#14
12 ta’ Marzu 2022
Ekonomija Marzu 2022 p3 | Il-perspettiva tal-ekonomisti wara l-elezzjoni p6 | Franza, l-Elezzjoni Presidenzjali p15
Nota mill-Edituri
Omar Vella
Warren Farrugia
L-Għażla għal Malta tal-lum u ta’ għada Qed ngħixu fi żmien bla preċedent. Żmien fejn pajjiżna kellu jiġġieled l-isfidi li ġabet magħha l-Pandemija COVID-19. Żmien fejn pajjiżna qed jintlaqat direttament u indirettament mil-kriżi Russo-Ukrena. Żmien fejn pajjiżi ġirien tagħna qed jissieltu ma’ sfidi politiċi u ekonomiċi. Żmien fejn pajjiżna qed jiżviluppa, jevolvi u jiġġenera ruħu għas-soċjetà tal-lum u wisq aktar t’għada. Żmien fejn fi ftit ġimgħat oħra l-poplu Malti jiġi msejjaħ jiddetermina d-destin ta’ pajjiżna għall-ħames snin li ġejjin. Żmien fejn dak li qed jiġi mwiegħed miż-żewġ partiti prinċipali jrid jitwettaq. Żmien fein min ser ikun fit-tmun ta’ pajjiżna jrid jaffaċċja sfidi kbar u jrid jisfrutta l-opportunitajiet. Żmien fejn Malta trid terġa’ ssaħħaħ l-irwol tagħha fis-settur finanzjarju. Żmien fejn Malta trid issaħħaħ l-irwol tagħha bħala destinazzjoni turistika. Żmien fejn Malta trid tisfrutta l-opportunitajiet li joffru setturi bħall-informatika, l-innovazzjoni, l-ambjent u d-dinja diġitali. Żmien fejn Malta trid issib niċeċ biex tkun protagonista fuq livell internazzjonali, illum u wisq aktar għada.
IS-SANZJONIJIET IMPOSTI FUQ IR-RUSSJA p16
2
EKONOMIJA | 12 ta’ Marzu 2022
MISRAĦ IS-SEBGĦA TA’ ĠUNJU 1919 INVESTIMENT TA’ €1.5 MILJUN ĠEWWA L-ĦAMRUN
POST TA’ RILASSAMENT GĦAR-RESIDENTI
PARKEĠĠ B’ROOF GARDEN
Għal aktar informazzjoni żur : wsm.com.mt/greenserv
8007 2200
12 ta’ Marzu 2022 | EKONOMIJA
3
Ekonomija Marzu 2022 Valur Miżjud Gross
110
Kurt Muscat
Il-pandemija kif laqtet setturi differenti f’Malta? Il-pandemija tal-Covid 19 ilha magħna għal aktar minn sentejn u kellha 102.8 impatt fuq l-ekonomija globali b'mod sinifikanti. Madankollu, mhux is-setturi kollha tal-ekonomija ntlaqtu bl-istess mod. F’dan l-artiklu, se nagħtu ħarsa 100.0 lejn liema setturi fi ħdan l-ekonomija Maltija ntlaqtu l-agħar 100 mill-pandemija u dawk li ma ntlaqtux jew li fil-fatt setgħu bbenefikaw mill-pandemija. Bħala mod ta' introduzzjoni għal din l-analiżi, iċ-ċifri tal-Valur Miżjud Gross (GVA) għall-2019 intużaw bħala l-linja bażi. Fl-2019, il-GVA totali kien jammonta għal €11.6 biljun, filwaqt li fl-2020 u l-2021, il-GVA kien jammonta għal €10.7 biljun u €11.7 biljun rispettivament. Hawnhekk 90 huwa importanti li wieħed jinnota li l-GVA reali ntuża biex jiġi eliminat l-impatt tal-inflazzjoni Q4 2019 fuq Q1 2020 l-ekonomija fl-aħħar parti tal-2021. Meta tieħu l-2019 bħala s-sena bażi u għalhekk ugwali għal indiċi ta’ 100, l-ewwel kwart (Q1) tal-2020 kien kemxejn aħjar minn dak irreġistrat fl-2019, b’valur ta’ 102.8 jew 2.8% ogħla peress li dan itkwart kien affettwat biss mill-pandemija f’ l-aħħar 3 ġimgħat. Madankollu, kien hemm tnaqqis qawwi fit-tieni kwart tal2020 u wkoll tnaqqis it-tielet u r-raba’ kwart. Sal-aħħar tas-sena l-ekonomija kienet tilfet 7.3% tal-valur miżjud tagħha. Fl-2021, l-ekonomija reġgħet bdiet tikber, madankollu, dan it-tkabbir ma kienx biżżejjed biex jirkupra t-telf filvalur miżjud fl-2020. Bħala riżultat, matul l-aħħar sentejn, 2020 u 2021, l-ekonomija tilfet 3.2% ta’ dak li kienet tiġġenera
Valur Miżjud Gross 110
102.8
94.1 100
100.0
94.4
93.0
92.7
Q3 2020
Q4 2020
95.2
94.4
94.1
Q2 2020
96.8
96.1
95.2
93.0
Q1 2021
96.8
96.1
92.7
Q2 2021
Q3 2021
Q4 2021
90 Q4 2019
Q1 2020
Q2 2020
Q3 2020
Q4 2020
Q1 2021
Q2 2021
Q3 2021
Q4 2021
Industry
NACE section
2020
2021
1
Agrikoltura, forestrija u sajd
A
85.2
84.9
2
Minjieri u barrieri; Manifattura; Provvista ta' elettriku, gass, Provvista ta' arja kundizzjonata; B to E 1 Agrikoltura, forestrija u sajd Provvista ta' ilma; drenaġġ, ġestjoni tal-iskart 2 Minjieri u barrieri; Manifattura; Provvista ta' elettriku, gass, Provvista ta' arja kundizzjonata; Kostruzzjoni F
98.0
100.8
3
Industry
NACE section
2020
20
A
85.2
84
98.0
100
102.0
104
65.7
73.
105.9
112
105.4
107
95.8
99.
92.2
94
B to E
102.0
104.9
G to I Attivitajiet ta' servizzi ta' akkomodazzjoni ikel 4 Kummerċu‘Wholesale’ u ‘retail’; Tiswija ta' vetturi bil-mutur u muturi; Trasport u ħażna;
F 65.7
73.3
5
Informazzjoni u komunikazzjoni Attivitajiet ta' servizzi ta' akkomodazzjoni u ikel
J
105.9
6
Attivitajiet finanzjarji u ta' assigurazzjoni
K
105.4
107.7
7
Attivitajiet ta' proprjetà immobbli
L
95.8
99.7
8
Attivitajiet professjonali, xjentifiċi u tekniċi; Attivitajiet amministrattivi u ta' servizz ta' appoġġ
M to N
92.2
94.0
9
Amministrazzjoni pubblika u difiża; sigurtà soċjalipubblika obbligatorja; 9 Amministrazzjoni u difiża;Edukazzjoni; sigurtà soċjali obbligatorja; Edukazzjoni; O to Q Attivitajiet ta' saħħa tal-bniedem Attivitajiet u xogħol ta' soċjali saħħa tal-bniedem u xogħol soċjali
100.1 O to Q
102.9
100.1
102
R to U 105.0
110.6
105.0
110
4
Provvista ta' ilma; drenaġġ, ġestjoni tal-iskart Kostruzzjoni Kummerċ ‘Wholesale’ u ‘retail’;3 Tiswija ta' vetturi bil-mutur u muturi; Trasport u ħażna;
G to I
5
Informazzjoni u komunikazzjoni
6
Attivitajiet finanzjarji u ta' assigurazzjoni
7
Attivitajiet ta' proprjetà immobbli
8
Attivitajiet professjonali, xjentifiċi u tekniċi; Attivitajiet amministrattivi u ta' servizz ta' appoġġ
Arti, divertiment rikreazzjoni, Tiswija ta' oġġetti tad-dar u servizzi oħra 10 Arti, divertiment u rikreazzjoni,10Tiswija ta' oġġettiu tad-dar u servizzi oħra
112.5
J
K L
R to U
M to N
kieku baqgħet fil-livelli tal-2019. L-ekonomija hija mibnija minn għadd ta' setturi differenti, li l-Uffiċċji Nazzjonali tal-Istatistika jiġbruhom f’għaxar industriji ewlenin li jistgħu jinstabu hawn taħt. It-tabella hawn taħt telenka dawn l-għaxar industriji (flimkien mal-grupp tagħhom u t-taqsima tan-NACE) u tagħti sommarju talprestazzjoni tagħhom, li se jiġu diskussi fil-parti li jmiss. Meta wieħed iħares lejn kull settur individwalment, jidher ċar li l-industriji li ntlaqtu b'mod differenti ħafna. Minn naħa, is-settur tal-Informazzjoni u l-komunikazzjoni żdied bi 12.5% filwaqt li r-raba’ settur fit-tabella ta’ hawn fuq, li huwa marbut mill-qrib mat-turiżmu, tilef 26.7% tal-valur miżjud tiegħu f’sentejn. Il-grafika hawn taħt turi s-6 setturi li żiedu l-produttività tagħhom bejn l-2020 u l-2021 meta mqabbla mal-2019. Barra minn hekk, l-analiżi ta’ kull tliet xhur tagħti għarfien dwar kif marru dawn is-setturi u l-aktar importanti kif dan is-setturi marru fuq milja ta’ zmien Minn hawn taħt, huwa evidenti li hekk kif għadda ż-żmien matul l-aħħar sentejn, it-tkabbir f'dawn is-sitt industriji beda jaċċellera. B'paragun, l-erba 'industriji ta' hawn taħt irreġistraw tnaqqis fil-produttività jew fil-valur miżjud meta mqabbla mal-2019. Is-settur ‘L’ (Attivitajiet ta' proprjetà immobbli) huwa qrib ħafna taċ-ċifri rreġistrati fl-2019, bl-istess mod is-setturi ‘M’ sa ‘N’ (Attivitajiet professjonali, xjentifiċi u tekniċi; Attivitajiet amministrattivi u ta' servizz ta' appoġġ), għalkemm dawn għadhom kemxejn 'il bogħod mil-livelli tal-2019. B’kuntrast, is-settur ‘A’ (Agrikoltura, forestrija u sajd), li jinkludi l-prodotti agrikoli u tas-sajd, u s-setturi ‘G’ sa ‘I’ (Kummerċ ‘Wholesale’ u ‘retail’; Tiswija ta' vetturi bil-mutur u muturi; Trasport u ħażna; Attivitajiet ta' servizzi ta' akkomodazzjoni u ikel) huma ’l bogħod miċ-ċifri rreġistrati fl-2019, partikolarment is-setturi ‘G’ sa ‘I’ peress li dan huwa relatat mill-qrib mat-turiżmu. Madankollu, wieħed jista’ jinnota li wara r-raba’ kwart tal-2020 dawn is-setturi bdew jirkupraw, għalkemm it-triq għadha twila biex jiġi rkuprat dak li ntilef bejn l-2020 u l-2021. Biex nikkonkludu, kif jidher f’din l-analiżi, kollettivament, bit-tkabbir reġistrat fl-2021, l-ekonomija rkuprat kważi t-telf kollu tal-2020. Madankollu, mhux is-setturi u l-industriji kollha ntlaqtu bl-istess mod, u xi wħud huma ferm 'il bogħod milli jkunu rkupraw dak li tilfu fl-2020. Għalhekk, għad hemm argument għal xi għajnuna li trid tingħata lil xi setturi sabiex jigu mghejuna jirkupraw aktar mit-telf irreġistrat fl-2020.
