Landschapsmagazine 2019

LANDSCHAPSMAGAZINE Wat leeft er in de Kempen? Ontdek het binnenin!

EDITIE 2019 Tips voor een natuurlijke tuin - Wandellus in veelzijdig Lille - Weekendtip: de Netedag De Kempen in 4 sprekende beelden - Ontdek de Kempense Heuvelrug LANDSCHAPSMAGAZINE

KLEINE EN GROTE NETE PAGINA 1

Ons

regionaal landschap?

Verbinden zit in onze natuur

Via de regionale landschappen werkt de provincie aan ecologische natuurverbindingsgebieden.

Concreet ligt de focus op het herstel van beekvalleien, ontharding, vergroening van de leefomgeving en beschermen van de biodiversiteit.

Andere mogelijkheden zijn het planten van hoogstamfruitbomen, aanleggen van poelen en algehele landschapszorg zoals beheer van oude dorpsbomen, kasteeldreven, houtkanten en oude veldwegen.

GOUDEN TIPS VOOR

Foto: Cruydt-Hoeck Wildebloemenzaden

een natuurlijke tuin

Op zoek naar inheems plantgoed?

In 26 Kempense gemeenten wordt dit jaar voor de 25ste keer Behaag Onze Kempen georganiseerd. Met deze plantactie kan je voordelig ecologische en streekeigen planten bestellen.

Meer info en bestellen kan, voor 20 oktober, op www.iok.be/behaagonzekempen Wil je in open landschap kleine landschapselementen (bomenrij, houtkant, boomgaard, poel,‌) aanleggen?

Neem dan contact op met onze projectmedewerker landschap voor ondersteuning in ontwerp en aankoopsubsidies: daan.janssens@rlkgn.be LANDSCHAPSMAGAZINE

PAGINA 2

Een

voor de

K empe n !

In Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete werken we – zoals de naam al zegt – aan de valleien van de twee Neten maar bijvoorbeeld ook aan de Kempense Heuvelrug, het meest imposante reliëf in de Kempen. Via netwerken van trage wegen verbeteren we de toegankelijkheid van ons landschap, hand in hand met biodiversiteit en cultuurhistorie! Meer weten? Je leest er alles over in dit Landschapsmagazine!

Ontmoeten we je trouwens op de Netedag op 22 september?

(pagina 11)

Hopelijk tot dan!

Jan De Haes Gedeputeerde voor leefmilieu Voorzitter Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete

ONZE TIPS Op zoek naar inspiratie voor je eigen ecologische tuin?

Hieronder geven we je onze gouden tips! »»

Geef bomen tijd en de ruimte en laat ze in hun natuurlijke vorm uitgroeien. Snoei is zelden nodig.

»»

Wil je ook opbrengst van de bomen in je tuin? Plant enkele fruitbomen!

»»

Check of je tuin aansluit bij het landschap: oo

Vermijd omheiningen, of kies voor een natuurlijke omheining zoals kastanjehekwerk of vlechtwerk.

oo

Kijk ook eens welke bomen in je directe omgeving groeien, bvb. in kleine landschapselementen.

Door inheemse en streekeigen soorten te planten draag je zowel bij aan de biodiversiteit als aan de landschapskwaliteit. Plant je zomereik, linde of zwarte els? Dan sluit je tuin prima aan bij het Kempense landschap!

»»

Maai je gazon minder. Door enkel de paadjes frequent te maaien, en de rest één of twee maal per jaar, help je bijen en vlinders.

»»

Zaai bloemenmengsels in, ook al is het maar een klein hoekje. Een bloemrijke gazon levert 2x zoveel vlinders op. Kies best voor een graskruidenmengsel of een meerjarig mengsel dat je kan hooien.

»»

Verwerk je takkenafval bij voorkeur in eigen tuin. Maak een takkenwal: dit levert de ideale schuilgelegenheid voor egels of amfibieën.

