Ekdda

ΔΘΝΗΚΖ ΢ΥΟΛΖ ΓΖΜΟ΢ΗΑ΢ ΓΗΟΗΚΖ΢Ζ΢ ΗΕ΄ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΢ΔΗΡΑ ΣΜΖΜΑ ΓΔΝΗΚΖ΢ ΓΗΟΗΚΖ΢Ζ΢

ΘΔΜΑ : ΟΦΔΗ΢ ΔΝΣΑΞΖ΢ ΚΑΗ ΔΝ΢ΧΜΑΣΧ΢Ζ΢ ΣΧΝ ΜΔΣΑΝΑ΢ΣΧΝ ΠΡΟ΢ΑΡΜΟΓΔ΢ ΢ΣΟ ΓΗΚΑΗΟ ΣΖ΢ ΗΘΑΓΔΝΔΗΑ΢

΢πνπδάζηξηα : Νηφξηο-Άιηο Λαγνπδάθε Δπηβιέπσλ : Γ. Παπαγεσξγίνπ

ΑΘΖΝΑ – Οθηψβξηνο 2006

ΠΔΡΗΛΖΦΖ Αληηθείκελν ηεο παξνχζαο εξγαζίαο είλαη ε παξνπζίαζε ζεκαληηθψλ ζηνηρείσλ θαη δεδνκέλσλ ζρεηηθψλ κε ην κεηαλαζηεπηηθφ θαηλφκελν, έηζη φπσο απηφ έρεη δηακνξθσζεί ηα ηειεπηαία ρξφληα ζε εζληθφ επίπεδν, θαη εηδηθφηεξα νη παξάγνληεο εθείλνη πνπ ζπκβάινπλ ζηελ έληαμε θαη ελζσκάησζε ησλ κεηαλαζηψλ ζηε ειιεληθή θνηλσλία. Ζ κεζνδνινγία πινπνίεζεο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο βαζίζζεθε θπξίσο ζε εθηελή κειέηε ηεο πινχζηαο βηβιηνγξαθίαο πνπ ππάξρεη πάλσ ζην ζέκα, ζε έξεπλα ζην δηαδίθηπν, ζε άξζξα, θαζψο θαη ζε κειέηεο θαη εθζέζεηο νξγαληζκψλ θαη ηλζηηηνχησλ πνπ αζρνινχληαη κε ηε κεηαλάζηεπζε. Ζ εξγαζία δηαηξείηαη ζε ηξία κεγάια κέξε : Σν πξψην πξαγκαηεχεηαη ηηο έλλνηεο ηεο έληαμεο θαη ηεο ελζσκάησζεο, έηζη φπσο νη φξνη απηνί ρξεζηκνπνηνχληαη ζηε ζχγρξνλε βηβιηνγξαθία. Παξαηίζεληαη απφςεηο, φζνλ αθνξά ηνπο νξηζκνχο ηνπο, πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ ειιεληθή θαη ηε δηεζλή βηβιηνγξαθία. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ φηη ην πεξηερφκελν ησλ ελλνηψλ απηψλ κεηαβάιιεηαη, ηφζν δηαρξνληθά, φζν θαη βάζεη ηεο θνηλσλίαο ζηελ νπνία αλαθεξφκαζηε θαη ηελ νπηηθή ηεο ζε ζρέζε κε ηελ ππνδνρή κεηαλαζηψλ. Αθφκα, γίλεηαη αληηιεπηφ φηη ηα φξηα ησλ ελλνηψλ απηψλ είλαη πνιιέο θνξέο, δπζδηάθξηηα, θαη ζπρλά ζπγρένληαη θαη κεηαμχ ηνπο, αιιά θαη κε άιιεο έλλνηεο φπσο ε “αθνκνίσζε”. ΢ηε ζπλέρεηα, εμεηάδνληαη νη έλλνηεο ηεο έληαμεο θαη ηεο ελζσκάησζεο ζηα πιαίζηα ηεο θνηλσληνινγίαο ηεο κεηαλάζηεπζεο, ζηηο Ζ.Π.Α. θαη ζηελ Δπξψπε. ΢ην δεχηεξν κέξνο εμεηάδνληαη θάπνηνη κεραληζκνί έληαμεο θαη ελζσκάησζεο (ζηεγαζηηθή πνιηηηθή, αγνξά εξγαζίαο, πγεία θαη θνηλσληθή πξνζηαζία, δεκφζηα δηνίθεζε, εθπαίδεπζε, ζξεζθεία) θαη παξαηίζεληαη ζηνηρεία γχξσ απφ ηα ζηαηηζηηθά δεδνκέλα θαη ην λνκνζεηηθφ πιαίζην ζηελ Διιάδα. Σέινο, ζην ηξίην κέξνο εμεηάδεηαη ε έλλνηα ηεο ηζαγέλεηαο ελ γέλεη, ε ηζηνξία ηνπ ειιεληθνχ δηθαίνπ ηζαγέλεηαο θαη ν ξφινο πνπ παίδεη ε απφθηεζε ηεο ηζαγέλεηαο ζηελ έληαμε θαη ελζσκάησζε ησλ κεηαλαζηεπηηθψλ πιεζπζκψλ ζε κηα θνηλσλία ππνδνρήο. Δπίζεο, παξνπζηάδεηαη αλαιπηηθά ν Ν. 3284/2004 “πεξί θπξψζεσο ηνπ Κψδηθα Διιεληθήο Ηζαγέλεηαο.”

2

Λέμεηο – Κιεηδηά Μεηαλάζηεπζε, Παιηλλφζηεζε, Μεηαλάζηεο, Ραηζηζκφο, Ξελνθνβία, Αιινδαπνί, Βνξεηνεπεηξψηεο, Πφληηνη, Παιηλλνζηνχληεο, Πξφζθπγαο, Νφκηκνο κεηαλάζηεο, Παξάλνκνο κεηαλάζηεο, Λαζξνκεηαλάζηεο, Γθεηνπνίεζε, Πνιππνιηηηζκηθφηεηα, Δλζσκάησζε, Αθνκνίσζε, Έληαμε, ΢ηεγαζηηθή Πνιηηηθή, Απαζρφιεζε, Αγνξά Δξγαζίαο, Μεηαλαζηεπηηθή Πνιηηηθή, Δθπαίδεπζε, Γηαπνιηηηζκηθφ ΢ρνιείν, Τγεία, Κνηλσληθή Αζθάιηζε, Κνηλσληθή Πξνζηαζία, Θξεζθεία, Θξεζθεπηηθή Διεπζεξία, Γεκφζηα Γηνίθεζε, Άδεηα εξγαζίαο, Άδεηα παξακνλήο, Ννκηκνπνίεζε, Ηζαγέλεηα, Πνιηηνγξάθεζε, Δζληθφηεηα, Jus soli, Jus sanguinis, Τπεθνφηεηα, Έζλνο, Λαφο

3

SUMMARY The subject of this final paper is the presentation of important data regarding immigration, the pattern on which this phenomenon has evolved over the past few years on a national level, and especially, those factors that influence the processes of integration and insertion of immigrants in greek society.

The methodology used was based on : thorough bibliographical study, Internet research, articles, studies and papers issued by organizations and institutions, specializing in immigration matters.

The paper is divided in three main sections: The first one discusses the sense of the words “integration” and “insertion”, as these terms are used in modern bibliography. Different views from greek and international bibliography are presented concerning their definitions. It is important to note that the meaning of these terms change, depending on the context of the specific time era and the society we are referring to, and the opinions that are predominant about “the foreigners”. It can also be noted that the bounds between these meanings are vague, and are often confused with each other, as also, with other terms such as “assimilation”. Finally, “insertion” and “integration” are examined in the line of emigrational sociology in the United States and in Europe.

In the second section, certain essential factors that influence the processes of insertion and integration are presented (housing policy, labor market, health and social security policies, public administration, education, religion), and also, statistical data and the greek legislation regarding immigration are stated.

Finally, the third section refers to the sense of “citizenship” in general, to the history of the greek citizenship law, and to the important part that naturalization can play in the processes on insertion and integration of emigrational population in a receiving society. The law 3284/2004 is stated.

4

ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ

1.ΔΙ΢ΑΓΩΓΗ 2.Η ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΣΗ΢ ΔΝΣΑΞΗ΢ ΚΑΙ ΔΝ΢ΩΜΑΣΩ΢Η΢ ΣΩΝ ΜΔΣΑΝΑ΢ΣΩΝ α. ΟΙ ΔΝΝΟΙΔ΢ ΣΗ΢ ΔΝΣΑΞΗ΢ ΚΑΙ ΔΝ΢ΩΜΑΣΩ΢Η΢ β. ΟΙ ΠΡΟ΢ΔΓΓΙ΢ΔΙ΢ γ. Η ΜΑΡΞΙ΢ΣΙΚΗ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΡΟ΢ΔΓΓΙ΢Η δ. Η ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟ΢ΔΓΓΙ΢Η 3.Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΝΣΑΞΗ ΚΑΙ ΔΝ΢ΩΜΑΣΩ΢Η ΣΩΝ ΜΔΣΑΝΑ΢ΣΩΝ ΢ΣΗΝ ΔΛΛΑΓΑ α. ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ΢ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ΢ ΔΝΣΑΞΗ΢ β. ΢ΤΝΘΗΚΔ΢ ΓΙΑΒΙΩ΢Η΢ ΚΑΙ ΢ΣΔΓΑ΢ΣΙΚΗ ΠΟΛΙΣΙΚΗ 1.Διζαγωγή:Αζηικοποίηζη και γκεηοποίηζη 2. Ζ ελληνική ππαγμαηικόηηηα 3. Θεζμικό πλαίζιο γ. ΑΠΑ΢ΥΟΛΗ΢Η 1. Διζαγωγή : η απαζσόληζη ωρ πποζδιοπιζηικόρ παπάγονηαρ ηηρ ένηαξηρ 2. Σηαηιζηικά ζηοισεία και δεδομένα 3. Νομικό πλαίζιο (σοπήγηζη αδειών επγαζίαρ) δ. ΤΓΔΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ Α΢ΦΑΛΙ΢Η 1. Νομικό πλαίζιο : Εηηήμαηα αζθάλιζηρ και ςγείαρ ηων μεηαναζηών 2. Βαζικοί αζθαλιζηικοί οπγανιζμοί : ζηαηιζηικά ζηοισεία ε. ΓΗΜΟ΢ΙΑ ΓΙΟΙΚΗ΢Η 1. Νομικό πλαίζιο και απσή ηηρ ίζηρ μεηασείπιζηρ 2. Γημόζια διοίκηζη και μεηανάζηερ

5

ζη. ΔΚΠΑΙΓΔΤ΢Η 1. Ζ νέα ππαγμαηικόηηηα 2. Σηαηιζηικά ζηοισεία αλλοδαπών και παλιννοζηούνηων μαθηηών 3. Νομικό και θεζμικό πλαίζιο δ. ΘΡΗ΢ΚΔΙΑ 1. Οι μοςζοςλμάνοι μεηανάζηερ 2.

Ζ πποζηαζία ηηρ θπηζκεςηικήρ ελεςθεπίαρ

3. Τα πποβλήμαηα ένηαξηρ ηηρ μοςζοςλμανικήρ κοινόηηηαρ ε. Ο Ν. 3386/2005 ΚΑΙ Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΝΣΑΞΗ 4. ΠΡΟ΢ΑΡΜΟΓΔ΢ ΢ΣΟ ΓΙΚΑΙΟ ΣΗ΢ ΙΘΑΓΔΝΔΙΑ΢ α. ΣΟ ΓΙΚΑΙΟ ΣΗ΢ ΙΘΑΓΔΝΔΙΑ΢ α1. Ζ έννοια ηηρ ιθαγένειαρ α2. Ηζηοπική αναδπομή α3. Ηθαγένεια και ένηαξη β. Ο Ν. 3284/2004“πεξί θπξώζεωο ηνπ Κώδηθα Διιεληθήο Ιζαγέλεηαο” θαη ν Ν.

2790/2000 “Απνθαηάζηαζε ζηελ παιηλλνζηνύληωλ νκνγελώλ από ηελ ηέωο ΢νβηεηηθή Έλωζε...” ΢ΤΜΠΔΡΑ΢ΜΑΣΑ ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ : ΠΙΝΑΚΔ΢ ΚΑΙ ΓΙΑΓΡΑΜΜΑΣΑ

6

1.Δηζαγωγή Ζ κεηαηξνπή ηεο Διιάδαο απφ ρψξα απνζηνιήο κεηαλαζηψλ ζε ρψξα ππνδνρήο κεηαλαζηεπηηθψλ πιεζπζκψλ, απνηειεί κηα πξφθιεζε γηα ηελ πνιηηεία θαη ηελ θνηλσλία : ε κελ πξψηε θαιείηαη λα δηαθπιάμεη ηε ζπλνρή ηεο θνηλσλίαο, λα ζρεδηάζεη θαη λα πινπνηήζεη κηα απνηειεζκαηηθή κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή, ε δελ δεχηεξε θαιείηαη λα ελζσκαηψζεη ζηνλ ηζηφ ηεο αλνκνηνγελείο νκάδεο πιεζπζκνχ. Ζ θνηλσληθή θαη νηθνλνκηθή έληαμε θαη ελζσκάησζε ησλ κεηαλαζηψλ απνηειεί έλαλ βαζηθφ ππιψλα ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο ηεο ρψξαο. Ζ μαθληθή θαη καδηθή εηζξνή μέλνπ πιεζπζκνχ ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990 νδήγεζε ζε θνηλσληθέο ζπλέπεηεο πνπ έρνπλ αληηκεησπίζεη θαη άιιεο ρψξεο ππνδνρήο ζην παξειζφλ : θνηλσληθφ απνθιεηζκφ, ξαηζηζηηθέο ζπκπεξηθνξέο, αδπλακία ζηελ άζθεζε αηνκηθψλ, θνηλσληθψλ θαη πνιηηηθψλ δηθαησκάησλ, άληζε κεηαρείξηζε ζηνπο ηνκείο ηεο εξγαζίαο, ηεο ζηέγαζεο, ηεο πγείαο, ηεο εθπαίδεπζεο, θ.ηι. Ζ έληαμε σζηφζν, ηνπ κεηαλάζηε ζπλδέεηαη κε ηε πξφζβαζή ηνπ ζε απηνχο αθξηβψο ηνπο ηνκείο. ΢ε παγθφζκην επίπεδν, ε θαηάξξεπζε ησλ θαζεζηψησλ ησλ ρσξψλ ηεο Αλαηνιηθήο Δπξψπεο θαη ηα νμπκέλα θνηλσληθά πξνβιήκαηα κε ηα νπνία βξέζεθαλ αληηκέησπεο, ε ειεχζεξε κεηαθίλεζε πξνζψπσλ ζηα πιαίζηα ηεο αγνξάο εξγαζίαο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, ην αλεζπρεηηθφ θαη δηνγθνχκελν θαηλφκελν ηεο ιαζξνκεηαλάζηεπζεο, θαζψο θαη ζεκαληηθέο κεηαβνιέο πνπ ραξαθηήξηζαλ κεκνλσκέλεο ρψξεο ηεο Δπξψπεο (έλσζε ησλ δχν Γεξκαληψλ, θ.α.), πξνζέδσζαλ κηα λέα δπλακηθή ζην κεηαλαζηεπηηθφ θαηλφκελν, θαζηζηψληαο ην έλα ζεκαληηθφ θνηλσληθφ, νηθνλνκηθφ, αιιά θαη πνιηηηθφ, δήηεκα1. Οη πξνζπάζεηεο ησλ ρσξψλ ππνδνρήο λα ην ρεηξηζηνχλ κε δηάθνξεο πνιηηηθέο, δεκηνχξγεζε κηα λέα πξαγκαηηθφηεηα γηα ηηο θνηλσληθννηθνλνκηθέο ζρέζεηο, ηηο θνηλσληθέο αμίεο, ηνπο ζεζκνχο, ηηο θνηλσληθέο ηαπηφηεηεο θαη ηελ θνηλσληθή ζπλνρή. Όζνλ αθνξά ηελ Διιάδα, ε απνγξαθή πιεζπζκνχ ηνπ 2001, θαηέγξαςε 797.000 πεξίπνπ άηνκα πνπ δελ είραλ ηελ ειιεληθή ηζαγέλεηα. Γηα ην ιφγν απηφ, ε ρψξα θαιείηαη λα αλαπηχμεη κεραληζκνχο πξνζαξκνγήο θαη αληηκεηψπηζεο ησλ ζπλεπεηψλ, κε ηνλ ζρεδηαζκφ εηδηθψλ πνιηηηθψλ έληαμεο θαη ελζσκάησζεο ηφζν ησλ λφκηκσλ φζν θαη ησλ αληηθαλνληθψλ κεηαλαζηψλ. Ζ πεξίπησζε ηεο Διιάδαο θαζίζηαηαη ηδηαίηεξε ιφγσ ηεο ηζηνξηθν-πνιηηηθήο ηεο παξάδνζεο σο ρψξα κε πςειή εζλνινγηθή, ζξεζθεπηηθή θαη γισζζνινγηθή νκνηνγέλεηα.

1

Μνπζνχξνπ Λ.Μ., (1991), “Μεηαλάζηεπζε θαη Μεηαλαζηεπηηθή Πνιηηηθή ζηελ Διιάδα θαη ηελ Δπξψπε”, Αζήλα, Δθδφζεηο Gutenberg, ζει. 9-11

7

2.Η θνηλωληνινγία ηεο έληαμεο θαη ελζωκάηωζεο ηωλ κεηαλαζηώλ α. Οι έννοιερ ηηρ ένηαξηρ και ηηρ ενζωμάηωζηρ Οη δηαδηθαζίεο ηεο έληαμεο θαη ελζσκάησζεο ησλ κεηαλαζηψλ ζηηο θνηλσλίεο ππνδνρήο έρνπλ γίλεη αληηθείκελν κειέηεο δηαθφξσλ επηζηεκνληθψλ πξνζεγγίζεσλ, πνπ αλάινγα κε ηελ έκθαζε πνπ ζέινπλ λα δψζνπλ ζε δηαθνξεηηθέο πιεπξέο ησλ δηαδηθαζηψλ απηψλ, ηείλνπλ λα πξνηείλνπλ θαη δηαθνξεηηθνχο νξηζκνχο θαη πεξηερφκελα ζηηο έλλνηεο απηέο. Αιιά θαη νη ρψξεο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, αλάινγα κε ηελ εζληθή ηνπο πξνζέγγηζε ζην θαηλφκελν ηεο κεηαλάζηεπζεο, ηείλνπλ λα πηνζεηνχλ δηαθνξεηηθνχο νξηζκνχο, βάζεη ηνπ ηξφπνπ κε ηνλ νπνίν επηιέγνπλ λα ελζσκαηψζνπλ ηνπο κεηαλάζηεο ζηε θνηλσλία ηνπο.2 Σν ζέκα ηεο θνηλσληθήο έληαμεο είρε ηεζεί σο δεηνχκελν ήδε απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1970, θαηά ηελ επνρή ηεο ζηξαηνιφγεζεο εξγαδνκέλσλ, ν φξνο σζηφζν εμαθνινπζεί λα ρξεζηκνπνηείηαη ελαιιαθηηθά θαη λα ζπγρέεηαη πνιιέο θνξέο, κε παξαπιήζηεο έλλνηεο φπσο “αθνκνίσζε”, “αλνρή”, “ελζσκάησζε”. Υαξαθηεξηζηηθφο είλαη ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν αλαθέξεηαη ζηελ έληαμε ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή : ην 1990 δήισζε ηε πξφζεζή ηεο λα ελζαξξχλεη πνιηηηθέο έληαμεο, ζεσξψληαο ηελ αλαπφθεπθηε πξνθεηκέλνπ λα ακβιπλζνχλ νη εληάζεηο πνπ ζπλεπάγεηαη ε κεηαλάζηεπζε δηαθνξεηηθψλ αλζξψπσλ, κε πξσηαξρηθφ ζηφρν ηελ εμαζθάιηζε αζθάιεηαο ζηε δηακνλή θαη κέξηκλαο γηα ηελ απαζρφιεζε, ηε παηδεία θαη ηε ζηέγε. Σν 2002 ε Οηθνλνκηθή θαη Κνηλσληθή Δπηηξνπή3 (ΟΚΔ) ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο πξφηεηλε ζαλ νξηζκφ απηφλ ηεο πνιηηηθήο έληαμεο, ηεο έληαμεο δειαδή κέζα απφ ηε ζηαδηαθή εμίζσζε ησλ δηθαησκάησλ θαη ππνρξεψζεσλ ησλ κεηαλαζηψλ, κέζα απφ ηε πξφζβαζή ηνπο ζε αγαζά θαη ππεξεζίεο θαη κε ηε παξνρή ίζσλ επθαηξηψλ θαη ίζεο αληηκεηψπηζεο. Πην πξφζθαηα, ην 20034, ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή ζε εγθχθιηφ ηεο πξνηείλεη ε έληαμε λα βαζίδεηαη ζηα ακνηβαία δηθαηψκαηα θαη ηηο ππνρξεψζεηο πνπ έρνπλ νη λφκηκα δηακέλνληεο πνιίηεο ηξίησλ ρσξψλ θαη ζηε ζρέζε ηνπο κε ηελ θνηλσλία πνπ ηνπο ππνδέρεηαη θαη πνπ ηνπο παξέρεη ζπλζήθεο πιήξνπο ζπκκεηνρήο. Απφ ηελ κία πιεπξά, απνηειεί επζχλε ηεο θνηλσλίαο ππνδνρήο ε εμαζθάιηζε ηππηθψλ δηθαησκάησλ γηα ηνπο κεηαλάζηεο ψζηε λα ηνπο επηηξέπεηαη λα ζπκκεηέρνπλ ζηελ θνηλσληθή, νηθνλνκηθή θαη πνιηηηζηηθή δσή θαη ζηε δσή ηεο θνηλσλίαο ησλ πνιηηψλ, θαη απφ ηελ άιιε πιεπξά, νη κεηαλάζηεο ζα πξέπεη λα ζέβνληαη ηνπο ζεκειηψδεηο 2

Baldwin-Edwards M. (2005), “Ζ έληαμε ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ Αζήλα: Γείθηεο αλάπηπμεο θαη ζηαηηζηηθέο κέζνδνη κέηξεζεο”, Πάληεην Παλ/κην, Αζήλα 3 Economic and Social Commission 2002 4 European Commission 2003

