#05
27 ta’ Marzu 2021
Il-ġid pubbliku p3 | Riforma tal-liġi tal-kera p7 | L-Ekonomija u l-Psikoloġija p8 | It-tibdil f il-klima u l-ippjanar p17
Nota mill-Edituri
Omar Vella
Warren Farrugia
Pass għaqli għassalvagwardja tan-negozji L-istampa finanzjarja għallbiċċa l-kbira tan-negozji hija waħda kkaratterizzata minn inċertezza kbira. Id-dħul naqas, ir-restrizzjonijiet li daħlu fis-seħħ kaġun tal-pandemija komplew iżidu l-ispejjeż, l-imġiba talkonsumatur inbidlet … aspetti li lkoll flimkien se jwasslu għal pass kajman ta’ rkupru ferm aktar milli mistenni. Perspettiva antiċipata wkoll minn stħarriġ riċenti tal-Malta Employers’ Association li jagħmilha ċara li l-pakkett ta’ għajnuna fiskali mill-Gvern linnegozji matul din is-sena se jkun fundamentali għall-ħarsien tal-impjiegi ta’ negozji impattati mill-pandemija. U huwa għaldaqstant f’dan l-isfond partikolari li l-estensjoni tal-miżuri mħabbrin mill-Gvern fil-jiem li għaddew intiżi biex ikomplu jagħtu nifs lil negozji f’kundizzjoni fraġli għandhom jitqiesu bħala pass fid-direzzjoni t-tajba. L-estensjoni tal-perjodu talmoratorju minn massimu ta’ 12-il xahar għal 18-il xahar, l-estensjoni tal-perjodu ta’ differiment tat-taxxa, bil-ħlas jibda jsir minn Mejju 2022, u l-eżenzjoni mit-taxxa fuq ilqligħ kapitali fuq proprjetajiet mibjugħa minn negozji biex titħallas it-taxxa dovuta lillGvern mhux biss huwa pass għaqli iżda fundamentali. Aktar u aktar meta f’April li għadda meta ġiet imnedija ilCovid-19 Guarantee Scheme, amministrata mill-Bank Nazzjonali tal-Iżvilupp, kien hemm l-aspettativi li l-agħar impatt tal-pandemija kien se jkun għadda sal-aħħar tal-2020. Estensjoni ta’ miżuri li mhux biss se sservi ta’ serħan il-moħħ fiddawl tas-sitwazzjoni finanzjarja u ekonomika mtappna millimpatt tal-pandemija talCovid-19, iżda li se tkun qed tippermetti lin-negozji jiffaċċjaw il-problemi li qed jiffaċċjaw mil-lat ta’ likwidità filwaqt li jissalvagwardjaw il-futur taloperat u l-impjegati tagħhom.
2
EKONOMIJA | 27 ta’ Marzu 2021
BRIDGING THE INVESTMENT GAP
SUPPORTING SMEs, INNOVATION, INFRASTRUCTURE & SOCIAL INVESTMENT
More information about the facilities offered by the Malta Development Bank may be obtained from the website www.mdb.org.mt
27 ta’ Marzu 2021 | EKONOMIJA
Il-ġid pubbliku
Rebecca Buttigieg
Illum, fuq kull midja, sew televiżiva, soċjali
żminijiet diffiċli ma ġew introdotti l-ebda
jew gazzetti, jfeġġ mal-ewwel l-aħħar
taxxi ġodda. Nemmen li din il-miżura saret
aħbarijiet dwar il-Coronavirus. Barra mill-
punt ta’ prinċipju għall-Gvern Laburista, li
aspett prinċipali tas-saħħa tal-bniedem,
bil-politika ekonomika tiegħu qatt m’għażel
hemm ukoll l-effetti ekonomiċi li dan il-virus
li jgħabbi lill-poplu b’piżijiet li ħafna ma
se jħalli fil-pajjiżi kollha tad-dinja. Kemm
jkunux jifilħu għalihom.
se jkun kbir l-effett negattiv fuq l-ekonomiji madwar id-dinja, għad wieħed irid jara.
Minkejja kollox, il-Gvern baqa’ għaddej
Pero’ li hu żgur hu li l-effett ser ikun kbir
bil-ħidma tiegħu biex ilesti lill-Malta għal
Hu fl-interess ta’ pajjiżna li naraw li setturi
iżjed u iżjed għal min hu llum imdejjen u ma
futur. Biex il-mument li nkunu għelibna
ekonomiċi kemm jista’ jkun jibqgħu mexjin
għandu xejn imġemma’ għal xi eventwalita’
din l-isfida, nkomplu niġru bħal ma konna
bir-ritmu li għaddejjin bħalissa, filwaqt li
bħal din.
qegħdin nagħmlu qabel il-pandemija.
dawn is-setturi jieħdu dawk il-miżuri ħalli
Għalhekk jien sodisfatta bin-numru ta’
ma jintlaqtux ħażin mit-tixrid tal-virus.
Għalhekk il-messaġġ tal-Gvern illum huwa
miżuri ambjentali u infrastrutturali li ttieħdu
U għalhekk li hemm bżonn li nisfruttaw
ferm iktar sinifikanti minn qatt qabel.
fl-aħħar xhur u ġimgħat. Dan qed jaħseb
l-użu tat-teleworking fis-setturi tas-servizzi
Meta l-ekonomija tkun sejra tajjeb, il-pajjiż
mhux biss għalissa imma anke għall-
finanzjarji, tal-igaming u setturi tas-setturi
għandu d-dmir li jġemma’ għal meta jiġi
ġejjieni. Rajna wkoll sensiela ta’ proġetti
simili, nkluż il-gvern.
żmien ikrah. Issa dan qed iseħħ quddiem
bħal per eżempju l-bini ta’ skejjel ġodda
għajnejna bħalissa. Kemm kien għalhekk
u l-modernizzazzjoni ta’ oħrajn kompla
għaqli l-gvern li f’dawn l-aħħar snin għaraf
għaddej b’ritmu mgħaġġel. Hekk kif
jirreġistra surplus, sena wara l-oħra, u
l-istudenti kienu qed jitgħallmu
jnaqqas id-dejn. Dan wassal biex fiċ-
b’mod virtwali u allura l-klassijiet
ċirkostanzi li għaddejjin minnhom, inkunu
kienu vojta, l-awtoritajiet
nistgħu nieħdu dawk il-miżuri biex intaffu
użaw dan il-ħin sabiex
l-impatt ekonomiku negattiv li jirriżulta
itejbu l-ambjent
mit-tixrid ta’ dan il-virus. B’hekk il-pajjiż
edukattiv ta’
xorta waħda jibqa’ joħloq ġid li minnu
wliedna.
jgawdi l-poplu Malti u Għawdxi, mingħajr ma jirrikorri għand il-poplu u jkun kostrett
F’dan il-mument hekk delikat, huwa sinjal pożittiv ħafna li għandna Prim Ministru li qed imexxi l-pajjiż b’kawtela u jieħu deċiżjonijiet bi ħsieb u pjan ċar. Jiena fiduċjuża, li aħna, bħala Maltin u flimkien mal-gvern, jekk naħdmu bil-għaqal,
li jdaħħal xi miżuri ta’ awsterita’. Dan hu
jirnexxielna ngħelbu
l-għaqal ta’ dan il-gvern.
din il-burraxka, bl-inqas ħsara
Sena wara li feġġ l-ewwl każ f’pajjiżna u minkejja t-tħarbit tal-ħajja normali ta’ kuljum li ġabet magħha din il-pandemija, xorta waħda l-poplu għandu blata fuq xiex iserraħ u din hi amministrazzjoni serja fi żmien diffiċli. Xhieda ta’ dan huma s-sensiela ta’ miżuri li ntroduċa l-gvern li mhux biss jinkludi miżuri biex iżomm l-ekonomija ta’ pajjiżna b’saħħitha imma wkoll oħrajn biex itaffu l-effett ekonomiku tal-pandemija fuq sezzjonijiet partikolari tas-soċjetà Maltija. Din il-ġimgħa fil-Parlament kien qed jiġi diskuss l-miżuri tal-estimi tal-baġit 2021. Baġit li minkejja
għall-pajjiżna u għal-ekonomija tagħna, u għall-ġid tal-poplu kollu.
3
4
EKONOMIJA | 27 ta’ Marzu 2021
‘Il-wage supplement li introduċa l-Gvern matul is-sena li għaddiet għenet ħafna biex tal-inqas tnaqqas xi ftit l-impatt li ġabet magħha l-Covid-19’ Abigail Mamo – CEO tal-Malta Chamber of SMEs li f’din l-intervista fost oħrajn tagħti diversi dettalji rigward l-impatt li kellha l-Covid-19 fuq innegozji ż-żgħar.
X’inhu l-feedback li qed tingħataw minnegozji dwar kif jaraw u jevalwaw il-futur?
Taħseb li l-passaport mediku jaf ikun soluzzjoni biex l-industrija tat-turiżmu terġa’ tirpilja?
Il-feedback li qed ningħataw bħalissa minnegozji inġenerali hi dik ta’ inċertezza kbira speċjalment b’din il-pandemija li b’xorti
Madankollu xorta waħda sibna każijiet fejn
Nemmen li l-passaport mediku jaf ikun parti
ħażina baqgħet għaddejja fostna. Kulħadd
xi impjegati marru jaħdmu f’settur ieħor
mis-soluzzjoni għalkemm din il-proposta trid
kellu stennija differenti għas-sena 2021, iżda
minħabba li x-xogħol tagħhom ma kienx
tkun aċċettata minn dawk kollha involuti.
minħabba l-varjant li wkoll żied in-numru ta’
daqshekk sigur u allura ħassew li jmorru
Hemm ukoll il-mistoqsija jekk din għandhiex
nies pożittivi għall-COVID-19, aktar ġab lin-
f’postijiet oħra li sa ċertu punt iserħilhom
tiġi imposta jew le. Issemmiet ukoll il-
nies involuti fin-negozju b’qalbhom imtertqa
rashom.
proposta ta’ safe corridors li tista’ tkun xi ħaġa
hekk kif ħadd ma jaf x’se jiġri u eventwalment
li taf taħdem. Iż-żmien jagħtina parir.
ma tistax tippjana. Din hi sitwazzjoni bla
Għalhekk ngħid li l-wage supplement li
preċedent li ħadd ma jaf meta tista’ tispiċċa
introduċa l-gvern matul is-sena li għaddiet
Il-pandemija kellha impatt anke fl-imġieba
u agħar minn hekk ma tista’ tippjana l-ebda
għenet ħafna biex tal-inqas tnaqqas xi ftit
tal-konsumatur, bix-xiri onlajn minn pajjiżi
investiment jew proġett partikolari.
l-impatt li din is-sitwazzjoni bla preċedent
barranin jieħu spinta ’l quddiem. Dan kien
ġabet magħha. Dawk kollha involuti qed
rifless f’Malta wkoll?
