Ekonomija 18

#18

15 ta' Ottubru 2022

Il-Viżjoni ekonomika għal Malta tal-lum u ta' għada p5 | “Rapport li jindika li l-pagi jridu jiżdiedu” p7

Nota mill-Editur Omar Vella

L-ekonomija ta’ pajjiżna

D

an huwa mument kruċjali għal pajjiżna. Mument fejn pajjiżna qed jiffaċċja sfidi kbar però fl-istess waqt għandu wkoll opportunitajiet li jista’ jisfrutta permezz tal-innovazzjoni, billi jaħseb barra mill-kaxxa u jekk hemm bżonn anke mingħajr ilkaxxa. Dan il-gvern jista’ jagħmlu għax il-bażi ta’ pajjiżna huma sodi. Iva, għax għall-kuntrarju ta’ pajjiżi ġirien tagħna, il-gvern iggarantixxa stabbiltà partikolarment fil-qasam tal-enerġija però kif ukoll permezz tal-miżuri li ħa li salvaw bosta impjiegi fosthom il-COVID Wage Supplement.

U għalhekk il-gvern illum qed iħares bi prospettiva permezz ta' viżjoni pożittiva mhux li tbigħ idduħħan imma konkreta u li tnissel fiduċja. Viżjoni li kif elenkat fil-pjan ekonomiku tal-gvern għall-10 snin li ġejjin għandu bħala premessa li jiġi attirat lejn xtutna aktar investiment. Investiment li jkabbar l-ekonomija ta’ pajjiżna, li jsaħħaħ ir-reputazzjoni ta’ pajjiżna. Fuq kollox, li jattira investiment sostenibbli.

Vizjoni li kif elenkat fil-pre budget document u fil-pjan ekonomiku tal-gvern għandu bħala enfasi l-bżonn li tiffoka fuq l-innovazzjoni. Iva, għax pajjiżna dejjem eċċella meta kien innovattiv fil-ħsieb tiegħu għall-ekonomija b’saħħitha.

Fuq kollox, il-viżjoni tal-Gvern tisħaq fuq ir-riżorsi umani. Iva, ghax l-isfida tar-riżorsi umani hija konsegwenza naturali tat-tkabbir ekonomiku ta’ pajjiż.

IL-GWERRA, p9 L-INFLAZZJONI U R-RATI T’INTERESS

2

EKONOMIJA | 15 ta’ Ottubru 2022

Agħmel l-aħjar li tista’ Mill-flus imfaddla tiegħek

Timberland Securities Investment Plc. qiegħda toffri żewġ bonds ġodda b’investiment minimu ta’ €2,000 Bond ta’ €3,000,000 b’kupun ta’ 3.5% fis-sena li jimmatura fl-2025 U bond ieħor ta’ €3,000,000 b’kupun ta’ 4% fis-sena li jimmatura fl-2027 Il-kupun jitħallas darbtejn fis-sena, f’April u f’Ottubru

Investi fil-Bonds

Timberland Securities Investment plc, inkorporata f’Malta, bl-uffiċċju reġistrat f’Aragon House Business Centre, Dragonara Road, St Julian’s STJ 3140, hija l-emittent ta’ bond mhux subordinat u mhux garantit maħruġ f’termini ta’ Prospett Bażi datat id-29 ta’ April 2022 u approvat mill-Bank Ċentrali tal-Irlanda (minn hawn ’il quddiem imsejjaħ il-“Bank Ċentrali”) bħala l-awtorità kompetenti taħt ir-Regolament tal-Prospett u t-termini Finali rilevanti (minn hawn ’il quddiem flimkien imsejħa l-“Prospett”). Il-Bank Ċentrali japprova biss il-Prospett Bażi bħala li jilħaq l-istandards kollha ta’ kompletezza, komprensibbiltà u konsistenza imposti mir-Regolament talProspett. Tali approvazzjoni ma għandhiex tiġi kkunsidrata bħala approvazzjoni tal-emittent jew il-kwalità tal-bonds li huma s-suġġett ta’ dan il-Prospett Bażi. L-investituri għandhom jagħmlu l-valutazzjoni tagħhom stess dwar l-adegwatezza tal-investiment fil-bonds.

Id-distributur maħtur hawn Malta huwa Timberland Invest Ltd, bl-uffiċċju tan-negozju li jinsab f’Aragon House Business Centre, Dragonara Road, St. Julian’s, STJ 3140. Timberland Invest Ltd hija entità regolata awtorizzata mill-MFSA taħt l-Att dwar Servizzi ta’ Investiment, 1994. Investituri prospettivi għandhom jinnotaw li l-bond ma jistax jinfeda qabel il-maturità. Jekk se tinvesti f’dan ilbond, mhux se jkollok aċċess għal flusek qabel id-data tal-maturità. Madankollu, tista’ tittrasferixxi jew tbigħ il-bond tiegħek skont it-termini tal-Prospett, datat 29 ta’ April 2022. Il-valur tal-investiment tiegħek jista’ jitla’ kif ukoll jinżel, u tista’ titlef ftit mill-ammont, jew l-ammont kollu, li inti investejt. Il-prestazzjoni tal-passat mhux neċessarjament indikattiva tal-prestazzjoni tal-futur. Investituri prospettivi huma mħeġġa biex ifittxu parir xieraq qabel ma jinvestu, kif ukoll biex jaqraw il-Prospett, b’mod partikolari r-‘Risk Factors’ li hemm imsemmija fih. Kopja tal-Prospett tista’ tinkiseb b’xejn matul il-ħinijiet normali tax-xogħol mill-uffiċini ta’ Timberland Invest Ltd, jew inkella minn https://tsiplc.timberland-malta.com/public-offers/. Timberland Invest Limited appuntat ukoll lis-Sur John Degiorgio bħala l-aġent marbut tagħha (indirizz reġistrat: 10, Triq ta’ Xlejli, Il-Gudja GDJ 1801 u awtorizzat bħala tali mill-MFSA binnumru ta’ reġistrazzjoni: 60291/01). Dan ir-reklam huwa approvat minn Timberland Invest Ltd.

John Degiorgio jipprovdi servizz ta’ twassil u trasmissjoni ta’ ordnijiet fir-rigward ta’ titoli trasferibbli. Ċempel lil John Degiorgio fuq 99427746. Email: John.Degiorgio@timberland-finance.com

Timberland Invest Ltd. - Aragon House Business Centre, Dragonara Road, St Julian’s STJ 3140 Tel: +356 209 081-00 | Fax: +356 209 081-00 | Email: info@timberland-malta.com

15 ta’ Ottubru 2022 | EKONOMIJA

MALTA SE JKOLLHA ĊENTRU EWROPEW GĦALL-INNOVAZZJONI DIĠITALI

Bernard Montebello

F

’dawn l-aħħar snin, l-ekonomija diġitali kellha rwol kruċjali fin-narrattiva ta’ suċċess li ilha tiżvolġi f’Malta għal dawn l-aħħar snin. Id-diġitalizzazzjoni kienet faċilitatur ewlieni wara l-istejjer ta’ suċċess fis-servizzi professjonali, ir-remote gaming u s-servizzi finanzjarji, fost oħrajn, u tat kontribut sinifikanti għall-valur miżjud.

Barra minn hekk, id-diġitalizzazzjoni għandha l-potenzjal li tkompli ttejjeb il-kwalità tal-ħajja taċ-ċittadini, tagħti spinta lill-produttività, u tistimula l-ekonomija. Malta hija pajjiż żgħir b’riżorsi limitati iżda madankollu, ħadet vantaġġ mill-opportunità u matul is-snin għamlet diversi investimenti u riformi fil-policies diġitali tagħha, li rriżultaw f’titjib tekniku sostanzjali fl-industriji kollha.

Sabiex tmexxi ’l quddiem l-istorja ta’ suċċess tad-diġitalizzazzjoni Maltija, l-Awtorità għallInnovazzjoni Diġitali ta’ Malta (MDIA) se tkun qed tistabbilixxi l-European Digital Innovation Hub (EDIH). Dan se jkun one-stop shop fi ħdan l-MDIA li se jappoġġja lill-kumpaniji biex jirrispondu għall-isfidi diġitali u jsiru aktar kompetittivi.