8

θαλφλεο θαη αμίεο ηεο θνηλσλίαο ππνδνρήο θαη λα ζπκκεηέρνπλ ελεξγά ζηε δηαδηθαζία έληαμεο, ρσξίο λα εγθαηαιείπνπλ ηελ ηαπηφηεηά ηνπο. ΢χκθσλα κε ηνλ αθαδεκατθφ αλαιπηή Rinus Penninx5, έληαμε είλαη ε δηαδηθαζία ηεο απνδνρήο ηνπ κεηαλάζηε απφ ηελ θνηλσλία ππνδνρήο, ζηελ νπνία δηαδηθαζία ππάξρνπλ δχν κέξε : νη κεηαλάζηεο κε ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηνπο θαη ε θνηλσλία ππνδνρήο κε ηελ αληίδξαζή ηεο απέλαληη ζηνπο μέλνπο. Ζ ακθίδξνκε ζρέζε κεηαμχ ησλ δχν κεξψλ ζα θαζνξίζεη θαη ηελ θαηεχζπλζε θαη ην ηειηθφ απνηέιεζκα ηεο δηαδηθαζίαο έληαμεο. Ζ θνηλσλία ππνδνρήο – ε ζεζκηθή ηεο δνκή θαη ε αληίδξαζή ηεο – είλαη πνιχ ζεκαληηθφηεξνο πξνζδηνξηζηηθφο παξάγνληαο γηα ην ηειηθφ απνηέιεζκα. Ζ έληαμε, πξνζζέηεη, δελ ιακβάλεη ρψξα κφλν ζε αηνκηθφ επίπεδν (κε ηνλ ζπλππνινγηζκφ παξαγφλησλ φπσο νη ζπλζήθεο ζηέγαζεο, ε απαζρφιεζε, ε παηδεία, θ.α.), αιιά θαη ζην ζπιινγηθφ επίπεδν ηεο κεηαλαζηεπηηθήο νκάδαο. Οη Entzinger θαη Biezeveld6 ρξεζηκνπνηνχλ ηνλ φξν “έληαμε” σο ηαπηφζεκν κε ηνλ φξν “ζπλνρή”, βάζεη ηνπ ζθεπηηθνχ φηη νη θνηλσλίεο κε πςειά επίπεδα θνηλσληθήο ζπλνρήο είλαη απηέο ζηηο νπνίεο ελζσκαηψλνληαη επθνιφηεξα νη κεηαλάζηεο. Όπσο θαη ε “ελζσκάησζε”, ε “έληαμε” απνηειεί έλαλ απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο φξνπο ηεο θνηλσληνινγηθήο επηζηήκεο, απνηππψλνληαο ηηο δηαδηθαζίεο ζπκκεηνρήο, ειιηπνχο ή κε ζπκκεηνρήο ελφο αηφκνπ ζε έλα θνηλσληθφ ζχλνιν θαη ζχζηεκα. 7 Ο φξνο “έληαμε” αληηπαξαηίζεηαη ζηνλ φξν “απνθιεηζκφο”, φληαο νη δπν ηνπο ζπκπιεξσκαηηθνί θαη εηεξνπξνζδηνξηδφκελνη φξνη, πνπ θαζνξίδνπλ ην βαζκφ θνηλσληθνπνίεζεο ηνπ αηφκνπ ζηε θνηλσλία. ΢ηηο ζχγρξνλεο δπηηθέο θνηλσλίεο δελ πξνσζείηαη κηα θαη κνλαδηθή δηαδηθαζία έληαμεο, αιιά πνιιέο δηαθνξεηηθέο κεηαμχ ησλ δηαθφξσλ θξαηψλ : ζηε Μεγ. Βξεηαλία, ε θνηλσληθή έληαμε είλαη ζπλπθαζκέλε κε ηελ έλλνηα ηεο επαγγεικαηηθήο έληαμεο, κε ηε ζπκκεηνρή δειαδή ηνπ κεηαλάζηε ζηελ αγνξά εξγαζίαο, ελψ ζηε Γαιιία, ν φξνο δελ είρε θαλ ρξεζηκνπνηεζεί κέρξη πξηλ ιίγα ρξφληα αθνχ νη εζληθέο ηεο αμίεο πξνσζνχζαλ πεξηζζφηεξνπο ηνπο φξνπο ηεο “απνπνιηηηζκνπνίεζεο” θαη ηεο “αθνκνίσζεο”. Ο φξνο “ελζσκάησζε”, ζχκθσλα κε ηνλ Schnapper, θαηαδεηθλχεη ηε ζρέζε πνπ αλαπηχζζεη ην άηνκν κε ηε θνηλσλία. Χο φξνο δελ είρε πάληα θαη παληνχ ην ίδην 5

Penninx Rinus, Policy Brief prepared for and presented at the Greek Presidency Conference on “Managing Migration for the Benefit of Europe”, May 15 & 16, 2003, Athens 6 Entzinger H., Biezeveld R, (2003), “Benchmarking in Immigration Integration”, European Research Centre on Migration and Ethnic Relations, Erasmus Univ. of Rotterdam 7 Παπαδνπνχινπ Γεζπ. (2006), “Μνξθέο θνηλσληθήο έληαμεο θαη θνηλσληθήο ελζσκάησζεο” ζην Μπάγθαβνο Υ., Παπαδνπνχινπ Γ. “Μεηαλάζηεπζε θαη έληαμε ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ ειιεληθή θνηλσλία”, εθδ. Gutenberg, Αζήλα, ζει. 299

9

πεξηερφκελν, αιιά ήηαλ ην απνηέιεζκα ησλ πνιηηηθψλ θαη νηθνλνκηθψλ ζπγθπξηψλ θάζε επνρήο θαη θνηλσλίαο. Όζνλ αθνξά ηνπο κεηαλάζηεο, ε θνηλσλία ππνδνρήο ηνπο ελζσκαηψλεη αλάινγα κε ην ηδενινγηθφ ππφβαζξν πάλσ ζην νπνίν έρεη δνκεζεί. Ζ δηαδηθαζία ηεο ελζσκάησζεο, πξνθεηκέλνπ λα είλαη επηηπρήο, πξέπεη λα εκθαλίδεη κηα ζπλέρεηα ζην ρξφλν, δειαδή ν θνηλσληθφο δεζκφο πνπ αλαπηχζζεηαη κεηαμχ αηφκνπ θαη θνηλσλίαο λα κελ ραιαξψλεη, δηφηη δηαθνξεηηθά πξνθχπηνπλ θαηλφκελα απνθιεηζκνχ θαη δηαηάξαμεο ηεο θνηλσληθήο ζπλνρήο.8 ΢χκθσλα κε ηηο άπνςε ηνπ Schnapper (1992), ε κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή ελ γέλεη, νξίδεηαη βάζεη δχν αμφλσλ : απηνχ πνπ ξπζκίδεη ηελ είζνδν, ηε δηακνλή θαη ηελ απαζρφιεζε ησλ κεηαλαζηψλ, θαη απηνχ πνπ νξίδεη ηνλ ηξφπν αληηκεηψπηζεο ησλ κεηαλαζηψλ, φζνλ αθνξά ηελ εθπαίδεπζε, ηελ πγεία, ηελ θνηλσληθή αζθάιηζε, θ.α. Σν δεχηεξν απηφ ζθέινο απνηειεί ηηο ιεγφκελεο “πνιηηηθέο έληαμεο θαη ελζσκάησζεο”, ηηο πνιηηηθέο δειαδή πνπ θαζνξίδνπλ ηηο λνκηθέο θαη ηππηθέο πξνυπνζέζεηο γηα ηε ζχγθιηζε ηνπ κεηαλαζηεπηηθνχ πιεζπζκνχ κε ηνπο πνιίηεο κηαο θνηλσλίαο ππνδνρήο. ΢χκθσλα κε κία άπνςε, ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν , ε θαηνηθία, ε απαζρφιεζε θαη φηη ζρεηίδεηαη κε ην δεκφζην βίν ηνπ κεηαλάζηε εληάζζεηαη ζηε πνιηηηθή έληαμεο, ελψ φηη άπηεηαη ηνπ ηδησηηθνχ ηνπ βίνπ (νηθνγέλεηα, ζξεζθεπηηθά δεηήκαηα, θ.α.) είλαη αληηθείκελν ηεο πνιηηηθήο ελζσκάησζεο. Οη φξνη απηνί ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο ρξεζηκνπνηνχληαη ελαιιαθηηθά γηα λα ππνδειψζνπλ αθξηβψο ηελ ίδηα δηαδηθαζία, θαη ζε άιιεο πεξηπηψζεηο ε ελζσκάησζε αλαθέξεηαη απνθιεηζηηθά ζε ζέκαηα ηεο δεχηεξεο γεληάο κεηαλαζηψλ. Όζνλ αθνξά ηα πξφηππα έληαμεο θαη ελζσκάησζεο πνπ αθνινπζνχλ νη δηάθνξεο θνηλσλίεο, αμίδεη λα επηζεκαλζεί φηη πνιινί απνδέρνληαη πιένλ φηη επέξρεηαη ζχγθιηζε ησλ πξνηχπσλ απηψλ, ηνπιάρηζηνλ ζηνλ επξσπατθφ ρψξν, ακθηζβεηψληαο ηελ χπαξμε ηέηνησλ κνληέισλ. Μηα ελδηαθέξνπζα ηππνινγία πνπ αλαθέξεηαη ζε “ηξφπνπο έληαμεο” κε θξηηήξην ηε δεδνκέλε εζληθή νκάδα, είλαη απηή ηνπ Hans Vermeulen9, φπνπ γίλεηαη δηάθξηζε κεηαμχ 1) θιαζζηθήο αθνκνίσζεο, θαηά ηελ νπνία κεηά ηε πάξνδν γελεψλ, νη νκάδεο ράλνπλ ηε πνιηηηζηηθή ηνπο ηαπηφηεηα, 2) ηνπ ζρεκαηηζκνχ κηαο ππνδεέζηεξεο ηάμεο κε ρακειή θνηλσληθή θηλεηηθφηεηα θαη ρακειά επίπεδα παηδείαο, απαζρφιεζεο θηι., θαη 3) ηεο έληαμεο κέζσ ησλ εζληθψλ 8

Παπαδνπνχινπ Γεζπ., ν.π., ζει. 299-310 Vermeulen, H., “Models and modes of immigrant integration … and where does Southern Europe fit?”, in: Ch. Inglessi, A. Lyberaki, H. Vermeulen, G.J. van Wijngaarden (eds.), Immigration and Integration in Northern versus Southern Europe. Proceedings of the Greek-Dutch conference held at the Netherlands Institute at Athens, 27-28 November 2002, Athens: Netherlands Institute at Athens 9

10

θνηλνηήησλ, ηεο ηνπνζέηεζεο δειαδή θάπνησλ εζληθψλ νκάδσλ ζε πςειή θνηλσληθή ζέζε ιφγσ ηεο νηθνλνκηθήο απηάξθεηάο ηνπο. Ζ ηππνινγία απηή κεηαζέηεη ηελ “επζχλε” γηα ηελ έληαμε ηνπ κεηαλάζηε ζηνλ ίδην, θαη κεηψλεη ηε ζεκαζία ηεο θνηλσλίαο ππνδνρήο ζηε δηαδηθαζία απηή. ΢ηνλ αληίπνδα, κηα άιιε άπνςε ππνζηεξίδεη φηη ε ηζρπξή ζέζε ηεο ρψξαο ππνδνρήο είλαη απηή πνπ ηε θαζηζηά πξνζδηνξηζηηθφ παξάγνληα ζην πεξηερφκελν ησλ δηθαησκάησλ πνπ παξέρνληαη ζηνπο κεηαλάζηεο, θαη άξα “θξηηή” ηεο ηειηθήο έθβαζεο ηεο δηαδηθαζίαο.10 ΢ε επξσπατθφ επίπεδν, ε αθαδεκατθή βηβιηνγξαθία, κέρξη πξφζθαηα αλαγλψξηδε ηξία θχξηα εζληθά κνληέια γηα ηελ έληαμε θαη ελζσκάησζε11 : 1) ην πνιππνιηηηζκηθφ κνληέιν πνπ βαζίδεηαη ζην ζεβαζκφ θαη ηε πξνζηαζία ηεο πνιππνιηηηζκηθφηεηαο (Οιιαλδία, ΢νπεδία), 2) ην πξνζνκνησηηθφ κνληέιν πνπ βαζίδεηαη ζηελ ηζφηεηα κφλν φκσο γηα ηνπο “πνιίηεο” (Γαιιία) θαη 3) ην κνληέιν ηνπ απνθιεηζκνχ, πνπ ην ραξαθηεξίδεη ε απζηεξή θαη πεξηνξηζηηθή κεηαλαζηεπηηθή λνκνζεζία θαη πνιηηηθή (Γεξκαλία, Απζηξία, Βέιγην). Καηά πνιινχο, ε ηππνινγία απηή δελ κπνξεί πιένλ λα έρεη ηζρχ αθνχ νη θνηλσλίεο θαη νη αμίεο ηνπο ζπλερψο κεηαβάιινληαη. Όζνλ αθνξά ηε πνιηηηζηηθή έληαμε ησλ κεηαλαζηψλ ππάξρνπλ ηξεηο γεληθέο θαηεπζχλζεηο : απηή ηεο “αθνκνίσζεο” ζηνλ πνιηηηζκφ ηεο ρψξαο ππνδνρήο, απηή ηεο “αλνρήο” ησλ πνιηηηζηηθψλ παξαδφζεσλ ησλ κεηαλαζηψλ ρσξίο ηε δηακφξθσζε ζαθνχο πνιηηηθήο γηα ηηο πνιηηηζηηθέο δηαθνξέο θαη ηέινο απηή ηεο “ελζσκάησζεο”, φπνπ αλαγλσξίδεηαη ε πνιηηηζηηθή ηζνηηκία ησλ κεηνλνηήησλ.12 Σέινο, νη δχν δηαδηθαζίεο αιιεινπιέθνληαη θαη ε έληαμε αλακθηζβήηεηα ηξνθνδνηεί θαη πξνεγείηαη ηεο ελζσκάησζεο. Χζηφζν, ε έληαμε δελ νδεγεί πάληα ζε ελζσκάησζε, αλ θαη απνηειεί ηνλ αλαγθαίν πξνζάιακφ ηεο.13 β. Οι πποζεγγίζειρ Οη πξψηεο κειέηεο γηα ην θαηλφκελν ηεο κεηαλάζηεπζεο, ηα αίηηα θαη ηηο ζπλέπεηέο ηεο, είραλ νηθνλνκηθφ πξνζαλαηνιηζκφ, θαη ρξνλνινγηθά ηνπνζεηνχληαη ζηνλ 19 ν

10

Κφληεο Αλη. (2001), “Οηθνλνκηθή ελζσκάησζε κεηαλαζηψλ ζηε ρψξα ππνδνρήο”, ζην Ακίηζεο Γ., Λαδαξίδε Γ. (επηκ.), “Ννκηθέο θαη θνηλσληθνπνιηηηθέο δηαζηάζεηο ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ Διιάδα”; Δθδ. Παπαδήζε, Αζήλα, ζει. 183-184 11 Carrera Sergio (2006), “A comparison of integration programmes in the EU : Trends and Weaknesses”, www.ceps.be, Centre for European Policy Studies, Brussels 12 Γαβξφγινπ ΢η. (2001), “Μεηαλάζηεπζε θαη αθξνδεμηά αληίδξαζε ζηελ Δπξψπε”, ζην Ναμάθεο Υ., Υιέηζνο Μηρ., (επηκ.), “Μεηαλάζηεο θαη Μεηαλάζηεπζε”, Δθδ. Παηάθε, Αζήλα, ζει. 87-88 13 Γεκνπιάο Κσλ/λνο, Παπαδνπνχινπ Γεζπ. (2004), “Έξεπλα γηα ηηο κνξθέο θνηλσληθήο έληαμεο ησλ νηθνλνκηθψλ κεηαλαζηψλ ζηε Πεξηθέξεηα Αηηηθήο, 2003-2004”, ΗΝΔ/Γ΢ΔΔ, Αζήλα, ζει. 14-15

11

αηψλα. Οη θπξίαξρεο νηθνλνκηθέο πξνζεγγίζεηο14 ηελ πεξίνδν απηή, είλαη ε καξμηζηηθή-ιεληληζηηθή θαη ε λενθιαζζηθή πξνζέγγηζε15. Δμ απηψλ, ε δεχηεξε εμεηάδεη ην ζέκα απνθιεηζηηθά απφ νηθνλνκηθή ζθνπηά, ελψ ηνπο ζχγρξνλνπο εθθξαζηέο ηεο πξψηεο, απαζρνιεί έληνλα θαη ε θνηλσληθή ηνπ πιεπξά. Ζ θαζαξά θνηλσληνινγηθή κειέηε ηνπ θαηλνκέλνπ δελ μεθίλεζε παξά κφιηο ηνλ 20ν αηψλα, απφ ηε ρψξα ηεο νπνίαο ε ηζηνξία είλαη ζπλπθαζκέλε κε ηελ ηζηνξία ηεο κεηαλάζηεπζεο, ηηο Ζ.Π.Α. Πέξα απφ θάπνηεο απνζπαζκαηηθέο λνκνζεηηθέο πξνζπάζεηεο ειέγρνπ ησλ ξεπκάησλ ζηα ηέιε ηνπ 19νπ θαη αξρέο ηνπ 20νπ αηψλα – ζηεξηδφκελεο θπξίσο ζε θπιεηηθά θξηηήξηα (ε απαγφξεπζε εηζφδνπ ησλ Κηλέδσλ ην 1882, κε ην επηρείξεκα φηη αλήθνπλ ζε κηα θαηψηεξε θπιή, ζεκαηνδνηεί ηελ αξρή κηαο πνιηηηθήο ειέγρνπ ηεο κεηαλάζηεπζεο πνπ ρξεζηκνπνηεί θπιεηηθά θαη εζληθά θξηηήξηα) – δελ ππήξμε κέρξη ηφηε θακία κειέηε γηα ηηο δηαδηθαζίεο ηεο έληαμεο θαη ελζσκάησζεο ησλ κεηαλαζηψλ ζηε λέα θνηλσλία. Δίλαη ε πεξίνδνο πνπ θπξηαξρεί ν “κχζνο” ηεο αθνκνησηηθήο δχλακεο ηνπ “λένπ θφζκνπ” θαη νη κεηαλάζηεο δελ απνηεινχλ αθφκα θνηλσληθφ δήηεκα. Ζ Δπξψπε κειέηεζε θνηλσληνινγηθά ην θαηλφκελν ηεο κεηαλάζηεπζεο πνιχ αξγφηεξα, αθνχ κέρξη ηε δεθαεηία ηνπ 1950, ηα φπνηα κεηαλαζηεπηηθά ξεχκαηα θπξίσο πξνο ηελ Γπηηθή Δπξψπε, είραλ ραξαθηήξα εθήκεξν θαη απνζπαζκαηηθφ. Μεηά ηνλ Β‟ Παγθφζκην Πφιεκν αλαπηχζζνληαη θνηλσληθέο ζεσξίεο πνπ έρνπλ επεξεαζηεί είηε απφ ηε λενθιαζζηθή, είηε απφ ηελ καξμηζηηθή νηθνλνκηθή πξνζέγγηζε.

Αλακθίβνια,

νη

νηθνλνκηθέο

ζεσξεηηθέο

πξνζεγγίζεηο

πνπ

πξνεγήζεθαλ, επέδξαζαλ ζηηο κεηαγελέζηεξεο θνηλσληνινγηθέο πξνζεγγίζεηο. β. Ζ μαπξιζηική-λενινιζηική κοινωνικο-οικονομική πποζέγγιζη Οη ζχγρξνλνη καξμηζηέο κειεηεηέο επηθεληξψλνληαη θπξίσο ζηελ ρακειή θνηλσληθννηθνλνκηθή ζέζε ησλ κεηαλαζηψλ θαη ζηνπο θνηλσληθνχο εθείλνπο κεραληζκνχο πνπ ζπληεινχλ ζηελ δηαηήξεζή ηνπο ζηε ζέζε απηή. ΢πλδένπλ δειαδή ηελ θνηλσληθή ζέζε θαη ηελ θνηλσληθή ηάμε ζηελ νπνία εληάζζεηαη ν κεηαλάζηεο κε ηελ ζέζε ηνπ 14

Δκθε – Παπαδνπνχινπ Ζξα, (1986), “Πξνβιήκαηα κεηαλάζηεπζεο – παιιηλφζηεζεο”, Αζήλα, ΗΜΔΟ / ΔΓΖΜ, ζει. 240-250 15 Ζ λενθιαζζηθή πξνζέγγηζε έρεη ζαλ ηειηθφ ζηφρν, κέζα απφ ηνλ ππνινγηζκφ ησλ θεξδψλ θαη ησλ δεκηψλ ηεο κεηαλάζηεπζεο, λα πξνζδηνξίζεη ην ζπλνιηθφ ζεηηθφ ή αξλεηηθφ ηεο απνηέιεζκα γηα κηα ρψξα. H πξνζέγγηζε απηή ζηεξίδεηαη ζηηο ζεσξίεο ηνπ Heckscher θαη ηνπ Ohlin, ελψ θχξηνη εθπξφζσπνη είλαη νη Kindleberger, Galbraith, Myrdal, Spengler, Nurkse. Ζ ζεσξία ρξεζηκνπνηήζεθε θαη απφ Διιελεο ζπγγξαθείο, φπσο ν Ξελ. Ενιψηαο. Ηδηαίηεξε έκθαζε έρεη δνζεί απφ ηελ πξνζέγγηζε απηή, ζηε ιεγφκελε “κεηαλάζηεπζε εγθεθάισλ”, πνπ βαζίδεηαη ζηελ ειεχζεξε κεηαθίλεζε επηζηεκφλσλ γηα ηε βειηίσζε ηεο ζέζεο ηνπο αιιά θαη ηεο αλζξσπφηεηαο ζην ζχλνιφ ηεο.