F’Diċembru li għadda għedt li hemm sinjali
jagħmlu l-parti tagħhom sabiex naraw
li n-negozji qed juru sinjali ta’ rkupru. Dan
l-inqas impatt possibbli mill-problemi li din
Iva huwa veru li r-rata ta’ xiri onlajn kiber
kemm għadu japplika fid-dawl tal-miżuri
il-pandemija ġabet magħha.
b’mod konsiderevoli f’dawn l-aħħar xhur
ġodda li kienu introdotti mill-Gvern?
fejn min-naħa għandek lil xi ħadd li qed Taħseb li dawn il-miżuri waħedhom huma
jissupplixxi s-servizz u fl-istess waqt investa
Kellna perjodu li verament kien hemm
suffiċjenti biex in-negozji jerġgħu jqumu
bil-kbir fi pjattaforma li qed tħalli l-frott
sinjal ta’ rkupru speċjalment fix-xhur ta’
fuq saqajhom anke minħabba li l-pandemija
mixtieq. Min-naħa l-oħra għandek il-klijent li
Ġunju, Lulju u Awwissu meta konna fl-
se ttul aktar milli mistenni u l-impatt
qed jibqa’ f’daru u qed jordna u jħallas għall-
eqqel tas-sajf kif ukoll ċaqliqa oħra żgħir
finanzjarju fuq in-negozji huwa ovvjament
prodott li jkun xtara minn fuq il-kompjuter,
f’Novembru u Diċembru. F’dan iż-żmien,
akbar?
tablit jew mowbajl.
lokali. Madankollu meta n-numru ta’ nies
Nemmen li ċerti skemi essenzjali għalissa
Illum sar ikollok servizz ħolistiku hekk kif sar
infettati bil-COVID-19 reġa’ żdied, hemmhekk
għandhom jibqgħu hemm fosthom tnejn
ferm popolari li jitqassam l-ikel id-dar fejn
reġgħet tfaċċat l-inċertezza minħabba li
minnhom li nqishom li taw għajnuna kbira
nista’ ngħidlek li dan is-settur kiber mhux
bħalma qed nesperjenzaw issa, reġa’ hemm
lill-ħaddiema u negozji li laqtithom wisq
ftit. Irridu ngħidu wkoll li saru avvanzi kbar
restrizzjonijiet li ġabu limitazzjonijiet oħra
il-COVID-19. Fost dawn insibu l-moratorja
fit-teknoloġija u ħafna kumpaniji għamlu
kbar fost in-negozji kollha. Bħalissa għandek
u d-diferiment tat-taxxa li għenu sabiex
l-almu tagħhom sabiex jaqilbu s-sistema u
il-biċċa l-kbira tas-servizzi li aħna nsejħulhom
għallinqas jagħtu nifs lil dawn in-nies li
l-operat tagħhom sabiex xorta waħda jibqgħu
mhux essenzjali li għalqu l-bibien tagħhom
għandhom spejjeż kbar fosthom il-kirjiet li
għaddejjin.
u għalhekk irridu nistennew x’se jiġri fil-bidu
xorta waħda baqgħu għolja u l-assigurazzjoni
tax-xahar id-dieħel sabiex nieħdu idea ċara
li trid tibqa’ titħallas.
in-nies bdiet tixtri u tikkonsma ċerti prodotti
Din it-trend ta’ xiri online jidher li se tibqa’ magħna. Dan se jfisser it-tmiem ta’ ħwienet
għall-pass li jmiss. Jekk naraw ftit b’mod globali x’qed jiġri, se
u negozji żgħar li kienu ffokati biss fuq ir-
Kemm tqis l-iskemi introdotti mill-Gvern
nispiċċaw li ċerti negozji jkollhom aktar telf
retail bħala sales channel?
(bħall-wage supplement) bħala importanti
milli qligħ u m’hemmx dubju li dan mhux
biex jissalvagwardjaw il-futur tan-negozji?
ix-xenarju ideali. Bħalissa biex inkun qed
Illum il-ġurnata nista’ ngħidlek li kollox sar
ngħidlek kollox, qed isiru diskussjonijiet
jinbiegħ onlajn, b’eċċezzjoni tal-mediċini
Nara li dawn l-iskemi introdotti mill-gvern
f’dan ir-rigward mal-gvern speċjalment
fejn hemmhekk bir-raġun ikun hemm
huma bżonnjużi l-aktar sabiex ma jintilfux
mal-Ministeru tal-Enerġija, Intrapriża u
xi restrizzjonijiet. Illum in-nies qed ifittxu
aktar impjiegi speċjalment fi żmien ta’
Sostenibbiltà mmexxi mill-Onorevoli Miriam
l-kumdità u ma nistgħux inqabblu dan iż-
inċertezza preżenti. Huwa importanti li
Dalli, il-Ministeru tal-Finanzi mmexxi mill-
żmien ma’ dak ta’ qabel fejn dan is-settur kien
n-negozji jżommu lill-impjegati tagħhom
Onorevoli Clyde Caruana u l-Malta Enterprise.
għadu mhux daqstant imfittex. Il-pandemija
sabiex meta kollox jerġa’ jiftaħ, ma jridux
Ninsabu fiduċjużi li nkomplu noffru aktar
ġabet din il-qalba u ħafna kellhom jaddattaw
jerġgħu jibdew mill-bidu.
soluzzjonijiet lil dawn l-intrapriżi.
kemm jista’ jkun malajr f’kull sens.
27 ta’ Marzu 2021 | EKONOMIJA
Jien tal-opinjoni li anke meta tgħaddi l-pandemija xorta waħda se jkun hemm min iżomm din il-pjattaforma minħabba l-kumdita’ li fiha. Għalhekk ċerti funzjonijiet se jibqgħu magħna fil-futur għax dik hi t-teknoloġija wara kollox. Dan hu servizz komdu u sigur li żgur li se jkompli ġaladarba jkun hemm aktar investiment tal-pjattaformi rispettivi ta’ dawn in-negozji. Taħseb li għandha tingħata għajnuna lil dawn il-ħwienet biex jaġġornaw u jaqilbu wkoll għall-e-commerce u l-ekonomija diġitali? Iva, naqbel miegħek li rridu nagħtu għajnuna aktar b’saħħitha lil dawn in-negozji sabiex jaqilbu onlajn. F’dan ir-rigward qed naħsbu sabiex inniedu skemi li jattirawhom u jagħmlu ħafna kuraġġ lil dawn in-negozji li jikkontribwixxu mhux ftit lill-ekonomija Maltija. Bħalissa n-negozji għandhom bżonn ta’ ħafna kuraġġ hekk kif f’dan il-perjodu ta’ inċertezza għandhom ċerta biża’ li jinvestu f’xi ħaġa. Irridu li l-konsumatur Malti jfittex aktar lil dawn in-negozji lokali hekk kif ċerta tendenza hi dik li jfittxu suq barrani minħabba li ġieli l-prezz jiġi ferm aktar irħis minn dak Malti. Tidħol sal-Belt Valletta u dik li qabel kienet hub ta’ kummerċ, kaġun tal-pandemija hija kkaratterizzata min-nuqqas ta’ attività kummerċjali. X’hemm jista’ jsir biex il-Belt Valletta terġa’ tieħu spinta kummerjċali? Hemm ħafna x’jista’ jsir iżda fl-istess waħda m’hemmx ħafna x’tagħmel fis-sitwazzjoni preżenti. Qed naħsbu fi strateġija nazzjonali sabiex il-Belt Valletta ma tkunx dipendenti biss mit-turiżmu u eventwalment jibqa’ jiffunzjona s-settur ekonomiku fi ħdanha. Rajna l-Belt Valletta li f’dawn l-aħħar xhur batiet ħafna minn din il-pandemija u magħha batew in-negozji kollha li jinsabu hawnhekk. Kulħadd intlaqat b’xi mod jew ieħor b’din ilpandemija tal-Coronavirus u kulħadd qed jara li dan kollu ħalla effett kbir globalment. B’xorti ħażina bħalissa l-COVID ġabet ċerti limitazzjonijiet u nittamaw fi żmien aħjar sabiex dawn l-istess negozji jkollhom tama għall-futur.
5
6
EKONOMIJA | 27 ta’ Marzu 2021
27 ta’ Marzu 2021 | EKONOMIJA
7
Riforma tal-liġi tal-kera
ta’ qabel l-1995
Dr Elaine Degiorgio Chairperson Fondazzjoni iDEAT
10,000 familja qegħdin f’riskju li jiġu żgumbrati minn djarhom wara 30 sena jew iżjed iħallsu l-kera lis-sidien.
10,000 familja illum jinsabu f’riskju li jitilfu s-saqaf
Fil-fatt kien fl-2019 li għall-ewwel darba Qorti
fuq rashom.
Kostituzzjonali ddeċidiet illi l-liġi kienet tikser idDrittijiet tal-Bniedem u mhux talli s-sid kellu jirċievi
Dan kien dak li xpruna bidla fil-liġi tal-kirjiet ta’ qabel
somma mill-Istat li kiser id-drittijiet tal-Bniedem iżda
l-1995.
l-Qorti marret pass oltre u fid-dawl tal-fatt li minħabba li l-liġi lanqas l-emendi tal-2009, ma kienu joffru
Fiż-żmien imgħoddija, pajjiżna kellu problema kbira
soluzzjoni ġusta għas-sid, il-protezzjoni li kien igawdi
soċjali u infrustrutturali. Kien għalhekk li kien hemm
l-inkwilin ma setgħetx tibqà tingħata u allura l-inkwilin
bżonn liġijiet li jassiguraw saqaf fuq ras eluf ta’ nies li
kellu jiġi żgumbrat. Fi kliem iżjed sempliċi, l-inkwilin
l-piż flimkien mal-inkwilin permezz ta’ sussidji li jassistu
kienu barra fit-triq wara t-tiġrif u l-faqar li ħalliet it-tieni
kellu żewġ għażliet; jew li jispiċċa barra fit-triq jew
lil dawk l-iktar vulnerabbli bi dħul mill-iktar baxx. Din
Gwerra Dinjija. Kien żmien fejn il-liġi riedet tassigura
inkella jaċċetta li jħallas kirja skont is-suq preżenti.
l-għajnuna tista tibqa tielgħa sa’ €10,000 skont id-dħul
protezzjoni fuq l-inkwilin, li ma jispiċċax barra fit-triq
Sikkina taqta’ minn żewġ naħat.
tal-inkwilin.