Setturi lili żiedu żiedu l-produttività l-produttività Setturi 115.0 115.0
100.0 100.0
85.0 85.0
Q4 2019 Q4 2019
Q1 2020 Q1 2020 J J
Q2 2020 Q2 2020 R to U R to U
Q3 2020 Q3 2020
Q4 2020 Q4 2020
K K
F F
Q1 2021 Q1 2021 O to Q O to Q
Q2 2021 Q2 2021
Q3 2021 Q3 2021
Q4 2021 Q4 2021
Q3 2021 Q3 2021
Q4 2021 Q4 2021
B to E B to E
Setturi lili naqqsu naqqsu l-produttività l-produttività Setturi 100.0 100.0
60.0 60.0
Q4 2019 Q4 2019
Q1 2020 Q1 2020
Q2 2020 Q2 2020 L L
Q3 2020 Q3 2020
Q4 2020 Q4 2020
M to N M to N
A A
Q1 2021 Q1 2021 G to I G to I
Q2 2021 Q2 2021
4
EKONOMIJA | 12 ta’ Marzu 2022
12 ta’ Marzu 2022 | EKONOMIJA
5
“Il-qasam diġitali se jkompli jiddomina ħajjitna” Philip von Brockdorff
Tkellimna wkoll ma’ ekonomista ieħor Philip Von Brockdorff li wkoll tana l-fehma tiegħu dwar kif qed jara l-iżvilupp ekonomiku wara l-elezzjoni tas-26 ta' Marzu.
F’
dan ir-rigward huwa beda jgħidilna li: “L-ewwel ħaġa li qed tinkwieta lil kulħadd hi proprju l-gwerra li għaddejja bħalissa fl-Ukrajna u s-sanzjonijiet imposti fuq ir-Russja. Ħadd ma jaf kemm se ddum din il-gwerra u kemm tista' teskala. Ċertament li l-Ewropa tiddependi miż-żejt u l-gass naturali sabiex tipproduċi l-enerġija u għalhekk wieħed irid jara x'se jkunu l-piżijiet li l-gvernijiet u eventwalment in-nies se jkunu qed iġorru b'mod ġenerali. Ovvjament l-Unjoni Ewropea bilfors kellha tagħmel dawn is-sanzjonijiet tagħha anke għax wieħed ma jistax jappoġġja din il-gwerra. Aħna m'aħniex iżolati mill-bqija tal-Ewropa u għalhekk bħal kull pajjiż ieħor, anke Malta se tkun qed tiġi effettwata ekonomikament.”
Von Brockdorff reġa' tenna l-importanza tarriżorsi umani u kemm hu importanti li nħarrġu l-ħaddiema lejn ir-realtajiet ġodda li deħlin fihom. Mistqosi dwar liema setturi mistennija jkomplu jikbru fis-snin li ġejjin, qalilna: “L-ewwel u qabel kollox irridu ninvestu aktar fl-ambjent. Ambjent sabiħ ifisser kwalità ta' ħajja aħjar u aktar pożittività lejn kif tħares lejn il-ħajja. L-għan talgvern tal-ġurnata u anke dak tal-futur se jkun li jitnaqqsu dejjem aktar l-emissjonijiet sakemm inġibuh 0%. Din mhux biċċa xogħol faċli iżda rridu nbiddlu r-realtà tagħna sabiex ikollna ambjent aħjar.”
Von Brockdorff qal li jittama li tinsab soluzzjoni għalkemm fil-mument dan kollu jidher xi ftit diffiċli. Saqsejnieh ukoll dwar il-pjan ta' rkupru lokali wara l-pandemija li ilha magħna għal dawn l-aħħar sentejn. Hu qal li bħala pajjiż irnexxielu jirkupra 9.4 % matul is-sena li għaddiet u jemmen li l-pjan ta' reżiljenza jibqa' għaddej anke matul din is-sena li tidher li se tkun waħda tajba. Philip Von Brockdorff kien ferm kuntent li s-settur tal-kostruzzjoni baqa' għaddej tajjeb anke fi żmien ta' pandemija fejn il-proġetti li kienu bdew komplew b'ritmu ġmielu. Dwar il-viżjoni ekonomika ta' Malta għall-għaxar snin li ġejjin, qalillna li m’hemmx dubju li l-gvern preżenti qed jaħseb ħafna għall-futur tant li alloka baġit apposta għal ċerti setturi li se jkunu qed jikbru fis-snin li ġejjin. ”Wieħed minnhom żgur se jkun dak diġitali minħabba l-ammont ta' ħaddiema li jimpjega u fuq kollox anke l-konsumaturi li jagħmlu użu minn dan is-servizz.” “Settur ieħor li se jkun indirizzat żgur fis-snin li ġejjin hi proprju dik li bl-Ingliż insejħulha green economy jew il-politika l-ħadra. Hawnhekk irridu nilħqu livelli importanti fuq livell soċjali, innovazzjoni, produttività u fuq kollox l-investiment tar-riżorsi umani. Irridu naraw lil Malta aktar u aktar dekarbonizzata u għalhekk din se tkun sfida li m'għandix dubju li l-gvern se jkun qed jimbarka għaliha bl-aqwa mod possibbli.” Ma' dan l-ekonomista tkellimna wkoll dwar ittisħiħ edukattiv li hu jarah bħala kruċjali sabiex verament nagħmlu l-qabża fil-kwalità. Hawnhekk trid tiżdied il-produttività filwaqt li l-gvern jara kif se jkun qed jieħu l-introjtu neċessarju għal kull ewro li tintefaq fuq dan is-settur. Hawnhekk
“Fuq kollox qed nara li l-pjan ta' rkupru u reżiljenza jibqa' għaddej matul is-snin li ġejjin għax meta l-pajjiżi joħorġu mill-pandemija żgur li mhux xi ħaġa faċli.” Żied jgħid: “Il-qasam diġitali se jkompli jiddomina ħajjitna. Għal dawn l-aħħar snin rajna żvilupp teknoloġiku qawwi bla limitu u ħadd ma kien qed jistenna li d-dinja kienet se tara bidliet radikali f'dan il-qasam. Dak li se naraw fis-snin li ġejjin se jkompli jagħti stampa ċara tal-iżvilupp teknoloġiku li naf ċert li pajjiżna se jesperjenzah bl-aqwa mod possibbli u jieħu vantaġġ millopportunitajiet li jġib miegħu.” Marbut mal-qasam diġitali Von Brockdorff semma' wkoll l-Igaming li hu settur li tant ġab xogħol lejn pajjiżna b'ħafna ħaddiema Maltin u barranin li daħlu għalih sew u li qed iħalli qligħ kbir. Finalment l-aspett tas-servizzi finanzjarji se jkompli jissaħħaħ b'dawn l-inizjattivi u l-gżejjer Maltin lesti għal dawn l-isfidi għax iridu jaraw aktar żvilupp mhux biss teknoloġiku iżda wkoll ekonomiku u ambjentali.
6
EKONOMIJA | 12 ta’ Marzu 2022
Il-perspettiva tal-ekonomisti
wara l-elezzjoni
F
l-isfond tal-fatt li bħalissa ninsabu f’nofs kampanja elettorali bl-Elezzjoni Ġenerali li hi skedata fis-26 ta' Marzu li ġej, tkellimna ma’ tliet ekonomisti fejn iddiskutejna l-ħsibijiet tagħhom marbuta mal-prospettivi ta' Malta wara l-elezzjoni. Flimkien nanalizzaw ukoll kif se jikber il-qasam edukattiv fil-futur u kif dan se jimpatta lillgżejjer Maltin sabiex ikun hemm tkabbir ekonomiku. L-ekonomista Steve Ellul qalilna mal-ewwel li hemm tliet sfidi partikolari li bħala Malta rridu naffaċċjaw fis-snin li ġejjin sabiex verament naraw tkabbir ekonomiku qawwi. "L-ewwel pilastru li rridu nindirizzaw żgur hu li pajjiżna jkompli bil-pjan t'azzjoni sabiex jitneħħa mil-lista l-griża tal-FATF. Nemmen li ninsabu fid-direzzjoni t-tajba sabiex noħorġu minnha aktar u aktar għax qed isir sforz kbir għall-bidla għall-aħjar." Żied jgħid: “It-tieni pilastru li narah importanti hu l-irkupru post-pandemija COVID-19. Anke hawn ninsabu mexjin fittriq it-tajba u iktar ma nirkupraw malajr iktar ikun hemm prospetti tajba anke għat-turiżmu. L-Unjoni Ewropea qed tbassar li pajjiżna se jkun qed iżid il-prodott turistiku tiegħu u nispera għalhekk li wara l-elezzjoni tas-26 ta' Marzu kollox jerġa' jiġi għal li kien anke għax bħalissa jkun hemm xi ftit ta' inċertezza minħabba l-kampanja elettorali. Minkejja kollox dan hu perjodu normali li kull pajjiż jgħaddi minnu." Semma wkoll: “It-tielet pilastru jew inkella jekk nistgħu nsejħulha problema tirrigwardja l-gwerra preżenti flUkrajna u kif din ser ikollha impatt fuq l-ekonomija globali u t-turiżmu. Nisperaw biss li din il-kriżi ma jkollhiex impatt ħażin fuq it-turiżmu aktar u aktar meta hemm imbassar sajf tajjeb ħafna. Irridu naraw ukoll kif se jkun qed jintlaqat il-prezz tal-enerġija. Hawnhekk il-pajjiż irid ikun kapaċi jipproteġi n-negozji u n-nies minn żieda fil-prezzijiet. IlGvern Malti għamel żieda fil-budget tiegħu li jammonta għal €200 miljun sabiex iżomm il-prezzijiet tal-enerġija stabbli u fuq kollox li jkun hemm kompetittività li tant hi kruċjali f'ċerti perjodi tas-sena." Steve Ellul qed jara li jekk pajjiżna jkun kapaċi jegħleb dawn l-isfidi, ikun hemm aktar tkabbir ekonomiku xi ħaġa li Malta dejjem kellha f'dawn l-aħħar snin anke meta l-pandemija waqfet xi ftit dan il-mutur tant importanti.