12

ζηελ αγνξά εξγαζίαο. ΢χκθσλα κε ηε πξνζέγγηζε απηή, ζπληειείηαη θαηάηκεζε ηεο αγνξάο εξγαζίαο ζε θεληξηθή θαη πεξηθεξεηαθή, φπνπ ζηε πξψηε απαζρνινχληαη νη γεγελείο ζε θαινπιεξσκέλεο ζέζεηο ηνπ θξαηηθνχ ηνκέα θαη ησλ κεγάισλ επηρεηξήζεσλ, ελψ ζηε δεχηεξε απαζρνινχληαη αιινδαπνί ζε θαθνπιεξσκέλεο ζέζεηο κηθξψλ επηρεηξήζεσλ κε θαθέο ζπλζήθεο απαζρφιεζεο θαη αλχπαξθηεο πξννπηηθέο εμέιημεο. Οη Castles and Kosack, (1984) παξαηεξνχλ φηη : i) νη κεηαλάζηεο απαζρνινχληαη ζε εξγαζίεο πνπ ακείβνληαη ιηγφηεξν, έρνπλ ηηο ρεηξφηεξεο ζπλζήθεο εξγαζίαο θαη ππν-εθπξνζσπνχληαη ζηνπο επαγγεικαηηθνχο ηνπο θιάδνπο, ii) είλαη ζπρλφηεξα θαη ζε κεγαιχηεξν πνζνζηφ άλεξγνη ζε ζρέζε κε ην γεγελή πιεζπζκφ, πξάγκα πνπ δπζρεξαίλεη ηελ θνηλσληθή ηνπο ζέζε θαη νδεγεί ζε θαηλφκελα απνθιεηζκνχ16. Παξάιιεια, ε κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή ησλ ρσξψλ ππνδνρήο ηείλεη λα δηακνξθψλεηαη έηζη, ψζηε ηα δηθαηψκαηα θαη νη ππνρξεψζεηο ηνπ αιινδαπνχ λα δηαθέξνπλ απφ ηνπ ληφπηνπ θαη λα πξνζδηνξίδνληαη κε λφκνπο, πεξηνξίδνληαο έηζη ηα δηθαηψκαηα ηνπ αιινδαπνχ θαη δπζρεξαίλνληαο ηηο δηαδηθαζίεο ηεο έληαμήο ηνπ ζηε λέα θνηλσλία. Σα δηθαηψκαηά ηνπο πεξηνξίδνληαη ζηε ινγηθή ησλ πνιηηηζκηθψλ

θαη

θπιεηηθψλ

ηνπο

δηαθνξψλ

πνπ

ρξήδνπλ

δηαθνξεηηθήο

αληηκεηψπηζεο απφ ηα αληίζηνηρα ζηνηρεία ηνπ ληφπηνπ πιεζπζκνχ. Οη δηαθξίζεηο ζε βάξνο ησλ κεηαλαζηψλ ζπλεπψο, ζηεξίδνληαη θαη λνκνζεηηθά θαη αλαπαξάγνπλ ηελ ππνδεέζηεξε θνηλσληθή ηνπο ζέζε. Οη Castles θαη Kosack (1984) ππνζηεξίδνπλ φηη νη ιφγνη ηεο ππνδεέζηεξεο θνηλσληθήο ζέζεο ησλ κεηαλαζηψλ είλαη : i) ε έιιεηςε εμεηδίθεπζεο θαη ηερληθήο θαηάξηηζεο ησλ κεηαλαζηψλ, ii) ε έιιεηςε ηνπ θηλήηξνπ ηεο επαγγεικαηηθήο θηλεηηθφηεηαο εθ κέξνπο ηνπο, iii) ε ζπγθέληξσζή ηνπο ζε θαηψηεξεο ζέζεηο εξγαζίαο θαη iv) ε ζηέξεζε ηεο δπλαηφηεηαο βειηίσζεο ηεο ζέζεο ηνπο απφ ηε ρψξα ππνδνρήο. Παξάιιεια,

νη καξμηζηέο κειεηεηέο ηνλίδνπλ ηνλ ηαμηθφ ραξαθηήξα ηνπ

θαηλνκέλνπ θαη ην ζπλδένπλ κε ηα πξνβιήκαηα δηαθξίζεσλ θαη πξνθαηαιήςεσλ εηο βάξνο ησλ κεηαλαζηψλ, θαζψο θαη κε ηα πξνβιήκαηα θαηνηθίαο, εγθιεκαηηθφηεηαο, πγείαο, θηι. πνπ αληηκεησπίδνπλ.17 Οη κειεηεηέο απηνί, αιιά αθφκα θαη ν ίδηνο ν Marx ήδε απφ ην 1870, θάλνπλ ιφγν γηα ηελ αλάδπζε κηαο λέαο θνηλσληθήο ηάμεο ή κάιινλ γηα ηελ δηαίξεζε ηεο εξγαηηθήο ηάμεο. Ζ έληαμε ή κε ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ εξγαηηθή ηάμε ηεο ρψξαο 16

Μνπζνχξνπ Ν.Μ., (1991), “Μεηαλάζηεπζε θαη κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή ζηελ Διιάδα θαη ηελ Δπξψπε”, Gutenberg, Αζήλα, ζει. 55-67 17 Δκθε – Παπαδνπνχινπ Ζξα, ν.π. 250-251

13

ππνδνρήο απνηειεί έλα κεγάιν δίιεκκα : απφ ηε κία ε έληαμε νδεγεί ζε επαλαπξνζδηνξηζκφ ησλ ζηφρσλ ηεο ηάμεο απηήο ελψ ε κε έληαμε δηαξεί ηε θνηλσληθή απηή ηάμε. ΢αλ επίπησζε γηα ην ζχλνιν ηεο θνηλσλίαο, έρνπκε ηε κεηαβνιή ηεο θνηλσληθήο δνκήο θαη δηαζηξσκάησζεο. γ. Οι κοινωνιολογικέρ πποζεγγίζειρ18 ΢ηε δηάξθεηα ηνπ 20νπ αηψλα ζηηο Ζ.Π.Α. αλαδχζεθαλ δχν θπξίαξρεο θνηλσληνινγηθέο πξνζεγγίζεηο, εληφο ησλ νπνίσλ νη δηάθνξεο ζρνιέο θαη νη ηζηνξηθνί πνπ κειέηεζαλ ην θαηλφκελν, ζα κπνξνχζαλ λα εληαρζνχλ : ε “αθνκνησηηθή” θαη ε “πινπξαιηζηηθή”. ΢χκθσλα κε ηε πξψηε, ε εζληθή θιεξνλνκεκέλε ηαπηφηεηα ησλ κεηαλαζηψλ “εμαζζελεί” κε ηελ πάξνδν ησλ γελεψλ κέζα απφ ηνλ εθζπγρξνληζκφ ηεο θνηλσλίαο θαη απηνί ελζσκαηψλνληαη πιήξσο ζηε θνηλσλία ππνδνρήο, ελψ ζχκθσλα κε ηε δεχηεξε ηα άηνκα δηαηεξνχλ ηηο πνιηηηζκηθέο ηνπο ηαπηφηεηεο ζηηο ζχγρξνλεο θνηλσλίεο θαη δελ αθνκνηψλνληαη. Ζ αθνκνησηηθή δχλακε ησλ Ζ.Π.Α. αξρίδεη λα ακθηζβεηείηαη ζηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αηψλα, ιφγσ ησλ θνηλσληθψλ πξνβιεκάησλ πνπ θαίλνληαη λα αλαδχνληαη θαηά ηηο δηαδηθαζίεο ελζσκάησζεο ησλ λέσλ πιεζπζκψλ θαη ηηο άζιηεο ζπλζήθεο δηαβίσζήο ηνπο.19 Οη πξψηεο κειέηεο εκθαλίδνληαη ζηε δηάξθεηα ηνπ Μεζνπνιέκνπ απφ ηελ θνηλσληνινγηθή ζρνιή ηνπ Chicago κε θχξηνπο εθθξαζηέο ηεο, ηνπο Thomas θαη Znaniecki20 (1918-1920). Ζ ζρνιή απηή επηρεηξεί λα δψζεη ηέινο ζε ξαηζηζηηθά θαη θπιεηηθά-εζληθά θξηηήξηα θαη πξνβάιεη ηε δχλακε ηεο πξνζπάζεηαο ελζσκάησζεο θαη αθνκνίσζεο ησλ κεηαλαζηψλ πνπ ζα νδεγήζεη ζηελ θνηλσληθή ζπλνρή θαη ηελ απνθπγή ησλ θνηλσληθψλ ζπγθξνχζεσλ. Παξάιιεια, θαιιηεξγείηαη ε πεπνίζεζε φηη ε θνηλσληθή θηλεηηθφηεηα ησλ κεηαλαζηψλ είλαη θάηη εθηθηφ εθφζνλ νη ηειεπηαίνη ζπκκνξθψλνληαη ζηα θνηλσληθά πξφηππα ηεο ρψξαο ππνδνρήο θαη είλαη δεθηηθνί ζηελ αθνκνίσζή ηνπο, ελψ ηα γθέην παίδνπλ έλα ζεκαληηθφ ξφιν θνηλσληθνπνίεζεο γηα ηνπο λένπο πνιίηεο αθνχ δηεπθνιχλνπλ ηε ελζσκάησζή ηνπο ζηε λέα ρψξα. Ζ ζεσξία απηή βαζίδεη ηελ έλλνηα ηεο ελζσκάησζεο ζηελ ζπκκφξθσζε ησλ αηνκηθψλ πξαθηηθψλ ησλ κεηαλαζηψλ ζηνπο θαλφλεο ηεο θνηλσλίαο ππνδνρήο θαη ζπλδέεη ηελ ειιηπή ελζσκάησζε κε ηα θαηλφκελα ηεο βίαο θαη ηεο εγθιεκαηηθφηεηαο. Ζ 18

Βεληνχξα Λίλα, (1994), “Μεηαλάζηεπζε θαη Έζλνο”, Αζήλα,, Δ.Μ.Ν.Δ.-Μλήκσλ (Θεσξία θαη Μειέηεο Ηζηνξίαο – 15), ζει. 13-33 19 Ζ πξψηε αληίδξαζε είλαη κηα πνιηηηθή έληνλνπ απνκνλσηηζκνχ θαη αξηζκεηηθψλ πεξηνξηζκψλ σο πξνο ηηο ζπγθεθξηκέλεο νκάδεο κεηαλαζηψλ πνπ ζεσξνχληαη θπιεηηθά θαηψηεξεο.

20 Ζ κειέηε ησλ δχν θνηλσληνιφγσλ αθνξνχζε ηε κεηαλάζηεπζε ησλ Πνισλψλ ζηηο Ζ.Π.Α. θαη εθδφζεθε ζε πέληε ηφκνπο απφ ην 1918 έσο ην 1920.

14

πνιηηηζκηθή θαη θνηλσληθή ηνπο έληαμε, αιιά θαη ε θνηλσληθή ηνπο αλέιημε, είλαη απνηέιεζκα ησλ αηνκηθψλ ηνπο ραξαθηεξηζηηθψλ θαη ελεξγεηψλ. ΢πλερίδνληαο, ν R.E. Park (1950) αλαδεηθλχεη ηε ζεκαζία ηνπ ρξφλνπ ζηε δηαδηθαζία ηεο ελζσκάησζεο, ηνπνζεηψληαο ηελ νινθιήξσζή ηεο ζε ηξεηο γεληέο κεηαλαζηψλ, κε βαζηθφ παξάγνληα ηηο θνηλσληθν-νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο ηεο δσήο ηνπο. Μεηά ηνλ Β‟ Παγθφζκην Πφιεκν, κέζα ζε κεηαβαιιφκελεο θνηλσληθέο-πνιηηηθέο ζπλζήθεο, πνιινί θνηλσληνιφγνη δηαθσλνχλ κε πνιιέο απφ ηηο ζεσξίεο ηεο ζρνιήο ηνπ Chicago, δηαηεξνχλ φκσο ηελ πίζηε ζηηο αθνκνησηηθέο δπλαηφηεηεο ησλ Ζ.Π.Α.

(Handlin, Higham, θ.α.).

Ζ δεθαεηία ηνπ 1960 κε ηελ αλάδπζε ησλ κεγάισλ

θνηλσληθψλ πξνβιεκάησλ ηεο ρψξαο, ηεο θηψρεηαο θαη ηεο αληζφηεηαο, θέξλεη λέεο κειέηεο γηα ην κεηαλαζηεπηηθφ θαηλφκελν πνπ ακθηζβεηνχλ ηελ αθνκνησηηθή δχλακε ηεο ρψξαο ππνδνρήο, θαη ε έλλνηα ηεο αθνκνίσζεο δηαθξίλεηαη ξηδηθά απφ ηελ έλλνηα ηεο πξνζαξκνγήο : ην γεγνλφο φηη ε δεχηεξε έρεη επηηεπρζεί δελ ζεκαίλεη φηη νη κεηαλάζηεο έρνπλ αθνκνησζεί (Vecoli, 1964, 1979). Παξάιιεια, ε κειέηε επηθεληξψλεηαη ηελ πεξίνδν απηή ζε ζπγθεθξηκέλεο εζλνηηθέο νκάδεο21, ρσξίο λα εμεηάδεηαη ην κεηαλαζηεπηηθφ θαηλφκελν ζην ζχλνιφ ηνπ, ελψ εμεηάδεηαη ζε πνιιέο κειέηεο ν παξάγνληαο ηεο απηναπαζρφιεζεο, σο θξηηήξην θνηλσληθήο αλφδνπ θαη έληαμεο. Καηά ηε δεθαεηία ηνπ 1970, ε κειέηε ησλ νκάδσλ αληηθαζηζηά νξηζηηθά ηε κειέηε ηνπ αηφκνπ, θαη ζηελ θνηλσληνινγία θάλνπλ ηελ εκθάληζή ηνπο ζεσξίεο πνπ ζπλδένπλ ηελ επηζηήκε απηή κε ηελ βηνινγία, θάλνληαο ιφγν γηα έκθπηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ δηαθφξσλ εζλνηηθψλ νκάδσλ πνπ αληαλαθιψληαη ζηελ θνηλσληθή δηαζηξσκάησζε θαη ζηηο πνιηηηζκηθέο ηδηνκνξθίεο ηνπο. Κχξηνο εθπξφζσπνο ηεο ζρνιήο απηήο ζεσξήζεθε ν Van Den Berghe. Σέινο, ζηε δεθαεηία ηνπ 1980, ζηελ αθνκνησηηθή θαη ηελ πινπξαιηζηηθή πξνζέγγηζε, έξρεηαη λα πξνζηεζεί κηα ηξίηε πνπ ζπζρεηίδεη ηελ εζλνηηθή νκάδα κε ηελ θνηλσληθή ηάμε θαη ππνζηεξίδεη φηη ε δηαηήξεζε ή κε ηεο εζληθήο ηαπηφηεηαο εμαξηάηαη απφ θνηλσληθνχο θαη ηζηνξηθνχο παξάγνληεο. Σα ηειεπηαία ρξφληα ε ηάζε πνπ δηαθαίλεηαη λα επηθξαηεί νξηζηηθά είλαη απηή ηεο δηαηήξεζεο ησλ ηδηαίηεξσλ πνιηηηζκηθψλ – εζλνηηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ νκάδσλ, αθνχ ε αθνκνίσζε απνηειεί έλα “κχζν” : αθφκα θαη ζηηο Ζ.Π.Α., παξά ην γεγνλφο 21

Δθηεηακέλα κειεηήζεθαλ ηε πεξίνδν απηή απφ ηνπο θνηλσληνιφγνπο, ε ηξιαλδηθή, ε γεξκαληθή, ε ζθαλδηλαβηθή θαη ε εβξατθή κεηαλάζηεπζε πξνο ηηο Ζ.Π.Α., ελψ πην πξφζθαηα έρεη επηθεληξσζεί ε κειέηε ζηνπο Ηηαινχο θαη γεληθφηεξα ηελ Ν.Α. Δπξψπε. Γίλεηαη πιήξεο δηαρσξηζκφο κεηαμχ ησλ εζλνηηθψλ νκάδσλ σο πξνο ηα αίηηα ηεο κεηαλάζηεπζήο ηνπο, ην ηξφπν κεηάβαζήο ηνπο, ηνπο ηφπνπο εγθαηάζηαζήο ηνπο, θαζψο θαη ηελ θνηλσληθν-νηθνλνκηθή θαη πνιηηηζκηθή πξνζαξκνγή ηνπο.

15

φηη πξνβιήζεθε σο θπξίαξρν ην αγγινζαμσληθφ πξφηππν ζαλ ηξφπνο δσήο θαη ζαλ ζχζηεκα αμηψλ, ζηελ πξαγκαηηθφηεηα ζπλππήξμαλ πνιινί δηαθνξεηηθνί ηξφπνη δσήο, πξάγκα πνπ δελ εκπφδηζε ηελ θνηλσληθν-νηθνλνκηθή ελζσκάησζε ησλ κεηαλαζηψλ. ΢ηελ Δπξψπε, νη πξψηεο θνηλσληνινγηθέο κειέηεο εκθαλίδνληαη κεηά ηε δεθαεηία ηνπ 1950 θαη εζηηάδνληαλ ζηα κέηξα πνπ ζα δηεπθφιπλαλ ηελ έληαμε θαζψο θαη κε ηα πξνβιήκαηα πξνζαξκνγήο. Κάπνηεο απφ απηέο αληινχζαλ ηηο ζεσξίεο ηνπο απφ ηελ καξμηζηηθή θνηλσληνινγηθή παξάδνζε, σζηφζν κεηά ην 1960 θπξηαξρνχλ εθείλεο πνπ εμπκλνχλ ηνλ πνιηηηζκηθφ πινπξαιηζκφ θαη κεηαηξέπνπλ ηελ θνηλσληθν-νηθνλνκηθή πξνζέγγηζε ηεο κεηαλάζηεπζεο ζε θνηλσληθν-πνιηηηζκηθή. ΢πζηεκαηηθά, ην θαηλφκελν κειεηάηαη κεηά ην 1975, κε ηηο επξσπατθέο ρψξεο λα πηνζεηνχλ δηαθνξεηηθέο πξνζεγγίζεηο αλάινγα κε ηα θνηλσληθά θαη πνιηηηθά δεδνκέλα ηνπο θαη ηελ ηδηαηηεξφηεηα ησλ κεηαλαζηεπηηθψλ εηζξνψλ πξνο απηέο. Σα δχν ζεκαληηθφηεξα παξαδείγκαηα είλαη ε Μεγ. Βξεηαλία θαη ε Γαιιία, φπνπ ζηε πξψηε ε θξηηηθή θαηά ησλ ζεσξηψλ πεξί αθνκνίσζεο εκθαλίδεηαη ηε δεθαεηία ηνπ ‟60, φηαλ θαη ακθηζβεηείηαη ν ξφινο ησλ βηνινγηθψλ θαη πνιηηηζκηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ζηε δηαδηθαζία ηεο θνηλσληθήο έληαμεο.22 Σέινο, ζηε Γαιιία, ε παξαδνζηαθή αληίιεςε γηα ην έζλνο θαζπζηέξεζαλ ηελ εκθάληζε κειεηψλ ζρεηηθά κε ηηο δηαδηθαζίεο ελζσκάησζεο θαη απνθιεηζκνχ. Χζηφζν, νη ηδηαίηεξεο εμειίμεηο ζηε γαιιηθή θνηλσλία (αλεξγία, θηλεηνπνηήζεηο, θαηλφκελα ξαηζηζκνχ, θ.α.) απφ ηε δεθαεηία ηνπ ‟80 θαη κεηά, έζεζαλ ππφ ακθηζβήηεζε ηελ εζληθή νκνηνγέλεηα θαη ελφηεηα ηεο θνηλσλίαο απηήο.

3. Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΝΣΑΞΗ ΚΑΙ ΔΝ΢ΩΜΑΣΩ΢Η ΣΩΝ ΜΔΣΑΝΑ΢ΣΩΝ ΢ΣΗΝ ΔΛΛΑΓΑ α. Παπάγονηερ κοινωνικήρ ένηαξηρ Ζ κνξθνινγία ησλ κεηαλαζηεπηηθψλ ξνψλ πξνο ηελ Διιάδα αθήλεη λα θαλνχλ θάπνηεο παξάκεηξνη νη νπνίεο ζπκβάινπλ ζηε δεκηνπξγία πξνβιεκάησλ θνηλσληθήο έληαμεο θαη ελζσκάησζεο ησλ κεηαλαζηψλ. Πξφθεηηαη γηα θάπνηα θνηλσληθά θξηηήξηα έληαμεο ηα νπνία κπνξνχλ λα απνηππσζνχλ σο αθνινχζσο23 :

22

΢εκεηψλεηαη εδψ, φηη ηε πεξίνδν απηή, ε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ησλ κεηαλαζηψλ ζηε Μεγ. Βξεηαλία ήηαλ απφ ηηο πξψελ απνηθίεο θαη έγρξσκνη.

23 Καζηκάηε Κ. (2000), “Πξνβιήκαηα έληαμεο - παηδείαο” ζην Καζηκάηε Κνχια (επηκ.), “Φαηλφκελα θνηλσληθήο παζνγέλεηαο ζε νκάδεο θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ”, Αζήλα, ΤΠ.ΔΞ. – Πάληεην Παλ/κην – ΚΔΚΜΟΚΟΠ, ζει. 41-46

16

- Χο πξνο ηε πξνέιεπζε ησλ κεηαλαζηψλ : ν κεγάινο αξηζκφο ησλ ρσξψλ απφ ηηο νπνίεο πξνέξρνληαη νη κεηαλάζηεο πνπ έρνπλ εγθαηαζηαζεί ζηελ Διιάδα, ην επξχ θάζκα πνιηηηζκηθψλ πξνηχπσλ, θνηλσληθψλ αμηψλ, νη ζξεζθεπηηθέο πεπνηζήζεηο ηνπο, θ.α. επεξεάδνπλ ην βαζκφ επθνιίαο έληαμήο ηνπο ζηελ ειιεληθή θνηλσλία. Παξάιιεια, νη ιφγνη πνπ σζνχλ θάζε εζληθή θαηεγνξία λα κεηαλαζηεχζεη ζηελ Διιάδα, ν ζειεκαηηθφο ή αλαγθαζηηθφο ραξαθηήξαο ηεο κεηαθίλεζήο ηνπο πξνδηαζέηεη επλντθά ή κε γηα ηελ πξνζαξκνγή ηνπο. Οη εζλνηηθέο νκάδεο (παιηλλνζηνχληεο

Πφληηνη

θαη

Βνξεηνεπεηξψηεο),

ιφγσ

θνηλήο

θαηαγσγήο,

ζξεζθείαο, πνιιέο θνξέο θαη γιψζζαο, έρνπλ κηα νκαιφηεξε θνηλσληθή έληαμε, θπξίσο θαη ιφγσ ησλ δηθηχσλ επηθνηλσλίαο πνπ έρνπλ αλαπηπρζεί απφ νκνπάηξηδέο ηνπο. Αληίζεηα, νη αιινδαπνί κεηαλάζηεο δηαλχνπλ έλα καθξχηεξν δξφκν γηα ηελ έληαμή ηνπο, φληαο απνθνκκέλνη απφ ηα θνηλσληθά πξφηππα θαη ηεο αμίεο ηεο ρψξαο ππνδνρήο, άιινηε ζε κεγαιχηεξν θαη άιινηε ζε κηθξφηεξν βαζκφ. Παξάιιεια, ε θαρχπνπηε αληηκεηψπηζε πνπ επηθπιάζζεη ζηνπο δεχηεξνπο ε ειιεληθή θνηλσλία νδεγεί αθφκα πεξηζζφηεξν ζηνλ απνθιεηζκφ ηνπο. ΢πλεπψο, θάζε θαηεγνξία ζεκαηνδνηεί δηαθνξεηηθνχο κεραληζκνχο έληαμεο ζηελ ειιεληθή θνηλσλία.

- Χο πξνο ην θαζεζηψο ηεο κεηαλάζηεπζήο ηνπο : φηαλ ε κεηαλάζηεπζε είλαη ζειεκαηηθή, ε θνηλσληθή έληαμε, ηνπιάρηζηνλ απφ ηελ πιεπξά ησλ κεηαλαζηψλ, είλαη επθνιφηεξε.

Αληίζεηα,

αλ

είλαη

αλαγθαζηηθέο

παξνπζηάδνληαη

κεγαιχηεξα

πξνβιήκαηα ζηε δηαδηθαζία ηεο έληαμεο.