Iċ-Ċentru Ewropew għall-Innovazzjoni Diġitali se jippermetti din it-trasformazzjoni diġitali fuq il-prinċipji li jipprovdi: servizzi għat-tkabbir ta’ kompetenzi diġitali, skambju ta’ esperjenzi diġitali u eżempji ta’ prattiċi tajba fil-livell lokali u internazzjonali, filwaqt li jipprovdi aċċess għal ‘informazzjoni’ bl-impenn li jippromwovi l-intraprenditorija. L-EDIH se jkun qed jipprovdi wkoll aċċess għal esperti tekniċi u ttestjar, kif ukoll il-possibbiltà ta ‘test before invest’, filwaqt li jappoġġja lill-kumpaniji biex itejbu l-proċessi tannegozju/produzzjoni, il-prodotti jew is-servizzi bl-użu ta’ teknoloġiji diġitali. L-esperti tekniċi se jipprovdu wkoll servizzi ta’ innovazzjoni bħal pariri ta’ finanzjament, taħriġ, u żvilupp ta’ ħiliet li huma ċentrali għat-trasformazzjoni diġitali b’suċċess. Kwistjonijiet ambjentali se jkunu meqjusa wkoll, b’mod partikolari fir-rigward talużu ta’ teknoloġiji diġitali għas-sostenibbiltà u ċ-ċirkolarità.

Il-viżjoni tal-MDIA għall-EDIH hija li: jipprovdi, jgħaqqad u jappoġġja l-għarfien tan-negozju ma’ aspetti tat-teknoloġija; jipprovdi ambjenti esperimentali; jitrawmu proġetti pilota; jiġu mħarrġa l-aqwa prattiċi, metodoloġiji u attivitajiet oħra meħtieġa biex l-industrija Maltija tkun tista’ tibni kompetenzi diġitali, innovazzjonijiet u mudelli ta’ pproċessar li jappoġġjaw it-trasformazzjoni diġitali u jgħollu l-vantaġġi kompetittivi tagħhom ibbażati fuq iddiġitalizzazzjoni.

Għalhekk, l-għan hu li tinbena ekosistema u jingħata l-appoġġ lil dawk li se jagħmlu użu mis-servizzi permezz ta’ sħubijiet multidixxiplinarji u transsettorjali (universitajiet, istituzzjonijiet ta’ riċerka, negozji, fornituri talICT u organizzazzjonijiet) filwaqt li jinħolqu opportunitajiet ġodda ta’ trasformazzjoni tannegozju għal intrapriżi żgħar u medji (SMEs) u startups.

L-EDIH se jkun qed jagħmel emfasi primarjament fuq it-teknoloġiji bħall-intelliġenza artifiċjali, iscybersecurity, komputer ta’ prestazzjoni għolja (high performance computer) u teknoloġiji emerġenti oħra. B’dan l-investiment, dan iċċentru Ewropew għall-innovazzjoni diġitali se jkun qed joffri aktar għajnuna biex jingħelbu l-ostakli għat-trasformazzjoni diġitali, se jżid l-indiċi tal-ekonomija diġitali f’Malta, iżid innumru ta’ kumpaniji involuti fil-value chains globali/lokali u jżied ukoll il-kompetittività talekonomija. L-EDIH se jibbaża fuq il-prinċipji ta’ opportunitajiet indaqs u mhux diskriminatorji u trattament ugwali fl-impjieg, ix-xogħol professjonali u l-implimentazzjoni tal-proġett.

3

Dan se jkun qed jipprovdi wkoll assistenza finanzjarja lil startups f’firxa wiesgħa ta’ setturi tan-negozju u se jkun qed jiżra ż-żerriegħa futura għall-ħolqien ta’ għarfien u ħiliet ġodda li huma meħtieġa għal tkabbir ekonomiku varjat u sostenibbli.

L-Awtorità għall-Innovazzjoni Diġitali ta’ Malta hija għalhekk fiduċjuża li ċ-Ċentru Ewropew għall-Innovazzjoni Diġitali se jkun wieħed millaktar infrastrutturi diġitali importanti f’Malta.

Dan għaliex għall-ewwel darba se jipprovdi infrastruttura bi pjattaforma diġitali b’saħħitha u flessibbli li toħloq ekosistema ta’ riċerkaturi, negozji u startups, filwaqt li tgħaqqad lil Malta ma’ pajjiżi Ewropej, fejn jinfetħu opportunitajiet fi ħdan l-istess network.

Din il-preżenza lokali se tħalli lil Malta f’pożizzjoni tajba biex tipprovdi s-servizzi li l-kumpaniji lokali jeħtieġu, u dan se jsir permezz tal-lingwa lokali u l-ekosistema tal-innovazzjoni. Din ir-rabta mal-Ewropa se tkun qed tiffaċilita l-iskambju tal-aħjar prattiċi bejn ċentri f’pajjiżi differenti kif ukoll il-provvista ta’ servizzi speċjalizzati meta l-ħiliet meħtieġa ma jkunux disponibbli lokalment f’ċentri oħra għall-innovazzjoni diġitali fl-Ewropa.

4

EKONOMIJA | 15 ta’ Ottubru 2022

Gozo Innovation Hub:

Soluzzjoni Diġitali u Sors T’Ispirazzjoni

I

l-Gozo Innovation Hub huwa wieħed minn ħafna binjiet li topera INDIS Malta. Nistgħu ngħidu li dan il-Hub huwa dar għal numru ta’ negozji li joperaw fl-industrija tat-teknoloġija.

Tħares lejn il-futur, waqt li tapprezza l-wirt tagħha, din il-binja tinsab fiż-Żona Industrijali tax-Xewkija, minuti ’l bogħod mill-Port tal-Imġarr.

Dawn il-units huma lesti għall-użu u jvarjaw minn 85 sa 270 metru kwadru.

L-inkwilini huma pprovduti b’kull ma jeħtieġu. Għandhom sistema t’art merfugħa, li tippermetti biex jgħaddu s-servizzi minn taħt, u kull allokazzjoni għandha sistema individwali talelettriku, dwal, arja kundizzjonata u sistema ta’ ventilazzjoni ċentrali. Lil hinn mill-allokazzjonijiet, l-inkwilini jistgħu jagħmlu użu minn sala tal-konferenzi, kmamar għal-laqgħat, kċina żgħira, post komuni għall-brejk, parkeġġ taħt l-art u spazji ħodor interni u esterni, kollox f’din l-istruttura arkitettonika.

Il-Gozo Innovation Hub huwa kumpless ‘Plug and Play’ uniku, immirat biex jgħin kumpaniji ġodda, magħrufin aktar bħala start-ups, biex jibdew joperaw bla dewmien u b’suċċess, huma u jkabbru n-negozju tagħhom. Ċentru għan-Negozju, fuq medda ta’ 9,000 metru kwadru, l-Hub jopera 20 unit mibnija għal ekonomija bbażata fuq l-għarfien, li tħaddan servizzi tal-midja u awdjoviżivi, ICT u teknoloġiji ġodda li qegħdin jifformaw il-futur tagħna, bħal AI, machine learning, cybersecurity u blockchain, fost oħrajn.

Dan il-Hub, fil-fatt, kien fabbrika fejn jiġi proċessat il-ħalib, mibnija fi stil modernist fil-ħamsinijiet mill-arkitett magħruf Malti Joseph Huntingford. Meta tibni l-proġetti, INDIS tassigura li l-istorja ta’ kumpless jew fabbrika tiġi priservata. Għaldaqstant, filHub nistgħu naraw struttura tal-konkos u faċċata għat-tond, ispirata mill-faċċati ttundjati tat-tempji megalitiċi tal-gżejjer Maltin. Il-passat, ippriservat u mwieled mill-ġdid, jgħix f’armonija mal-preżent, effiċjenti u integrat bl-aqwa mod.

L-adattament u l-użu mill-ġdid ta’ din il-binja modernista mhux biss huwa importanti għall-wirt kulturali tagħna, imma wkoll għas-settur sostenibbli.

Ma kinitx biss l-istruttura tal-konkos li

nżammet, imma wkoll siġar maturi, u f’partijiet esterni ġew imħawla siġar ġodda indiġeni. Miżura oħra favur l-ambjent li inkorpora l-Gozo Innovation Hub hija sistema ta’ persjani li jgħinu biex tiġi evitata s-sħana eċċessiva mix-xemx.