Nemmen li kapaċi ntejbu dan is-settur u bih ukoll l-ekonomija Maltija." Ellul jisħaq li ġaladarba tgħaddi l-elezzjoni ppjanata għallaħħar ta' dan ix-xahar, hemm bżonn li ż-żewġ partiti jitkellmu bejniethom bħalma ġara aktar qabel fis-snin disgħin u jfasslu bejniethom mudell finanzjarju. Hu sejħilha l-koalizzjoni għall-prosperità li tħares fuq kollox lejn kwalità aħjar fil-ħajja tan-nies. Saqsejnih ukoll dwar aktar aspetti li jistgħu jikbru fosthom is-settur edukattiv. Wieħed jista' jsemmi s-suġġett tarrobotika u l-intelliġenza artifiċjali. F'dan ir-rigward irridu aktar ħaddiema speċjalizzati f'dan il-kamp fost l-oħrajn mhux biss barranin iżda wkoll Maltin. "Se jkun hemm xi xogħlijiet li se joħolqu impatt f'dan issettur. Jekk insemmu x-xogħol tal-mekkanik, wieħed irid iħarrġu mhux biss li jaħdem fuq karozza normali iżda kif se jsewwi waħda elettrika li aktar ma jgħaddi ż-żmien, aktar se jiżdied l-użu tagħha. Jekk wieħed iħares lejn investiment fil-qasam tal-ħaddiema u r-riżorsi umani, se jkollna pajjiż il-ġmiel tiegħu fejn is-salarji jissaħħu u jiżdiedu. Dan kollu jekk kulħadd jagħti l-parti tiegħu." Finalment saqsejna lil Steve Ellul liema jaħseb li huma s-setturi li se jkunu qed jikbru fis-snin li ġejjin. "Ċertament li s-settur diġitali u teknoloġiku se jkompli jevolvi aktar u aktar. Se jkunu qed jinħolqu xogħlijiet li jikkonċernaw il-politika ħadra u fuq kollox se tkompli titkattar l-idea ta' remote working fejn persuna jaħdem mid-dar u b'hekk inkunu qed innaqqsu aktar emissjonijiet fl-arja tagħna,” temm jgħid Ellul.
Saqsejnih dwar il-viżjoni ekonomika ta' Malta għal għaxar snin li ġejjin. Hu qalilna li l-fattur tal-greylisting tana ċ-ċans nibdlu ċerti affarijiet u minn sfida l-gvern Malti rnexxielu jagħmilha opportunità sabiex jirranġaw din is-sitwazzjoni mal-FATF. Ġaladarba dan kollu jseħħ, Ellul jgħid li l-gvern irid jagħti spinta kbira lejn settur finanzjarju ieħor li se jibda jevolvi fis-snin li ġejjin u din hi l-ekonomija l-ħadra. Hu jgħid li rridu nersqu lejn pajjiż dekarbonizzat fejn il-banek ikunu jistgħu wkoll jiffinanzjaw din l-ekonomija l-ħadra. "Irridu nibdlu s-settur finanzjarju tagħna u nagħmluh wieħed aktar sostenibbli. Huwa f'dan il-kuntest li l-gvern mistenni jinvesti f'aktar proġetti hekk imsejħa ħodor.
Ċertament li s-settur diġitali u teknoloġiku se jkompli jevolvi aktar u aktar. Steve Ellul
Cristian Muscat
12 ta’ Marzu 2022 | EKONOMIJA
Nagħtu l-għodda meħtieġa sabiex ħadd ma jaqa’ lura L
ura f’Novembru, il-Ministri Silvio Schembri u Michael Falzon ħabbru proġett pilota li permezz tiegħu, numru ta’ familji qed jirċievu laptop u sena internet b’xejn. Dan bil-għan li tkompli tonqos il-qasma diġitali u kulħadd ikollu aċċess għall-għodda li qed tintuża kuljum.
Il-ħajja kontinwament qed tinbidel, u element konsistenti li dejjem qed jiżdied id-dipendenza fuqu huwa t-teknoloġija. Wasalna f’punt fejn qas jgħaddilna minn moħħna li ma jkollniex minn tal-inqas kompjuter jew laptop wieħed fid-djar tagħna. Dan għaliex ħafna mill-affarijiet qed isiru b’iktar mod faċli bl-użu ta’ dan l-apparat. Iżda hija realtà wkoll li hemm numru ta’ familji li minħabba s-sitwazzjoni li jinsabu fiha, mhux possibbli għalihom li jixtru kompjuter jew laptop flimkien ma’ konnessjoni tal-internet. Kien għalhekk li fl-2021, il-Ministeru għall-Ekonomija u l-Industrija flimkien mal-Ministeru għasSolidarjetà u l-Ġustizzja Soċjali, il-Familja u d-Drittijiet tat-Tfal nedew l-iskema ‘Digital Connect’. Il-proġett pilota kien mifrux fuq 15-il lokalità, u l-familji eliġibbli riedu jkunu qed jibbenefikaw minn wieħed millħames kriterji stabbiliti: il-Karta r-Roża, Pensjoni Mhux Kontributorja, Assistenza Soċjali, Ġenitur Mhux Miżżewweġ jew Assistenza tal-Qgħad. Skont il-lista kif kienet ippublikata sal-31 t’ Ottubru 2021, kien hemm 2,500 familja li kienu eliġibbli għall-iskema tad-‘Digital Connect’. Dan filwaqt li l-proġett pilota kien se jara investiment ta’ €2 miljun. Lejn l-aħħar tas-sena skatta proċess li permezz tiegħu, il-familji eliġibbli kienu infurmati dwar l-iskema, u kellhom l-opportunità li jirreġistraw l-interess tagħhom fil-Kunsilli Lokali rispettivi tagħhom jew għand l-Awtorità Maltija għall-Innovazzjoni Diġitali. Wara li saru l-verifiki meħtieġa sabiex ikun aċċertat li kollox isir skont l-ispirtu talproġett pilota, ‘il fuq minn 1,700 familja li
applikaw ġew infurmati li l-applikazzjoni tagħhom ġiet aċċettata. Dan filwaqt li kienu mgħarrfa wkoll meta għandhom jiġbru l-laptop u minn fejn. Fil-fatt, flaħħar jiem beda t-tqassim tal-laptops, li fil-maġġoranza tal-lokalitajiet, dan qed isir mill-uffiċċju tal-Kunsilli Lokali. Ġaladarba l-laptops jitqassmu kollha skont kif pjanat fil-15-il lokalità li huma parti mill-proġett pilota, l-iskema mhux se tieqaf hawn. Dan għaliex se jkun qed isir ukoll taħriġ b’xejn lil dawk li jixtiequ jitgħallmu kif jużaw il-laptop. Hekk kif numru ta’ familji li qed jibbenifikaw mid‘Digital Connect’ huma magħmula minn anzjani li qatt ma kellhom esperjenza ta’ kif iħaddmu kompjuter jew laptop, jagħmel sens li l-iskop tal-inizjattiva jissaħħaħ billi jkunu mgħallma kif jużaw l-għodda li qed tingħatalhom. B’dan il-mod, din l-inizjattiva qed tkompli tindirizza l-qasma diġitali f’pajjiżna. IdDigital Economy and Society Index, magħruf aħjar bħala d-DESI Index, ippublikat fl-2021, wera li f’pajjiżna hawn 56% tal-popolazzjoni li għandha minn tal-inqas ħiliet diġitali bażiċi, filwaqt li 58% għandhom ħiliet bażiċi f’termini tattħaddim tas-software. Barra minn hekk, kien irrappurtat ukoll li 14% tad-djar m’ għandhomx konnessjoni tal-internet fuq bażi ta’ broadband. Id-‘Digital Connect’ kif imnedija fl-2021 kellha l-forma ta’ proġett pilota sabiex ikun hemm analiżi tar-riżultati tagħha. Il-ħsieb huwa li din titwessa’ mallokalitajiet ta’ Malta u Għawdex kollha, sabiex il-familji kollha li jkunu eliġibbli jibbenefikaw minn laptop u sena internet b’xejn, u b’hekk huma wkoll ikunu jistgħu iżommu rwieħhom aġġornati marrealtajiet tal-lum il-ġurnata.
7
8
EKONOMIJA | 12 ta’ Marzu 2022
Aktar investimenti ġodda f’Malta u espansjonijiet minn intrapriżi stabbiliti L-iskemi tal-Malta Enterprise jkomplu jħallu l-frott hekk kif ismijiet sinonimi mal-industrija Maltija jħabbru tkabbir filwaqt li oħrajn ġodda qed jagħżlu lil Malta bħala d-dar il-ġdida tagħhom
SRT Il-kumpanija tal-manutenzjoni tal-ajruplani SRT ilha topera f’Malta għal dawn l-aħħar għaxar snin u tipprovdi karrieri ta’ kwalità hekk kif bħalissa tħaddem mat-350 ħaddiem u se tkun qed tlaħħaq il-500. Din il-kumpanija għadha kemm inawgurat hangar ġdid li jista’ jilqa’ mas-sitt ajruplani tat-tip A320 u Boeing 737 sabiex jingħataw is-servizzi ta’ manutenzjoni li jkunu jeħtieġu fl-istess ħin. Dan huwa investiment ta’ €42 miljun minn settur li ntlaqat mhux ħażin mill-pandemija. Li kumpanija minn dan issettur tagħżel li tkompli għaddejja bil-proġett u bl-investiment ifisser li t-tmexxija internazzjonali ta’ SRT tafda lil Malta u tikkunsidra lil pajjiżna bħala l-aqwa destinazzjoni fejn tespandi u tkompli tinvesti.
