch-recreatieve netwerken bieden een perfecte kapstok voor RLKGN om het landschap langsheen deze verbindingen op te waarderen en in de kijker te zetten. Dat kan door gerichte aanplanten (bij voorkeur met autochtoon plantmateriaal), het ‘saneren’ van vervuilde of verrommelde stukjes, herstel van kleinschalig erfgoed, etc.

Samenwerking en financiering Gemeenten, RLKGN, Provincie Antwerpen (subsidiedossier DMN), LEADER, AOE, erfgoedcellen Gelinkte acties  Plant van hier  Communicatie, sensibilisatie rond landschap en erfgoed  Historische hagen, houtkanten en bomenrijen  Landschapsbelevenissen  Herstel historisch poelenlandschap

16

Actie 7. Herstel kleinschalig religieus erfgoed

Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Els Oostvogels Partners Gemeenten, erfgoedconsulent, AOE, heemkundige kringen, …

Doelgroepen Grondeigenaars, passanten, recreanten Doelstelling Bouwkundig erfgoed bewaren, opwaarderen en landschappelijk integreren met streekeigen plantgoed.

Nazorg en opvolging De gerealiseerde projecten in het kader van landschapszorg worden na uitvoering op regelmatige tijdstippen bezocht en opgevolgd.

Samenwerking en financiering 70% door RLKGN via subsidies AOE, 30% door grondeigenaars Gelinkte acties  Plant van hier  Communicatie, sensibilisatie rond landschap en erfgoed  Historische hagen, houtkanten en bomenrijen  Opwaardering landschap en erfgoed langs (historische) wegen

17

Actie 8. Taplopen Initiatiefnemer/trekker Waterbeheerders, RLKGN Contactpersoon RLKGN Partners Netebekken (VMM), waterschapsteams/deelbekkens (provincie Antwerpen), WBE’s, Natuurpunt, landbouworganisaties, aangelanden Doelgroepen gebruikers en aangelanden van de taplopen Doelstelling  optimaal beheer van de taplopen in functie van waterkwaliteit, kwantiteit, ecologie en cultuurhistorie  gezamenlijke visie op de taplopen voor alle gebruikers, aangelanden en belanghebbenden Omschrijving Taplopen zijn niet gecategoriseerde waterlopen met een groot cultuurhistorisch, hydrologisch en ecologisch belang. Het zijn dikwijls complexe, nog onvoldoende gekende en kwetsbare watersystemen waarvan sommigen in onbruik raken. Gezien de grote parallellen zouden we ze ‘de trage wegen van het water’ kunnen noemen.

Op de verschillende kanalen in het oostelijk deel van het werkingsgebied zitten taplopen. Ze vormen er typische hydrologische, ecologische en cultuurhistorische elementen. De locaties ervan zijn gekend bij de beheerder. Een deel van het getapte water wordt niet terug naar een kanaal gevoerd maar komt vermoedelijk in de regio van o.a. de Scheppelijke Nete, Molse Nete en Grote Nete terecht. Deze regio kampt met wateroverlast, elke extra druk op het watersysteem dient dus vermeden te worden.

Het beheer van de taplopen dient te gebeuren door de vergunninghouders van de watertappingen. Hierdoor wordt vaak zowel naar waterkwantiteit als naar ecologie niet het meest optimale beheer gevoerd. Bovendien is er een discrepantie tussen het tijdstip en de hoeveelheid water de verschillende gebruikers nodig hebben, wat ook het beheer van de watertapping zelf, door nv De Scheepvaart, bemoeilijkt.

Vele van deze taplopen vormen ondertussen een ecologische niche voor zeldzame soorten zoals bosbeekjuffer en beekschaatsenrijder en zijn tekenend geworden voor de regio. Ze dreigen echter te verdwijnen door het in onbruik raken van sommigen taplopen en/of een ongeschikt beheer.

Verloop actie Reeds uitgevoerde voorbereidende acties  inventarisatie Antwerpse prioritaire soorten (vnl. bosbeekjuffer en beekschaatsenrijder) door Natuurpunt in opdracht van de provincie Antwerpen  grondige studie/inventarisatie van de talopen op het kanaal van Beverlo door het deelbekkenbeheer Gepland 2013  zoeken naar draagvlak voor actie rond de taplopen  regisserende rol in het zoeken naar gezamenlijke visie  begeleiden en uitvoeren landschappelijke ingrepen  communicatie, sensibilisatie en educatie rond het thema Samenwerking en financiering  studies vanuit (deel-)bekkenbeheer, provincie Antwerpen

18

Actie 9. Landschapsbelevenissen Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Karlien Maes, Joris Matthé Partners LNE, provincie, gemeenten, sectoren landbouw, natuur, jacht, toerisme, RL de Voorkempen, RL Rivierenland, TPA, Rurant, Hooibeekhoeve, Kempens Landschap Doelgroepen Landbouwers, natuurverenigingen, jagers, recreanten Doelstelling Via het gezamenlijk ontwerpen van een fietstocht met haltes in het landschap een positieve ervaring creëren voor actoren in het landschap, en een aantrekkelijke publicatie maken voor recreanten, met oa informatie over het landschap en het erfgoed van de streek.

Omschrijving De Antwerpse regionale landschappen Rivierenland, de Voorkempen en Kleine en Grote Nete werkten samen om in elk regionaal landschap samen met de open-ruimtegebruikers een fietstocht te ontwerpen die geënt is op het fietsknooppuntennetwerk, met haltes op interessante plaatsen waar het landschap wordt belicht (boerderijen, natuurgebieden, bouwkundig erfgoed, kleine landschapselementen, streekproducten, …). De landschapsbelevenissenroute werd als themalus met brochure uitgegeven. Dit model kan op verschillende plaatsen in het RLKGN aan bod komen. In 2012 werd een herdruk voorzien, in 2013 wordt de brochure verder verdeeld.

Nazorg en opvolging Aangezien de fietsroute langsheen het fietsknooppuntennetwerk loopt, wordt het onderhoud van de fietspaden op die manier verzorgd. RLKGN zorgt voor publicatie van de landschapsbelevenissenbrochure zodat mensen blijvend van de deze route kunnen genieten.

Samenwerking en financiering LNE, RLRL, RLDV en RLKGN, provincie, PDPO, Voor deze actie zullen geen middelen van AOE besteed worden.

Gelinkte acties  Opwaardering erfgoed en landschap langs (historische) wegen

19

Actie 10. Holle wegen Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Els Oostvogels Partners Gemeentebesturen, provincie Antwerpen, aangelanden, AOE Doelgroepen natuurliefhebbers, recreanten, zachte weggebruikers Doelstelling  Behouden en herwaarderen van holle wegen binnen het werkingsgebied.  Opbouw en verspreiding expertise betreft het beheer van holle wegen naar gemeentebesturen en beheerders.  Opstart duurzame samenwerkingsverbanden privé eigenaars, landbouwers, gemeentes, recreanten Omschrijving Holle wegen kunnen als bijzondere landschapselementen in onze streek beschouwd worden. Het hoofdaandeel holle wegen zijn terug te vinden op de stuifzandruggen in de Zuiderkempen en op de Kempense Heuvelrug. Deze stuifduinen zijn landschapskenmerkende elementen voor de Kempen en het werkingsgebied van het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete.

Fig. Holle wegen in het RLKGN

Kenmerkend voor holle wegen zijn de hellende randen, het besloten karakter met een apart microklimaat en de ontsluiting en de instabiliteit van de bodem, wat tot een grote dynamiek en natuurwaarde leidt. De dynamiek maakt dat de begroeiing van holle wegen zeer divers kan zijn en dat holle wegen ook geschikt zijn als leefplaats en corridor voor heel wat diersoorten. De grote diversiteit aan fauna en flora vloeit dus voort uit de diversiteit aan abiotische factoren (temperatuur, bezonning, luchtvochtigheid, bodemstructuur, …) en het gevoerde beheer. Ook landschappelijk zijn deze wegen erg interessant. Ze vergroten de belevingswaarde van het landschap. Deze lijnvormige landschapselementen herbergen een belangrijke cultuurhistorische betekenis. Ze zijn het resultaat van eeuwenlang landgebruik.

Fig. De ideale holle weg

20

In 2012 werd alle holle wegen in het werkingsgebied uitgebreid geïnventariseerd en beschreven. Per weg zijn de morfologische gegevens, knelpunten (erosie, achterstallig beheer) en vegetatiegegevens.

Gepland 2013  Omzetten van inventaris is beheermaatregelen en actieplan  uitwerken projecten binnen gemeentebesturen  opmaken van een actieplan voor de holle wegen in het werkingsgebied samen met de verantwoordelijke beheerders  uitvoering en opvolging van beheermaatregelen Samenwerking en financiering  RLKGN, AOE, per deelproject kan bijkomende financiering vanuit projectmiddelen of vanuit gemeentes/partners komen.

Gelinkte acties  Plant van hier  Communicatie, sensibilisatie rond landschap en erfgoed  Historische hagen, houtkanten en bomenrijen  Stroomlijnen gemeentelijke subsidiereglementen inzake kleine landschapselementen

21

Actie 11. Buiten-gewone plekjes Contactpersoon RLKGN Karlien Maes, Els Oostvogels Partners Antwerpse Regionale Landschappen Doelgroepen Burgers, verenigingen, gemeentebesturen Doelstelling  Een rechtstreekse kwaliteitsverbetering van de leefomgeving in de Antwerpse gemeenten;  Een verhoging van de beleefbaarheid van woon- en werkomgeving;  Een verhoogde betrokkenheid van gemeenten en inwoners;  Draagvlakvergroting voor het belang van groen, ook de kleine plekjes;  Tot slot fungeren de buiten-gewone plekjes als demonstratieprojecten waarmee een katalysatoreffect wordt beoogd.

Omschrijving Concreet wordt het publiek opgeroepen om verrommelde plekjes in de 50 deelnemende gemeenten (de eerste 50 die zich engageren om mee in het project te stappen) via een projectwebsite aan te melden. Deze kunnen heel uiteenlopend van aard zijn en ook erg verschillend van ligging: een vergeten buurtparkje; een groenperk waar pendelaars dagelijks passeren op weg naar het station; een verruigd stukje natuur; een ongebruikt stukje landbouwgrond langs een wandelpad dat uitgroeide tot een klein stort… Er kunnen ook voorstellen van heraanleg geformuleerd worden.

Na een interne preselectie wordt per gemeente een shortlist op de projectwebsite geplaatst waarop het publiek kan stemmen. Het winnende plekje per gemeente krijgt een groene transformatie ter waarde van maximum 2000 euro. Tot slot volgt een publiekswedstrijd om de 3 beste buiten-gewone plekjes te kiezen. De winnaars krijgen een publieksevenement aangeboden in hun gemeente.

Naast een directe verbetering van de leefomgeving mikt het project op draagvlakverbreding bij gemeenten en inwoners. Er wordt dan ook sterk ingezet op informatiecampagnes naar gemeenten en het grote publiek ter sensibilisatie van het project-thema.