»»

Heb je de ruimte voor kippen? Het zijn de beste afvalverwerkers én je krijgt er een lekker ei voor terug! Wist je dat het Kempens Hoen terug is van weggeweest? Een prima legger, en fraai in een ecologische tuin. Meer info: www.kempenshoen.be

»»

Vermijd monotone plantvakken. Kies voor kleur en bloemen met vaste planten, mix naar believen, zo verspreid je de bloei doorheen het jaar en is er altijd aanbod voor bijen en insecten.

OP ZOEK NAAR MEER INFO? ■■

De tuin-wijzer, fruit-wijzer en plant-wijzer helpen je op weg.

Deze kan je downloaden op de website van de Provincie Antwerpen.

■■

Neem ook eens een kijkje bij Velt, de vereniging voor ecologisch tuinieren.

Zij geven kant aan klaar heel wat tips voor de sier- en moestuin. En ook Natuurpunt kan je vast helpen, zoek even naar 'maak van je tuin een natuurgebied.'

■■

Sluit je tuin of erf aan op het landschap, en heb je nood aan advies?

Neem gerust contact op met je regionaal landschap.

ONTDEK DE

Kempense Heuvelrug

HET RIJKE VERLEDEN VAN DE KEMPENSE HEUVELRUG Tot twintig meter hoog steken de bergen van de Kempense Heuvelrug boven de valleien van Nete en Aa uit. Langenberg, Heiberg, Kruisberg zijn niet bepaald Alpenreuzen, maar ze geven wel reliëf aan het vlakke Kempenland. De ondergrond bestaat uit zand, lokaal ook klei en leem, dat lang geleden is afgezet in zee. Omdat sommige lagen veel stenen bevatten (ijzerzandsteen of grind) bieden ze meer weerstand aan erosie. Het oorspronkelijke niveau is dan ook niet de vallei, maar de heuvel. Tijdens de ijstijden is er bijkomend zand aangewaaid, dat afgezet is in de vorm van paraboolduinen. De Hoge mouw in Kasterlee is zo’n paraboolduin.

De Heuvelrug lijkt op het eerste zicht droog en armoedig. Voor de eerste boeren niet bepaald een plek om zich te vestigen. En toch, op meerdere plaatsen zijn zogenaamde celtic fields ontdekt. Dat zijn restanten van tweeduizend jaar oude akkertjes uit de ijzertijd. Het zavelige zand bevat er blijkbaar genoeg mineralen voor een bescheiden oogst. Later zijn de mensen meer aan de rand gaan wonen, in kleine gehuchten, zoals Achterlee, Heerle of Goor. De grondstof voor de potstal halen ze op die moment op de uitgestrekte heide, het voer voor de koeien in de laaggelegen broeken en beemden.

De geschiedenis van de Kempen laat zich lezen in de evolutie in het landschapsgebruik. Sporen daarvan zijn te vinden op het terrein, en ook in plaatsnamen. Sommige daarvan zijn zo oud, dat we soms moeite hebben om ze nog te verstaan. Zo betekent het woordje mouw als in Hoge Mouw in het oud Nederlands gewoon zand. Kleine Kwade teug (een zandpad over de Heuvelrug) is letterlijk een moeilijke weg. Zowel in Herentals als Kasterlee is er een plaats die Wintergat heet. Een gat is een passage of doorgang, verwant met het Engelse woord ‘gate’. De schrale graslanden die beweid worden, heten dan weer Smeel, zoals in bochtige smele, de naam van het smalbladig grasje op de hei.

In de landschapsstudie die het regionaal landschap momenteel laat maken wordt alle informatie over het rijke materieel en immaterieel verleden van de Kempens heuvelrug bijeengebracht. Om hieruit inspiratie te putten voor een nog beter beheer en ontsluiting.

Tekst: Jos Gysels

LANDSCHAPSMAGAZINE

PAGINA 4

Beeld (1977) Luc Van Impe Agentschap Onroerend Erfgoed

HERSTEL VAN EEN PREHISTORISCHE GRAFHEUVEL Aan de rand van jeugdverblijfplaats de Hoge Rielen, ligt de bronstijd grafheuvel Partisaensberg. Het prehistorisch grafmonument lag tot voor kort verscholen in dennenbos, gecamoufleerd door het duinenlandschap van de heuvelrug. Het regionaal landschap maakte de grafheuvel weer vrij met de hulp van paarden en zet het prehistorisch erfgoed op de heuvelrug in de kijker.

