€0.50
#02
23 ta’ Diċembru 2020
L-Ekonomija Maltija p3 | Suq tax-Xogħol, Fondi Ewropej p8 | Ħalluni noħlom dwar Malta t’għada... illum p18
Nota mill-Edituri
Warren Farrugia
Omar Vella
X’Sena dik! Waslet fi tmiemha sena li ġabet magħha qlib, tibdil u sfidi ġodda. L-2020 kienet ikkaratterizzata prinċipalment mill-pandemija tal-Covid-19. Tassew l-impatt tal-pandemija kien enormi fuq is-soċjetà globali u tefgħet pajjiżi ġirien tagħna u ekonomiji ferm ikbar minn ta’ pajjiżna f’riċessjoni. L-impatt tal-pandemija fuq pajjiżna ma kienx inqas speċjalment fuq niċeċ sensittivi bħat-turiżmu, is-settur tal-iGaming u kif ukoll dak tar-retail. Kollha b’xi mod ħassew iddaqqa u fl-sfond ta’ dan kollu l-aktar li ħass l-impatt kien ilħaddiem u wisq aktar il-fqir. Biex jilqa’ għall-isfidi tal-pandemija, il-gvern irreaġixxa permezz ta’ inizjattivi ġodda, nieda għadd ta’ skemi ta’ għajnuna, għen diversi kumpaniji lokali biex jespandu, kif ukoll ħadem biex jattira kumpaniji barranin ħalli jinvestu f’pajjiżna u b’dan il-mod, jiżdiedu ħafna opportunitajiet ta’ impjiegi. Iżda, fuq kollox, il-gvern investa u intervjena permezz ta’pakketti finanzjarji u Budget b’sahtu. Bihom għen lil kulħadd u r-rota tal-ekonomija baqet iddur. L-iskema tal-vouchers talGvern tal-€100 kienet suċċess kbir li biha gawdew kemm ilfamilji Maltin u Għawdxin, kif ukoll in-negozji. Dan wassal biex setturi ekonomiċi bħall-kostruzzjoni, isservizzi finanzjarji u professjonali u l-manifattura baqgħu għaddejjin u qegħdin ipattu għal dawk is-setturi li l-iktar li ġew milquta. L-indikazzjonijiet huma li l-COVID-19 se tibqa’ tisraq ix-xena mondjali anke s-sena d-dieħla. It-tama hi li, kif ħabbar il-Prim Ministru fil-jiem li għaddew, permezz tat-tilqima kontra l-Covid-19, pajjiżna se jibda t-triq lejn in-normalità. Tkompli f’paġna 17
2
EKONOMIJA | 23 ta’ Diċembru 2020
Tbassir Ekonomiku
Silvan Mifsud
Kif naħseb hu mistenni, it-tbassir ekonomiku fi żmien ta’ inċertezza kbira huwa eżerċizzju ferm diffiċli. Dan narawh mid-differenzi li qed joħorġu mit-tbassir ekonomiku li qed isir għall-ekonomija Maltija. Fid-19 ta’ Ottubru, fid-diskors tal-Budget, ntqal li l-Prodott Domestiku Gross (PDG) għal Malta fl-2020 se jaqa’ b’7.4% (termini reali) meta mqabbel mal-2019, imma li mbagħad fl-2021 il-PDG se jikber b’5% (termini reali) meta mqabbel mal-2020. Dan bażikament ikun ifisser li l-valur tal-ekonomija Maltija sal-aħħar tal-2021 tkun fuq l-istess livell milqugħ fl-2019 – livell ta’ kważi €13-il biljun. Skont il-Gvern Malti dan it-tkabbir ekonomiku li huwa proġettat fl-2021 se jkun ġej minn tkabbir ta’ 7.5% fl-investimenti, tkabbir ta’ 3.7% fil-konsum privat u tkabbir ta’ 5.5% fl-esportazzjoni. €’000
Prodott Domestiku Gross
2019
2020
2021
2022
2023
13,390,045
12,543,906
13,351,391
14,299,302
15,139,648
Sors: Diskors tal-Budget – 19 ta’ Ottubru 2020 Għaddew kważi 3 ġimgħat u fil-5 ta’ Novembru, il-Kummisjoni Ewropea ppubblikat it-tbassir ekonomiku tagħha tal-ħarifa. Fir-rigward tal-ekonomija Maltija hija qed tipproġetta li l-PDG se jonqos b’7.5% fl-2020 meta mqabbel mal-2019 u li t-tkabbir ekonomiku proġettat fl-2021 se jkun ta’ 3%, li huwa ferm anqas minn dak proġettat mill-Gvern Malti ta’ 5% ftit ġimgħat qabel. Dan ifisser li l-Kummisjoni Ewropea qed tbassar li l-ekonomija Maltija għandha tilħaq il-livell milħuq fl-2019 lejn l-aħħar tal-2022 – sena aktar tard minn kif imbassar mill-Gvern Malti ftit ġimgħat qabel. Kif inhu muri hawn taħt, għall-2021, il-Kummissjoni Ewropea qiegħda tipproġetta li l-konsum privat se jikber b’4.2% (naqra ogħla mit-tkabbir ta 3.7% imbassar mill-Gvern Malti), li l-investimenti se jikbru bi 8% (naqra ogħla mit-tkabbir ta 7.5% imbassar mill-Gvern Malti), filwaqt li l-esportazzjoni se tikber bi 2.3% (li hija drastikament anqas mit-tkabbir mbassar mill-Gvern Malti, ftit ġimgħat qabel, ta’ 5.5%). Main Features of country forecast - MALTA 2019
Annual Percentage Change
mio EUR Curr. prices
% GDP
01-16
2017
2018
2019 2020
2021
2022
13390.1
100.0
3.4
8.0
5.2
4.9
-7.3
3.0
6.2
Private Consumption
6233.1
46.6
2.1
3.4
8.5
5.2
-9.8
4.2
4.3
Public Consumption
2299.7
17.2
2.1
1.7
12.0
11.5
18.4
-0.4
4.8
Gross fixed capital formation
2898.4
21.6
5.0
-0.7
3.1
8.8
-10.1
8.0
6.8
771.1
5.8
7.3
-34.5
-7.7
3.1
-
-
-
Exports (goods and services)
19258.1
143.8
5.3
8.1
-0.5
6.1
-10.4
2.3
7.3
Imports (goods and services)
17392.6
129.9
4.7
4.4
0.4
7.9
-8.4
2.4
6.6
12277.1
91.7
3.0
6.2
7.8
5.8
-7.5
3.0
6.2
2.7
1.7
6.4
6.1
-3.6
3.5
4.5
-0.2
0.2
0.0
0.0
0.3
-0.5
0.0
1.0
6.0
-1.2
-1.3
-4.1
0.0
1.7
2.1
8.1
6.0
5.8
-0.8
1.9
4.3
Unemployment rate (a)
6.4
4.0
3.7
3.6
5.1
4.7
4.1
4.1
3.7
0.1
3.7
2.8
1.0
2.0
1.1
Unit labour costs whole economy
2.4
0.1
4.5
3.7
8.1
0.9
-0.6
Real unit labour cost
0.0
-2.1
2.5
1.5
7.5
-0.6
-2.7
-
-
-
-
-
-
-
GDP deflator
2.5
2.2
2.0
2.2
0.6
1.5
2.1
Harmonised index of consumer prices
2.1
1.3
1.7
1.5
0.8
1.3
1.6
Terms of trade of goods
-0.2
2.4
3.6
0.1
-0.3
0.7
-0.2
trade balance (goods) (c)
-17.3
-12.9
-12.2
-12.5
-6.5
-6.2
-7.3
Current-account balance (c)
-2.2
11.2
11.1
4.4
0.5
0.1
1.4
Net Lending (+) or borrowing (-) vis-a-vis ROW (c)
-0.9
11.8
12.1
5.2
1.5
1.1
2.4
General government balance (d)
-3.2
3.2
2.0
0.5
-9.4
-6.3
-3.9
Cyclically-adjusted budger balance (d)
-3.2
0.9
-0.3
-1.7
-6.9
-3.7
-2.6
-
1.1
-0.3
-1.7
-6.9
-3.7
-2.6
64.4
48.8
45.2
42.6
55.2
60.0
59.3
GDP
of which equipment
GNI (GDP deflator) Contibution to GDP growth: Domestic Demand Inventories Net Exports Employment
Saing rate of households (b)
Structural budget balance (d) General government gross debt (c)
(a) as % of total labour force, (b) gross saving divided by adjusted gross disposable income, (c) as a % of GDP, (d) as a % of a potential GDP
Sors: It-tbassir Ekonomiku Ewropew - Ħarifa 2020
Fil-fatt il-Kummissjoni Ewropea, ukoll tilqa’ kontra d-diffikultà sabiex tagħmel tbassir, billi tgħid issegwenti:
“Madanakollu, il-previżjoni fuq l-ekonomija Maltija hija marbuta mill-qrib ma’ dawk mal-ekonomiji tal-pajjiżi li l-aktar tagħmel negozju magħhom. L-inċertezza fuq kif ilpandemija se tevolvi jafu jżidu r-riskji fuq il-livell ta’ negozju li Malta kapaċi tagħmel ma’ pajjiżi oħra, li jkollu effett fuq kemm tista’ tirkupra millkriżi ekonomika ta’ bħalissa” Interessanti wkoll li filwaqt li l-Kummissjoni Ewropea issemmi l-effetti negattivi għallekonomija Maltija minħabba l-Brexit, din ma ssemmiet xejn fid-diskors tal-Budget u li ma daħlet imkien fit-tbassir ekonomiku li għamel ilGvern Malti. Ħmistax wara t-tbassir ekonomiku talKummisjoni Ewropea, l-aġenzija tal-kreditu Creditreform, fid-19 ta’ Novembru tgħid li qed tistenna li l-PDG ta’ Malta jinżel b’8.2% fl-2020 (tnaqqis akbar minn dak mbassar kemm millGvern Malti u mill-Kummissjoni Ewropea). Dan minħabba li r-restrizzjonijiet ġodda li kellu jagħmel il-Gvern se jwassal għal andament aktar kwiet tal-ekonomija fl-aħħar kwart tal-2020. Skont Creditreform, l-inċertezza tibqa’ kbira u r-riskji fuq livell għoli sakemm ma jkunx hemm vaċċin għal kulħadd. Għall-2021, Creditreform qed ibassru li l-ekonomija Maltija se tikber b’4.5% (aktar minn dak mbassar mill-Kummissjoni Ewropea u kważi fuq il-livell imbassar mill-Gvern Malti) li se jkun possibbli minħabba l-istimolu fiskali li se jagħti l-Gvern Malti. Creditreform iżżid li dan it-tbassir għall-2021 huwa ukoll ibbażat fuq li se jkun hawn vaċċin għal kulħadd fl-2021, li se jwassal sabiex jkun hawn irkupru parzjali fit-turiżmu. Meta taqraw dan kollu tindunaw kemm hu diffiċli li wieħed jagħmel u joqghħd fuq it-tbassir ekonomiku li qed jiġi ppubblikat fi żmien ta’ inċertezza kbira bħal dan. Il-messaġġ tiegħi lil kulħadd, speċjalment lis-sidien tan-negozji huwa, li filwaqt li hu importanti li jżomm lilu nnifsu aġġornat u li jaqra fid-dettall dak li qed jiġi mbassar, huwa bla dubju żmien li filwaqt li nittamaw għall-aħjar, irridu nkunu preparati għall-agħar li jista’ jiġri.