- Χο πξνο ηε λνκηκνπνίεζε ηεο παξνπζίαο ηνπο ζηε ρψξα καο : νη λφκηκνη κεηαλάζηεο έρνπλ θαιχηεξε ζέζε ζηελ αγνξά εξγαζίαο, ε εμαζθάιηζε ηεο νπνίαο είλαη ν θπξηφηεξνο κεραληζκφο θνηλσληθήο έληαμεο. Γεληθφηεξα, είλαη απνδεθηφ φηη νη εζλνηηθέο νκάδεο έρνπλ θαιχηεξεο πξννπηηθέο έληαμεο ζηελ ειιεληθή θνηλσλία, έρνπλ σζηφζν θνηλά πξνβιήκαηα ζην ηνκέα ηεο απαζρφιεζεο κε ηνπο αιινδαπνχο. α. Σςνθήκερ διαβίωζηρ και ζηεγαζηική πολιηική 1. Διζαγωγή:Αζηικοποίηζη και γκεηοποίηζη Ζ ζχγρξνλε κεηαλάζηεπζε κεηαιιάζζεη ηηο ζχγρξνλεο πφιεηο ηνπ θφζκνπ, κεηαηξέπνληάο ηηο ζε κεγα – πφιεηο. Ζ ππέξκεηξε εηζξνή κεηαλαζηψλ ζηα αζηηθά θέληξα νδεγεί ζηαδηαθά ζηελ γεσγξαθηθή επέθηαζε ησλ πφιεσλ, πνπ θαίλνληαη πνιιέο θνξέο αλίθαλεο λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο αλάγθεο ηνπ απμαλφκελνπ πιεζπζκνχ. Σν απνηέιεζκα είλαη κηα ζεηξά θνηλσληθψλ πξνβιεκάησλ γηα ηνπο κεηαλάζηεο, αιιά 17

θαη ην γεγελή πιεζπζκφ : θαηλφκελα, φπσο θηψρεηα, εμαζιίσζε, αλεξγία, θαη ζαλ ζπλέπεηα, θνηλσληθέο αλαηαξαρέο, εγθιεκαηηθφηεηα θαη θνηλσληθέο ζπγθξνχζεηο24. Οη ζπγθξνχζεηο απηέο ζπρλά παίξλνπλ ηελ κνξθή θπιεηηθψλ θαη εζληθηζηηθψλ αληηπαξαζέζεσλ θαη ζπξξάμεσλ, επηηείλνληαο ηε βία θαη ηελ θνηλσληθή αζηάζεηα, θαζψο ηα θνηλσληθά πξνβιήκαηα επηξξίπηνληαη ζηνλ “μέλν”. Έληνλν εκθαλίδεηαη θαη ην πξφβιεκα ηεο έιιεηςεο ζηέγεο γηα ηνπο κεηαλάζηεο. ΢πρλά, ν ξαηζηζκφο πνπ αληηκεησπίδνπλ ζηελ ρψξα ππνδνρήο θαηά ηελ πξνζπάζεηα αλεχξεζεο θαηνηθίαο, αιιά θαη ε ίδηα ε ςπρνινγηθή ηνπο αλάγθε λα βξεζνχλ θνληά ζε ζπκπαηξηψηεο ηνπο ζην “άγλσζην” αθφκα γηα απηνχο θνηλσληθφ ρψξν, δηακνξθψλνπλ θαη δηαηεξνχλ ηα ζχγρξνλα γθέην ζηηο κεγαινππφιεηο. Ζ αξρηθή αλάγθε δεκηνπξγίαο ησλ γθέην (ή εζλνηηθψλ ζπγθξληξψζεσλ θαηνηθίαο), εηδηθά ζηηο επξσπατθέο κεγαινππφιεηο, ήηαλ ε αληηκεηψπηζε ηεο έιιεςεο ζηέγεο κεηά ην Β‟ Παγθφζκην Πφιεκν (Παξίζη, Λνλδίλν, Βξπμέιιεο, θ.α.). Πξφθεηηαη γηα “νηθνδνκηθά ζπγθξνηήκαηα απνθνκκέλα απφ ηνλ αζηηθφ ρψξν ησλ θνηλσληθά επλννχκελσλ”, πνπ ελψ δηακνξθψζεθαλ γηα λα θαιχςνπλ πξνζσξηλέο αλάγθεο, απνηέιεζαλ ην ρψξν φπνπ έδεζαλ θαη εμαθνινπζνχλ λα δνπλ νιφθιεξεο γεληέο κεηαλαζηψλ (πνιιέο θνξέο δεχηεξεο, ηξίηεο, θ.ν.θ. γεληάο) ζηελ Δπξψπε θαη ζηελ Ακεξηθή (Νέα Τφξθε, Λνο Αληδειεο, θ.α.). Ο ρσξνηαμηθφο ηνπο εγθισβηζκφο επηβεβαηψλεη θαη λνεκαηνδνηεί θαη ηνλ θνηλσληθφ ηνπο εγθισβηζκφ, ελψ γηα ηνπο ίδηνπο αλαπαξάγεη ηα θαηλφκελα ερζξφηεηαο θαη κίζνπο πξνο ηελ θνηλσλία25. Παξά ην γεγνλφο φηη ηα ζθηθηά θνηλνηηθά δίθηπα πνπ αλαπηχζζνληαη ζηα γθέην αλαδσνγνλνχλ ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο παξακειεκέλεο γεηηνληέο, νη εζληθνί απηνί δηαρσξηζκνί εληφο ησλ πφιεσλ απνηεινχλ ζεκαληηθφ θξαγκφ γηα ηελ έληαμε.26 2. Ζ ελληνική ππαγμαηικόηηηα Ο ρψξνο δηακνλήο ησλ κεηαλαζηψλ απνηειεί θαζνξηζηηθφ παξάγνληα ηνπ απνθιεηζκνχ ή ηεο ελζσκάησζήο ηνπο ζηνλ ειιεληθφ θνηλσληθφ ρψξν. Ζ κεγάιε πιεηνςεθία ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ Διιάδα έρνπλ νξγαλσζεί ζε θνηλφηεηεο θαη ζπιιφγνπο πνπ ηνπο επηηξέπνπλ λα ζπλαληψληαη κε ηνπο νκνπάηξηδέο ηνπο. Όζνλ αθνξά κεηαλάζηεο πξνεξρφκελνπο απφ ηελ Αθξηθή θαη ηελ Αζία, ε θνηλσληθή ηνπο 24

Νηφθνο Π. Θάλνο, “Οη ζπλέπεηεο ηεο κεηαλάζηεπζεο γηα ηελ πεξηθεξεηαθή ζηαζεξφηεηα θαη ηελ ειιεληθή εζληθή αζθάιεηα”, ζην “Μεηαλάζηεο θαη Μεηαλάζηεπζε” Ναμάθεο Υαξ., Υιέηζνο Μηρ. (επηκ.), εθδ. Παηάθε 2003, ζει. 49-51 25 “Σα ζχγρξνλα επξσπατθά γθέην”, www.exandas.ert.gr/paris/linkno2_01.asp.

26 Γεκνπιάο Κσλ/λνο, Παπαδνπνχινπ Γεζπ. (2004), ν.π., ζει. 115

18

δσή, ζχκθσλα κε καξηπξίεο ησλ ίδησλ, πεξηνξίδεηαη ζε θαθελεία θαη εκπνξηθά θαηαζηήκαηα ζπκπαηξησηψλ ηνπο, ζε θηιηθά ζπίηηα, εζληθά εζηηαηφξηα, θαζψο θαη ζε ζξεζθεπηηθέο εθδειψζεηο (γάκνπο, βαθηίζηα). Βαζηθφο ηφπνο ζπλάληεζεο, θπξίσο γηα

κνπζνπικάλνπο

κεηαλάζηεο,

είλαη

νη

ιαηξεπηηθνί

ρψξνη,

ελψ

είλαη

ραξαθηεξηζηηθφ φηη νη θνηλφηεηεο πνπ κνηξάδνληαη θάπνην θνηλφ πνιηηηζκηθφ ζηνηρείν αλαπηχζζνπλ ζρέζεηο (π.ρ. νη Μπαγθιαληεζηαλνί, κε Παθηζηαλνχο, Κνχξδνπο, θηι.), ελψ ζπλππάξρνπλ θαη ζε θνηλέο γεηηνληέο ησλ αζηηθψλ θέληξσλ. Δλδεηθηηθά, ζχκθσλα κε εθπξνζψπνπο ησλ θνηλνηήησλ ησλ κεηαλαζηψλ, θαη φζνλ αθνξά ηελ πεξηνρή ηεο Αζήλαο : νη Μπαγθιαληεζηαλνί δηακέλνπλ θπξίσο ζηελ Οκφλνηα, ηνλ Κεξακεηθφ θαη ηνπ Φπξξή, νη Κνχξδνη ζε ζπλνηθίεο φπσο ν Κνισλφο, ε Αραξλψλ, ε Πι. Βάζε, νη Δξπζξαίνη ζε Ακπεινθήπνπο θαη Παγθξάηη, νη ΢νπδαλνί ζε Κπςέιε θαη Παηήζηα, νη Φηιηπηλλέδνη ζε Κπςέιε θαη Ακπειφθεπνπο, θ.ν.θ. ΢ρεδφλ φινη, αλαθέξνπλ ζαλ βαζηθά πξνβιήκαηα ηεο θαζεκεξηλήο δσήο, ηελ εχξεζε θαηνηθίαο, αθνχ ιφγσ θαρππνςίαο, νη Έιιελεο δελ ηνπο ελνηθηάδνπλ εχθνια δηακεξίζκαηα ή καγαδηά. ΢χκθσλα κε έξεπλα ηνπ Baldwin-Edwards (2004) γηα ηε πεξηνρή ηεο Αζήλαο, παξαηεξείηαη ην θαηλφκελν κε ηηο αγγειίεο, φπνπ ηδηνθηήηεο αξλνχληαη λα ελνηθηάζνπλ αθίλεηα ζε μέλνπο.27 Παξ‟φια απηά δειψλνπλ φηη δελ αληηκεησπίδνπλ γεληθφηεξα πξνβιήκαηα ζηε ζπλαλαζηξνθή ηνπο κε Έιιελεο. Αληίζεηα, εθθξάδνπλ ηελ δπζαξέζθεηά ηνπο γηα ηνλ ηξφπν πνπ αληηκεησπίδνληαη απφ ηηο ειιεληθέο αξρέο. Γεληθφηεξα, φζνλ αθνξά ηηο δηαθξίζεηο ζηελ αγνξά ζηέγεο, δελ ππάξρνπλ αμηφπηζηα ζηνηρεία. Οη λφκηκνη κεηαλάζηεο έρνπλ δηθαίσκα ζε θξαηηθά επηδνηνχκελε ζηέγε, αιιά σζηφζν ιίγνη έρνπλ ηε δπλαηφηεηα απηή ιφγσ ηεο πεξηνξηζκέλεο αζθαιηζηηθήο ηνπο θάιπςεο πξηλ ην 1998.28 (αλαιπηηθφηεξα βι. πίλαθα 1, φπνπ παξνπζηάδνληαη νη ζηεγαζηηθέο ζπλζήθεο „θησρψλ‟ λνηθνθπξηψλ. Βι. αθφκα πίλαθεο 2 θαη 3). Παξά ην γεγνλφο, φηη ζηελ Διιάδα δελ ππάξρνπλ γθέην κε ηελ έλλνηα πνπ πθίζηαληαη ζε άιιεο δπηηθέο κεγαινππφιεηο, νη ηδηαίηεξεο θνηλσληθέο ζπλζήθεο έρνπλ δεκηνπξγήζεη ππεξζπγθέληξσζε κεηαλαζηψλ ζε ππνβαζκηζκέλεο πεξηνρέο ηεο Αζήλαο. Οη κεηαλάζηεο θαηαιακβάλνπλ έλαλ “νξαηφ θνηλσληθφ ρψξν” – “δηεθδηθψληαο”

αθφκα

θαη

ζπγθεθξηκέλεο

γεσγξαθηθέο

ηνπνζεζίεο

φπνπ

27

Athens News, 31/3/2003 Baldwin-Edwards M. “Ζ έληαμε ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ Αζήλα: Γείθηεο αλάπηπμεο θαη ζηαηηζηηθέο κέζνδνη κέηξεζεο”, ζει. 31-33 28

19

ζπλαληψληαη, αλαδεηνχλ εξγαζία, θαηνηθνχλ, θηι29. Σν γεγνλφο απηφ έρεη νδεγήζεη ηελ Αζήλα, αιιά θαη άιιεο πφιεηο, ζηελ εκθάληζε θνηλσληθν-γεσγξαθηθψλ δηαρσξηζηηθψλ γξακκψλ, κε πεξηνρέο πνπ παξνπζηάδνπλ πςειά επίπεδα θνηλσληθήο θαη ζηεγαζηηθήο ζηέξεζεο (Malheiros, 2002). Ζ παληειήο απνπζία ζηεγαζηηθήο θνηλσληθήο πνιηηηθήο ζηελ Διιάδα έρεη ζαλ απνηέιεζκα ε θαηάζηαζε πνπ βηψλνπλ νη αιινδαπνί κεηαλάζηεο θαη νη πξφζθπγεο σο πξνο ην ζέκα απηφ, λα εμαξηάηαη απφιπηα απφ ηελ νηθνλνκηθή ηνπο θαηάζηαζε θαη ηηο κεκνλσκέλεο δηθέο ηνπο πξνζπάζεηεο λα βξνπλ έλα ρψξν δηακνλήο. Αλαθνξέο πνιιψλ κε - θπβεξλεηηθψλ νξγαλψζεσλ (Γίθηπν Κνηλσληθήο Τπνζηήξημεο Πξνζθχγσλ θαη Μεηαλαζηψλ, Διιεληθφ ΢πκβνχιην γηα ηνπο Πξφζθπγεο, Οη Γηαηξνί ηνπ Κφζκνπ, ην Διιεληθφ Παξαηεξεηήξην ησλ ΢πκθσληψλ ηνπ Διζίλθη), επηζεκαίλνπλ φηη νη πεξηζζφηεξνη παξάλνκα εηζεξρφκελνη κεηαλάζηεο θαη πξφζθπγεο κπνξνχζαλ λα βξνχλ θαηνηθία – πνιιέο θνξέο γηα κεγάια ρξνληθά δηαζηήκαηα – κφλν ζε εγθαηαιεηκκέλα θηίξηα ή ζε πάξθα. Οη λφκηκνη, εξγαδφκελνη κεηαλάζηεο δνπλ θπξίσο ζε ππνβαζκηζκέλεο θαηνηθίεο ησλ αζηηθψλ πεξηνρψλ, ελψ ζε φζνπο δηακέλνπλ ζε αγξνηηθέο πεξηνρέο ηνπο παξέρνληαη ρακειήο πνηφηεηαο ρψξνη δηακνλήο απφ ηνπο εξγνδφηεο ηνπο. Σέινο, νη επνρηθνί εξγάηεο ησλ αγξνηηθψλ πεξηνρψλ ζπρλά θηινμελνχληαη ζε απηνζρέδηεο θαιχβεο ζε ρσξάθηα. ΢χιινγνη κεηαλαζηψλ ζπρλά θαηαγγέινπλ φηη ηα κέιε ηνπο απνξξίπηνληαη απφ ηδηνθηήηεο θαηνηθηψλ ιφγσ ηεο θπιήο ή ηεο εζληθφηεηάο ηνπο, ηνπο παξέρνληαη ρακειήο πνηφηεηαο ζπλζήθεο δηακνλήο ζε αλαινγηθά πςειέο ηηκέο. ΢πρλφ είλαη θαη ην θαηλφκελν ζπγθαηνίθεζεο κεγάινπ αξηζκνχ κεηαλαζηψλ ζηνλ ίδην ρψξν ιφγσ ησλ δπζθνιηψλ ζηελ αλεχξεζε θαηνηθίαο ζε θπζηνινγηθέο ηηκέο θαη ιφγσ ηεο αλάγθεο ηνπο λα απνηακηεχνπλ ρξήκαηα πνπ απνζηέιινπλ ζηηο παηξίδεο ηνπο.30 Όζνλ αθνξά ηηο εζλνηηθέο νκάδεο (Βνξεηνεπεηξψηεο θαη Πφληηνπο), κειέηεο θαη αλαθνξέο απφ ηνπο ζπιιφγνπο αληηπξνζψπεπζήο ηνπο, δηαπηζηψλνπλ ζεκαληηθά πξνβιήκαηα απνθιεηζκνχ θαη πξνθαηαιήςεσλ θαηά ηα πξψηα ρξφληα ηνπο ζηε ρψξα, ηδηαίηεξα ζρεηηθά κε ηελ απαζρφιεζε θαη ηε ζηέγαζε. Παξφια απηά, αμίδεη λα ζεκεησζεί, φηη ε κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή ηεο Διιάδαο επηθπιιάζζεη κηα πην πξνλνκηαθή κεηαρείξηζε απέλαληη ζηηο εζλνηηθέο νκάδεο, θαη δεπηεξεπφλησο ζηνπο πξφζθπγεο, θαη φζνλ αθνξά ζε δεηήκαηα ζηέγεο. Έηζη, γηα ηνπο δεχηεξνπο 29

Βι. “Κείκελα Κνηλνηήησλ Μεηαλαζηψλ”, (2001), ζην Μαξβάθεο Αζ., Παξζάλνγινπ Γ., Παχινπ Μ., “Μεηαλάζηεο ζηελ Διιάδα”, Δθδ. Διιεληθά Γξάκκαηα 30 National Analytical Study on Housing (RAXEN Focal Point for Greece), Oct. 2003, Antigone – Information & Documentation Centre, ζει. 10

20

πξνβιέπεηαη ε ίδξπζε θαη ιεηηνπξγία Κέληξσλ Πξνζσξηλήο Γηακνλήο κε δπλαηφηεηα παξνρήο ηαηξνθαξκαθεπηηθήο θαη λνζνθνκεηαθήο πεξίζαιςεο, ελψ γηα ηνπο παιηλληζηνχληεο,

ζηα

πιαίζηα

ζεζκψλ

φπσο

ην

Δζληθφ

Ίδξπκα Τπνδνρήο θαη Απνθαηάζηαζεο Απνδήκσλ θαη Παιηλλνζηνχλησλ Οκνγελψλ Διιήλσλ (ΔΗΤΑΠΟΔ), είρε παξαζρεζεί δσξεάλ ζηέγε. Δπίζεο, πξνβιέπεηαη ε ίδξπζε θαη ιεηηνπξγία θέληξσλ θηινμελίαο θαη νηθηζκψλ ππνδνρήο, απφ ην Ίδξπκα, θαη ε δεκηνπξγία Κέληξνπ ΢πκπαξάζηαζεο Παιηλλνζηνχλησλ Μεηαλαζηψλ απφ ηελ Δθθιεζία ηεο Διιάδαο.31 Σα πξνγξάκκαηα ηνπ ΔΗΤΑΠΟΔ δε, θάιππηαλ ηξία δηαθνξεηηθά είδε βνήζεηαο32 : 1) άκεζε κεηαθνξά νκνγελψλ φηαλ απεηινχληαη αλζξψπηλεο δσέο ζηνπο ηφπνπο πξνέιεπζεο, 2) επηδφκαηα πξφλνηαο γηα ηε θάιπςε αλαγθψλ δηαβίσζεο θαηά ηελ άθημε θαη κεηά, θαζψο θαη ζηέγαζε ζηα Κέληξα Φηινμελίαο, ζε λνηθηαζκέλα μελνδνρεία θαη ζε ηδησηηθά ζπίηηα θαη 3) κέηξα γηα ηελ νηθνλνκηθή, θνηλσληθή θαη εθπαηδεπηηθή έληαμε ησλ νκνγελψλ. ΢χκθσλα κε ηελ απνγξαθή ηνπ πιεζπζκνχ ην 2001, ην 16% ησλ κεηαλαζηψλ απφ ρψξεο εθηφο Δ.Δ. ζηελ Διιάδα είλαη ηδηνθηήηεο θαη ην 68% ελνηθηαζηέο, ελψ ζηνπο κεηαλάζηεο (απφ ηελ Δ.Δ. θαη απφ ρψξεο εθηφο Δ.Δ.) αλαινγεί ην 25% φισλ ησλ ελνηθηαδφκελσλ θαηνηθηψλ ζηε ρψξα.

