#11
4 ta’ Diċembru 2021
L-impatt tar-regolamenti ġodda tal-kera p3 | X'inhu l-pass li jmiss? p5 | Nindirizzaw il-qasma diġitali p10
Nota mill-Edituri
Omar Vella
Warren Farrugia
L-ekonomija u l-finanzi ta' Malta stabbli L-ekonomija Maltija se tkompli tissaħħaħ b'mod stabbli fis-sentejn li ġejjin tant li l-Kummissjoni Ewropea qed tbassar li fit-tieni nofs tas-sena 2022 l-ekonomija nazzjonali se tilħaq il-livelli tal-2019 qabel ma ġiet fuqna l-pandemija. Din ix-xejra ekonomika pożittiva diġà ntweriet fl-2021 fejn it-tkabbir reali tal-Prodott Gross Domestiku, kif kien imbassar, laħaq il-5% permezz ta' żieda fil-konsum domestiku u l-investiment. Ta’ inkoraġġiment ukoll huwa t-tbassir li Malta se jkollha l-ogħla rata ta' tkabbir ekonomiku minn fost il-pajjiżi membri tal-Unjoni Ewropea matul is-sena d-dieħla, ilqagħad se jinqos għal-livelli rekord u l-inflazzjoni (l-għoli tal-prezzijiet) tibqa’ taħt il-medja Ewropea. It-tkabbir ekonomiku mbassar għas-sentejn li ġejjin jidher li se jkun wieħed robust u sostnut millfatt li t-turiżmu lejn pajjiżna qed jirkupra anki jekk b'mod kajman u ma laħaqx il-livelli ta' qabel ilpandemija. Ma’ dan hemm ukoll ix-xejriet pożittivi fis-settur tal-impjiegi fejn il-Kummissjoni Ewropea innutat kif il-Covid Wage Supplement kien strumentali biex jiġu assigurati l-impjiegi. Mhux talli ġew salvati eluf ta' impjiegi eżistenti imma wkoll dawn żdiedu b'medja ta' 2.7% fis-sena li għaddiet. Għaldaqstant, fil-kuntest ta' dawn ix-xejriet ekonomiċi pożittivi huwa mbassar li l-għadd ta’ nies li qed ifittxu impjieg fit-tul se jkompli jonqos gradwalment 0.6% sal-2023. Fattur pożittiv ieħor huwa s-settur fiskali fejn il-finanzi tal-pajjiż huma f'qagħda robusta. Hawn ukoll ilKummissjoni Ewropea qalet li l-iżbilanċ bejn il-ħruġ u d-dħul talgvern se jonqos għal 5.8% tal-PGD fl-2022 u jkompli jonqos għal 4.7% fl-2023. Għalhekk il-prospetti ekonomiċi għas-sena d-dieħla huma ferm pożittivi u dan kollu fl-isfond li ftit tal-ġimgħat ilu tħabbar wieħed millakbar pakketti soċjali u ambjentali li qatt kellna f’pajjiżna iżda fl-istess waqt il-Gvern assigura li se jieħu ħsieb li l-finanzi pubbliċi jużawhom b’mod għaqli. Fi kliem il-Prim Ministru Robert Abela, bl-ekonomija lura f’qagħda tajba, flimkien nistgħu nibnu prosperità ġdida.
2
EKONOMIJA | 4 ta’ Diċembru 2021
"Waħda mill-ambizzjonijiet tiegħi hi dik li nnaqqsu dejjem aktar il-lista ta' stennija tan-nies li japplikaw mal-Awtorità" “Dan tassew dan huwa budget minsus fuq il-qalb u l-politika soċjali minħabba li l-gvern preżenti investa bil-kbir u ħoloq nisġa ta' skemi li jagħmluha aktar attraenti sabiex wieħed jinvesti f'post ġdid. B'hekk il-Gvern blgħajnuna ta' Malita Investments qed jgħinu biex jinbnew postijiet tal-Gvern bl-għan li jkun hemm 1,700 appartament ġdid.” Barra minn hekk, il-Ministru Roderick Galdes kien iddikjara li se jkollna aktar appartamenti minn kemm għandna waiting lists. Iżda kemm hi reali din il-mira?
Leonid McKay Kap Eżekuttiv tal-Awtorità tad-Djar
L
eonid McKay ilu jokkupa l-kariga ta' Kap Eżekuttiv tal-Awtorità tad-Djar sa minn Settembru 2018. Bħala persuna, għandu għal qalbu ħafna l-qasam soċjali fejn anke wettaq xi riċerka fuq diversi setturi partikolarment dak relatat mal-housing.
Apparti li gradwat f'dan is-settur, McKay għandu esperjenza vasta bl-objettiv ewlieni tiegħu hu li jkompli jdaħħal aktar policies u strateġiji li jgħinu sabiex ikun hemm żvilupp tal-housing soċjali u jiġu ġġenerati aktar inizjattivi li wara kollox jgħinu lin-nies meta jiddeċiedu li jsiru sidien ta' djarhom jew dawk li għandhom kirja ta' post. Ltqajna mas-Sur McKay fejn mal-ewwel deher motivat li jkompli jagħmel il-ġid f'dan is-settur tant sensittiv għal pajjiżna. Kif imħabbar, l-iskema tal-Equity Sharing se tiġi estiża għal dawk li jgħoddu minn tletin sena 'l fuq. Skont McKay, din l-iskema hi ferm importanti tant li gawdew minnha nies li għandhom 'il fuq minn 40 sena u li qed isibuha diffiċli li jissellfu minħabba l-età tagħhom. Li kien qed jiġri hu li nies li jew ikunu separati jew inkella għal xi raġuni jew oħra xtaqu jkollhom id-dar tagħhom għall-ewwel darba ma kinux qed jingħataw approvazzjoni mill-bank kummerċjali minħabba li ż-żmien ta' self hu ferm iqsar u differenti minn oħrajn li għandhom fuq l-20 sena. Bis-saħħa tal-Equity Sharing, l-Awtorità tad-Djar qed tassisti grupp ta' nies li anke jgħoddu dawk 'il fuq minn 30 sena sabiex jipprevjenu kull tip ta' diskriminazzjoni u jassistu wkoll lil dawn in-nies li jixtiequ jsiru sidien ta' djarhom. Dan kollu li l-gvern preżenti flimkien mal-Awtorità tad-Djar għandhom dik ir-ruħ soċjali li tgħin lil ċerta faxxa ta' nies li se jsibuha diffiċli jinvestu flakkomodazzjoni personali tagħhom. Min-naħa l-oħra, il-budget li tħabbar ġie f’kuntest fejn il-waiting list naqset bin-nofs bissaħħa ta’ 700 allokazzjoni fi tliet snin apparti l-għajnuna u l-iskemi kollha baqgħu fis-seħħ.
“Nibda billi ngħid li waħda mill-ambizzjonijiet tiegħi hi dik li nnaqqsu dejjem aktar il-lista ta' stennija tan-nies li japplikaw mal-Awtorità tad-Djar. Irridu ngħidu li l-Awtorità kellha lista ma tispiċċa qatt forsi għax kien hemm mument fejn kien hemm iġġamjar sħiħ tassistema. Kien għalhekk li żidna l-benefiċċji soċjali u dan wassal biex il-lista kompliet ċkienet għalkemm il-mira dejjem hi dik li nnaqqsuha aktar u aktar. Sadanittant jeżisti fenomenu fejn hemm każijiet ta' kirjiet baxxi li qed jiġu żgumbrati. McKay qal li jaf b'dawn il-każijiet u kien għalhekk li l-gvern preżenti ħadem sabiex dawk l-inkwilini li kellhom il-kera ta' djarhom qabel l-1995 jiġu protetti u mhux jispiċċaw barra kif ġie ġie. Hu faħħar il-ħidma talministru Roderick Galdes li ndirizza din ilproblema u qal li sa ċertu punt irnexxielu joħloq bilanċ bejn sid id-dar li forsi ma kienx qed jieħu kemm suppost ħaqqu minħabba l-prezz kummerċjali preżenti u l-inkwilin li xorta jibqa' jagħti l-kontribut finanzjarju tiegħu iżda bi ftit għajnuna. Peress li ħafna minn dawn l-inkwilini huma anzjani, ilbenefiċċji soċjali huma kruċjali f'dan irrigward. Iżda Leonid McKay jaqbel li d-depożitu għal xiri tal-ewwel darba ma jibqax 10% għax hawn bosta persuni li qed isibuha diffiċli? “L-ewwel u qabel kollox irridu sistema stabbli f'dan ir-rigward. Sistema li tkun magħmula bil-għaqal bi prassi li hi wkoll mifruxa barra minn xtutna. Din l-istess sistema tiggarantixxi futur aħjar għal kulħadd u fuq kollox titħaddem aktar il-ġustizzja soċjali. Huwa għalhekk li ċerti żgħażagħ li ma jifilħux iħallsu l-10% li jitlob il-bank jiġu mgħejjuna sabiex imbagħad fil-futur qrib irodduha lura lill-Awtorità mingħajr interessi. Naħseb li dan hu pass importanti sabiex ikun hemm dik ilġustizzja soċjali li tant nippriedkaw fuqha.”