Gepland 2013 en verder  Opmaak projectwebsite en informatiecampagne  Selectie ingezonden plekjes  Ontwerp en inrichting  Bekendmaking bij het grote publiek Samenwerking en financiering PDPO ‘Buiten-gewone plekjes’ Gelinkte acties  Plant van Hier

22

Actie 12. landschap zoekt kapper: knotteam

Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Els Oostvogels Partners Vrijwilligers van het knotteam, ANB, AOE, Bosgroep Noorderkempen, Bosgroep Kempense Heuvelrug, Bosgroep Zuiderkempen Doelgroepen Grondeigenaars en –pachters, lokale overheden en verenigingen Doelstelling Herstel en beheer van knotbomen en hakhout.

Omschrijving Er zijn heel wat houtkanten en knotbomen met achterstallig beheer, voornamelijk in particulier bezit. Met dit project dat knotbomen en hakhout in de kijker zet willen we herstelmaatregelen uitvoeren en beheeradvies advies meegeven ter behoud van deze cultuurhistorische landschapselementen. Bijkomend willen we sensibiliseren over knotbomen, houtkanten en goede praktijken van beheer.

Het RLKGN ging in 2012 daarom van start met het oprichten van een knotteam. Dit team van vrijwilligers voert knotbeheer en hakhoutbeheer uit bij particulieren in ruil voor het brandhout. Het RLKGN stemt vraag en aanbod op elkaar af.

In 2012 werd de oproep voor knotters en locatie met knotbomen en houtkanten verspreid. Ondertussen zijn er 15 vrijwilligers die zich engageren om deel uit te maken van het knotteam. Er zijn ook een 14-tal locaties met knotbomen of hakhout waar het team aan de slag kan.

Voorafgaand aan actie op terrein wordt een opleiding knotbeheer gegeven aan de vrijwilligers zodat het knotten volgens de goede praktijken verloopt.

Gepland 2012  Opleiding knot- en hakhoutbeheer: 16 februari, Beerse  Start uitvoering knotten Nazorg en opvolging De vrijwilligers worden opgevolgd, alsook het goede verloop van de werken. De beheerde locatie worden samen met de eigenaar opgevolgd en bij voorkeur wordt een beheerplan voor de knotbomen en houtkanten opgemaakt zodat consequent beheer op lange termijn gebeuren kan.

Samenwerking en financiering Loon- en werkingskost landschapsanimator door AOE Gelinkte acties  Historische hagen, houtkanten, bomenrijen  Opleiding knotbeheer

23

Actie 13. Stiltegebieden Partners provincie Antwerpen, gemeente Oud-Turnhout, Natuurpunt, landbouworganisaties, VormingPlus Doelgroepen brede publiek, omwonenden en bezoekers van het gebied Doelstelling 

 

stilte, rust en ruimte als kwaliteit van het buitengebied onder de aandacht brengen erkenning als stiltegebied bekendmaking bij het publiek

Fig. Potentiële stiltegebieden in RLKGN

Omschrijving In het werkingsgebied van RL Kleine en Grote Nete zijn twee gebieden aangeduid als potentiële stiltegebieden (zie kaart), respectievelijk op het grondgebied van Turnhout en Oud-Turnhout. Dit stiltegebied loopt nog door buiten het werkingsgebied tot aan de Nederlandse grens (en eigenlijk verder) en is daarmee potentieel het grootste stiltegebied van Vlaanderen.

Gekoppeld aan het trage wegenproject dat RLKGN in deze twee gemeenten uitvoert, willen we ook stilte, rust en ruimte als kwaliteit van het buitengebied onder de aandacht brengen.

Naast ecologische en sociale aspecten biedt dit project ook mogelijkheden voor sectoroverschrijdende samenwerking (landbouw, natuur en recreatie).

Gedurende een heel jaar werden door het Provinciaal Instituut voor Hygiëne (PIH) akoestische metingen uitgevoerd, resultaten toonden aan dat dit gebied een ***-rating verdient! Het rapport is beschikbaar op secretariaat RLKGN. Ondertussen is de Liereman officieel erkend als stiltegebied en werd bekendgemaakt bij het grote publiek o.a. artikel in landschapskrant voorjaar 2012.

Gepland 2013  verderzetting stiltewerking i.s.m. partners  koppeling kwaliteit “stilte, rust en ruimte” aan andere acties, zoals trage wegen, publiekactiviteiten (stiltewandelingen, opleiding stiltegids, opmaak stiltekuur, cf. tranquillizer Heuvelland, …)  eventuele uitbreiding naar stiltegebied Turnhout (en omliggende gemeenten) Samenwerking en financiering Mogelijke financiering: gemeente, provincie, PDPO, …

Gelinkte acties  Plant van hier  Communicatie, sensibilisatie rond landschap en erfgoed  Historische hagen, houtkanten en bomenrijen  Opwaardering erfgoed en landschap langs (historische) wegen

24

Actie 14. Opmaak projectendatabank Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN administratieve medewerker Partners andere RL’en met gelijkaardige initiatieven Doelgroepen Personeel van RLKGN Doelstelling Implementeren van databeheersysteem waarin alle relevante informatie gerelateerd aan de projecten van RLKGN wordt bijgehouden.

Omschrijving Voor het bijhouden van alle relevante projectgegevens wordt een GIS-gerelateerde ‘projectendatabank’ gemaakt. Deze projectendatabank wordt aangepast aan de behoeften van RLKGN en systematisch aangevuld met de projectgegevens. Volgende informatie wordt onder meer bijgehouden:  persoonsinformatie (eigenaars, geïnteresseerden, deelnemers activiteiten, bestuursleden,… rekening houdend met de Wet op de Privacy)  perceels gerelateerde informatie (kadastergegevens, bestemming, …)  projecttype  type activiteit (cursus, studiedag, fietstocht, educatief spel,…)  doelgroepen, partners, contactpersonen  promotiekanalen, publicaties en persartikels  subsidiebronnen  projectcriteria en mate waarin project eraan voldoet  projectdetails (relevante afmetingen, standplaats- en omgevingskenmerken, soorten en variëteiten,…)  projectuitvoering (gegevens over bestek, aannemer, kostprijs, …)  projectopvolging (projectverloop, monitoring, onderhoud, nazorg)  projectkadering (inpassing in gebiedsprojecten, …)

Deze databank wordt aangevuld met gegevens van voorbije, lopende en toekomstige projecten, zodat ze een volledig overzicht van de realisaties van RLKGN over de jaren heen geeft. Via specifieke bevragingen kan dan gerichte informatie ook weer uit de databank gehaald worden. Hiermee zal RLKGN over een efficiënt instrument beschikken om de projecten doorheen de tijd op te volgen, om de acties op elkaar af te stemmen, en om doelgericht de juiste mensen aan te spreken. De koppeling met een GIS moet ook de visualisatie en ruimtelijke afstemming van projecten vergemakkelijken.

Momenteel wordt al deze informatie reeds gedocumenteerd, maar zit ze vrij gefragmenteerd over verschillende databanken, documenten, … . Op die manier is ze dus ook moeilijker raadpleegbaar.

Verloop actie Gepland 2013  verder optimaliseren van de structuur van de databank  afstemming van de databank op de behoeften van RLKGN  updaten van de databank met info van lopende projecten In 2012 werd een eerste aanzet gegeven voor de databank door het intekenen van al de uitgevoerde werken in een GIS. Nazorg en opvolging De databank wordt op regelmatige basis aangevuld en indien nodig bijgeschaafd. Ze zal hopelijk zeer nuttig blijken voor rapportage en opvolging van de projecten.

Samenwerking en financiering Loonkost medewerker door RLKGN via basissubsidies gemeenten en provincie Gelinkte acties Alle acties zullen in principe verwerkt worden in de databank

25

Actie 15: ‘Den dodendraad’ (WOI-erfgoed) Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Els Oostvogels Partners ANB, provincie, heemkundige kringen, erfgoedcellen, provincie Noord-Brabant, andere RL’en, andere Doelgroepen brede publiek Doelstelling Impact van den dodendraad bekend maken bij brede publiek via evocatie en/of herstel relicten naar aanleiding van 100 jaar Wereldoorlog I (in 2014-2018) Omschrijving Tijdens de Eerste Wereldoorlog sloot de Duitse bezetter de grens met het neutrale Nederland omwille van de censuur en om het vrije personen- en goederenverkeer te verhinderen. In het voorjaar van 1915 startte men met het plaatsen van de draadversperring op Belgische bodem. Na een eerste verkennende inspectieronde van de grenszone, werd een strook voorbereid en waar nodig ontbost. Palen werden geplant, isolatoren werden bevestigd en draden werden gespannen. De palen waren ca. 2 meter hoog met vijf tot soms wel tien stroomdraden en evenveel porseleinen isolatoren. De spanning van 2000 tot 6000 volt werd afwisselend op sommige draden gezet. Om de 500 tot 2000 meter bevond zich een Schalthaus of schakelhuisje om de draad van elektriciteit te voorzien. Het tracé van de dodendraad is nauwkeurig getekend op een landkaart van na 1916. De versperring volgde allesbehalve de Belgisch-Nederlandse grens, maar sneed bijvoorbeeld de drie bulten in de grens af. Zo ontstond er heel wat niemandsland wat wel deel uitmaakte van België, maar boven de versperring lag. Dat deze situatie hinderlijk was, verdient geen betoog.

Gestremd verkeer, kilometerslange ritten via een doorgang in de versperring om velden of akkers te bereiken, scholen aan de andere kant van de draad, arbeiders die in Nederland werken, … (zie kaart) In onze regio was de draadversperring op 24 juli 1915 operationeel. Zij heeft een bijzonder hoge tol aan gedode vluchtelingen, smokkelaars en grensgidsen geëist, naar schatting minstens driehonderd à vijfhonderd, misschien wel een paar duizend of meer. In de volksmond kreeg de versperring al vlug een lugubere bijnaam: ‘den dodendraad’.

Verloop actie Gepland 2013-2015  afstemmen met potentiële partners rond samenwerking  uitwerken evenement ‘evocatie’ van ‘den dodendraad’ richting 2014-2015  bekijken terreinmogelijkheden herstel relicten van ‘den dodendraad’ Nazorg en opvolging Bij de diverse partners.

Samenwerking en financiering Landschapsanimator, andere (project-)financiering te bekijken Gelinkte acties Andere acties rond oorlogserfgoed, b.v. bodemerfgoed Landschap De Liereman

26

Actie 16: Landschapsherstel omgeving wandel- en fietspaden Partners Gemeenten, Natuurpunt, landbouwverenigingen, andere Doelgroepen Openbaren en particuliere grondeigenaars en -pachters, recreanten Doelstelling Vanuit natuurrecreatie draagvlakverbreding voor landschapsherstel creëren en in de omgeving van geherwaardeerde trage wegen en wandeltrajecten het landschap herstellen.

Omschrijving Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete herwaardeert via haar project rond trage wegen een aantal van deze cultuur-historisch en ecologische waardevolle verbindingen. In enkele gemeenten (Oud-Turnhout, Turnhout, Retie) werden al gebiedsdekkende projecten opgestart, andere gemeenten volgen in de komende jaren.