3. Θεζμικό πλαίζιο Γεληθφηεξα, φζνλ αθνξά ηηο θνηλσληθά πεξηζσξηνπνηεκέλεο νκάδεο ηνπ πιεζπζκνχ, ππάξρεη κεγάιε έιιεηςε ζηαηηζηηθψλ ζηνηρείσλ ηφζν γηα ηηο ζπλζήθεο ζηέγαζεο φζν θαη γηα ηνπο αζηέγνπο. Οη ειάρηζηεο εμαηξέζεηο είλαη κειέηεο θαη πιεξνθνξίεο πνπ αληινχληαη απφ δηεζλείο νξγαληζκνχο, φπσο ε FEANTSA θαη ειιεληθέο κε – θπβεξλεηηθέο νξγαλψζεηο, φπσο ε Arsis θαη ην Διιεληθφ Παξαηεξεηήξην ησλ ΢πκθσληψλ ηνπ Διζίλθη, πνπ φκσο θαη πάιη πεξηνξίδνληαη ζε κηα γεληθή πεξηγξαθή ηεο θαηάζηαζεο θαη ζε αλαθνξέο κεκνλσκέλσλ πεξηπηψζεσλ. Ζ ειιεληθή πνιηηεία ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ παληειή απνπζία νπνηνπδήπνηε πξνγξακκαηηζκνχ απφ πιεπξάο δεκφζηαο πνιηηηθήο, θαη απφ ηελ έιιεηςε νπνηαζδήπνηε ρξεκαηνδφηεζεο. Παξάιιεια, ε έιιεηςε ελφο δεκφζηνπ θνξέα εηδηθνχ ζε ζέκαηα ζηέγαζεο δελ 31

Γεσξγνχιαο ΢ηξ. (2003), “Σν λνκηθφ πιαίζην ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο ζηελ Διιάδα ηνλ εηθνζηφ αηψλα – Μηα ηζηνξηθή, θξηηηθή νπηηθή”, ζην Καζηκάηε Κνχια (επηκ.) “Πνιηηηθέο Μεηαλάζηεπζεο θαη ΢ηξαηεγηθέο Έληαμεο”, Δθδ. Gutenberg, Αζήλα, ζει. 104, 106 32 Φαθηνιάο Ρνζζέηνο (2001), “Ζ ελζσκάησζε ησλ Διιελνπνληίσλ ζηελ ειιεληθή θνηλσλία” ζην Ακίηζεο Γ., Λαδαξίδε Γ. (επηκ.), “Ννκηθέο θαη θνηλσληθνπνιηηηθέο δηαζηάζεηο ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ Διιάδα”; Δθδ. Παπαδήζε, Αζήλα, ζει. 144

21

δηεπθνιχλεη

ηελ

αλάπηπμε

ζηξαηεγηθψλ

θαη

ηε

ζπληνληζκέλε

δηαρείξηζε

πξσηνβνπιηψλ θαη δξάζεσλ πνπ θαηαπνιεκνχλ ηνλ απνθιεηζκφ, ηηο πξνθαηαιήςεηο θαη ηνλ ξαηζηζκφ ζε δεηήκαηα δηακνλήο θαη ζηέγαζεο ησλ κεηαλαζηψλ. Αληίζεηα κε φζα ζπκβαίλνπλ ζηα πεξηζζφηεξα θξάηε-κέιε ηεο Δπξσπατθή Έλσζεο, ε ζηεγαζηηθή πνιηηηθή ζηελ Διιάδα ζρεδηάδεηαη θαη εθαξκφδεηαη απφ ηε θεληξηθή θπβέξλεζε, είηε κέζσ ησλ ππνπξγείσλ, είηε κέζσ θεληξηθψλ δεκφζησλ αξρψλ. Οη ηνπηθέο αξρέο δελ έρνπλ ζπγθεθξηκέλεο αξκνδηφηεηεο, παξά ην γεγνλφο φηη πνιιέο απφ απηέο παξέρνπλ ζηα πιαίζηα δήκσλ ή θνηλνηήησλ ζηέγε θαη δσξεάλ ζίηηζε, θαζψο θαη άιιεο παξνρέο ζε αζηέγνπο, κεηαμχ ησλ νπνίσλ πνιινί κεηαλάζηεο θαη πξφζθπγεο. ΢πλνπηηθά αλαθέξεηαη φηη νη αξκφδηεο δεκφζηεο αξρέο γηα δεηήκαηα ζηέγαζεο είλαη : ην Τπνπξγείν Τγείαο θαη Κνηλσληθήο Πξνζηαζίαο, ν Οξγαληζκφο Δξγαηηθήο

Καηνηθίαο,

ην

Σερληθή

Δπηκειεηήξην

Διιάδαο,

ν

Οξγαληζκφο

Κηεκαηνινγίνπ θαη Υαξηνγξαθήζεσλ Διιάδαο θαη ην Δζληθφ ΢πκβνχιην Κνηλσληθήο Πξνζηαζίαο (επνπηεπφκελν απφ ην Τπνπξγείν Τγείαο).33 Ζ ζεκαληηθφηεξε κε-θπβεξλεηηθή νξγάλσζε αζρνινχκελε κε δεηήκα ζηέγαζεο είλαη ε Arsis, πνπ εηδηθεχεηαη ζηελ θνηλσληθή ππνζηήξημε ησλ λέσλ θαη ζηελ πξνάζπηζε ησλ λεαληθψλ δηθαησκάησλ. Ηδξχζεθε ηνλ Οθηψβξην ηνπ 1992 θαη ιεηηνπξγεί κε θέληξα ζηελ Αζήλα, ηε Θεζζαινλίθε, ην Βφιν, ηε Λάξηζα θαη ηελ Καξδίηζα.34 Όζνλ αθνξά ηελ έιιεηςε ζηαηηζηηθψλ ζηνηρείσλ ζρεηηθά κε ηηο ζπλζήθεο ζηέγαζεο ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ Διιάδα, νη ιφγνη είλαη πξνθαλείο : ε αληηκεηψπηζε ηνπ δεηήκαηνο ηεο ζηέγαζεο απφ ηε πνιηηεία σο έλα ζέκα ηδησηηθνχ ελδηαθέξνληνο, ε έιιεηςε κηαο δεκφζηαο αξρήο αξκφδηαο γηα ην ζέκα, ε απνπζία κεραληζκψλ θξαηηθνχ ειέγρνπ θαη ζσκάησλ γηα ηηο δηαθξίζεηο θαη ην ξαηζηζκφ, ε ειιηπήο ρξεκαηνδφηεζε, θ.α. Ζ θαηάζηαζε απηή δεκηνπξγία πνιιαπιά πξνβιήκαηα ζηε δηαδηθαζία ηεο έληαμεο ησλ κεηαλαζηψλ, θαζψο ε κνληκφηεηα ηεο θαηνηθίαο, κεηαμχ άιισλ, απνηειεί πξσηαξρηθφ κεραληζκφ έληαμεο. Σα ειάρηζηα ζηνηρεία παξέρνληαη απφ : ηελ απνγξαθή ηνπ πιεζπζκνχ ην 2001, ην Τπνπξγείν Τγείαο θαη Κνηλσληθήο Πξνζηαζίαο, ην Τπνπξγείν Δζσηεξηθψλ, ηνλ Οξγαληζκφ Δξγαηηθήο Καηνηθίαο, ηελ Δζληθή Σξάπεδα ηεο Διιάδαο. Τπάξρνπλ επίζεο εθζέζεηο θαη κειέηεο απφ ηε FEANTSA, ηελ Δπξσπατθή Οκνζπνλδία Δζληθψλ Οξγαληζκψλ πνπ αζρνιείηαη κε ηνπο αζηέγνπο, θαη απνηειεί κηα κε-θπβεξλεηηθή νξγάλσζε ζε επίπεδν Δ.Δ., έρνληαο

33 34

National Analytical Study on Housing, ν.π., ζει. 14 - 15 www.arsis.gr

22

ηδξπζεί ην 1989. Σέινο, ζηε κειέηε ηνπ θαηλνκέλνπ έρεη ζπκβάιιεη ζεκαληηθά ε DEPOS (Public Corporation for Housing and Urban Development)35. β. Απαζσόληζη και αγοπά επγαζίαρ 1. Διζαγωγή : η απαζσόληζη ωρ πποζδιοπιζηικόρ παπάγονηαρ ηηρ ένηαξηρ Ζ απαζρφιεζε απνηειεί, ζχκθσλα κε κειεηεηέο ηνπ κεηαλαζηεπηηθνχ θαηλνκέλνπ, έλα πξσηαξρηθφ κεραληζκφ έληαμήο ζηελ ρψξα ππνδνρήο, θαζψο ζηηο ζχγρξνλεο αλεπηπγκέλεο ρψξεο ην είδνο ηεο απαζρφιεζεο ηνπ αηφκνπ θαη ην επάγγεικά ηνπ απνηεινχλ πξνζδηνξηζηηθφ παξάγνληα ηεο ηαπηφηεηάο ηνπ36. Ζ εξγαζία ηνπ κεηαλάζηε είλαη ην βαζηθφ εθείλν ζηνηρείν πνπ εμαζθαιίδεη ηελ παξακνλή ηνπ θαη πξνζδηνξίδεη ηελ νηθνλνκηθή ηνπ θαηάζηαζε θαη ηα θνηλσληθά δηθαηψκαηα πνπ απνιακβάλεη, φληαο έλαο βαζηθφο παξάγνληαο δξαζηεξηνπνίεζεο κέζα ζην πιαίζην ηεο λέαο θνηλσλίαο. Αληίζεηα, ε κε δπλαηφηεηα εχξεζεο εξγαζίαο παξεκπνδίδεη ηε δπλαηφηεηα έληαμήο ηνπ ζηε λέα θνηλσλία, αιιά νδεγεί θαη ζε δηάθνξεο άιιεο θνηλσληθέο

παζνγέλεηεο,

φπσο

ξαηζηζηηθέο

ζπκπεξηθνξέο,

δηαθξίζεηο,

πεξηζσξηνπνίεζε θαη απνθιεηζκφ. Οη ζχγρξνλεο κεηαλαζηεπηηθέο πνιηηηθέο έρνπλ ζαλ βαζηθφ αληηθείκελν ηε ξχζκηζε ησλ φξσλ θαη πξνυπνζέζεσλ εηζφδνπ, παξακνλήο, θαη απαζρφιεζεο ησλ κεηαλαζηψλ. Όηαλ ε είζνδνο πξαγκαηνπνηείηαη κε λφκηκεο δηαδηθαζίεο (χζηεξα απφ εηδηθή ζπκθσλία ή πξφζθιεζε) θαη νη ζπλαθφινπζεο

δηαδηθαζίεο

έληαμεο

είλαη

νκαιέο,

ελψ

φηαλ

ε

είζνδνο

πξαγκαηνπνηείηαη κε ηε πξσηνβνπιία ηνπ κεηαλάζηε (θαη άξα ρσξίο ηελ εμαζθάιηζε απαζρφιεζεο), ε έληαμή ηνπ θαζίζηαηαη πξνβιεκαηηθή θαη ε πνιηηεία κφλν εθ ησλ πζηέξσλ κπνξεί λα παξέκβεη κε ξπζκίζεηο. Έλα άιιν ζεκείν πνπ αμίδεη λα επηζεκαλζεί είλαη φηη εθφζνλ ν κεηαλάζηεο έρεη εηζέιζεη παξάλνκα, αιιά παξφια απηά εξγάδεηαη, ε απαζρφιεζή ηνπ απηή θαη πάιη θαζηζηά πξνβιεκαηηθή ηελ έληαμή ηνπ ζηε λέα θνηλσλία, θαζψο ν παξάλνκνο ραξαθηήξαο ηεο παξακνλήο ηνπ ζηε λέα ρψξα έρεη ζαλ απνηέιεζκα λα απνζηεξείηαη βαζηθψλ θνηλσληθψλ δηθαησκάησλ. ΢πκπεξαζκαηηθά, ε ζηαζεξφηεηα ζηελ απαζρφιεζε, καδί κε έλα ζχλνιν άιισλ παξαγφλησλ (ζηαζεξφηεηα ζηε θαηνηθία, θνηλσληθή αζθάιηζε, πξφζβαζε ζε 35

Βι. παξάξηεκα ζει. “Έξεπλα : Condition and Trends in the Housing Market in the Greater Athens Area”, DEPOS/MRC (1999) 36 Γεκνπιάο Κψζηαο “Παξάκεηξνη έληαμεο ησλ νηθνλνκηθψλ κεηαλαζηψλ ζηελ ειιεληθή θνηλσλία : Ζ πεξίπησζε ηεο Πεξηθέξεηαο Αηηηθήο” ζην “Μεηαλάζηεπζε θαη έληαμε ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ ειιεληθή θνηλσλία” (2006), Μπάγθαβνο Υξ., Παπαδνπνχινπ Γεζπ. (επηκ.), Δθδ. Gutenberg, ζει. 245-286

23

ππεξεζίεο, θηι.), ζπκπιέθνληαη κεηαμχ ηνπο θαη φινη καδί απνηεινχλ κεραληζκνχο θνηλσληθήο έληαμεο, κε θχξην ζεκείν αλαθνξάο ην λφκηκν ή κε ραξαθηήξα ηεο παξακνλήο ηνπ κεηαλάζηε ζηε Διιάδα.

2. Σηαηιζηικά ζηοισεία και δεδομένα Ζ θαηαγξαθή ησλ αξηζκεηηθψλ δεδνκέλσλ γηα ηελ απαζρφιεζε ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ Διιάδα ραξαθηεξίδεηαη απφ κεγάια θελά θαη απνζπαζκαηηθφηεηα. Σα φπνηα ζηαηηζηηθά ζηνηρεία παξέρνληαη απφ ηελ απνγξαθή ηνπ πιεζπζκνχ πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ην 2001 απφ ηελ Δζληθή ΢ηαηηζηηθή Τπεξεζία, απφ ην Ίδξπκα Κνηλσληθψλ Αζθαιίζεσλ (ΗΚΑ), θαζψο θαη απφ κεκνλσκέλεο κειέηεο. ΢πγθεθξηκέλα37 : Καηά ηελ απνγξαθή ηνπ 2001 θαηαγξάθεθαλ 4.102.091 απαζρνινχκελνη ζηελ Διιάδα, εθ ησλ νπνίσλ νη 391.674 είλαη αιινδαπνί (έλα 9,5% ηνπ ζπλνιηθνχ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ). Δπηπιένλ νη 226.301 εμ απηψλ πξνέξρνληαη απφ ηελ Αιβαλία. Σν πνζνζηφ ησλ αιινδαπψλ κηζζσηψλ, ζε ζρέζε κε ην ζχλνιν ησλ κηζζσηψλ ζηελ επηθξάηεηα (2.678.226 άηνκα) είλαη 13%.

Πίλαθαο Α : Απαζρνινχκελνη θαη κηζζσηνί θαηά ππεθνφηεηα Απαζρνινχκελνη

Μηζζσηνί

΢ύλνιν

4.102.091

2.678.226

Έιιελεο

3.710.417

2.329.771

Αιινδαπνί

391.674

348.455

Πεγή : Δζληθή ΢ηαηηζηηθή Τπεξεζία, απνγξαθή 2001

Οη αιινδαπέο γπλαίθεο εξγαδφκελεο απνηεινχλ ην 30,9% (120.903) ηνπ ζπλφινπ, ελψ ην πνζνζηφ Διιελίδσλ γπλαηθψλ απαζρνινχκελσλ θπκαίλεηαη ζην 37,3% (1.384.167). Ζ απνγξαθή ηνπ 2001 δελ πεξηιακβάλεη ζηνηρεία ζρεηηθά κε ηελ κεξηθή απαζρφιεζε ησλ αιινδαπψλ. Σα κφλα δηαζέζηκα - έκκεζα - ζηνηρεία παξέρνληαη απφ ην ΗΚΑ :

37

“Έθζεζε : Μεηαλάζηεπζε θαη πγεία πξφλνηα. Απνηίκεζε ηεο ππάξρνπζαο θαηάζηαζεο - Πξνθιήζεηο θαη πξννπηηθέο βειηίσζεο”, Μαξάηνπ – Αιηπξάληε Λ., Γθαδφλ Έξηθ (επηκ.), Δζληθφ Κέληξν Κνηλσληθψλ Δξεπλψλ, Αζήλα 2005, ζει. 51 - 61

24

Πίλαθαο Β : Μέζνο φξνο εκεξψλ εξγαζίαο αλά αζθαιηζκέλν γηα ην έηνο 2003 Κνηλέο επηρεηξήζεηο Οηθνδνκνηερληθά έξγα

Διιεληθή

Αιβαληθή

211,4

182,6

104

104,3

Πεγή : ΗΚΑ Δηήζηα ζηνηρεία απαζρφιεζεο, έηνο 2003

Απφ ηα δεδνκέλα απηά πξνθχπηεη (θαη εθφζνλ πιήξε απαζρφιεζε ζπληζηνχλ νη 230 εκέξεο εξγαζίαο θαη άλσ θαη‟έηνο), φηη ν αξηζκφο εκεξψλ εξγαζίαο ησλ αιινδαπψλ είλαη ρακειφηεξνο ζε ζρέζε κε απηφλ ησλ Διιήλσλ. Όζνλ αθνξά ηα πνζνζηά αλεξγίαο ησλ αιινδαπψλ38, παξαηεξείηαη ρακειφηεξν πνζνζηφ αλεξγίαο απφ απηφ ησλ Διιήλσλ. ΢πγθεθξηκέλα, ην πνζνζηφ αλεξγίαο ησλ αιινδαπψλ αληηζηνηρεί ζην 5,22%, φπνπ θαηαγξάθνληαη κφλν 21.593 άλεξγνη εθ ησλ νπνίσλ νη 18.885 αλαδεηνχλ εξγαζία γηα πξψηε θνξά. Πίλαθαο Γ : Απαζρφιεζε, αλεξγία, πνζνζηφ αλεξγίαο ησλ αιινδαπψλ θαη ησλ Διιήλσλ Αιινδαπνί

Έιιελεο

΢ύλνιν

Δλεξγνί

391.674

4.223.796

4.615.470

Άλεξγνη

21.953

491.426

513.379

΢χλνιν εξγαηηθνχ

413.627

4.715.222

5.128.849

5,3%

10,4%

10%

δπλακηθνχ Πνζνζηφ αλεξγίαο

Πεγή : Δ΢ΤΔ, απνγξαθή 2001

Σα ζηνηρεία πνπ αθνξνχλ ην είδνο ησλ επαγγεικάησλ κε ηα νπνία αζρνινχληαη νη κεηαλάζηεο, νη ψξεο εξγαζίαο ηνπο, ε επηινγή ηεο κηζζσηήο εξγαζίαο έλαληη ηεο απηναπαζρφιεζεο, νη κηζζνί ηνπο θαη ν ηξφπνο αλεχξεζεο εξγαζίαο, απνηεινχλ βαζηθά εξσηήκαηα γηα ηα νπνία δελ ππάξρνπλ αλαιπηηθά ζηαηηζηηθά δεδνκέλα. Οη φπνηεο έξεπλεο έρνπλ γίλεη αθνξνχλ ζπλήζσο ζε ζπγθεθξηκέλεο ππεθνφηεηεο κεηαλαζηψλ, παξφηη ε δηαδηθαζία λνκηκνπνίεζήο ηνπο απνηέιεζε ζεκαληηθή πεγή πιεξνθνξηψλ.39

38

Βάζεη ηεο απνγξαθήο ηνπ 2001 (Δ΢ΤΔ) Καβνπλίδε Σδέλε (επηκ., 2003), “Έξεπλα γηα ηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή έληαμε ησλ κεηαλαζηψλ”, Παξαηεξεηήξην Απαζρφιεζεο – Δξεπλεηηθή Πιεξνθνξηθή Α.Δ., ζει. 58 39

25

΢χκθσλα κε έξεπλα πνπ δηεμήρζε απφ ην Παξαηεξεηήξην Απαζρφιεζεο – Δξεπλεηηθή Πιεξνθνξηθή Α.Δ. ην 2000, ην 20% ησλ γπλαηθψλ θαη ην 7% ησλ αλδξψλ δήισζε φηη δελ έρεη εξγαζία θαηά ηε ζηηγκή ηεο έξεπλαο, ελψ ε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία, ην 84%, δήισζε φηη έρεη κία κφλν εξγαζία. Πξνθχπηεη ζπλνιηθά φηη ην 96% φζσλ δήισζαλ φηη έρνπλ εξγαζία, έρνπλ κφλν κία εξγαζία. ΢ηε ζπληξηπηηθή ηνπο πιεηνςεθία νη κεηαλάζηεο εθηεινχλ εξγαζίεο ρεηξσλαθηηθέο, αθφκα θαη φζνη θαηέρνπλ άιια εθπαηδεπηηθά ή ηερληθά πξνζφληα. Σν 22% ησλ ζπκκεηερφλησλ ζηελ έξεπλα ήηαλ πηπρηνχρνη αλψηαηεο ή αλψηεξεο εθπαίδεπζεο θαη κφιηο ην 3% αζθνχζαλ επαγγέικαηα επηζηεκνληθά, θαιιηηερληθά θαη ηερλνινγηθά. Ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ην γεγνλφο φηη ην 1/3 ησλ εξσηεζέλησλ, ην 34% δειαδή, εξγάδνληαλ ζε επαγγέικαηα νηθνδνκήο θαη άιισλ δνκηθψλ έξγσλ. Σν 80% ησλ γπλαηθψλ πνπ ζπκκεηείραλ ζηελ έξεπλα αζρνινχληαλ ζηε παξνρή πξνζσπηθψλ ππεξεζηψλ θαη θαζαξηζκνχ, ζπλσζηηδφκελεο ζε κία θαη κφλν επαγγεικαηηθή νκάδα. (Γηα αλαιπηηθφηεξα ζηνηρεία γηα ηελ έξεπλα απηή, βι. Παξάξηεκα, Πίλαθεο 4, 5, 6, 7). Ζ ζπγθέληξσζε ησλ κεηαλαζηψλ ζε ρεηξσλαθηηθά επαγγέικαηα είλαη ζηε πεξίπησζε ηεο Διιάδαο ε πην αθξαία αλάκεζα ζηηο δηάθνξεο ρψξεο ηνπ ΟΟ΢Α, ζχκθσλα ηελ έθζεζε ηνπ ΟΟ΢Α ην 2002. ΢χκθσλα κε ηελ ίδηα έξεπλα, φζνλ αθνξά ηε ζέζε ζην επάγγεικα θαη ηνπο κηζζνχο, ην 92,5% ησλ κεηαλαζηψλ έρνπλ κηζζφ ή εκεξνκίζζην θαη ην 5,8% είλαη απηναπαζρνινχκελνη κε ή ρσξίο πξνζσπηθφ. ΢ε φιεο ηηο ππεθνφηεηεο θπξηαξρεί ε κηζζσηή απαζρφιεζε. ΢ηνπο πίλαθεο 8, 9, 10, 11 θαη 12 θαίλνληαη θαη ηα ππφινηπα ζηνηρεία πνπ απνθάιπςε ε έξεπλα απηή ζρεηηθά κε ηηο ψξεο εξγαζίαο, ηηο απνδνρέο θαη ηνλ ηξφπν εχξεζεο εξγαζίαο.40 ΢εκαληηθά ζηνηρεία ζρεηηθά κε ηελ απαζρφιεζε ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ Διιάδα, πξνέθπςαλ θαη κέζα απφ ηελ απνγξαθή ηνπ πιεζπζκνχ απφ ηελ Δ΢ΤΔ ην 2001, θαζψο θαη απφ ηηο εγγξαθέο ζε έλα ηακείν θνηλσληθήο αζθάιηζεο, ην ΗΚΑ. ΢χκθσλα κε ηα ζηνηρεία απηά41 : 

Ζ θχξηα εζληθφηεηα μέλσλ εξγαδνκέλσλ είλαη ε Αιβαληθή θαη πην ζεκαληηθή δξαζηεξηφηεηά ηεο είλαη νη νηθνδνκηθέο εξγαζίεο. Οη άλδξεο εξγαδφκελνη Αιβαλνί έρνπλ ζεκαληηθή παξνπζία θαη ζηε γεσξγία, ηε βηνκεραλία θαη ηνλ ηνπξηζκφ.