Torrent Pharma Torrent Pharma se tinvesti €22 miljun f’binja ġdida, makkinarju ġdid u laboratorji ġodda f’Ħal Far. Din il-binja l-ġdida se tkun waħda mill-akbar laboratorji fl-Ewropa, u se sservi bħala bażi Ewropea ġdida għall-kumpanija. Torrent Pharma se tkun qed toħloq iktar minn 120 karriera ta’ kwalità. Dan l-investiment se jipprovdi l-infrastruttura meħtieġa biex Torrent Pharma tikkonsolida l-katina tal-provvista tagħha fl-Ewropa, inkluż l-ittestjar analitiku. Il-kumpanija multinazzjonali Indjana ddeskriviet lil Malta bħala l-post ideali għannegozju għal diversi raġunijiet, fosthom il-livell għoli ta’ riżorsi umani li għandna, u l-infrastruttura u l-assistenza kontinwa mill-Gvern Malti.
Federated Mills Federated Mills se tinvesti €14-il miljun f’binja ġdida u makkinarju ġdid li jagħmel lill-kumpanija f’ pożizzjoni iktar b’saħħitha u kompetittiva. Dan għaliex issa Federated Mills se tkun tista’ taħżen iktar materja prima, ilqamħ, li meta jindaħan fi dqiq u jasal għand il-manifattura tal-provvista tal-ikel lokali, kemm jekk hu l-furnar jew produtturi tal-gallettini u ħelu ieħor, tkun qed tassigura provvista stabbli tal-ikel u serħan il-moħħ. Din l-intrapriża hija turija oħra tal-viżjoni li għandna bħala pajjiż fejn għalkemm għaddejna minn pandemija bħall-kumplament tad-dinja, komplejna ninvestu fl-industrija lokali.
12 ta’ Marzu 2022 | EKONOMIJA
Lamb Brand
(C. Cini Manufacturing)
C. Cini Manufacturing se tinvesti €9 miljun f’binja ġdida u makkinarju ġdid fl-Imrieħel. Dan se jwassal biex id-ditta popolari Lamb Brand tikber aktar u saħansitra tibda tesporta lil hinn minn xtutna. L-investiment jinkludi laboratorju hekk kif din l-intrapriża qed tħares lejn prodotti ġodda fosthom dawk gluten free. L-intrapriża qed titmexxa mittielet ġenerazzjoni tal-familja u hija eżempju ħaj ta’ fejn irridu nieħdu l-intrapriżi tagħna.
Trust Stamp Trust Stamp hija kumpanija Amerikana li daħlet Malta f’Lulju 2020 u sa issa ttriplat l-ammont ta’ ħaddiema fuq livell globali u anke f’Malta, u li pajjiżna issa sar il-headquarters ta’ din l-istartup. Trust Stamp toħloq prodotti ta’ sigurtà permezz tal-intelliġenza artfiċjali u toffri s-servizzi tagħha lil klijenti bħal istituzzjonijiet finanzjarji fosthom Mastercard, banek u klijenti oħra li joperaw abbażi ta’ teknoloġiji bijometriċi. Trust Stamp diġà investiet €3.5 miljun fl-ekonomija Maltija u hija l-ewwel kumpanija bbażata Malta li rreġistrat fuq NASDAQ fi New York.
Marsovin Marsovin se twettaq investiment ta’ €4 miljun f’makkinarju ġdid sabiex tkun qed tassigura li l-operat tagħha jkun iktar sostenibbli. Makkinarju li se jwassal għall-ħolqien ta’ xogħol ġdid kif ukoll prodotti tal-ogħla kwalità li bihom Marsovin tibqa’ aktar kompetittiva. Din l-intrapriża hija turija ċara ta’ kif negozju tal-familja jibqa’ jiġġedded minn ġenerazzjoni għal oħra b’viżjoni adattata tażżmien li qed ngħixu fih.
Portughes Laundry & Dry Cleaning Il-kumpanija Portughes Laundry & Dry Cleaning ilha topera mill-1915 u għadha kemm lestiet investiment ta’ €2 miljun. Dan l-investiment ra t-tnedija ta’ servizz ġdid ta’ ħasil ta’ ħwejjeġ li hu offrut 24/7 minn post fl-Ibraġġ. Fl-istess waqt ukoll dan il-post joffri l-kunċett ġdid ta’ Laundry Concepts fejn wieħed jista’ jiddepożita ħwejġu għas-servizz ta’ dry cleaning u jerġa’ jiġborhom b’mod awtomatiku meta jkunu lesti. Il-ħsieb huwa li apparti li l-kumpanija tkun qed tkompli sservi d-domanda li dejjem qed tikber, finalment, il-kunċett ta’ Laundry Concepts se jkun qed jiġi esportat bħala soluzzjoni inklussiva li Portughes iddisinjaw u ħolqu mill-bidu, permezz ta’ tim ta’ nies fuq software u inġinerija. Dawn huma l-passi li nixtiequ naraw fl-intrapriżi tagħna, fejn apparti li jkomplu jespandu s-servizzi tagħhom, joħolqu oħrajn ġodda u saħansitra jesportaw is-soluzzjoni.
9
10
EKONOMIJA | 12 ta’ Marzu 2022
GAME CHANGER
GĦAŻ-ŻGĦAŻAGĦ U L-FIRST TIME BUYERS Il-Partit Laburista qed iwiegħed ħlas ta’ €1,000 kull sena għall-ewwel għaxar snin fuq is-self li persuna tkun ħadet mill-bank sabiex tixtri l-ewwel proprjetà. Dawn li ġejjin huma 5 raġunijiet – mil-lenti purament finanzjarja – li jispjegaw għalfejn dik il-proposta tista’ tkun game changer għaż-żgħażagħ li llum qed isibuha diffiċli li jakkwistaw l-ewwel propjetà tagħhom. 1. Se jkun qed jitħallas l-ekwivalenti ta’ kważi żewġ pagamenti fis-sena għal 10 snin sħaħ
4. Il-banek se jkunu jistgħu jżidu l-ammont ta’ self li jagħtu lill-first-time buyers
Bir-rati tal-imgħax tal- lum, żagħżugħa ta’ 25 sena li takkwista appartament ta’ €175,000 bħalissa tħallas pagament ta’ kważi €550 fix-xahar fuq il-loan tagħha għal 40 sena sħaħ. Dan ifisser li €1,000 fis-sena jkunu qegħdin ikopru kważi żewġ pagamenti fis-sena għal xejn anqas minn kwart tal-perjodu tas-self.
Ħafna jsibuha diffiċli li jissellfu l-ammont li jkunu jixtiequ sabiex jixtru l-ewwel propjetà tagħhom minħabba li normalment il-banek ma jkunux lesti li jsellfu ammont ta’ flus li jwassal sabiex il-pagamenti kull xahar jaqbżu l- 25% tal-paga tax-xerrejja.
Kull min issellef għall-ewwel dar tiegħu jgħidlek li fl-ewwel snin il-pagamenti tal-loan ikunu jinħassu pjuttost ibsin u ftit li xejn ikun hemm lok għal tfaddil f’dan iż-żmien. B’din il-miżura, dawn iż-żgħażagħ se jkollhom aktar flessibbiltà finanzjarja f’dan iż-żmien finanzjarjament sensittiv sabiex ikunu jistgħu jfaddlu waqt li jħallsu l-loan tagħhom. Possibbilment ikunu jistgħu anke jinvestu fid-dar tagħhom stess billi jinvestu fl-għamara jew spejjeż oħra u b’hekk jidħlu fid-dar aktar qabel. 2. Loans se jkunu jistgħu jitħallsu qabel iż-żmien Din l-inċentiva tfisser li l-Gvern se jkun qed iħallas lil dawn ix-xerrejja mal-€10,000 fl-ewwel għaxar snin tal-loan. Dan jammonta għal akar minn 6% tal-ammont ta’ self li wieħed ikun ħa fuq l-eżempju li semmejt aktar qabel. Jekk wieħed jibqa’ jagħmel biss il-pagamenti stipulati malbank tul il-perjodu kollu ta’ self, dan ifisser li individwu jkun ħallas lura s-self li jkun mill-inqas sentejn qabel iż-żmien. 3. Iż-żgħażagħ se jħallsu anqas imgħaxijiet Ħafna ma japprezzawx li l-imgħaxijiet jiżdiedu aktar kemm is-self idum ma jitħallas u aktar kemm id-dejn ikun kbir. B’din l-inċentiva żagħżugħ se jkun qed jiffranka l-imgħax fuq xejn anqas minn għaxart elef ewro li se jkun litteralment qatagħhomlok mil-loan il-Gvern stess b’din l-iskema. Mhux hekk biss, peress li l-loan issa se tinqata’ aktar kmieni, l-imgħaxijiet se jkunu tħallsu fuq perjodu anqas minn dak li jkun ġie stipulat oriġinarjament mal-bank minħabba li jkollok anqas imgħax akkumulat tul is-snin.
Fil-fatt, illum il-bank diffiċli jsellef lil koppja li taqla’ inqas minn €25,000 fis-sena sabiex tixtri propjetà ta’ €200,000. Dan hekk kif il-pagament għal dan it-tip ta’ loan jaqbeż is€7,300 fis-sena u jammonta għal 29% tal-paga tal-koppja. Il-mument però li l-Gvern se jkun qed iħallas €1,000 minn dawn il-pagament, il-loan issir ħafna aktar possibbli hekk kif il-feasibility rate tonqos viċin il-25% li normalment hija aċċettabbli għal ħafna banek. B’hekk din il-miżura se tkun qed tgħin lil koppji żgħażagħ ikollhom aċċess għal ammont ta’ loans akbar minn dak li għandhom illum. 5. M’hemmx link dirett ma’ żieda fil-prezzijiet talproprjetà Waħda mir-riskji ta’ miżuri bħal dawn hija li jistgħu jirriskjaw iżidu mal-problema li jkunu intiżi biex isolvu. Fil-fatt, kieku l-PL iddeċieda li jagħtu grant ta’ €10,000 lill-first-time buyers, kulma kien jiġri kien li l-prezzijiet tal-proprjetajiet jiżdiedu immedjatament b’€10,000 u ma kien jissolva xejn. Il-fatt li l-iskema se tkun qed tiffinanzja parti mill-pagament tal-loan if- isser li m’hemmx link dirett mal-prezzijiet taxxiri bħalma kieku kien se jkun hemm f’każ li jingħata xi grant jew sussidju. Din l-iskema se tgħin liż-żgħażagħ iġorru parti mill-piż tal-loan mingħajr ma toħloq domanda sproporzjonata għal propjetà li ġġorr magħha żieda diretta fil-prezzijiet tad-djar.