23 ta’ Diċembru 2020 | EKONOMIJA
L-EKONOMIJA MALTIJA
3
Steve Ellul
fl-2021 u lil hinn
X’inhuma dawn
Nemmen ukoll li l-pandemija ħalliet
il-fatturi u
impatt fuq l-apprezzament tan-nies lejn
għalfejn taħseb
il-kwalità tal-ħajja fuq livell globali. Dan,
li jistgħu jagħmlu d-differenza?
flimkien ma’ politika ġdida ġewwa l-Istati Uniti li tirrikonixxi l-problemi tat-tibdil filklima se jwassal biex jiżdied l-investment
Iċ-ċokon tal-pajjiż huwa fih
f’ekonomija iktar sostenibbli. Din hija
innifsu element importanti
opportunità ekonomika unika għal pajjiż
ħafna. Dan għaliex l-impatt
żgħir bħal tagħna li mhux biss jista’
ta’ inizjattivi fiskali jista’ jkun
jibbenefika minn fondi ewropej indirizzat
verament effettiv u rapidu. Fil-
f’dan is-sens iżda fuq kollox jista’ jattira
fatt dan ir-riżultat diġà rajnieh
investiment barrani ġdid li jittrasforma
fil-miżuri li ttieħdu qabel is-sajf
l-industrija lokali għal waħda aktar ħadra
bi skemi li kienu intenzjonati li
u sostenibbli.
jinċentivaw il-konsum intern. Madanakollu numru ta’ industriji ġew Dan jorbot wkoll ma’ kapaċità fiskali li
milqutin b’mod dirett. Kif taħseb li
għandu l-gvern Malti fil-preżent. Fil-fatt
jistgħu jerġgħu jqumu fuq saqajhom
pajjiżna daħal fil-pandemija b’waħda
fis-snin li ġejjin?
mill-aktar rati ta’ dejn baxxi fl-Ewropa. Dan jipprovdi spazju importanti biex
Jiena wieħed minn dawk li nemmen
il-gvern ikun jista’ jinvesti u jsostni
li l-pandemija tista’ u għandha tintuża
Bosta analisti qed
l-ekonomija
bħala katalist għal bidla ekonomika
jantiċipaw li l-2021 se
saqajha kemm jista’ jkun malajr.
billi
jgħinha
tqum
fuq
pożittiva. Dan jista’ jsir anke f’pajjiżna.
tkun is-sena ta rkupru
Fl-opinjoni tiegħi biex dan isseħħ il-
ekonomiku kemm se jkun
Fuq kollox però, il-fatt li s-suq tax-
politika ekonomika trid tkompli tevolvi
faċli sabiex l-ekonomija
xogħol baqa’ wieħed f’saħħtu minkejja
għal waħda li tinċentiva l-innovazzjoni,
Maltija tirkupra wara
l-pandemija se jkun fattur essenzjali biex
il-kreattività u t-trasformazzjoni għar-
l-pandemija?
l-intrapriżi Maltin ikunu jistgħu jerġgħu
realtajiet tal-futur.
jibdew joperaw b’andament hekk kif Indubbjament, is-sena li ħerġin
minnha
kienet
unika
għall-
waħda
ekonomija
tagħna
li
tiżdied id-domanda.
Storikament,
Malti
Taħseb li l-ekonomija se terġa’ tiġi
speċjalment
għal dak li kienet qabel?
strutturali fl-ekonomija tagħna. Mhux
bħal ekonomiji globali oħra
l-imprenditur
dejjem wera li kapaċi jadatta malajr meta
affaċjat
b’bidliet
hekk biss, imma kull darba li dan seħħ,
esperjenzat
Fil-fatt naħseb li jkun żball jekk naspiraw
il-pajjiż għadda minn perjodu ta’ tkabbir
l-agħar kriżi sa mit-
li nieħdu l-ekonomija lura għal dak li
ekonomiku f’saħħtu. Ironikmanent, il-
tieni gwerra ‘l hawn.
kienet qabel Marzu tal-2020. Dan għaliex
bidliet li ġabet magħha l-pandemija
il-pandemija
ċertu
jistgħu jkunu l-bażi li fuqhom nibnu
xejriet fuq livell mondjali litteralment mil-
ekonomija u industrija aktar sostenibbli
fuq
lejl għan-nhar u ekonomija verament
li twassal lil pajjiż għal tip ta’ prosperità
in-negozju, matul l-2020
f’saħħitha tiddependi fuq il-kapaċità li
ġdida.
Anke
meta
mal-kriżi tal-2008,
mqabbla finanzjarja
l-impatt
kien wieħed ferm aktar
rnexxielha
tibdel
tadatta għar-realtajiet ġodda.
aggressiv. Il-qasam F’dawn
iċ-ċirkostanzi
tad-diġitalizzazzjoni
huwa
bla
possibilment l-aktar settur li jixhed dawn
preċedent huwa diffiċli li wieħed
il-bidliet. Bl-ammont kbir ta’ ħaddiema,
Ekonomija
tas-servizzi,
sostenibbli tista’
b’kunfidenza. Madanakollu issa li nstab
li llum qed jaħdmu b’mod effettiv
il-vaċċin u se jibda jitqassam jeżisti
mingħajr ma jmorru l-uffiċċju u ż-żieda
twassal il-pajjiż
skop għal ottimiżmu kawt hekk kif
fil-konsum online fost affarijiet oħra se
għal tip ta’
l-ekonomija ta’ pajjiżna tista’ tibni fuq
jkollom impatt fuq diversi setturi bħas-
fatturi importanti li jistgħu jagħmlu
settur tal-proprjetà u anke tal-bejgħ bl-
prosperità ġdida
l-irkupru relattivament aktar faċli.
imnut.
jipprevedi
l-andament
ekonomiku
partikolarment
fis-settur
4
EKONOMIJA | 23 ta’ Diċembru 2020
2021: Bidu ta’ ekonomija ġdida,
Stephanie Fabri
realtà differenti
I
s-sena 2020 tefgħet quddiemna sfidi
ideat għall-futur u jfasslu viżjonijiet għal
inpoġġu
kbar, sfidi ta’ saħħa, sfidi ekonomiċi,
ekonomiji aktar reżiljenti u ekonomiji aktar
f’riskju kumparat ma’ pajjiżi oħra.
u anke sfidi soċjali. Mil-lat ekonomiku
sostennibli u b’saħħithom.
bdejna nieħdu r-ruħ hekk kif bdejna
X’ifisser
dan
kollu
għall-impjiegi?
It-teknologija,
bis-sħiħ kif ngħixu u kif l-ekonomija
d-diġitalizzazjoni se jkunu qegħdin jgħinu
b’saħħitha
topera.
f’din
‘upskilling’. Ifisser ukoll li rridu
kollu
għen
sabiex
ċertu
it-transformazzjoni
u
tagħna
nadattaw għar-realtà ġdida li affettwat Dan
l-innovazzjoni,
l-kompetittività
tal-ekonomiji.
Ifisser li hemm bżonn ta’ aġenda fuq
‘reskilling’
setturi jibqgħu għaddejjin. Madanakollu,
Minħabba x-xokk tal-COVID-19, il-“Fourth
nagħmlu
setturi
Industrial
sabiex nippreparaw l-istudenti
oħrajn
essential
retail
bħat-turiżmu
affetwati
Revolution”
ġiet
aċċellerata
t-tibdiliet
konsiderabbilment. L-impatt fuq dawn is-
l-automation
Università
setturi u fuq l-ekonomija b’mod ġenerali se
jespandu r-remote working. Dan kollu se
bbażata
nibqgħu nħossuh għas-snin li ġejjin. Infatti,
jkun qed iġib miegħu tibdil fid-domanda
Dan
l-Fond Internazzjonali Monetarju qiegħed
għat-tip ta’ xoghol li se jkun qiegħed
speċjalment minhabba l-fatt illi
jipprevedi
ekonomiku
fuq
ix-xogħol,
filwaqt
li
minn
neċessarji
tagħna
l-impatt
jiġu
n-non-
fejn kumpaniji qed iħarsu biex isaħħu
illi
baqgħu
u
primarja
għal fuq
huwa
u
sal-
ekonomija
mudell kruċjali
gdid. għalina
tal-
jinħoloq. Id-domanda rigward it-tip ta’
l-ekonomija Maltija u Għawdxija
COVID-19 jista’ jibqa’ jtawwal sas-sena 2025.
xogħol se tkun qiegħda tinbidel anka
tiddependi fuq ir-riżorsa umana.
Baqgħalna x’naħdmu, però għalkemm
għaliex se jkun hemm aktar enfasi fuq
baqa’ biex forsi nilħqu l-livelli li kellna, l-
investiment li jsaħħaħ l-ekonomija il-
Is-sena 2021 mhux se tkun sena
ekonomija se tibda terġa’ tissaħħaħ mis-
ħadra.
faċli, però se tkun sena fejn nibdew
sena 2021, speċjalment fit-tieni nofs ta’ din is-sena.
nibnu l-pedamenti b’saħħithom għal Din
it-transformazzjoni
ekonomika
fit-
futur aħjar. Ovvjament, iktar ma l-vaċċin
teknoloġija u fl-ekonomija l-ħadra se tkun
jasal u jaħdem malajr, mhux biss se jgħin
Mhux kollox kien ħażin fis-sena 2020. Din
qed iġġib magħga tibdil fuq kif jaħdmu
sabiex ikollna lura l-awtonomija lura fuq
is-sena tatna ħin sabiex nieqfu mill-ħajja
setturi varji minn agrikoltura, kostruzzjoni,
kif nissoċjalizzaw, però iktar se nkunu
tant mgħaġġla li konna qed ngħixu u
wholesale u retail, turiżmu, sa gaming,
nistgħu
naħsbu. Gvernijiet, professjonisti, msieħba
servizzi finanzjarji, arti, kultura etċ. Jekk it-
dawn il-viżjonijiet u trasformazzjonijiet
soċjali, u policy-makers bdew jagħrblu fuq
trasformazzjoni ma sseħħx, inkunu qegħdin
ekonomiċi, soċjali, u ambjentali.
Innovation Advert 1.pdf
1
21/12/2020
17:03
naħdmu
u
nimplementaw
MINISTERU GĦAR-RIĊERKA, L-INNOVAZZJONI U L-KOORDINAZZJONI TAL-ISTRATEĠIJA WARA COVID-19
C
M
Y
CM
MY
SIBNA
online
innovazzjoni
CY
CMY
K
facebook.com/innovazzjonigovmt
23 ta’ Diċembru 2020 | EKONOMIJA
5
Il-Pjan Strateġiku Tagħna Għas-Sena 2021 Tech.mt bir-responsabbiltà unika li tirrappreżenta u tippromwovi s-settur tat-teknoloġija u l-innovazzjoni f’Malta, kienet kruċjali biex tiżgura li t-teknoloġija tintuża bl-aħjar mod possibbli.
F
id-dawl
tal-firxa
wiesgħa
tar-
il-kompożizzjoni
jipparteċipaw b’mod
responsabbilitajiet ta’ Tech.mt u
turnover u personnel,
li hi distribuzzjoni tad-ditti skont id-
attiv fis-settur. Tech.
l-proġetti diversi li hi tikkordina,
daqs u l-età, in-natura tan-negozji li
mt. għandha l-għan li
bla tlaqlieq wieħed jista’ jgħid li dawn
jinkludu
tindirizza n-nuqqas ta’
kienu ikopru l-aspetti kollha tas-soċjetà.
ekonomika
fil-ġid
ħiliet previsti fis-settur
Dan kien jinkludi l-ħidma biex negozji
nazzjonali. Ma’ dawn imbagħad hemm
tat-teknoloġija lokali fis-
imorru diġitali, l-imbuttar għal aktar nisa
l-internazzjonalizzazzjoni li jirrigwarda
snin li ġejjin.
f’impjiegi diġitali relatati max-xogħol
l-bejgħ domestiku meta mqabbel mal-
biex tonqos il-qasma diġitali u jiġi żgurat
esportazzjoni u l-investiment fl-attività
Għal dan il-għan, fl-2021
li t-tfal ikunu siguri online.
ta’ R&D u l-innovazzjoni.