Mill-banda l-oħra, bosta huma dawk ilpersuni weħidhom u anke familji li qed imorru Għawdex minħabba l-fatt li l-kirjiet hemmhekk huma irħas. McKay ikkonferma dan fejn semma' nies li huma separati jew inkella għandhom dħul baxx. Huwa għalhekk li persuna timxi skont ir-riżorsi li għandha. Min-naħa tiegħu, McKay flimkien mal-kollegi tiegħu se jkomplu jagħmlu moniteraġġ fuq dan il-fenomenu. Tlabna lill-Kap Eżekuttiv tal-Awtorità tad-Djar sabiex jagħtina l-idea tiegħu dwar proprjetà mibnija f'Urban Conservation Area. “Nibda biex ngħid li l-budget imħabbar riċentement kien wieħed ferm ġeneruż f'dan ir-rigward. L-għan tiegħi u tal-awtorità hu dak li fejn hu possibbli nirriġeneraw postijiet li huma mitluqa u li m'għandhom ebda użu. Nista' nikkonfermalek li filBelt Valletta investejna f'erba' toroq partikolari u żviluppajna madwar 40 unit jew appartamenti li kienu mitluqin. Aħna nemmnu f'din ir-riġenerazzjoni għax b'hekk tkun qed toffri post attraenti u tnaqqas iddehra kerha li joffri bini mitluq. Fi sfond tal-kostruzzjoni li għaddej, għax hawn domanda għall-proprjetajiet, McKay kif tara li dan se jaffettwa l-prezzijiet? “Din hi kwistjoni li tqum kull darba u li naraha ferm kruċjali. Kien għalhekk li nħoloq partnership bejn l-istat u l-knisja sabiex nippromwovu aktar djar affordabbli li jkunu għall-kiri jew għall-bejgħ għalkemm nixtiequ wkoll li aktar nies ikunu sidien ta' djarhom.” Finalment xtaqna li Leonid McKay jagħti aktar informazzjoni fuq l-inizjattiva msejħa New Hope Guarantee. Hawn hu spjega li diversi persuni kienu qed imorru l-bank sabiex jissellfu iżda ma kinux qed jiġu aċċettati minħabba l-kwistjoni talassikurazzjoni fuq ħajjithom. Huwa għalhekk li l-Gvern se jidħol bħala garanzija għal dawk l-individwi li għandhom problemi ta' saħħa jew għandhom diżabbiltà sabiex anke huma jkunu sidien tad-dar tagħhom. Leonid McKay temm jgħid li dawn il-miżuri kollha li qed ipprattikati se jgħinu mhux ftit lil diversi faxex tas-soċjetà li jixtiequ jkollhom id-dar tagħhom personali u li sa ftit tas-snin ilu kienet ħolma impossibbli għalihom. Bħala kap eżekuttiv, l-objettiv tiegħu hu li l-Awtorità tad-Djar tkun organu importanti sabiex tgħin fil-progress tas-soċjetà Maltija.
4 ta’ Diċembru 2021 | EKONOMIJA
Ir-regolamenti ġodda tal-kera
Ħ
afna mill-ekonomisti jaqblu li bosta regolamentazzjonijiet huma tajbin - kemm jekk tkun biex tirrenja f'poter eċċessiv tas-suq, kemm biex tindirizza l-inugwaljanzi, biex tipprovdi materji ta' mertu jew tnaqqas l-ispejjeż soċjali. Iżda l-ekonomisti huma wkoll kawti ħafna dwar it-tfassil tal-intervent u l-prospett li kwalunkwe intervent għandu t-tendenza li joħloq konsegwenzi mhux intenzjonati u ta' ħsara lil hinn minn dawk maħsuba. Kien hemm kunsens ġenerali qabel l-2020 li s-suq tal-kera jitħalla mhux regolat daqsu kif toħloq effiċjenza soċjali, ġustizzja u benesseri. Il-kirjiet kienu qed jiżdiedu u kwistjonijiet ta’ affordabbiltà, sigurtà u standards ta’ kwalità kienu kollha qed jiġu mmarkati bħala tħassib. L-Att il-ġdid tal-2020 dwar il-Kiri Residenzjali Privati, introduċa kontrolli fuq diversi aspetti tal-kirjiet inkluż regolament bażiku (eż. il-kirja kellha ssir bil-miktub u debitament reġistrata), multi għal nuqqas ta’ konformità (fuq il-kera) u Bord ta’ Aġġudikazzjoni (għal danni sa €5,000). Dan l-Att mar lil hinn minn dan u pprojbixxa ċerti klawsoli li qabel kienu jillimitaw id-drittijiet tal-kerrejja fi ħdan il-proprjetà mikrija u jirregolaw il-proċess ta’ żgumbrament. B'mod aktar kontroversjali, ġie introdott limitu fuq ir-rati ta' żieda fil-kirjiet għal kuntratti ta' kiri fit-tul... fuq perjodu minimu ta' sena u stipula t-tul eżatt u l-kriterji għal kirjiet qosra u l-perjodu minimu ta' kirjiet twal. Fost bidliet oħra fl-operat tas-suq ħieles, il-liġi tistipula wkoll li kirjiet b’terminu fiss jiġġeddu awtomatikament sakemm is-sidien ma jinnotifikawx mod ieħor permezz ta’ ittri reġistrati.
X'kienu l-impatti? L-ewwelnett, ir-reġistrazzjoni obbligatorja tal-kuntratti (u l-penali) ħolqot inċentiv biex tirreġistra l-kirja u biex timxi mal-kundizzjonijiet fir-regolamenti. Din kienet, wara kollox, il-konsegwenza maħsuba tar-regolament. Għalkemm wieħed minn kull ħamsa mill-kuntrat-
ti reġistrati kienu dawk li jappartjenu għall-kerrejja barranin (bil-liġi bla dubju ssib inqas azzjoni fost il-partijiet Maltin), l-Att ċertament jista’ jingħad li kien wieħed ta’ suċċess. L-Att ċaqlaq is-suq – tabilħaqq aktar minn 30,000 kuntratt fl-ewwel sena biss – li waslu minn xejn. Fil-proċess, id-dejta miġbura se tippermetti lil dawk li jfasslu l-politika u riċerkaturi tas-suq biex jifhmuh aħjar. It-tieni, għarfien bikri bbażat minn dejta amministrattiva minn Malta, evidenza minn diversi swieq oħra talkera u għarfien mit-teorija ekonomika flimkien jissuġġerixxu li l-introduzzjoni tar-regolament ħolqot pressjoni 'l fuq fuq il-kirjiet - minkejja li dawn eventwalment ġew kumpensati mill-pressjoni 'l isfel maħluqa minn effetti tal-Covid-19. Bħala effett dirett fuq diversi kundizzjonijiet imposti, il-kerrejja huma ffaċċjati bi spejjeż netti ogħla inkluż (għal xi wħud) l-obbligu ovvju li jiddikjaraw iddħul (15%) jekk qabel ma kinux. Il-limitu fuq ir-rata taż-żieda tal-kirjiet kien iwassal ukoll lis-sidien biex jistabbilixxu kera inizjali għolja bħala linja bażika. Pressjoni biex il-kera tiżdied tinħoloq mill-inċertezza dwar it-tul tal-kiri innifsu u għalhekk il-perjodu li matulu jiġu ammortizzati l-miżati u l-ispejjeż ġenerali tal-aġenzija. Bl-istess mod inħasset pressjoni 'l fuq fuq il-kirjiet bl-esklużjoni ta' klawsoli li qabel kienu jagħtu komfort lill-investitur. L-avvenimenti sussegwenti li seħħew mal-bidu tal-Covid-19, f’Marzu 2020, fissru li s-sidien issa qed jiffaċċjaw sfida doppja: spejjeż ogħla u domanda aktar baxxa. It-tielet, b’sena ta’ esperjenza, deher ċar li ċerti klawsoli setgħu ħolqu xi riġiditajiet bla bżonn. Hemm potenzjal li jiġi indirizzat kwalunkwè qabża regolatorja biex timmassimizza l-benefiċċji netti għas-sidien tal-proprjetà, l-inkwilini u s-soċjetà, u fil-proċess, jiżdied l-inċentiv għar-reġistrazzjoni. Waħda minn din ir-riġidità hija l-limitu
ta' 5% obbligatorja fuq ir-rata ta' żieda li tista' tkun qed trażżan kuntratti għal żmien itwal (sidien jippreferu li jkollhom il-flessibbiltà li jtemmu l-kuntratt aktar milli jkunu marbuta b'limitu). Oħra hija l-awto-tiġdid amministrattiv ta' kuntratti fissi. Tfakkira awtomatizzata tad-data tat-terminazzjoni tal-kuntratt tista' tilħaq għanijiet simili mingħajr il-piż ta' eluf ta' ittri reġistrati. Il-proċess ta' inventarju obbligatorju jista' wkoll jitħaffef jew jiġi spjegat aħjar biex tiffoka fuq oġġetti ta' valur materjali. Ħafna mill-ekonomisti jaqblu li r-regolamentazzjoni hija tajba - kemm jekk tkun biex tirrenja f'poter eċċessiv tassuq, kemm biex tindirizza l-inugwaljanza, biex tipprovdi oġġetti ta' mertu jew tnaqqas l-ispejjeż soċjali. Iżda l-ekonomisti huma wkoll kawti ħafna dwar it-tfassil tal-intervent u l-prospett li kwalunkwè intervent għandu t-tendenza li joħloq konsegwenzi mhux intenzjonati u ta' ħsara lil hinn minn dawk maħsuba. Hemm evidenza biżżejjed ta’ konsegwenzi negattivi ta’ regolamentazzjoni bħal din fis-suq tal-kera nnifsu f’Malta. Ir-reġimi tal-kiri ta' qabel l-1995 irriżultaw f'telf ta' drittijiet fost is-sidien tal-proprjetà u konsegwenza ta' tnaqqis tas-suq tal-kera. It-treġġigħ lura tal-impatt ta’ dawn il-liġijiet se jiswa li dawk li jħallsu t-taxxa f’miljuni ta’ ewro – hekk kif il-Gvern jipprova jgħaqqad is-sigurtà tal-kerrej u d-drittijiet tas-sidien tal-proprjetà. L-Awtorità tad-Djar, sal-lum li tirreaġġixxi għar-riċerka, uriet li hija ħerqana li tibbaża l-politika fuq l-evidenza. Hekk kif toħroġ aktar dejta, se jkun possibbli li jsiru valutazzjonijiet tal-impatt aktar profondi tar-regolament dwar l-attività u l-prezzijiet tal-kiri, dwar l-ekwità, il-ħelsien mill-faqar u l-koeżjoni soċjali, kif ukoll fuq il-GPD u l-benesseri b'mod aktar wiesa'. Dan, imbagħad, se jagħmilha possibbli li tkompli taġġorna l-liġi u tfassal interventi anċillari biex jintlaħqu l-għanijiet mixtieqa.