40 41

Καβνπλίδε Σδέλε, ν.π., ζει. 59-77 Baldwin-Edwards M., ν.π., ζει. 26-31

26



Οη Πνισλνί θαη Γεσξγηαλνί εξγαδφκελνη επηθεληξψλνληαη ζηηο νηθνδνκηθέο εξγαζίεο, ζε πνζνζηφ ζπγθέληξσζεο κεγαιχηεξν ησλ Αιβαλψλ, νη Ηλδνί εηδηθεχνληαη ζηε γεσξγία, νη Βνχιγαξνη ζε αγξνηηθέο εξγαζίεο, ελψ νη πξνεξρφκελνη απφ ην Μπαγθιαληέο θαη ην Παθηζηάλ απαληψληαη ζπρλφηεξα ζηε βηνκεραλία



΢ηε γπλαηθεία απαζρφιεζε, ε θχξηα δξαζηεξηφηεηα ησλ γπλαηθψλ φισλ ησλ εζληθψλ νκάδσλ είλαη απηή ηεο νηθηαθήο βνεζνχ (ζηε πεξίπησζε ησλ Φηιηππηλέδσλ ζρεδφλ ε απνθιεηζηηθή). Οη Ρνπκάλεο έρνπλ ζεκαληηθή παξνπζία ζηνλ ηνπξηζκφ θαη ηνλ αγξνηηθφ ηνκέα

Γελ ππάξρνπλ ζρεδφλ θαζφινπ ζηνηρεία γηα ηε ζπκκεηνρή ζηελ αλεπίζεκε νηθνλνκία. ΢ηα δηαγξάκκαηα 13, 14, 15, 16 θαη 17 θαίλνληαη αλαιπηηθφηεξα ηα ζηνηρεία πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ απνγξαθή ηνπ 2001. Σέινο, φζνλ αθνξά ηελ απηναπαζρφιεζε, απηή κπνξεί λα απνηειέζεη έλα ζεκαληηθφ κεραληζκφ έληαμεο γηα ηηο θνηλφηεηεο ησλ κεηαλαζηψλ, παξά ην γεγνλφο φηη θαηά ηε δεθαεηία ηνπ 1990 ηελ επηινγή απηή είραλ ηε δπλαηφηεηα λα θάλνπλ ειάρηζηνη κεηαλάζηεο, ιφγσ ησλ απζηεξψλ πεξηνξηζκψλ ζε φινπο ηνπο κε-Έιιελεο πνπ επηζπκνχζαλ θάηη ηέηνην, αιιά θαη ιφγσ ηνπ κε αζθαινχο λνκηθνχ θαζεζηψηνο.42 ΢ήκεξα, σζηφζν, αξρηθά κε ηε πξσηνβνπιία λνκηκνπνίεζεο ηνπ 1998 θαη αξγφηεξα λνκνζεηηθά, νη κεηαλάζηεο είλαη ζε ζέζε λα δεισζνχλ σο ειεχζεξνη επαγγεικαηίεο.43 Έσο ην 2000 είραλ ηδξπζεί πεξίπνπ 2.900 λέεο επηρεηξήζεηο απφ κεηαλάζηεο πξνεξρφκελνπο απφ πεξηζζφηεξεο απφ 90 ρψξεο, εθ ησλ νπνίσλ ην 35% ήηαλ αιβαληθέο. Παξά ην γεγνλφο φηη δελ ππάξρνπλ επίζεκα ζηνηρεία πνπ λα δίλνπλ ηελ έθηαζε πνπ έρεη πάξεη ε επηρεηξεκαηηθφηεηα ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ Διιάδα, αλεμάξηεηεο έξεπλεο δίλνπλ κηα εηθφλα ησλ κεγεζψλ : ε ΔΛΗΑΜΔΠ δηελήξγεζε ην 2003 έξεπλα φπνπ δηαπηζηψζεθε φηη ζε δείγκα Αιβαλψλ κεηαλαζηψλ, έλα πςειφ πνζνζηφ, πεξίπνπ έσο ην 24% ησλ αλδξψλ θαη έσο ην 19% ησλ γπλαηθψλ, εξγάδνληαλ σο ειεχζεξνη επαγγεικαηίεο ζε επηρεηξήζεηο φπσο κηθξά θαηαζηήκαηα, ππεξεζίεο θαζαξηζκνχ, εζηηαηφξηα γξήγνξεο εζηίαζεο θαη θαθεηέξηεο. Σν 1/3 απηψλ ήηαλ ειιεληθήο θαηαγσγήο. Άιιε έξεπλα ζηε πεξηνρή ηεο Αζήλαο ην 2003, δηαπίζησζε κεγάιε γθάκα εζληθνηήησλ ζε επηρεηξήζεηο (κεηαλάζηεο απφ Νηγεξία, Αξκελία, Αίγππην, ΢πξία, Παθηζηάλ, θ.α.) κε ηνπο Κηλέδνπο λα πιεηνςεθνχλ (Kolios, 2004).

42 43

Baldwin-Edwards M., ν.π., ζει. 29 ...΢χκθσλα κε έξεπλα πνπ δεκνζηεχζεθε ζηε εθεκεξίδα Ζκεξεζία ζηηο 26/1/2001.

27

3. Νομικό πλαίζιο (σοπήγηζη αδειών επγαζίαρ) Ζ ειιεληθή κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή έρεη απνδεηρζεί ηα ηειεπηαία ρξφληα φηη φρη κφλν δελ επηιχεη ηα βαζηθά πξνβιήκαηα απαζρφιεζεο πνπ αληηκεησπίδνπλ νη κεηαλάζηεο, αιιά απνηειεί θαη έλαλ παξάγνληα αλαπαξαγσγήο ησλ πξνβιεκάησλ θαη ελζάξξπλζεο ηεο παξάλνκεο κεηαλάζηεπζεο. Μεηά ην ηέινο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980, θαη παξά ηελ απμαλφκελε εηζξνή εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ζηε ρψξα, κε ηελ ελζάξξπλζε ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο, παξαηεξείηαη ηαπηφρξνλα κείσζε ηνπ αξηζκνχ ησλ αδεηψλ εξγαζίαο κέζα απφ ην Ν. 1975/1991 “Δίζνδνο-έμνδνο, παξακνλή, εξγαζία, απέιαζε αιινδαπψλ πξνζθχγσλ θαη άιιεο δηαηάμεηο”. Ο λφκνο απηφο νπζηαζηηθά δελ επέθεξε αιιαγέο, αιιά απνηεινχζε κηα επαλάιεςε ηνπ Ν.

4310/1929 “πεξί εγθαηαζηάζεσο θαη θηλήζεσο αιινδαπψλ ελ Διιάδη, αζηπλνκηθνχ ειέγρνπ, δηαβαηεξίσλ θαη απειάζεσλ θαη εθηνπίζεσλ”, ζπληεξψληαο έηζη ηε παξάλνκε κεηαλάζηεπζε θαη εληζρχνληαο ηελ παξανηθνλνκία.44 Μεξηθά ζεκεία ησλ δχν λφκσλ πνπ αμίδνπλ αλαθνξάο είλαη : * απαγφξεπζε ηεο εξγαζίαο φηαλ δελ ππάξρεη άδεηα (άξζξν 6, παξ. 5ε, Ν. 1975 θαη άξζξν 13, Ν. 4310) * εμάξηεζε ηεο παξνπζίαο ηνπ αιινδαπνχ απφ ηελ απαζρφιεζή ηνπ θαη απφ ηηο ζρέζεηο πνπ αλαπηχζζεη κε ηνλ εξγνδφηε ηνπ45 (άξζξν 23, Ν. 1975). * εθαξκνγή ηνπ θαζεζηψηνο ηεο πξνέγθξηζεο ησλ αξκνδίσλ αξρψλ κε ζθνπφ ηελ εξγαζία θαη πξφζθιεζε ηνπ αιινδαπνχ θπξίσο κε κέξηκλα ηνπ ελδηαθεξφκελνπ εξγνδφηε (άξζξν 13, Ν. 1975) Ο Ν. 1975/1991 ίζρπζε απφ 4.6.1992 θαη ηξνπνηήζεθε θαη ζπκπιεξψζεθε κε ηνπο Ν.

2452/1996 θαη 2713/1999, νη νπνίνη είραλ κηα ακπληηθή θαη θαηαζηαιηηθή ινγηθή. Λφγσ ησλ πνιιψλ αδπλακηψλ ηνπ λφκνπ λα αληηκεησπίζεη ηα απμαλφκελα θνηλσληθά πξνβιήκαηα πνπ αλαδχνληαλ κε ηελ εηζξνή κεγάινπ αξηζκνχ κεηαλαζηψλ ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990, αιιά θαη ιφγσ ησλ ζπλαθφινπζσλ παζνγελεηψλ πνπ αλαπαξήγαγε46 (θνηλσληθφ απνθιεηζκφ, εληάζεηο, θνηλσληθή αλαζθάιεηα, θ.α.), θξίζεθε απαξαίηεηε ε έθδνζε δχν πξνεδξηθψλ δηαηαγκάησλ (π.δ. 358/1997 θαη π.δ.

359/1997), κε ηα νπνία θαηαγξάθνληαλ θαη λνκηκνπνηνχληαλ θαηαξράο αληηθαλνληθνί 44

Γεσξγνχιαο ΢ηξ., ν.π. ζει. 96-97 ΢πγθεθξηκέλα ζηνλ Ν. 1975/1991, άξζξν 23, αλαθέξεηαη φηη “ε άδεηα εξγαζίαο ηζρχεη γηα νξηζκέλε ρξνληθή πεξίνδν θαη ρνξεγείηαη γηα ζπγθεθξηκέλν εξγνδφηε, είδνο απαζρφιεζεο θαη ηφπν εξγαζίαο. Μεηαβνιή ελφο απφ ηνπο αλσηέξσ φξνπο ... ζπλεπάγεηαη ηελ άξζε ηεο άδεηαο εξγαζίαο.”

46 Καηξνχγθαινο Γ. (επηζη. ππεχζπλνο), “Ννκηθέο, ζεζκηθέο θαη δηνηθεηηθέο δηαζηάζεηο ηνπ θαζεζηψηνο εηζφδνπ θαη παξακνλήο κεηαλαζηψλ ζηελ Διιάδα – Πξνθιήζεηο θαη πξννπηηθέο βειηίσζεο”, Κέληξν Δπξσπατθνχ ΢πληαγκαηηθνχ Γηθαίνπ, Ννέκβξηνο 2004, Αζήλα 45

28

κεηαλάζηεο, εμαζθαιηδφηαλ ε άδεηα παξακνλήο ζε πεξίπνπ 200.000 (εθ ησλ 600.000 πνπ ππνινγηδφηαλ φηη δηέκελαλ παξάλνκα ηφηε ζηελ Διιάδα) θαη ηέινο, δηλφηαλ ε δπλαηφηεηα απφθηεζεο αξρηθά ηεο “ιεπθήο” θάξηαο θαη ζηε ζπλέρεηα, κε ηε πξνζθφκηζε ειάρηζηνπ αξηζκνχ ελζήκσλ εξγαζίαο, ηεο “πξάζηλεο θάξηαο”. Ζ πξψηε, σζηφζν, πξαγκαηηθή πξνζπάζεηα πνπ ζηφρεπε ζηελ θνηλσληθή έληαμε ησλ κεηαλαζηψλ επηρεηξήζεθε κε ην Ν. 2910/2001, ν νπνίνο ηξνπνπνηήζεθε θαη ζπκπιεξψζεθε κε ηνπο Ν. 3013/2002, Ν. 3068/2002, Ν. 3074/2002, Ν. 3103/2003, Ν. 3146/2003, Ν. 3169/2003, Ν. 3242/2004, Ν. 3202/2003 θαη 3274/2004, ρσξίο ηε θαηάξγεζε ησλ πξνεδξηθψλ δηαηαγκάησλ. Όζνλ αθνξά ηε παξνρή εμαξηεκέλεο εξγαζίαο, ζην Ν. 2910/2001 (κεηά ηηο ηξνπνπνηήζεηο απφ ηνπο πξναλαθεξζέληεο λφκνπο) πξνβιεπφηαλ ε είζνδνο αιινδαπνχ ζηελ Διιάδα γηα απαζρφιεζε ζε ζπγθεθξηκέλν εξγνδφηε, γηα ζπγθεθξηκέλν είδνο απαζρφιεζεο, χζηεξα απφ ρνξήγεζε άδεηαο εξγαζίαο απφ ηνλ λνκάξρε. Ο λνκνζέηεο είρε ζαλ ζθνπφ λα ζέζεη ηελ έιεπζε ησλ αιινδαπψλ εξγαδνκέλσλ ππφ πξνγξακκαηηζκφ, δεκηνπξγψληαο Γξαθεία Δπξέζεσο Δξγαζίαο ζηηο

ειιεληθέο

πξνμεληθέο

αξρέο

ησλ

ρσξψλ

δηακνλήο

ησλ

αιινδαπψλ

ελδηαθεξνκέλσλ. . Ζ δηαδηθαζία απηή (άξζξν 19) βαζίδεηαη, ζχκθσλα κε ην λφκν, ζηα αθφινπζα βήκαηα : 

Ο ΟΑΔΓ θαηά ην ηειεπηαίν ηξίκελν θάζε έηνπο θαηάξηηδε έθζεζε φπνπ πεξηγξάθνληαλ νη αλάγθεο ζε εξγαηηθφ δπλακηθφ γηα φιε ηελ επηθξάηεηα θαη ζπγθεθξηκέλα νη θελέο ζέζεηο εξγαζίαο αλά εηδηθφηεηα θαη πεξηθέξεηα πνπ ζα κπνξνχζαλ λα θαιπθζνχλ απφ αιινδαπνχο



Σαπηφρξνλα πξνβιεπφηαλ ν νξηζκφο ηνπ αλψηαηνπ αξηζκνχ αδεηψλ εξγαζίαο θαη‟έηνο πνπ ζα ρνξεγνχληαλ ζε αιινδαπνχο θαηά ηζαγέλεηα, λνκφ, είδνο θαη δηάξθεηα απαζρφιεζεο. Ζ απφθαζε απηή αλήθε ζηνπο Τπνπξγνχο Απαζρφιεζεο, Δζσηεξηθψλ θαη Δμσηεξηθψλ.



Ζ παξαπάλσ απφθαζε δηαβηβαδφηαλ ζηηο ειιεληθέο πξνμεληθέο αξρέο, ζηα Γξαθεία Δπξέζεσο Δξγαζίαο ηνπ εμσηεξηθνχ θαη ηηο ππεξεζίεο εξγαζίαο ησλ Ννκαξρηαθψλ Απηνδηνηθήζεσλ. Σα Γξαθεία θαινχλ ηνπο ελδηαθεξφκελνπο αιινδαπνχο λα ππνβάινπλ αηηήζεηο γηα εξγαζία ζηελ Διιάδα, βάζεη ησλ νπνίσλ θαηαξηίδνληαη θαηαζηάζεηο πνπ απνζηέιινληαη ζηνλ ΟΑΔΓ θαη ζηηο ππεξεζίεο εξγαζίαο ησλ Ν.Α.

29



Δθφζνλ εγθξίλνληαλ ε θάιπςε ησλ ζέζεσλ απηψλ απφ ηνλ ΟΑΔΓ, ν εξγνδφηεο θαινχληαλ λα επηιέμεη απφ ηηο νλνκαζηηθέο θαηαζηάζεηο ηνπο αιινδαπνχο πνπ ηνλ ελδηέθεξε λα πξνζιάβεη θαη ζηε ζπλέρεηα ππέβαιε αίηεζε ζην λνκάξρε γηα ηε ρνξήγεζε άδεηαο εξγαζίαο ζε απηνχο, ζπλνδεπφκελε απφ : i) βεβαίσζε φηη πξφθεηηαη λα ηνπο πξνζιάβεη, αλαιακβάλεη ηηο δαπάλεο δηαβίσζήο ηνπο έσο φηνπ ιάβνπλ άδεηα παξακνλήο ή κέρξη λα αλαρσξήζνπλ απφ ηε ρψξα, ii) εγγπεηηθή επηζηνιή ηξάπεδαο κε πνζφ ίζν ηνπιάρηζηνλ κε ηηο κεληαίεο απνδνρέο αλεηδίθεπηνπ εξγάηε γηα ηε θάιπςε ησλ δαπαλψλ ηξίκελεο δηαβίσζήο ηνπ ζηελ Διιάδα θαη πνζφ πνπ θαιχπηεη ηηο δαπάλεο επαλαπξνψζεζήο ηνπ ή απέιαζήο ηνπ



Ύζηεξα απφ γλψκε ηεο αζηπλνκηθήο αξρήο ηνπ λνκνχ, ρνξεγνχληαλ ε άδεηα εξγαζίαο απφ ην λνκάξρε

΢ην άξζξν 20 ηνπ Ν. 2910/2001 πξνβιέπεηαη, πξνθεηκέλνπ γηα ηε ρνξήγεζε ζεψξεζεο εηζφδνπ γηα ηελ απαζρφιεζε ηνπ αιινδαπνχ κε ζρέζε εμαξηεκέλεο εξγαζίαο, θαη ε θαηάζεζε ηεο άδεηαο εξγαζίαο πνπ δηαβηβάδεη ν λνκάξρεο, ελψ πξνθεηκέλνπ λα ρνξεγεζεί άδεηαο παξακνλήο, ε αίηεζε ηνπ αιινδαπνχ πξέπεη λα ζπλνδεχεηαη απφ ηελ άδεηαο εξγαζίαο θαη ηε ζχκβαζε εμαξηεκέλεο εξγαζίαο. Ζ άδεηα εξγαζίαο, ζπλεπψο, πξνεγείηαη ηεο άδεηαο παξακνλήο, ηεο νπνίαο απνηειεί πξνυπφζεζε γηα ηε ρνξήγεζή ηεο.47 Σν πξνγελέζηεξν θαζεζηψο ηεο πξνέγθξηζεο ησλ αξκνδίσλ αξρψλ κε ζθνπφ ηελ εξγαζία θαη ε πξφζθιεζε νξηζκέλνπ αιινδαπνχ θπξίσο κε κέξηκλα ηνπ ελδηαθεξφκελνπ εξγνδφηε θαηαξγήζεθε κε ην άξζξν 72 ηνπ 2910/2001.Έηζη απνδπλακψζεθε ε πξσηνβνπιία ηνπ εξγνδφηε γηα ηε πξφζθιεζε ηνπ αιινδαπνχ. Μηα αθφκα θαηλνηνκία ηνπ λφκνπ απηνχ ππήξμε ε δπλαηφηεηα ειέγρνπ ησλ αλαγθψλ ηεο εκεδαπήο αγνξάο εξγαζίαο θαη ησλ ζέζεσλ. Eπίζεο, ξπζκίδνληαλ αλαιπηηθά νη δηαδηθαζίεο γχξσ απφ ηελ αλαλέσζε ηεο άδεηαο εξγαζίαο, δεηήκαηα πεξί επνρηαθήο εξγαζίαο ηνπ αιινδαπνχ θαζψο θαη νη δηαδηθαζίεο γηα ηελ άζθεζε αλεμάξηεηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο. Ο Ν. 2910/2001 αλαπαξήγαγε κηα πνιηηηθή εηζφδνπ ησλ κεηαλαζηψλ πνπ ζηνρεχεη ζηνλ απφιπην θξαηηθφ έιεγρν ησλ ξνψλ κε θξηηήξην ηε θάιπςε ηεο δήηεζεο ζε εηδηθφηεηεο νη νπνίεο δελ πξνζθέξνληαη ζηελ εγρψξηα αγνξά

47

Παπαζηψπε – Παζηά Εσή (2004), “Γίθαην Καηαζηάζεσο Αιινδαπψλ”, Δθδ. ΢άθθνπια, Αζήλα – Θεζζαινλίθε, ζει. 90-91

30

εξγαζίαο.48 Ζ φιε δηαδηθαζία ζηεξηδφηαλ ζε κηα ζεηξά δηνηθεηηθψλ πξάμεσλ πνπ ήηαλ ρξνλνβφξεο θαη πνιπδαπάλεο, ελψ παξάιιεια αγλνήζεθαλ νη πξαγκαηηθέο αλάγθεο ηηο αγνξάο εξγαζίαο, ε ζεκαζία πιήξσζεο θελψλ ζέζεσλ, θαη ην γεγνλφο φηη ε κεηαλάζηεο ζα νδεγνχληαλ ζηελ παξαλνκία.49 ΢πκπεξαζκαηηθά, ν Ν. 1975/1991, είρε θαζνξίζεη ηνπο φξνπο εηζφδνπ γηα εμαξηεκέλε εξγαζία, ελψ ηα π.δ. ηνπ 1997 έδηλαλ πξνζσξηλά ιχζε ζηνπο αλεπίζεκνπο κεηαλάζηεο. Ο Ν. 2910/2001 απνηέιεζε ηνλ ζπλδπαζκφ ησλ δχν απηψλ πξνεγνχκελσλ ζεζκηθψλ παξεκβάζεσλ.50 Έλαο αθφκα λφκνο γηα ηε κεηαλάζηεπζε ζηε ρψξα καο, ν Ν. 3386/2005, ςεθίζηεθε ην θαινθαίξη ηνπ 2005 (πηνζεηήζεθε ζηηο 4/8/2005). Καηά πνιινχο ν λφκνο απηφο δελ απνηέιεζε παξά ηε θπζηθή ζπλέρεηα ηνπ 2910/2001, αθνχ ε δνκή θαη ην πλεχκα ηνπ λφκνπ παξακέλνπλ αλαιινίσηα51. Ο λφκνο απηφο, σο πξνο ηελ εξγαζία, ξπζκίδεη ηηο γεληθέο πξνυπνζέζεηο ρνξήγεζεο αδεηψλ δηακνλήο γηα εξγαζία (άξζξν 9), γηα αλεμάξηεηε νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα, θαζψο θαη γηα ηελ αλάπηπμε επελδπηηθήο δξαζηεξηφηεηαο. Παξάιιεια, ε πξναλαθεξζείζα δηαδηθαζία γηα ηε παξνρή εμαξηεκέλεο εξγαζίαο απφ ηνλ αιινδαπφ άιιαμε σο πξνο ην φηη πιένλ ζπγθξνηείηαη ζηελ έδξα θάζε Πεξηθέξεηαο, Δπηηξνπή κε 2εηή ζεηεία, κε ζθνπφ ηε θαηάξηηζε θαηά ην ηειεπηαίν ηξίκελν θάζε έηνπο έθζεζεο κε ηηο ππάξρνπζεο αλάγθεο ζε εξγαηηθφ δπλακηθφ ζηελ Πεξηθέξεηα θαη νη θελέο ζέζεηο αλά εηδηθφηεηα, λνκφ, θαη δηάξθεηα απαζρφιεζεο, πνπ κπνξνχλ λα θαιπθζνχλ απφ ππεθφν ηξίηεο ρψξαο. ΢ηε ζπλέρεηα : 

Ζ έθζεζε απηή θνηλνπνηείηαη ζην Τπνπξγείν Απαζρφιεζεο θαη ζην Τπνπξγείν Δζσηεξηθψλ, εθ ησλ νπνίσλ ην δεχηεξν επηζπεχδεη ηελ έθδνζε θνηλήο ππνπξγηθήο απφθαζεο κεηαμχ ηνπ ίδηνπ θαη ησλ ππνπξγείσλ Δμσηεξηθψλ θαη Δζσηεξηθψλ, κε ηνλ αλψηαην αξηζκφ ησλ αδεηψλ δηακνλήο γηα εξγαζία, πνπ ρνξεγνχληαη θάζε έηνο ζε ππεθφνπο ηξίησλ ρσξψλ, αλά λνκφ, ηζαγέλεηα, είδνο θαη δηάξθεηα απαζρφιεζεο. Ζ απφθαζε απηή

48

Ρνκπφιεο ΢άββαο, (2005), “Οηθνλνκία, αγνξά εξγαζίαο θαη κεηαλάζηεπζε ζηελ Διιάδα”, ζην Καςάιεο Απ., Ληλάξδνο –Ρπικφλ Π., (επηκ.), “Μεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή θαη δηθαηψκαηα ησλ κεηαλαζηψλ”, ΗΝΔ/Γ΢ΔΔ-ΑΓΔΓΤ, ζει. 30-31 49 Σξηαληαθπιιίδνπ Αλλα (Γεθέκβξηνο 2005), “Διιεληθή Μεηαλαζηεπηηθή Πνιηηηθή : Πξνβιήκαηα θαη Καηεπζχλζεηο”, ΔΛΗΑΜΔΠ, Αζήλα, ζει. 27 50 Καςάιεο Απ. (2005), “Σν δηθαίσκα δηακνλήο θαη ε απαζρφιεζε ησλ κεηαλαζηψλ”, ζην Καςάιεο Απ., Ληλάξδνο-Ρπικφλ Π. (επηκ.), “Μεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή θαη δηθαηψκαηα ησλ κεηαλαζηψλ”, ΗΝΔΓ΢ΔΔ, Αζήλα, ζει. 60 51 Καςάιεο Απ., Άξζξν : “Ο Ν. 3386/2005 : ην “λέν” ζεζκηθφ πιαίζην γηα ηε κεηαλάζηεπζε”, Διεπζεξνηππία

31

θνηλνπνηείηαη ζηνλ ΟΑΔΓ, ηηο Πεξηθέξεηεο, ηα ζπλαξκφδηα ππνπξγεία θαζψο θαη ηηο ειιεληθέο πξνμεληθέο αξρέο. 