L-isforzi biex tittejjeb is-sostennibilità u l-kontribut lejn ambjent aħjar rebbaħ lillHub is-Sustainability Award mogħti millMalta Architectural and Spatial Planning Authority fl-2021.

Dan l-ispazju huwa wieħed minn bosta operati minn INDIS Malta. INDIS tieħu ħsieb 16-il qasam industrijali tal-Gvern u faċilitajiet oħra relatati madwar Malta u Għawdex. Bid domanda għal uffiċini bħal dawn ġewwa Għawdex dejjem tkompli tikber, l-INDIS qiegħda tkompli tassigura li jkollna spazji biżżejjed sabiex nakkomodaw investituri innovattivi.

Matul ix-xhur li ġejjin qegħdin naraw li jiġu organizzati avvenimenti regolari fuq il-post, bħas-summits fuq teknoloġija renovabli, teknoloġiji innovattivi bħal AI u Blockchain, kif ukoll dawk informattivi, li ser ikunu qiegħdin jgħinu lil SMEs ikomplu jsaħħu l-ħiliet tagħhom.

Għaldaqstat, jekk tixtiequ li tkunu parti mis-suċċess ta’ dan il-Hub, ikkuntattjawna fuq info@indismalta.com u +356 2226 4491.

15 ta’ Ottubru 2022 | EKONOMIJA

Intervista ma'

Joseph Muscat

Il-Viżjoni ekonomika għal Malta tal-lum u ta' għada

D

an huwa mument partikolari fl-istorja ta’ pajjiżna. Mument li fih il-gvern qiegħed ifassal u jwitti l-Malta post-pandemija Covid-19 permezz tal-viżjoni ekonomika tiegħu li qed tiġi implimentata f’kuntest ta’ kriżi ekonomika li kompliet tikber kawża tal-gwerra fl-Ukrajna.

Mument li fih il-gvern huwa msejjaħ isib bilanċ bejn il-bżonn tal-iżvilupp u s-sostenibiltà ambjentali. Mument fejn pajjiżna qed jiffaċċja sfidi kbar però fl-istess waqt għandu wkoll opportunitajiet li jista’ jisfrutta permezz tal-innovazzjoni, billi jaħseb barra mill-kaxxa u jekk hemm bżonn anke mingħajr il-kaxxa. Mument li Ekonomija kellha l-possibiltà tiddiskuti riċentament ma’ Dr Joseph Muscat.

Jibda billi jtenni illi l-bażi ta’ pajjiżna huma sodi, il-problemi li jeżistu huma konsegwenza ta’ kriżi li ġabet magħha l-pandemija COVID-19. Muscat isostni li filwaqt li l-impatt tal-pandemija fuq pajjiżi ġirien tagħna kienet sostanzjali, il-gvern iggarantixxa stabbiltà partikolarment filqasam tal-ġenergija pero kif ukoll permezz tal-miżuri li ħa li salvaw bosta impjiegi fosthom il-COVID Wage Supplement. Muscat iħoss illi dawn kienu fundamentali biex il-gvern iggarantixxa stabbilità fi żmien tant diffiċli.

L-istabilità hija proċess kontinwu li llum pajjiżna irid jiggarantixxiha permezz ta’ viżjoni ekonomika li tħares bi prospettiva. Iddinamiċità tad-dinja li qed ngħixu fiha titlob għal viżjonijiet konkreti, deċiżi u effettivi.

Viżjonijiet li għandhom bħala premessa s-sens ta’ “positive mindset”. Viżjoni pożittiva mhux li tbigħ id-duħħan imma konkreta u li tnissel fiduċja.

Fil-qofol ta’ kull viżjoni ekonomika għandu jkun hemm il-ħsieb biex jiġi attirat lejn xtutna aktar investiment. Muscat itenni li mhemmx investiment li ma jġorrx miegħu kritika.

L-importanti huwa li jkun hemm garanzija lejn l-investitur. “Iddomandi prinċipali meta pajjiż qed attira investiment hija: id-deċiżjoni se tittieħed? Ilgvern irid juri determinazzjoni kbira għax is-settur privat irid ċertezza.” Muscat jagħti eżempju bl-iskema tal-bejgħ taċċittadinanza. Hu jtenni li filwaqt illi kien hemm kritika ħarxu. Fuq

din l-iskema wieħed għandu jżomm f’moħħu li din issir minn kull pajjiż. "Hemm min jagħmilha b’mod trasparenti u hemm min jagħmilha minn taht. Il-kritika hija suġġettiva u tiddependi min qed jagħmilha u għalfejnn qed jagħmilha."

Wisq aktar, kull viżjoni ta’ gvern għandha tiffoka fuq l-innovazzjoni.

Il-Medical Cannabis, ir-reġistrazzjoni taljottijiet, ir-reġistrazzjoni talajruplani huma kollha forom ta’ innovazzjoni li Malta sfruttat għall-iżvilupp tal-ekonomija tagħha. Iva, għax pajjiżna dejjem eċċella meta kien innovattiv filħsieb tiegħu għall-ekonomija b’saħħitha.

L-ebda viżjoni ma tista tiġi attwata jekk pajjiż ma jkollux biżżejjed riżorsi umani. Sfida li pajjiżna qed jiffaċċja kontinwament.

Tant li Malta kompliet iżżid l-influss ta’ ħaddiema barranin partikolarment minn pajjiżi terzi f’setturi importanti fosthom dawk tal-ospitalità u l-ikel,

f’tal-kostruzzjoni kif ukoll f’dak amminstrattiv. Muscat isostni li din hija konsegwenza naturali tat-tkabbir ekonomiku ta’ pajjiżna. L-influss ta’ barranin fissettur tax-xogħol ma tinkwetahx sakemm dan qed isir f’settur li l-ħaddiem Malti ma jridx jaħdem fih. Tinkwetah però l-fatt li hemm setturi speċjalizzati fejn m’hemmx biżżejjed talent Malti. Muscat jemmen ukoll li fil-process tal-influss ta’ barranin huwa kritiku l-integrazzjoni biex jiġu evitati kunflitti soċjali u riskji ta’ ghettoization.

Fil-qofol ta’ kull viżjoni però Muscat jtenni li huwa fundamentali l-mod kif jitwassal il-messaġġ fuq livell kemm lokali kif ukoll dak internazzjonali. Iva, għax huwa l-mod kif jitwassal il-messaġġ illi jiddetermina s-suċċess tal-viżjoni.

5

6

EKONOMIJA | 15 ta’ Ottubru 2022

8-23 T’OTTUBRU 2022

L- E B D A Z A T A ' N ESPERJE G N I COD EĦTIEĠA MA HI M

< X’inhi l-EU CodeWeek? >

L-EU Code Week tiċċelebra l-kreattività, issolvi l-problemi permezz ta' kollaborazzjoni waqt il-coding u waqt attivitajiet oħra ta' teknoloġija.

“Kullħadd jista’ jitgħallem il-coding!”

Irreġistra bla ħlas għall-korsijiet online fuq: eskills.org.mt/codeweek2022 @codeEUMalta

@codeWeekEU

15 ta’ Ottubru 2022 | EKONOMIJA

“Rapport li jindika li l-pagi jridu jiżdiedu”

7

Brian Gatt

L-Analista finanzjarju Steve Ellul jisħaq dwar il-bżonn li ma nitilfux studenti interessati fix-xogħol tal-id

“Rapport tajjeb ħafna fejn għall-ewwel darba f’dan il-pajjiż għandna valur ta’ kemm individwu jew familji għandhom bżonn flus biex jgħixu ħajja diċenti skont il-qafas tal-familja”.

Iddikjara dan l-analista finanzjarju Steve Ellul b’reazzjoni għar-rapport ippubblikat fl-aħħar jiem bl-isem ta’ ‘The Maltese Living Income’. Dan l-istudju kien frott ta’ ħidma flimkien bejn il-General Workers’ Union, ilMoviment Graffitti u l-Alleanza Kontra l-Faqar.

L-istudju stabbilixxa li l-living income nazzjonali għandu jkun ta’ madwar €14,864 għal persuna waħedha bla tfal, €20,099 għal ġenitur waħdu b’wild wieħed, €26,018 għal ġenitur waħdu b’żewġt itfal, €21,316 għal koppja bla tfal, €25,746 għal żewġ ġenituri b’wild wieħed u €30,734 għal żewġ ġenituri b’żewġt itfal.