Tech.mt se jkollha rwol
s-settur,
u
jiġifieri
l-kontribuzzjoni s-sehem
bejn
l-industrija
Tech.mt għandha
diġitali b’saħħtu flimkien ma’ bażi biex
studju biex tiddetermina kemm hu faċli
tikkompeti għal futur ġdid. Biss, għad
f’Malta li tibda tagħmel negozju marbut
m’hemmx lok li wieħed ikun sodisfatt
mat-teknoloġija, billi tkejjel il-prestazzjoni
Mir-riċerka li Tech.mt wettqet
b’dan.
tal-pajjiż skont id-dimensjonijiet meqjusa
matul
l-aktar
ġie realizzat li bosta setturi
tal-ICT u tat-teknoloġija
rilevanti
biex
li tiżviluppa
fil-kollaborazzjoni
Malta għandha settur teknoloġiku u
Matul il-pandemija tal-Covid-19, is-settur
l-għan
ewlieni
tibda
tmexxi
t-teknoloġija minn pajjiżna.
is-sena
ekonomiċi
żiedu l-valur
u
l-istituzzjonijiet edukattivi.
li
għaddiet
lokali
għadhom
jużaw proċessi u sistemi antiki.
miżjud gross tagħhom matul is-sena ta’
Waħda mill-ambizzjonijiet tagħna fl-
Minn naħa, dan jista’ jidher
qabel u urew reżiljenza qawwija għas-
2021 hija li nikkollaboraw mal-Uffiċċju
inkwetanti,
settur.
Nazzjonali tal-Istatistika, biex niġbdu
l-oħra, hemm potenzjal enormi
u nsegwu r-riżultati mill-istħarriġ tal-
għas-settur tat-Teknoloġija lokali.
Fit-tieni kwart, marġni dejjaq ħafna
Innovazzjoni bi-annwali esklussiv għal
Fl-2021 Tech.mt se tibqa’ tkun
tas-settur
ditti fis-settur teknoloġiku Malti.
kruċjali biex tiżgura li t-teknoloġija
tat-teknoloġija
poġġieh
f’kontribuzzjoni ta’ qrib l-10 fil-mija tal-
iżda
min-naħa
u l-pjattaformi diġitali jintużaw
Valur Miżjud Gross. Fil-fatt dan żdied
Permezz ta’ din il-kollaborazzjoni, Tech.
bl-aħjar mod possibbli. Dan hu
b’aktar minn 5 fil-mija fuq l-istess perjodu
mt qed timmira li tiġbor informazzjoni
importanti
tas-sena ta’ qabel.
mhux
biss
dwar
jekk
biex
tkun
żgurata
it-teknoloġiji
ekonomija li hija bbażata fuq ir-
diġitali humiex qed jintużaw mid-ditti li
reżiljenza diġitali u l-innovazzjoni
Waqt li kien hemm dan, il-produttività
wieġbu, iżda wkoll tiġbor informazzjoni
diġitali.
tas-settur rat l-ikbar żieda qawwija matul
kwalitattiva dwar kwalunkwe ostakli li
f’pożizzjoni tajba biex jgħin lin-negozji
l-aħħar għaxar snin. Din tirrifletti l-bażi
jkunu qed jiġu ffaċċjati fl-adozzjoni u jew
lokali jiksbu l-għajnuna u l-assistenza
soda ta’ dan is-settur kif ukoll l-attrazzjoni
l-użu ta’ tali teknoloġiji diġitali.
kollha li għandhom bżonn fil-vjaġġ
ta’ Malta f’dan is-settur inkluż il-ħaddiema
It-tim
ta’
Tech.mt
jinsab
diġitali tagħhom.
tas-sengħa
tagħha,
istituzzjonijiet
Bħala
edukattivi
b’saħħithom,
infrastruttura
għall-2021, Tech.mt beħsiebha tkompli
L-impenn ewlieni ta’ Tech.mt fl-2021
tiffoka
fuq
jibqa’
u diversi inċentivi li jkomplu jsaħħu
tgħin
lill-kumpaniji
tat-Teknoloġija
tat-teknoloġija
l-attrazzjoni ta’ Malta.
jiksbu
esponiment
internazzjonali
Permezz ta’ parir ta’ esperti flimkien ma’
b’saħħitha
tat-telekomunikazzjonijiet
parti
mill-istrateġija diversi
tiegħu
inizjattivi
biex
dak
li
tiggwida
lill-kumpaniji
fid-direzzjoni
t-tajba.
bħal webinars immirati lejn udjenzi
servizzi immirati li joħolqu soluzzjonijiet
Il-prestazzjoni teknoloġika ta’ Malta sa
internazzjonali li jservu bħala vetrina
u
ftit ilu ma kinitx tingħata l-attenzjoni li
għall-kumpaniji
lokali
f’avvenimenti lokali u internazzjonali, Tech.
kien jistħoqqilha mir-riċerkaturi. Biex
biex juru l-prodotti/servizzi tagħhom;
mt qed tfittex li tiffaċilità l-konnessjonijiet
tindirizza dan in-nuqqas, Tech.mt se
u
għan-negozji
tkompli bl-isforzi tagħha biex trawwem it-
kumpanija tagħna biex isservi bħala
tkabbir għas-settur lokali tat-teknoloġija.
katalgu
Dan se jkun qed isir permezz ta’ gruppi
kumpaniji lokali tat-teknoloġija u li jiġu
Tech.mt se tkun qed tiggwida lin-negozji biex
ffukati bl-għan ewlieni ta’ għarfien u sfidi
promossi barra l-pajjiż.
jifhmu l-aħjar opportunitajiet eżistenti tas-suq
t-titjib ta’
tat-teknoloġija
tal-għodda servizzi
li
tal-profil jistgħu
tal-
pjattaforma
għall-parteċipazzjoni
biex
jespandu
jew
jinternazzjonalizzaw.
joffru
rilevanti.
ibbażati fuq ix-xejriet attwali. It-tim f’Tech.mt
Tech.mt
mt tikkonċerna l-implimentazzjoni ta’
jistgħu jgħinu tissodisfa l-għanijiet tan-negozju
kampanji li jimmiraw għal firxa wiesgħa
tiegħek. Tech.mt kontinwament tmexxi r-riċerka
tendenzi relatati mad-daqs tas-settur
ta’ udjenzi. Ibda minn studenti li jiġu
u l-intelliġenza tas-suq dwar il-komunità tat-
tat-teknoloġija lokali fosthom tkabbir
mħeġġin jieħdu suġġetti STEM, u ibqa’
teknoloġija globali, u b’hekk nifhmu d-domanda
jew tnaqqis fin-numru ta’ intrapriżi,
sejjer għall-għoti tas-setgħa lin-nisa biex
tas-suq, l-opinjonijiet tal-konsumatur u r-riskji.
li
jiffoka
l-għan
li
tmexxi
jistieden biex dak li jkun jesplora aktar kif Tech.mt
it-
studju
għandha
Ħidma kontinwa li qed tagħmel Tech. esklussivament
“Malta għandha settur tat-teknoloġija lokali u diġitali b’saħħtu flimkien ma’ bażi biex tikkompeti għal futur ġdid.”
6
EKONOMIJA | 23 ta’ Diċembru 2020
INĦARSU ‘L QUDDIEM
Għal Aktar Suċċessi Ekonomiċi Ftit tal-jiem ilu, l-aġenzija internazzjonali ta’ kreditu Fitch reġgħet tat ċertifikat eċċellenti tal-ekonomija ta’ Malta billi kkonfermat ir-rating ta’ pajjiżna bħala A+, bi prospetti stabbli.
L Alex Muscat
Segretarju Parlamentari għaċ-Ċittadinanza u l-Komunitajiet
-esperti ta’ Fitch Ratings, magħrufa
Dawn ir-riżultati jinkisbu b’riżultat tal-
Jekk
li ma jħarsu lejn wiċċ ħadd, sostnew
għaqal ta’ dan il-Gvern li ħsibna biżżejjed
ċittadinanza mill-Istati Membri fuq livell
li
l-prodott
domestiku
l-UE
trid
tirregola
l-għoti
taċ-
gross
sabiex niddiversifikaw is-sorsi ta’ qligħ
Ewropew, għandha tagħmel dan permezz
ta’ pajjiżna, jiġifieri l-ekonomija sħiħa,
tagħna, fosthom permezz ta’ inizjattivi li
ta’
mistennija tikber aktar fl-2021 u fl-2022.
jattiraw investiment dirett barrani.
mingħajr
diskriminazzjoni.
tgħid
s-27
L-Aġenzija Fitch għollew l-istimi tagħhom
argumenti li
legali Stat
b’saħħithom
u
L-istatistika
Membru
tal-UE
għat-tkabbir, fi żmien ta’ pandemija globali
Iżda jekk it-theddid tal-pandemija qed
flimkien approvaw madwar 2 miljun ta’
li qed tħalli riperkussjonijiet ekonomiċi
nilqgħu għalih b’ċertu għaqal, l-istess
ċittadinanza bejn l-2017 u l-2019. Ħafna
iebsa
madwar
li
bħalissa qed nagħmlu bir-raġunar tal-
ngħataw
maħsub
Kummissjoni Ewropea fejn jidħlu dawn
dixxendenza naturali li ġejja minn pajjiż
oriġinarjament li l-ekonomija
l-inizjattivi. Spiss, qed jinġiebu argumenti
Ewropew. Każijiet ta’ ċittadinanza Maltija
se tikber b’rata ta’ 4.1%, issa
bħal dawk, li valuri Ewropej, inkluż il-
b’investiment
passaporti, huma għall-bejgħ.
0.05% tat-total u huma akkumpanjati
s-sena
id-dinja.
d-dieħla
Filwaqt
kien
l-istess aġenzija qed tbassar li pajjiżna se jgawdi minn tkabbir ta’ 5.4%! Dan
ma
b’kumbinazzjoni, s-setturi
jiġix
Anzi
wisq
m’għandhom
li
tradizzjonali
jdawwru
r-rota
lukandi
ristoranti,
u ħadu
daqqa ta’ ħarta kbira.
inqas
minn
dawn
għall-kuntrarju tal-kumplament.
l-argumenti
mhux
talli
Dan kollu jfisser li l-ħażen ta’ din id-dinja;
legali,
talli
it-terroriżmu, l-evażjoni tat-taxxa, il-ħasil ta’
jimminaw il-ġid finanzjarju li qed jinħoloq
flus u l-korruzzjoni, la ħoloqhom pajjiżna u
mill-inizjattivi Maltin: xejn inqas minn €1.5
wisq inqas qed jistedinhom, għax il-mezzi
biljun.