Daarnaast ontwikkelde TPA acht wandelnetwerken in het werkingsgebied i.s.m. RL Kleine en Grote Nete.

Tenslotte zijn er nog een aantal specifieke projecten ‘Landschapsbelevenissen’ of de ‘Kempen-Hagelandroute’.

in

de natuur-recreatieve

sfeer,

zoals

Al deze toeristisch-recreatieve netwerken bieden een perfecte kapstok voor RL Kleine en Grote Nete om het landschap langsheen deze verbindingen op te waarderen. Dat kan door gerichte aanplanten, het ‘saneren’ van vervuilde of verrommelde stukjes (Buiten-gewone plekjes), herstel van kleinschalig erfgoed, etc.

Daarnaast willen we het buitengebied ook aantrekkelijker maken voor de bezoeker via culturele en/of artistieke interventies, zoals het Sideways festival in 2012. Ook nieuwe projecten zoals de fauna-akkers, gebiedsgerichte inzet van de BO’s, … grijpen bij voorkeur in op de onmiddellijke omgeving van wandel- en fietspaden. planning 2013  Verdere realisatie Kempen-Hagelandroute met landschappelijke ingrepen langsheen fietspad Herentals – Aarschot (o.a. bermbeheerplan)  verderzetting fauna-akkers in werkingsgebied (gedeeltelijk langs wandel- en fietspaden)  verdere inrichting van (omgeving van) trage wegen, enkele gemeenten gebiedsdekkend + 7 gemeenten via LEADER-project  uitvoering PDPO-project ‘Buiten-gewone plekjes’ (gedeeltelijk langs wandel- en fietspaden)  opstart werking rond Bels Lijntje (verharde spoorlijn tussen Turnhout en Tilburg - zoals de Kempen- Hagelandroute. In 2017 bestaat de spoorlijn 150 jaar. In tussentijd willen we met een aantal partners (CC De Warande, terreinbeheerder, stad Tilburg en stad Turnhout, …) projecten opzetten rond het fietspad: in 2013 rond de 13 haltes die er waren tussen Turnhout en Tilburg, in 2014 rond WOI, in 2015 rond 25 jaar fietspad.

Samenwerking en financiering Gemeenten, RLKGN, eventueel PDPO, LEADER Gelinkte acties  Plant van hier  Communicatie, sensibilisatie rond landschap en erfgoed  Historische hagen, houtkanten en bomenrijen  Opwaardering erfgoed en landschap langs (historische) wegen  Buiten-gewone plekjes 27

Actie 17: Bodemerfgoed en aardkundige waarden Partners Agentschap Onroerend Erfgoed, Thomas More / K.U.Leuven, ANB, Natuurpunt Doelgroepen Professionelen, brede publiek Doelstelling  betere kennis van het typisch Kempense bodemerfgoed  communicatie naar het brede publiek: bodemerfgoed als onderdeel van de Kempense identiteit  integratie van het thema bodemerfgoed in andere projecten en beleidsdomeinen (o.a. terreinbeheer en –inrichting) Omschrijving Bodemerfgoed en aardkundige waarden blijven vaak onderbelicht wanneer er over erfgoed of landschapszorg wordt gesproken. Nochtans zit ondergronds vaak evenveel of meer geschiedenis opgeslagen als in bovengronds erfgoed. De moeilijkheid zit uiteraard echter in het zichtbaar, kenbaar en leesbaar maken van deze aardkundige waarden, die zeer divers van aard kunnen zijn: typische bodemprofielen zoals podzols, anthrosols, … geomorfologische verschijnselen zoals stuifduinen, archeologische relicten, grafheuvels, …

Verloop actie Medewerkers van RLKGN stonden de voorbije jaren mee aan de wieg van een aantal initiatieven (in de regio) om bodemerfgoed en aardkundige waarden de plaats te geven die het verdient binnen de bredere landschapsen erfgoedwerking:  mede-organsiatie van de studiedag ‘Erfgoed buiten!’  mede-ontwikkeling concept bodemschuif en bodemleerpad  begeleiding thesissen (Thomas More / K.U.Leuven) rond bodemerfgoed  bijdragen aan projecten ‘Anthrsols heruitgevonden’ (IWT), ‘Finding common ground’ (SNOWMAN)  bijdragen aan lezingen EUROSOIL congres, Soil Thematic Day  organsiatie excursie bodemkundigen door de sleuf van de noord-zuidverbinding doorheen de Kempense Heuvelrug  uitgave brochure rond de Kempense Heuvelrug (inclusief bodemerfgoed)  lezingen rond de identiteit van de Kempen (inclusief bodemerfgoed) Gepland 2013  Verdere integratie van thema bodemerfgoed in andere projecten, publicaties, lezingen…  Deelname als partner in projecten van anderen Samenwerking en financiering  Algemene integratie van het thema in projecten, lezingen, publicaties via reguliere middelen  Deelname projectpartner via projectsubsidies derden

28

Actie 18: Cursus Kempense Landschapsgids Initiatiefnemer/trekker NP Educatie, Heemkundekring Retie, RLKGN Contactpersoon RLKGN Bas Van der Veken Partners NP Educatie, provinciale groendomeinen, Retiese heemkundige kring Zeven Neten Doelgroepen Mensen met interesse in het Kempense landschap Doelstelling Mensen opleiden tot ‘Kempense landschapsgids’ Omschrijving  Opleiding Kempense landschapsgidsen  Zes theorielessen  Zes excursies: de Kempense Heuvelrug in Herentals, het heemerf in Kasterlee, de Molen van ‘t Veld in Geel, de Witte Netevallei en de watermolen in Retie, Landschap De Liereman in Oud-Turnhout, de Goorbossen in Retie, het Buitengoor in Mol, het Prinsenpark in Retie en de Hooibeekhoeve in Geel.

De cursisten maken van elke uitstap een verslag. Daarnaast voeren zij ook groepsopdrachten uit.

Verloop actie Gepland 2013  Wegens succes en een lange wachtlijst word de cursus hernomen in 2013 (start december 2012). Op twee locaties (Turnhout en Herentals) volgen telkens 25 cursisten deze opleiding.

Nazorg en opvolging Cursisten worden op de hoogte gehouden van nieuwe opleidingen.

Samenwerking en financiering LEADER-project ‘Terug naar de toekomst’ van Natuurpunt Wamp en Neten Gelinkte acties /

29

Actie 19: Cursus knotbomenbeheer Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Els Oostvogels Partners Vrijwilligers van het knotteam, Agentschap Onroerend Erfgoed, Agentschap voor Natuur en Bos, Bosgroep Noorderkempen, Bosgroep Kempense Heuvelrug, Bosgroep Zuiderkempen Doelgroepen Vrijwillgers van het knotteam Doelstelling Herstel en beheer van knotbomen en hakhout. Sensibilisering rond goede praktijken van beheer van knotbomen en hakhout.

Omschrijving Er zijn heel wat houtkanten en knotbomen met achterstallig beheer, voornamelijk in particulier bezit. Het knotteam is in het leven geroepen om bij particulieren die zelf niet kunnen instaan voor het onderhoud, deze werken uit te voeren. Voorafgaand aan actie op terrein wordt een opleiding knotbeheer gegeven aan de vrijwilligers zodat het knotten volgens de goede praktijken verloopt.

Verloop actie Verloop actie Gepland 2013 In 2013, op 16 februari zal een cursus knotbeheer worden ingericht in Beerse. Er wordt één opleidingsdag voorzien. Het programma ziet er uit als volgt:  Halve dag theoretische uiteenzetting door een erkend lesgever harmonisch park en groenbeheer, volgende thema’s komen uitgebreid aan bod: ecologie van knotbomen, eigenschappen van diverse knotboomsoorten, juiste snoeiwonden, veltechnieken, …)  Halve dag praktijk met lesgever en erkend boomverzorger: knotten van wilgen met achterstallig beheer bij particulier.

Nazorg en opvolging De vrijwilligers worden opgevolgd, jaarlijks zal een vormingsmoment omtrent dit thema worden aangeboden.

Samenwerking en financiering Loon- en werkingskost landschapsanimator door Agentschap Onroerend Erfgoed Gelinkte acties  Hagen, houtkanten, bomenrijen met erfgoedwaarde  Landschap zoekt kapper: Knotteam

30

Actie 20: Cursus beheer hoogstamboomgaarden Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Els Oostvogels Partners Agentschap Onroerend Erfgoed, Nationale boomgaardenstichting Doelgroepen (nieuwe) eigenaars hoogstamboomgaard, brede publiek Doelstelling Herstel en beheer van hoogstamboomgaarden Omschrijving Het historische landbouwlandschap was rijk aan hoogstamboomgaarden, veelal met historische rassen. Door de evolutie in het landgebruik en de landbouwmethoden zijn veel hoogstamboomgaarden verdwenen. Om de kennis over dit cultuurhistorisch en landschappelijk erfgoed en ecologisch belang te vergroten en specifieke aanplant‐, onderhouds‐ en snoeitechnieken aan te leren, plant RLKGN jaarlijks een cursus (winter & zomer) rond het thema hoogstamboomgaarden. De snoeicursus wordt georganiseerd in samenwerking met de Nationale Boomgaardenstichting en bestaat uit twee dagdelen. In de voormiddag komt theorie en achtergrond over erfgoedwaarde, soorten en rassen, ziekten, aanplant, snoei (vorm‐, onderhouds‐, verjongingssnoei) aan bod, in de namiddag wordt de aanplant en snoei van hoogstamfruitbomen in de praktijk gebracht.

Verloop actie Gepland 2013  Bekendmaking en oproep snoeicursus hoogstamfruit in landschapskrant en nieuwsbrief  Promotie zomercursus naar deelnemers van wintersnoeicursus en visa versa  Promotie snoeicursussen op publieksactiviteiten  Contacteren eigenaars hoogstamboomgaarden voor deelname aan deze cursus  Organisatie snoeicursus Nazorg en opvolging Jaarlijks zal één of meerdere snoeicursussen worden georganiseerd.

Samenwerking en financiering Loon- en werkingskost landschapsanimator door Agentschap Onroerend Erfgoed Gelinkte acties  Streekeigen hoogstamboomgaarden

31

PROJECTEN De projecten die hier verder besproken worden zijn concrete projecten die gepland staan uitgevoerd te worden in 2012. Bij elk project wordt telkens duidelijk de link met bovenstaande acties aangehaald.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

Mol - De Maat: Herstel van kasteelmuur en opmaak landschapsbeheerplan Sassenierswoning aan de Kleine Nete in Grobbendonk (fase II) Kleinschalig landschap ‘De Wieltjens’ in Turnhout Landschapsherstel in Balen: inpassing paardenweide Geel Bel – inpassing karakteristieke hoeve in het landschap Landschapsherstel aan woning in Meerhout Turnhout, La Bonne Esperance Landschapsherstel in Retie: aanplant KLE Postel – site Heibloem: herstel historische hoogstamboomgaard Aanplant bomenrij Ossenweg, Beerse Ghellincklaan, Herentals: herstel kapel en herstelsnoei dubbele lindendreef Landschapsherstel- en inrichting Stoktse Heide (stadsbos Turnhout) Landschapsherstel aan hoeve in Meerhout Herstel historisch nat landschap in Mol Landschapsherstel bij woning in Turnhout Landschapsherstel in Retie Park- en landschapsherstel Mol Lille – Ratstaartven: herstel historisch ven en landschap

32

Project 1. Mol – De Maat: herstel kasteelmuur en opmaak landschapsbeheerplan

Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Els Oostvogels Partners Gemeente Mol, AOE, heemkundige kring Mol, erfgoedconsulent Doelstelling Herstel van klein bouwkundig erfgoed: herstelmaatregelen ter behoud kasteelmuur en opmaak landschapsbeheerplan kasteeldomein en omgeving.