legali kienet toffri din il-liġi kien ifisser illi l-kirja kienet
Gvern Laburista beda l-ħidma sabiex verament din
Huwa dan il-veru qalb soċjali li dan il-Gvern tant
tibqa tiġġeded sabiex persuni li kienu jgħixu mal-
il-problema li kienet ilha tintefa' taħt it-tapit għal snin
għandu għal qalbu. B’dan il-mod ikun qed jintlaħaq
inkwilin ukoll ikollhom id-dritt li jibqgħu jgħixu f’dik
twal u li ntefgħet fuq ħoġru f’dawn l-aħħar xhur tinstab
bilanċ bejn is-sid li għandu dritt għat-tgawdija tal-
il-proprjetà.
soluzzjoni ekwa mingħajr ma jintefa piż żejjed la fuq
propjeta’ iżda wkoll tal-inkwilin li għal tant snin ikun
is-sid u wisq inqas fuq l-inkwilin. Il-Gvern huwa konxju
okkupa dik il-proprjetà.
mal-mument li jiskadi l-kuntratt ta’ kirja. Il-protezzjoni
Maż-żmien beda jinħass il-bżonn ta’ bidla f’din il-liġi.
tal-fatt lijekk togħla l-kera mingħajr għajnuna mill-Istat,
Il-kirjiet li ġew wara l-1995 kienu regolati b’liġi ġdida
ħafna jekk mhux l-inkwilini kollha li jaqgħu taħt il-liġi
Din hija triq ’il quddiem u minkejja li wieħed għad irid
iżda dawk li saru qabel, kienu regolati b’reġim iżjed
l-antika mhux se jkunu qed jifilħu jħallsu l-kirja li hija
jara l-abbozz u l-liġi kif se tkun qed tiġi emendata, żgur
ristrett li kien joffri protezzjoni assoluta lill-inkwilin.
kurrenti. Għaldaqstant il-Gvern ħoloq mekkaniżmu
li din ir-riforma hija tama għal ħafna familji Maltin u
Kien għalhekk li fl-2009, taħt Gvern Nazzjonalista,
fejn filwaqt li sid ta’ proprjetà milquta b’kirja protetta
Għawdxin.
inħass l-ewwel bżonn li jsiru xi emendi li pruvaw itaffu
ma jkollux id-dritt li jkeċċi lil dak il-kerrej li jkun jeħtieġ
mill-piżijiet li kien qiegħed jerfa' s-sidien tal-proprjetà.
il-protezzjoni fil-kirja, imma jekk iħoss li mhux jirċievi
Din l-emenda iżda kienet xotta u nieqsa mili toffri
ammont ta’ kera xieraq għall-proprjetà tiegħu jista’
soluzzjoni ekwa għas-sidien iżda li fl-istess ħin tassigura
jibda proċeduri quddiem bord li jirregola l-kera sabiex
lill-inkwilin li mhux se jitlef daru. Kien biss mezz biex
jiġi ffissat l-ammont ta’ kera xieraq. Din il-kirja bl-
il-problema tintefa taħt it-tapit għal ftit snin. Kienet biss
emendi tista’ titla’ sa 2% tal-valur tal-proprjetà fuq is-
bomba tal-ħin lesta biex tisplodi minn ħin għall-ieħor.
suq. F’dan il-punt imbagħad ikun il-Gvern li jerfa
... fl-2019 li għall-ewwel darba Qorti Kostituzzjonali ddeċidiet illi l-liġi kienet tikser id-Drittijiet tal-Bniedem ...
8
EKONOMIJA | 27 ta’ Marzu 2021
L-Ekonomija u l-Psikoloġija:
Ħbieb jew Għedewwa? Katya De Giovanni Hemm ċans tajjeb li meta dak li jkun jaqra
Min-naħa l-oħra l-Għaqda Dinjija tas-
xi frażijiet bħal “L-aqwa karozzi tad-dinja”
Saħħa (WHO) stqarret li sas-sena 2020 id-
jew “l-itjeb birra fid-dinja”, niftakru f’ditti
dipressjoni se tkun it-tieni l-aktar marda li se
partikolari. Din hija teknika li tintuża sabiex
tagħmel ħsara lill-bniedem f’kull età, gens u
dak li jkun jiftakar f’dawn id-ditti partikolari
sess. Fi studju li sar minn Whitley et al. (1999)
u jixtri lilhom anke jekk il-prodott ta’
fuq is-suwicidju, instab li meta l-ekonomija
ħaddieħor ikun aħjar jew iservi aktar fit-tul.
tmur lura, ir-rata tas-suwiċidji tiżdied. Is-
Il-burdata tinfluwenza sew l-imġiba talkonsumatur speċjalment fuq il-ġudizzju tiegħu waqt ix-xiri kif ukoll il-memorja assoċjata ma’ xiri ta’ prodotti oħrajn li
suwiċidju huwa bla dubju ta’ tħassib kbir għas-soċjetà. Ir-relazzjoni tas-suwicidju malfaqar hija kwistjoni ta’ tħassib kbir għallekonomija u l-politika soċjali ta’ kull pajjiż.
huma simili. Dan huwa assoċjat mal-
Għaldaqstant f’sitwazzjonijiet li qegħdin
psikolobijoloġija fejn nużaw aspetti tal-
ngħixu bħalissa mingħajr ebda preċedent,
bijoloġija, newroloġija u fiżjoloġija mal-
huwa kruċjali li nżommu l-mutur tal-
psike sabiex naraw kif dawn jinfluwenzaw
ekonomija għaddej. Huwa veru li x-xogħol
l-imġiba tagħna. Għaldaqstant, dan
iġib miegħu l-ħobża ta’ kuljum iżda fil-verità
l-għarfien jista' jtina aktar tagħrif milli
jagħmel ħafna aktar minn hekk. Ix-xogħol
meta nħarsu lejn is-suġġett tal-Ekonomija
iżommna okkupati, joffrilna sfida u jagħtina
waħdu u fil-fatt, hemm ħafna strateġiji
l-mezzi biex niżviluppaw lilna nfusna.
psikoloġiċi li l-entitajiet kummerċjali jużaw
Permezz tax-xogħol aħna niżviluppaw
sabiex ikollhom suċċess fil-bejgħ. Għalhekk
sens ta’ kburija, identità u kisba personali.
inħoloq suġġett jissejjaħ Economic
Aktar minn hekk, ix-xogħol f’ħajjitna
Psychology jew bil-Malti l-Psikoloġija tal-
jippermettilna nssoċjalizzaw, nibnu kuntatti
Ekonomija.
u nsibu appoġġ għal xi problemi personali
Għaldaqstant hemm min jargumenta li meta niġu biex nixtru l-ħwejjeġ, inkunu rridu nħossuna daqsxejn differenti minn
li jistgħu jinqalgħulna. Fuq kollox, ix-xogħol jipprovdilna l-flus biex nappoġġjaw lilna nfusna u nesploraw l-interessi tagħna.
ħaddieħor iżda min-naħa l-oħra ma nkunux
Nafu wkoll li dawk li jaħdmu għandhom
irridu nħossuna wisq differenti. L-ekonomija
it-tendenza li jgawdu ħajja aktar ferħana u
tista' tispjega għala l-konsum ta’ ċertu
aktar b’saħħitha minn dawk li ma jaħdmux
oġġetti huwa għoli skont il-provvista u
u li s-saħħa fiżika u mentali tagħna
d-domanda. Imma min-naħa l-oħra, ma
ġeneralment titjieb permezz tax-xogħol.
tispjegax il-għaliex kien hemm id-domanda
Fil-fatt dawk li jaħdmu jirkupraw mill-mard
u għaliex inbdiet moda li jintlibes ċertu
aktar malajr u huma f’inqas riskju ta’ mard.
oġġett. Hawnhekk inħarsu lejn il-psikoloġija
Minħabba l-benefiċċji tas-saħħa, il-persuni
biex tikxef kwistjonijiet ta’ klassi soċjali u
morda u dawk b’xi diżabilità huma mħeġġa
tispjega anzjetajiet li l-ekonomija waħedha
jirritornaw lejn, jew jibqgħu jaħdmu
bħala suġġett ma turiniex.
jekk il-kundizzjoni tas-saħħa tagħhom
Bħala poplu Malti nafu tajjeb li meta
tippermettilhom.
nqabblu ma’ pajjiżi oħra Ewropej, il-
Għaldaqstant, il-bilanċ bejn ir-restrizzjonijiet
benessere u l-morale nazzjonali tagħna
u n-normalità fis-sitwazzjoni tal-pandemija
huma għoljin. Il-poplu Malti kklassifika
li qegħdin ngħixu fiha huwa wieħed delikat
fit-22 post minn 156 pajjiż fir-rapport dinji
u importanti. Lockdown totali u fit-tul kien
li jkejjel il-kuntentizza. Ir-rapport li jiġi
x’aktarx jagħmel ħsara mentali rreparabbli
ppubblikat kull sena fl-okkażjoni tal-Jum
li fl-aħħar mill-aħħar xorta kienet issarraf
Dinji tal-Kuntentizza tħejja min-Network
f’ħafna mwiet u tbatija.
għal Soluzzjonijiet ta’ Żvilupp Sostenibbli għan-Nazzjonijiet Magħquda. Ir-rapport jikklassifika l-pajjiżi fuq sitt indikaturi fosthom il-ġenerożità, il-governanza t-tajba, id-dħul finanzjarju, il-fiduċja, il-libertà filpajjiżi, is-saħħa u l-għajnuna soċjali. (It-Torċa, 20 ta’ Marzu, 2019)
Lockdown totali u fit-tul kien x’aktarx jagħmel ħsara mentali rreparabbli ...
27 ta’ Marzu 2021 | EKONOMIJA
9
Maltese National Coalition Community-led Event 7 ta’ April 2021
Irreġistra fuq: bit.ly/30Lod31
eSkills eSkills Malta Foundation Enerġija biex in-negozju jibda jqum Huwa fatt li l-pandemija kellha impatt fuq ħafna negozji. Għalkemm kulħadd jaħseb li kollox negattiv fir-realtà kien hemm diversi setturi li ntlaqtu pozittiv u oħrajn li għaddew minn bidla li jmisshom għamlu qabel. Il-pandemija obbligat ċertu bidliet iżda nħoss li diversi negozji ma għamlux ilbidla kif meħtieġ anke għaliex kienet waħda mgħaġġla u ta‘ reazzjoni.