Maltin huma mdawwra minn due diligence
ebda
bażi
ekonomika f’pajjiżna, bħal
jaffettwaw
minħabba
minn skrutinju kontinwu u qawwi mmens, Dan mhu vera xejn.
inqas fi żmien meta
iċ-ċittadinanza
riġidissimu. Dan nagħmluh appuntu għax Irridu noqogħdu attenti minn argumenti
is-saħħa tal-inizjattivi Maltin irriduha tkun
mibnija
ibbażata fuq is-serjetà tagħhom, u mhux
purament
fuq
asserzjonijiet
u fuq l-insistenza ta’ ċertu valuri fejn
il-kuntrarju, kif qed tingħata impressjoni.
jaqbel biss. Pereżempju, il-Kummissjoni Ewropea
Is-suċċess
ekonomiku
li miljuni ta’ persuni madwar id-dinja
tinjora
kompletament
il-fatt
minkejja
ċ-ċirkostanzi
huma ċittadini ta’ pajjiżi Ewropej, b’mezzi
b’kumbinazzjoni. L-argumenti li elenkajt
perfettament legali, bħal ngħidu aħna
hawn
żwieġ jew dixxendenza, mingħajr qatt
Kummissjoni Ewropea mhux biss għall-
ma għexu jew resqu lejn il-pajjiż rispettiv.
fatt li huma validissimi, imma għaliex
Allura, meta tqis li bl-inizjattiva Maltija,
ninsab konvint li għandna nkunu aħna li
jrid ikun hemm investiment monetarju
nagħmlu deċiżjonijiet dwar iċ-ċittadinanza
sostanzjali u perjodu ta’ għajxien fil-pajjiż,
tagħna għaliex iħares is-sovranità tagħna.
wieħed jibda jistaqsi xi trid tgħid biha
Ninsab kommess li s-suċċess ekonomiku
l-Kummissjoni Ewropea meta ssemmi
tagħna se nkomplu nsostnuh fiż-żmien li
l-argument ta’ ‘rabtiet ġenwini’ mal-
ġej b’aktar deċiżjonijiet għaqlija għall-ġid
pajjiż li qed joffri opportunità.
qed
li
nagħmluhom
qed mhux ukoll
niksbu ġej mal-
ta’ pajjiżna.
Xogħolna hu li nikkonsultaw sabiex
intejbu
l-inizjattivi
tagħna, u hekk qed nagħmlu. Aktar ma nikkonsultaw, aktar qed
insibu
qawwija inkluż
li
maġġoranza
mill-kamp
avukati
legali,
ewlenin,
ma
jaqblux max-xejra li qed tieħu l-Kummissjoni Ewropea lejn Malta. Għallkuntrarju, jaqblu li d-dritt li tingħata ċ-ċittadinanza hija kompetenza ewlenija tal-Istati Membri u l-fatt li ċ-ċittadini tal-Istati liberament
Membri fl-UE
jistgħu huwa
jiċċaqalqu
konsegwenza
sempliċi u pożittiva tal-moviment ħieles.
Is-suċċess ekonomiku li qed niksbu minkejja ċ-ċirkostanzi mhux ġej b’kumbinazzjoni.
23 ta’ Diċembru 2020 | EKONOMIJA
7
VIŻJONI GĦAL AKTAR
INVESTIMENT B’SAĦĦTU
D
an iż-żmien ta’ pandemija globali qed jurina li s-swieq li tradizzjonalment niggwadanjaw l-aktar minnhom fl-ekonomija tagħna, bħat-
turiżmu, pereżempju, mhumiex infallibbli. Huwa minnu
QED NGĦIXU FI ŻMIEN LI HUWA MIMLI POTENZJAL DAQS KEMM HUWA TA’ SFIDA.
tesperjenza telf jew inċertezza ekonomika, soċjali jew amministrattiva mal-ewwel intopp. Ir-reżiljenza u l-għaqal tal-poplu Malti jiswa mitqlu deheb għal nies ta’ ċertu suċċess.
li qed ngħixu f’ċirkostanzi eċċezzjonali, imma huwa minnu wkoll dak li jgħidu l-Ingliżi: do not put all your eggs in one basket.
Issa ninsabu f’pożizzjoni fejn din ir-reżiljenza mhux Ġeneralment,
il-pajjiżi
minn
fejn
jiġu
investituri
biss isservi lilna, Maltin u Għawdxin, iżda sservi wkoll
jkollhom popolazzjoni kbira u numru konsiderevoli ta’
lil inidividwi b’ċertu ħila, fondi u esperjenza li jixtiequ li
L-ekonomija Maltija sejra tajjeb, minkejja kollox. Dan
individwi b’valur għoli nett. Ħafna drabi jkunu pajjiżi
pajjiżhom jinsab fl-istess sitwazzjoni. Il-Programm Malti
mhux qed ngħidu jien, imma tgħidu l-Aġenzija ta’ Kreditu
b’restrizzjonijiet fuq l-ivvjaġġar jew xi tip ta’ restrizzjonijiet
ta’ Residenza u Visa jservi bħala għodda biex jattira
Fitch, li kkonfermat il-klassifikazzjoni ta’ Malta bħala A+
ta’ drittijiet, bħal drittijiet tal-bniedem u tal-proprjetà.
kapital uman, u joħloq xenarju li minnu jgawdi kulħadd.
bi prospetti stabbli, fl-eqqel ta’ żmien ekonomiku ta’
Malta tgawdi għaliex tattira talent globali, tiġbor kapital
sfidi kbar. Fi kliemhom: “Fitch’s expectation that GDP
Eżempju tajjeb huwa l-Indja; t-tieni l-iktar pajjiż popolat
minn barra, toħloq ix-xogħol f’Malta stess u jkolla sors
growth will recover and the budget deficit narrow in
u l-iktar demokrazija popolata fid-dinja. Il-popolazzjoni
ġdid ta’ dħul, biex dejjem issostni r-reżiljenza tagħha.
2021 and 2022”.
densa tagħha tinkludi kemm individwi b’valur nett għoli kif ukoll dawk li jaqilgħu dħul baxx. Huma ħafna
Il-kontribuzzjonijiet
Dan is-suċċess irid ikun sostnut, billi nħabblu moħħna.
l-Indjani li qed jemigraw biex ifittxu stil ta’ ħajja aħjar u
benefiċjarji
Waħda mill-mezzi li għandna sabiex insostnu dan is-
aċċess faċli għall-ivjaġġar mingħajr viża. L-istess nistgħu
ammontaw għal €45.5 miljun fuq erba ’snin. Issa rridu
suċċess huwa l-Programm Malti ta’ Residenza u Visa
ngħidu bħal pajjiżi bħaċ-Ċina, ir-Russja, Hong Kong u
nsostnu dan is-suċċess. Għalhekk qed naħdmu sabiex
(MRVP), li tnieda fl-2015 u jipprovdi lill-applikanti ta’
Vjetnam. Fattur ieħor li jġiegħel ħafna nies ifittxu dawn
nirrevedu kontinwament il-programm tagħna sabiex
suċċess bi dritt ta’ residenza permanenti jew dritt ta’
il-programmi huwa l-edukazzjoni, b’ħafna ġenituri
intejbuh u nfittxu kontinwament modi biex nattiraw
soġġorn f’pajjiżna b’mod indefinit. Dan jagħmluh
jfittixu aċċess għal kulleġġi u universitajiet tajbin.
biss b’ammont ta’ kundizzjonijiet li jridu jissodisfaw
imħallsa
tal-Programm
lill-Gvern ta’
Visa
Malti u
mill-
Residenza
it-talent. B’hekk nemmnu li nistgħu nsostnu xenarju li minnu jibbenefika kulħadd, imma
kontinwament. Il-programm jappella għal ċittadini li
Irridu ngħarfu li fi żmien bħal dan ta’
ġejjin minn barra l-Unjoni Ewropea, minn barra ż-Żona
pandemija, jidħol xi ftit l-element ta’
Ekonomika Ewropea, jew li mhumiex ċittadini Żvizzeri.
‘survival of the fittest’. Il-fatt li Malta
l-aktar il-Maltin u l-Għawdxin. Għax flaħħar mill-aħħar, ġid li jinħoloq f’Malta jitgawda minnha stess, b’investiment
għaddejja minn dan kollu b’ċertu
f’setturi
Ħafna jistaqsu għaliex ċittadini minn pajjiżi differenti
livell ta’ suċċess, jagħmel lil pajjiżna
l-edukazzjoni, l-arti u l-kultura, ir-
varji
madwar id-dinja jkunu interessati li jagħżlu programmi
attraenti ferm għal min irid jinvesti.
riċerka u t-teknoloġija, fost oħrajn.
ta’ residenza permanenti, jew inkella minn liema pajjiżi
Għaliex? Għax l-istabilità hija fattur
jiġu dawn il-persuni. Huwa importanti li jkollna stampa
importanti għal min għandu x’jinvesti.
aktar ċara tal-motivi ta’ dawn l-investituri, minħabba
Jekk tkun ħdimt ħajtek kollha sabiex
perċezzjonijiet żbaljati dwar il-kunċetti ta’ residenza u
ksibt suċċess, żgur li tkun trid ambjent
ċittadinanza.
li jippermettilek tkattar dak li ksibt, mhux
Charles Mizzi
fosthom
Kap Eżekuttiv Aġenzija Maltija għar-Residenza u l-Viża
is-saħħa,
8
EKONOMIJA | 23 ta’ Diċembru 2020
Suq tax-Xogħol, Fondi Ewropej 4 Sfidi għall-2021
Peter Agius
Kandidat MEP u espert tal-UE
Fi kliem il-Ministru tal-Finanzi stess, il-mudell ekonomiku riċenti tal-pajjiż ibbażat fuq l-importazzjoni tal-ħaddiema barranin teħtieġ reviżjoni. Kienu bosta l-vuċijiet li fil-passat widdbu lill-gvern dwar in-natura insostenibbli ta’ mudell ekonomiku fondat fuq l-espansjoni tal-popolazzjoni fi gżira ta’ 30 kilometru. Personalment missejt b’mod dirett mar-realta kiefra tas-suq tax-xogħol fl-aħħar snin meta bħala kandidat għall-elezzjoni Ewropea żort u tkellimt fit-tul ma’ ħaddiema f’diversi setturi talekonomija tagħna. Smajt bosta stejjer ta’ Maltin jispjegaw kif saret diffiċli timmira għal bonus jew żieda fuq il-post tax-xogħol meta l-imgħallem jista’ jġib sitta oħra jagħmlu xogħolok minn barra.
23 ta’ Diċembru 2020 | EKONOMIJA
Inwaqqfu s-social dumping
up li jmur fuq ir-raġunijiet għaliex
Kummissjoni
Ewropea
kollha
biex
m’għandiex biżżejjed Maltin għal dik
jaraw li l-fondi Ewropej jintefqu b’mod
Din hija l-ewwel sfida li fil-fehma tiegħi,
il-kategorija ta’ xogħol partikolari. Jekk
predominanti fuq investimenti li jew
jeħtieġ naffrotnaw fl-2021 – li ndaħħlu
pereżempju wieħed jara li kumpaniji tal-
ikunu parti mill-Green Deal jew ikunu parti
lura
għall-
gaming jeħtieġ iġibu 300 programmer
mill-ambizzjoni
l-aspirazzjoni
tal-progress
9
għad-diġitilizzazzjoni
madwar
fis-sena minn barra, filwaqt li d-deċiżjoni
tal-oqsma kollha tal-ekonomija Ewropea.
