Leeftijdsbepaling Achtzalighedenboom Lille

RNO.VIOE.2010-003

Kristof Haneca

Rapporten Natuurwetenschappelijk Onderzoek, Onroerend Erfgoed RNO.OE.2014-008 4 JUNI 2014

Verslag dendrochronologisch onderzoek

Leeftijdsbepaling van een omgewaaide stam van de Achtzalighedenboom te Lille (prov. Antwerpen).

KRISTOF HANECA

1/5

Rapporten Natuurwetenschappelijk Onderzoek, Onroerend Erfgoed 2014

Kristof Haneca

Contactgegevens: Kristof Haneca e-mail: Kristof.Haneca@rwo.vlaanderen.be Onroerend Erfgoed Koning Albert II-laan 19, bus 5 1210 Brussel www.onroerenderfgoed.be

De uitgaven uit de reeks ‘Rapporten Natuurwetenschappelijk Onderzoek, Onroerend Erfgoed’ bevatten de ruwe data en eerste resultaten van natuurwetenschappelijk onderzoek dat werd uitgevoerd aan het agentschap Onroerend Erfgoed. Ondertussen kan bijkomende informatie, die niet beschikbaar was bij de uitvoering van de natuurwetenschappelijke analyse, de resultaten en conclusies uit dit rapport hebben bijgestuurd of verfijnd. Wij raden de lezer dan ook aan om contact op te nemen met de auteur(s) om de meest recente bevindingen van het onderzoek na te vragen vooraleer naar dit rapport te verwijzen in eigen publicaties.

© Onroerend Erfgoed

2/5

Context Eind februari 2014 is tijdens een voorjaarsstorm één van de overblijvende stammen van de Achtzalighedenboom te Lille (fig. 1 & 2) afgeknakt. Van deze stam werden 2 stamschijven gezaagd en ter beschikking gesteld voor dendrochronologisch onderzoek. Deze meerstammige grove den (IHBE1: relict_id 1564) kreeg reeds een vermelding in een werk over merkwaardige bomen in België uit 19022.

In theorie kan de leeftijd van een Figuur 1: Locatie van de Achtzalighedenboom te Lille boom bepaald worden door het aantal (51.277893° N, 4.825866° O (WGS 84)). groeiringen te tellen. Elke groeiring komt in onze gematigde streken immers overeen met één groeiseizoen. Op een stamschijf zijn deze jaarringen af te lezen, waarbij de buitenste, net onder de schors gelegen, volledige groeiring werd gevormd tijdens het groeiseizoen voorafgaand aan de staalname of het afsterven van de boom. Daardoor kunnen we met elke daaropvolgende groeiring één jaar terugtellen. Het jaar dat uiteindelijk overeenkomt met de meest centrale groeiring in de boom is dan ook de beste inschatting in welk jaar de boom is beginnen groeien, op voorwaarde dat de stamschijf laag op de stam is genomen. Indien men deze bijvoorbeeld op 1.5 m hoogte zou afzagen, dan ‘mist’ men het aantal jaar(ringen) dat de boom nodig had om 1.5 m hoog te worden.

Figuur 2: De Achtzalighedenboom op 9 maart 2014 (© K. Smets | Onroerend Erfgoed).

1

IHBE: Inventaris Houtige Beplantingen met Erfgoedwaarde Relevé des arbres remarquables, 1902. Bulletin de la Société Centrale forestière de Belgique, 9: 520-532 ; Chalon J., 1910-1911 : Les arbres remarquables de la Belgique, 3dln., Brussel-Namen.

2

3/5

Staalname Met een kettingzaag werden twee stamschijven van ca. 10 cm dik uit de omgewaaide stam gezaagd. Een eerste schijf werd gezaagd ter hoogte van het maaiveld en heeft een omtrek van 135 cm. De stam is op deze hoogte ellipsvormig. Een tweede stamschijf werd op borsthoogte genomen (ca. 1m50) en heeft een omtrek van 117 cm (fig. 3).

Op de stamschijven werd met behulp van een scalpel het hout glad gesneden langs een strook van ca. 1cm breed, vanuit het merg naar de schors toe. Langs dit ‘leesspoor’ werd het hout ingewreven met krijtpoeder om de anatomische opbouw van het hout duidelijk te kunnen observeren (fig. 3). Daarna werd elke groeiringbreedte tot op 0.01mm nauwkeurig opgemeten met behulp van een stereomicroscoop (vergroting x10-x90) en een meettafel (Lintab™), die via een PC verbonden is met gespecialiseerde meetsoftware (TSAPWin™).

Figuur 3: Stamschijf van de Achtzalighedenboom te Lille, met een detailopname van de jaarringen (© H. Denis | Onroerend Erfgoed).

Analyse van het jaarringpatroon Op de stamschijf die ter hoogte van het maaiveld is genomen zijn er in totaal 190 jaarringen af te lezen. De laatste volledige groeiring op de stamschijf werd gevormd in 2013. De oudste groeiring op de boorkern werd gevormd in 1824. Het aantal geobserveerde jaarringen is vrijwel rechtstreeks te vertalen naar de leeftijd van deze boom, aangezien de stamschijf is genomen ter hoogte van het maaiveld. De omgewaaide stam had dus een leeftijd van 190 jaar op het moment van afsterven.

Het jaarringpatroon van de stamschijf die op 1m50 werd genomen is te zien in figuur 4. Op deze hoogte zijn 184 jaarringen aanwezig, daterend van 2013 tot 1830.

4/5

Figuur 4: Jaarringpatroon van ĂŠĂŠn stam van de Achtzalighedenboom uit Lille. De breedte van de jaarringen is gemeten op ca. 1m50 boven het maaiveld..

Het jaar waarin deze boom begon te groeien (kiemdatum) is te situeren rond 1824.

Initieel werden brede jaarringen gevormd, maar vanaf 1868 tot 1975 (een periode van 108 jaar!) zijn de jaarringen opvallend smal en minder dan 1mm breed. Er zijn in dat tijdsinterval lange perioden (meer dan 10 jaar) waar de ringbreedte consequent onder de 0.5 mm zakt (1904-1928, 1937-1950, 1961-1975). Na 1975 volgt een periode waarin de jaarringen opnieuw breder worden, met een gemiddelde van ca. 1.5 mm. Mogelijk heeft dit te maken met het (bos)beheer van de omliggende percelen en bomen, of een andere omgevingsfactor.

Conclusies -

De stam van de Achtzalighedenboom is 190 jaar oud.

Tussen 1868 en 1975 zijn de jaarringen opvallend smal (<1mm) Vanaf 1976 is de jaarlijkse diameteraanwas opnieuw toegenomen met jaarringen van ca. 1.5 mm breed.

5/5