Omschrijving Het gemeentebestuur van Mol wil de muur rond het voormalige kasteeldomein ‘De Maat’ restaureren. De muur is zeer beeldbepalend voor de omgeving. Het voormalige kasteeldomein, met zijn wateringen, de kanaalzone en landschap De Maat vormen een waardevol stuk landschappelijk erfgoed. Voor dit gebied zal dan ook een landschapsbeheerplan worden opgemaakt i.s.m. de gemeente Mol en Natuurpunt.

Ankerplaats / Relictzone Bos- en akkercomplex Postel, Ronde Put, Zeven Heerlijkheden Nazorg en opvolging De gerealiseerde projecten in het kader van landschaps- en erfgoedherstel worden na uitvoering op regelmatige tijdstippen bezocht en opgevolgd.

Samenwerking en financiering Loon-, werkings- en projectkosten landschapsanimator door Onroerend Erfgoed. Uitvoering van de werken: 70% door RLKGN via subsidies AOE, 30% door grondeigenaar.

Gelinkte acties  Opwaardering landschap en erfgoed langs historische wegen.

33

Project 2. Sassenierswoning aan de Kleine Nete in Grobbendonk

Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Els Oostvogels Partners Eigenaars Sassenierswoning, AOE, heemkundige kring Grobbendonk, erfgoedconsulent, VMM Doelstelling Herstel van de site Sassenierswoning van het Derde Sas in Grobbendonk. Het herverbinden van de Sassenierswoning met de Sas aan de Kleine Nete.

Omschrijving

e

Deze Saswachterswoning, uit midden 19 eeuw, horend bij het "Derde Sas" op de Kleine Nete is ingetekend op het kadaster in 1856.

Om de Kleine Nete bevaarbaar te maken werd in 1837 gestart met de kanalisatie ervan tussen Lier en Kasterlee; de werken werden beĂŤindigd in 1839 maar werden slechts uitgevoerd tot Herentals. De rivier bevatte vier sluizen tussen Lier en Grobbendonk. Bij elke sluis werd een woning voor de sluiswachter opgetrokken.

Doorheen de jaren werd de Kleine Nete verlegd en geraakte de sluis buiten gebruik. De saswachterswoning, sluiskom en de stuwinstallatie werd beschermd als monument in 2004 omwille van de industrieelarcheologische waarde. De sluiskom met muren van natuursteen; inkervingen ter aanduiding van het waterniveau is bewaard.

De saswachterswoning werd opnieuw visueel verbonden met het sas, de coniferen die de site omzoomden werden al verwijderd. Er werd ook een bomenbeheerplan opgemaakt door een erkend boomverzorger voor de monumentale bomenrij van zomereik die het perceel omzoomd.

De eerste fase van de herstelsnoei werd ondertussen uitgevoerd. In 2013 wordt de tweede fase van de herstelsnoei gedaan. Het ontwerp voor de site wordt in 2013 verder afgewerkt en uitgevoerd. Het doel van de aanplant is de site opnieuw in te kleden en de verbinding met het Sas en de Kleine Nete te herstellen.

Ankerplaats Dal van de Kleine Nete tussen Nijlen en Grobbendonk

34

Relictzone Vallei van de Kleine Nete Nazorg en opvolging De gerealiseerde projecten in het kader van landschaps- en erfgoedherstel worden na uitvoering op regelmatige tijdstippen bezocht en opgevolgd.

Samenwerking en financiering Loon-, werkings- en projectkosten landschapsanimator door Agentschap Onroerend Erfgoed. Uitvoering van de werken: 70% door RLKGN via subsidies AOE, 30% door grondeigenaar.

Gelinkte acties  Historische hagen, houtkanten en bomenrijen  Herstel van landschap en erfgoed langs (historische) wegen  Plant van hier

35

Project 3. Kleinschalig landschap ‘De Wieltjens’ Turnhout

Initiatiefnemer/trekker RLKGN, bosgroep Noorderkempen Contactpersoon RLKGN Els Oostvogels Partners AOE, Bosgroep Noorderkempen, VLM Doelgroepen grondeigenaars Doelstelling Gebiedsgerichte aanpak lanschaps- en erfgoedherstel, bosbeheer Omschrijving Met dit project willen we voor de eerste maal een gebiedsgerichte aanpak uitwerken. Het testgebied hiervoor is het landschap/bosgebied ‘De Wieltjens’ in Turnhout. Alle grondeigenaars binnen het afgebakende gebied worden aangeschreven en uitgenodigd voor een eerste kennismaking en infomoment. Deze infosessie wordt samen met de bosgroep Noorderkempen en de Vlaams Landmaatschappij georganiseerd. De bosgroep zorgt voor het luik bosbeheer, aanvullend zal het RLKGN meer info geven over landschaps- en erfgoedherstel en de mogelijkheden naar beheer, herstel en aanplantingen. De VLM kan het systeem van beheerovereenkomsten toelichten aan de geïnteresseerde landbouwers.

Ankerplaats / Relictzone  Wieltens  Kleiontginningsgebied Abtsheide, Luisterborg, Oosteneinde, Werkendam Nazorg en opvolging De gerealiseerde projecten in het kader van landschapszorg worden na uitvoering op regelmatige tijdstippen bezocht en opgevolgd. Het beheer van de deelprojecten blijft bij de bevoegde instanties Samenwerking en financiering erfgoed- en landschapsherstel in ankerplaats of relictzones via AOE 70%, beheerovereenkomsten voor landbouwers via Vlaamse Landmaatschappij, projectmiddelen bij de provincie Antwerpen.

Gelinkte acties  Hagen, houtkanten en bomenrijen met erfgoedwaarde  Streekeigen hoogstamboomgaarden  Plant van hier

36

Project 4. Landschapsherstel in Balen: inpassing paardenweide

Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Els Oostvogels Partners eigenaar, AOE Doelstelling Herstel van het kleinschalig beekdallandschap. Inpassing paardenweide.

Omschrijving De hoeve met aanliggende gronden sluit aan op het valleilandschap van de Grote Nete en de Most. Doel is de site en paardenweide in te passen in het omliggende landschap. Herstel van houtkanten, kleinschaligheid en wegwerken van verrommeling van de percelen wordt beoogd.

Ankerplaats Grote Nete vallei te Balen met de Most Relictzone Vallei van de Grote Nete Nazorg en opvolging De gerealiseerde projecten in het kader van landschaps- en erfgoedherstel worden na uitvoering op regelmatige tijdstippen bezocht en opgevolgd.

Samenwerking en financiering Loon-, werkings- en projectkosten landschapsanimator door Agentschap Onroerend Erfgoed. Uitvoering van de werken: 70% door RLKGN via subsidies AOE, 30% door grondeigenaar.

Gelinkte acties  Historische hagen, houtkanten en bomenrijen  Streekeigen hoogstamboomgaarden  Plant van hier

37

Project 5. Geel Bel – inpassing karakteristieke hoeve in het landschap

Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Els Oostvogels Partners Eigenaars, AOE Doelstelling Herstel cultuurlandschap en herstel percelen aan oude boerderij Omschrijving De oude boerderij wordt landschappelijk ingepast in het omliggende landschap. Het hooiland wordt opgewaardeerd door aanplant van streekeigen boomgaard, hagen en houtkanten. Een gedeelde is gelegen in beschermd landschap, de opmaak van het ontwerp en inrichting van het perceel zal dan ook in nauwe samenwerking gebeuren met het Agentschap Onroerend Erfgoed.

Ankerplaats Stuifduincomplex bij de Molse en Grote Nete Relictzone Bos- en akkercomplex Bel, Hulsen en Heidehuizen Nazorg en opvolging De gerealiseerde projecten in het kader van landschaps- en erfgoedherstel worden na uitvoering op regelmatige tijdstippen bezocht en opgevolgd.

Samenwerking en financiering Loon-, werkings- en projectkosten landschapsanimator door Agentschap Onroerend Erfgoed. Uitvoering van de werken: 70% door RLKGN via subsidies AOE, 30% door grondeigenaar voor het gedeelde gelegen binnen de landschapsatlas. Voor het gedeelde van de gronden gelegen in beschermd landschap wordt de eigenaar doorverwezen naar het rechtstreekse instrumentarium van AOE. Gelinkte acties  Hagen, houtkanten en bomenrijen met erfgoedwaarde  Streekeigen hoogstamboomgaarden  Plant van hier  Opwaardering landschap en erfgoed langs (historische) wegen 38

Project 6. Landschapsherstel aan woning in Meerhout

Initiatiefnemer/trekker RLKGN, Gemeente Meerhout Contactpersoon RLKGN Els Oostvogels Partners Gemeente Meerhout, AOE Doelstelling Landschapsherstel, in passing woning in waardevol landschap Omschrijving Dit project beoogt het inpassen van de percelen in het kleinschalig landschap met houtkanten en hooilandjes.

De exoten (coniferen) worden verwijderd, de boomgaard hersteld en streekeigen hagen en houtkanten en knotbomen aangeplant. De betonnen constructies en omheiningen worden opgeruimd. De voormalig visvijver op het perceel werd in 2012 al omgevormd naar een natuurlijke poel.

Ankerplaats Stuifduinencomplex bij de Molse en de Grote Nete Relictzone Bos- en akkercomplex Meerhout-Olmen en rug Eindhout-Zittaart Samenwerking en financiering Loon-, werkings- en projectkosten landschapsanimator door Agentschap Onroerend Erfgoed. Uitvoering van de werken: 70% door RLKGN via subsidies AOE, 30% door grondeigenaar.

Gelinkte acties ďƒź Hagen, houtkanten en bomenrijen met erfgoedwaarde ďƒź Streekeigen hoogstamboomgaarden

39

Project 7. La Bonne Espérance – Turnhout

Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Els Oostvogels Partners Stad Turnhout, Natuurpunt vzw, AOE, erfgoedconsulent, VIOE, monumentenwacht Doelstelling Herstel van de ringoven aan de oude steenbakkerij in Turnhout (type Hoffmannoven), uitstippelen beheerplan voor de gehele site van de cementfabriek La Bonne Esperance.

Omschrijving De baksteenindustrie heeft een grote invloed gehad op de ontwikkelingsgeschiedenis van kanaalzone DesselSchoten tussen Beerse en Arendonk, zowel op de cultuur, het landschap en de natuur. Momenteel zijn er nog heel wat restanten van de baksteenindustrie in het landschap overgebleven.