L-analista finanzjarju qalilna li flinterpretazzjoni tiegħu se jiffoka fuq is-sitwazzjoni ta’ persuna waħdiha iżda li l-istess ħaġa tirrifletti fuq il-bqija tassitwazzjonijiet varji.

Huwa qalilna li r-rapport jagħmel differenza bejn li tgħix ħajja diċenti u dak li jissejjaħ il-minimum basic income. Ir-rapport qed jiffoka fuq ilkwalità tal-ħajja fejn persuna jkun qiegħed jgħix u mhux jeżisti.

“Ma jfissirx li jekk ikollok is-salarju ta’ kważi €15,000, se tilħaq il-milja jew il-kapaċitajiet finanzjarji tiegħek bħala individwu. Madanakollu b’dan is-salarju se jkun diffiċli biex iħallas ilkappara fuq post fejn jgħix minħabba l-prezzijiet li huma li huma. Imbagħad għandek problema oħra ta’ kemm dak li jkun se jkun kapaċi jħallas il-bqija talpagamenti jew saħansitra jingħata self mill-bank”, kompla Ellul.

L-analista finanzjarju qal li tajjeb li niċċaraw id-differenza bejn li tgħix ħajja diċenti u li tkun qed tgħix bi dħul minimu. Li tgħix ħajja diċenti tfisser li tkun tista’ tagħmel spejjeż li jmorru lil hinn minn dak li huwa bażiku biex tgħix. L-analista finanzjarju qal li flopinjoni tiegħu dan is-salarju firrapport għandu jkun il-bidu u li biex persuna tilħaq il-milja tagħha f’ħajjitha trid timmira għal salarju iżjed minn hekk.

F’kummenti ma’ dan is-sit l-analista finanzjajru Steve Ellul saħaq li r-rapport li ħareg riċentament juri biċ-ċar li l-ħaddiema li qegħdin fuq pagi aktar baxxi minn €15,000 irridu jaraw żieda fis-salarji tagħhom biex ikunu jistgħu jgħixu b’mod diċenti.

“Tajjeb li niċċaraw iddifferenza bejn li tgħix ħajja diċenti u li tkun qed tgħix bi dħul minimu”

Huwa saħaq li dan jista’ jsir jekk min iħaddem jipprijoritizza l-kwalità f’dak li jipproduċi u jsaħħaħ il-ħiliet talħaddiema tiegħu waqt li jagħmel dan. Ellul kompla jżid li dan ir-rapport jista’ jintuża sabiex l-ekonomija Maltija timxi għall-pass li jmiss billi kull min iħaddem ħaddiema b’pagi aktar baxxi minn dawk indikati jifhem aħjar li jekk mhux se jsaħħaħ l-operat tiegħu se jkollu diffikultà ħafna akbar milli għandu llum biex jimpjega n-nies fiżżmien li ġej.

Ir-rwol tal-gvern fil-kuntest tal-living income għandu jkun limitat għal dawk

il-persuni li ma jistgħux jaħdmu skont Ellul. Il-ħaddiema għandhom jirċievu salarju diċenti għax-xoghol tagħhom u ma għandux ikun sussidjat mill-gvern.

B’hekk naċċertaw is-sostenibbilità finanzjarja tal-pajjiż waqt li nixprunaw lill-operaturi ekonomiċi tagħna jagħmlu pass ’il quddiem f’dak li jipproduċu.

Għall-pensjonanti u dawk li jiddependu mis-servizzi soċjali wieħed ma jridx jinsa li l-gvern qiegħed iżid id-dħul ta’ dawn il-persuni b’affarijiet li mhux dejjem ikunu jidhru. Eżempju ċar huwa il-fatt li s-saħħa f’pajjiżna hija b’xejn u ricentement is-sussidju fuq l-enerġija qiegħed ifisser li l-familji Maltin qed jiffrankaw mal €1,700 fissena oħra. Dawn huma fatturi li wieħed irid jikkunsidrahom ukoll meta jqabbel id-dħul ‘uffiċjali’ mad-dħul reali li kieku kellu jħallas għal dawn l-ispejjez li qed jagħmel tajjeb għalihom il-gvern.

“Nemmen li bħala pajjiż għandna jkollna l-aspirazzjoni li tkun naturali għall-ħaddiema tagħna li jaqilgħu pagi tajbin. Il-ħaddiema tagħna għandu jkollhom pagi aħjar. Dan jista’ jsir biss billi jkollna ekonomija bbażata fuq xogħol ta’ kwalità li mill-inqas, ħaddiem jaqla’ l-paga suġġerita fiddokument”, kompla Ellul.

Saħaq li tajjeb li ninvestu wkoll f’dawk il-ħaddiema li għalkemm fuq ilbank tal-iskola ma kinux daqstant f’posthom, dak li jaraw b’għajnejhom jafu jaħdmuh b’idejhom. Din tista’ tkun problema għall-fatt li pajjiżna għandu waħda mill-ogħla rati ta’ studenti li joħorġu mill-iskola kmieni.

“L-ekonomija Maltija għatxana għal dawk li mhux interessati fl-edukazzjoni akkademika imma kapaċi jagħmlu kulma jaraw b’għajnejhom”

Ellul kompla biex jgħid li dan kollu jdur mal-fatt li l-edukazzjoni hija ċ-ċavetta u din hija opportunità biex min iħaddem ikun jaf li s-salarju biex jattira iżjed ħaddiema qiegħed hemm stabbilit mill-kwalita ta’ għajxien li n-nies iridu u mhux mill-paga minima u saħansitra jħallsu pagi ħafna aħjar minn dik stabbilita fid-dokument. Huwa qal li din tista’ tkun waħda mir-raġunijiet għalfejn ħafna kumpaniji mhux qed isibu biżżejjed ħaddiema. L-istess kumpanija tista’ tinvesti f’pagi aħjar li però ġġibhom minn titjib fil-livell talprodotti tagħhom u dan jista’ jsir biss jekk il-ħaddiem ikun imħarreġ biex jipproduċi produttività aħjar li tħalli iżjed qliegħ minn fejn ikunu jistgħu jinħarġu dawn is-salarji li jwasslu għal ħajja diċenti.

“Irridu nnaqqsu l-early school leavers billi nidentifikaw lil dawk l-istudenti li mhumiex interessati fl-akkademja tradizzjonali u ngħinuhom b’taħriġ f’kumpaniji li qed ifittxu ċertu xogħol tal-id li pajjiżna jinsab għatxan għalihom u li saħansitra jħallsu pagi aħjar minn stabbilita f’dan iddokument”, saħaq Ellul.

8

EKONOMIJA | 15 ta’ Ottubru 2022

GĦAJNUNA GĦALL-INNOVAZZJONI GĦALL-SMEs Il-Malta Enterprise nediet skema ġdida, INNOVATE, maħsuba biex tappoġġja intrapriżi Żgħar u Medji (‘SMEs’) fittwettiq ta’ proġetti li jwasslu għal innovazzjoni ta’ prodotti u proċessi, b’kollaborazzjoni ma’ Organizzazzjonijiet ta’ Riċerka (Universitajiet). Permezz ta’ kooperazzjoni bħal din, l-SMEs ikunu jistgħu jaċċessaw il-kompetenza, l-għarfien u r-riżorsi meħtieġa biex jwettqu proġetti bħal dawn.

L-attivitajiet appoġġjati għandhom iwasslu għal prodotti, servizzi u/jew proċessi ġodda jew imtejba. L-intensità tal-għajnuna tista titla sa 50% tal-ispejjeż eliġibbli, b’appoġġ massimu ta’ €100,000 għal kull Business Research Partnership.

Fil-każ ta’ għajnuna għal servizzi ta’ konsulenza, l-intensità tal-għajnuna tista’ tiżdied sa 100 % tal-ispejjeż eliġibbli sa €200,000 għal kull impriża fi kwalunkwe perjodu ta’ tliet snin.

Il-proġetti għandhom jibdew fi żmien 12-il xahar mid-data tal-approvazzjoni tal-finanzjament u għandhom jiġu implimentati u ffinalizzati fi żmien 36 xahar minn meta jibdew. L-assistenza tista’ sservi bħala konsultazzjoni mogħtija mill-organizzazzjoni tar-riċerka, jew sistemi ta’ appoġġ biex taċċessa softwer jew databases offruti online.