Insaħħu idejn
bosta mkejjen fl-Ewropa qed jissieltu
short-term tista’ tinvolvi permessi għal
Fiż-żewġ oqsma jeħtieġ inħaffu l-pass
in-negozji Maltin
kontra l-hekk imsejjaħ social dumping.
dan, l-impenn medium-term irid jinkludi
ġo Malta biex naħtfu l-opportunitajiet.
għall-fondi diretti
Malta, il-gvern soċjalista qed ikun il-
l-miżuri li jipprovdu għal taħriġ u stimoli
Għadna bżonn bidla fil-mentalita’ biex
kawża ewlenija tiegħu.
oħra lis-sistema edukattiva biex din
nadattaw l-amministrazzjoni u s-settur
Ċertu fondi Ewropej ikunu
tabilħaqq tipproduċi l-programmers li
privat
fin-natura tagħhom jirrikjedu
mas-sidien
jkollna bżonn fi żmien 3-5 snin oħra. Din
Brussell. Fil-passat il-maġġor parti tal-
studji dettaljati li ta’ spiss trid
tal-kumpanniji joħorġu bżonnijiet ftit
il-politika immirata skont it-tip ta’ xogħol
fondi għal Malta kienu fondi strutturali.
għajn
differenti. Is-sidien għandhom bżonn
u abbinata b’follow up ta’ miżuri adattati
Din id-darba hemm ħafna aktar flus
ukoll
jattiraw ħaddiema tas-sengħa. Iltqajt ma’
hija
fuq il-kapitli l-oħra. Jeħtieġ inkomplu
Cosme li għalihom trid issib partners
każijiet, pereżempju, fejn sid kumpannija
tagħna tas-suq tax-xogħol.
nagħmlu
f’pajjiżi Ewropej oħra. Jekk irridu nżidu
ħaddiem
Sintendi,
għamel
Malti.
meta
minn
Is-soċjalisti
titkellem
kollox
biex
fil-preżent
nieqsa
mill-ġestjoni
iżomm
ħaddiem immigrant meta dan suppost
disponibbli
suċċess
mill-Ewropa
minn
billi
nadattaw għal dan.
Sfida oħra li nemmen trid tiġi indirizzata
jista’ jagħmel fuq din il-materja jinħallu
mill-aktar
bħal silġa meta jiltaqgħu mar-realtajiet
l-adattament
konkreti tal-ħajja ta’ kuljum. Propju
għall-ambizzjonijiet
għalhekk jiena rabbejt istint li ma tantx
opportunitajiet
nafda posizzjonijiet kateġoriċi assoluti. Nippreferi linja politika bilanċjata, li tieħu kont tar-realtajiet u bżonnijiet differenti u ssib dak il-bilanċ tad-deheb ta’ Aristotele.
f’pajjiżna
bħal
Horizon
u
għal konsulenzi ma’ esperti speċjalizzati.
għal fondi Ewropej
Pajjiżi oħrajn waqqfu addirittura servizzi
Ewropej
L-aħħar
sfida
li
nixtieq
nelabora
għal proġetti Ewropej.
magħkom hawn fil-fatt tirrigwarda wkoll
Brussell.
il-fondi Ewropej. Sa issa, Malta kienet
Ma ninsewx li hemm parti tajba tal-
Fl-aħħar programm ta’ fondi Ewropej il-
effiċjenti biex twassal fondi Ewropej
fondi li jkunu barra l-pakketti nazzjonali
Gvern tqanżaħ biex nefaq 9 miljun ewro
għal proġetti pubbliċi jew amministrati
u
fil-qasam tar-riċerka. Fil-programm li
minn
mal-Kummissjoni
jmiss hemm 160 miljun ewro disponibbli
mijiet ta’ toroq u rrestawrajna swar u
għaldaqstant possibilitajiet li nġibu lejn
għal
pjazez. Bnejna MCAST, sptar u diversi
Malta aktar fondi, aktar mill-pakkett
investimenti oħra. Fl-ewwel snin tas-
imħabbar
sħubija, dawn kienu fundamentali biex
bilgħaqal u nsaħħu idejn is-settur privat
ġejjin
u
speċjalizzati li jgħinu lil kumpaniji jidħlu
għall-
Malta
attwali
programmi
Hemm
Simplifikazzjoni tal-applikazzjoni tirrigwarda
tal-fondi
għalihom.
il-Gvern irid jikkunsidra li jagħti vouchers
l-istqarrijiet politiċi ideoloġiċi li wieħed
fis
esperta
l-parteċipazzjoni Maltija, f’dawn il-każijiet
Adattament tal-Fondi Ewropej
kellu jintbgħat lura pajjiżu. Bla dubju,
F’dan il-każ nemmen b’saħħa li l-bilanċ
għall-flejjes
minn
fil-qasam
tar-riċerka
u
innovazzjoni.
tad-deheb insibuh biss wara studju serju
entitajiet
pubbliċi.
Għamilna
li
tapplika
għalihom
direttament
Ewropea.
fil-media,
Hemm
jekk
naħdmu
u approfondit tas-suq tax-xogħol Malti
Bl-istess mod, fl-aħħar snin rajna biċ-ċar
nimmodernizzaw il-pajjiż. Issa jeħtieġ
li japplika direttament għal fondi diretti
f’kull settur bil-ħsieb li nfasslu politika
kemm qed insibuha diffiċli nżommu
iżda mmorru pass oltre u naraw li s-settur
Ewropej. Dawn il-fondi diretti jiffurmaw
mmirata skont is-settur u skont il-forzi
l-pass tal-Ewropa fuq il-miri ambjentali.
privat u speċjalment il-kumpaniji żgħar
25% oħra tal-budget Ewropew li Malta
tad-domanda u l-provvista tax-xogħol
Qegħdin
u self-employed, ikollom aktar aċċess
qajla użat fil-passat.
f’dak is-settur. Pereżempju, filwaqt li
l-aħħar fuq riċiklaġġ, fuq it-tnaqqis tal-
tagħmel sens li nillimitaw l-infuss ta’
emissjonijiet, li spiċċajna nixtru krediti
barranin għal xogħlijiet li jistgħu jieħdu
għalihom minn barra, kif ukoll fuq il-
Sa
l-Maltin b’mod li nnaqsu l-pressjoni ‘l isfel
miżuri ta’ konservazzjoni tal-enerġija u
f’Malta huwa fl-esperjenza tiegħi ġust,
fuq il-paga u l-kundizzjonijiet tal-Maltin,
l-użu tal-enerġija rinnovabbli. Fuq dawn
iżda maqbud f’wisq burokrazija. Parti
Naħseb is-sena 2021 se tkun sena ta’ sfida
ikun redikolu jekk inwaqqfu l-possibilità li
l-oqsma u fuq l-ambjent inġenerali
mix-xogħol tal-karti huwa bla dubju
fiha nnifisha hekk kif Malta tibda ħierġa
kumpannija ġġib barranin għal xogħlijiet
jeħtieġ nużaw l-Ewropa għal revoluzzjoni
neċessarju iżda jeħtieġ nikkunsidraw
mill-kefrija
li m’hawnx min jagħmilhom Malta.
ambjentali fil-pajjiż. Jiena ma naċċettax
bis-serjetà proċess ta’ simplifikazzjoni
l-isfel li ħadna jeħtieġ nittrasformawha
li pajjiżi jkun l-għar student tal-klassi
li jippermetti lil firxa aktar wiesgħa ta’
f’enerġija kinetika li tgħina nisparaw
Ewropea fuq l-ambjent għax ambjent
nies li jikkunsidraw japplikaw għal fondi
‘il fuq b’ambizzjoni ġdida. Nemmen li
aħjar ifisser kwalità tal-ħajja aħjar għall-
Ewropej. Irid ikun possibbli għal ħaddiem,
jekk nindirizzaw it-tliet sfidi li semmejt
familji tagħna.
sajjied jew negozjant self-employed li
hawn fuq noħorġu mill-pandemija aktar
japplika għal ċerti fondi b’mod sempliċi
b’saħħitna.
Miżuri ta’ follow-up skont is-settur It-test t’hawn fuq jista’ jidher sempliċi.
ta’
qabel
tal-aħħar
jew
Fil-fatt il-prinċipju huwa sempliċi, iżda l-applikazzjoni tiegħu mhux daqstant.
Il-vuċi
fil-kurituri
fi
Brussell
hija
li
Dan għax l-eżerċizzju jirrikjedi follow-
l-Presidenta Von Der Leyen talbet lill-
għall-fondi Ewropej. Noħorġu mill-pandemija aktar issa
l-proċess
tal-fondi
Ewropej
b’saħħitna
tal-pandemija.
online jew f’uffiċċju speċjalizzat li jgħinu japplika.
kellimni@peteragius.eu
Id-daqqa
10
EKONOMIJA | 23 ta’ Diċembru 2020
16-IL JUM TA’ ATTIVIŻMU Kampanja Internazzjonali kontra l-vjolenza domestika u dik abbażi tal-ġeneru (25 ta’ Novembru sa 10 ta’ Diċembru)
I
l-vjolenza domestika u dik abbażi tal-ġeneru hija pandemija globali li wieħed irid jegħleb. Huwa affront morali għan-nisa, il-bniet kollha u għalina lkoll, marka tal-mistħija fuq is-soċjetà kollha tagħna, u ostaklu ewlieni għal żvilupp inklussiv, ekwu u sostenibbli.
Edward Zammit Lewis
Ministru għal-Ġustizzja, l-Ugwaljanza u l-Governanza
•
Li f’dawn l-aħħar xhur il-Qorti qiegħda tipprova tieħu miżuri sabiex il-vittmi ta’ vjolenza domestika jagħtu x-xhieda tagħhom online f’kamra separata minn fejn jinsab l-aggressur tagħhom.
•
It-tnedija tal-Victim Support Unit fil-Korp talPulizija li tassisti lil vittmi ta’ vjolenza sabiex ikunu jistgħu jagħmlu r-rapporti neċessarji mingħajr ma jħossuhom qed jiġu interogati. IlPulizija f’dan il-Unit partikolari wkoll ingħataw taħriġ biex ikunu jistgħu jifhmu lill-vittmi.
•
Ix-xogħol li għamel dan il-Gvern juri biċċar li huwa kommess li jilħaq il-kriterji tal-GREVIO (Grupp ta’ Esperti fuq Azzjoni kontra l-Vjolenza kontra in-Nisa u l-Vjolenza Domestika) fosthom taħriġ lill-professjonisti li huma f’kuntatt dirett mal-vittma, liema professjonisti jinkludu – social workers, avukati, pulizija u psikologi.
•
It-tisħiħ ta’ diversi metodi li jistgħu jirrikorru għalihom, fosthom il-helpline 179. Liema helpline ġie msaħħaħ speċifikament firrigward ta’ każijiet ta’ Vjolenza Domestika u Vjolenza Abbażi tal-Ġeneru.
Fil-qalba u fil-forom kollha tagħha, din il-vjolenza hija l-manifestazzjoni ta’ nuqqas ta’ rispett nuqqas li wieħed jagħraf l-ugwaljanza u d-dinjità li huma mogħtija lil kull persuna, inkluż in-nisa. Din hija pjaga soċjali, mhux biss fuq livell lokali żżda wkoll fuq livell Ewropew, bħalma juri biċ-ċar ix-xogħol tal-GREVIO. Liema xogħol aħna qegħdin nieħdu bl-akbar serjetà, sabiex negħlbu din ilpjaga li taħkem ħajjet nies innoċenti. L-eliminazzjoni ta’ din it-tip ta’ Vjolenza hija kwistjoni ta’ drittijiet fundamentali tal-bniedem, u li tidditermina kemm aħna progressivi bħala soċjetà. Tajjeb li wieħed isemmi li l-vjolenza tista’ tieħu diversi forom - minn traffikar, minn vjolenza sesswali, mutilazzjoni ġenitali u femiċidju (femicide).