Dr Marie Briguglio Ekonomista
3
4
EKONOMIJA | 4 ta’ Diċembru 2021
4 ta’ Diċembru 2021 | EKONOMIJA
5
Rebecca Buttigieg
X'inhu l-pass li jmiss? F
l-24 ta’ Novembru, il-Kum-
mistenni jappoġġja t-tranżizzjoni ekoloġika u
missjoni Ewropea approvat
diġitali li jwassal għal żieda fit-tkabbir ekonomiku.
il-Baġit 2022, hekk kif ippreżen-
Għal darb’oħra, il-kredenzjali ekonomiċi tal-am-
tat mill-Gvern Malti. Dan it-tim-
ministrazzjoni mmexxija minn Robert Abela qed
bru ta’ approvazzjoni jfisser li
jingħataw t-timbru ta’ approvazzjoni filwaqt li jid-
l-miżuri tal-baġit huma kon-
her biċ-ċar li l-ħiliet ekonomiċi tal-Oppożizzjoni
formi
mar-rakkomandazzjoni
huma ineżistenti.
tal-Kunsill Ewropew. Għalkemm fil-preżent, minħabba l-pandemija, ir-regoli fiskali mhux qed jiġu inforzati b’riga stretta, il-pjan ekonomiku ta’ kull
Madankollu, issa li ġie approvat ilbaġit mill-Kummissjoni Ewropea, x’inhu l-pass li jmiss?
pajjiż qed jiġi skrutinizzat mill-Kummissjoni Ewropea u hemm każijiet fejn ikun hemm bżonn
Issa
ngħaddu
għall-implimentazzjoni
tiegħu.
isir ċertu tibdil jekk il-Kummissjoni tara li l-miżuri
Minn Jannar 2022, setturi differenti fis-soċjetà
proposti mhux qed jimxu skond ir-regoli Ewropej.
ser jibdew jibbenifikaw mill-ħemel ta’ miżuri li
Per eżempju, fir-rapport tal-Kummissjoni, ġie
ħabbar il-Gvern propju ftit tal-ġimgħat ilu. Fost-
rrimarkat u rrakkomandat li l-Gvern Taljan jillim-
hom il-pensjonanti, anzjani, familji bit-tfal, per-
ita l-infieq nazzjonali. L-istess valutazzjoni saret
suni b’diżabbiltà, persuni bi dħul baxx, u dawk
fuq il-Latvja u l-Litwanja. Il-Kummissjoni wissiet
il-persuni li kellhom il-pensjonijiet jew allowanc-
ukoll lill-Belġju, Franza, il-Greċja, l-Italja u Spanja li
es tagħhom affettwati minn anomaliji tal-passat.
minħabba l-livell għoli fid-dejn nazzjonali, jeħtieġ
Flimkien ma’ dan il-pakkett ta’ miżuri, hemm ukoll
li l-Gvernijiet rispettivi jippreżentaw pjan ekono-
l-introduzzjoni ta’ diversi riformi fil-qasam soċjali
miku aktar prudenti sabiex il-finanzi pubbliċi
li wkoll ser ikollhom effett pożittiv fuq l-għajxien
jerġgħu jinbnew fuq sisien sodi. Iżda l-Kummiss-
ta’ mijiet ta’ persuni. Waħda mill-aktar wegħdiet
joni x’qalet fuq pajjiżna? Malta hija waħda minn
importanti fil-manifest elettorali tal-2013 kienet
żewġ pajjiżi, fejn il-Gvern qed ikun ferm aktar kawt
li jiġu indirizzati lmenti u anomaliji li fil-passat
fl-infieq mir-rakkomandazzjonijiet tal-Kummiss-
kienu affettwaw eluf ta’ persuni fis-servizz pubbli-
joni Ewropea. Il-pajjiż l-ieħor huwa s-Slovakkja.
ku u s-settur pubbliku. Matul dawn l-aħħar snin, dan il-Gvern ħallas miljuni ta’ ewro lil dawn l-im-
Dan iġib fix-xejn il-kritika tal-Oppożizzjoni li
pjegati sabiex tibda ssir ġustizzja magħħhom. Fil-
fit-tweġiba tagħha għall-miżuri tal-baġit ar-
waqt, li s-sena d-dieħla, madwar 5,200 ħaddiem
gumentat li dan huwa eżerċizzju fit-tberbieq
se jerġgħu jiġu msejħa biex japplikaw għal skema
tal-flus. Il-Partit Nazzjonalista qal ukoll li l-esti-
oħra fejn ser jibdew jirċievu ħlasijiet li jammontaw
mi tal-Gvern ma jagħmlux sens u ma jistgħux
għal madwar €10 miljuni.
jintlaħqu.
Madankollu,
fir-rapport
tagħhom,
l-esperti tal-Kummissjoni ddikjaraw aktar minn
Anomalia oħra kienet li l-pensjonanti li rtiraw
darba li l-estimi huma konformi mat-tbassir
wara l-2008 jieħdu Bonus tal-Għoli tal-Ħajja an-
tal-ħarifa tal-Kummissjoni 2021. Filwaqt li l-Kap
qas minn dak mogħti lil persuni li rtiraw qabel.
tal-Oppożizzjoni sostna li l-pjan ta’ riġenerazzjoni
Fil-manifest elettorali tiegħu tal-2017, il-Partit La-
ekonomika li ħabbar il-Prim Ministru Robert Ab-
burista kien wiegħed li se jikkoreġi din l-anomal-
ela kien froġa, ir-rapport tal-Kummissjoni jgħid
ija. Dan il-wegħda ser tiġi mwettqa issa bl-intro-
li dan il-pjan għandu l-potenzjal li jżid il-Prodott
duzzjoni gradwali fuq numru ta’ snin sakemm
Gross Domestiku ta’ Malta b’0.7%, għal 1.1% sal-
tintlaħaq rata uniformi għall-pensjonanti kollha.
2026. Issa jekk din froġa, immaġina x’kienet tgħid
Dan minħabba n-nefqa sostanzjali li tinvolvi din
il-Kummissjoni dwar it-track record li kellha am-
il-korrezzjoni, li fl-2022 biss ser tiswa’ madwar €2.5
ministrazzjoni nazzjonalista li daħħal lil pajjiżna
miljun għal kważi 43,000 pensjonant.
fil-proċedura ta’ defeċit eċċessiv għal tliet darbiet konsekuttivi.
Fix-xhur li ġejjin ser naraw miżura wara l-oħra tidħol fis-seħħ biex b’hekk Malta tkun tista’ timxi
Filwaqt li l-Oppożizzjoni tikkritika lill-Gvern u
‘l quddiem. Huwa żmien diffiċli għall-Unjoni Ew-
tgħid li jaħseb għal-lum biss, dwar l-investiment
ropea peress li għaddejjin minn pandemija li tista’
pubbliku l-Kummissjoni tgħid, “il-livell ta’ inves-
tgħid li hija l-akbar kriżi tal-ġenerazzjoni tagħna.
timent huwa storikament għoli u mistennijap-
Minn din l-isfida ser noħorġu aktar reżiljenti, iżda
poġġja l-produttività, kif irrakkomandat mill-Kun-
dan jista’ jsir għaliex il-Gvern Malti huwa għaref
sill”. Esperti Ewropej jenfasizzaw ukoll li ż-żieda
jaġixxi malajr u l-miżuri tal-baġit huma mezz kif
fl-investiment pubbliku kif ippjanat fil-Baġit 2022,
pajjiżna jirkupra u jkollu għada aħjar.
6
Malta First in eGovernment.pdf 1 23/11/2021 EKONOMIJA | 4 ta’ Diċembru 2021
09:19:18
C
M
Y
CM
MY
CY
CMY
K
Malta reconfirmed as Europe’s top performer in eGovernment V I S I T M I TA .G O V. M T/C A R E E R S
F O R M O R E I N F O R M AT I O N
4 ta’ Diċembru 2021 | EKONOMIJA
7
IL-PROSPETTI TAL-IVJAĠĠAR
Globali F
tit wara li l-pandemija tal-COVID-19 waqqfet l-ivvjaġġar globali, ħaġa waħda dehret ċara: L-ivvjaġġarrelata man-negozju se jiffaċċja rkupru bil-mod mill-ivvjaġġar ta’ divertiment. Għalkemm is-sitwazzjoni ghad trid tizviluppa, dan it-tbassir fil-biċċa l-kbira sehh u l-ivvjaġġar relata man-negozju qed ikollhu rkupru aktar bil-mod, grazzi għal sett ta 'konsiderazzjonijiet aktar kumplessi. Konferenzi u wirjiet kummerċjali, li jammontaw għal volum sinifikanti ta’ vjaġġi tan-negozju, aktarx li ghalissa se jibqgħu l-aktar virtwali. Dawn il-kundizzjonijiet madankollu huma temporanji. Konferenzi u avvenimenti oħra tal-industrija bdew jerghu jirritornaw, f'formati reali u ‘hybrid’, u huwa mistenni li se jaċċelleraw fl-aħħar parti tal-2021. Madwar id-dinja l-biċċa l-kbira tal-ħaddiema reġgħu lura fl-uffiċċji dan is-sajf, u aktar se jagħmlu dan fl-aħħar parti tal-2021. L-iskala eventwali ta’ kif se jmixu l-affarijiet u l-forma ta 'dawn il-fatturi marbuta max-ghol u l-ivjaggar ghax-negozju mhumiex ċari, iżda qed jirritornaw bil-mod kif kienu qabel il-pandemija . Dan jista jfisser li huma mistenniżieda fl-ivvjaġġar relata max-xoghol u n-negozju.
vjaġġar ġew ivvalutati mill-ġdid abbażi tal-impatt tagħhom fuq il-profitti u l-ambjent, kif ukoll kemm jistgħu jiġu sostitwiti minn pjattaformi tat-teknoloġija li issa ġew adottati b'mod wiesa '.
Minkejja s-suċċess relattiv li ħafna kumpaniji esperjenzaw bl-uzu ta’ sistemi virtwali ta’ komunikazzjoni , il-mexxejja tan-negozju jirrealizzaw il-valur tal-interazzjoni wiċċ imb wiċċ. Simili ghas-sitwazzjoni u l-opinjonijiet dwar ir-ritorn għal xogħol ibbażat fl-uffiċċju, min kien mdorri jivvjaga habba ix-xoghol u n-negozju huwa ukoll maqsum bejn opinjonijiet different bejn dawkħerqana li jirritornaw lejn ajruporti, lukandi, u kmamar tal-konferenzi, għal dawk li huma konvinti li jistgħu jagħmlu xogħolhom b'mod effettiv b'inqas ivvjaġġar u bl-uzu ta’ sistemi virtwali ta’ komunikazzjoni.