Steve Ellul
12 ta’ Marzu 2022 | EKONOMIJA
11
“Nemmen bis-sħiħ li l-ekonomija tagħna bħala pajjiż għandha potenzjal qawwi immens”
Dwar dawn it-temi tkellimna wkoll malekonomista Dr Stephanie Fabri fejn qaltilna li: “Din l-elezzjoni qiegħda tiġri f’kuntest partikolari ħafna. L-effetti tal-COVID-19 għadhom magħna, partikolarment l-effetti ekonomiċi, u issa faqqgħet il-gwerra ta' bejn l-Ukrajna u r-Russja li qiegħda toħloq inċertezzi fuq investimenti u inċertezzi fuq kif l-affarijiet ser jiżvolġu u jolqtu l-bqija tal-Ewropa. F'dan ilkuntest, u f'kuntest ta' ostakli oħrajn ekonomiċi u soċjali li kienu hemm qabel dan kollu, ilPartit li ser ikun qed jiggverna fil-ħames snin li ġejjin għandu numru ta' sfidi mmedjati u sfidi li ser inkunu qed naffaċċjaw fit-tul.”
Żiedet tgħid: “Waħda mill-isfidi prinċipali li għandu l-Gvern li jmiss hi li jagħti viżjoni ekonomika u soċjali ċara li tallaċċja malpedamenti ta' ekonomija b’saħħitha - dawn huma governanza soda u investiment firriżorsa umana. Din il-viżjoni trid twassal għal strateġija ħolistika li tkun ibbażata fuq il-fatt li qegħdin f’sitwazzjoni ekonomika delikata ħafna u jista' jkun li ċerti elementi jibqgħu magħna għax-xhur li ġejjin bħal supply chain shocks u żidied fil-prezzijiet ta’ riżorsi naturali bħall-gass u żejt u anke żidied fil-prezz talikel.” Innotat li l-ekonomija ta' Malta se tkun qiegħda tikber b'mod b’saħħtu hekk kif inhu mbassar mill-Kummissjoni Ewropea, iżda żiedet tgħid li dan ma jfissirx illi n-negozji Maltin mhux ser ikunu qed jaffaċċjaw diffikultajiet.
“Madankollu, nemmen bis-sħiħ li l-ekonomija tagħna bħala pajjiż għandha potenzjal qawwi mmens - hemm ħafna modi u opportunitajiet kif nistgħu nsaħħu s-settur tal-edukazzjoni u kif nistgħu nelevaw ir-riżorsa umana. Baqa' xi jsir, u dak kollu huwa potenzjal favurina.” Semmiet ukoll il-potenzjal u l-opportunitajiet li hemm fejn għandu x’jaqsam l-ekonomija ħadra u dik diġitali, fejn hawnhekk qalet li l-opportunitajiet huma immensi speċjalment jekk nagħrfu nassorbu l-fondi tal-Unjoni Ewropea f'dan ir-rigward. Hija għalqet ukoll b’referenza tal-potenzjal kbir li għandu Għawdex fejn jidħlu investmenti diġitali u talekonomija l-ħadra.
Dr Stephanie Fabri
12
EKONOMIJA | 12 ta’ Marzu 2022
Malta
A member of Reanda International
WE FOCUS ON BUILDING MUTUALLY BENEFICIAL CLIENT RELATIONSHIPS
Who we assist? What we do?
Audit & Assurance Accounting and book-keeping Taxation Payroll & Outsourcing Business Plans & Consultancy
Limited Liability Companies Partnerships Sole-Traders Business Start-Ups
A3 Towers, Block A3, Level 12 Triq il-Kanonku M Bologna, Paola PLA 1211, Malta. T: (+356) 2123 5064 - E: robert@reandamalta.com www.reandamalta.com
12 ta’ Marzu 2022 | EKONOMIJA
13
Ħarsa lura lejn sena ta’ ħidma mill-MCA
D
awn l-aħħar snin tefgħu sinjifikat ġdid fuq l-irwol tar-regolamentazzjoni fl-oqsma tal-komunikazzjoni, fost xejra ta' żviluppi bħalma huma d-domanda għal broadband fiss aktar veloċi, sejħiet għal ambjent diġitali sikur u affidabbli, aċċellerazzjoni fl-użu tal-kummerċ elettroniku - biex insemmu biss ftit eżempji. Għall-Awtorità ta’ Malta Dwar il-Komunikazzjoni (MCA), l-2021 kienet sena sinjifikanti f’aktar minn rispett wieħed, hekk kif komplejna nagħmlu ħilitna biex nassiguraw li l-oqsma tal-komunikazzjoni f’Malta jibqgħu jimxu ma’ standards ta’ kwalità għolja. Setgħa ikbar lill-konsumatur – Tnedija tal-pjattaforma tat-Telecosts F’Jannar 2021, l-MCA nediet verżjoni ġdida ta’ Telecosts – sit elettroniku fejn konsumaturi tat-telekomunikazzjoni jistgħu jqabblu b'mod konvenjenti
konsultazzjonijiet u deċiżjonijiet relatati mal-kwalità tas-servizzi talkomunikazzjonijiet elettroniċi. Każ wieħed kien id-deċiżjoni dwar id-disponibbiltà ta’ servizz universali adegwat għall-aċċess tal-internet broadband, biex jiġi żgurat
fuq żviluppi fis-suq postali – inizjattivi li jippermettuna nieħdu deċiżjonijiet infurmati dwar il-futur tas-settur.
l-pjanijiet tat-tariffi lokali kollha disponibbli għat-telefonija mobbli, telefonija fissa, internet, kif ukoll bundles ta’ dawn isservizzi. Billi jżuru www.telecosts.com, u jwieġbu serje qasira ta' mistoqsijiet, l-konsumaturi jkunu jistgħu jiffiltraw l-għażliet mogħtija abbażi tal-preferenzi tagħomu u skont l-ispiża kkalkulata ta' kull xahar. Minn Jannar 2021 l’hinn, il-websajt irċeviet aktar minn 12,400 viżitaturi jfittxu li jagħmlu għażliet infurmati u b’kunfidenza sabiex isibu l-pjan ideali tagħhom.
li kull ċittadin u negozju Malti jkun jista’ jutilizza dawn is-servizzi bażiċi.
Għawdex Fl-2021, l-MCA ffinalizzat il-qafas regolatorju għall-iskjerament tan-nextgeneration wireless netwerks tal-5G, u infatti llum l-infrastruttura tal-5G tkopri l-pajjiż kollu, u għandna tliet operaturi liċenzjati biex jużaw din it-teknoloġija.
Inkoraġġiment għall-kompetizzjoni u t-tkabbir tal-industrija - 61% talabbonamenti tal-broadband fissi għallkonnessjonijiet veloċi jew ultraveloċi Malta diġà tgawdi ‘Gigabit connectivity’ mal-pajjiż kollu u tikklassifika fit-tmien post fl-Unjoni Ewropea (UE) fil-konnettività skont l-aħħar Indiċi tas-Soċjetà Diġitali u Ekonomika (DESI) tal-Kummissjoni Ewropea. L-operaturi lokali dejjem qed jinvestu f’networks tal-broadband fissi u mobbli ta’ veloċità għolja – frott tal-isforzi regolatorji tal-Awtorità fil-promozzjoni tal-investiment, l-inkoraġġiment talinnovazzjoni, u l-appoġġ tal-kompetizzjoni fis-settur tal-komunikazzjonijiet elettroniċi. Illum infatti, 61% talkonsumaturi tal-broadband fissi f’Malta abbonati għal konnessjonijiet ta’ 100Mbps jew ogħla. Monitoraġġ tal-Kwalità tas-Servizz l-Awtorità rċeviet 195 ilment fl-2021 Fl-2021, l-MCA ħarġet diversi
Barra minn hekk, fl-isforzi tagħha biex tipproteġi l-interessi tal-konsumaturi tassetturi tal-komunikazzjonijiet elettroniċi, postali u fil-kummerċ elettroniku, l-MCA topera proċedura ta’ lmenti u inkjesti, waqt li twettaq ukoll diversi eżerċizzji ta’ mystery shopping. Ir-riżultati ta’ dawn huma ppubblikati f'rapporti kull sena. Fost l-aħħar rapporti ħareġ li l-Awtorità rċeviet 195 ilment fl-2021 – żieda ta’ 9% fuq is-sena ta’ qabel. Networks ta’ komunikazzjoni sikuri u affidabbli – 206 miżuri ta' verifika fuq illivelli tal-Electro Magnetic Fields (EMF) Bħala l-MCA, kontinwament nevalwaw n-networks tal-komunikazzjonijiet elettroniċi u niżguraw li n-numru totali tal-emmissjonijiet tal-Electro Magnetic Fields (EMF) minn stazzjonijiet tarradjukomunikazzjonijiet ikunu konformi mal-livelli stabbiliti mill-entitajiet internazzjonali, u sabiex f’każi ta’ interferenzi nintervjenu u nieħdu l-azzjoni meħtieġa. Nassiguraw is-sostenibbiltà tassettur postali quddiem sfidi ġodda – Aġġornamenti u stħarriġ postali dwar l-użu tas-servizz postali Il-pandemija tal-Covid-19 saħħet l-essenzjalità tas-servizz postali, filwaqt li ħolqot sfidi kif ukoll opportunitajiet ġodda għas-settur. Fl-2021, l-MCA bdiet twettaq tliet stħarriġiet differenti dwar l-użu tal-posta, u ppubblikajna aġġornamenti perjodiċi
Niffaċilitaw it-tnedija tal-5G – 100% firxa fl-infrastruttura tal-5G f'Malta u
Promozzjoni għall-adozzjoni talkummerċ elettroniku lokali - Tnedija taleBiznify Lite F'Lulju 2021, l-MCA u l-eSkills Malta Foundation, nedew flimkien l-eBiznify Lite, programm ta’ taħriġ speċjalizzat dwar il-kummerċ elettroniku offrut li jagħti l-opportunita lill-individwi biex jitgħallmu jmexxu attivita’ kummerċjali fuq l-Internet. Ftit wara, f'Diċembru beda wkoll teħid ġdid għall-eBiznify Certified – programm akkreditat – li għalih irreġistraw 30 individwu. Fis-sena li għaddiet, l-MCA ppubblikat ukoll ir-riżultati ta’ żewġ stħarriġiet talkummerċ elettroniku li minnhom irriżulta li 53% mill-konsumaturi diġitali jixtru mingħand negozji online li huma bbażati f’Malta. Monitoraġġ u Superviżjoni tas-Servizzi Diġitali – MCA nominata bħala Digital Services Coordinator (DSC) Bħala parti mis-superviżjoni tas-servizzi diġitali skont il-mandat tagħna fl-2021, l-Awtorità wettqet 412 iċċekkjar ta’ siti elettronici għall-kummerċ elettroniku, kif ukoll 105 evalwazzjoni tal aċċessibbiltà ta’ siti u applikazzjonijiet elettronici tas-settur pubbliku, bl-iskop tal-inklużjoni diġitali.