Reuben Buttigieg
u x’inhuma l-previżjonijiet u kif nistgħu
ekonomiku kreattiv għall-ġid tal-poplu
Minkejja l-paragrafu ta’ qabel nemmen
nieħdu opportunità minnhom. Illum
Malti. Il-kunċett ta’ Gvern u oppozizzjoni
li n-negozji jistgħu jieħdu l-inizjattiva u
jeżistu wkoll fondi biex wieħed isib
żgur li bħalissa qed jagħmel aktar ħsara
jwasslu lill-partiti fejn irridu kieku biss
għajnuna halli jagħamel din l-analiżi.
milli ġid u kif dejjem qal il-Prof. Edward
d-diversi assoċjazzjonijiet jitgħallmu
Diversi kumpaniji bbenefikaw minn
Debono, dan il-kunċett fih innifsu
jiġbdu ħabel wieħed fiċ-ċirkustanzi
dan u rnexxilna nirriġeneraw diversi
jillimita l-kreattività u l–ħsieb. It-tieni
u jaraw l-istampa l-kbira u mhux biss
sitwazzjonijiet.
qadfa trid tiġi mill-istituzzjonijiet li jibdew
dik settorjali. Sfortunatament ċertu
jirrikonoxxu li qegħdin f’pandemija u
assoċjazzjonijiet qed jiġbdu ħabel
Issa għandna wkoll bżonn li nibnu
ma tistax tibqa ssawwat lin-negozju fuq
politiku u /jew ta' interess personali li
t-tama, nsaħħu l-kuraġġ u neliminaw
kollox qisek għandek wild li qed imur
ma jagħmilx ġid u jnaqqas il-kredibilita
l-għejja li dħalna fiha minħabba
ħażin l-iskola u flok tara x’inhi l-problema
ta dawk li jridu verament jagħmlu l–
ċ-ċirkustanzi. Għaldaqstant, għandna
taqbad tiddemoralizzah b’penitenza
ġid.
nibdew inħarsu pożittiv, ninkoraġġixxu
fuq oħra. Għandna diversi minn dawn
lil xulxin ħalli ta’ Maltin li aħna noħorġu
iċ-ċirkustanzi li fil-pandemija marru
Jista jkun li f iċ-ċirkustanza hemm
Issa li dawn in-negozji u kumpaniji
b’ideat ġodda u kreattivi li għandna
għall-agħar . Mhux hekk biss imma saret
bżonn kumitat/għaqda ta' public
għamlu dan it-taqlib ta’ emergenza
bżonn f’kull settur. Dawk li konna
ħaġa komuni fejn istituzzjoni twaħħal fl-
privat partnership jismu Ekonomija
forsi wasal iż-żmien li nirrikonoxxu li
nikkunsidraw il–pilastri tal-ekonomija
oħra fejn ikun hemm il-problema. Żgur li
Malta fejn f ih ikun hemm diversi
se ndumu snin twal ma niġu għan-
tagħna issa qed iħossu l-impatt ukoll u
l-burokrazija żdeidet liema bħala waqt il-
rappreżentanti ħalli jinħareġ pjan
normalità kif nafuha fis-sena 2019 u kif
għaldaqstant irridu nagħtu l-vitamini
pandemija minflok intużat it-teknoloġija
uniku. Biex jaħdem dan irid jiġi
ukoll nistaqsu jekk fir–realtà jaqblilniex
lin-negozjanti ħalli jsibu l-enerġija, s–
ħalli nħaffu l–affarijiet u nistudjaw fejn hi
promoss mill-gvern u mmexxi min
immorru għal dik is-sitwazzjoni mil-lat
sentiment pożittiv u l-enerġija ħalli
l-problema u kif nistgħu nindirizzawha.
persuni indipendenti. Ovvjament
ta’ negozju. Ikun hemm min li jaħseb li
nqumu fuq saqajna lkoll kemm aħna.
Saħansitra ċertu awtoritajiet jsiru aktar
l-aħħar kelma tkun tal-Gvern imma
kattivi meta tiġbed l-attenzjoni kif
dan ikollu rwol konsultattiv ħalli żgur
jistgħu jitjiebu ċertu affarijiet.
jiġbor l-imħuh u l-ideat kollha, ġejjin
jaqbillu u ħaddieħor le. Iżda tajjeb li f’dan iż-żmien nanalizzaw fid-dettal dak li qed
L-ewwel qadfa nħoss li għandu jagħtuha
isir fin–negozju, x‘qed jiġri madwarna
l-partiti politiċi billi jiġu flimkien fuq pjan
minn fejn ġejjin.
10
EKONOMIJA | 27 ta’ Marzu 2021
Inkomplu ninvestu
fil-Qasam tal-Ġustizzja
Edward Zammit Lewis
Ministru għal-Ġustizzja, l-Ugwaljanza u l-Governanza
Aktar kmieni matul ix-xahar ta’ Marzu ħabbart investiment ta’ żewġ miljuni u nofs f’compound f’Ħal Far għall-ġestjoni ta’ Assi li ġejjin millkriminalità. Dan l-investiment huwa kruċjali l-għaliex dan ser ikun qed jassisti fil-ġestjoni ta’ assi ikkonfiskati. Il-proġett mistenni jkun lest sassena 2024. Il-binja ser tkun mqassma fuq 4 sulari u ser tkun qedha tkopri 500 metru kwadru. Flimkien ma l-Asset Recovery Bureau (ARB), qegħdin ninvestu fi proġett ambizzjuż bi l-għan aħħari li jiffoka fuq il-ġestjoni tal-assi konfiskati. Din hija entità pubblika li hija awtonoma u rregolata minn Bord immexxi minn Direttorat. Ilfunzjoni tal-Bureau għall-Irkupru tal-Assi tista tiġi maqsuma fi tlieta: - Traċċar ta’ Assi - Ġestjoni tal-Assi - Irkant tal-Assi
Din il-faċilità taħżen u tippreserva diversi tipi ta’ assi bħal per eżempju dehbijiet, xogħol talarti, dgħajjes, trejlers u vetturi. Dawn l-assi ser ikunu qegħdin jiġu preservati f’temperaturi adekwati fejn ikun hemm il-ħtieġa. L-assi li se jiġu ppriservati jew issir bejgħ ġudizzjarju tagħhom jekk tinsatab il-ħtija jew jekk il-persuna akkużata tiġi lliberata, dan l-ass jerġa’ jiġi ritornat lilha fi stat tajjeb. Importanti li niffokaw ukoll fuq il-fatt illi għallewwel darba permezz tal-Att dwar ir-Rikavat millKriminalità (Att V tas-sena 2021), l-ARB, qiegħed jiġi rikonnoxut f’qafas legali aħjar. Wieħed qiegħed jagħti l-istess Uffiċċju aktar locus standi kull meta huwa jieħu ċertu deċizjonijiet – bħalma huma t-teħid tal-assi u l-propjetà. Liema Att iddaħħal fis-seħħ nhar il-Ġimgħa 12 ta’ Marzu 2021. Dan ilqafas legali ġdid ser isaħħaħ id il-Gvern, il-Pulizija, l-Avukat Ġenerali u entitajiet oħra fil-ġlieda kontra l-kriminalità organizzata u l-ħasil tal-flus.
27 ta’ Marzu 2021 | EKONOMIJA
Dan l-Att jagħti lok lil dan l-Uffiċċju jeżerċita diversi poteri. Ser nelenka żewġ poteri partikolari; Dan l-uffiċċju se jkun jistà jikkonfiska l-assi ta’ persuna ladarba huwa jkun suspettat li dawk l-assi ġejjien minn Rikavat mill-Kriminalità. Dan huwa possibbli permezz tal-proċedura li ġiet introdotta, li hija n-‘non-convinction based confiscation’ fuq suspettat li jista’ jkollu l-proprjetà tiegħu li tkun ġejja mill-kriminalità tiġi kkonfiskata, lil hinn minn kwalunkwe sejba ta’ ħtija u proċeduri kriminali. It-tieni poter teknikament huwa intitolat id-dritt ta’ Action in rem, liema dritt jagħti l-fakultà li wieħed ikun jistà jiftaħ proċeduri legali kontra oġġett, kunċett ġdid f’dan ilkamp li jagħti aktar saħħa lill-ARB. L-Att dwar ir-Rikavat mill-Kriminalità -Att V tassena 2021, flimkien ma’ dan l-investiment ikomplu ikunu xhieda li dan il-Gvern jibqà kommess li jinvesti bil-qawwi u b’mod konkret fil-qasam talĠustizzja u fil-ġlieda tiegħu kontra il-kriminalità organizzata u l-ħasil tal-flus.
11
12
EKONOMIJA | 27 ta’ Marzu 2021
27 ta’ Marzu 2021 | EKONOMIJA
13
Messaġġ ta’ kuraġġ, tama u determinazzjoni lin-negozji, s-self-employed u l-ħaddiema Il-Ministru Silvio Schembri jitkellem fuq l-ekonomija li tipproteġi l-industrija lokali u lil dawk li jaħdmu fiha, sabiex din tibqa’ mixja ‘l quddiem u tikber. “Mhux se naqtgħu qalbna. Determinati li inkomplu naraw kumpaniji lokali jimxu ‘l quddiem u jikbru” - Onor Silvio Schembri, Ministru għall-Ekonomija u Industrija, bi kliem ta’ fiduċja u kuraġġ lin-negozji, s-self-employed u l-ħaddiema sabiex ma jaqtgħux qalbhom. Dan għaliex spalla magħhom hemm Gvern li bla waqfien qed jinvesti fihom u fil-potenzjal tagħhom, b’mod partikolari waqt dan iż-żmien diffiċli. L-Onor. Schembri, spjega x-xogħol li għaddej bla waqfien mill-aġenzija tal-Gvern INDIS Malta li qed tkun ta’ appoġġ kontinwu għal kumpaniji lokali biex ikunu f’pożizzjoni aħjar li jkunu ppreparati għattkabbir ekonomiku u għall-ħolqien ta’ impjiegi. Fi kliem il-Ministru “Immexxija mill-miri strateġiċi li għandna, INDIS Malta trid toħloq l-ispazju industrijali li l-pajjiż għandu bżonn sabiex l-ekonomija tkompli tikber u b’hekk toħloq aktar ġid u aktar opportunitajiet tax-xogħol”. Huwa jgħid kif il-Gvern hu kommess li jissalvagwardja s-settur tan-negozji tal-familji Maltin,
Fosthom Schembri jfakkar kif matul l-aħħar 12-il xahar ġew allokati: •
elettriku għal aktar minn 16,000 negozju;
li hu magħruf għall-kwalità tal-prodott u s-servizz tal-ogħla livell li joffri. Kwalita’ li permezz tagħha,
€35 miljun għall-skema ta’ rifużjoni tal-kont tal-
•
€45 miljun f’rifużjoni tal-kera għas-self-
irnexxielu jsaħħaħ il-pożizzjoni kompetittiva tiegħu,
employed u n-negozji b’appoġġ massimu ta’
anke ma’ kompetituri internazzjonali.
€2,500 kull self-employed jew negozju;
B’mod konkret, l-Onor. Schembri jagħmel referenza
•
mingħand il-privat;
għaż-żjarat li huwa għamel f’diversi kumpaniji li jistgħu jitqiesu bħala eżempji ta’ suċċess talgħajnuna tanġibbli offruta minn INDIS Malta.