Biex nikkonkludu, f’Malta bħall-bqija tad-dinja, l-ivvjaġġar korporattiv se jiffaċċja ritorn aktar bilmod mill-ivvjaġġar ta’ divertiment peress li ħafna se jirrikorru għal pjattaformi teknoloġiċi jew mudelli ‘hybrid’ bħala sostitut ta’ vjaġġi relatati man-negozju fil-futur qarib. Barra minn hekk, vjaġġi relatati man-negozju qatt ma kienu l-muturi ewlenin għat-turiżmu f’Malta u għalhekk l-impatt ta’ rkupru mrażżan f’dan is-settur mhux se jweġġa’ daqshekk lill-ekonomija. Madankollu, il-‘GVA’ ġġenerat minn vjaġġi relatati man-negozju huwa sinifikanti u għalhekk tentattivi biex dan is-settur jiġi rkuprat f'Malta għandhom ikunu ta' siwi.
Ir-realtà taqa’ x’imkien bejniethom. Il-kompetizzjoni u t-tkabbir se jeħtieġu li jerġa' jibda l-ivvjaġġar tan-negozju. Iżda l-każijiet tal-użu tal-iv-
Allura, dan kollu kif se jkollu impatt fuq l-ekonomija Maltija? Skont l-Awtorità Maltija għat-Turiżmu (MTA), 6.9% tal-individwi li żaru l-gżejjer Maltin fl2019, għamlu dan għal skopijiet ta’ negozju. Dan ifisser li minn 2.7 miljun turist, madwar 186,300 turist żaru Malta għal skopijiet ta’ negozju. Kollettivament, direttament u indirettament, dawn it2.7 miljun turist iġġeneraw ftit aktar minn €1 biljun f’Valur Miżjud (GVA) għall-ekonomija Maltija. Għalhekk, il-‘GVA’ ġġenerat mill-ivvjaġġar tan-negozju ammonta għal madwar €70 miljun fl-2019.
KURT MUSCAT
8
EKONOMIJA | 4 ta’ Diċembru 2021
Id-direttiva gdida dwar l-ESG’s u l-effet fuq in-negozji Maltin
Realtajiet ġodda li qed jippreżentahaw ruhhom fiddinja, bħall bidliet fl-ambjent u fl-ambjent soċjali, qed jssarrfu fi sforz biex jsiru bidliet konkreti li jeħtieġ li jiġu applikati minnegozji. F'każijiet bħal dawn li tadatta mil-ewwel huwa l-eħfef mod biex tlesti għall-bidliet ġodda. Din tgħinek wkoll tibdel dawn l-isfidi f'opportunitajiet. Dan kien il-punt ewlieni tal-Kap Eżekuttiv tal-Malta Enterprise, Kurt Farrugia, hekk kif indirizza kamra mimlija ta’ mexxejja tan-negozji waqt konferenza organizzat fl-aħħar jiem mill-Ministeru tal-Energija, l-intrapriza u l-Izvilupp Sostenibbli flimkien mad-Dipartiment tar-Ricerka u l-Affarijiet Ewropej tal-Malta Enterprise. L-għan ta din il-konferenza kien li dawn il-mexxejja tan-negozju u partijiet interessati jidiskutu aktar fid-dettal id- direttiva Ewopeja dwar “Corporate Sustainability Reporting” u kif din ser taffetwa lin-negozzji Maltin. Preżenti għall din il-konferenza kien hemm il-Ministru Miriam Dalli li tkellmet dwar l-importanza li l-kumanijji jmorru tajjeb filwaqt li jaghmlu l-gid.
Id-direttiva tas-CSRD Proposta mill-Kummissjoni Ewropea f'April 2021, is-CSRD ser thompli tibni fuq id-Direttiva ta' Rappurtar Mhux Finanzjarju (NFRD) billi jintroduċi rekwiżiti ta' rappurtar aktar dettaljati li j,orru ferm lil hinn minn rappatur finanzjarju u jespandi n-numru ta' kumpaniji li jridu jikkonformaw ma din id-direttiva. Fid-dinja tal-lum, l-organizzazzjonijiet jeħtieġ li jqisu kif l-azzjonijiet tagħhom jaffettwaw id-dimensjoni Ambjentali, Soċjali u ta’ Governanza (ESG).
L-ghan ewlieni tal-ESG huwa li jissorvelja r-relazzjonijiet ta’ organizzazzjoni bejn fatturi ambjentali (tisħin globali, tniġġis, deforestazzjoni), soċjali (ekwità, ugwaljanza, drittijiet tal bniedem), u fatturi ta’ governanza (relazzjonijiet mal-impjegati, strutturi ta’ ġestjoni). Il-Malta Enterprise hija l-Agenzija fdata bl-iżvilupp tal-ekonomija Maltija, u b’hekk qed taħdem biex tgħin lill komunità kummerċjali biex jaqbdu prattiċi li jkunu iktar sostenibbli u biex jaddattaw ghal din id-direttiva gdida. Dan fih inifissu jista jwassal ghal intraprizi li jkunu iktar kompettitivi.
4 ta’ Diċembru 2021 | EKONOMIJA
Liem kumpaniji se jkunu obbligati jirrappurtaw? Il-Kummissjoni se tistabbilixxi rekwiżiti ta’ rappurtar obbligatorju għal kumpaniji kbar, li minnhom hemm madwar 50,000 fl-Ewropa. Kumpanija kbira hija definita bħala wahda li tissodisfa mill-anqas tnejn minn dawn it-tliet kriterji: (a) €40 miljun f'fatturat nett; (b) €20 miljun f'assi; (c) 250 impjegat jew aktar.
X’inhuma l-kriterji li jridu jirrappurtaw dwarhom il-kumpaniji? Kriterji ambjentali: Dan huwa dwar l-effett tal-kumapnija fuq l-ambjent. Pereżempju, l-użu tal-enerġija ta’ kumpanija, l-iskart, it-tniġġis, il-konservazzjoni tar-riżorsi naturali, u t-trattament tal-annimali. Il-kriterji jistgħu jintużaw ukoll fl-evalwazzjoni ta' kwalunkwe riskju ambjentali li kumpanija tista' tiffaċċja u kif il-kumpanija qed timmaniġġja dawk ir-riskji. Kriterji soċjali: Dan ikun jinvolvi li wieħed iħares lejn kif kumpanija timmaniġġja rrelazzjonijiet mal-impjegati, il-fornituri, il-klijenti, u l-komunitajiet fejn topera. Il-kriterji soċjali jħarsu lejn ir-relazzjonijiet kummerċjali tal-kumpanija. Taħdem ma' fornituri li għandhom l-istess valuri kif jiddikjara li għandu? Il-kumpanija tagħti persentaġġ tal-profitti tagħha lill-komunità lokali jew tħeġġeġ lill-impjegati biex iwettqu xogħol volontarju hemmhekk? Il-governanza tittratta t-tmexxija tal-kumpanija, il-paga lit-tmexxija tal-kumpanija, il-kontrolli interni, u d-drittijiet tal-azzjonisti. Fir-rigward tal-governanza, l-investituri jistgħu jridu jkunu jafu li kumpanija tuża metodi ta’ kontabilità preċiżi u trasparenti u li l-azzjonisti jingħataw l-opportunità li jivvutaw fuq kwistjonijiet importanti. Jistgħu jridu wkoll assigurazzjonijiet li l-kumpaniji jevitaw kunflitti ta’ interess fl-għażla tagħhom tal-membri tal-bord, ma jużawx kontribuzzjonijiet politiċi biex jiksbu trattament favorevoli u, ovvjament, ma jidħlux fi prattiki illegali.
X'inhi l-iskeda ta' żmien għall-applikazzjoni ta' din id-direttiva? Il-Kummissjoni Ewropea qed tippjana li tadotta s-CSRD lejn l-aħħar tal-2022. Sett preliminari ta' standards se jiġi adottat f'Ottubru 2022. Sa Ottubru 2023 se jiġi adottat it-tieni sett ta' standards komplementari, li se jinkludi informazzjoni speċifika fuq livell ta setturi individwali. Il-kumpaniji x'aktarx ikollhom jibdew jirrappurtaw għall-istandards il-ġodda tas-sostenibbiltà fl-2024, billi jużaw l-informazzjoni mis-sena finanzjarja 2023. Fil-konferenza dwar is-CSRD kien imnedi l-ESG portal li se jkun qed juri il-kredenzjali ta kumpaniji Maltin li huma mnizzla fuq il-Malta Stock Exchange jew ohrajn li ghalkemm mhumiex mnizzla xorta idecidew li jaghtu din l-informazzjoni. Dawn il-kumpaniji ser jkunu qed jigu mkejjla fuq ħafna aspetti bhal l-impatt ambjentali tagħhom u anke kif jitrattaw l-impjegati tagħhom. Din il-pjattaforma ser tkun wkoll qed tippermetti lill-investituri jinkorporaw dawn il-kredenzjali fit-teħid tad-deċiżjonijiet tagħhom dwar l-investiment.
9
10
EKONOMIJA | 4 ta’ Diċembru 2021
Niżguraw il-fiduċja fit-teknoloġija u nindirizzaw il-qasma diġitali
S
a mit-twaqqif tagħha, l-għan prinċipali tal-Awtorità Maltija għallInnovazzjoni Diġitali (MDIA) kien li f’pajjiżna jkun hemm awtorità li toffri assigurazzjoni fit-teknoloġija innovattiva. Filwaqt li dan qed isir grazzi għall-programm ta’ ċertifikazzjoni, l-MDIA qed tkompli żżid irresponsabbiltajiet tagħha, billi toħloq inizjattivi li jolqtu b’mod dirett lid-dinja diġitali, bl-aktar waħda riċenti tkun il-proġett pilota Digital Connect. F’din l-intervista, il-Kap Eżekuttiv Kenneth Brincat jispjega aktar fid-dettall fuq dawn iż-żewġ aspetti.
Kenneth Brincat Kap Eżekuttiv fi ħdan l-Awtorità Maltija għallInnovazzjoni Diġitali
X’inhu r-rwol tal-MDIA? Il-Gvern Malti minn dejjem ra kif iċ-ċittadini Maltin jibbenefikaw minn żviluppi ġodda, filwaqt li joffri l-protezzjoni meħtieġa. Bl-istess kejl mexa fejn tidħol it-teknoloġija. Hekk kif beda jinħass li din se tkun parti integrali minn ħajjitna, madwar tliet snin ilu twaqqfet l-Awtorità Maltija għall-Innovazzjoni Diġitali biex ikollna sistema adegwata li tilqa' għal dawn l-iżviluppi. Malta, permezz tal-MDIA, kienet l-ewwel ġurisdizzjoni fid-dinja li kellha qafas legali li jiċċertifika t-teknoloġija.