Fl-2021, l-MCA ngħatat ukoll il-mandat biex tamministra d-dispożizzjonijiet talPlatform to Business (P2B), u f’Ġunju l-Gvern ħatar lill-MCA bħala Digital Services Coordinator (DSC) għall-Att dwar is-Servizzi Diġitali (DSA) - sett ta’ regoli ġodda tal-UE għal spazju diġitali aktar sikur u affidabbli li mistennija jidħlu fisseħħ fl-2022. Tisħiħ fl-involviment internazzjonali – IlKap Eżekuttiv tal-MCA jservi bħala Viċi Chair tal-BEREC 2021 Il-Kap Eżekuttiv tal-MCA, Jesmond Bugeja, serva bħala Viċi Chair għall-2021 fi ħdan il-Body of European Regulators for Electronic Communications (BEREC). Dan l-iżvilupp jimmarka l-ewwel darba li l-MCA okkupat pożizzjoni fi ħdan ittim ta’ tmexxija stmat tal-BEREC. Barra minn hekk, bosta kollegi oħra tal-MCA jokkupaw karigi rispettati fost korpi internazzjonali responsabbli għassetturi tal-komunikazzjonijiet elettroniċi u postali. “Unlocking Digital Value for Society” - Konferenza f'għeluq l-20 Sena Anniversarju tal-MCA Fost dawn l-iżviluppi notevoli kollha fl-aħħar sena, l-2021 kienet sena partikolarment distinta għax immarkat 20 sena mit-twaqqif tal-MCA fl-2001 – tragward li ġie mfakkar permezz ta’ konferenza internazzjonali hybrid fil-25 ta’ Novembru. Il-konferenza involviet aktar minn 20 kelliema influwenti kemm lokali kif ukoll internazzjonali bl-iskop li tqanqal diskussjoni dwar il-viżjoni tal-MCA għallkonnettività u servizzi diġitali fil-futur.
Biex tibqa’ ssegwi x-xogħol tal-MCA, żur il-paġna tagħna fuq Facebook jew żur ilwebsite www.mca.org.mt.
14 EKONOMIJA | 12 ta’ Marzu 2022
It-Trasformazzjoni Diġitali triq għall-innovazzjoni?
Johann Mifsud - Executive eSkills Malta Foundation It-trasformazzjoni diġitali huwa terminu li ilu jintuża matul dawn l-aħħar għaxar snin, iżda li tipprovdi definizzjoni ċara ta' dan il-fenomenu mhuwiex faċli. B'mod ġenerali, it-terminu jirreferi għallkonverżjoni ta' proċessi tradizzjonali bbażati fuq il-karta li joperaw u jagħtu valur f'organizzazzjoni għal mezzi diġitali. Fil-maġġoranza tal-każijiet, dan huwa biss l-ewwel pass f’dak li se jkun vjaġġ itwal li se jġib bidliet profondi fil-mod kif isir in-negozju. Ħafna drabi organizzazzjoni hija mmexxija lejn triq għall-bidla sabiex tirrispondi għal taħlita ta' forzi esterni, u forzi interni u sfidi relattivi. Forzi u sfidi esterni tipiċi huma l-kompetizzjoni jew il-bidliet fix-xenarju tas-suq kif ukoll ix-xejriet tal-konsumatur. Il-forzi interni tipikament huma problema li toriġina minn proċeduri interni skaduti li saru ineffiċjenti u għalhekk finanzjarjament ineffiċenti. Proċeduri interni bħal dawn huma wkoll inkapaċi li jipprovdu aċċess għallinformazzjoni b’mod efficienti u viswali. Dan mbagħad iwassal għan-nuqqas ta’ kapaċità li jikkontrollaw u jaġixxu fuq aspetti li jħallu impatt fuq il-produttività u t-tkabbir tal-organizzazzjoni. Forza oħra li tmexxi l-bidla huma r-riskji, kemm interni kif ukoll esterni. Eżempju ta' riskju intern jista' jkun dak ikkawżat mit-telf ta' informazzjoni vitali ta' rekords ibbażati fuq il-karta filwaqt li, estern ikun it-telf tas-sehem tas-suq, li min-naħa tiegħu jista' joħloq theddida għas-salvazzjoni tal-istess negozju. Biex nifhmu aħjar nistgħu niħdu bħala eżempju, negozju tal-għamara li, filwaqt li rnexxa għal ħafna snin, kien
iffaċċjat bi sfidi sinifikanti kkaġunati millpandemija. Is-soluzzjoni tagħhom kienet li jibdew strateġija ta’ trasformazzjoni diġitali, blgħan finali jkun, li jiksbu preżenza solida ta’ xiri onlajn. Dan imbagħad, ipoġġihom f'pożizzjoni li jipprovdu lill-klijenti, esperjenza ta' xiri moderna u prodotti ta kwalita . Din it trasformazjoni anke twassal fl-istess ħin biex tistabbilixxi katina ta' proċess bla tfixkil minn fornitur dak li jisuplixxi lil klijent fis-swieq kollha tal-kummerċ. Mill-eżempju li ħadna, wieħed jista’ jifhem ukoll il-kumplessità li hija involuta fl-iżvilupp ta’ strateġija bħal din, mill-viżjoni sal-implimentazzjoni. Peress li eżerċizzju bħal dan jimplika bidla fil-livelli kollha ta’ organizzazzjoni, u speċjalment bidla fil-kultura li se toħloq ħafna sfidi. Biex npoggu f’kuntest dawn l-bidliet xi jfissru, wieħed jista’ jħares lejn l-eżempju tan-negozju tal-għamara li semmejna qabel u jara li l-bidla filmod kif jitmexxa l-operat tan-negozju minn sistema bbażata b’dipartimenti bħal dawk tal-bejgħ, produzzjoni, maħżen u xiri li joperaw aktar jew inqas indipendentement minn xulxin, jew bħala silos.
Il-benefiċċji jistgħu possibbilment ikunu f’perjodu qasir ta’ tqassim lill-klijent, skedi ta' produzzjoni awtomatizzati u ottimizzati u operazzjonijiet tan-negozju bħal livell baxx fl-inventarju kif ukoll viżibilità tal-ammont ta’ ġranet qabel ilfornatur jisuplixxi l-prodott.
għalhekk ma tibqax ibbażata fuq silo.
Qabel nkomplu wieħed irid jżomm quddiem għajnejh il-fatturi kollha u f’kuntest, peress li t-triq għattrasformazzjoni diġitali tista' tkun twila u tinvolvi spejjeż u riskji li jistgħu jkunu sostanzjali.
Ladarba dawn l-istadji bażiċi jitlestew, dawn jistabbilixxu t-triq għal stadji segwenti li se jintroduċu awtomazzjoni u standardizzazzjoni, awtomazzjoni tal-proċessi, inputs tas-sistema b'regoli standardizzati. Minn dan ilpunt 'il quddiem, id-ditta tista' tidħol fi stadji avvanzati fejn tista' tintroduċi kollaborazzjoni aktar, bejn it-timijiet anke min dipartimenti differenti. Tibda tara wkoll benefiċċji minn għarfien aktar profond tan-negozju, li eventwalment se jwassal għall-istadju finali ta' innovazzjoni mmexxija minn informazzjoni u l-analiżi. Il kumpanija jirnexila ukoll tadatta ruħha aktar b'aġilità għat-domanda tas-suq. Kif rajna fil-qosor organizzazzjonijiet li jadattaw metodi ta’ trasformazzjoni diġitali bħal dawn spiss jistgħu jiksbu frott li jmorru lil hinn mis-sempliċi reġistrazzjoni diġitali ta’ rekords minn fuq il-karti. Id-ditti ta’ spiss jitmexxew fi triq lejn l-innovazzjoni, peress li jidentifikaw opportunitajiet li ma jidhrux, biex jiżviluppaw mudelli ta’ negozju ġodda, ‘spinoffs’ ta’ prodotti ġodda, u possibbilment jidħlu f’niċeċ tas-suq li jkunu għadhom mhux sfruttati.
Huwa lil hinn mill-ambitu ta' dan l-artikolu li wieħed jidħol fid-dettall ta' kif tiġi żviluppata strateġija ta' trasformazzjoni diġitali. Biżżejjed ngħidu li hemm għadd ta' metodi alternattivi, xi wħud jieħdu wkoll il-forma ta' qafas formalizzat. Id-dettall eżatt ivarja minn qafas għal ieħor iżda l-elementi ewlenin ikunu komuni u għalhekk jistgħu jgħinu biex dawn l’elementi biex jiġu indirizzati kif suppost. Biex nispjegaw fil-qosor l-istadji ewlenin li jinvolvi vjaġġ ta’ trasformazzjoni diġitali u kif dawn jistgħu jiġu ggwidati millqafas, nistgħu nirreferu għall-ħarsa ġenerali simplifikata li ġejja kif ukoll għall-ispjegazzjoni f’din il-paġna.
Għal mudell immexxi minn informazzjoni li minnha l-ordni tal-klijent tiġġenera informazzjoni li mhux biss tinqasam mal-operazzjoni kollha iżda wkoll tinfirex anke mal partners li jisuplixxu il-materja prima.