•
€70 miljun kull xahar fuq l-iskema tal-COVID Wage Supplement. Il-Gvern ħallas €800 paga
Fosthom, il-kumpanija Gutenberg li se tkun qed
lill-impjegati li jaħdmu full-time u €500 lil dawk
tinvesti f’fabbrika ġdida f’Bulebel b’investiment ta’
fuq bażi ta’ part-time u fl-istess waqt, in-negozji
€7 miljun, il-kumpanija Mobili Grixti li b’investiment
għamlu l-parti tagħhom;
ta’ €1.2 miljun rat espansjoni u xiri ta’ makkinarju ġdid għal xogħol fil-manifattura tal-għamara, u
€75,000 għas-self-employed u negozji li jikru
•
Rifużjoni fi flus sa €4,000 lill-intraprizi li nvestew
l-pjanijiet tal-Gulf Med li jinvestu aktar fit-taħriġ,
sistemi ta’ teleworking għall-ħaddiema matul
fit-tagħmir u fl-istaff biex jilqgħu għall-isfidi
il-pandemija.
futuri, b’mod partikolari fil-qasam tat-taħriġ filmanutenzjoni tal-inġenji tal-ajru. “Is-settur kummerċjali u l-ħaddiema qed jagħrfu li hemm gvern li lest li jerfa’ l-piż magħhom u għalhekk in-negozji u s-self-employed qed jingħataw is-serħan il-moħħ biex ikomplu jinvestu”, qal Schembri filwaqt li jsemmi l-importanza li l-kumpaniji jkomplu bid-diversifikar tal-operat kif ukoll l-amalgamazzjoni tat-teknoloġija diġitali b’mod partikolari fejn jidħol il-kummerċ fuq pjattaformi online.
•
Fond ta’ €400,000 bħala għajnuna lillesportaturi bbażati f’Malta biex in-negozji jżommu l-viżibbiltà tagħhom fi swieq internazzjonali permezz ta’ pjattaformi diġitali u taħriġ f’reklamar diġitali.
B’messaġġ ta’ kuraġġ il-Ministru Schembri jikkonkludi li Malta qed tkompli tilqa’ għal din l-isfida b’kuraġġ u se tibqa’ determinata biex tibni ekonomija li fiċ-ċentru tagħha hemm kull wieħed u waħda minna. Huwa jgħid li; “Għaddejjin b’diversi laqgħat, qed inniedu inizjattivi
Il-Ministru Schembri jżid jgħid kif b’ħidma bla
ġodda u għadd ta’ skemi ta’ għajnuna, qed ngħinu
preċedent il-Gvern matul l-aħħar sena, ma waqafx
diversi kumpaniji lokali biex jespandu, kif ukoll
jipprovdi assistenza permezz ta’ pakketti finanzjarji
qed inkomplu naħdmu sabiex nattiraw iżjed
li raw sensiela ta’ miżuri fil-pjan ta’ riġenerazzjoni
kumpaniji barranin ħalli jinvestu f’pajjiżna u b’dan
ekonomika. Bihom ġie megħjun kulħadd u r-rota tal-
il-mod, jiżdiedu l-opportunitajiet ta’ mpjiegi. Din hi
ekonomija baqgħet iddur.
l-ekonomija Maltija, ekonomija ta’ ġid għal kulħadd”.
Is-settur kummerċjali u l-ħaddiema qed jagħrfu li hemm Gvern li lest li jerfa’ l-piż magħhom u għalhekk in-negozji u s-selfemployed qed jingħataw is-serħan il-moħħ biex ikomplu jinvestu
14 EKONOMIJA | 27 ta’ Marzu 2021
StartinMalta.com
Varat sit ġdid għal-istartups Maltin u dawk barranin imħajra joperaw minn pajjiżna Il-Malta Enterprise hija responsabbli mil-istartups u l-ekosistema li fihom jimirħu. Kien għalhekk li l-Malta Enterprise nediet dan is-sit ġdid startinmalta.com proprju nhar l-Erbgħa li għaddew, fil-preżenza tal-Ministru għal-Intrapriża Miriam Dalli u l-korpi kostitwiti li lkoll appoġġjaw din l-inizjattiva u l-irwol tal-Malta Enterprise f’ dan irrigward; il-Kamra tal-Kummerċ, il-Kamra tal-Intrapriżi Żgħar u Medji, l-Assoċjazzjoni ta’ Min Iħaddem, it-Take Off fi ħdan l-Universita` ta’ Malta, il-Malta Business Bureau, il-Valletta Design Cluster u l-Kunsill tal-Arti. Attendew ukoll diversi startups u kumpaniji li diġa` huma stabbiliti f’ Malta, kemm lokali u anke barranin, jew inkella qegħdin f’ taħdidiet mal-Malta Enterprise, iħarsu lejn Malta bħala destinazzjoni ġdida tagħhom minn fejn imexxu n-negozju tagħhom. L-għan ta’ dan is-sit hu li jipprovdi informazzjoni dwar Malta bħala l-post ideali biex jinbdew startups kif ukoll biex wieħed iżomm ruħu aġġornat mad-dinja tal-istartups f’ Malta. Dan is-sit joffri informazzjoni dwar x’jagħmel lil Malta attraenti għallinvestiment, informazzjoni dwar l-iskemi disponibbli għall-istartups u testimonials minn startups li għamlu suċċess minn Malta. Malta diġa tospita numru ta’ startups minn setturi differenti, fosthom dawk ibbażati fuq tekonoloġiji diversi bħal intelliġenza artifiċjali, internet of things, augmented u virtual reality, cyber security, u f’ oqsma bħal manifattura, life sciences, drones, u logħob diġitali fost l-oħrajn. Il-messaġġ huwa wieħed sempliċi, saħqet il-Ministru Miriam Dalli; “Malta hija miftuħa għall-istart-ups”. “Pajjiżna joffri vantaġġ kompetittiv, ewlenin fosthom l-użu tal-lingwa Ingliża, il-konnettivita` u frameworks regolatorji b’saħħithom. Vantaġġ b’saħħtu rikonoxxut, huwa li nemmnu fid-djalogu miftuħ mal-istakeholders. Dan propju wassalna biex invaraw l-iskema l-ġdida tal-BStart 2021 li toffri kemm
Kurt Farrugia
CEO tal-Malta Enterprise
għajnuna finanzjarja, kif ukoll mentoring u advisory services.” Startups Innovattivi jistgħu jibbenefikaw sa €1.2 miljun f’inċentivi talMalta Enterprise Fl-istess avveniment ġie spjegat kif startups jistgħu jibbenefikaw minn għajnuna finanzjarja sa massimu ta’ €200,000, grazzi għall-iskema l-ġdida tal-Business Start hekk kif imsejħa BStart 2021, hekk kif filpassat din l-inċentiva kienet titla biss sa massimu ta’ €25,000.
Startups Innovattivi jistgħu jibbenefikaw sa €1.2 miljun f’inċentivi tal-Malta Enterpise
27 ta’ Marzu 2021 | EKONOMIJA
15
Miriam Dalli
Il-BStart 2021 hija maqsuma f’żewġ partijiet, il-Pre Business Plan – fejn
Ministru għall-Intrapriża
kumpanija tista’ tibbenefika sa €10,000 – u l-Post Business Plan. Dawk l-iStartups li jippreżentaw Business Plan li huwa ekonomikament vijabli, jistgħu jingħataw għotja massima ta’ €200,000. Din l-għotja tkun maqsuma fuq perjodu li ma jaqbiżx is-36 xahar, b’€20,000 mqassam kull tliet xhur. Kumplimentari għal-BStart 2021, hemm l-iskema iStart-Up Finance li biha intrapriża tista’ tirċievi għajnuna sa massimu ta’ €800,000 f’każ ta’ intrapriżi innovattivi. L-għajnuna taħt Startup Finance tibda
L-assistenza li tista’ tingħata mill-Gvern Malti hija fost l-iktar attraenti għad-dinja tal-istartups
titħallas lura la darba l-kumpanija tibda’ tagħmel il-profitt. It-tielet skema hija dik tal-Business Development, li permezz tagħha kumpanija li qed tkompli tikber fi stadju ta’ scale-up tista’ tibbenefika minn għajnuna ta’ kreditu ta’ taxxa jew għotjiet ta’ flus sa massimu ta’ €200,000.
Bejn l-2015 u l-2020, permezz ta’ l-għajnuna mogħtija taħt
Il-Kap Eżekuttiv ta’ Malta Enterprise Kurt Farrugia qal li
l-iskema BStart, il-Malta Enterprise assistit lil 62 kumpanija
“permezz ta' StartinMalta.com se nilħqu l-iktar startups
b’għotja ta’ flus li laħqet il- €1.5 miljun.
innovattivi kemm Maltin u anke barranin li qegħdin
Bejn l-2017 u l-2020, permezz ta’ l-għajnuna mogħtija taħt l-iskema tal-Startup Finance il-Malta Enterprise assistiet 10 kumpanija għal-total ta’ €4 miljuni.
ifittxu dar ġdida minn fejn joperaw, l-assistenza li tista' tingħata mil-Gvern Malti hija fost l-iktar attraenti għaddinja tal-istartups, u għalhekk Malta ser tkompli sservi ta' ġurisdizzjoni ta' eċċellenza għal-istartups.”