Kif tinkwadra l-ħidma tal-MDIA fl-iżviluppi li qed isiru fid-dinja diġitali? Hekk kif pajjiżna kien avantgarde f’dan ir-rigward, illum għandna sitwazzjoni fejn l-Unjoni Ewropea qed tipproponi li kull pajjiż membru tagħha jkollu awtorità nazzjonali kompetenti iffokata fuq it-teknoloġija. Dan ifisser li Malta kienet pass 'il quddiem. Barra minn hekk, l-MDIA ma tmexxix biss il-programm ta’ ċertifikazzjoni. Ħolqot ukoll il-fakultà ta’ Technology Assurance Sandbox, li fi kliem sempliċi huwa inkubatur virtwali li permezz tiegħu, sistemi u prodotti diġitali ġodda huma mrawma skont dak li hu rikjest minn standards intenazzjonali, biex b’hekk, ġaladarba s-sistema jew prodott ikunu lesti, igawdu minn vantaġġ kompettitv filwaqt li jkunu lesti għaċ-ċer-
tifikazzjoni. F’dan ir-rigward qed naraw ukoll lill-Unjoni Ewropea tissuġġerixxi l-ħolqien ta’ Sandbox fil-pajjiżi membri kollha. Tista’ tgħid li mhux b’kumbinazzjoni li Malta kienet fuq quddiem f’dawn l-aspetti. Iċ-ċokon ta’ pajjiżna huwa kkumpensat bl-ammont ta’ nies esperti li għandna, u qed naraw kif pajjiżi oħra qed jimxu fuq il-passi tagħna.
L-MDIA hija entità regolatorja. Il-ħidma tagħha tieqaf hemm? Minkejja li l-aspett regolatorju jibqa' fil-qalba tal-operat tal-Awtorità tagħna, xogħolna mhux limitat għal hekk biss. Dan ħareġ fid-deher matul is-sena 2021, fejn l-MDIA kienet involuta f’numru ta’ inizjattivi, li kollha b’xi mod jew ieħor kellhom x’jaqsmu mat-teknoloġija. Fil-fatt, tnejn minnhom għandhom x’jaqsmu mal-Istrateġija Nazzjonali għall-Intelliġenza Artifiċjali, li l-MDIA hija responsabbli mill-implimentazzjoni tagħha. L-Awtorità tat is-sostenn finanzjarju għal tliet proġetti li qed jużaw l-Intelliġenza Artifiċjali f’elementi li jintużaw ta’ kuljum. Dawn huma Text Processing, Speech Processing u kif din it-teknoloġija tista’ tkun għodda assistiva fl-edukazzjoni. Barra minn hekk, €120,000 ġew allokati għal fond ta’ boroż ta’ studju għal min xtaq ikompli l-istudji tiegħu fuq l-Intelliġenza Artifiċjali fil-livelli ta’ Masters jew Dottorat. Tħabbret ukoll sejħa pubblika għal min hu interessat jimplimenta sistema li taħdem
fuq il-blockchain skont il-bżonnijiet ta’ tliet entitajiet li jolqtu aspetti differenti.
Riċentement tħabbar il-proġett pilota Digital Connect. X’inhu l-iskop tiegħu, u kif tidħol fih l-MDIA? L-iskop ewlieni ta’ din l-iskema huwa li nindirizzaw il-qasma diġitali li hawn f’pajjiżna. Hekk kif id-dinja kontinwament qed timxi lejn dipendenza kbira fuq it-teknoloġija, hemm min jinsab f’pożizzjoni li ma jistax ilaħħaq ma’ dawn il-bidliet. Huwa għalhekk li qed isir dan il-proġett pilota bejn il-Ministeru għall-Ekonomija u l-Industrija u l-Ministeru għas-Solidarjetà u l-Ġustizzja Soċjali, il-Familja u d-Drittijiet tat-Tfal. Id-Digital Connect qed toffri laptop u vawċer ta’ sena internet b’xejn lil dawk il-familji li jaqgħu f’waħda minn dawn il-ħames kriterji: għandhom il-karta r-roża, jirċievu l-pensjoni tal-età mhux kontributorja, qegħdin fuq l-assistenza soċjali, huma ġenitur u mhux miżżewweġ jew qed jirċievu assistenza għall-qgħad. Il-proġett pilota huwa mifrux fuq 15-il lokalità, li huma Pembroke, Luqa, Swieqi, Ħaż-Żebbuġ, Imtarfa, Siġġiewi, Gżira, Birgu, Naxxar, Rabat (Malta), Għajnsielem, Kerċem, Sannat, Ħal Qormi u Ħad-Dingli. Dawk kollha li huma eleġibbli se jirċievu fuljett fid-dar tagħhom b’aktar struzzjonijiet, u għal aktar informazzjoni jistgħu iċemplu fuq il-freephone 8007 2323.
4 ta’ Diċembru 2021 | EKONOMIJA
ESG:
Investiment li jrendi Steve Ellul Fl-aħħar tliet snin l-aktar kumpaniji Maltin li taw ritorn għoli lill-investituri tagħhom kienu l-anqas kumpaniji li jniġġsu l-ambjent bl-operat tagħhom. Dan sar magħruf hekk kif il-ġimgħa li għaddiet tnieda l-ESG Portal għall-kumpaniji Maltin. Sabiex nifhmu aktar dwar l-importanza ta' din l-inizjattiva għall-investuri u kumpaniji f’Malta ltqajna mal-analista finanzjarju Steve Ellul.
miku ta' pajjiżna għal wieħed li jsaħħaħ il-kwalità talħajja tagħna, irridu ngħinu lill-kumpaniji Maltin jiġbdu lejhom il-finanzi li għandhom bżonn. Dan sabiex jinvestu dejjem aktar fi proġetti li jagħmlu sens finanzjarjament filwaqt li jħallu impatt pożittiv fuq l-ambjent u jsaħħu l-kredenzjali soċjali u ta' governanza. Dan kif jorbot mal-ESG Portal li ġie mniedi riċentement? L-ESG Portal hija għodda importanti għax se tgħin biex tressaq l-investituri Maltin u anke barranin viċin il-kumpaniji Maltin li qegħdin jinvestu fi proġetti li jagħmluhom aktar sostenibbli. Permezz ta dan il-portal, għall-ewwel darba f'pajjiżna l-kumpaniji Maltin jistgħu juru lill-investituri l-kredenzjali ambjentali, soċjali u l-livell ta' governanza tagħhom. Fil-fatt il-portal qed jiġbor fih
X’inhu eżattament il-kunċett ta' ESG u għalfejn qed jiħghata ħafna importanza? Sal-lum ħafna investituri iddeċidew li jinvestu f’kumpaniji skond kemm huma jahsbu li l-kumpaniji se jaghmlu profitti fil-futur. M’hemm xejn ħażin f’dan għaliex fuq kollox l-investituri, kbar jew żgħar iridu jaraw li flushom jitħaddmu bl-aħjar mod possibbli u jrendulhom biżżejjed sabiex jgħixu aħjar. Illum però, hawn realizzazzjoni li l-qligħ għalkemm huwa parti importanti, huwa però parti minn katina usa li tagħmel il-kwalità tal-ħajja tal-bniedem aħjar. Fil-fatt, kemm fuq livell nazzjonali u anki Ewropew m'għadniex nitkellmu biss fuq tkabbir ekonomiku, imma fuq tkabbir ekonomiku ta’ kwalità. Dan jista' jsir billi nersqu lejn mudell ekonomiku sostenibbli li jħares lejn il-profitabilità imma wkoll lejn it-tisħiħ fl-ambjent (E – Environment), il-qasam Soċjali (S) u l-governanza (G). B’mod realistiku, x’ifisser dan għall-kumpaniji Maltin? L-ekonomija hija riflessjoni tal-kumpaniji li jiffurmawha. Ovvjament biex il-kumpaniji jġeddu l-mudell kummerċjali tagħhom lejn wieħed li ma jnġġisx l-ambjent jew li jsaħħaħ is-soċjetà tagħna rridu jinvestu fi proġetti sostenibbli u f’mod ġdid kif joperaw. Eżempju zgħir, jekk kumpanija trid iġġedded il-mudell kummerċjali tagħha għal wieħed aktar sostenibbli se jkollha bżonn tinvesti f'makkinarju ġdid li juża inqas enerġija. B’hekk il-kumpanija tkun qiegħda tnaqqas l-ispejjeż marbutin mal-użu tal-enerġija, iżżid il-profitti tagħha u fl-istess ħin tniġġes l-ambjent ħafna anqas minn qabel. Ovvjament fil-bidu dawn il-proġetti jkunu jiswew il-flus. B’hekk jekk verament irridu nġeddu l-mudell ekono-
din it-tip ta informazzjoni fuq xejn anqas minn 80% tal-kumpaniji kwotati f'pajjiżna li bejniethom jiswew mat-€3 biljun. Dan se jwassal biex issa l-investituri jistgħu jagħżlu li jinvestu proprju f’dawk il-kumpaniji li qed iwettqu proġetti sostenibbli. B’hekk dawn in-negozji Maltin jkunu jistgħu jżidu l-profitabilità tagħhom waqt li jħallu impatt pożittiv fuq il-ħajja tal-impjegati u anke tan-nies b’mod ġenerali. Kemm hija importanti din l-informazzjoni għal kumpaniji u l-investituri Maltin? L-informazzjoni ESG qed issir dejjem aktar important għal investituri u anke għal kumpaniji. Fil-fatt illum hemm regoli li jitolbu lill-kumpaniji li jħaddmu aktar minn 500 impjegat sabiex jippubblikaw l-impatt ambjentali, soċjali u tal-governanza taghom flimkien mar-rapport finanzjarju tagħhom fl-aħħar ta' kull sena. Fis-sentejn li ġejjin dan l-obbligu se jiġi estiż fuq il-kumpaniji kollha kwotati u saħansitra anke fuq kumpaniji żgħar u medji li jkollhom l-ishma jew il bonds tagħhom fuq il-borża ta' Malta. L-inizjattiva tal-ESG portal fil-fatt qiegħda tgħin lil kumpaniji Maltin sabiex jibdew iħejju għal dan kollu u fl-istess ħin ikunu jistgħu jibdew iwettqu investimenti sostenibbli billi jattiraw lejhom investituri li qegħdin ifittxu li jinvestu f’kumpaniji li qedghin jagħmlu l-ġid għas-soċjetà waqt li jsaħħu l-qasam kummerċjali tagħhom. Permezz ta' dan il-Portal, l-investituri Maltin issa għandhom l-opportunità li jinvestu fil-kumpaniji anke skont l-investiment li dawn jagħmlu fi proġetti sostenibbli. Fondi ta' investiment lokali wkoll jistgħu jagħmlu dan, speċjalment issa li qegħdin jidħlu fis-seħħ regoli finanzjarji li qed jidirezzjonaw lil dawn l-intermedjarji finanzjarji sabiex jinvestu dejjem aktar f’dawn it-tip ta' kumpaniji.