Ditta l-ewwel trid tieħu stampa ta' liema dokumenti u proċeduri qed jużaw biex joperaw bħalissa. Dawn imbagħad jiġu kkonvertiti f’verżjonijiet diġitali filwaqt li jsir ukoll eżerċizzju biex tiġi eliminata s-sensja.
Min-naħa tiegħu dan jipprovdi benefiċċji kemm lill-klijent f'termini ta' esperjenza kif ukoll lin-negozju u l-imsieħba kummerċjali tagħhom.
Wara dan il-pass, l-informazzjoni u d-dokumenti jiġu mmarkati b'metadejta. L-informazzjoni tiġi kkonvertita kollha u maħżuna f'repożitorju ċentrali u
F'dan il-punt, wieħed diġà jista' jistenna li jibda jieħu benefiċċji bħall-irkupru ta’ malajr u effiċjenti ta' informazzjoni u t-tnaqqis ta' inputs duplikati u xogħol żejjed ieħor.
Dan l-artikolu tħejja billi nġabru diversi sorsi onlajn disponibbli pubblikament.
| Il-Ħadd 30 ta’ Awwissu, 2020
12 ta’ Marzu 2022 | EKONOMIJA
15
L-Elezzjoni Presidenzjali ġewwa Franza
Ruben Briffa
X’inhuma l-prospetti ta’ Macron li jiġi kkonfermat bħala l-President Franċiż?
jiffirmaw petizzjoni uffiċjali maħruġa mill-Kummissjoni Elettorali.
F’April li ġej, l-attenzjoni tal-media internazzjonali bla dubju ta’ xejn sejra tkun iffukata fuq l-elezzjoni presidenzjali li se ssir ġewwa Franza. Minħabba d-diversi avvenimenti li seħħew dan l-aħħar fi ħdan l-Unjoni Ewropea, din l-elezzjoni hija sa ċertu punt aktar importanti minn elezzjonijiet presidenzjali oħra li saru sa issa ġewwa Franza. Minkejja li n-numri li qegħdin joħorġu mis-sondaġġi li qegħdin isiru b’mod regolari, kif ukoll minn mudelli matematiċi li ġew ikkummissjonati minn ġurnali rinomati, qegħdin juru li flelezzjoni ta’ din is-sena, il-Franċiżi sejrin jikkonfermaw lil Emmanuel Macron bħala l-president tagħhom għall-ħames snin li ġejjin, l-istorja ta’ dan il-pajjiż għallmitna li ġewwa Franza kollox huwa possibbli fl-elezzjonjiet presidenzjali.
Ġewwa Franza hemm kważi sebgħa u erbgħin elf minn dawn ir-rappreżentanti eletti li madwar sebgħa u tletin elf minnhom huma Sindki, parlamentari domestici jew parlamentari Ewropej. Ilbqija huma kunsillieri reġjonali. Minkejja li dan in-numru kbir ta’ ċittadini li jistgħu jiffirmaw għall-kandidati prospettivi jista’ jagħti l-impressjoni li hija xi ħaġa faċli li kandidat jikseb il-ħames mitt firma sabiex jikkontesta, mhijiex l-ewwel darba li kien hemm xi kandidati, speċjalment dawk indipendenti li spiċċaw ma ġabruwhomx. Kien hemm ukoll każi fejn kandidati kontroversjali bħal Jean-Marie Le Pen, li huwa missier waħda mill-kontestanti ta’
dawn l-aħħar ħames snin kemm-il darba dehret bħala waħda arroganti għall-aħħar, arroganza li kemm-il darba rriżultat fi protesti fit-toroq Franċiżi, issondaġġi qegħdin juru li kważi ħamsin fil-mija tal-votanti Franċiżi qegħdin jgħidu li sejrin jivvutaw għall-kandidati li jħaddnu politika estrema, l-aktar fuq innaħa leminija tal-ispettru li semmejna. Fost il-votanti li mistennija jitfgħu vot ta’ protesta kontra l-president attwali hemm numru kbir ta’ ġenituri li kienu ddiżappuntati għall-aħħar bis-sistema ta’ kif uliedhom ġew eżaminati fl-iskejjel matul il-pandemija, kif ukoll dawk li kienu kontra l-vaċċinazzjoni. Minkejja ta’ dan, studji li saru minn diversi ġurnali akkademiċi qegħdin jindikaw li Macron ghandu bejn 70% u 80% cans li jżomm il-presidenza flelezzjonijiet ta’ April li gej. Dawn il-figuri favorevoli għal Macron huma riżultat talmod ta’ kif il-President Franċiż affronta l-pandemija bi Franza jkollha programm tal-vaċċinazzjoni ferm aħjar minn dak talĠermanja u minn tar-Renju Unit. Barra minn dan, il-Presidenza Macron ħolqot ħafna impjiegi u tejbet l-ekonomija Franċiża. Sa ċertu punt, il-pandemija ħadmet favur Macron minħabba li l-għajnuniet finanzjari li huwa pprovda sabiex jiġu salvati n-negozji u l-impjiegi mmitigaw id-dwejjaq tan-nies b’miżuri oħra fiskali li huwa kien qiegħed idaħħal. Fuq kollox, il-pandemija waslet għallposponiment tar-riforma fil-pensjonijiet, riforma li kienet mistennija li kelha tnaqqas ħafna mill-popolarità ta’ Macron fost il-poplu Franċiż.
Il-mekkaniżmi ta’ Elezzjoni Presidenzjali Franċiża L-elezzjoni Presidenzjali Franċiża ssir kull ħames snin. Hija bbażata fuq sistema elettorali maħluqa minn Charles De Gaulle fis-snin ħamsin tas-seklu l-ieħor. Din l-elezzjoni ssir fuq żewġ rounds blewwel round din is-sena mistenni jsir fl-10 ta’ April u bit-tieni sejjer isir fl-24 tal-istess xahar. L-iskop ta’ dan il-format huwa li kulħadd ikollu ċ-ċans li jikkontesta fl-ewwel round mingħajr l-imbuttatura ta’ xi partit politiku. Wara l-ewwel votazzjoni l-kontestanti jiġu ridotti għal tnejn biss biex dawn imbagħad imorru għallkonfront dirett fit-tieni round talelezzjoni. Però, sabiex ċittadin Franċiż jikkontesta l-elezzjoni presidenzjali, huwa jrid ikollu l-kunsens ta’ mill-anqas ħames mitt rappreżentant elett. Dawn iridu jesprimu l-approvazzjoni taħhhom għall-kandidatura ta’ xi kontestant billi
din is-sena, li kienu bagħtew mhux ftit sabiex ġabru l-firem għaliex ftit kienu dawk ir-rappreżentanti li semmejna li riedu jiġu assoċjati mal-politika kontroversjali tagħhom. Fil-fatt, il-familja Le Pen kemm-il darba ppruvat tbiddel il-liġi elettorali assoċjata ma’ dawn il-firem sabiex il-firmatarji jibqgħu anonimi. Sa issa dawn għadhom ma rnexxilhomx. X’qegħdin jgħidu n-numri fuq Macron? Emmanuel Macron minn dejjem kien politiku kontroversjali. Permezz tal-partit tiegħu, La Republique en Marche, dan il-politiku ta’ 44 sena rnexxielu jkisser iddominanza tal-partiti tradizzjonali, l-aktar dawk li jħaddnu ideoloġiji ċentrista flispettru ideoloġiku. Dan minħabba li l-partit tiegħu ġie ffurmat minn grupp ta’ politiċi rinomati li ġew minn partiti oħra kemm min-naħa ċentru-xellugija kif ukoll minn dik ċentru-leminija. Minħabba li t-tmexxija ta’ Macron matul
Skont is-sondaġġi li qegħdin isiru bħalissa, Macron igawdi l-appoġġ ta’ madwar 38% tal-votanti Franċiżi. Il-popolarità attwali ta’ Macron u l-istorja riċenti Franċiża Huwa fatt magħruf li l-Franċiżi ftit li xejn iħobbu jikkonfermaw il-president tagħhom għat-tieni term. Fil-fatt, dan ilu ma jiġri għal xejn anqas minn 20 sena. Wara De Gaulle, kienu biss Francois Mitterand u Jacques Chirac li ġew ikkonfermati għat-tieni term, bl-ewwel wieħed jagħmel dan fl-1988 u Chirac jirbaħ it-tieni presidenza tiegħu fl-2002. Minkejja li l-ġurnali qegħdin jagħtu ċans kbir lil Macron li jkun it-tielet President li jirbaħ it-tieni ħames snin ta’ presidenza, il-popolarità attwali tiegħu li ghadna kemm semmejna, jiġifieri dik ta’ 38%, xejn ma taċċerta li dan sejjer iseħħ. Meta mqabbla mal-popolarità taż-żewġ predeċessuri tiegħu fl-istess żmien qabel l-elezzjonijiet li kienu kkontestaw, jiġifieri
dik ta’ Francois Hollande li kellu biss 19% tal-poplu warajh u ta’ Nicholas Sarkozy li kellu 29%, Macron jidher li qiegħed tajjeb. Però, dan ma jistax jingħad meta mqabbel mal-appoġġ li kienu jgawdu l-istess Mitterand u Chirac. Fuq kollox, dawn iżżewġ presidenti kienu rnexxielhom jiksbu ħafna voti tal-oppożizzjoni minħabba li kienu jippresjedu gvernijiet magħmula minn politiċi li kienu ġejjin minn diversi partiti li ma kinux dawk li minnhom ħarġu dawn iż-żewġ Presidenti Franċiżi. Min huma r-rivali ta’ Macron? L-akbar sfida għal Macron mistennija tiġi minn Valerie Pecresse, il-kandidata talPartit Repubblikan. Pecresse qiegħda tiġi deskritta minn diversi esperti tal-politika Franċiża bħala politikanta li tixbaħ ħafna lil Angela Merkel f’dik li hija politika barranija iżda li għandha temperament simili bħal dak li kellha Margaret Thatcher. Minkejja li Pecresse qiegħda tikkampanja ħafna madwar kull rokna ta’ Franza, iċ-ċansijiet li qiegħda tingħata li tirbaħ l-elezzjoni presidenzjali huma biss ta’ madwar 15%. Imbagħad hemm Marine Le Pen u Eric Zemmer, żewġ kontestanti li jħaddnu politika tal-lemin estrem minkejja li ġejjin minn żewġ partiti differenti. Sa ċertu punt dawn qegħdin itellfu ċ-ċansijiet ta’ xulxin li jgħaddu għat-tieni round billi qegħdin jaqsmu l-voti tal-lemin estrem bejniethom u forsi b’hekk qegħdin ikabbru ċ-ċansijiet ta’ Pecresse li tmur għall-konfront dirett ma’ Macron. Tispikka l-assenza ta’ kandidati Soċjalisti fost il-favoriti minkejja li dan il-partit pprovda żewġ presidenti għal Franza wara t-tmiem tat-Tieni Gwerra Dinjija. Minkejja li kollox qiegħed juri li l-elezzjoni ta’ din is-sena hija biss formalità sabiex Macron jiġi kkonfermat għall-ħames snin li ġejjin, Macron stess jaf li l-elezzjonijiet Franċiżi huma imprevedibbli ħafna. Filfatt, fl-2017, huwa kien għadda għat-tieni round kontra kull mistenni b’24% biex imbagħad rebaħ it-tieni round b’ 66% talvoti. Macron jaf li huwa kien rebaħ ilpresidenza wara li l-kandidat l-aktar favorit kellu jirtira mit-tellieqa wara skandlu li kien faqqa’ matul il-kampanja elettorali, ħaġa li tista’ faċilment tiġri lil Macron. Din l-elezzjoni qiegħda tinghata ħafna importanza minn pajjiżi oħra għaliex ir-rebbieħ tagħha huwa mistenni jieħu t-tmun tal-Unjoni Ewropea f’idejh wara t-tmiem tal-karriera politika ta’ Angela Merkel u t-tluq tar-Renju Unit millEwropa.