16
EKONOMIJA | 27 ta’ Marzu 2021
Qafas li se jkun qed jagħti iktar fiduċja fil-firxa wiesgħa tat-teknoloġiji
Efrem Borg
Il-Kap tat-Teknoloġija fi ħdan l-Awtorità Maltija għall-Innovazzjoni Diġitali Efrem Borg dwar żvilupp importanti li qed iseħħ fl-operat tal-programm ta’ ċertifikazzjoni tal-istess Awtorità Sa mit-twaqqif tagħha, l-Awtorità
Teknoloġija iktar ikkumplikata, bħal
Ta’ min jinnota li ħafna minn dawn
speċifikament b’mod oġġettiv permezz
Maltija għall-Innovazzjoni Diġitali ħolqot
infrastruttura kritika, potenzjalment
il-kontrolli huma diġa regolati permezz
tat-Technology Assurance Assessment
programm li jiċċertifika t-teknoloġija
jista’ jkollha taħlita ta’ teknoloġiji
ta’ standards internazzjonali stabbilieti,
Framework. B’hekk, l-Awtorità se tkun
preżenti f’sistemi li jkunu se jitħaddmu
tradizzjonali, bħal networks, databases
jew inkella linji gwida eżistenti. Bħala
qed tipprovdi lis-Systems Auditors
f’diversi setturi. Dal-programm jinkludi
u applikazzjonijiet, flimkien ma’ dawk
Awtorità rridu eżerċizzju ta’ mmappjar
x’kontrolli għandhom jużaw għal
l-involviment ta’ Systems Auditors
inovattivi, fosthom l-Intelliġenza
ta’ dawn l-istandards u linji gwida mat-
forom differenti ta’ teknoloġiji li jiġu
iċċertifikati mill-istess Awtorità. L-irwol
Artifiċjali, big data, cloud computing
teknoloġija li tkun se tiġi skrutinizzata.
ppreżentati bihom.
ta’ dawn l-awdituri huwa li, wara li
u Internet of Things. Fid-dawl li dawn
Wara li jitlesta l-proċess, meta tkun
jiġu avviċinati mill-applikant għaċ-
il-forom differenti ta’ teknoloġiji qed
preżentata teknoloġija, permezz ta’
ċertifikazzjoni, jagħmlu l-kontrolli
jintużaw f’ambitu kritiku, bħas-saħħa,
dal-qafas, inkunu nistgħu ngħaddu lis-
meħtieġa skont il-Control Objectives
l-edukazzjoni jew it-trasport, huwa
Systems Auditors x’kontrolli jrid jagħmel
li huma stipulati mill-Awtorità
importanti li jibqgħu jaħdmu b’mod
biex it-teknoloġija tiġi ċċertifikata. Kull
Maltija għall-Innovazzjoni Diġitali.
integrat u b’kunfidenzjalità. Biex dan
każ se jkun differenti, u fejn qabel kellna
Preżentament, dawn il-kontrolli jkopru
ikun possibli, il-proċess għandu bżonn
każ b’Control Objectives dedikati, issa se
l-Intelliġenza Artifiċjali u l-Blockchain.
numru ta’ kontrolli li għadhom iridu
jkollna sitwazzjoni iktar kumplessa li se
jiġu identifikati biex is-Systems Auditors
tiġi ddefinieta permezz tat-Technology
ikunu jafu xi jridu jevalwaw fis-sistema
Assurance Assessment Framework.
Lejn l-aħħar tal-2020, permezz talAvviż Legali 389/2020, il-mandat tal-Awtorità twessa, u bis-saħħa t’
preżentata quddiemhom.
B’dan il-qafas ġdid irridu nagħtu
hekk, tista’ tiċċertifika kwalunkwe
Għal dan il-għan, l-Awtorità Maltija
fiduċja teknoloġika fuq il-firxa wiesgħa
tip ta’ teknoloġija, inkluż dik li qed
għall-Innovazzjoni Diġitali nediet
tal-operaturi li qed jużaw teknoloġiji
tintuża għal skopijiet kritiċi. Sabiex dan
Espressjoni ta’ Interess sabiex esperti
differenti, li qed jaħdmu wkoll f’setturi
ikun jista’ jsir, hemm bżonn ta’ qafas
lokali u barranin, b’konsultazzjoni
differenti, biex il-valur tat-teknoloġija
ġdid, li jismu Technology Assurance
mal-partijiet lokali kkonċernati mill-
jikber, u dan ifisser li hemm vantaġġ
Assessment Framework. Is-sitwazzjoni
oqsma regolatorji differenti (bħat-
għal kulħadd – għar-regolaturi, għall-
sa issa kienet pjuttost sempliċi, għax kif
telekommunikazzjoni , finanzi, gaming,
investituri, għall-iżviluppaturi, għall-
diġa ġie spjegat, is-Systems Auditors
u ħafna oħrajn), ikun mifhum x’kontrolli
fornituri, għall-utenti u kif ukoll għall-
kellhom numru ta’ kontrolli li riedu
hemm bżonn jew inkella x’inhuma
pubbliku inġenerali. B’hekk l-Awtorità
jivverifikaw, dejjem skont il-linji gwida
l-istanzi li qed jaraw li għandhom ikunu
Maltija għall-Innovazzjoni Diġitali se
tal-Awtorità Maltija għall-Innovazzjoni
evalwati. L-Awtorità flimkien mal-aħjar
tkun tista’ tiċċertifika soluzzjonijiet li
Diġitali, bħalma huma cybersecurity,
offerta sottomessa se jkunu qed jaħdmu
potenzjalment huma mibnija minn
l-organizzazzjoni u l-immaniġjar, id-
sabiex jidħol fis-seħħ mekkaniżmu li
teknoloġiji differenti. U f’dak il-każ, għall-
data personali u kif ukoll il-functional
jidentifika x’dixxiplini għandhom ikunu
applikazzjonijiet differenti jiġu applikati
correctness.
ċċekjati u għal-liema teknoloġija.
il-Control Objectives li huma magħmula
Dan se jgħin ukoll biex l-Awtorità Maltija għall-Innovazzjoni Diġitali issaħħaħ il-pożizzjoni tagħha billi toffri ċ-ċertifikazzjoni teknoloġika bħala servizz (certification as a service) sabiex tappoġġja lill-awtoritajiet settorjali nazzjonali kompetenti fil-ħidma tagħhom huma u jirregolaw is-setturi rispettivi, bħall-finanzi, is-saħħa, l-edukazzjoni, l-enerġija, is-servizzi kritiċi u s-settur pubbliku.
27 ta’ Marzu 2021 | EKONOMIJA
IT-TIBDIL FIL-KLIMA U L-IPPJANAR
17
Aaron Farrugia
Ministru għall-Ambjent. it-Tibdil fil-Klima u l-Ippjanar
Għaddejjin xogħlijiet ta’ konservazzjoni tal-abitat f’siti Natura 2000 Qed isiru għadd ta’ interventi fis-sit ta’ Għar Ħasan f’Birżebbuġa bħala parti mill-isforzi tal-gvern għall-konservazzjoni u r-restawr ta’ siti Natura 2000 madwar il-Gżejjer Maltin. Dan tħabbar mill-Ministru għall-Ambjent, it-Tibdil fil-Klima u l-Ippjanar Aaron Farrugia, li spjega li ż-żona fejn qed isiru dawn l-interventi tagħmel parti miz-Żoni Speċjali ta’ Konservazzjoni u Żoni Speċjali ta’ Protezzjoni f’Irdumijiet ta’ Malta: Mix-Xaqqa salPonta ta’ Bengħisa. Din iż-żona tospita abitati differenti, fosthom dawk kostali, irdumijiet, xagħri, u abitati ta’ mistrieħ għal bosta fawna, u li jospitaw għadd ta’ speċi. Dawn l-ispeċi jinkludu wiżgħat, sriep, kif ukoll il-Gremxula ta’ Malta (Maltese Wall Lizard), u bosta mammiferi, fosthom il-friefet il-lejl, il-Bugeddum Żgħir (Etruscan Shrew), il-Ballottra u speċi ta’ friefet il-lejl oħra li jfittxu l-ikel. “Għalkemm l-għan prinċipali ta’ dawn l-interventi huwa li jtejjeb l-istat ta’ konservazzjoni tal-abitati u l-ispeċi li jinsabu f’dan is-sit Natura 2000, huwa daqstant importanti li ntejbu l-aspetti rikreattivi u edukattivi tagħna fit-tul. Dan jista’ jintlaħaq permezz ta’ aktar għarfien u aċċessibilità aħjar”, qal il-ministru. Dan is-sit huwa kkaratterizzat mill-għerien magħrufin bħala “Ta’ Għar Ħasan”, li huwa attrazzjoni ewlenija f’din iż-żona minħabba d-daqs tal-għar innifsu u s-sbuħija estetika li joffri bħala veduta fuq l-irdumijiet u l-baħar. B’mod speċifiku, qed isiru sforzi biex jiġu kkonservati speċi differenti ta’ friefet il-lejl u li tiġi rrestawrata l-konnettività bejn żoni fejn dawn l-annimali jieklu u jistrieħu, kif ukoll biex jiġu stabbiliti u protetti dawn iż-żoni. Ambjent Malta għaddej b’bosta xogħlijiet inkluż it-tneħħija ta’ speċi aljeni, l-installazzjoni ta’ ‘bat grill’, iż-żbir tas-siġar tal-Bruka biswit il-ħajt eżistenti, it-tħawwil ta’ siġar, u t-tindif tal-għar u żoni oħra fil-viċin. Il-ministru qal ukoll li jeżistu 34 sit tal-art Natura 2000, li flimkien ikopru iktar minn 13% tal-art fil-Gżejjer Maltin, li jammontaw għal madwar 44 km2. “Ġenerazzjonijiet futuri jiddependu minna u minn kemm lesti li nipproteġu l-ambjent tagħna biex ikunu jistgħu jgawdu l-ambjent naturali tagħna. L-għan wara dawn l-interventi f’żoni Natura 2000 huwa li nipproteġu l-ambjent naturali tagħna, niżguraw li s-sit jibqa’ fi stat tajjeb, u li jista’ jitgawda b’mod sostenibbli minn kulħadd billi jinħoloq bilanċ bejn l-użu ta’ dan issit u l-konservazzjoni,” qal il-Ministru Farrugia.
18
EKONOMIJA | 27 ta’ Marzu 2021
Il-BOV se jirrifondi t-tariffi fuq kontijiet inattivi u b’bilanċ minimu Wara li l-Bank of Valletta ħabbar li ssospenda t-tariffi relatati ma’ kontijiet li mhux qed jintużaw u kontijiet b’bilanċi taħt l-ammont minimu ta’ €200, wara diskussjonijiet mar-Regolatur, il-Bank ħa d-deċiżjoni li jirrifondi t-tariffi applikati. Dan qed isir għax jidher li minkejja l-programm ta’ komunikazzjoni li l-Bank nieda bejn Ġunju u Diċembru 2020 permezz ta’ diversi mezzi tal-midja, kien hemm numru ta’ klijenti li ma kienux jafu bl-introduzzjoni ta’ dawn it-tariffi.
Il-klijent ser jirċievu lura t-tariffi b’mod awtomatiku u mhux ser ikun hemm il-ħtieġa li wieħed jikkuntattja l-fergħa jew il-Customer Service Centre tal-BOV sabiex jieħu l-flus lura. Minkejja dan, il-Bank of Valletta jkompli jħeġġeġ lillklijenti li ma jużawx il-kontijiet bankarji tagħhom biex jew jattivaw dawn il-kontijiet, jew jagħlquhom jekk ma jkunux meħtieġa aktar jew jagħżlu kont bankarju bażiku li huwa eżentat minn dawn it-tariffi.
Il-Bank introduċa dawn it-tariffi biex jirkupra parti millispejjeż relatati biex imantni kontijiet li l-klijenti jagħżlu li ma jużawx jew li jinżammu b’bilanċ baxx. Il-Bank se jkun qed jissokta bid-diskussjonijiet mar-Regolatur u se jkun qed jikkomunika mill-ġdid mal-klijenti tiegħu f’dan ir-rigward.