11
L-ESG Portal għandu l-għan li jaġevola l-investiment privat lejn kumpaniji Maltin sabiex ikunu jistgħu jinvestu fi proġetti ambjentalment u soċjalment sostenibbli. L-ESG Portal għandu l-għan li jaġevola l-investiment privat lejn kumpaniji Maltin sabiex ikunu jistgħu jinvestu fi proġetti ambjentalment u soċjalment sostenibbli. X tip ta' informazzjoni tinsab f’dan l-ESG Portal? L-ESG portal ikejjel numru ta aspetti. Fil-qasam ambjentali il-kumpaniji qedghin sahansitra ikejlu l-emmissjonijiet taghhom. Emissjonijiet ta karbonju jigu kemm mil-uzu ta energija direttament mil-kumpaniji bhal per ezempju fuels li jintuzaw fil-karozzi u anke emissjonijiet li jigu iggenerati indirettament meta l-kumpaniji juzaw l-eletriku. Dawn l-emissjonijiet jistghu jitnaqqsu billi l-kumpaniji jinvestu f’makkinarju aktar effiċjenti jew f’sorsi ta' enerġija nadifa. Fil-fatt f’dan l-ESG portal qed joħroġ ċar it-tisħiħ li għamlu f’dan il-qasam numru ta' kumpaniji Maltin li investew f’panelli solari u meta għamlu hekk mhux biss naqsu l-ispejjeż tagħhom imma saħansitra nnewtralizaw l-emmissjonijiet tagħhom u għalhekk qed jaħdmu b'mudell kummerċjali li ma jniġġisx. Dan huwa eżempju ċar ta' kif investiment fi proġetti li ma jħammġux l-ambjent iwasslu għal ritorn aħjar lejn l-azzjonisti tal-kumpaniji. Fil-fatt fl-aħħar tliet snin dawk il-kumpaniji li l-ismha taghhom raw l-aħjar andament fuq il-borża ta' Malta kienu kumpaniji li l-medja ta emissjonijiet tagħhom hija 35% anqas mill-medja tal-kumplament tal-kumpaniji Maltin l-oħra. Lil hinn mil-impatt ambjentali però, x’inhuma l-miżuri li qed jieħdu dawn in-negozji fil-qasam soċjali u ta' governanza? F’dawn l-oqsma l-ESG portal ikejjel numru ta' miżuri. Wieħed jinnota l-importanza ta mizuri li jkejjlu kemm il-kumpaniji qegħdin jinvestu f'taħriġ fil-ħaddiema, f'tisħiħ tas-sigurtà fuq il-post tax-xogħol u anke f’mekkaniżmi li jincentivaw opportunitajiet ugwali u id-diversità fuq il-post tax-xogħol. Fil-fatt xi ħaġa li ħarġet ċara huwa li filwaqt li r-rata ta' parteċipazzjoni femminili fil-qasam tax-xogħol hija waħda għolja, din tonqos meta wieħed iħares lejn l-irwoli maniġerjali u saħansitra tonqos b’mod drastiku fil-bordijiet. Anke hawnhekk, wieħed jinnota li l-kumpaniji li l-aktar marru tajjeb fl-aħħar snin kienu dawk li għandhom differenza baxxa bejn il-pagi li jitħallsu l-irġiel u dawk li jitħallsu n-nisa. Dik li nsejħulha gender pay-gap. Jidher li anke f’Malta investiment f’kumpaniji li jinvestu fis-sostenibilità jista' jrendi kemm f’sens finanzjarju u anke fi kwalita ta' ħajja aħjar ghas-soċjetà tagħna. L-importanza ta' governanza tajba qiegħda tiġi mkejla, fost oħrajn, mill-amont ta' diretturi indipendenti fil-bordijiet u fuq r-rata ta' attendenza tagħhom. Interessanti li wieħed jinnota li anke f’dan il-qasam; kumpaniji li għandhom aktar diretturi indipendenti qegħdin iħallu ritorn aħjar lil-azzjonisti. L-ESG Portal ġie mniedi mill-Ministeru għall-Energija, l-Intrapriża u Żvilupp Sostenibbli u jista' jiġi aċċessat online fuq www.sustainabledevelopment.gov.mt/esg
12
EKONOMIJA | 4 ta’ Diċembru 2021
Malta
A member of Reanda International
WE FOCUS ON BUILDING MUTUALLY BENEFICIAL CLIENT RELATIONSHIPS
Who we assist? What we do?
Audit & Assurance Accounting and book-keeping Taxation Payroll & Outsourcing Business Plans & Consultancy
Limited Liability Companies Partnerships Sole-Traders Business Start-Ups
A3 Towers, Block A3, Level 12 Triq il-Kanonku M Bologna, Paola PLA 1211, Malta. T: (+356) 2123 5064 - E: robert@reandamalta.com www.reandamalta.com
4 ta’ Diċembru 2021 | EKONOMIJA
13
Is-sitwazzjoni bankarja f'Malta X i jiem ilu, ġiet għall-attenzjoni tiegħi ċirkolari mill-Awtorità Maltija għasServizzi Finanzjarji li kienet ħarġet f’Diċembru 2018, fejn fiha r-Regolatur għasServizzi Finanzjarji jirrimarka kif kull resident legali f’Malta għandu d-dritt li jiftaħ kont bażiku bankarju ġewwa wieħed mill-banek Maltin, proprju minħabba l-fatt li kull individwu għandu jkollu aċċess għal pjattaforma li tipproċessa pagamenti. U tagħmel ħafna sens, għax f’dinja mgħaġġla bħal dik li qed ngħixu fiha, li tkun kapaċi tagħmel pagament huwa neċessità. Matul dawn l-aħħar snin il-banek żiedu l-iskrutinju tagħhom, kemm fuq individwi kif ukoll fuq kumpaniji, sabiex jinfetħulhom jew jinżammilhom miftuħ kontijiet bankarji. Mijiet ta’ individwi, ċittadini jew residenti f’Malta, kif ukoll kumpaniji inkorporati f’Malta ġew irrifjutati kont bankarju minn banek Maltin. Dan l-aġir talbanek fil-konfront ta’ individwi li huma ċittadini jew residenti f’Malta huwa kontradittorju għaddritt li persuna għandu jkollha aċċess għal kont bankarju bażiku. Ta’ min isemmi wkoll li bosta individwi u kumpaniji sfaw maħsuda meta l-banek li kellhom relazzjoni magħhom għal tul ta’ snin informawhom li se jagħlqulhom il-kontijiet bankarji tagħhom. Filwaqt li wieħed jifhem issitwazzjoni u r-raġunament tal-banek, li huma suġġetti għal obbligi regolatorji riġidi ħafna, u hekk għandu jkun, ma nistax ma nirrimarkax però r-riperkusjonijiet negattivi li qed ikollu dan l-aġir tal-banek fuq il-ħajja personali ta’ dawn l-individiwi u kif ukoll fuq l-operat tal-
kumpaniji li jispiċċaw mingħajr kont bankarju. Wieħed irid jgħid li l-banek għandhom dritt u saħansitra obbligu li jirrifjutaw jew jagħlqu kont bankarju ta’ klijenti li jitqiesu riskjużi jew fejn ikun hemm suspett jew għarfien ta’ ħasil ta’ flus. Għandi dubji serji madankollu, kemm f’kull każ, l-applikant jaqa’ f’waħda minn dawn. M’hemmx għalfejn ngħidu li l-funzjoni talbanek fl-ekonomija huwa kruċjali. Kif iż-żejt jgħin magna ta’ karozza biex taħdem tajjeb, hekk ukoll ekonomija ta’ pajjiż għandha bżonn banek li jiffunzjonaw u li jgħinu biex ekonomija tikber. Jekk kumpaniji żgħar u medji, li huma pilastru għall-ekonomija ta’ pajjiżna jsibuha diffiċli biex jieħdu self mingħand il-banek lokali jew saħansitra joperaw kont kurrenti b’mod effiċjenti, ċertament dan huwa fattur li se jżomm lura t-tkabbir ta’ dan is-settur u allura tal-ekonomija. Bl-istess mod, jekk kumpaniji barranin jirrilokaw hawn Malta jew saħansitra jibdew joperaw hawn Malta għall-ewwel darba, u dawn il-kumpaniji ma jingħatawx l-opportunità li jiftħu kont bankarju hawn Malta ta’ lanqas kemm iħallsu l-ispejjeż tagħhom, inkluż ilpagi, allura nkunu qed nibgħatu l-messaġġ li ma rridux intrapriżi barranin f’pajjiżna, li huwa ħafna ’l bogħod mir-realtà. Allura dan huwa kollu tort tal-banek Maltin? Li nista’ ngħid huwa li l-banek, bħal kumpaniji ġenerali għandhom ir-responsabbiltà li jagħmlu profitt biex jgħadduh lill-azzjonisti. Għalhekk, jista’ jkun li klijenti li huma kkunsidrati bħala l-aktar riskjużi minħabba diversi fatturi, bħal in dustriji jew il-ġurisdizjonijiet li joperaw fihom, u
għaldaqstant jeħtieġu aktar kontrolli fuqhom mir-Re golatur, mhux fl-in teress kummerċjali tal-banek li joff rulhom servizzi. N a t u r a l m e n t , ir-Regolatur irid jagħmel xogħlu u l-fatt li dan talaħħar jifforma parti minn sistema Ewropea li għandha ċertu restrizzjonijiet, huwa diffiċli għarRegolatur lokali li jkun flessibli f’dak li jimponi fuq ilbanek lokali. Is-sitwazzjoni hija altru milli faċli imma fil-frattemp, ma nistawx inkomplu naċċettaw sitwazzjoni fejn min għandu bżonn servizz bankarju dan jiġi miċħud lilu. Iċ-ċittadini u l-intrapriżi Maltin mhux qed jinqdew kif mistenni u xi ħadd irid jaqbad il-barri minn qrunu u jassigura anqas diffikultajiet biex ikun hemm aċċess għal servizzi bankarji għal kull min għandu bżonn. Għaldaqstant irid jinstab bilanċ bejn l-iskrutinju li qed japplikaw il-banek meta joffru s-servizzi tagħhom biex jonoraw l-obbligi regolatorji, u fuq in-naħa l-oħra, inneċessità li individwi u kumpaniji jkollhom aċċess għal servizzi bankarji bħal ma huma kont kurrenti jew self.