16
EKONOMIJA | 12 ta’ Marzu 2022
IS-SANZJONIJIET IMPOSTI FUQ IR-RUSSJA
Ruben Briffa
K
if inhu mistenni, il-media internazzjonali bħalissa qiegħda tikkonċentra fuq il-ġlieda li qiegħed isir fl-Ukrajna. Però,flimkien ma’ din il-gwerra tradizzjonali, għaddejja gwerra oħra bejn ir-Russja u l-pajjiżi tal-punent, gwerra li d-dimensjoni tagħha tagħmilha l-ewwel waħda tax-xorta tagħha fl-istorja. Din hija gwerra ekonomika intiża sabiex tkisser l-ekonomija ta’ Vladimir Putin permezz ta’ sanzjonijiet massivi li ġew imposti fuq ir-Russja fl-aħħar jiem ta’ Frar li għadda. Sanzjonijiet li ssorprendew Qabel dawn is-sanzjonijiet li qegħdin nitkellmu fuqhom, madwar id-dinja diġà kien hemm kważi 10,000 persuna jew entitajiet li kellhom xi forma ta’ sanzjonijiet imposti fuqhom mill-pajjiżi tal-punent. Però, dawn is-sanzjonijiet ma tantx kienu effettivi. Fil-fatt, anke s-sanzjonijiet li kienu meqjusa bħala l-aktar iebsa, jiġifieri dawn imposti fuq il-Veneżwela u fuq l-Iran, minkejja li kellhom effett ħażin fuq l-ekonomiji ta’ dawn iżżewġ pajjiżi, xorta ma laħqux l-għan aħħari tagħhom li jwaqqgħu l-gvernijiet rispettivi tagħhom. Dan forsi wassal sabiex Putin jissottovaluta l-implikazzjonijiet ta’ sanzjonijiet prospettivi li kienu qegħdin jissemmew filkonfront ta’ pajjiżu kemm-il darba jinvadi l-Ukrajna. Minkejja li d-dħul tassanzjonijiet kontra r-Russja bdew bil-mod ħafna u għall-bidu kienu biss ta’ natura simbolika, il-gvernijiet tal-pajjiżi tal-punent, konxji tas-sentiment tan-nies kontra l-invażjoni tal-Ukrajna mittruppi ta’ Putin, għażlu li jdaħħlu sanzjonijiet tant iebsa fuq l-ekonomija Russa li jafu jħallu wkoll effetti negattivi fuq
l-ekonomija mondjali u fuq l-ekonomija tal-pajjiżi li l-protagonisti sabiex dawn implimentati.
allura kienu ġew
X’inhuma s-sanzjonijiet li ddahħħu? Kif diġà għedna fl-introduzzjoni, s-sanzjonijiet iddaħħlu sabiex jiffriżaw l-ekonomija Russa li tammonta għal kważi 1.6 triljun dollaru Amerikan u hija l-11 l-akbar ekonomija fid-dinja. Waħda mill-aktar miżuri ibsin li ddaħħlu fuq l-ekonomija Russa hija dik li l-kumpaniji kollha tal-punent, bl-eċċezzjoni ta’ dawk li joperaw fissettur tal-enerġija, ma jistgħux jagħmlu negozju mal-banek Russi. Barra minhekk, kien ukoll attakkat b’mod drastiku l-Bank Ċentrali Russu fejn ġew iffriżati xejn anqas minn 660-il biljun ewro f’assi li r-Russja għandha investiti ġewwa pajjiżi
ohra. Kif konna diġà rajna f’artikli oħra preċedenti, il-pajjiżi tal-punent keċċew lill-banek Russi mis-sistema ta’ ħlasijiet tan-negozju internazzjonali magħrufa bħala l-Iswift, miżura li sejra tagħti daqqa ta’ ħarta kbira lin-negozji l-kbar Russi. Naturalment, dawn id-daqqiet kbar li fajru l-pajjiżi tal-punent fuq l-ekonomija Russa kellhom effetti negattivi b’mod immedjat, bil-munita Russa, ir-Rublu jitlef il-valur tiegħu b’28%, telf li mistenni jkabbar l-inflazzjoni b’mod katastrofiku. Minbarra li qegħdin jipparalizzaw l-ekonomija ta’ Putin, dawn is-sanzjonijiet qegħdin joħolqu ħafna instabilità ġewwa r-Russja. Diġà bdew jidru kjuwijiet twal ta’ nies jiġbdu kulma kellhom investit ġewwa l-banek. Minbarra l-effett finanzjarju dirett, issanzjonijiet qegħdin jaffetwaw bil-kbir aspetti oħra tal-ħajja fir-Russja. Rapporti li dehru fuq ġurnali Bulgari qegħdin jgħidu li l-kumpaniji tal-ajru mhumiex qegħdin jirċievu spare parts għall-ajruplani li huma xtraw jew krew mill-punent. L-effetti tas-sanzjonijiet fuq l-ekonomija dinjija Minħabba li kif diġà għedna, dawn issanzjonijiet huma mingħajr preċedent, wieħed jista’ biss jispekula fuq l-effetti tagħhom fuq l-ekonomija globali. Naturalment, dan is-sanzjonijiet jafu jirriżultaw f’ritaljazzjoni diretta minn Putin li għandu f’idejh ċertu kontroll fis-settur tal-enerġija. Però, jaf ikun hemm ukoll konsegwenzi indiretti oħra li jafu jibdlu b’mod drammatiku l-mod ta’ kif qiegħed isir in-negozju globali. L-ewwel u qabel kollox, dawn il-miżuri drastiċi fil-konfront tar-Russja jafu jġiegħlu pajjiżi bħaċ-Ċina u l-Indja, li għandhom denbhom taħt il-blat minħabba l-kwistjonijiet tatTaiwan u l-Kashmir
rispettivament, sabiex jaħsbuha darbtejn li jibqgħu jiddependu ħafna fuq is-sistemi finanzjarji tal-punent għall-kummerċ tagħhom. Hemm ċans tajjeb li dawn iżżewġ pajjiżi kbar u pajjiżi oħra mmexxija minn gvernijiet awtokratiċi jibdew jaħsbu fuq modi ġodda ta’ kif jistgħu jimmitigaw l-effetti ta’ sanzjonijiet simili fil-konfront tagħhom kemm-il darba jagħmlu xi mossa li ma tinzilx tajjeb mal-pajjiżi talpunent. Naturalment, dan ikun ifisser telf kbir ta’ flus għall-pajjiżi tal-punent. Ta’ min jgħid madwar id-dinja kollha, gvernijiet ikkunsidrati bħala awtokratiċi għandhom kważi nofs ir-riservi talekonomija mondjali. Forsi l-aktar mod effettiv ta’ kif il-pajjiżi tal-punent jistgħu litteralment iwaqqfu għalkollox l-ekonomija ta’ Vladimir Putin hija billi jattakkawlu l-akbar sors ta’ dħul tiegħu li ġej kif diġà għedna mill-bejgħ taż-żejt u gass naturali. Kif rajna ukoll aktar ‘il fuq, dan huwa l-uniku settur finnegozju Russu li miegħu għadu qiegħed isir il-kummerċ mal-punent. Kemm-il darba l-pajjiżi tal-punent jiddeċiedu li jeskalaw is-sanzjonijiet billi jwaqqfu x-xiri taż-żejt u l-gass naturali mir-Russja, dan naturalment sejjer iġib żieda qawwija fil-prezzijiet ta’ dawn il-prodotti. Ta’ min jgħid li bħalissa, il-prezz taż-żejt diġà qiegħed ikun ta’ piż kbir fuq l-ekonomiji mondjali u żieda oħra taf toħloq piżijiet kbar wisq għal ċertu pajjiżi li diġà qegħdin ħażin ħafna minħabba l-pandemija. Mid-dikjarazzjonijiet li qiegħed jagħmel Vladimir Putin huwa ovvju li dawn issanzjonijiet qegħdin joqorsuh ħafna aktar milli kien qiegħed jistenna tant li anke wasal sabiex jhedded li sejjer juża l-armi nukleari fil-gwerra mal-Ukrajna. Interessanti argument li għamel politiku Russu u li ġie kkonfermat minn ġurnali u rivisti stazzjonali fil-punent, li l-Istati Uniti għandhom ħabta jagħmlu kemxa flus minn kull gwerra li tqum. Fil-każ tal-gwerra tal-Ukrajna, l-uniku rebbieħa sa issa huma diversi uffiċċji legali kbar madwar l-Amerika kolla li mill-bidu talgwerra bdew idaħħlu l-miljuni sabiex joffru pariri legali lill-kumpaniji kbar ta’ kif għandhom jaffrontaw dawn issanzjonijiet.