L-iskema tħabbret mill-Ministru Dalli waqt żjara f’IBG Automation, flimkien mal-Kap Eżekuttiv tal-Malta Enterprise Kurt Farrugia. Din l-iskema hija prodott ta’ konsultazzjoni anke mal-Università ta’ Malta, fejn tkompli tiffaċilita l-kollaborazzjoni fost l-intrapriżi u l-organizzazzjonijiet tar-riċerka, kemm f’Malta kif ukoll barra.

Christine Mallia Spiteri Manager - Malta Enterprise

IL-PAGI Il-GWU tinsisti li jiddaħħal il-mekkaniżmu tal-COLA għal dawk vulnerabbli Il-General Workers’ Union se tibqa’ tinsisti li jiddaħħal ittieni mekkaniżmu tal-COLA sabiex jiġu megħjuna aktar dawk l-aktar vulnerabbli fissoċjetà, u kif ukoll li l-paga tkun ugwali għal impjiegi ta’ valur ugwali.

Is-Segretarju Ġenerali talGWU Josef Bugeja afferma wkoll is-sodisfazzjon talUnion li l-Gvern se jkompli jissussidja l-prezz tal-enerġija biex jgħin lill-familji u lillpostijiet tax-xogħol.

Huwa saħaq ukoll dwar il-fatt li l-mekkaniżmu preżenti ta’ kif jiġi stabbilit l-aġġustament għall-għoli tal-ħajja għandu jibqa’ jiġi segwit, madankollu, il-GWU se tibqa’ tkun miftuħa għal diskussjonijiet futuri ma’ min iħaddem dwar kif tista’ tiġi mtejba s-sistema eżistenti.

Dwar dak li qal il-Ministru talFinanzi, Clyde Caruana, dwar il-Budget 2023, Josef Bugeja esprima s-sodisfazzjon

Il-Kunsill tal-Ministri tal-Unjoni Ewropea flaħħar wasal għal qbil dwar direttiva li ddaħħal il-kunċett ta’ paga minima nazzjonali f’kull pajjiż membru. Strettament din mhijiex materja li taqa’ taħt il-kompetenzi tal-Unjoni. Ġiet kontestata minn pajjiżi differenti dwar hekk. Hemm stati (bħad-Danimarka) fejn il-pagi kollha jiġu negozjati bejn l-imsieħba soċjali biss.

tiegħu li mhux se jkun hemm żieda fit-taxxi u li se jkun baġit ieħor soċjali li se jgħin lill-vulnerabbli u lil dawk li l-iktar għandhom bżonn.

INVESTIMENTI

Semma’ li l-GWU, bħalma għamlet fis-snin li għaddew, ressqet il-proposti tagħha li l-qofol tagħhom huwa kif jistgħu jkunu megħjuna aktar il-ħaddiema u s-soċjetà inġenerali, u għal dan il-għan, il-GWU lesta li tikkollabora f’oqsma differenti malImsieħba Soċjali.

Madankollu, jidher sew li l-kunċett ta’ paga minima qed jaqa’ lura fuq ir-realtajiet soċjali ta’ ħafna pajjiżi, inkluża Malta.

Ma’ kullimkien qed jiżdied ilfaqar assolut jew relattiv għal persuni anke f’impjieg. Qed “tgħin” f’dan il-prattika ta’ ħaddiema importati minn barra li jiġu esplojtati.

Is-Segretarju Ġenerali Josef Bugeja enfasizza li għandu jsir dak kollu possibbli sabiex it-taxxi dovuti u l-kontribuzzjonijiet tas-sigurta soċjali, anki talimgħoddi, jinġabru kollha mill-Gvern, u għal dan grandmom isiru spezzjonijiet regolari mill-awtoritajiet kompetenti. Taħriġ li ġie assigurat li qed isir min-naħa tal-Gvern preżenti.

Sar aktar utli l-ħsieb li l-ħarsien soċjali jippernja fuq paga li tipprovdi l-mezzi għal għajxein diċenti. Terġa’, il-fehma qed tkun li aktar minn emfażi fuq paga, għandna nitkellmu dwar dħul li jwassal għal għajxien siewi.

L-istudju li ġie kkummissjonat dwar das-suġġett mill-General Workers Union u oħrajn jagħti ħarsa f’das-sens lejn il-qagħda Maltija. Jistħoqqlu attenzjoni aktar milli ngħata sa issa.

Kemm-il darba rajt investimenti privati jsiru f’Malta li ma stajtx nifhem kif tnebbħu. Niftehmu: ġara l-istess min-naħa talgvernijiet.

Imma dawk li jiddeċiedu investimenti publiċi jkollhom f’moħħhom ukoll għanijiet politiċi jew soċjali.

Meta negozjanti jinvestu, jagħmlu hekk għal raġunijiet finanzjarji u ekonomiċi.

Allura fl-imgħoddi stagħġibt meta rajt kif ċerti impriżi investew bil-kbir f’tagħmir maħsub biex iżid fil-produzzjoni tagħhom. Dan qabel Malta ssieħbet fl-Unjoni Ewropea għax qiesu li se jkollhom aċċess għal swieq kbar ġodda bla problema ta’ xejn. Spiċċaw tilfu l-investiment kollu tagħhom, jew kważi.

Illum qed naraw xi ħaġa simili tiġri fil-qasam tal-bini tallukandi.

Alfred Sant Membru Parlamentari Ewropew

ENERĠIJA Fondamentalment biex jintlaħaq ftehim sod dwar politika enerġetika waħda għallEwropa ntilef wisq żmien. Salġmgħa li għaddiet, il-Ġermanja kienet qed tiġi “akkużata” li telqet għal rasha biex tipproteġi l-interessi tagħha. Imma filfatt, kull pajjiż tista’ tgħid baqa’ jara kif se jfittex l-aħjar soluzzjoni għaċ-ċittadini u l-impriżi tiegħu.

Bis-sanzjonijiet li l-Ewropej ipproklamaw kontra r-Russja kien ovvju li din se tirritajla u li jekk il-pressjoni tibqa’ għaddejja miż-żewġ naħat, sanzjoni u retaljazzjoni se jkomplu jeskalaw. Jien qbilt u naqbel mas-sanzjonijiet Ewropej. Imma kellhom jinftehmu minnufih bħala forma ta’ gwerra ekonomika — li hi preferibbli għal konflitt bl-armi. Biss, f’kull gwerra, trid tipprepara kif se tilqa’ għad-daqqiet li se tirċievi.

L-Ewropej ma kinux lesti għal hekk. Billi jsejħu l-miżuri tarRussi dwar enerġija bħala rikatt mhuma se jieħdu xejn.

Għalhekk baqgħu għal żmien twil wisq bla ftehim sod u sħiħ bejniethom, fl-interess ta’ kulħadd, dwar enerġija.

15 ta’ Ottubru 2022 | EKONOMIJA

9

IL-GWERRA, L-INFLAZZJONI U R-RATI T’INTERESS Il-ġimgħa li għaddiet ltqajt m’ekonomista ħabib tiegħi. Bħalma jiġri dejjem, id-diskors waqa’ fuq l-affarijiet kurrenti, u l-fatt li l-Bank Ċentrali Ewropew għadu kemm għolla r-rati t’interess.

“Ara naqa r-rati t’interess għandhomx xi effett fuq il-prezz tal-gass, li huwa l-aktar ħaġa li qed twassal biex l-għoli tal-ħajja jkompli tiela’ l fuq”, qalli dan il-ħabib. Ngħiduha kif inhi – għandu naqra raġun jgħid hekk.

F’ċirkostanzi bħal dawn, biex l-inflazzjoni titrażżan, aktar mir-rati t’interess u politika monetarja, hemm bżonn li x-xokk estern (f’dan il-każ, il-prezz tal-enerġija) jiġi indirizzat. Il-Gvern Malti dan ilu jagħmlu numru ta’ xhur bis-sussidju ta’ dawn ilprezzijiet. Mhux l-istess nistgħu ngħidu għal pajjiżi oħrajn, għalkemm il-Prim Ministru ġdida Liz Truss ħabbret li r-Renju Unit ser jibda jagħmel l-istess.

“L-aktar ħaġa li hemm bżonn, hija li tispiċċa l-gwerra mill-aktar fis possibbli”, kompla jgħidli sieħbi, qabel komplejna fi triqitna.

Ma stajtx ma naqbilx miegħu meta qal li hemm bżonn li l-gwerra tieqaf minnufih.