GA JE GRAAG MET EEN GIDS OP PAD? Dan kan je samen met een landschapsgids de Kempense Heuvelrug ontdekken. Meer info en boeking via de toeristische dienst van Kasterlee.

SPELEN OP DE SLAPENDE REUS Niet alleen de Partisaensberg werd afgedekt door een tapijt van dennen.

De beboste duingronden van de heuvelrug bleven veelal gevrijwaard van bodembewerking en herbergen een schat aan sporen van onze voorouders. De Slapende Reus waakt over de rijke geschiedenis van de Heuvelrug.

Ga er zelf op ontdekking in het provinciaal domein Hoge Mouw in Kasterlee. Waan je een echte archeoloog en graaf in de archeologische zandbak naar potscherven, botten en werktuigen uit de ijzertijd. Of ben je eerder een kleine boer in spĂŠ, leef je uit op de klimboerderij aan de Goorseweg in Kasterlee.

Praktische info: www.kempenseheuvelrug.be LANDSCHAPSMAGAZINE

PAGINA 5

De Kempen

4 x anders

Heide

De Liereman, Oud-Turnhout

Landbouwlandschap

Vallei van de Grote Nete, Herenthout LANDSCHAPSMAGAZINE

PAGINA 6

Vallei

De Vennen, Balen

Landduin

Kapucienenberg, Geel LANDSCHAPSMAGAZINE

PAGINA 7

Wandelroute langs trage wegen in

LANDSCHAPSMAGAZINE

veelzijdig Lille

PAGINA 8

We kozen niet toevallig voor een wandeling door Lille. Enerzijds biedt de tocht door natuurgebied Kindernouw heel wat gevarieerde wandelpaadjes. Anderzijds ronden we momenteel het trage wegenplan voor deze gemeente af.

7,8 km

H E T B E L A N G VA N T R AG E W E G E N Trage wegen zijn verbindingen met een openbaar karakter, die voornamelijk gebruikt worden door niet-gemotoriseerd verkeer. Vaak zijn dit smalle doorsteekjes in de dorpskern, onverharde veldwegen of kronkelende bospaadjes.

Waar trage wegen vroeger vaak moesten wijken voor nieuwe ontwikkelingen, is er vandaag opnieuw aandacht voor de trage wegen en de verscheidenheid aan functies die deze vervullen. ’s Avonds nog even op de fiets springen, een toertje joggen of de hond uitlaten wordt dubbel zo aangenaam langs autoluwe paadjes. Ze vervullen een belangrijke rol als toegangs- en doorgangsweg voor landbouwverkeer en worden veel gebruikt door kinderen als veilige fietsverbinding naar de school of de plaatselijke jeugdbeweging. Ook dieren en planten hebben baat bij een fijnmazig netwerk van onverharde wegen als ecologische verbindingen tussen twee leefgebieden.

Tot slot bieden goed bewaarde trage wegen vaak een schat aan informatie over de ontstaansgeschiedenis van het landschap en het traditionele landgebruik.

T R AG E W E G E N E N PA R T I C I PAT I E Anderhalf jaar werkte ons Regionaal Landschap, samen met Lille, aan de opmaak van een trage wegenplan. Dit kersvers plan is het resultaat van een participatief traject waarbij inwoners reeds bij de start nauw betrokken werden.

Zij inventariseerden, met hun smartphone, alle trage wegen in hun gemeente en dachten mee na over de kansen en knelpunten. Met dit plan kan Lille nu aan de slag om haar trage wegennetwerk in de toekomst nog aangenamer en veiliger te maken.

Wandeling via gemeente Lille - Meer info via charlotte.corthals@rlkgn.be Ontdek de activiteiten in jouw gemeente tijdens Dag van de Trage Weg: www.dagvandetrageweg.be

START AAN DE KERK

LANDSCHAPSMAGAZINE

PAGINA 9

Kansen voor de Kleine Netevallei We slaan de handen in elkaar voor waardevolle open ruimte De Kleine Nete is één van de meest natuurlijke rivieren van Vlaanderen met enerzijds heel wat kwaliteiten en anderzijds ook grote uitdagingen. Redenen genoeg voor ons Regionaal Landschap om samen met alle partners in het gebied over de beleidsdomeinen en gemeentegrenzen heen samen te werken aan het behoud en het versterken van deze waardevolle open ruimte.