Dr Andy Ellul Avukat u Konsulent Legali
14 EKONOMIJA | 4 ta’ Diċembru 2021
Il-Bangladesh u l-Indja jitlewmu fuq ir-reliġjon F
ilwaqt li f’artikli preċedenti rajna kemm huma instabbli r-relazzjonijiet bejn l-Indja u l-Pakistan, pajjiż li ħareġ meta nqasmet l-Indja fi tnejn fit-tieni nofs tas-Snin Erbgħin, illum se naraw kif r-relazzjonijiet ta’ bejn l-Indja u l-Bangladesh, pajjiż li ħareġ minn qasma tal-Pakistan li saret fil-bidu tas-Snin Sebgħin, huma wkoll fraġli għall-aħħar.
Deterjorazzjoni tar-relazzjonijiet
stan. Biex jagħmlu dan, huma talbu
logħba cricket wasslet għal mewġa ta’
l-għajnuna politika u fuq kollox militari
persekuzzjonijiet fuq xi Indjani Musul
Filwaqt li r-relazzjonijiet ta’ bejn il-Paki-
tal-għadu etern tal-Pakistan, jiġifieri
mani, din id-darba kien sempliċi filmat li
stan u l-Indja ilhom ħżiena sa mill-qas-
l-Indja, għajnuna li l-gvern Indjan kien
ttella’ fuq il-midja soċjali li wassal għall-
ma li kienu għamlu l-Ingliżi tal-kolonja
pront ipprovda. Forsi din kienet waħda
mewġa ta’ ġlied u saħansitra ankè mwiet
Indjana qabel ma tawha l-indipendenza,
mill-ftit okkażjonijiet li l-gvern Indjan
fil-Bangladesh.
qasma li kif diġà għedna seħħet ftit wara
nesa’ r-raġuni ewlenija li kienet wasslet
L-inċidenti bdew wara li fl-aħħar jiem
li ntemmet it-Tieni Gwerra Dinjija, għall-
biex l-Ingliżi jaqsmu l-Indja, jiġifieri dik
ta’ Ottubru l-minoranza Hindu li tgħix
bidu r-relazzjonijiet ta’ bejn il-Bangla-
tal-mibegħda sfrenata li minn dejjem
fil-Bangladesh kienet qiegħda tiċċele-
desh u l-Indja kienu tajbin ħafna, tant li
kienet teżisti bejn l-Indjani ta’ twemmin
bra d-Durga Puja, waħda mill-ikbar festi
Indira Gandhi, li kienet il-Prim Ministru
Hindu, li hija r-reliġjon ewlenija tal-Indja
reliġjużi fil-kalendarju tar-reliġjon Hindu
Indjana taż-żmien meta l-Bangladesh
tal-lum u dawk Musulmani u għen min-
li ta min jgħid għandha litteralment mil-
ħa l-indipendenza mill-Pakistan, kienet
għajr kundizzjoni poplu ta’ twemmin
juni ta’ allat u mijiet ta’ eluf ta’ funzjonijiet
għenet mhux ftit biex il-Bangladesh
Musulman, kif inhuma kważi 90% taċ-ċit-
reliġjużi matul is-sena.
kien rebaħ il-ġlieda għall-indipendenza
tadini tal-Bangladesh.
Jingħad li f’wieħed mit-tempji Hindu, xi
mill-Pakistan.
Naturalment, meta poplu jiġi maqsum
pulizija sabu kopja tal-Koran taħt waħda
bil-mod ta’ kif l-Ingliżi kienu qasmu
mis-saqajn ta’ statwa ta’ wieħed minn
Minoranzi ppersegwitati
l-Indja, minkejja li meta seħħet din il-
dawn l-allat. Dan offenda bil-kbir lill-bqija
Minħabba l-mod bla sens ta kif kienu
qasma, lura fl-1947, kien hemm waħda
tal-popolazzjoni ta’ twemmin Musulman.
ħażżewh fuq il-mappa l-Ingliżi, il-qas-
mill-akbar ċaqliqiet tan-nies li qatt rat
Dan wassal biex ħafna Musulmani bdew
ma tal-Pakistan kienet inevitabbli għax
id-dinja fejn kien hemm miljuni kbar ta’
jaggredixxu lill-Hindus u saħansitra qat-
kif rajna l-ġimgħa l-oħra l-Ingliżi kulma
Indjani li ħallew iż-żoni li kienu twieldu
lu lil xi wħud minnhom. F’irvell li seħħ f’
għamlu huwa li għaqqdu r-reġjuni Indja-
fihom biex imorru jgħixu f’postijiet fejn
Dhaka, l-belt kapitali, tilfu ħajjithom erba’
ni li kellhom il-maġġoranza tal-popolazz-
il-maġġoranza kienet tħaddan reliġ-
musulmani wkoll wara li l-pulizija ta’ kon-
joni tagħhom Musulmana u minnhom
jon bħal tagħhom, xorta kien hemm
tra l-irvellijiet kellha tispara fuq il-folla
ħarġu l-"Indja tal-Musulmani" li ssem-
Musulmani li għażlu li jibqgħu jgħixu
biex tikkalma s-sitwazzjoni.
miet bħala l-Pakistan. Però, ġeografika-
fl-Indja b’maġġoranza ta’ nies ta’ twem-
ment, ir-reġjuni li ġew inklużi fil-Pakistan
min Hindu, kif ukoll kien hemm Hindus
Il-politiċi jwaħħlu f’xulxin
oriġinali rriżultaw f’żewġ żoni mifruda
li baqgħu jgħixu fil-Pakistan u fil-Bang-
Sezzjoni tal-midja internazzjoni qiegħ-
minn xulxin b’għexieren ta’ eluf ta’ mili
ladesh.
da tikkritika bl-aħrax lill-Awami League,
ta’ art Indjana li l-Ingliżi inkludew fl-"Ind-
Ħafna drabi meta wieħed mit-tlett pajjiżi
l-partit li ilu jmexxi lill-Bangladesh għal
ja tal-Hindus", l-Indja kif nafuha llum.
li ħarġu mill-Indja ta’ żmien l-Ingliżi
dawn l-aħħar 12-il sena, għax dan il-par-
Minħabba li l-gvern tal-Pakistan tal-bidu
jagħmel xi mossa li biha jkun qiegħed
tit mhuwiex jagħmel ħiltu biex jressaq
kien jopera miż-żona li kienet ġiet ffor-
jolqot ħażin lil minoranza, f’wieħed mill-
lill-mexxejja ta’ dawn l-irvellijiet quddi-
mata mir-reġjuni Musulmani li kienu
pajjiżi l-oħra jekk mhux fit-tnejn jibdew xi
em il-ġustizzja biex ma jnaffarx lil diversi
jinsabu fil-Punent tal-Indja ta’ żmien
forma jew oħra ta’ persekuzzjoni fil-kon-
gruppi ta’ Iżlamici estremisti li lhom is-
il-ħakma Ingliża, dawn ir-reġjuni kienu
front tal- minoranza tagħhom, li natural-
snin jappoġġjawh.
jingħataw prijorità fuq iż-żona l-oħra li
ment tkun tħaddan l-istess reliġjon bħal
Min-naħa tiegħu, il-Gvern tal-Bangla-
kienet fformata mir-reġjuni Musulma-
tal-pajjiż li jkun beda dan iċ-ċiklu vizzjuż.
desh permezz tal-Prim Ministru Hasina
ni tal-Lvant tal-Indja antika. Dan wassal
Wajed qal li t-tort ta’ dan il-ġlied huwa
biex il-Pakistani tal-Lvant bdew il-ġlieda
Ġlied għan-nom tar-reliġjon
tal-Gvern Indjan immexxi mill-BJT li
biex huma jinfirdu mill-bqija tal-Paki-
L-istess kif rajna fl-artiklu preċedenti, fejn
huwa partit li jibbaża l-politika tiegħu
4 ta’ Diċembru 2021 | EKONOMIJA
15
Analiżi Internazzjonali minn Reuben Briffa
Il-futur ta’ Pete Buttigieg fil-politika Amerikana Wara li seraq ix-xena waqt il-kampanja għall-elezzjonijiet presidenzjali ġewwa l-Istati Uniti, Pete Buttigieg reġa’ qiegħed jingħata ħafna attenzjoni mill-media internazzjonali minħabba li ngħata rwol importanti mmens mill-President Joe Biden. Dan wara li l-President Amerikan għadu kemm fdalu f’idejh wieħed mill-akbar proġetti li mistennija jsiru fl-ewwel term tal-Presidenza ta’ Biden.