Eén van de cultuurhistorische restanten die we nu nog kunnen terugvinden is de ringoven aan de oude steenbakkerij in Turnhout. Deze ringoven is aan herstel toe. De oven werd gebouwd in 1890 en is uit productie genomen in de jaren 1930. Het is de laatste ringoven die nog te vinden is in de Kempen. Het principe van de ringoven werd in 1858 bedacht door de Duitser Friedrich Eduard Hoffmann. De ringoven is een groot ellipsvormig (soms rond) ovengebouw met een rondgang en meestal tussen de 12 en 24 kamers, die onafhankelijk van elkaar gestookt kunnen worden. In de rondlopende gang zijn een aantal poorten gemaakt voor de toe- en afvoer van bakstenen.

De werken behelzen het herstel van het metselwerk, voegwerk, verwijdering van houtige begroeiing en eventueel landschappelijke verfraaiing.

Anderzijds zal ook het omringende landschap en de cementfabriek mee opgenomen worden in het project.

Er werd in 2012 een bouwfysische studie uitgevoerd door Monumentenwacht voor de oven en de voormalige cementfabriek. Het rapport is recent ter beschikking. Op basis van de resultaten en verder overleg tussen de betrokken partners zal een traject van mogelijk beheer worden uitgestippeld.

Het uitgangspunt is een compromis te vinden tussen de aanwezige natuurwaarden (populatie vleermuizen, kalkminnende planten) en de erfgoedwaarde van de site. Beheermaatregelen die hieruit voortvloeien zullen in 2013 aangevat worden.

Ankerplaats

40

/ Relictzone Ontginningsblok Groenendaal, Zwarte Heide, Nieuwe Bossen, Werkendam Nazorg en opvolging De gerealiseerde projecten in het kader van landschapszorg worden na uitvoering op regelmatige tijdstippen bezocht en opgevolgd.

Samenwerking en financiering Loon-, werkings- en projectkosten landschapsanimator door Agentschap Onroerend Erfgoed. Uitvoering van de werken: 70% door RLKGN via subsidies AOE, 30% door stad Turnhout, Natuurpunt vzw

Gelinkte acties ďƒź Plant van hier ďƒź Opwaardering landschap en erfgoed langs (historische) wegen

41

Project 8. Landschapsherstel in Retie – aanplant KLE Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Els Oostvogels Partners Grondeigenaars, OE Doelstelling Landschappelijke inpassing van een hoeve in het landschap, landschapsherstel Omschrijving Landschapsherstel rond een hoeve in Retie door de aanplant van KLE’s in een uitgekleed landschap: houtkanten, (gemengde) hagen, knotbomen, hoogstamboomgaard bij de hoeve. Langsheen de beek, in de natste zone van de weide, wil de eigenaar graag een nieuwe poel graven. Het plantgoed werd al geleverd in 2012, de eigenaar heeft zelf aangeplant in 2012-2013. Afrastering en weidepoorten worden geleverd en voorzien in 2013 (de materialen voor de tuinsituatie en rijpiste worden uiteraard niet mee voorzien).

Ankerplaats / Relictzone Vallei van de Kleine Nete Samenwerking en financiering loon-, werkingsen projectkosten landschapsanimator door Agentschap Onroerend Erfgoed. Uitvoering van de werken: 70% door RLKGN via subsidies AOE, 30% door grondeigenaar.

Gelinkte acties Hagen, houtkanten en bomenrijen met erfgoedwaarde Plant van hier Streekeigen hoogstamboomgaarden

42

Project 9. Postel – site Heibloem: herstel historische boomgaard

Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Els Oostvogels Partners Graaf en Gravin de Broqueville, grondeigenaars, AOE Doelstelling herstel waardevolle hoogstamboomgaard, kleinschalig landschap Omschrijving De site ‘Heibloem’ is terug te vinden aansluitend op het Kasteeldomein ‘de Broqueville’ in Postel. Deze cluster van 3 boerderijen wordt al vermeld in 1300. ‘De Heibloem’, momenteel in verval, was een boerenherberg met schaapskooi. Aan deze site vinden we drie monumentale lindebomen, waarvan twee eens halverwege werden afgezaagd en daarna opnieuw takken schoten, deze beschermen de westkant, waar een verlaten waterput ligt, naast ‘De Heibloem’ vinden we een grote ommuurde tuin, een waardevolle hoogstamboomgaard, oude carpinushagen, …. Dit waardevol cultuurhistorisch landschap biedt heel wat potentie naar herstel.

De hoogstamboomgaard werd onlangs verkocht. We zullen vanuit het RLKGN actief de nieuwe eigenaars aanschrijven gezien de hoge landschappelijk en erfgoedwaarde van de site.

Ankerplaats Abdij van Postel en de Ronde Put Relictzone Bos- en akkercomplex Postel, Ronde Put, zeven Heerlijkheden Nazorg en opvolging De gerealiseerde projecten in het kader van landschaps- en erfgoedherstel worden na uitvoering op regelmatige tijdstippen bezocht en opgevolgd.

Samenwerking en financiering Loon-, werkings- en projectkosten landschapsanimator door Agentschap Onroerend Erfgoed. Uitvoering van de werken: 70% door RLKGN via subsidies AOE, 30% door grondeigenaar.

Gelinkte acties  Historische hagen, houtkanten en bomenrijen  Streekeigen hoogstamboomgaarden  Plant van hier  Opwaardering landschap en erfgoed langs (historische) wegen

43

Project 10. Aanplant bomenrij Ossenweg Beerse

Initiatiefnemer/trekker RLKGN, ANB Contactpersoon RLKGN Els Oostvogels Partners Grondeigenaars, AOE Doelstelling Aanplant bomenrij aan de Ossenweg.

Omschrijving De huidige bomen worden gerooid, de gemeente wil een nieuwe aanplant doen. De soortenkeuze staat nog ter discussie. Belangrijk is de inpassing in het omgevende landschap.

Ankerplaats / Relictzone Luisterborg Samenwerking en financiering loon-, werkings- en projectkosten landschapsanimator door Agentschap Onroerend Erfgoed. Uitvoering van de werken: 70% door RLKGN via subsidies AOE, 30% door gemeente Beerse.

Gelinkte acties ďƒź Hagen, houtkanten en bomenrijen met erfgoedwaarde ďƒź Plant van hier

44

Project 11. Ghellincklaan, Herentals: herstel kapel en herstelsnoei dubbele lindendreef

Initiatiefnemer/trekker RLKGN, Heemkring Herentals, Stad Herentals Contactpersoon RLKGN Els Oostvogels Partners Heemkring Herentals, Stad Herentals Doelstelling Herstel van de kapel in de lindendreef de Gellincklaan (Nooderwijk), vervolg herstelsnoei van de dreef in Herentals.

Omschrijving De Ghellincklaan is de weg die het dorp van Noorderwijk verbindt met het domein van het kasteel van Noorderwijk. Het is een ongeveer 800 m lange dubbele lindedreef die vroeger als de Grote Lindedreef bekend stond. De huidige dreef is aangeplant in 1870, maar is al zichtbaar op de kaart van Ferraris.

In de dreef zal een kapelletje hersteld worden ter nagedachtenis van Henri Bouwen. Een jongen van 17 die dodelijk getroffen werd tijdens WOII net voor de bevrijding. Bij de kapel wordt een infobord geplaatst.

In 2012 werd door een boomverzorger een bomenbeheerplan opgemaakt. Een eerste fase van de herstelsnoei werd uitgevoerd. In 2013 worden de werken verder gezet.

Ankerplaats / Relictzone Kasteeldomein Nooderwijk Samenwerking en financiering loon-, werkings- en projectkosten landschapsanimator door Agentschap Onroerend Erfgoed. Uitvoering van de werken: 70% door RLKGN via subsidies AOE, 30% door Heemkring Herentals en stad Herentals.

Gelinkte acties  Hagen, houtkanten en bomenrijen met erfgoedwaarde  Sensibilisatie rond kleine landschapselementen  Stroomlijnen gemeentelijke subsidie-reglementen inzake kleine landschapselementen  Opwaardering landschap en erfgoed langs (historische) wegen  Herstel kleinschalig religieus erfgoed  Erfgoedbomen

45

Project 12. Landschapsherstel- en inrichting Stoktse Heide (stadsbos Turnhout) Initiatiefnemer/trekker RLKGN, stad Turnhout Contactpersoon RLKGN Els Oostvogels Partners Eigenaars, AOE, Stad Turnhout Doelstelling Landschaps- en erfgoedherstel aan de Stoktse Heide (onderdeel toekomstig stadsbos Turnhout).

Omschrijving Het Sint-Jozefcollege van Turnhout heeft aan de overkant van de Parklaan een aantal percelen grond liggen, die ze sinds de aanleg van de ring niet meer in gebruik heeft. Dit resulteerde in achterstallig beheer en onderhoud van het perceel en de grot (Grot van Lourdes). Het beheer van deze percelen is recent overgedragen naar de Stad Turnhout.

Het achterstallig beheer zal weggewerkt worden en het omliggende landschap wordt hersteld (aanplant KLE’s, poelherstel). De monumentale beuk aan de Grot van Lourdes zal bekeken worden door een boomverzorger.

Ook de grot krijgt een opknapbeurt. Bijkomend zal ook een historische poel hersteld worden. De percelen zullen opengesteld worden door de aanleg van een wandelpad.

Ankerplaats / Relictzone  Het Looi  Bosgebied Galgeneinde, Kruisberg, Gierle Bos en Nonnenbossen Samenwerking en financiering loon-, werkings- en projectkosten landschapsanimator door Agentschap Onroerend Erfgoed. Uitvoering van landschapsherstelwerken en herstel van de grot: 70% door RLKGN via subsidies AOE, 30% door stad Turnhout.

Overige werken door stad Turnhout.

Gelinkte acties  Hagen, houtkanten en bomenrijen met erfgoedwaarde  Plant van hier  Herstel historisch poelenlandschap  Herstel religieus erfgoed  Erfgoedbomen

46

Project 13. Landschapsherstel aan hoeve in Meerhout

Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Els Oostvogels Partners Eigenaars, AOE Doelstelling Landschapsherstel aan hoeve Omschrijving Een oude boerderij die gerestaureerd wordt met aangrenzend een hooiland. Het hooiland is omzoomd door houtkanten van zomereik. Het gaat over een verrommeld perceel met exoten en achterstallig beheer van de aanwezige karakteristieke landschapselementen. Het perceel is gelegen tegen een zandverstuiving. Dit biedt randvoorwaarden naar landschappelijk inpassing en aanplant.

Ankerplaats / Relictzone Bos- en akkercomplex Meerhout Samenwerking en financiering loon-, werkings- en projectkosten landschapsanimator door Agentschap Onroerend Erfgoed. Uitvoering van de werken: 70% door RLKGN via subsidies AOE, 30% door grondeigenaar.