Doel van het strategisch project We gaan de uitdaging aan om de vallei voor te bereiden op de klimaatverandering. Daarnaast zetten we ons in voor een verder behoud van voedsel-, water, en energievoorziening, waterberging, en behoud van biodiversiteit, erfgoed en landschappelijke kwaliteit. Het strategisch project brengt alle partners samen met aandacht voor ieders uiteenlopende doelen en maakt werk van concrete realisaties op het terrein zoals het realiseren van een wandelbrug over de Aa, het herstellen en versterken van Europees beschermde natuur in Graafweide/Schupleer, het aanbieden van maatregelen voor een klimaatrobuuste landbouw, het herinrichten van de Kempense heuvelrug,…

Hefboomprojecten als instrument Door de rijke omvang van het projectgebied splitsten we dit op in meerdere deelprojecten, die we benoemen als hefboomprojecten. Het strategisch project legt de focus op 6 hefboomprojecten in de vallei tussen Lier en Kasterlee/Geel die dienen als instrument voor de geïntegreerde gebiedsontwikkeling. Deze vind je uitgebreid terug op de gloednieuwe website: www.kleinenete.be

De vallei van de Kleine Nete is een belangrijke openruimtestructuur voor Vlaanderen. Onder coördinatie van gouverneur Cathy Berx werken de Vlaamse overheid, de provincie Antwerpen, de gemeenten en tal van organisaties sinds 2012 samen om de vallei klimaatbestendig in te richten (voor meer info zie: www.kleinenete.be). Eind 2017 erkende het Departement Omgeving het strategisch project Veerkracht in de vallei van de Kleine Nete als strategisch project in uitvoering van het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen.

Landbouwers zijn een belangrijke gebruiker van het open landschap in de Kempen. Hun historische toegangswegen vervullen vandaag ook een recreatieve rol. Ze geven onze regio vorm en zijn het ideale medium om eens op een andere manier in het landschap te staan. We moedigen iedereen aan om deze kenmerkende Kempense trage wegen naar hartenlust te verkennen. Hou er echter rekening mee dat je aanpalende graslanden best mijdt met je hond, want dat kan grote gevolgen hebben voor de betrokken landbouwer.

WAAROM JE ALS WANDELAAR BEST GRASLANDEN MIJDT MET JE HOND

Wanneer een met Neospora besmette hond zijn behoefte doet op een grasland en deze vervolgens wordt gemaaid, komt het virus terecht in het veevoeder. Het etende rund wordt dan drager en besmet haar kalfje. De kans op abortus bij de kalveren is hierna zeer groot. Zo is 10% van verwerping bij kalveren te wijten aan Neospora, wat bijgevolg voor drastische economische verliezen zorgt bij de landbouwer in kwestie.

Ook zwerfvuil heeft trouwens een grote negatieve impact op de gezondheid van het vee.

Je kan dus begrijpen waarom landbouwers liever geen viervoeters of afval op hun grasland zien verschijnen.

Info Neospora: www.landbouwleven.be / Foto: Johann, Pexels

LANDSCHAPSMAGAZINE

PAGINA 10

Netedag 2019 zondag 22 september - van 11u tot 18u Kom je mee riVIEREN, varen, fietsen, wandelen, proeven, genieten en ontdekken in het schilderachtige decor van de Netevallei?

Ontdek de speels, kronkelende Nete, de omliggende valleinatuur en al haar recreatieve troeven tijdens de Netedag!

Met meer dan 40 spetterende activiteiten op 7 verschillende locaties bedienen we jong en oud, natuurliefhebber en sportfanaat, levensgenieter en fijnproever.

Netedag

Vaar mee met de stoere drakenboot, neem deel aan de Grote Getijdenshow, betreed de biosfeer, verken het historische beemdendlandschap, woon een demo krabben vangen bij en proef het Netebier.