Madanakollu, għalkemm il-gwerra hemm bżonn tiġi fi tmiemha, ma jkun xejn għaqli li tiġi fi tmiemha mbilli l-Unjoni Ewropea tieqaf tgħin lill-Ukranja, inkella billi tneħħi s-sanzjonijiet kollha fuq ir-Russja.

Is-sanzjonijiet fuq ir-Russja, speċjalment dawk li jitrattaw ma’ materja militari u industrijali (li r-Russja għandha bżonn biex tkompli għaddejja bil-gwerra fl-Ukranja), huma bżonjużi mmens. Hekk jew b’hekk fisseklu 21 m’għandu jkun qatt aċċettabbli li pajjiż jinvadi lil ieħor għax id-deċiżjonijiet ta’ dak il-pajjiż ma’ jogħġbuhx. Wara kollox kull stat huwa sovran. Meta ssib min jgħidlek li Putin kellu raġun jinvadi lill-Ukranja, għax din iddeċidiet li tħares lejn il-Punent, kważi iġġib għajnejk wara widnejk. Allura bl-istess argument, l-istess setgħu jagħmlu pajjiżi oħrajn lilna, meta Malta ddeċidiet li tidħol flUE? Ovvjament li le.

Forsi però li l-inflazzjoni qed tagħmel tagħha, u li qed tagħfas bwiet in-nies, u allura ssib min jgħidlek “le xbin … l-ewwel inħares lejn niesi imbagħad lejn ħaddieħor”.

Madanakollu allura x’tagħmel? Tħalli lil Putin jagħmel li jrid ħalli ngħixu f’sitwazzjoni fejn inkunu nistgħu nixtru gass Russu blirħis? Nerġa ngħid: żgur li le.

Brendan Zerafa

Jiena nifhem lil dawk li jgħidu li l-UE żbaljat meta iddependiet fuq ir-Russja għallenerġija. Għandhom raġun jgħidu hekk.

Biss l-iżball kien li niddependu fuq ir-Russja, u mhux li naġixxu kontra r-Russja bissanzjonijiet meta din attakkat lill-Ukranja u kissret il-liġi internazzjonali.

Issa però, hemm bżonn li dawk l-iżbalji li wassluna s’hawn, jiġu indirizzati u l-effetti tagħhom mitigati. Filwaqt li l-għajnuna lillUkreni għanda tibqa’ tingħata, daqstant ieħor għandu jkun hemm sussidji millgvernijiet Ewropej fuq il-prezzijiet talenerġija (bħalma qed isir f’Malta), biex l-effetti inflazzjonarji jingħataw daqqa l-isfel. Ir-rati t’interess, filwaqt li veru tradizzjonalment jintużaw biex inaqqsu l-inflazzjoni, ftit ser ikollhom effett fuq iddomanda għall-enerġija. Għaldaqstant, hemm dubju kemm ser ikollhom l-effett mixtieq f’dan il-kuntest.

10

EKONOMIJA | 15 ta’ Ottubru 2022 Ruben Briffa

Il-Komunità Politika Ewropea ... tiġi8 mnedija l-ħolma ta’ Macron ANALIŻI INTERNAZZJONALI | It-Tnejn 10 ta’ Ottubru 2022

IL-KOMUNITÀ POLITIKA EWROPEA

Fis-6 ta’ Settembru li għadda ġie X’inhi eżatt il-Komunità mniedi proġett politiku ġdid ġewwa Politika Ewropea? l-Ewropa. Dan ingħata l-isem ta’ Meta aktar kmieni din is-sena, Emmanuel Komunità Politika Ewropea u huwa Macron kien beda jimbotta din l-idea, huwa kien iddeskrivieha bħala forum ġdid li ġewwa fih, ill-ħolqien ta’ Emmanuel Macron, ilpajjiżi kollha tal-Ewropa, jiġifieri anke dawk li ... tiġi mnedija l-ħolma ta’ Macron President ta’ Franza u d-de factum mhumiex fost is-27 membru tal-Unjoni Ewropea, mexxej tal-Unjoni jistgħu jiddiskutu fuq temi politiċi li huma permezz ta’ kollegament is-6 ta’ Ewropea Settembru li wara ta’ Ze­ interess komuni għalihom kollha. Fil-fatt, għadda ġie mniedi pro­ bl­internet, Volodymyr Angela Merkel.

F

lenskyy,

ġett politiku ġdid fl­

il­Presidentf’Mejju tal­ li għadda, waqt li kien qiegħed jagħmel

Ukrajxejn, na. l-ewwel ropa. Dan l­isem jekk ANALIŻI INTERNAZZJONALI Minkejja l-ħafna Ew xettiċiżmu fuqingħata dan il-proġett,

preżentazzjoni fuq il-Komunità Politika Ewropea ta’ kemm Komunità Politika fil-Parlament Ewropew, il-President Franċiż kien sessjoni li għadha saret ġewwaEwroPraga rnexxielha tressaq pea u pajjiżi huwa lil­ħolqien ta’ EmX’inhi eżatt il-Komunità semma temi bħas-sigurtà, l-enerġija, it-transport lejn l-Unjoni Ewropea jew huma miksurin jew għandhom manuel il­President PolitikaL-aktar Ewropea? u l-moviment tal-persuni bħala temi li jistgħu jiġu relazzjoni pjuttost bierdaMacron, mal-istess Unjoni Ewropea. li ta’ Franza uta’ d­de factumil-Prim mex­ Ministru Ingliż u taddiskussi ġewwa dan il-forum li huwa kien qiegħed spikkat kienet l-attendenza Liz Truss, xejli tal­Unjoni Ewropea wara kienetMeta aktar kmieni din jipproponi. delegazzjoni Torka għal ragunijiet differenti tbegħdu mill-

NITÀ POLITIKA

Angela Merkel. wkoll, permezz ta’ is­sena, Emmanuel Macron Unjoni Ewropea. Fih ipparteċipa kollegament blMinkejja ’lil-President ħafna xettiċiż­ kien beda jimbotta dinMinkejja l­idea, din id-definizzjoni ta’ Macron, sa issa internet, Volodymyr Zelenskyy, tal-Ukrajna.

RUBEN BRIFFA mu fuq dan il­proġett, jekk huwa kien iddeskrivieha għad hemm ħafna dubji rigward l-irwol li sejra xejn, l­ewwel sessjoni li bħala forum ġdid li jkollha ġewwadin l-għaqda politika ġdida, jekk fuq kollox għadha kemm saret fi Praga fih, il­pajjiżi kollha tal­Ewronistgħu nsejhulha hekk. Sa ċertu punt, midrnexxielha tressaq lejn l­Un- pa, jiġifieri anke dawk li dikjarazzjonijiet li saru mill-mexxejja tal-pajjiżi li joni Ewropea pajjiżi li jew mhumiex fost is­27 membru ħadu sehem, hekk kif intemmet l-ewwel sessjoni huma miksurin jew għand- tal­Unjoni Ewropea, tagħha, jistgħu aktar ħareġ ċar x’mhijiex mistennija tkun hom relazzjoni pjuttost bie­ jiddiskutu fuq temi politiċi li din l-għaqda milli x’sejra tkun eżatt.

ta’ Macron

kollegament odymyr Ze­ esident tal­

-Komunità pea?

kmieni din nuel Macron tta din l­idea, ddeskrivieha id li ġewwa lha tal­Ewroke dawk li s­27 membru opea, jistgħu emi politiċi li ess komuni ha. Fil­fatt, dda, waqt li ħmel preżenKomunità Po­ fil­Parlament sident Fran­ temi bħas­si­

rda mal­istess Unjoni Ewropea. L­aktar li spikkat kienet l­attendenza ta’ Liz Truss, il­ Prim Ministru Ingliż u tad­ delegazzjoni Torka li għal raġunijiet differenti kienet tbegħdu mill­Unjoni Ewropea. Fih ipparteċipa l­irwol li se jkollhawkoll, din tar it­transport

gurtà, l­enerġija, u l­moviment tal­persuni bħala temi li jistgħu jiġu dis­ kussi f’dan il­forum li huwa kien qiegħed jipproponi.