Gelinkte acties  Hagen, houtkanten en bomenrijen met erfgoedwaarde  Plant van hier  Streekeigen hoogstamboomgaarden

47

Project 14. Herstel historisch nat landschap in Mol

Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Els Oostvogels Partners Grondeigenaars, AOE, Bosgroep Noorderkempen Doelstelling landschapsherstel Omschrijving Het gaat over een verlande poel in een weiland. De poel is aan herstel toe. Ook de omgeving wordt mee bekeken of er potenties zijn naar bijkomend landschapsherstel (aanplant KLE’s).

Ankerplaats / Relictzone Bos- en heidegebied Millegem, Ginderbuiten, Gompel, Wezel, Gerheide Samenwerking en financiering loon-, werkings- en projectkosten landschapsanimator door Agentschap Onroerend Erfgoed. Uitvoering van de werken: 70% door RLKGN via subsidies AOE, 30% door grondeigenaar.

Gelinkte acties  Hagen, houtkanten en bomenrijen met erfgoedwaarde  Plant van hier  Sensibilisatie rond kleine landschapselementen  Herstel historische poelen

48

Project 15. Landschapsherstel bij woning in Turnhout

Initiatiefnemer/trekker RLKGN, Heemkring Herentals, Stad Herentals Contactpersoon RLKGN Els Oostvogels Partners Heemkring Herentals, Stad Herentals, AOE Doelstelling Aanplant KLE’s bij woning in open landschap Omschrijving Het perceel sluit aan bij open waardevol landschap. Om de woning beter inpasbaar te maken worden een houtkant aangeplant. De boomgaard bij de woning wordt uitgebreid.

Ankerplaats / Relictzone Ontginningsblok Groenendaal, Zwarte Heide, Nieuwe bossen en Werkendam Samenwerking en financiering loon-, werkings- en projectkosten landschapsanimator door Agentschap Onroerend Erfgoed. Uitvoering van de werken: 70% door RLKGN via subsidies AOE, 30% door grondeigenaar.

Gelinkte acties  Sensibilisatie rond kleine landschapselementen  Plant van hier

49

Project 16: landschapsherstel in Retie

Initiatiefnemer/trekker RLKGN, Natuurpunt Contactpersoon RLKGN Els Oostvogels Partners Natuurpunt vzw, AOE Doelstelling Landschapsherstel bij woning Omschrijving Het perceel sluit aan bij waardevol landschap. Landschapsherstel van de achterliggende percelen bij deze woning in Retie door het verwijderen van de coniferen, vervangen betonnen afsluiting door natuurlijke afsluiting, aanplant houtkanten en herstel hoogstamboomgaard.

Ankerplaats / Relictzone Interfluviaal bosgebied Looiendse bergen, Beverdonkheide, Hoeven-Straaleind Samenwerking en financiering loon-, werkings- en projectkosten landschapsanimator door Agentschap Onroerend Erfgoed. Uitvoering van de werken: 70% door RLKGN via subsidies AOE, 30% door grondeigenaar.

Gelinkte acties  Plant van hier  Sensibilisatie rond kleine landschapselementen  Streekeigen hoogstamboomgaarden

50

Project 17: Park- en landschapsherstel Mol

Initiatiefnemer/trekker RLKGN, Natuurpunt Contactpersoon RLKGN Els Oostvogels Partners Natuurpunt vzw, AOE Doelstelling Landschapsherstel bij villa.

Omschrijving Landschapsherstel bij een villa in Mol. De eigenaars lieten door een tuinarchitect een plan opgemaakt, het plan werd door het RLKGN aangepast met inheems en standplaatseigen plantgoed. Bosranden, een stukje loofbos en houtkanten werden toegevoegd om de landschappelijke inpassing te maken. De formele haagstructuur aan de villa werd bewaard. Een deeltje van de werken werd al uitgevoerd in 2012. De werken werden verdergezet begin 2013.

Ankerplaats / Relictzone Bos- en heidegebied Millegem, Ginderbuiten, Gompel, Wezel, Gerheide Samenwerking en financiering loon-, werkings- en projectkosten landschapsanimator door Agentschap Onroerend Erfgoed. Uitvoering van de werken: 70% door RLKGN via subsidies AOE, 30% door grondeigenaar.

Gelinkte acties  Plant van hier  Sensibilisatie rond kleine landschapselementen  Streekeigen hoogstamboomgaarden

51

Project 18: Herstel historisch landschap: het Ratstaartven – Lille

Initiatiefnemer/trekker RLKGN, ANB Contactpersoon RLKGN Els Oostvogels Partners ANB, gemeente Lille, AOE Doelstelling Herstel van het historische Ratstaartven en omliggende landschap Omschrijving Herinrichten van het Ratstaartven in de Gooren te Gierle : aanplant houtkantje, afgraven opgehoogde delen met behoud van niet ontwaterende aanwezige grachten. Het betreft een niet herverpacht landbouwperceel palend aan openbaar bos dat de gemeente Lille ter beschikking stelt i.f.v. landschapsherstel.

Ankerplaats / Relictzone Vallei van de Platte Beek - Beemdenbeek Samenwerking en financiering Gemeente Lille, loon-, werkings- en projectkosten landschapsanimator door Agentschap Onroerend Erfgoed.

Uitvoering van de werken: 70% door RLKGN via subsidies AOE, 30% door grondeigenaar.

Gelinkte acties  Hagen, houtkanten en bomenrijen met erfgoedwaarde  Plant van hier  Opwaardering landschap en erfgoed langs (historische) wegen

52

PROJECTEN OP MIDDELLANGE TERMIJN Uit onze oproep zijn ook enkele projectideeën voortgevloeid, maar hiervoor werden nog geen concrete acties ondernomen. Vaak waren het projectideeën waarvoor nog geen concrete planning is opgesteld of waarbij de planning achteruit geschoven werd. Voor enkele projecten zal mogelijk in 2013 al een eerste aanzet gegeven worden, maar de uitvoering is pas voor 2014 of later. Indien door onvoorziene omstandigheden een project dat gepland staat in 2013 zou wegvallen, kunnen volgende project eventueel versneld opgestart worden zodat het project alsnog kan uitgevoerd worden in 2013.

Kasteelpark ‘De Borrekes’ - Vorselaar

Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Els Oostvogels Partners Gemeente Vorselaar, eigenaars, bosgroep Kempense Heuvelrug, AOE Doelstelling Landschaps- en erfgoedherstel in het kasteelpark van Vorselaar Omschrijving Het kasteel ‘De Borrekens’ is een waterburcht met een bouwgeschiedenis opklimmend tot het einde van de 13de eeuw, met latere voorgebouwen en Franse tuin op het neerhof. In 1663 werd door de toenmalige eigenaar ridder Jan Proost het kasteel verworven, hij startte met de aanplanting van de omringende eikenbossen en de aanleg van de lindedreef. De dubbele lindedreef (zogenaamde "Kasteeldreef"), is aangelegd in de tweede helft van de 17de eeuw, en zo is het kasteel verbonden met de Sint-Pieterskerk en de pastorie in het centrum van de gemeente. Deze dreef ter illustratie van de vroegere relatie tussen kerkelijke en wereldlijke macht. Deze dreef vormt trouwens één van de assen van het omringende parkbos.

De omgeving van het Kasteel De Borrekens en de lindendreef zijn beschermd dorpsgezicht. Een deel van het Kasteeldomein is niet beschermd dorpsgezicht en gelegen in ankerplaats en relictzone. Het RLKGN zal de gemeente Vorselaar ondersteunen door de middelen om te werken in beschermd dorpsgezicht bekend te maken, de juiste contacten aan te reiken en ten volle te ondersteunen bij de werken buiten het beschermd dorpsgezicht en binnen de landschapsatlas.

53

Ankerplaats Kasteel van Vorselaar Relictzone vallei van de Bosbeek/Kindernauwbeek, kasteeldomeinen en bosgebieden.

Samenwerking en financiering loon-, werkings- en projectkosten landschapsanimator door Agentschap Onroerend Erfgoed. Uitvoering van de werken: 70% door RLKGN via subsidies AOE, 30% door grondeigenaar.

Gelinkte acties  Hagen, houtkanten en bomenrijen met erfgoedwaarde  Plant van hier  Streekeigen hoogstamboomgaarden  Sensibilisatie rond kleine landschapselementen

Corsendonk, Oud-Turnhout

Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Els Oostvogels Partners Gemeente Oud-Turnhout, grondeigenaars, AOE Doelstelling Landschapsherstel in de omgeving van de priorij van Corsendonk.

Omschrijving De priorij van Corsendonk heeft gedurende de geschiedenis een belangrijke rol gespeeld voor de streek, vooral op religieus vlak, maar heeft ook zo zijn invloed gehad op het landschap, de Oude Corsendonkvijver en drevenstructuur zijn hier o.a. het resultaat van. Priorij Corsendonk is een volledig gerestaureerd klooster dat in 1395 werd gebouwd. Wat we vandaag nog op Corsendonk aantreffen is de oorspronkelijke noordvleugel van het klooster. Hoe de priorij eens geweest is, kunnen we uit het grindpad opmaken, dat precies de vorm weergeeft van het vroegere klooster. Op de begane grond bevindt zich de vroegere warmzaal (Kapittelzaal), de ruimte waar de kanunniken hun handschriften vervaardigden. Verder bevonden zich op de etages de eetzalen van de broeders. Ook de kelderruimte, met zijn prachtige gewelven, is vrijwel geheel intact gebleven. Verder vinden we op het terrein naast het Vrouwenhuis en het Lekenhuis nog het Gastenhuis, dat vroeger dienst deed als verblijfplaats voor reizigers, die bij het vallen van de avond nog geen verblijfplaats hadden gevonden. De priorijgebouwen met tuin, de Oude Corsendonkvijver (huidige eendenkom) en een deel van het drevenpatroon zijn reeds goed herkenbaar op de historische kaarten van Ferraris (1777). Ten noorden van de priorij ligt het molenhuis van de eertijds nabijgelegen molen, dat teruggaat tot het einde van de 18de eeuw. Het omliggende landschap, en met name de valleien van de Rodeloop en de Wamp, werd gevormd door de landbouwactiviteiten in de 19de eeuw.

Binnen het project kunnen volgende werken voorzien worden; herstel van kleinschalig cultuurlandschap, herstel van de dreven en andere KLE’s, herstel kleinschalig erfgoed, …

54

Ankerplaats Priorij van Corsendonk en de Tikkebroeken Relictzone Domein Corsendonk, Zwaneven, Tikkebroeken Samenwerking en financiering loon-, werkings- en projectkosten landschapsanimator door Agentschap Onroerend Erfgoed , eigenaars, gemeente Oud-Turnhout Gelinkte acties  Hagen, houtkanten en bomenrijen met erfgoedwaarde  Plant van hier  Sensibilisatie, educatie en info rond landschappelijk erfgoed  Opwaardering landschap en erfgoed langs (historische) wegen

Postel – site Heibloem en kasteelpark

Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Els Oostvogels Partners Graaf en Gravin de Broqueville, grondeigenaars, AOE Doelstelling Herstel historisch kleinschalig landschap Omschrijving De site ‘Heibloem’ met aansluitend Kasteeldomein ‘De Broqueville’ in Postel is een verzameling van waardevolle erfgoedrelicten en waardevol kleinschalig landschap.