Οη ηειεπηαίεο δέρεηαη αηηήζεηο ελδηαθεξφκελσλ αιινδαπψλ θαη δηαβηβάδεη νλνκαζηηθφ θαηάινγν ζηηο Πεξηθέξεηεο



Ο θάζε εξγνδφηεο, βάζεη ηνπ θαηαιφγνπ, θαηαζέηεη αίηεζε γηα ηε πξφζιεςε πξνζσπηθνχ κε ζχκβαζε εμαξηεκέλεο εξγαζίαο, ζπλνδεπφκελε απφ εγγπεηηθέο επηζηνιέο.52 Αξκφδηα γηα ηελ εμέηαζε ηεο αίηεζεο είλαη ε νηθεία Τπεξεζία Αιινδαπψλ θαη Μεηαλάζηεπζεο ηεο Πεξηθέξεηαο



΢ηε ζπλέρεηα, ν Γεληθφο Γξακκαηέαο Πεξηθέξεηαο εθδίδεη πξάμε πνπ εγθξίλεη ηελ απαζρφιεζε ηνπ αιινδαπνχ ζε ζπγθεθξηκέλν εξγνδφηε, θαη κε πξνεδξηθφ δηάηαγκα ησλ Τπνπξγψλ Δζσηεξηθψλ, Οηθνλνκίαο & Οηθνλνκηθψλ, Δμσηεξηθψλ θαη Απαζρφιεζεο κπνξνχλ λα ζπληζηψληαη Γξαθεία Δπξέζεσο Δξγαζίαο ζε έδξεο πξεζβεηψλ θαη πξνμεληθψλ αξρψλ.

΢ηνλ ίδην λφκν θαζνξίδνληαη νη δηαδηθαζίεο θαη νη πξνυπνζέζεηο γηα ηελ αλαλέσζε ηεο άδεηαο δηακνλήο γηα εμαξηεκέλε εξγαζία, γηα ηελ άζθεζε επνρηαθήο εξγαζίαο θαζψο θαη γηα ηελ άζθεζε αλεμάξηεηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο θαη γηα επελδπηηθνχο ζθνπνχο. ΢ην λέν απηφ λφκν αληαλαθιψληαη ζπγθεθξηκέλεο πνιηηηθέο επηινγέο, κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη έλαο λένο κεραληζκφο άζθεζεο ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο, κεηαμχ άιισλ, κέζσ ηεο ελνπνίεζεο ησλ αδεηψλ παξακνλήο θαη εξγαζίαο, ηε ρνξήγεζε άδεηαο απφ ην Γ.Γ. ηεο Πεξηθέξεηαο θαη ηνλ θιεηζηφ αξηζκφ κεηαλαζηψλ αλά λνκφ, εηδηθφηεηα θαη ηζαγέλεηα53. ΢χκθσλα κε ηηο παξαηεξήζεηο ηεο Δζληθήο Δπηηξνπήο γηα ηα Γηθαηψκαηα ηνπ Αλζξψπνπ (ΔΔΓΑ)54, ε ελνπνίεζε ησλ δχν αδεηψλ απνηειεί έλα ζεηηθφ βήκα πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηεο απινπνίεζεο ησλ δηαδηθαζηψλ γηα ηνπο αιινδαπνχο πνπ επηζπκνχλ λα εηζέιζνπλ ζηε ρψξα θαη λα εξγαζηνχλ. Χζηφζν, ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο (άξζξν 14, άξζξν 15)55, δηακνξθψλεηαη έλα εγθισβηζκέλν 52

Πξφθεηηαη, ζχκθσλα κε ην άξζξν 14 ηνπ Ν. 3386/2005, γηα εγγπεηηθέο επηζηνιέο ηξάπεδαο ή ηνπ Σακείνπ Παξαθαηαζεθψλ θαη Γαλείσλ, πνπ αληηζηνηρνχλ ζε πνζφ ίζν ηνπιάρηζηνλ κε ηηο ηξηκεληαίεο απνδνρέο αλεηδίθεπηνπ εξγάηε γηα ηε θάιπςε ησλ δαπαλψλ ηξίκελεο δηαβίσζεο θαη πνζφ πνπ θαιχπηεη ηηο δαπάλεο επαλαπξνψζεζήο ηνπ ή απέιαζήο ηνπ ζηε ρψξα πξνέιεπζεο. Ζ εγγπεηηθή επηζηνιή επηζηξέθεηαη ζηνλ εξγνδφηε κεηά ηελ έθδνζε ηεο άδεηαο δηακνλήο.

53 Παπαζενδψξνπ Θενδ., Αξζξν : “Γηθαηψκαηα ζε εθθξεκφηεηα”, Δθεκ. Διεπζεξνηππία, 10/1/2006 54 “Παξαηεξήζεηο ηεο ΔΔΓΑ επί ηνπ λφκνπ 3386/2005 (ΦΔΚ Α‟ 212), “Δίζνδνο θαη δηακνλή ππεθφσλ ηξίησλ ρσξψλ ζηελ Διιεληθή Δπηθξάηεηα», Δζληθή Δπηηξνπή γηα ηα Γηθαηψκαηα ηνπ Αλζξψπνπ 55 ΢ην άξζξν 14 πνπ αθνξά ηε κεηάθιεζε ηνπ εξγαδνκέλνπ, ππάξρνπλ πξνβιέςεηο ζρεηηθά κε ηνλ πξνγξακκαηηζκφ ησλ ζέζεσλ εξγαζίαο αλά λνκφ, εηδηθφηεηα θαη ρψξα πξνέιεπζεο. ΢ην πιαίζην δε ηνπ πξνγξακκαηηζκνχ απηνχ ζα πξνβιέπεηαη θαη ν κέγηζηνο αξηζκφο αδεηψλ κεηαθιήζεσο αλά λνκφ. Ζ ΔΔΓΑ παξαηεξεί επ΄απηνχ φηη νη ειιεληθνί ζεζκνί ηεο αγνξάο εξγαζίαο (ΟΑΔΓ θιπ.) δελ επηηξέπνπλ

32

εξγαζηαθφ ζχζηεκα πνπ πεξηνξίδεη ηελ θηλεηηθφηεηα θαη ηελ επειημία, θαζψο πεξηνξίδεη θαη ην δηθαίσκα ζηελ εξγαζία ζην πιαίζην ηεο ειεχζεξεο νηθνλνκίαο ηεο αγνξάο. Καη ζηε πεξίπησζε απηή, ηα πξνβιήκαηα πνπ πξνθχπηνπλ είλαη παξφκνηα κε απηά ηνπ Ν. 2910/2001 : πνιιά ζηάδηα ζηε δηαδηθαζία, πνιιέο δηαθνξεηηθέο ππεξεζίεο πνπ απαηηνχλ κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα γηα ηελ νινθιήξσζε ηεο δηαδηθαζίαο.56 γ. Υγεία και αζθάλιζη 1. Νομικό πλαίζιο : Εηηήμαηα αζθάλιζηρ και ςγείαρ ηων μεηαναζηών Έλα αθφκα ζεκαληηθφ παξάγνληαο ηεο θνηλσληθήο έληαμεο ησλ κεηαλαζηψλ είλαη ε ζρέζε ηνπο κε ηηο θνηλσληθέο ππεξεζίεο θαη νη ζπκκεηνρή ηνπο ζε πξνγξάκκαηα θξαηηθήο θνηλσληθήο αζθάιηζεο. Σα θπξηφηεξα ζεκεία ηνπ Ν. 3386/2005 πνπ αθνξνχλ ζε ζέκαηα πγείαο θαη θνηλσληθήο αζθάιηζεο ησλ λφκηκσλ αιινδαπψλνηθνλνκηθψλ κεηαλαζηψλ είλαη ηα εμήο : * Οη αιινδαπνί πνπ δηακέλνπλ λφκηκα ζηελ Διιάδα αζθαιίδνληαη ζηνπο νηθείνπο αζθαιηζηηθνχο θνξείο θαη έρνπλ ηα ίδηα αζθαιηζηηθά δηθαηψκαηα κε ηνπο εκεδαπνχο (άξζξν 71). Γηθαηνχληαη δειαδή ηηο ίδηεο παξνρέο, εθφζνλ παξακέλνπλ λφκηκα ζηε ρψξα θαη απαζρνινχληαη ζε ζρέζε εμαξηεκέλεο εξγαζίαο ή αζθνχλ αλεμάξηεηε νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα. Γίλεηαη αληηιεπηφ φηη δελ ππάξρεη έλαο εληαίνο ηξφπνο ξχζκηζεο απφ ηε ζηηγκή πνπ νη αιινδαπνί θαηεγνξηνπνηνχληαη θαη λνκνζεηηθά (λφκηκνη, παξάλνκνη, παιηλλνζηνχληεο, θ.α.). * Μεηαμχ ησλ πξνυπνζέζεσλ γηα λα έρεη ν αιινδαπφο ην δηθαίσκα ζηε δηακνλή, εθφζνλ εηζέξρεηαη λφκηκα ζηε ρψξα, είλαη λα δηαζέηεη πιήξε αζθάιηζε αζζέλεηαο γηα ην ζχλνιν ησλ θηλδχλσλ πνπ θαιχπηνληαη γηα ηνπο εκεδαπνχο θαζψο θαη λα κελ απνηειεί ν ίδηνο θίλδπλν γηα ηε δεκφζηα πγεία. (άξζξν 10).

ηέηνηα νξγάλσζε θαη αθξηβή πξφβιεςε θαη φηη, επνκέλσο, νη ζρεηηθέο δηαηάμεηο είλαη πηζαλφ λα έρνπλ αξλεηηθέο ζπλέπεηεο γηα ηελ απαζρφιεζε αιινδαπψλ ζηελ Διιάδα, αθφκε θαη φηαλ ε παξνρή εξγαζίαο εθ κέξνπο ηνπο είλαη απαξαίηεηε. Δπίζεο, ζην άξζξν 15 παξ. 3 θαη 4 ζρεηηθά κε ηε δπλαηφηεηα αιιαγήο εξγνδφηε θαη κεηαθίλεζεο ηνπ εξγαδφκελνπ ζε άιιν λνκφ, ε ΔΔΓΑ έρεη ηελ άπνςε φηη νη ζρεηηθέο πξνυπνζέζεηο είλαη ηδηαίηεξα απζηεξέο θαη πεξηνξίδνπλ ηελ θηλεηηθφηεηα ησλ εξγαδνκέλσλ ζε αληίζεζε κε ηηο αξρέο ηεο ειεχζεξεο αγνξάο, πνπ ηζρχνπλ γηα ηνπο εκεδαπνχο. Σέινο, επηζεκαίλεηαη φηη ηα πξνβιεπφκελα παξάβνια είλαη πςειά, ηδηαίηεξα εθείλα πνπ απαηηνχληαη γηα ηε ιεηηνπξγία αλεμάξηεηεο επηρείξεζεο (60.000 επξψ) θαη, αθφκε πεξηζζφηεξν, γηα επελδπηηθή δξαζηεξηφηεηα (300.000 επξψ), ιακβαλνκέλεο κάιηζηα ππφςε ηεο δπζρεξνχο νηθνλνκηθήο θαηάζηαζεο ζηελ νπνία βξίζθνληαη νη κεηαλάζηεο.

56 Σξηαληαθπιιίδνπ Αλλα, ν.π. ζει. 30-31

33

* Ζ πιήξεο αζθάιηζε αζζελείαο πνπ ππνρξενχηαη λα δηαζέηεη ν αιινδαπφο, σο πξνο ην ζχλνιν ησλ θηλδχλσλ πνπ θαιχπηνληαη γηα ηνπο εκεδαπνχο, πξνθεηκέλνπ λα δεηήζεη ηελ είζνδν θαη δηακνλή ζηε ρψξα κειψλ ηεο νηθνγέλεηάο ηνπ, κπνξεί λα θαιχςεη θαη ηα κέιε ηεο νηθνγέλεηάο ηνπ (άξζξν 53) Ζ επλντθφηεξε κεηαρείξηζε πνπ επηθπιιάζζεη ε ειιεληθή κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή ζηνπο παιηλλνζηνχληεο νκνγελείο Πνληίνπο θαη Βνξεηνεπεηξψηεο, δηαθαίλεηαη θαη ζηα δεηήκαηα πγείαο θαη αζθάιηζεο. Κπξηφηεξα ζεκεία ηεο πνιηηηθήο απηήο είλαη ε δπλαηφηεηα θνηλσληθήο αζθάιηζεο ζηνλ ΟΓΑ (άξζξν 48, Ν. 2084/1992) θαη εηδηθφο ινγαξηαζκφο απηαζθάιηζεο ζην ΗΚΑ (άξζξν 36, Ν. 1902/1990), ην δηθαίσκα δσξεάλ ηαηξνθαξκαθεπηηθήο πεξίζαιςεο θαζψο θαη ε ρνξήγεζε έθηαθηεο νηθνλνκηθήο ελίζρπζεο απφ ην Τπ. Απαζρφιεζεο θαη βνεζήκαηα επαλαπαηξηζκνχ απφ ην Τπ. Τγείαο. Καη ζηε δηθή ηνπο πεξίπησζε σζηφζν, φπσο θαη ζε απηή ησλ αιινδαπψλ, γηα παξνρή

λνζνθνκεηαθήο

θαη

ηαηξνθαξκαθεπηηθήο

πεξίζαιςεο

απαηηείηαη

ε

πξνζθφκηζε βηβιηαξίνπ πγείαο αζθαιηζηηθνχ θνξέα πξνθεηκέλνπ λα θαιπθζεί ε δαπάλε απφ απηφλ. Με ηνπο Έιιελεο πνιίηεο εμνκνηψλνληαη πιήξσο σο πξνο ηα δηθαηψκαηα ζε παξνρέο θνηλσληθήο αζθάιηζεο, νη αλαγλσξηζκέλνη αιινδαπνί πνιηηηθνί πξφζθπγεο, νη νπνίνη θαη δηθαηνχληαη δσξεάλ ηαηξνθαξκαθεπηηθή θαη λνζνθνκεηαθή πεξίζαιςε, εθφζνλ ηνπο έρεη δνζεί ην αληίζηνηρν δειηίν ηαπηφηεηαο.57 Χο πξνο ηνπο παξάλνκα δηακέλνληεο αιινδαπνχο, ζην άξζξν 84 ηνπ 3386/2005, δηάηαμε αλαθέξεη φηη νη νξγαληζκνί θνηλσληθήο αζθάιηζεο ππνρξενχληαη λα κελ παξέρνπλ ηηο ππεξεζίεο ηνπο πξνο απηνχο, κε κνλαδηθή εμαίξεζε ηα λνζνθνκεία, ηα ζεξαπεπηήξηα θαη ηηο θιηληθέο πνπ δέρνληαη έθηαθηα πεξηζηαηηθά γηα λνζειεία θαη ηνπο αλήιηθνπο. Έηζη δελ ππάξρεη ε δπλαηφηεηα παξνρήο ηαηξνθαξκαθεπηηθήο πεξίζαιςεο αιινδαπνχ πνπ δελ δηακέλεη λφκηκα ζηε ρψξα, απνζηεξψληαο ηνπο αζθαιηζηηθά δηθαηψκαηα. Θα πξέπεη εδψ λα ζεκεησζεί φηη ε ζρεηηθά λεαξή ειηθηαθή δνκή ησλ αιινδαπψλ εξγαδνκέλσλ επηδξά ζεηηθά ζην αζθαιηζηηθφ ζχζηεκα, αθνχ ηα άηνκα απηά ζπλεηζθέξνπλ νηθνλνκηθά ρσξίο αθφκα λα επσθεινχληαη απφ ην ζχζηεκα. Απφ ηελ άιιε, ε πςειή γνληκφηεηα ησλ κεηαλαζηψλ ζρεηίδεηαη κε κεγαιχηεξεο δαπάλεο

57

Πξφθεηηαη γηα ην δειηίν ηαπηφηεηαο πξφζθπγα ή αηηήζαληνο άζπιν αιινδαπνχ ή εηδηθφ δειηίν παξακνλήο γηα αλζξσπηζηηθνχο ιφγνπο.

34

θνηλσληθήο πξνζηαζίαο γηα ηα κέιε ησλ νηθνγελεηψλ ηνπο.58 Δπίζεο, νη κεηαλαζηεπηηθνί πιεζπζκνί ελδέρεηαη λα αληηκεησπίδνπλ ηδηαίηεξα πξνβιήκαηα πγείαο ιφγσ ηεο θαηάζηαζήο ηνπο, πξάγκα πνπ επηβάιιεη ηε δπλαηφηεηα δηάζεζεο ησλ θαηάιιεισλ πιεξνθνξηψλ ζηηο θνηλσλίεο ησλ κεηαλαζηψλ θαη ηεο παξνρήο επηπιεφλ θαηάξηηζεο ζην πξνζσπηθφ πνπ είλαη επηθνξηηζκέλν κε ηε παξνρή ηέηνησλ ππεξεζηψλ.59 2. Βαζικοί αζθαλιζηικοί οπγανιζμοί : ζηαηιζηικά ζηοισεία Απφ ηε κία πιεπξά, ζηε ρψξα καο, δελ γίλεηαη θαηαγξαθή φζνλ αθνξά ηελ ηδησηηθή ηαηξνθαξκαθεπηηθή πεξίζαιςε ησλ κεηαλαζηψλ, ελψ απφ ηελ άιιε, θάπνηα ζηνηρεία ππάξρνπλ γηα ηε δσξεάλ αξσγή πνπ πξνζθέξνπλ κε-θπβεξλεηηθνί νξγαληζκνί. Σα ζπκπεξάζκαηα πνπ κπνξνχλ λα εμαρζνχλ απφ ηα ζηνηρεία ησλ αζθαιηζηηθψλ νξγαληζκψλ είλαη φηη νη κεηαλάζηεο έρνπλ κηα πην αδχλακε ζέζε ζηελ αγνξά εξγαζίαο, ζπάληα έρνπλ ζπκβάζεηο κνλίκνπ απαζρφιεζεο, ελψ ζπρλά ππάξρεη άξλεζε απφ ηε κεξηά ησλ εξγνδνηψλ λα θαηαβάινπλ εηζθνξέο θνηλσληθήο αζθάιηζεο.60 ΢χκθσλα κε ηνλ θαλνληζκφ ηνπ ΗΚΑ, νπνηνδήπνηε πξφζσπν παξέρεη εμαξηεκέλε εξγαζία, αλεμάξηεηα απφ ηελ ππεθνφηεηα ή ηελ ηζαγέλεηά ηνπ, κπνξεί λα είλαη αζθαιηζκέλν ζην ίδξπκα. ΢πλεπψο, φπνηνη αιινδαπνί έρνπλ άδεηα παξακνλήο θαη εξγαζίαο θαη νη νπνίνη πξνζθέξνπλ εμαξηεκέλε εξγαζία, αζθαιίδνληαη ζην ΗΚΑ. Γεληθφηεξα, ην ΗΚΑ πξνσζεί ξπζκίζεηο πνπ απνζθνπνχλ ζηελ κε δηαθνπή ηεο αζθαιηζηηθήο θάιπςεο ησλ αιινδαπψλ θαη ηεο νηθνγέλεηάο ηνπο. Σα ζηαηηζηηθά ζηνηρεία ηνπ ΗΚΑ, ηα νπνία δηαθέξνπλ απφ ηα ζηνηρεία πνπ δηαζέηεη ε Δζληθή ΢ηαηηζηηθή Τπεξεζία απφ ηελ απνγξαθή ηνπ 2001, δείρλνπλ φηη ζπλνιηθά νη αιινδαπνί απνηεινχλ ην 13% ηνπ ζπλφινπ ησλ αζθαιηζκέλσλ ζε θνηλέο επηρεηξήζεηο θαη νηθνδνκνηερληθά έξγα (242.142 άηνκα ην ΢επηέκβξην ηνπ 2003), εθ ησλ νπνίσλ, νη 130.510 είλαη Αιβαλνί, 16.283 είλαη Βνχιγαξνη, 12.356 είλαη Ρνπκάλνη, 3.560 είλαη Πνισλνί, θαη 5.232 πξνέξρνληαη απφ ρψξεο ηεο πξψελ ΢νβηεηηθήο Έλσζεο. ΢χκθσλα κε ηελ Δ΢ΤΔ, ν αξηζκφο αιινδαπψλ κηζζσηψλ είλαη 348.455 άηνκα, γεγνλφο πνπ δείρλεη απφθιηζε 106.313 κηζζσηψλ κεηαμχ ησλ δχν πεγψλ. Χζηφζν, ε δηαθνξά απηή νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη ε θαηεγνξία ησλ νηθηαθψλ βνεζψλ, ε νπνία 58

Γεκνπιάο Κσλ/λνο, Παπαδνπνχινπ Γεζπ. (2004), “Έξεπλα γηα ηηο κνξθέο θνηλσληθήο έληαμεο ησλ νηθνλνκηθψλ κεηαλαζηψλ ζηε Πεξηθέξεηα Αηηηθήο, 2003-2004”, ΗΝΔ/Γ΢ΔΔ, Αζήλα, ζει. 27-28 59 Γεκνπιάο Κσλ/λνο, Παπαδνπνχινπ Γεζπ. (2004), ν.π. 113 60 Baldwin-Edwards M., ν.π., ζει 28-29