Minkejja din id­definizzjoni ta’ Macron, s’issa għad hemm ħafna dubji rigward

l­għaqda politika ġdida, jekk fuq kollox nistgħu nsejħulha hekk. Sa ċertu punt, mid­dikjarazzjonijiet li saru mill­ mexxejja tal­pajjiżi li ħadu sehem, hekk kif intemmet l­ewwel sessjoni tagħha, ak-

Minkejja li kien hemm xi żmien li kien qiegħed jiġi ssuspettat li Macron kien qiegħed jimbotta l-ħolqien ta’ din l-ghaqda sabiex isservi sabiex l-Ukrajna tkun tista’ tingħata appoġġ formali mill-Unjoni Ewropea mingġħajr ma jkollha l-approvazzjoni tal-proċess sabiex issir membru sħiħ approvat, suspett li issa spiċċa RUBEN għalkollox BRIFFA minħabba li l-Ukrajna kellha l-applikazzjoni ghattnedijja ta’ dan il-proċess approvat, issa nafu wkoll li din l-għaqda mhijiex sejra sservi ta’ antiporta għad-dħul ta’ diversi pajjiżi li llum għexieren ta’ snin jistennew li jiddaħħlu bħala membri sħaħ talUnjoni Ewropea.

Skont xi mexxeja li ħadu sehem f’dan il-forum, b’Liz Truss fuq quddiem, din l-għaqda mhijiex sejra tkun iddominata mill-Unjoni Ewropea, għalkemm ta’ min jgħid li minġabba li kien l-għaqda għadha mingħajr l-istrutturi sabiex tiffunzjona kif suppost, din użat diversi riżorsi tal-istess Unjoni Ewropea sabiex appuntu ġiet organizzata l-ewwel sessjoni ġewa r-Republika Ċeka. Fil-fatt, l-inviti lill-mexxeja Ewropej sabiex jattendu għal-laqgħa ta’ ftit jiem ilu, kienu ntbagħtu minn ħadd ħlief Charles Michel, li huwa l-President tal-Kunsill Ewropew.

huma ta’ interess komuni gurtà, l­enerġija, it­transport l­irwol li se jkollha din għalihom kollha. Fil­fatt, Fil-fatt, sa uissa,l­moviment nafu li żgur tal­persuni mhijiex sejra l­għaqda tkun xi politika ġdida, jekk f’Mejju li għadda, waqt li fuq kollox nistgħu nsejħulha bħala temi li jistgħu jiġu dis­ sostitut tan-NATO. Dan il-fatt ħareġ ċar anke millkien qiegħed jagħmel preżen- kussi f’dan il­forum li huwa hekk. Sa ċertu punt, mid­dikmod ta’ kif xi pajjiżi li ħadu sehem fil-laqgħat ta’ tazzjoni fuq il­Komunità Po­ kien qiegħed jipproponi. jarazzjonijiet li saru mill­ Praga, l-aktar dawk membri tal-Unjoni Ewropea, litika Ewropea fil­Parlament Minkejja din id­definizz- mexxejja tal­pajjiżi li ħadu qaghdu hafna attenti kif jittrattaw il-tema tasEwropew, il­President Fran­ joni ta’ Macron, s’issa għad sehem, hekk kif intemmet sigurtà ġewwa l-Ewropa. ċiż semmamistemi bħas­si­ hemm ħafna dubji rigward l­ewwel sessjoni tagħha, akħareġkien ċar x’mhijiex

tennija tkun din l­għaqda milli x’se tkun eżatt.

Fil­fatt, s’issa, nafu li żgur mhijiex se tkun xi sostitut tan­NATO. Dan il­fatt ħareġ ċar anke mill­mod ta’ kif xi pajjiżi li ħadu sehem fil­

tar ħareġ ċar x’mhijiex mistennija tkun din l­għaqda milli x’se tkun eżatt.

Fil­fatt, s’issa, nafu li żgur mhijiex se tkun xi sostitut tan­NATO. Dan il­fatt ħareġ ċar anke mill­mod ta’ kif xi pajjiżi li ħadu sehem fil­

kien qien servi ’ tinmillgħajr zjoni mbru issa abba ppli’ dan nafu ijiex ħadli ilstenmemwro-

ħadu b’Liz in ln idwrogħid aqda tturi post, al-isx ap-ewblika lillttenjiem minn el, li nsill

eb

i fih qgħa wroruss, kiekejja eċesur ta’ ważi u tat-

Truss a li l-ħaKonerma minPartit għad ’ op-

X’sar fil-laqgħa ta’ Praga?

ANALIŻI INTERNAZZJONALI

It-Tnejn 10 ta’ Ottubru 2022 | 9

15 ta’ Ottubru 2022 | EKONOMIJA

11

pożizzjoni għal dak kollu li laqgħat Praga, dan l-aktar Millita’jidher, is-sumdawk membri tal-Unjoni Ew- joriġina minn Franza. Dan mit diġà ħalla xi frott minħabropea, qagħdu ħafna attenti kollu ġej mill-istorja tar-Renba li għall-inqas ressaq ju lirUnit li matul is-sekli kien kif jittrattaw il-tema tas-siRen Unit xi ftit lejn l-Unl-għadu numru wieħed tal-isgurtàju fl-Ewropa.

Minkejja li kien hemm xi litess joni Ewropea minħabba fihFranza.

Truss tdiddel il-ħsieb żmien li kien qiegħed jiġi intlaħaq tfehim fuqssir kwistSa ftit qabel xi il-jum li fih kellha l-ewwel laqgħa ssuspettat li Macron kien X’sar fil-laqgħa tal-Komunità Politika Ewropea, il-preżenza ta’ jonijiet bħall-immaniġġjar ta’Praga? qiegħed jimbotta l-ħolqien ta’ Liz Truss, il-Prim Ministru Ingliż, kienet għadha opri tal-baħar żgħar ta’ din l-għaqda isservi dubjuża, minkejja libiex Boris Johnson,bejn il-predeċessur biex l-Ukrajna tkun tista’ ta’ tinjidher, dan is-sumtagħha kien favur din l-għaqda Fran zakienutantl-Ingilterra.

DanMilliġdida għata formali millmittat-twaqqif diġà ħalla xi frott minħabli kważiappoġġ kien pprova jieħu l-mertu jawgura tajjeb għall-eżitu ta’ Un joni Ewropea mingħajr ba li għall-inqas ressaq lirtagħha. negozjati għadhom għadma jkollha li l-approvazzjoni Renju Unit xi ftit lejn l-UnWisq probabbli Truss kienet qiegħda tistenna minħabba li fih tal-proċess biex issir membru joni Ewropea dejjin fuq temi ħafna aktar li tgħaddi l-elezzjoni għall-ħatra tal-mexxej sħiħ approvat, li issa xitaltfehim fuq kwistjaħarqu ta’ suspett żmien Brexitintlaħaq lil-preżenza Partit konservattiv sabiex tikkonferma spiċċa għalkollox minħabba jonijiet bħall-immaniġġjar ta’ għadhom ma ssolvewx tagħha. Dan minħabba li ħewwabejn hdan il-Partit li l-Ukrajna kellha l-appliopri tal-baħar żgħar bejn Konservattiv Ingliż għad hemm element qawwi l-Ingilterra u l-Unjoni kazzjoni għat-tnedijja ta’ dan EwroFranza u l-Ingilterra. Dan ta’ oppożizzjoni għal dak kollu li joriġina minn il-proċess approvat, issa nafu jawgura tajjeb għall-eżitu ta’ pea. li għadFranza.L-aktar Dan kollutilwima ġej mill-istorja tar-Renju Unit wkoll li din l-għaqda mhijiex negozjati li għadhom għadli matul kien l-għadu numru wieħed talha tridis-sekli tissolva hija dik rigse sservi ta’ antiporta għaddejjin fuq temi ħafna aktar istess Franza. ward l-Irlanda ta’ Fuq. dħul ta’ diversi pajjiżi li il- jaħarqu ta’ żmien Brexit li kollox, danjistenis-summit homFuq għexieren ta’ snin għadhom ma ssolvewx bejn X’sar fil-laqgħa ta’ Praga? new li jiddaħħlu bħala meml-Ingilterra u l-Unjoni Ewroserva biex jagħti messaġġ Milli sħaħ jidher, tal-Unjoni dan is-summit diġà pea. ħallaL-aktar xi frotttilwima li għadbri Ewrobejn il-pajjiżi tal-Unjoni Ew- na lill-pajjiżi l-oħra minħab- jati biex issir membru sħiħ b’saħħtu ta’ appoġġ lill-Ukminħabba li għall-anqas ressaq lir-Renju Unit xi pea. ha trid tissolva hija dik rigftit lejn Ewropea minħabba li fih intlaħaq ropea u pajjiżi oħra li ħadu ba l-kriżi tal-energija filwaqt tal-Unjoni Ewropea. Jekk din raj na l-Unjoni f’dan il-mument Skont xi mexxeja li ħadu daqsward l-Irlanda ta’ Fuq. xi tfehim fuq kwistjonijiet bħall-immaniġġjar ta’ sehem minbarra r-Renju li t-Turkija għadha ma ddik- issir fi żmien qasir, dan jindihekk diffiċli.