Minn kandidat Presidenzjali għal koordinatur infrastrutturali u propagandist Lil Pete Buttigieg, li llum għandu 39 sena, ħafna jiftakruh bħala l-kandidat sorpriża tal-elezzjoni presidenzjali Amerikana tas-sena l-oħra. Huwa kien issorprenda lil kulħadd meta fl-elezzjonijiet primarji li permezz tagħhom jintgħażel il-kan-
qrib ħafna ta’ arterji traffikużi ħafna. Dan wassal għal tnaqqis
didat presidenzjali tal-Partit Demokratiku, huwa kien rebaħ
kbir fil-prezz ta’ dawn l-artijiet. Saħansitra, skont Buttigieg ċer-
l-istat ta’ Iowa u ġie t-tieni fl-istat tan-New Hampshire.
tu toroq nbnew bl-għan ahhari li minnhom jgħaddu biss nies
Minkejja li fl-aħħar kellu jirtira mit-tellieqa, Buttigieg kien
ta’ ġilda skura biex dawn litteralment ma jidhrux fit-toroq li
ħalla impatt liema bħalu fuq il-votant Amerikan inġenerali
normalment jużaw il-komunità ta’ ġilda bajda.
minħabba t-talenti oratorili tiegħu li taw nifs ġdid lill-mod
Qiegħed jingħad li ċertu mini li minnhom jgħaddu ħafna
ta’ kif l-Amerikani jharsu lejn il-politiċi. Fuq kollox, Pete Butt-
familji Afro-Amerikani nbnew baxxi apposta sabiex dawn in-
igieg irnexxielu jikseb il-fiducja tan-nies minħabba l-kuraġġ li
nies ma jivvjaġġawx f’numri kbar permezz ta’ pereżempju
fuq ir-reliġjon Hindu. Forsi sa ċertu punt,
wera sabiex jegħleb ċertu stigmi bħalma għamel meta ħareġ
karozzi tal-linja kbar ħalli jkunu jistgħu jiġu kkontrollati aħjar
il-Prim Ministru Wajedu kellu
mill-forzi tal-ordni f’każ li jkun hemm il-bżonn.
naqra
fl-apert l-orjentazzjoni sesswali tiegħu. Mingħajr dubju ta’ xejn
raġun għax il-gvern ta’ Nahrenda Modi
mhijiex ħaġa faċli li toħroġ tgħid li inti LGBTIQ f’kultura bħal-
ilu s-snin jipprovoka lill- Musulmani
ma hija dik Amerikana.
Taf tmur kull naħa
b’miżuri bħal dik li daħħal fl-2019 u li
Il-President Biden kellu bżonn persuna li apparti milli tikkor-
Dawn id-dikjarazzjonijiet ta’ Pete Buttigieg naturalment niż-
permezz tagħha aġevola l- integrazzjo-
dina progett massiv li jiswa triljun dollaru Amerikan, tkun
lu għasel fost il-komunitajiet Afro-Amerikani. Dan għaliex
ni ta’ immigranti ġewwa l-Indja dejjem
ukoll kapaċi tagħmel kemm tista’ propaganda minnu. Dan
għall-ewwel darba fl-istorja, il-gvern qiegħed jammetti li saret
jekk dawn ma jkunux Musulmani. Nat-
minħabba li Biden huwa aktar minn konxju tal-limitazzjonijiet
inġustizzja fuq dawn in-nies. Fil-fatt, il-media soċjali kienu
uralment, miżuri bħal dawn qegħdin
tieghu fejn jidħlu l-abiltajiet oratili.
mifqugħa b’kummenti mimlijja tifħir għal Pete Buttigieg.
ikomplu jsaħħnu l-irjus tal-Musulmani
Naturalment, Biden bħalissa huwa fil-bżonn ta’ mbuttatura
F’dawn l-aħħar jiem, l-ewforija ta’ dawn in-nies qiegħda kulma
tal- Pakistan u tal-Bangladesh fejn dawn
wara li niżel ħafna ‘l isfel fil-popolarità tiegħu fil-polls, wara
tmur tinbidel f’talbiet sabiex dawn l-inġustizzji li saru jkunu
qegħdin iduru fuq ħuthom stess ġewwa
l-irtirar tal-armata Amerikana mill-Afganstan, fost affarijiet
indirizzati b’mod aktar konkret. Però, l-ewwel u qabel kollox,
pajjiżhom li jħaddnu twemmin Hindu
oħra. Il-bzonn ta’ boast ghal Biden qiegħed kulma jmur isir ak-
il-komunitajiet li ġew imkissra m’huma qatt sejrin jerġgħu
sabiex jivvendikaw dak li qegħdin isof-
tar urġenti minħabba li qegħdin joqorbu l-elezzjonijiet tal-Mid
jingħaqdu mill-ġdid.
ru l- musulmani Indjani. Sabiex ikomp-
Terms.
Barra minn hekk, li kieku l-gvern ikollu jitħajjar jagħti aktar
lu jitfgħu l-ħatab fuq in-nar, esponenti
kumpens, dan ikabbar b’mod astronomiku l-ispiża għal dan
ewlenin tal- BJT kemm il-darba qabdu
Il-proġett triljunarju u r-razziżmu
il-proġett. Huwa proprju minħabba din ir-raġuni li Pete Butti-
mal-Musulmani Indjani li jgħixu f’reġjuni
Wara snin ta’ nuqqas ta’ investiment adekwat, is-senat Amer-
gieg qiegħed iżerżaqha bil-pulit li mhuwiex mistenni li jingħa-
Indjani qrib tal- fruntiera mal-Bangla-
ikan approva fondi ta’ aktar minn triljun dollaru Amerikan sa-
ta xi kumpens addizzjonali.
desh u saħansitra sejħulhom parassiti u
biex jiġu investiti fl-irranġar tal-infrastruttura tat-toroq arter-
Fil-fatt, Pete Buttigieg qiegħed jemfasizza li l-iskop tal-infra-
spijji. Il-frustrazzjoni tan- nies tal-Bangla-
jali kif ukoll f’bini ta’ toroq ġodda madwar il-pajjiż kollu. Dawn
struttura l-ġdid huwa primarjament li t-toroq il-ġodda jkunu
desh ħarġet fil-beraħ f’Marzu li għadda
il-fondi mbuttati direttament mill-President sabu l-appogg
qegħdin jintużaw l-istess mill-komunitajiet kollha. Dan jaf
waqt zjara li kien qiegħed jagħmel Modi
taż-żewġ partiti prinċipali.
iwassal għal ċertu frustrazzjoni minn nies li ngidmu mid-deċiż-
fil-Bangladesh li ġie milqugħ fil-kapitali
Però, wara dan il-proġett hemm kwistjonijiet oħra li jmorru lil
jonijiet tal-passat.
b’ħafna protesti kbar kontra din iż-żjara.
hinn mill-irranġar strutturali u bini mill-ġdid tat-toroq Ameri-
Minkejja li din ma kienetx l-ewwel darba li
kani. Dawn il-kwistjonijiet qegħdin ta’ spiss jissemmew minn
Buttigieg għall-presidenza?
dak li jiġri fl-Indja jqajjem protesti mdem-
Buttigieg fid-diversi diskorsi li qiegħed jagħmel bħalissa meta
Skont diversi analisti tal-politika Amerikana, l-pjan fit-tul
mija fil-Bangledesh, kif pereżempju kien
qiegħed idur madwar il-pajjiż, tant li diġà żar 12-il stat, sabiex
tal-Partit Demokratiku kien li Joe Biden jagħmel term wieħed
ġara lura fl-1992 meta reliġjużi Hindu
jippromwovi l-importanza ta’ dan il-proġett hekk kbir.
bħala president sakemm Kamala Harris, il-Viċi President at-
vvandalizzaw moskeja ġewwa l-Indja,
Mid-dikjarazzjonijiet li qiegħed jagħmel Pete Buttigieg hareg
twali, tikkonsolida l-pożizzjoni tagħha u eventwalment tiġi
milli jidher din id-darba l-inkwiet sejjer
fattur fuq l-infrastruttura tat-toroq Amerikani li xxokja bil-kbir
nnominata bħala l-kandidat presidenzjali tal-partit fl-elezzjoni
ikompli għaddej għax l- Indjani komplew
lill-media internazzjonali. Dan ghaliex skond Buttigieg l-infra-
li jmiss.
jirritaljaw għal dak li għadhom kemm
struttura li nbniet bejn is-snin erbghin u s-snin disghin tas-se-
B’hekk kellha sseħħ il-ħolma ta’ dan il-partit li jelegi president
għamlu n-nies tal-Bangladesh billi ġiet
klu l-ieħor kienet ibbazata fuq l-filosofija ta’ separazzjoni razz-
ta’ sess femminili wara li falla milli jagħmel dan permezz ta’
attakkata moskeja oħra f’belt Indjana
jali. Fil-fatt, hafna mit-toroq principali li nbnew f’dan il-perjodu
Hillary Clinton. Però, Harris ma tantx tidher li daħlet fil-qlub
qrib ħafna tal-fruntiera ta’ bejn iż-żewġ
għaddew minn żoni li fihom kienu jgħixu komunitajiet ta’ nies
tal-Amerikani u diriġenti tal-Partit Demokratiku qegħdin jaħs-
pajjiżi. Minkejja li għallanqas il-gvern
ta’ ġilda skura. Dan sar sabiex l-Amerikani ta’ nisel Ewropew
bu f’alternattivi oħra.
tal-Bangladesh arresta kważi 600 persu-
ma jkollhomx l-artijiet tagħhom mittiefsa.
Naturalment, Pete Buttigieg qiegħed quddiem fuq il-lista u
na li ħadu sehem fl-irvellijiet li semmej-
Dawn id-deċiżjonijiet naturalment waslu sabiex komunitajiet
din il-deċiżjoni ta’ Biden qiegħda tiġi interpretata minn ħafna
na, fl-Indja l-Gvern ta’ Modi għadu lanqas
sħaħ li kien ilhom is-snin jgħixu flimkien ġew imkissrin. Barra
bħala mbuttatura kbira għal Buttigieg għall-elezzjoni li jmiss.
biss indenja jikkundanna dak li qiegħed
minn hekk, dawk l-artijiet tan-nies ta’ ġilda sewda li ma ttiħdux
Min jaf jekk fi ftit snin oħra għadx naraw President Amerikan
iseħħ fil-konfront tal-Indjani Musulmani.
mill-awtoritajiet sabiex jinbnew dawn it-toroq xorta spiċċaw
ta’ nisel Malti?
10 | Il-Ħadd 7 ta’ Novembru 2021 16
EKONOMIJA | 4 ta’ Diċembru 2021
#ClimateOn
L-impatt tal-bniedem huwa il-kawża prinċipali għat-Tibdil fil-Klima. Ara li l-għażliet tiegħek ikunu sostenibbli għal dinja aħjar!