Er wordt getracht een lange termijnvisie uit te werken met de grondeigenaars en de komende jaren stap voor stap de waardevolle landschaps- en erfgoedelementen te beheren.

Ankerplaats Abdij van Postel en de Ronde Put Relictzone Bos- en akkercomplex Postel, Ronde Put, zeven Heerlijkheden Samenwerking en financiering Loon-, werkings- en projectkosten landschapsanimator door Agentschap Onroerend Erfgoed. Uitvoering van de werken: 70% door RLKGN via subsidies AOE, 30% door grondeigenaar.

Gelinkte acties  Historische hagen, houtkanten en bomenrijen  Streekeigen hoogstamboomgaarden  Plant van hier  Opwaardering landschap en erfgoed langs (historische) wegen

55

COMMUNICATIE 1. Communicatie en sensibilistatie rond landschap en erfgoed 2. Studiedagen, lezingen, congressen met input van RLKGN 3. Participatie rond landschap en erfgoed in het werkingsgebied

56

1. Communicatie en sensibilisatie rond landschap en erfgoed Landschapsloket Bij RLKGN komen vaak – telefonisch, via het algemene info-mailadres of via het contactformulier op de website – concrete vragen terecht over landschap vanuit verschillende doelgroepen (voornamelijk particulieren, maar soms ook openbare besturen, andere organisaties, …). De thema’s kunnen erg uiteenlopend zijn:  vragen over wetgeving inzake bos, natuur, erfgoed en landschap  advies over inrichting, herstel en/of beheer van tuinen, parken, bossen, kleinschalig erfgoed …  vragen over ruimtelijke ordening, milieuwetgeving, …  vragen om publicaties, brochures, subsidiemogelijkheden  algemene vragen of opmerkingen over de streek (geschiedenis, …)

Hoewel het niet echt een doelbewuste keuze, laat staan project, is of was van RLKGN om een formele loketfunctie op te nemen, worden deze vragen uiteraard beantwoord. De loketfunctie is eerder een gevolg van het feit dat de organisatie meer en meer bekend raakt als overkoepelende vereniging inzake natuur en landschap in de Kempen.

Het beantwoorden van vragen kan op twee manieren:  voor vragen die kaderen binnen de expertise, bevoegdheid of een specifiek project wordt advies gegeven door een van de medewerkers van het team van RLKGN  voor vragen die buiten de expertise of bevoegdheid van RLKGN vallen, wordt doorverwezen naar de geschikte instantie  door deze vorm van eerstelijnsadvies wil RLKGN zijn doelgroepenwerking aanvullen en niet enkel gericht advies geven, maar dus tegelijk ook aan draagvlakverbreding doen.

Onderstaande lijst haalt een aantal cases en voorbeelden aan waar we advies verleenden:  advies (en effectieve uitvoering door betrokkene) aan particulieren met landelijlke tuinen buiten de landschapsatlas.  Advies omtrent hoogstamboomgaarden bij een aantal particulieren  enz; De vragen die werden doorverwezen zijn moeilijk op te volgen waardoor de resultaten daarvan ook niet gekend zijn.

Landschapskrant Tweemaal per jaar (maart en augustus) wordt een landschapskrant uitgegeven, waarin volgende rubrieken aan bod komen:  Voorwoord  Artikels i.k.v. natuurbehoud en KLE, landschap en streekeigen karakter, natuureducatie, natuurrecreatie, erfgoed  Verslagen van concrete projecten en activiteiten  Oproepen voor deelname aan projecten  Activiteitenkalender De redactie en de layout gebeuren door RLKGN zelf. Druk en bedeling worden uitbesteed. De bedeling gebeurt in alle gemeenten bus aan bus (ook de bussen met sticker ‘geen reclame’); totale oplage 140.000 exemplaren.

Nazorg en opvolging Via telefonische reacties, intekenen op projecten of deelname aan wedstrijden de landschapskrant krijgen we een idee van de ‘effectiviteit’ of de impact van de landschapskrant. Heel wat projecten van de landschapswerking komen verder van de oproepen in de landschapskrant.

Samenwerking en financiering druk, layout en bedeling door RLKGN via basissubsidies

57

Website Omschrijving De website is als medium één van de belangrijkste dragers van informatie. RLKGN kan via deze weg snel en effectief communiceren naar het brede publiek. Elke week is er iets nieuws te lezen op de homepage. Hierdoor is de website ook een dynamisch medium en binden we de bezoekers aan ons door ze telkens nieuwe informatie te verschaffen. Ze blijven dus geprikkeld en zullen daardoor sneller en meer nog eens naar onze site surfen. Uit de cijfers blijkt dat de website maandelijks bezocht wordt door gemiddeld 500 uniek bezoekers.

Tijdens de maand augustus zijn er, omwille van ons jaarlijks evenement KomeNete en de nieuwe uitgave van de Landschapskrant, meer dan 800 unieke bezoeken geweest.

Een blik op de RLKGN-website (Januari 2013)

Verloop actie In 2009 liet RLKGN een ontwerp maken voor een eigen website (www.rlkgn.be), met volgende webpagina’s:  Homepagina – zet via vier sterke beelden lopende projecten, activiteiten, nieuwsberichten, … in de kijker.

Daarnaast zijn er ook steeds wisselende natuurfilmpjes en litenatuurtjes (korte natuurgedichtjes) van Greenz  Nieuws – nieuwsberichten, aankodigingen, vacatures, …  Over ons - info over de missie, het werkingsgebied, bestuur, team, …  Projecten - info over de werking van RLKGN, opgebouwd rond de thema’s streekidentiteit, natuur, landschap, natuureducatie en natuurrecreatie  Activiteiten - aankondiging van cursussen, publieksactiviteiten, wandelingen, …  Publicaties - downloadbare publicaties in pfd-formaat (landschapskranten, e-nieuwsbrieven, brochures)  Media – fotoverslagen van activiteiten, filmpjes, …  Contact - contactgegevens en links Sinds de publicatie kent de website een duidelijke stijging van het aantal bezoekers. Ook in 2013 blijft het constant up-to-date houden van de website erg belangrijk in onze communicatiestrategie.

58

Daarnaast beschikt RLKGN nog over twee projectgebonden websites. De eerste www.plantvanhier.be is verbonden aan het project Plant van Hier, dat de voorbije jaren werd opgestart door de Limburgse RL’en maar vanaf 2011 getrokken wordt door RLKGN (Steve Meuris). De website werd in 2011 genomineerd voor de wedstrijd Site van het Jaar door het magazine Clickx.

Een blik op de website Plant van Hier Ook voor de wandeling met Staaltjes natuur van kunstenaar Geert De Kockere, gekoppeld aan de werking in het Turnhouts Vennengebied, werd een speciale website www.litenatuurtjes.net/vennengebied ontwikkeld.

Hierop kan de bezoeker de ‘making of’ zien, alsook de wandeling virtueel maken.

Een blik op de website rond de Staaltjes Natuur

Ook voor de projecten Bekenwatch en Kempengids werden een speciale projectwebsite ontwikkeld: https://sites.google.com/a/natuurpunt.be/beekwatch/ en https://sites.google.com/a/natuurpunt.be/kempengids-retie/ Deze wordt echter onderhouden door NP Educatie.

59

Facebook Omschrijving Naast een webpagina heeft RLKGN ook een eigen Facebook-pagina. Op de pagina worden zeer regelmatig korte berichten, nieuwsberichten, foto’s, ludieke intermezzi, … geplaatst. Facebook laat ook toe dat mensen hier zelf op kunnen reageren, zodat er een hoge vorm van interactie met de bezoeker ontstaat.

Verloop Actie Het plaatsen van foto’s en topics gebeurt door RLKGN zelf. Met regelmaat wordt er gepost op de pagina.

Nazorg en opvolging Op basis van de evolutie van het aantal fans, hebben we een zicht op hoe intensief de website bezocht wordt. Eind december 2011 had de Facebook-pagina van RLKGN 281 fans, anno januari 2013 kan RLKGN rekenen op 448 fans.

E-nieuwsbrief Omschrijving Op maandelijkse basis wordt een elektronische nieuwsbrief verstuurd naar het adressenbestand van RLKGN. Het adressenbestand is ingedeeld in een aantal categorieën, zoals Regionale Landschappen, RVB, Pers, Geïnteresseerden, Plant van Hier … Er kan dus gericht gekozen worden naar welke doelgroep de opgemaakte nieuwsbrief verstuurd wordt.

Verloop actie Vanaf april 2012 wordt er maandelijks een e-nieuwsbrief uitgestuurd vanuit RLKGN en in november 2012 vertrok ook de halfjaarlijkse nieuwsbrief van Plant van Hier. RLKGN kan rekenen op een adressenbestand van een 800-tal geïnteresseerden.

Nazorg en opvolging Ten eerste zal er op de website een invulformulier komen waarop geïnteresseerden zich op de nieuwsbrief kunnen inschrijven. Ten tweede kan RLKGN aan de hand van rapporten duidelijk zien hoeveel personen de nieuwsbrief effectief hebben gelezen en welke links er zijn aangeklikt.

60

Tentoonstelling Omschrijving Tijdens KomeNete (19 augustus 2012) lanceerde RLKGN een nieuwe tentoonstelling opgemaakt door de communicatiemedewerker. Het is een visueel aantrekkelijke tentoonstelling die informatie geeft over de algemene werking, projecten, geschiedenis van de Kempen. Op de twee onderste panelen kan de toeschouwer een puzzel maken; “Wie woont waar?”. Daarmee is de tentoonstelling zowel informatief als educatief.

Verloop actie Deze tentoonstelling kan getoond worden op een Raad van Bestuur, de Algemene vergadering, Prominant, KomeNete, Nacht van Vleermuis, …

Werfpanelen landschapswerking Omschrijving In 2012 zijn werfpanelen ontwikkeld om te plaatsen bij de werven van de landschapswerking. De panelen geven een algemene toelichting over het regionaal landschap, de landschapswerking gesteund door Agentschap Onroerend Erfgoed. Op de achterzijde is de mogelijkheid om een A3 in te schuiven aangaande het betreffende project.

Verloop actie Deze panelen worden een week voor de aanvang van de werken geplaatst aan de werf en worden verwijderd een week na het voltooien van de werken.

61

2. Studiedagen, lezingen, congressen met input van RLKGN Initiatiefnemer/trekker Diverse Contactpersoon RLKGN Bas Van der Veken Partners Diverse Doelgroepen Erfgoedverenigingen, natuurverenigingen, landbouwverenigingen, regionale landschappen, overheden, politici, ambtenaren, geïnteresseerden Doelstelling Inhoudelijke bijdragen leveren aan studiedagen, lezingen en congressen en daardoor de kennis over landschap, erfgoed, natuurwaarden, … in de streek en bij de relevante doelgroepen verhogen Omschrijving RL Kleine en Grote Nete krijgt geregeld de vraag om bijdragen te leveren aan studiedagen, congressen en lezingen in de brede sfeer van landschapszorg en erfgoed in de Kempen (of daarbuiten). Wanneer dit binnen de scope van het regionaal landschap past en de nodige expertise in huis is, wordt hier in de mate van het haalbare op ingegaan.