Maħruġa mill-Bank of Valletta p.l.c., 58, Triq San Żakkarija, Il-Belt Valletta VLT 1130. Il-Bank of Valletta p.l.c. hija kumpanija pubblika b’responsabbiltà limitata regolata mill-MFSA u hija liċenzjata biex toffri l-kummerċ bankarju f’termini tal-Att dwar il-Kummerċ Bankarju (Kap. 371 tal-Liġijiet ta’ Malta).
Atlas Healthcare liċenzjata biex tbigħ poloz tal-Assigurazzjoni fuq il-Ħajja bħala aġent ta’ IVALIFE Insurance Limited Atlas Healthcare Insurance Agency Limited ġiet illiċenzjata mill-MFSA bħala aġent ta’ IVALIFE Insurance Limited, kumpanija ġdida talassigurazzjoni fuq il-ħajja liema s-sidien ugwali tagħha huma Atlas Insurance PCC Ltd, APS Bank plc, Gasan Mamo Insurance Limited u MaltaPost plc. Atlas Healthcare qiegħda f’pożizzjoni tajba biex toffri servizzi marbutin mal-assigurazzjoni fuq il-ħajja. Bħala provdituri ewlenin lokali għallassigurazzjoni fuq is-saħħa, it-tim ta’ Atlas għandu relazzjonijiet b’saħħithom mal-klijenti tiegħu u reputazzjoni għolja mas-settur tannegozju u korporattiv. Atlas Healthcare hi stabbilita għal servizz mill-aqwa fejn jidħlu l-benefiċċji għall-impjegati u, minbarra l-assigurazzjoni fuq ilħajja, nediet ukoll is-servizz lokali ta’ assigurazzjoni dentali u, dan l-aħħar, il-Programmi Internazzjonali ta’ Assistenza għall-Impjegati (ICAS). Catherine Calleja, id-Direttur Maniġerjali ta’ Atlas Healthcare qalet li: “Iż-żieda tal-assigurazzjoni fuq il-ħajja għall-klijenti tagħna kienet pass importanti għall-Grupp. Bil-liċenzja ta’ aġent li akkwistajna, nistgħu noffru servizz sħiħ komprensiv fuq livell ta’ gruppi u individwi, u nkomplu nsaħħu l-pożizzjoni tal-Grupp Atlas bħala l-provditur ta’ servizzi varji talassigurazzjoni taħt saqaf wieħed. Ħerqanin biex naħdmu mill-qrib mattim ta’ IVALIFE ħalli noffru firxa ta’ prodotti mill-aqwa lill-klijenti tagħna.” IVALIFE u Atlas Healthcare qed jipprovdu taħriġ estensiv lit-tim ta’ Atlas Healthcare fuq il-prodotti għall-ħarsien tal-ħajja tan-negozji u talindividwi, li jistgħu jintużaw għall-ħarsien tas-self għall-propjetà, għallħarsien tal-familja u għall-assigurazzjoni tal-uffiċjali ewlenin tan-negozji.
27 ta’ Marzu 2021 | EKONOMIJA
19
Il-Politika fil-Brażil:
Ir-Ritorn ta’ Lula?
Ruben Briffa Wara snin twal maqful
L-Operazzjoni ‘Ħasil tal-
Haddad, il-Kandidat tal-Partit
ilu jif ni lil dan il-pajjiż kbir
L-ewwel sondaġġi elettorali
ġewwa ħabs, Luiz Inacio Lula
Karozzi’
tal-Ħaddiema li żgur ma kienx
għal snin twal permezz
qegħdin juru li Lula diġa’ qabeż
jibda ma’ Lula rigward kariżma
tal-introduzzjoni ta’ diversi
lil Bolsanaro fil-popolarità
u esperjenza politika.
riformi u skemi ta’ għajnuniet
fost il-votanti Brażiljani.
finanzjarji lill-familji fqar
Naturalment, kollox jista’
li minnhom ibbenefikaw
jiġri sad-data tal-elezzjoni.
għexieren ta’ miljuni ta’ nies.
Il-pożizzjoni legali ta’ Lula
da Silva, wieħed mill-aktar politiċi popolari fil-Brażil, ġie
Luiz Inacio Lula li llum għandu
meħlus, wara li l-Qorti annullat
75 sena, huwa l-aktar politiku
l-akkużi ta’ korruzzjoni li kienu
magħruf li ra l-karriera
waqfu hesrem il- karriera
politika tiegħu tiġi mwaqqfa
ta’ dan il-ġgant tal-politika
minħabba l-investigazzjoni
Lula kien l-ewwel kandidat tax-
fl-Amerika Latina. Bil-poplu
kontra l-korruzzjoni fost il-
xellug li f’perjodu ta’ 50 sena
Fi żmien Lula, il-Brazil ra
meta wieħed iqis l-argumenti
Brażiljan kulma jmur qiegħed
politiċi Brażiljani, magħrufa
rebaħ elezzjoni presidenzjali,
l-immaġini tiegħu fl-isfera
li bihom l-avukati difensuri
idur kontra Jair Bolsanaro,
bħala ‘l-operazzjoni tal-ħasil
lura fl-2002, wara tliet attentati
internazzjonali titjib bil-
rnexxielhom jeħilsu lil Lula.
il-President attwali Brażiljan,
tal-karozzi’. Miegħu laqqtuha
oħra. Huwa ġej minn familja
kbir. Fuq kollox, Lula kien
Fil-fatt, Lula ġie meħlus
l-aktar minħabba l-mod kif
ħafna politiċi oħra fosthom
fqira ta’ bdiewa u fi tfulitu
il-moħħ wara l-akbar tkabbir
minħabba klawsola fil-ligi
qiegħed jaffronta l-pandemija,
l-istess Dilma Rousseff li
huwa kien jgħin lil familtu
ekonomiku tal-Brażil fl-aħħar
rigward il-ġurisdizzjoni. Skont
il-prospett li Lula jikkontesta
kienet ikkontestat l-elezzjoni
billi jmur ibigħ il-karawett u
30 sena, tkabbir li ra miljuni ta’
din l-argumentazzjoni, Lula
l-elezzjoni presidenzjali tal-
presidenzjali tal-2010 ghall-
jnaddaf iż-żraben tas-sinjuri.
Brażiljani joħorġu mill-faxxa
ma setgħax jiġi akkużat fil-
2022 qiegħed jagħti tama
Partit tal-Ħaddiema, minflok
F’żogħżitu huwa mar jaħdem
tal-faqar u jibdew jgħixu ħajja
belt ta’ Curitiba minħabba li
ġdida lill-poplu Brażiljan li
Lula, minħabba li dan tal-
ma’ kumpanija tal-ħadid
diċenti.
l-allegata korruzzjoni saret
żgur għadu jiftakar iż-żmien
aħħar kien diġa’ rebaħ
ġewwa l-belt ta’ Sao Paolo. Kien
ta’ meta Lula u l-Partit tal-
żewġ termini presidenzjali
propju f’dan iz- zmien li Lula
Ħaddiema, il-partit xellugi
wara xulxin u għalhekk kien
beda l-karriera politika tiegħu
tiegħu, kienu mexxew lill-
eżawrixxa l-limitu impost
billi sar attiv fit-trejdunjin
Id-deċiżjoni tal-Qorti Suprema
Brasilia fejn allegatament saret
Brażil bejn l- 2003 u l- 2010.
mill- kostituzzjoni Braziljana.
tal-ħaddiema fl-industrija
li tannulla l-akkużi kontra Lula
il-korruzzjoni. Jekk fil-fatt Lula
Meta kien president, Lula
Bil-waqgħa ta’ Rousseff,
tal-ħadid. Il-kariżma tiegħu
kienet sa ċertu punt sorpriża
jerġa’ jittella’ l-Qorti ġewwa
kien investa biljuni kbar ta’
Lula kien eleġibbli li jerġa’
wasslitu sabiex fl-1975, huwa
għall-media internazzjonali.
Brasilia, huwa jista’ jerġa’
dollari sabiex jgħolli l-livell
jikkontesta l-elezzjoni tal-2018.
ġie maħtur bħala l-mexxej
Dan minħabba li Edson Fachin,
jaffaċċja l-istess sitwazzjoni
tal-għajxien tal-fqar. Fost
Però, l-akkużi li huwa ngħata xi
tal-Metalworkers’ Union, li
l-imħallef li ħareġ bis-sentenza,
tal-2018 u ma jitħallhiex
il-miżuri li kien ħa l-Partit
proprjetà mingħand kumpanija
kienet tirrapreżenta aktar minn
huwa magħruf għal ħruxija
jikkontesta.
tal-Ħaddiema fis-snin li dam
tal-kostruzzjoni waslu sabiex
100,000 ħaddiem. Fi żmien li
tiegħu rigward politiċi korrotti.
immexxi kemm taħt Lula u
huwa ma tħalliex jikkontesta.
dam imexxi lil din l-unjin, Lula
Dan qiegħed jagħti ħafna
Minkejja li l-iskandlu tal-
bidel l-irwol tat-trejdunjoniżmu
kredibilità lil Lula, li minn
korruzzjoni xorta mistenni
wara taħt Dilma Rousseff,
Min hu Lula?
għadha fluwida ħafna, l-aktar
ġewwa stat ieħor. Fil-fatt, Il-futur ta’ Lula
l-imħallef issuġġerixxa li Lula jerġa’ jgħaddi ġuri ġol-istat ta’
kien hemm programm sħiħ
Ta’ min jgħid li din l-inkjesta
fil-Brażil u wassal sabiex dan
dejjem ċaħad l-akkużi fil-
jibqa’ jippersegwita lil Lula
ta’ tilqim kontra mard li
li kienet waslet sabiex Lula
sar moviment indipendenti u
konfront tiegħu, fost il-media
kemm-il darba jitħalla
tipikament jolqot lill-fqar.
jintbagħat il-ħabs għal 12-il
militanti.
internazzjonali.
jikkontesta lil Bolsanaro,
Dan jikkuntrastra bil-kbir
sena, kienet immexxija minn
mad-diżastru kbir li ġab fuq
Sergio Moro li kien alleat ta’ Jair
Fl-1980, Lula waqqaf il-Partit
Din is-sentenza ta’ Fachin
ċertu allegazzjonijiet fuq xiex
il-Brażiljani il-programm ta’
Bolsanaro, tant li dan tal-aħħar
tal-Ħaddiema billi għaqqad
fetħet beraħ il-bibien għal Lula
jirrispondi, meta uliedu kienu
tilqim kontra l-Covid-19 li fassal
kien laħqu bħala Ministru
flimkien lil diversi tredjunalisti
sabiex jikkontesta l-elezzjoni
kemm-il darba kkonfrontati
Bolsonaro. Bħalissa, il-Brażil
tal-Ġustizzja meta kien sar
magħrufin flimkien ma’ diversi
presidenzjali ta’ sena oħra.