L-eliminazzjoni ta’ din it-tip ta’ Vjolenza hija kwistjoni ta’ drittijiet fundamentali tal-bniedem Avviż bi ħlas
Proġett sabiex vittmi ta’ vjolenza u tfal ikunu
L-Aġenzija tal-Għajnuna Legali ġiet stabbilita blAvviż Legali 414 tal-2014. Il-funzjoni tagħha hija li tagħti sapport operazzjonali u amministrattiv lillAvukat tal-Għajnuna Legali li jmexxi l-Aġenzija. Għażilt li nawgura dawn l-uffiċini waqt din il-kampanja internazzjonali proprju għaliex parti minn dan is-servizz jingħata lill-vittmi ta’ vjolenza domestika. Dan is-servizz kien ta’ suċċess. Minn mindu twaqqaf ġew assenjati 170 kas, minnom 22 kienu irġiel u 148 kienu nisa.
jistgħu jagħtu xhieda minn ġewwa kamra fil-Qorti tal-Familja li tinsab biswit il-Qorti (Triq id-Dejqa, l-Belt Valletta). B’dan il-mod ilvittmi ta’ vjolenza ma jiġux b’wiċċ imb wiċċ mal-aggressur tagħhom.
Infakkar li l-għajnuna legali tingħata fil-każijiet kollha kriminali u kważi kollha, f’dawk ċivili. F’każijiet ċivili, persuna trid tkun eleġibbli kemm mit-test tal-mezzi u kif ukoll minn dak tal-merti.
Matul din is-sena, il-Gvern nieda diversi miżuri sabiex wieħed jaċċerta li l-vittmi ta’ vjolenza jkunu mħarsa ħalli b’dan il-mod jistgħu jgħixu ħajja b’dinjità. Fost dawn l-inzjattivi wieħed isemmi: •
Waħda mill-attivitajiet prinċipali li nedejt waqt dawn is-sittax il-jum ta’ Attiviżmu hija l-inawgurazzjoni tal-uffiċini l-ġodda tal-Għajnuna Legali, b’investiment ta’ aktar minn €1.4 miljun.
23 ta’ Diċembru 2020 | EKONOMIJA
L-għan ta’ din l-aġenzija huwa li tassigura li persuni bi dħul finanzjarju baxx jkollhom aċċess għas-sistema ta’ ġustizzja, tiddefendi d-drittijiet u tassigura l-vuċi tagħhom għall-bżonnijiet bażiċi u ttejjeb il-kwalità ta’ ħajja tagħhom. Din tassigura li persuni bi dħul finanzjarju baxx huma rappreżentati professjonalment u legalment fi spettru wiesgħa ta’ litigazzjonijiet, difiża u drittijiet f’soċjetà demokratika. Norbot dan il-punt ma’ fattur li f’ċertu waqtiet iwassal għall-vjolenza domestika, f’ċertu cirkostanzi mara ma tkunx ekonomikament indipendenti għalhekk servizz bħal dan iwassal biex persuna tkun tista’ timxi ‘l bogħod minn dan l-abbuż. Attività oħra li nedejt fis-sittax il-jum ta’ Attiviżmu hija l-inawgurazjoni ta’ numru ta’ Pitturi tal-artista Josette Casha. Din l-artista tesprimi l-arti tagħha f’pitturi li juru x-xbieha tal-mara u l-isfidi kollha li jiffaċċja s-sess femminili fis-soċjetà tal-lum. Waħda minn dawn il-pitturi se tkun irkantata bilgħan li l-flus miġbura jmorru għall-Università ta’ Malta sabiex issir riċerka dwar dan is-settur tant sensittiv. Nagħlaq billi infakkar kemm huwa imperattiv li aħna - bħala soċjetà - nagħmlu x-xogħol meħtieġ li bih nittrasformaw l-istrutturi u l-mentalità tagħna li bihom ngħelbu l-vjolenza u l-fastidju sesswali bbażata fuq il-ġeneru mhux biss waqt din il-kampanja iżda matul is-sena kollha.
L-għan ta’ din l-aġenzija huwa li tassigura li persuni bi dħul finanzjarju baxx jkollhom aċċess għas-sistema ġudizzjarja.
11
12
EKONOMIJA | 23 ta’ Diċembru 2020
BRIDGING THE INVESTMENT GAP
SUPPORTING SMEs, INNOVATION, INFRASTRUCTURE & SOCIAL INVESTMENT
More information about the facilities offered by the Malta Development Bank may be obtained from the website www.mdb.org.mt
23 ta’ Diċembru 2020 | EKONOMIJA
Id-diversifikazzjoni fis-settur turistiku lokali
I
d-diversifikazzjoni hija kkunsidrata bħala fattur u element ewlieni f’numru ta’ deċiżjonijiet li jittieħdu f’diversi setturi importanti, bħal ngħidu aħna fejn jidħol l-investiment finanzjarju u kif ukoll infieq kemm pubbliku u kif ukoll privat. L-importanza tad-diversifikazzjoni hija evidenti għaliex avolja ma tassigurax telf, sservi bħala riċetta tajba biex tilħaq għanijiet li nsejħulhom ‘long-term goals’ u fl-istess ħin timminimizza r-riskju involut. Fix-xogħol tiegħi, għandi l-opportunità li naħdem ħafna qrib il-Ministru tat-Turiżmu, l-Onorevoli Clayton Bartolo, fejn flimkien bdejna nfasslu u nħejju l-viżjoni tiegħu għal dan is-settur tant importanti u kruċjali għall-ekonomija ta’ pajjiżna, u li jsostni numru kbir
nassiguraw diversifikazzjoni fejn jidħlu r-rotot turistiċi sabiex jkollna taħlita b’saħħitha f’dan ir-rigward ukoll. Il-viżjoni tal-Ministru tinkludi ukoll niċeċ ġodda li huma mmirati sabiex apparti li jattiraw lejn pajjiżna faxex ta’ turisti ġodda, dawn jistgħu jservu ukoll ta’ promozzjoni ta’ pajjiżna. Fost dawn in-niċeċ il-ġodda, wieħed jista’ jsib l-‘esports’, fejn apparti li dan it-tip ta’ divertiment jista jressaq lejn pajjiżna numru ta’ plejers barranin u kif ukoll partitarji tagħhom, wieħed jkun jista’ juża l-‘fanbase’/‘followers’ tagħhom li f’ċertu każijiet jlaħħaq il-miljun, sabiex jippromwovi lil Malta. Bħala parti mill-viżjoni ‘short term’ tal-Ministru, hemm il-ħsieb li jitwaqqaf ‘Tourism Think Tank’ bilgħan li jressaq diversi imħuħ f’oqsma differenti fi ħdan
ta’ xogħlijiet. Kif għamel fis-settur diġitali, li għalih kien Segretarju Parlamentari, il-Ministru Bartolo, se jkun qiegħed juża l-istess strateġija ta’ suċċess, billi jinkludi u jisħaq fuq l-importanza li d-diversifikazzjoni għandha x’taqdi sabiex nassiguraw li dan is-settur ikun wieħed aktar resiljenti u sostennibli. Din il-viżjoni se tkun qegħda toħloq ‘buffer’ sabiex jiġu minimizzati u kkontrollati xokkijiet assimetriċi li jistaw jħallu impatt kemm fuq is-settur turistiku u sussegwenatment fuq l-ekonomija ta’ pajjiżna.
is-settur turistiku sabiex iservi ta’ widen għal numru ta’ operaturi u kif ukoll jressaq ‘il quddiem numru ta’ ideat u proposti ġodda bil-għan li l-ewwel nett jiġu indirizzati l-limitazzjonijiet li dan is-settur qiegħed iħabbat wiċċu magħhom u kif ukoll jiġu esplorati proposti ġodda sabiex dan is-settur ikompli jissaħħaħ u jikkonsolida. Il-ħsieb huwa li dan it-‘Think Tank’ jkun megħjun minn grupp ta’ ekonomisti rinomati f’pajjiżna bil-għan li dan it-tkabbir ikun wieħed kemm reżiljenti u kif ukoll sostennibli.
Filwaqt li nifhmu li l-kwantità – fejn jidħlu turisti – hija importanti, b’mod speċjali meta wieħed jikkunsidra l-investiment mis-settur sabiex ilaħħaq mad-domanda li tul l-aħħar snin dejjem kienet qegħda tiżdied b’rata konsiderevoli, irridu nħarsu ukoll u nesploraw il-benefiċċju tal-kwalità, partikolarment fejn jidħlu ‘luxury’ u ‘high-end tourism’. Din il-viżjoni tal-Ministru Bartolo se tkun qegħda tiżra’ l-element tad-diversifikazzjoni li sħaqt u aċċenajt ħafna fuqha qabel. Apparti minn hekk, irridu
Is-sostenibbiltà, il-kwalità tal-prodott turistiku u kif ukoll ir-rabta ambjentali se jkunu elementi oħra importanti tal-ħidma tal-Ministru. Dan kollu b’hekk se jaċċerta, li dan is-settur li jrendi ħafna fl-ekonomija ta’ pajjiżna u li b’mod dirett u indirett jolqot numru konsiderevoli ta’ xogħlijiet u setturi oħra, jkompli jikkonsolida u jikber b’mod resiljenti u sostennibli. Persważ li l-Ministru Bartolo, bit-‘track record’ b’saħħtu u ta’ suċċess tiegħu, se jkun qiegħed ikompli jimbutta ‘l quddiem lis-settur turistiku.
13
Kearon Bruno
14 EKONOMIJA | 23 ta’ Diċembru 2020
Malta:
Tia Reljic
lejn tranżizzjoni ekoloġika
I
s-sħubija ta’ Malta fl-Unjoni Ewropea ġabet bidliet kbar. Wara kollox kellna nadattaw l-industrija u l-ekonomija tagħna għal suq ta’ madwar 500 miljun persuna. Magħha ġew bidliet oħra f’setturi oħra, bħal qasam soċjali, dak tal-politika monetarja, il-governanza, l-ambjent. Fl-aħħar snin iżda l-ambizzjoni lejn il-mira ta’ żero karbonju saret l-ikbar prijorità, l-ewwel fuq livell interkontinentali li wassalna mill-protokoll ta’ Kyoto sal-ftehim ta’ Pariġi, imbagħad fuq livell Ewropew b’dak li qed insejħulu l-European Green Deal. Ngħiduha kif inhi, Malta bdiet din it-tranżizzjoni ekoloġika tagħha tard. Iżda llum ninsabu ma’ dawk il-pajjiżi protagonisti fil-miri ġodda li stabbilixxejna flimkien, mhux bil-kliem iżda bil-fatti, u mhux għax obbligati nagħmlu dan iżda għax jaqblilna, u jixirqilna. Wara kollox nagħrfu u nirrikonoxxu li l-futur għal pajjiżna hi l-ekonomija l-ħadra. Daqstant ieħor l-Unjoni Ewropea tirrikonoxxi li dan il-proġett li twieled bi skop ta’ paċi u evolva f’wieħed ekonomiku u mbagħad politiku, issa jrid jagħti liċ-ċittadini Ewropej kwalità ta’ ħajja aħjar. Huwa hawn fejn il-miri u l-ambizzjonijiet tal-Unjoni Ewropea u ta’ Malta jiltaqgħu flimkien. L-ikbar sfida għalina hi dik li nilħqu l-mira ta’ zero karbonju sal-2050. L-ewwel miri li rridu nilħqu huma dawk tal-2030 fejn b’mod kollettiv, l-Unjoni Ewropea se timxi biex tnaqqas 55% talemmissjonijiet minn dawk irrappurtati fl-1990. Malta se tgħin biex din il-mira tintlaħaq, nilħqu l-miri tagħna u fl-istess ħin noħolqu infrastruttura robusta u impjiegi ħodor. Jeħtieġ indawwru l-karozzi tagħna f’dawk elettriċi, irridu nużaw modi alternattivi ta’ trasport, irridu nsaħħu u ntejbu it-trasport pubbliku. Irridu ninstallaw charging points u charging stations mal-pajjiż kollu, inħarġu inġiniera u mechanics f’dawn is-setturi ġodda u nagħtu data minn meta pajjiżna jieqaf jimporta karozzi li jniġġsu. Imbagħad irridu ntejbu l-mod kif nibnu, nagħmlu retrofitting f’ħafna mill-binjiet tagħna u ngħinu lill-familji jixtru appliances li jniġġsu inqas. L-istess irid isir blindustrija lokali filwaqt li għandna nattiraw investiment barrani dirett f’dawn inniċeċ ġodda li jistgħu jużaw lil pajjiżna bħala pilota, pijunier — bħala l-eżempju. Imbad hemm is-settur tal-enerġija rinovabbli. Hemm ukoll jeħtieġ li nirkbu fuq it-teknoloġija riċenti u nħarsu lejn offshore wind farms, offshore PVs, storage ta’ enerġija kif ukoll l-idroġenu. Hawn nara skop kbir ta’ Malta bħala bażi ta’ riċerka minn fejn se timraħ niċċa ġdida tal-ekonomija b’ħarsa lejn ilfutur. M’aħniex neqsin mix-xemx u r-riħ iżda
neqsin ħafna mill-art. Hu għalhekk importanti li t-teknoloġija l-ġdida tgħina nibnu dawn ilmezzi fuq il-baħar bi prezz tajjeb u kompetittiv. Settur ieħor li spiss nitkellmu dwaru hu dak tal-immaniġġjar tal-iskart. L-erba’ impjanti li qed nibnu fl-ECOHIVE b’investiment ta’ madwar €500 miljun hu wkoll ħolqa f’katina li hi t-tranżizzjoni ekoloġika ta’ pajjiżna. Se noħolqu r-riżorsa mill-iskart għall-ewwel darba, se noħolqu l-enerġija elettrika, l-kompost, se nidħlu f’ekonomija ċirkulari permezz tal-pjan tal-Gvern li tħabbar għallgħaxar snin li ġejjin. Niċeċ ekonomici ġodda li se jġibu magħhom impjiegi ħodor ġodda - l-istess impjanti se jgħinuna nimxu lejn il-miri tal-2050 u nnaqsu drastikament l-użu talmiżbliet filwaqt li nilħqu miri oħra importanti, dawk tarriciklaġġ.