Ondertussen maak je kennis met oogstrelende natuurgebieden en verborgen erfgoedparels in de vallei van de Kleine Nete tussen Zandhoven en Lier.

zondag 22 sept.

LOCATIES Evenementenweide: Netelaan zn, Lier vanStadspark 11u tot 18u

Watersportweide: Emblembrug, Kesselsesteenweg 21, Ranst Natuurweide: Molternetebrug tussen Kleine Nete en Netekanaal (grens Nijlen, Zandhoven) WEBSITE Kom riVIEREN, varen, fietsen, www.netedag.be wandelen, beleven en ontdekken

40 activiteiten / 7 locaties (tussen lier en Ranst)

PROGRAMMA: WWW.NETEDAG.BE Heide

KLEINE EN GROTE NETE

Landschap De Liereman - Oud-Turnhout

BOEKENTIP ‘DE VALLEI VAN DE KLEINE NETE MET DE ZEGGE EN DE TIJD VAN TOEN’ De Zegge in Geel is het oudste natuurgebied in België. En dat komt door niemand minder dan voormalig conservator Marcel Verbruggen. Hij vatte zijn carrière samen in dit boek.

Natuurreservaat De Zegge is een restant van het vroegere Geels Gebroekt, ooit een 600 hectare groot laagveengebied met moerassen en kuilen, dat zich uitstrekte langs de Kleine Nete. In 1952 kocht de Koninklijke Maatschappij voor Dierkunde van Antwerpen een deel van de het Geels Gebroekt aan. Het gebied stond al voor heel wat uitdagingen, die Marcel met beide handen aannam, mét succes. Dit aantrekkelijk lees- en kijkboek is een vertelling “doorheen de tijd” met grappige anekdotes en oude volksgebruiken van de mensen die leefden in deze uithoek van de Kempen. Een aanrader voor elke natuurliefhebbende Kempenaar! > Bestellen via e-mail: dezegge.boek@gmail.com, 45 euro Foto: Graffito LANDSCHAPSMAGAZINE

PAGINA 11

Tot volgende keer?

Leuk dat je een kijkje nam in dit LANDSCHAPSMAGAZINE. Elke inwoner uit ons werkingsgebied ontvangt een exemplaar.

WIL JE ONS MAGAZINE OPNIEUW ONTVANGEN IN 2020?

Surf: www.rlkgn.be/landschapsmagazine Mail: info@rlkgn.be In het kader van de privacy wetgeving: de gegevens zullen louter gebruikt worden ter verzending van het landschapsmagazine. Ze zullen om geen enkele andere reden verder verspreid worden.

Ons werkingsgebied omvat de gemeenten Arendonk, Balen, Beerse, Dessel, Geel, Grobbendonk, Herentals, Herenthout, Kasterlee, Lille, Meerhout, Mol, Olen, OudTurnhout, Retie, Turnhout, Vorselaar en Vosselaar.

COLOFON REDACTIE Charlotte Corthals, Daan Janssens, Tilly Mertens, Bas Van der Veken, Els Oostvogels, Suzy Volckaerts, Tom Snoeckx, Lotte Deman, Kirsten Schoonaert, Joke Maes FOTOGRAFIE Omslag: Bart Van der Moeren p2 egel: Vilda - Lars Soerink, Tübingermengsel: VLM p4-5 collage: Vilda - Yves Adams & Jeroen Mentens p10 kinderen aan de Kleine Nete: Bart Van der Moeren p11 kajakkers: Toerisme Provincie Antwerpen VORMGEVING Tilly Mertens DRUKKERIJ Drukkerij Baudoin, Kasterlee - gedrukt op FSC papier VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Bas Van der Veken

Lichtaartsebaan 45, 2460 Kasterlee CONTACTGEGEVENS

T +32 14 85 25 14 | E info@rlkgn.be www.rlkgn.be instagram.com/rlkgn facebook.com/rlkgn

KLEINE EN GROTE NETE

LANDSCHAPSMAGAZINE

PAGINA 12