b’akkużi ta’ korruzzjoni. Pero’,
huwa wieħed mill-aktar pajjiżi
president.
politiċi xellugin u nies qrib il-
Fuq kollox, Fachin ta lil Lula
fin-nofs hemm il-kwistjoni
Knisja Kattolika.
okkażjoni unika sabiex jeqred
tal-Covid-19. Min jaf jekk id-
darba għal dejjem lil Bolsanaro,
disperazzjoni li dan il-virus
li qiegħed ikollu vittmi bilpandemija.
dan tal-aħħar għandu wkoll
Qabel ma faqqa’ l-iskandlu talkorruzzjoni, Lula kien qiegħed
Wara li fallewlu tliet attentati
li kemm-il darba kien akkużat
qiegħed iġib fil-ħajja tal-
igawdi vantaġġ ta’ madwar
sabiex jirbaħ il-presidenza,
mill-media leali lejn Lula li kien
Brażiljani jwassalhomx sabiex
20% fuq Bolsanaro u skont Lula
fl- 2002 Lula mar quddiem
ħoloq l-akkużi fil-konfront ta’
jinsew dak li għadda minnu
din kienet ir-raġuni vera għaliex
il-poplu b’viżjoni ta’ tibdil
Lula sabiex jieħu l-presidenza
Lula u jaraw fih mezz sabiex
Moro ra kif għamel u eliminah
kbir fis-sistema politika u
jekk mhux bis-sewwa iżda bid-
jegħlbu l-isfida tal-Covid-19.
mit-tiġrija li waslet għar-rebħa
ekonomika tal-Brażil. Huwa
dnewwa.
ta’ Bolsanaro fuq Fernando
ħalef li jeqred l-ġuħ li kien
20 EKONOMIJA | 27 ta’ Marzu 2021 Ruben Briffa
Elezzjoni fl-Iran u r-ritorn ta’ Ahmadinejad F’Ġunju li ġej mistennija ssir l-elezzjoni Presidenzjali fl-Iran. Din l-elezzjoni sejra sseħħ fi sfond ta’ diżillużjoni tal-poplu kemm għall-klassi politika ċivili kif ukoll għall-awtoritajiet reliġjużi li għadhom iżommu l-ħafna saħħa politika li kienu kisbu fir-rivoluzzjoni li kienet seħħet lura fl-1979, meta l- Ayottallah Komeini kien ħa l-poter mingħand ix-Shah.
Politiku konfrontattiv
Iċ-ċansijiet ta’ Ahmadinejad għat-tielet mandat
L-awtoritajiet Iranjani kellhom iwaqqfu din l-attività politika minħabba li ma
Fiż-żewġ elezzjonijiet li rebaħ huwa kien
ntalabx permess għaliha. Eżattament
igawdi l-appoġġ tal- mexxej reliġjuż,
wara, Ahmadinejad ħareġ jattakka lil
l-Ayotallah Ali Khameni. Ir-relazzjoni
Hassan Rouhani, l-President attwali tal-
tiegħu mal-Ayotallah bdiet sejra għall-
Iran, li kien qiegħed ikun ta’ theddida
agħar fit-tieni term tiegħu u l- ġlieda ta’
għall-libertà. Biss, meta wieħed jeżamina
bejniethom laħqet il-qofol tagħha fuq
l-karriera politika ta’ Ahmadinejad,
it-tkeċċija ta’ Gholam-Hossein Mohseni-
joħroġ biċ-ċar li huwa kellu jkun l-aħħar
Eje’i, l-Ministru tal-Intern ta’ dak iż-
persuna li jattakka lill- President attwali,
żmien. Fl-aħħar xhur tal-Presidenza
li huwa politiku ħafna aktar liberali minn
tiegħu, Ahmadinejad tant kien sar
Ahmadinejad, fuq il-libertà.
xewka f’dahar l-Ayotallah li huwa kien l-ewwel president li tressaq quddiem
Pereżempju, fl-2009, wara li ħareġ ir-
l-Assemblea Konsultattiva Iżlamika, li
riżultat tal-elezzjoni Presidenzjali li kienet
hija entità li tirregola l-imġieba tal-
saret f’dik il-ħabta, l- poplu Iranjan kien ħareġ bi ħġaru jipprotesta kontra l-mod suspettuż ta’kif kienet ġiet immexxija
President.
Politiku skomdu imma maħbub
din l-elezzjoni. Tant kienu kbar dawn
Ahmadinejad li jikkontesta l- elezzjoni
il-protesti li ħafna jqabbluhom ma’ dawk
Il-fatt li Ahmadinejad dejjem baqa’
presidenzjali tal-2017 ġie mwaqqaf mill-
li kienu waslu għal waqgħa mill- poter
jgħix ħajja modestà anke meta kien
Ayotallah u mill-Kunsill Elettorali. Ftit
ta’ Shah fl-1979. Fl-2009, Ahmadinejad
il-President ta’ pajjiżu baqa’ jżommu
hemm ċans li l-Ayotallah sejjer jaċċetta
ma kien iddejjaq xejn juża’ l-forzi tal-
popolari fost il-poplu Iranjan, l-aktar fost
li Ahmadinejad jitħalla jikkontesta
ordni sabiex dawn iwaqqfu b’modi ferm
l-klassijiet il-baxxi. Meta kien il-President,
l-elezzjoni ta’ Ġunju.
vjolenti dawn il-protesti.
Ahmadinejad ma kien jiddejjaq xejn joħroġ mill-uffiċċju Presidenzjali u
Ir-ritorn ta’ Ahmadinejad
Kif kien mistenni, l-attentat ta’
Il-poplu mdejjaq
Il-karattru konfrontattiv ta’ Ahmadinejad
jmur jagħti daqqa t’id lill-kenniesa tat-
ilu snin twal li ħareġ fil-beraħ. Fi żmien
toroq. Fuq kollox, Ahmadinejad baqa’
Minkejja d-diffikultajiet li għandu
ir-rivoluzzjoni li semmejna, huwa kien
maħbub mill-poplu minħabba li n- nies
Ahmadinejad mal-Ayotallah, l-
waqqaf grupp ta’ studenti li kien jieħu
ilhom is-snin diżillużi bil-korruzjoni ta’
awtoritajiet huma konxji li l-poplu
sehem attiv fil-ġlied li kien qiegħed isir
ħafna politiċi. F’ Ahmadinejad, il-poplu
huwa ferm imdejjaq bis- sitwazzjoni
kontra l-forzi leali lejn ix-Shah. Fuq kollox,
Iranjan minn dejjem ra tarka kontra
finanzjarja tal-pajjiż. Fuq kollox, l-Iranjani
teżisti allegazzjoni li Ahmadinejad kien
l- establishment tal-pajjiż. Il-mod ferm
issa ilhom żmien twil imxebbgħin
jagħmel parti mill-grupp ta’ terroristi li
modest ta’ kif jilbes u jindirizza lill-poplu
bis-sanzjonijiet imposti fuq pajjiżhom
kien ħa f’idejh l-ambaxxata Amerikana
żgur għenuh ferm fil-popolarità tiegħu
mill-punent. Ħafna nies qegħdin jgħidu
f’Tehran fl- 1979. Din il-ġrajja kienet
fost il- foqra. Dan kollu kien strumentali
li wasal iż-żmien li l- awtoritajjiet Iranjani
żammet lid-dinja fuq ix-xwiek meta dan
sabiex fl-2005 huwa kien l- ewwel u sa
jimmodernizzaw ruħhom sabhiex dawn
il-grupp kien żamm madwar ħamsin
issa l-unika persuna mingħajr rabtiet
is- sanzjonijiet jitneħħew.
persuna ostaġġa għal 444-il ġurnata.
mal- establishment politiku u reliġjuż li
Ftit wara, Ahmadinejad kien ingħaqad
rnexxielu jsir il-President tal- Iran.
mas-servizzi sigrieti Iranjani, magħrufa
L-Ayotallah jingħad li jinsab imħasseb li f’sitwazzjoni bħal din, il- poplu jaf
Kien propju waqt li l-awtoritajiet Iranjani
bħala l-Islamic Revolutionary Corps, li
Fis-snin li dam fil-kariga ta’ President,
jerġa’ jdur fuq politiku kariżmatiku bħal
kienu qegħdin jiċċelebraw l-anniversarju
hija magħrufa madwar id-dinja kollha
huwa għamel ħafna għedewwa, kemm
Mahmoud Ahmadinejad. Minn naħa
ta’ din ir-rivoluzzjoni, eżattament
għall-modi xejn ċivili li tuża’ fil-konfront
fl-Iran stess u fuq kollox barra l-pajjiż.
tiegħu Ahmadinejad ma ddejjaq xejn
fl- 10 ta’ Frar li għaddew, li Mahmoud
tal-għedewwa tar-reġim Iranjan.
Filfatt, il-Presidenza tiegħu kienet
jibdel kompletament ir-retorika tiegħu
Ahmadinejad, wiċċ familjari mal-midja
ikkaratterizzata b’attakki kontinwi kontra
ta’ attakki ma jiefqu xejn kontra l-Istati
internazzjonali minħabba li kien serva
Il-mod ta’ kif Ahmadinejad dejjem
l-Istati Uniti u fuq kollox kontra Iżrael,
Unit li konna mdorrijin biha meta kien
bħala l-President Iranjan bejn l-2003 u
kasbar il-libertà kompla joħroġ aktar fil-
l-għadu etern tal- reġim Iranjan.
president biex issa qiegħed jikteb
l-2013 u fuq kollox minħabba l-karattru
beraħ fl-2003, meta huwa kien ġie elett
kontroversjali tiegħu, ġabar lill-partitarji
bħala s- sindku tal-belt kapitali Iranjana.
Matul il-Presidenza, Ahmadinejad
Joe Biden. Pero, jeżistu dubji serji jekk
tiegħu quddiem d-dar modesta tiegħu
Meta kien qiegħed iservi f’din il- kariga,
kompla iżid il-popolarità tiegħu fost
din il-bidla drastika fid- diskors tiegħu
fiċ-ċentru tal-kapitali Tehran u ħabbar li
Ahmadinejad kien neħħa ħafna miżuri
il-foqra meta ta ħafna sussidji lill-foqra.
rigward l-Istati Uniti hijiex l-frott ta’ bidla
kien interessat jerġa’ jikkontesta għat-
liberali li kienu daħħlu l-predeċessuri
Però, sabiex jagħmel dan huwa irrovina
fil- ħsieb jew mhux għal konvenjenza
tielet mandat Presidenzjali
tiegħu.
l-ekonomija ta’ pajjiżu.
politika.
b’mod regolari lill-President Amerikan