Finalment ebda tranżizzjoni ekoloġika ma tista’ ssir mingħajr investiment f’infrastruttura ħadra u blu. Hu għalhekk li tlaqna għal għonq it-triq bl-ewwel ġonna vertikali, proġetti kbar ta’ tħaddir fl-urban, spazji miftuħa u afforestizzjoni. Dan filwaqt li komplejna ninvestu fil-parks naturali tagħna filwaqt li beda investiment kbir f’ġonna botaniċi. Pajjiżna miexi lejn mudell ekonomiku ġdid fejn il-qasam soċjali, dak ekonomiku u dak ambjentali jkunu fuq l istess livell, l-istess pjattaforma. Hi bidla fil-ħsieb, bidla flattitudni, fil-prijoritiajiet tagħna. Hi bidla li trid issir għax nemmnu fiha. Din hi l-Malta ta’ għada.
23 ta’ Diċembru 2020 | EKONOMIJA
€6 miljun għal aktar minn
5,000 kumpanija f’rifużjonijiet tal-kontijiet tad-dawl Aktar minn 5,000 kumpanija u selfemployed se jkunu qed jirċievu lura b’total ta’ €6 miljun f’rifużjonijiet tal-kontijiet tad-dawl, grazzi għal skema li ġiet imnedija mill-Malta Enterprise.
Miriam Dalli
Ministru għall-Enerġija, l-Intrapriża u l-Iżvilupp Sostenibbli
B
arra minn hekk, il-wage supplement qed jinħareġ kmieni, biex b’hekk qed inpoġġu €40 miljun fil-bwiet talħaddiema u n-negozji. Dan ħabbritu l-Ministru għall-Enerġija, l-Intrapriża u l-Iżvilupp Sostenibbli Miriam Dalli.
It-total f’għajnuna f’dawn iż-żminijiet talMilied se tkun qed tammonta għal madwar €40 miljun f’likwidità għan-negozji u s-self employed. Dan l-ammont jeskludi l-vouchers il-ġodda li se jkunu qed jibdew jingħataw minn Jannar.
F’konferenza tal-aħbarijiet dwar l-iskema tar-rifużjoni tal-kont tad-dawl għan-negozji, il-Ministru Dalli spejgat li dawn il-kumpaniji u negozji li qed joperaw minn Malta u Għawdex jimpjegaw ‘il fuq minn 25,800 ħaddiem. Fost il-5,000 kumpanija li bdew jirċievu dan il-ħlas hemm 1,860 persuna li jaħdmu għal rashom.
“Nirringrazzja lill-Malta Enterprise li ħadmet biex tiżgura li mhux biss jitħallas il-maġġoranza tal-wage supplement ta’ Diċembru imma irsistejna wkoll biex ikun jista’ jinħareġ l-ewwel round ta’ pagamenti tar-rifużjoni tal-kontijiet tad-dawl.”
“L-għan tagħna huwa li nkunu ta’ spalla għan-negozji, biex nassiguraw li l-familji u l-ħaddiema tagħna jkunu protetti. L-iskema tar-rifużjoni fuq il-kontijiet tad-dawl hija waħda minn numru ta’ għajnuniet li tajna u li se nkomplu nagħtu lin-negozji,” qalet ilMinistru. L-iskema tar-rifużjoni tal-kont tad-dawl tħabbret bil-għan li tgħin lin-negozji matul ix-xhur ta’ Lulju, Awwissu u Settembru. Malta Enterprise rċiviet 6,400 applikazzjoni u se jkunu qed jiġu mgħejjuna madwar 7,220 kont tad-dawl; fejn kumpanija kellha kont wieħed, din setgħet titlob għal rifużjoni sa massimu ta’ €1,500; negozji b’aktar minn kont wieħed setgħu jirċievu sa massimu ta’ €7,500, skont in-numru ta’ ħaddiema u l-wage supplement.
Min-naħa tiegħu, il-Kap Eżekuttiv tal-Malta Enterprise Kurt Farrugia spjega kif bejn Marzu u Diċembru, ingħataw ‘il fuq minn €320 miljun permezz tal-iskema tal-Wage Supplement. Minn din l-iskema gawdew madwar 17,000 negozju u 85,000 ħaddiema. Il-Malta Enterprise tħaddem aktar skemi, fosthom dik tat-teleworking, il-leave tal-kwarantina u tarrifużjoni fuq il-kirjiet. “Dawn huma skemi li qed jgħinu li n-negozju jkun aktar b’saħħtu għal dawn iż-żminijiet u jkunu f’pożizzjoni biex iħallsu lill-ħaddiema tagħhom. Apparti dawn l-inċentivi, l-Malta Enterprise se tkompli taħdem fuq skemi oħra biex ngħinu lin-negozji jippreparaw ruħhom għall-futur permezz ta’ tibdil fl-operat tagħhom u biex jkunu f’pożizzjoni aħjar biex jimxu ‘l quddiem wara l-pandemija,” qal Kurt Farrugia.
15
16
EKONOMIJA | 23 ta’ Diċembru 2020
L-AWTORITÀ MALTIJA GĦALL-INNOVAZZJONI DIĠITALI
B’MANDAT IKTAR WIESA’
L-Awtorità Maltija għall-Innovazzjoni Diġitali stabbiliet ruħha bħala l-unika entità kompetenti f’pajjiżna li tiċċertifika t-teknoloġija. Għaldaqstant, il-pass naturali li kien imiss kien dak li jitwessa’ l-mandat tagħha.
L
ura fl-2018, l-Awtorità twaqqfet bl-
Id-disponibbilta ta’ servizzi ‘online’ ġabet
Din is-saħħa ingħatat lill-istess entità permezz
iskop
t-teknoloġija
magħha tħassib fost l-utenti fuq l-użu tal-
t’ Avviż Legali li għadda ftit ġimgħat ilu mill-
f’sistemi li huma mibnija fuq il-
informazzjoni li kienu qed jissottomettu
Parlament Malti, hekk kif issa, l-Awtorità tista
huma stess. Huwa hawnhekk fejn tidħol
toħloq programmi ta’ ċertifikazzjoni li jkopru
Technologies, jew kif inhi magħrufa aħjar,
ir-relevanza
kwalunkwe forma ta’ teknoloġija li huma
il-Blockchain.
Innovazzjoni Diġitali.
riskjużi u kritiċi fin-natura tagħhom.
L-Awtorità Maltija għall-Innovazzjoni Diġitali
Entità li hija l-unika waħda li tista tagħti
Pajjiżna għandu Strateġija Nazzjonali għall-
hija parti minn kullana ta’ inizjattivi li ħa
assigurazzjoni fuq it-teknoloġija li qed tintuża,
Intelliġenza
l-Gvern Malti sabiex pajjiżna jkun preparat
u b’hekk l-utent jista jserraħ rasu li t-teknoloġija
pilastri: l-investiment, is-settur pubbliku
sew għall-futur. Dan hekk kif kien hemm
hija affidabbli u ddiżinjata biex tagħmel dak li
u s-settur privat. L-Awtorità Maltija għall-
ir-realizzazzjoni li t-teknoloġija se ssir parti
verament suppost qiegħda tagħmel.
Innovazzjoni Diġitali qiegħda tikkoordina
pjattaforma
li
tiċċertifika
tad-Distributed
Ledger
tal-Awtorità
Maltija
għall-
importanti mill-ħajja taċ-ċittadini.
Artifiċjali
mibnija
fuq
tliet
numru ta’ proġetti pilota f’diversi setturi Hekk kif it-teknoloġija qiegħda tevolvi
sabiex ikun evalwat kemm din it-teknoloġija
Fatt li ħareġ ċar waqt l-eqqel tal-pandemija
b’rata mgħaġla, kien jagħmel sens li
tista’ tkun ta’ benefiċċju lis-soċjetà.
tal-COVID-19, fejn id-dipendenza fuq it-
l-mandat
teknoloġija kibret b’rata fenomenali. Il-
Innovazzjoni
maġġoranza tal-entitajiet li ma kellhomx
ikopri kwalunkwe forma ta’ teknoloġija
jibqa’ wieħed fuq bażi volontarja, bil-għan
preżenza ‘online’ kellhom jaddattaw f’qasir
emerġenti. Wara Blockchain, l-Awtorità
li l-innovazzjoni ma tkunx maħnuqa. Il-
żmien sabiex il-klijenti tagħhom ikunu
tinsab
programm offrut mill-Awtorità huwa mmirat
moqdija filwaqt li jibqgħu relevanti.
sistemi tal-Intelliġenza Artifiċjali.
tal-Awtorità Diġitali
f’pożizzjoni
li
Maltija
għall-
jitwessa
sabiex
tiċċertifika
wkoll
Iċ-ċertifikazzjoni
ta’
dawn
it-teknoloġiji
li jagħti garanzija lill-utent fl-użu tas-sistema.