3. Participatie rond landschap en erfgoed in het werkingsgebied Partners provincie Antwerpen, ANB, bosgroepen, VIOE Doelgroepen Raad van Bestuur, deelnemers provinciale landschapsdag (professionelen en geïnteresseerden in alle aspecten van landschap in de Provincie Antwerpen.

Doelstelling Verhogen van kennis over landschap en erfgoed, samen brengen van actoren en wederzijds begrip tussen actoren in het werkingsgebied vergroten.

Landschap en erfgoed in de Liereman Reeds voor de opstart van (de landschapswerking van) RLKGN werd vanuit Landschap De Liereman, een van de grotere natuurgebieden in het werkingsgebied van RLKGN, een pioniersrol vervuld in de integratie van natuur en cultuurhistorie.

Dit uitte zich ondermeer door het samenbrengen van specialisten uit de verschillende domeinen in het beheerteam, de afweging van ‘biodiversiteit’ en ‘geodiversiteit en aardkundige waarden’ in het integraal beheerplan en de organsiatie van twee studiedagen:  The heat(h) is on. Over de relatie tussen bos en heide.  Erfgoed buiten! Over erfgoed in Bos- en natuurgebieden Beide vonden plaats in OC De Djoelen in Oud-Turnhout onder ruime belangstelling (>100 personen).

62

Ook vandaag wordt deze rol, in samenwerking met RLKGN, verdergezet. Zo werd recent een studie (masterthesis KHKempen) gemaakt over het WOII-erfgoed in het gebied en wordt er samen met een aantal partners (VIOE, KUleuven, KHK, Natuurpunt) actief nagedacht over de ontsluiting van aardkundige waarden, ondermeer door de ontwikkeling van een prototype van een zogenaamde ‘bodemschuif’, waarin bodemprofielen, archeologische artefacten, oude oppervlakken, … gevisualiseerd kunnen worden in een schuif die letterlijk uit de bodem kan getrokken worden.

63

PROSPECTIE, VERTALING EN PROMOTIE BESTAAND INSTRUMENTARIUM Initiatiefnemer/trekker RLKGN Contactpersoon RLKGN Els Oostvogels Mogelijke partners AOE, lokale partners in de projecten, lokale verenigingen (heemkundige kringen, natuur- en milieuverenigingen, …), Provincie Antwerpen , ANB, VLM Doelgroepen Eigenaars van beschermde monumenten, beschermde landschappen, dorpsgezichten, landbouwers, landgebruikers, lokale overheden, lokale verenigingen (heemkundige kringen, natuur- en milieuverenigingen, …), gebruikers en recreanten Doelstelling Promotie en adviesverlening waardoor op het terrein een aantal projecten mogelijk gemaakt worden zonder dat de subsidies voor de landschapsteams worden aangesproken.

Omschrijving De nadruk van de werking van de landschapsanimator ligt op projectuitvoering op het terrein. Daarnaast kan de landschapsanimator echter ook vaak om advies gevraagd worden in projecten die niet direct in aanmerking komen voor tussenkomst van het landschapsteam, maar bv. wel voor andere premies van Agentschap Onroerend Erfgoed.

1. Stimuleren onderhoud en herstel in beschermd landschap, stad- en dorpsgezichten en beschermde momumenten Enkele concrete voorbeelden waar we onderhoud en herstel in beschermd landschap, stad- en dorpsgezicht en beschermde monumenten ondersteunen:

Kasteelpark en dreef Vorselaar De omgeving van het Kasteel De Borrekens en de lindendreef is beschermd dorpsgezicht. Een deel van het Kasteeldomein is niet beschermd dorpsgezicht en gelegen in ankerplaats en relictzone. Het RLKGN zal de gemeente Vorselaar zal de gemeente Vorselaar ondersteunen door de middelen om te werken in beschermd dorpsgezicht bekend te maken, de juiste contacten aan te reiken en ten volle te ondersteunen bij de werken buiten het beschermd dorpsgezicht en binnen de landschapsatlas.

Relictzone: vallei van de Bosbeek/Kindernauwbeek, kasteeldomeinen en bosgebieden.

Ankerplaats: Kasteel van Vorselaar

Drevenbeheerplan Meerhout De gemeente Meerhout liet een drevenbeheerplan opmaken. In kader daarvan werden een aantal dreven hersteld. Ook in beschermd landschap werd een aanplant uitgevoerd. Het RLKGN coördineerde de werken en bracht de gemeente op de hoogte van het bestaande instrumentarium voor werken binnen beschermd landschap.

Project 5: Geel-Bel: inpassing karakteristieke hoeve in het landschap Een deel van dit project valt binnen beschermd landschap. Het project wordt uitgewerkt in samenwerking met het Agentschap Onroerend Erfgoed.

64

BEGROTING 2013 LANDSCHAPSWERKING 2013 begroting loonkost Loonkost landschapsanimator

subtotaal

68.800,00

subtotaal

8.725,00 RLKGN (AOE)

TOTAAL

projectkost (60% te besteden bij P)

project

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

Opdrachtgever

werkingskost

OB

MOL- De Maat - herstel muur - landschapsbeheerplan

5.600,00

3.920,00

1.680,00

3.780,00

1.620,00

4.230,00

2.961,00

1.269,00

BALEN - landschapsherstel - inpassing paardenweide

1.600,00

1.120,00

480,00

GEEL BEL - landschapsherstel hoeve - KLE's (deel BL)

1.200,00

840,00

360,00

MEERHOUT Yoeri Van Dijck - Landschapsherstel

8.084,00

5.658,80

2.425,20

P

GROBBENDONK - Sassenierswoning - fase II herstelsnoei / aanplant

P

TURNHOUT - landschapsherstel - poel - KLE's Wieltjens

P P P

P/OB TURNHOUT - La Bonne Esperance - beheerwerken P

RETIE Vandeweyer - Landschapsherstel - KLE's

P

POSTEL - Herstelwerken boomgaard

5.400,00

1.200,00

840,00

360,00

8.884,43

6.219,10

2.665,33

560,00

240,00

800,00

OB

BEERSE - aanplant knotbomenrijen in de straat

3.500,00

2.450,00

1.050,00

OB

HERENTALS - snoeiwerken Ghellincklaan fase II, kapelherstel

8.090,94

5.663,66

2.427,28

OB

TURNHOUT stoktse heide- natuureducatie - poel- kle grot

4.000,00

2.800,00

1.200,00

P

MEERHOUT - Landschapsherstel aan hoeve - KLE's

2.100,00

900,00

P

MOL - herstel historisch nat landschap

1.200,00

840,00

360,00

P

TURNHOUT – landschapsherstel bij woning

1.200,00

840,00

360,00

P

RETIE - Laherstel - KLE's - herstel boomgaard - verwijderen exoten

4.500,00

3.150,00

1.350,00

P

MOL park- en landschapsherstel platanenlaan

5.439,98

3.807,99

1.631,99

LILLE - herstel historisch ven en landschap

4.700,00

3.290,00

1.410,00

50.840,55

5.409,00

OB

3.000,00

subtotaal

18.030,00

74 procent van de middelen wordt op deze manier besteed bij particulieren

studie & communicatie (20% projectkost) OB

stabiliteitsstudie La bonne espérance

625,34

437,74

OB

infobord De Ghellincklaan

200,00

140,00

60,00

OB

boomchirurg - beheerplan dennen Kabouterberg Kasterlee

641,30

448,91

192,39

P

cursus knotteam

450,00

315,00

135,00

P

cursus fruitbomen snoeien

500,00

350,00

150,00

subtotaal

Totaal

2.416,64

1.691,65

187,60

724,99

130.057,19

65

LANDSCHAPSWERKEN BUITEN ANKERPLAATS EN RELICTZONES Op onze nieuwe oproep voor het indienen van potentiële projecten kwamen opnieuw vele tientallen reacties.

Ook weer een aantal waardevolle projecten liggen buiten de ankerplaatsen of relictzones.

Het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete is van oordeel dat ook buiten onze landschappelijk waardevolste gebieden zoals ankerplaatsen en relictzones zeer zinvolle acties inzake landschapsherstel genomen kunnen worden. Men zou zelfs kunnen oordelen dat het in meer ‘uitgeklede’ of gedegradeerde landschappen misschien zelfs meer nodig is om aan landschapsherstel te doen. Hier is de ‘nettowinst’ immers het grootst.

Daarom werd via Dienst Milieu en Natuur Provincie Antwerpen een subsidieaanvraag ingediend voor enkele kleinschalige maar waardevolle landschapsprojecten, veelal aanleg en aanplant van KLE’s, poelen, inpassen historische hoeven in het landschap, … Deze werd reeds goedgekeurd. In het najaar van 2013 zullen dan een aantal projecten buiten de ankerplaatsen en relictzones gerealiseerd worden met deze subsidies. Volgende projecten staan ingepland voor 2013

P R O J E C T E N L A N D S C H A P S W E R K I N G 2 0 1 3 (buiten landschapsatlas) project

locatie

projectomschrijving

HERSTEL KAPEL

BEERSE

te bekijken samen met de gemeente

LANDSCHAPSHERSTEL HOEVE

TIELEN

LANDSCHAPSHERSTEL

GEEL

LANDSCHAPSHERSTEL

GEEL

DUURZAME INRICHTING CAMPING

KASTERLEE

LANDSCHAPSHERSTEL

GEEL

LANDSCHAPSHERSTEL B&B

landschapsherstel Mazel - hooilandbeheer - boomgaard houtkanten - knotbomen landschapsherstel - ruig perceel - inrichting boomgaard - poel bosbeheer landschapsherstel - knotbomen - houtkanten Camping aan de Kleine Nete: dienen aantal delen van de camping bestemming natuur te geven - mogelijkheden natuureducatie landschapsherstel: aanplant KLE's - schapenweide - vlechthagen knotbomen - houtkanten

MORKHOVEN landschapsherstel aan hoeve & b&b

LANDSCHAPSHERSTEL

KASTERLEE

landschapsherstel KLE

LANDSCHAPSHERSTEL SCHAAPSKOOI

KASTERLEE

landschapsherstel: boomgaard - houtkanten - knotbomen educatie

POEL

MEERHOUT

herstel historisch nat landschap

LANDSCHAPSHERSTEL

GEEL

landschapsherstel - boomgaard - houtkanten - knotbomen

LANDSCHAPSHERSTEL

GEEL

landschapsherstel: nog terreinbezoek inplannen

LANDSCHAPSHERSTEL AAN HOEVE

MEERHOUT

LANDSCHAPSHERSTEL

GEEL

landschapsherstel: houtkanten - boomgaardherstel - knotbomen landschapsherstel: houtkanten - boomgaard - knotbomen

Om geen ‘oneerlijke concurrentie’ te doen ontstaan met de reguliere landschapswerking (binnen ankerplaats en relictzone) werden hier dezelfde regels gehanteerd met (particuliere) aanvragers, i.e. projecten voor 70 procent subsidiëren waarbij de aanvrager zorgt voor 30 procent cofinanciering.

66