Matul sehem f’dan il-forum, b’Lizl-interFuq kollox, danli is-summit opri tal-baħar żgħar bejn Franza u l-Ingilterra. Dan Truss fuq quddiem, din lserva biex jagħti messaġġ Unit kienu jinkludu wkoll jaratx ruħha kompletament ka li l-membri qegħdin ifittxu vent tiegħu li semmejna aktar jawgura tajjeb għall-eżitu ta’ negozjati li għadhom bejn il-pajjiżi tal-Unjoni Ew- na lill-pajjiżi l-oħra minħab- jati biex issir membru sħiħ għaq da mhijiex seħafna tkunaktar id- jaħarqu b’saħħtu ta’ appoġġ lill-Uk-il-laqgħat għaddejjin fuq temi ta’ żmien Matul dawn l-Iżlanda, sar ħafna tibdilVladimir ta’ Is-suċċess ta’ din l-ewwel laqgħa hdan din il- aktar ’il fuq, il-President Zelensky lill-Iżvizzera, kontra Putin. danġewwa il-forum biex jiddiskutu ropea u pajjiżi oħra li ħadu ba dominata mill-Unjoni Ewro- bejn rajl-In na f’dan daqsl-kriżipolitika tal-energija Ewropea. Jekk din Brexit li għadhom ma ssolvewx gilterrail-mument ideat bejn il-pajjiżi tal-Unjoni Ewropea u pajjiżi l-ghaqda gdidafilwaqt jista’ jibdatal-Unjoni jitkejjel minn Geor gia, l-Ażerbajġan, pajjiżi qal li permezz ta’ din l-għaqIs-suċċess ta’ din l-ewwel ma xulxin.

Minn jekk sehem li minbarra r-Renju pea, għalkemm ta’ L-aktar min jgħid diffiċli. l-interli t-Turkija għadha ma ddikissir fi żmien dan jindiu l-Unjoni Ewropea. tilwimahekk li għadha trid Matul oħra li ħadu sehem li minbarra r-Renju Unit kienu meta sejra ssir it-tieni laqgha li mistennija ssir qasir, jaf mill-Balkani kif ukoll it-TurUnit kienu jinkludu wkoll li minħabba lirigward kien l-għaqda li semmejna aktar jaratx ruħha kompletament da ġdida, l-Ewropa u l-Ukrajlaqgħa fi ħdan din l-għaqda tissolva hija dik l-Irlanda ta’ vent Fuq. tiegħu jinkludu wkoll lill-Iżvizzera, l-Islanda, il-Georgia, gewwa l-Moldova, pajjiż li flimkien kamal-Ukrajna li l-membri qegħdin ifittxu il-ħolma ta’ Macron twassalx lill-Iżvizzera, ilgħadha mingħajr l-istrutturi ħaf’il fuq, il-President Zelenskypajjiżi kontra Vladimir l-Ażerbajġan, mill-Balkani kifl-Iżlanda, ukoll it-Turkija bdiet in-negozjati sabiex membru sħiħ tal- biex jiddiskutu dan il-forum kija u n-Norveġja, bil-preżenna qegħdin f’pożizzjoni politika ġdida jista’ jibdaPutin. jit- issir sal-aktar laqgħa li hija misFuq kollox, dan is-summit serva qal sabiex jagħti ta’ Georgia, l-Ażerbajġan, pajjiżi u din n-Norvegja, ta’ dawn l-aħħar Unjoni Ewropea. din issir fima żmien qasir, Minn jaf jekk biex tiffunzjona kif suppost, li permezz l-għaq- bil-preżenza Is-suċċess ta’ Jekk din l-ewwel xulxin. za ta’ dawn l-aħħar tnejn tkun na aktarb’saħħtu b’saħħitha biex tinkejjel minn meta se ssir it-tietennija fil-kalendarju ta’ din messaġġ ta’ appoġġ tnejn tkun ta’ importanti kbira.kif Dan minħabba dan jindika li l-membri qegħdin ifittxu dan mill-Balkani ukoll it-Tur- laqgħa din użat diversi riżorsi tal-is- lill-Ukrajna da ġdida,f’dan l-Ewropa u l-Ukrajfi ħdan din l-għaqda il-ħolma ta’il-Macron twassalx ta’ importanti kbira.

Dan il-mument daqshekk diffiċli.

Matul l-intervent li n-Norveġja li jista’ ni jgħin ħafna lipolitika forum sabiex jiddiskutu mal-għaqda xulxin. Minnjiġifieri jaf jekk r-raba’ waħtemm il-gwerra. laqgħa mistennija ssirjibda kija pajjiż u n-Norveġja, bil-preżentess Unjoni Ewropea biex ap- na qegħdin f’pożizzjoni ħaf- huwa ġdida jista’ jitsal-aktar laqgħa li hija mistieghu ġiet li semmejna aktar ‘il fuq, il-President lill-pajjiżi l-oħran-Norveġja minħabba l-krizi tal-energija il-ħolma ta’ Macron twassalx sal-aktar laqgħa li za ta’ dawn l-aħħar tnejn tkun puntu organizzata l-ewna aktar b’saħħitha biex tinminħabba li minn meta se ssir it-tieMatul dawn il-laqgħat sar fil-Moldova,kejjel pajjiż li flimkien tennija fil-kalendarju din da li hija skedata li ssirta’fl-InZelensky qal li permezz ta’ din l-għaqda ġdida, filwaqt li t-Turkijata’għadha ma ddikjaratx ruħha hija mistennija fil-kalendarju ta’ din l-għaqda importanti kbira.

Dan wel sessjoni fir-Repubblika temm il-gwerra. ni laqgħa li mistennija ssir l-għaqda jiġifieri r-raba’ waħhuwa pajjiż li jista’ jgħin ħaf-Putin.mal-Ukrajnajiġifieri ħafna tibdil ta’ f’pożizzjoni ideat ħafna bdiet in-negozl-Ewropa aktar u l-Ukrajna qegħdin kompletament kontra Vladimir r-raba’ wahda li hija gilterra? skedata li ssir ġewwa Ċeka. Fil-fatt, l-inviti lillMatul dawn il-laqgħat sar minħabba li n-Norveġja fil-Moldova, pajjiż li flimkien da li hija skedata li ssir fl-Inaktar b’saħħitha sabiex tintemm il-gwerra. l-Ingilterra? mexxejja Ewropej biex jatten- ħafna aktar tibdil ta’ ideat huwa pajjiż li jista’ jgħin ħaf- mal-Ukrajna bdiet in-negoz- gilterra? du għal-laqgħa ta’ ftit jiem ilu, kienu ntbagħatu minn ħadd ħlief Charles Michel, li huwa l-President tal-Kunsill Ewropew.

Truss tdiddel il-ħsieb Sa ftit qabel il-jum li fih kellha ssir l-ewwel laqgħa tal-Komunità Politika Ewropea, il-preżenza ta’ Liz Truss, il-Prim Ministru Ingliż, kienet għadha dubjuża, minkejja li Boris Johnson, il-predeċessur tagħha kien tant favur ta’ din l-għaqda ġdida li kważi kien pprova jieħu l-mertu tattwaqqif tagħha.

Wisq probabbli, Truss kienet qiegħda tistenna li tgħaddi l-elezzjoni għall-ħatra tal-mexxej tal-Partit Konservattiv biex tikkonferma l-preżenza tagħha. Dan minħabba li ġewwa ħdan il-Partit Konservattiv Ingliż għad hemm element qawwi ta’ op-

12

EKONOMIJA | 15 ta’ Ottubru 2022

Il-Ħadd 18 ta’ Settembru 2022 | 11