23 ta’ Diċembru 2020 | EKONOMIJA
17
Tkompli minn paġna 1
Fix-xhur li għaddew, assistejna għal aktar avvenimenti li ser jiddeterminaw l-eżitu tas-sena d-dieħla fosthom, in-negozjati fuq BREXIT li mill-indikazzjonijiet ftit hemm ċans li jintlaħaq qbil bejn l-Unjoni Ewropea u ir-Renju Unit. Fix-xhur li għaddew kibret l-istennija mis-settur finanzjarju għall-eżitu ta’ Moneyval fuq Malta. Ir-riżultat li huwa mistenni sa nofs is-sena d-dieħla se jiddetermina l-futur tas-settur finanzjaru Malti għas-snin li ġejjin. L-aħħar u mhux l-inqas, hemm stennija kbira dwar dik li se tkun il-politika tal-amministrazzjoni Biden. L-indikazzjonijiet huma li se nassistu għal politika aktar kawta u anqas impreveddibli. Politika li ġeneralment tiġi adottata minn amministrazzjonijiet Demokratici.
L-2021 tidher li se tkun waħda ferm interessati u l-eżitu tagħha se jiddetermina d-direzzjoni ekonomika li pajjiżna se jieħu fis-snin illi ġejjin. It-tama hi li wara l-maltemp jiġi l-bnazzi u pajjiżna jegħleb l-isfidi li huwa msejjaħ jindirizza fix-xhur li ġejjin.
Il-ġlieda kontra l-faqar hija
tal-istrateġija għall-perodu ta’ bejn l-2017 u l-2019.
fil-qofol tal-programm soċjali u ekonomiku tal-Gvern. Bdiet b’saħħa
fl-2013
wara
snin
li
fihom il-faqar fil-pajjiż kien refa’
Fil-preżentazzjoni
tiegħu,
is-Segretarju
Permanenti
fil-Ministeru, Mark Musu’, ta ħarsa lura mill-bidu talistrateġija u spjeġa li mill-2014
l-azzjonijiet strateġiċi
rasu sew tant li n-numru ta’ nies
pprogrammati kollha, ħlief waħda, ġew indirizzati waqt
li ma jifilħux jlaħħqu mal-ispejjeż
li twettqu 469 miżura konkreta. F’dan il-perjodu d-dħul
bażiċi kien irdoppja u b’mod qawwi
medju disponibbli tal-familji żdied b’€5,000 (21.3%) u bis-
żdid l-għadd ta’ dawk f’riskju ta’ faqar.
saħħa tat-tkabbir ekonomiku u opportunitajiet ġodda ta’ xogħol il-persuni jirreġistraw għax-xogħol naqsu b’5,682.
Biex
tingħeleb
il-problema
twettqu
miżuri biex jitrazzan l-għoli tal-ħajja u tfassal
Naqsu wkoll b’aktar minn nofs il-persuni fuq l-għajnuna soċjali.
programm biex tingħata spinta l-ekonomija bilgħan li jitkattar il-ġid, jogħla l-livell tal-għajxien u
B’riżultat ta’ dan, l-għadd ta’ persuni f’riskju ta’ faqar jew
titrażżan il-ġerħa tal-faqar fil-pajjiż.
esklużjoni soċjali naqas b’5,000 persuna (4.5%) fl-2019 minn 102,000 persuna (24.6%) fl-2013. Fl-istess waqt jekk
Fl-istess żmien tnediet politika strateġika
wieħed jieħu konsiderazzjoni tal-qabża li kien hemm fil-
nazzjonali għal tnaqqis fil-faqar u għall-
popolazzjoni f’dan il-perjodu l-għadd ta’ dawk li mhumiex
inklużjoni soċjali, li kienet imsejsa fuq
f’riskju ta’ faqar jew esklużjoni soċjali żdied b’76,000
dimensjonijiet li setgħu jgħinu jittaffa l-faqar u l-esklużjoni soċjali.
Strateġija kontra Education Update Strip.pdf
1
l-faqar
li qed trendi
persuna għal 388,000.
Fl-
ambitu ta’ dawn id-dimensjonijiet - li
Statistika oħra li wriet progress kienet dik dwar persuni
jinkludu dħul u benefiċċji soċjali, impjieg,
mċaħħda severament u materjalment għax ma jifilħux
edukazzjoni, saħħa u ambjent, servizzi
ilaħħqu ma’ 4 minn 9 oġġetti essenzjali jew spejjeż.
soċjali u kultura - issawru sensiela ta’ azzjonijiet
L-għadd tagħhom naqas b’24,000 persuna (6.5pp) għal
strateġiċi
biex
titjieb
il-ħajja
taċ-cittadin,
speċjalment dawk vulnerabbli.
18,000; filwaqt li dawk fost il-popolazzjoni li kienu komdi jlaħħqu mal-ispejjeż u oġġetti essenzjlai tal-ħajja fl-istess perjodu żdiedu bi 98,000 persuna.
28/04/2020
Bil-għan li dawn il-proposti ma jibqgħux 21:27 fuq
il-karta,
ministerjali
twaqqaf
biex
kumitat
jixpruna
u
inter-
Fil-kummenti
tiegħu
dwar
ir-riżultati
miksuba,
jevalwa
l-Ministru Michael Falzon, stqarr li jinsab sodisfatt bl-
t-twettieq tagħhom u jara li jintlaħqu
indikazzjonijiet positivi li ħargu minn dan ir-rapport għax
l-miri ewlenin tal-istrateġija.
bil-ħidma li saret il-Gvern għamel differenża fil-ħajja ta’ eluf ta’ familji. Saħaq, iżda, li rridu nibqgħu ffokati għax
Din il-ġimgħa l-Ministeru għas-Solidarjetá
għad fadal x’jsir biex aktar persuni jitbiegħdu mir-riskju
u l-Ġustizzja Soċjali, il-Familja u d-Drittijiet
tal-faqar. Għalhekk matul is-sena l-ġdida l-Ministeru
tat-Tfal, li qed imexxi dan il-kumitat, ta
se jissokta fit-twettieq ta’ aktar miżuri indirizzati
rendikont tal-progress miksub sal-2019. Dan
b’mod partikulari dawk li għandhom bżonn l-aktar mylejn journey, your journey, our journey
sar permezz tat-tieni rapport dwar it-twettiq
EDUCATION UPDATE
għajnuna.
KICKSTART YOUR CAREER WITH ERREMME Tax - Accounting - Audit - Corporate - Compliance www.erremme.com.mt - smicallef@erremme.com.mt - 2166 1723
18
EKONOMIJA | 23 ta’ Diċembru 2020
Jesmond Saliba
Ħalluni noħlom dwar Malta t’għada... illum Ħafna drabi għandna t-tendenza li nagħtu prijorità għall-aspetti li huma strettament marbuta ma’ ħajjitna mill-perspettiva esklussivament tagħna. Dan japplika kemm qed nitkellmu fuq kwistjonijiet personali, kemm fuq livell azjendali kif ukoll jekk fuq livell ta’ organizzazzjonijiet.
D
an spiss iwassal għal dupplikazzjoni ta’ sforzi u ħela ta’ riżorsi. Meta minn naħa l-oħra l-isforzi jkunu indirizzati lejn għan komuni ir-riżultati jkunu iżjed effettivi. Tul il-karriera tiegħi, anke fit-tmexxija talkumpanija ta’ konsulenza li waqqaft iktar minn 12il sena ilu, kelli l-opportunità li napprezza il-potenzjal li hemm jekk b’mod ġenwin nibnu fuq sinerġiji. Ir-rabta profonda bejn in-negozju u n-nies rarament kienet użata strateġikament mill-partijiet interessati soċjali. Għall-kuntrarju, ħafna drabi l-kumpaniji kienu ristretti għal spazju li jiġġenera l-flus u l-kontribuzzjoni wiesgħa tagħhom għall-benesseri soċjali tibqa’ injorata jew, fl-aħjar każ, rikonoxxuta bi grad ta’ suspett u għaldaqstant jkun hemm distanzjament bejn l-involviment tal-ażjendi u l-kontirbuzzjoni soċjali li jagħmlu. Il-kontribuzzjoni tan-negozju fis-soċjetà jmur lil hinn millproduzzjoni tal-ġid. Wasal il-waqt għal ħolqien ta’ sinerġija iktar b’saħħita bejn is-setturi privati u dawk pubbliċi. Nemmen li r-relazzjoni tagħhom għandha titpoġġa f’kuntest ta’ relazzjoni li tieħu post il-mekkaniżmu ta’ l-għoti u t-teħid, jew tranżazzjoni u nibdew naħdmu biex iż-żewġ naħat jikkollaboraw bħala aġenti ugwali biex iwettqu proġetti kondiviżi għal ġid tas-soċjetà. Il-programmi soċjoekonomiċi mmexxija mis-settur pubbliku u privat fl-aħħar snin li wasslu biex pajjiżna jkun wieħed mill-ekonomiji ewlenin fl-Ewropa żgur li se jkollhom bżonn jerġgħu jiġu riveduti fid-dawl tarrealtà Covid li ġibdet lill-pajjiż fi tnaqqis ekonomiku. Id-deċennju li jmiss jippreżenta sfida li niżguraw li jkollna l-istess kwalità ta ’ħajja u livelli ta’ impjiegi li kellna fis-snin li għaddew, u
nindirizzaw l-isfidi tas-soċjetà ta’ popolazzjoni li qed tixjieħ, l-aspetti tal-faqar u dawk fi gruppi vulnerabbli oħra, li ilhom jeżistu, filwaqt li niffokaw wkoll fuq ir-realtajiet soċjo-ekonomiċi ġodda li kkawżat din il-pandemija. Malta teħtieġ li tkompli taħdem lejn ekonomija reżiljenti u produttiva, li tipprovdi edukazzjoni ta’ livell għoli lil uliedna u investiment fl-aħjar sistemi ta’ kura tas-saħħa u soċjali. Fl-istess ħin, il-forza tax-xogħol ta’ Malta teħtieġ tħaddan ilkultura ta’ tagħlim tul il-ħajja għax ikun biss permezz ta’ ħiliet ġodda u aġġornati li nkunu nistgħu nippreservaw ittkabbir ekonomiku u niggarantixxu aktar prosperità. Madankollu, il-proċess ta’ tiġidid tagħna se jkun ukoll jiddpendendi ħafna fuq l-isforz maqbul u koordinat li jġib flimkien l-amministrazzjoni pubblika, NGOs u s-settur privat biex permezz ta’ sforz kollettiv inkunu nistgħu niżguraw qafas ta’ koeżjoni soċjali komprensiv li jippermetti lill-livelli kollha tas-soċjetà jibbenefikaw millirkupru ekonomiku tal-pajjiż. L-aspirazzjoni hija li Malta tagħna, fl-2030, tkun pajjiż sigur u ekonomikament stabbli fejn il-ġenerazzjoni żagħżugħa tista’ tikber, tirnexxi, u taħdem fuq il-ħolm u l-aspirazzjonijiet tagħha. Malta li tkompli timplimenta u tirrispetta d-drittijiet ċivili u ugwali, iżżid l-ekwità għal persuni b’diżabilità, tiżgura drittijiet ugwali tal-omm u tal-missier u tiggarantixxi pagi ugwali bbażati fuq ir-rwol u mhux il-ġeneru. Għadna opportunità unika għal pajjiżna, u dawn il-ġimgħat u x-xhur li ġejjin se jkunu strumentali għall-futur tagħna. Id-deċiżjonijiet meħuda f’dan ilperjodu se jsawru r-rotta ta’ Malta għad-deċennji li ġejjin.
23 ta’ Diċembru 2020 | EKONOMIJA
ERREMME BUSINESS ADVISORS
Have you thought about
RELOCATING YOUR BUSINESS TO MALTA? Commonwealth and eU member english speaking CoUntry
tax planning opportUnities
For more information please contact us on: T: +356 2166 1273
|
E: rmb@erremme.com.mt
|
W: www.erremme.com.mt
19
20 EKONOMIJA | 23 ta’ Diċembru 2020