35

θαιχπηεηαη θπξίσο απφ ηνπο αιινδαπνχο δελ ππνινγίδεηαη αθφκα απφ ην ζχζηεκα κεραλνγξάθεζεο ηνπ ΗΚΑ. Βάζεη ησλ ζηνηρείσλ άιισλ αζθαιηζηηθψλ νξγαληζκψλ : ζην ΣΔΒΔ (Σακείν Δπαγγεικαηηψλ θαη Βηνηερλψλ Διιάδαο) ππάξρνπλ 9.705 αιινδαπνί εγγεγξακκέλνη κε ζπρλφηεξε ρψξα πξνέιεπζεο ηελ Αιβαλία. Οη αζθαιηζκέλνη αιινδαπνί ηνπ ΣΔΒΔ έρνπλ ηα ίδηα δηθαηψκαηα θαη ππνρξεψζεηο κε ηνπο Έιιελεο αζθαιηζκέλνπο. Σέινο, ζηνλ ΟΓΑ (Οξγαληζκφο Γεσξγηθψλ Αζθαιίζεσλ) κπνξνχλ λα αζθαιηζηνχλ ζην θιάδν θχξηαο αζθάιηζεο, αιινδαπνί πνπ απαζρνινχληαη ζηελ αγξνηηθή νηθνλνκία θαη έρνπλ ιάβεη άδεηα άζθεζεο εξγαζίαο, εθφζνλ αζθνχλ ζπζηεκαηηθά θαη θαηά θχξην επάγγεικα θαη αληινχλ ηνλ βηνπνξηζκφ ηνπ απφ ην επάγγεικα απηφ. Οη αιινδαπνί αζθαιηζκέλνη ηνπ ΟΓΑ πιεξψλνπλ εηζθνξέο γηα ζχληαμε, αζζέλεηα θαη γηα ηνλ Λνγαξηαζκφ Αγξνηηθήο Δζηίαο θαη δηθαηνχληαη λα ιακβάλνπλ ζχληαμε, λνζνθνκεηαθή θαη εμσλνζνθνκεηαθή πεξίζαιςε θαζψο θαη λα ζπκκεηέρνπλ ζε πξνγξάκκαηα θνηλσληθνχ ηνπξηζκνχ. Ο γεληθφο αξηζκφο ησλ αζθαιηζκέλσλ αιινδαπψλ ζην ΟΓΑ ζηηο αξρέο ηνπ 2004, ππνινγηδφηαλ ζε 44.689 άηνκα κε ηελ Αιβαλία θαη ηε Βνπιγαξία λα ζπγθεληξψλεη ην 88% ηνπ ζπλφινπ.61 (γηα αλαιπηηθφηεξα ζηνηρεία, βι. δηαγξάκκαηα 18, 19, 20, 21, 22). δ. Ζ δημόζια διοίκηζη 1. Νομικό πλαίζιο και απσή ηηρ ίζηρ μεηασείπιζηρ Έλα ζεκαληηθφ δήηεκα κε ην νπνίν έξρνληαη αληηκέησπνη νη αιινδαπνί κεηαλάζηεο θαηά ηε δηαδηθαζία έληαμήο ηνπο ζηε λέα θνηλσλία, είλαη ε αληηκεηψπηζε πνπ ηνπο επηθπιάζζεη ε ειιεληθή δεκφζηα δηνίθεζε. Οη δεκφζηνη θνξείο θαηαζθεπάδνπλ ζε κεγάιν βαζκφ ηελ εηθφλα ησλ κεηαλαζηψλ, αθνχ απνηεινχλ βαζηθφ δίαπιν εξκελείαο ηεο πνηφηεηαο θαη ηεο ζηάζεο ησλ κεηαλαζηψλ απέλαληη ζηελ ειιεληθή θνηλσλία. Πξφθεηηαη επίζεο γηα βαζηθφ θνξέα επαλαθνηλσληθνπνίεζεο ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ θνηλσλία ππνδνρήο, ακέζσο κεηά ηελ αγνξά εξγαζίαο.62 Οη ππεξεζίεο ηεο δεκφζηαο δηνίθεζεο πνιιέο θνξέο δελ εθαξκφδνπλ ζηε πξάμε ηελ αξρή ηεο ίζεο κεηαρείξηζεο κεηαμχ εκεδαπψλ θαη αιινδαπψλ, θπξίσο ζην πεδίν ησλ θνηλσληθψλ ππεξεζηψλ, πνπ ιφγσ ηνπ αληηθεηκέλνπ ηνπο, έξρνληαη πεξηζζφηεξν ζε επαθή κε ηελ νκάδα απηή ηνπ πιεζπζκνχ. Πξφθεηηαη γηα κηα ζρέζε πνπ παξνπζηάδεη 61

“Έθζεζε : Μεηαλάζηεπζε θαη πγεία πξφλνηα. Απνηίκεζε ηεο ππάξρνπζαο θαηάζηαζεο Πξνθιήζεηο θαη πξννπηηθέο βειηίσζεο”, Μαξάηνπ – Αιηπξάληε Λ., Γθαδφλ Έξηθ (επηκ.), Δζληθφ Κέληξν Κνηλσληθψλ Δξεπλψλ, Αζήλα 2005, ζει. 18-30, 63-66 62 Γεκνπιάο Κσλ/λνο, Παπαδνπνχινπ Γεζπ. (2004), ν.π., ζει 289

36

ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ, ιφγσ ηεο ζεκαζίαο ηεο ζηελ έληαμε ησλ κεηαλαζηψλ ζηνλ θνηλσληθφ ηζηφ ηεο ρψξαο63. Ζ κεγάιε θαη μαθληθή εηζξνή κεηαλαζηψλ ζηελ Διιάδα κεηά ην 1990, βξήθε απξνεηνίκαζηε ηε δηνηθεηηθή κεραλή ηεο ρψξαο, γεγνλφο πνπ απνηειεί έλα απφ ηα ραξαθηεξηζηηθφηεξα θαηλφκελα θαθνδηνίθεζεο ζηελ ειιεληθή θνηλσλία.64. Με ην Ν.

3304/2005 ελζσκαηψζεθαλ ζην εζληθφ δίθαην νη νδεγίεο 2000/43/ΔΚ ηνπ ΢πκβνπιίνπ ηεο 29.06.2000 θαη 2000/78/ΔΚ ηνπ ΢πκβνπιίνπ ηεο 27.11.2000 πνπ αθνξνχλ ζηελ εθαξκνγή ηεο ίζεο κεηαρείξηζεο αλεμαξηήησο θπιεηηθήο ή εζλνηηθήο θαηαγσγήο, ζξεζθεπηηθψλ ή άιισλ πεπνηζήζεσλ, αλαπεξίαο, ειηθίαο ή γελεηήζηνπ πξνζαλαηνιηζκνχ. ΢χκθσλα κε ην λφκν απηφ, απαγνξεχεηαη ε έκκεζε ή άκεζε δηάθξηζε γηα νπνηνλδήπνηε απφ ηνπο ιφγνπο αλαθέξνληαη παξαπάλσ, ελψ αξκφδηνw θνξεaw, ζχκθσλα κε ηνλ ίδην λφκν (άξζξν 19), νξίδεηαη ν ΢πλήγνξνο ηνπ Πνιίηε, γηα ηηο πεξηπηψζεηο πνπ ε παξαβίαζε πξνέξρεηαη απφ δεκφζηεο ππεξεζίεο. Καηά ηε γλψκε πνπ δηαηχπσζε ε Οηθνλνκηθή θαη Κνηλσληθή Δπηηξνπή ηεο Διιάδαο ζηελ έθζεζε ηνπ 2005, απαηείηαη ε θαηάξηηζε θξαηηθψλ ζηειερψλ πνπ έξρνληαη ζε επαθή κε επάισηεο θνηλσληθέο νκάδεο, θαη κάιηζηα ζεκεηψλεη φηη απηφ είλαη απαξαίηεην φρη κφλν γηα ηηο ππεξεζίεο πνπ είλαη επηθνξηηζκέλεο κε ηελ επνπηεία ηεο εθαξκνγήο ηεο αξρήο ηεο ίζεο κεηαρείξηζεο, αιιά φιεο ηηο δεκφζηεο ππεξεζίεο επαθήο κε ην θνηλφ θαη, πξσηίζησο, ηηο ππεξεζίεο εθείλεο πνπ είλαη αξκφδηεο λα ελεκεξψλνπλ, κεηαμχ άιισλ, ζρεηηθά κε πάζεο θχζεσο δηθαηψκαηά ηνπο, π.ρ. θαηά ηελ αλαδήηεζε εξγαζίαο.65 2. Γημόζια διοίκηζη και μεηανάζηερ Ζ ζρέζε ησλ κεηαλαζηψλ κε ηε δεκφζηα δηνίθεζε απνηειεί έλα ζεκαληηθφ παξάγνληα γηα ηελ δηακφξθσζε κηαο πξνεγκέλεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο. Οη δπζιεηηνπξγίεο πνπ έρνπλ παξαηεξεζεί κέρξη ζήκεξα κπνξνχλ λα απνδσζνχλ ζε θάπνηνπο γεληθφηεξνπο παξάγνληεο πνπ ζπλνςίδνληαη σο εμήο66 :

63

Ακίηζεο Γ., Λαδαξίδε Γ. (2001) “Οη πνιηηηθέο ξχζκηζεο ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ Διιάδα” ζην Ακίηζεο Γ., Λαδαξίδε Γ. (επηκ.), “Ννκηθέο θαη θνηλσληθνπνιηηηθέο δηαζηάζεηο ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ Διιάδα”, Δθδ. Παπαδήζε, ζει. 37, 49 64 ΢ηκφπνπινο Υαξ. (2005), “Ζ ζρέζε ησλ κεηαλαζηψλ κε ηε δηνίθεζε : πξνβιήκαηα θαη πξνηάζεηο βειηίσζεο ηεο δηαδηθαζίαο” ζην Καςάιεο Α., Ληλάξδνο-Ρπικφλ Π. (επηκ.) “Μεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή θαη δηθαηψκαηα ησλ κεηαλαζηψλ”, ΗΝΔ/Γ΢ΔΔ, ζει. 71 65 Οηθνλνκηθή θαη Κνηλσληθή Δπηηξνπή (2005), “Έθζεζε ηεο Ο.Κ.Δ. γηα ηελ εθαξκνγή ηεο αξρήο ηεο ίζεο κεηαρείξηζεο” 66 ΢ηκφπνπινο Υαξ., ν.π., ζει. 71-78

37

* Σν γεληθφηεξν πξφβιεκα πνπ παξνπζηάδεη ε ειιεληθή δεκφζηα δηνίθεζε φζνλ αθνξά ηελ έιιεηςε επειημίαο θαηά ηε πξνζαξκνγή ηεο ζε λέεο θνηλσληθέο ξπζκίζεηο, αθφκα πεξηζζφηεξν φηαλ πξφθεηηαη λα αληηκεησπίζεη λέα θνηλσληθά θαηλφκελα φπσο ε κεηαλάζηεπζε * Ζ έιιεηςε ζρεδηαζκνχ θαη πξνγξακκαηηζκνχ θαηά ηελ εθαξκνγή ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο θαη ε έιιεηςε εκπεηξίαο ζηελ εθαξκνγή πξνγξακκάησλ ξχζκηζεο ηεο κεηαλάζηεπζεο * Ζ αδπλακία ηεο δεκφζηαο δηνίθεζεο λα εθηειέζεη πξνγξάκκαηα θνηλσληθήο πνιηηηθήο γηα θνηλσληθά επάισηεο νκάδεο ηνπ πιεζπζκνχ * Σν πξνβιεκαηηθφ λνκνζεηηθφ κεηαλαζηεπηηθφ πιαίζην * Ζ δηακφξθσζε θνβηθψλ θαη ξαηζηζηηθψλ ζηάζεσλ απφ ηε πιεπξά ηεο δηνίθεζεο απέλαληη ζηνπο κεηαλάζηεο Οη κεηαλάζηεο θαηά ηελ επαθή ηνπο κε ηελ δηνίθεζε αληηκεησπίδνπλ ζεηξά εηδηθφηεξσλ πξαθηηθψλ πξνβιεκάησλ : 

Καζπζηέξεζε εμέηαζεο αηηεκάησλ ησλ αιινδαπψλ ιφγσ αλεπάξθεηαο πφξσλ, αθνχ νη αξκφδηεο δεκφζηεο ππεξεζίεο δελ είλαη εθνδηαζκέλεο κε επαξθέο, πνηνηηθά θαη πνζνηηθά, πξνζσπηθφ, δηαζέηνπλ αλεπαξθέο κεραλνγξαθηθφ ζχζηεκα έθδνζεο αδεηψλ παξακνλήο θαη εξγαζίαο, αλνξζνινγηθή ρσξηθή θαηαλνκή

ησλ

πφξσλ,

αλππαξμία

ρξεκαηνδφηεζεο

ησλ

ππεξεζηψλ

κεηαλάζηεπζεο, θ.α. 

΢χγθξνπζε δηαθεξπγκέλσλ ζηφρσλ ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο κε ηε δηνηθεηηθή δηαδηθαζία πνπ επηιέγεηαη λα αθνινπζεζεί : ελψ ε πνιηηηθή επηρεηξεί λα επηιχζεη ην πξφβιεκα ηεο παξάλνκεο κεηαλάζηεπζεο κε λνκνζεηηθέο ξπζκίζεηο θαη λα εληάμεη ηνπο κεηαλάζηεο ζε έλα πιαίζην λνκηκφηεηαο, ε δηαδηθαζία πνπ αθνινπζείηαη είλαη πνιχπινθε, δχζθνια θαηαλνεηή απφ ηνπο αξκφδηνπο ππαιιήινπο θαη ηνπο ίδηνπο ηνπο κεηαλάζηεο, κε απζηεξέο πξνυπνζέζεηο θαη ειέγρνπο, πξάγκα πνπ ηειηθά νδεγεί ηνπο ηειεπηαίνπο ζε κηα θαηάζηαζε δηαξθνχο πξνζσξηλφηεηαο, κέζα απφ κηα δπζιεηηνπξγηθή δηαδηθαζία λνκηκνπνίεζεο.



Πνιπλνκία πνπ ζπλεπάγεηαη ζχγρπζε γηα ηε δηνίθεζε, ιφγσ πνιιψλ θαη ζπγθξνπφκελσλ, πνιιέο θνξέο, νδεγηψλ πνπ νδεγνχλ ζε κηα αλαζθάιεηα δηθαίνπ



Αλεπαξθήο ζπληνληζκφο ησλ αξκφδησλ δεκνζίσλ ππεξεζηψλ

38



Πξνβιεκαηηθφ ζχζηεκα ελεκέξσζεο ησλ κεηαλαζηψλ γηα ηελ ηχρε ησλ αηηεκάησλ ηνπο, ηδηαίηεξα εθείλσλ πνπ είλαη άκεζεο πξνηεξαηφηεηαο

Ο ζπλδπαζκφο ησλ πξνβιεκάησλ απηψλ, θαη νη επηπξφζζεηεο δπζθνιίεο πνπ αλαθχπηνπλ κέζα απφ ηελ επαθή ησλ κεηαλαζηψλ κε ηε δηνίθεζε, φπσο ε κε θαηαλφεζε ηεο ειιεληθήο γιψζζαο, δηακνξθψλεη ζηνπο αξκφδηνπο ππαιιήινπο ζηάζεηο θαη ζπκπεξηθνξέο μελνθνβηθέο. Δηδηθφηεξα, φζνλ αθνξά ηηο θνηλσληθέο ππεξεζίεο πνπ είλαη ππεχζπλεο γηα ηνλ κεηαλαζηεπηηθφ έιεγρν θαη ηηο θνηλσληθέο παξνρέο πξνο ηνπο κεηαλάζηεο, είλαη δηαπηζησκέλν φηη έρνπλ δηακνξθσζεί δηάθνξεο πξνθαηαιήςεηο θαη δηαθξηηηθέο πξαθηηθέο πνπ εκπνδίδνπλ ηελ έληαμε θαη ηελ ηζφηηκε αληηκεηψπηζή ηνπ ζηε λέα θνηλσλία.67 ΢ε έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζε δχν νξγαληζκνχο ππεχζπλνπο γηα ηελ έθδνζε αδεηψλ εξγαζίαο θαη παξακνλήο ησλ κεηαλαζηψλ (σο κέξνο ηνπ εξεπλεηηθνχ πξνγξάκκαηνο IAPASIS ζηνλ ΟΑΔΓ θαη ην ΗΚΑ)68, εμεηάζηεθε ε ζπκπεξηθνξά ησλ δεκνζίσλ ιεηηνπξγψλ, ν ηξφπνο θαηαλνκήο ησλ θνηλσληθψλ αγαζψλ ζηνπο κεηαλάζηεο, ε ζεκαζία ηεο πξαθηηθήο δηάθνξσλ θνξέσλ ζηελ εθαξκνγή ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο θαη νη επηπηψζεηο ζηνπο ίδηνπο ηνπο κεηαλάζηεο. ΢πλνπηηθά, ηα απνηειέζκαηα έδεημαλ φηη : δηαθνξεηηθνί νξγαληζκνί έρνπλ δηαθνξεηηθή αληηκεηψπηζε απέλαληη ζηνπο κεηαλάζηεο θαη ε δηαθνξά απηή παξαηεξείηαη θαη εληφο ηνπ ίδηνπ νξγαληζκνχ, κεηαμχ δηαθνξεηηθψλ ηκεκάησλ, επηβεβαηψζεθε ε εθαξκνγή άηππσλ θαη δηαθξηηηθψλ πνιηηηθψλ, ε ζπκπεξηθνξά θαη ε ζηάζε ησλ ππαιιήισλ εμαξηάηαη απφ ηελ άπνςή ηνπο γηα ηε ζρέζε ηνπ νξγαληζκνχ κε ηελ ειιεληθή θνηλσλία θαη νηθνλνκία, θαζψο θαη φηη νη πξαθηηθέο ησλ ππαιιήισλ εμαξηψληαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ην πσο βιέπνπλ ηελ επαγγεικαηηθή ηνπο ζρέζε κέζα ζηνλ νξγαληζκφ. Γηα ηνλ κελ ΗΚΑ δηαπηζηψζεθε βάζεη ηεο έξεπλαο φηη νη εξσηψκελνη ππάιιεινη έθαλαλ δηάθξηζε κεηαμχ ησλ κεηαλαζηψλ πνπ ρξεηάδνληαη ηελ αξσγή ηνπ ηδξχκαηνο θαη εθείλσλ πνπ θαηαρξεζηηθά ρξεζηκνπνηνχλ ηηο ππεξεζίεο ηνπ. Ο κεηαλάζηεο ραξαθηεξίδεηαη πξνβιεκαηηθφο “πειάηεο” θαζψο ην ίδξπκα δελ έρεη ηε δπλαηφηεηα λα ηνλ εμππεξεηήζεη. Γηα ηνλ ΟΑΔΓ πξνέθπςε φηη νη εξσηψκελνη ππάιιεινη έδηλαλ έκθαζε ζηνλ εάλ απηφο πνπ αηηείηαη αξσγήο έρεη ηα απαξαίηεηα πξνζφληαλ εάλ αληαπνθξίλεηαη ζηελ επέιηθηε αγνξά εξγαζίαο θαη εάλ εμππεξεηεί κε ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ ηνο ζρέζεηο ηνπ ππαιιήινπ κε ηνλ εξγνδφηε ηνπ.

67

Φεκκέλνο Ηνξδ. (2003), “Μεηαλαζηεπηηθφο έιεγρνο θαη άηππεο δηαθξηηηθέο πνιηηηθέο” ζην Καζηκάηε Κ. (επηκ.), “Πνιηηηθέο κεηαλάζηεπζεο θαη ζηξαηεγηθέο έληαμεο”, Δθδ. Gutenberg, Αζήλα, ζει. 195197, 213-220 68 Psimmenos and Kassimati, 2003

39

Παξάιιεια, ν κεηαλάζηεο – “πειάηεο” απνηεινχζε πξφβιεκα κφλν φηαλ δελ αθνινπζνχζε ηηο νδεγίεο ηνπ ππαιιήινπ ή είρε αμίεο πνπ δελ ζπκβάδηδαλ κε ηε ινγηθή ηεο επέιηθηεο εξγαζίαο.69 Γεληθφηεξα, νη αιινδαπνί δελ αληηκεησπίδνληαη σο ππνθείκελα δηθαησκάησλ απφ ηελ ειιεληθή δεκφζηα δηνίθεζε, αθνχ ε απαμησηηθή ζπκπεξηθνξά ησλ δεκνζίσλ νξγάλσλ απέλαληη ζηνλ αιινδαπφ σο ρξήζηε δεκνζίσλ ππεξεζηψλ, θαηαδεηθλχεη κηα γεληθφηεξε ζηάζε έιιεηςεο ζεβαζκνχ ηεο αμηνπξέπεηάο ηνπ.70 Κάηη ηέηνην δελ απνδίδεηαη κφλν ζε ζπγθπξηαθή γξαθεηνθξαηία ή ζε κεκνλσκέλεο μελνθνβηθέο ζπκπεξηθνξέο, αιιά ζηε δηακφξθσζε κηαο λννηξνπίαο πνπ ζέιεη ηνλ κεηαλάζηε “πξφβιεκα πξνο δηαρείξηζε”. Σέινο, πξέπεη λα ζεκεησζεί, ην ζπρλφ θαηλφκελν δεκηνπξγίαο κεραληζκψλ, εκηεπίζεκσλ, αλεπίζεκσλ ή θαη επίζεκσλ, πιαζηνγξαθίαο θαη ρξεκαηηζκνχ, πξνθεηκέλνπ νη κεηαλάζηεο λα απνθηήζνπλ ηηο απαξαίηεηεο άδεηεο. Ζ εθκεηάιιεπζε απηή έρεη πςειφ ηίκεκα θαη πξνβνιή γξαθεηνθξαηηθψλ αηηεκάησλ πνπ δελ είλαη απαξαίηεηα, κε ζχκαηα ηνπο μέλνπο, θαη φπσο έδεημε έξεπλα, πην ζπρλά ηνπο πξνεξρφκελνπο απφ ηελ Αιβαλία.71 ε. Δκπαίδεςζη 1. Ζ νέα ππαγμαηικόηηηα Σν ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ζεκειηψλεηαη ζην ΢χληαγκα ηεο Διιάδαο, αιιά θαη ζε ζρεηηθέο δηαηάμεηο δηκεξψλ ζπκθσληψλ ή ηνπ δηεζλνχο δηθαίνπ. ΢χκθσλα κε ην πξψην, απνδέθηεο ηεο παηδείαο ζεσξνχληαη φινη νη Έιιελεο πνιίηεο. Οη δεχηεξεο, επίζεο

αλαγλσξίδνπλ

ην

ζρεηηθφ

δηθαίσκα

ζε

φινπο

φζνπο

βξίζθνληαη

εγθαηεζηεκέλνη ζηε ρψξα, αλεμαξηήησο ηεο ηζαγέλεηάο ηνπο72. ΢ηελ πξάμε, ε εγγξαθή αιινδαπψλ καζεηψλ ζε ειιεληθά ζρνιεία έρεη, θαηά θαηξνχο, ζθνληάςεη ζε πνιιά εκπφδηα, θπξίσο γξαθεηνθξαηηθά. Πέξαλ φκσο ηνπ πξνβιήκαηνο απηνχ, ζεκαληηθφ πξφβιεκα πξνθχπηεη απφ ηελ εγγξαθή αιιφζξεζθσλ ή αιιφγισζζσλ καζεηψλ, αθνχ ην ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα παξαδνζηαθά, απνηέιεζε

69

Φεκκέλνο Ηνξδ., ν.π. 213-218 Υαηδή Υξχζα (2004), “Ο αιινδαπφο σο ππνθείκελν δηθαησκάησλ ζηελ ειιεληθή έλλνκε ηάμε”, ζην Παχινπ Μηιη., Υξηζηφπνπινο Γεκ.,“Ζ Διιάδα ηεο Μεηαλάζηεπζεο”, Αζήλα, εθδ. Κξηηηθή, ζει. 251252 71 Καζηκάηε Κ. (2006), “Ζ έληαμε ησλ Αιβαλψλ κεηαλαζηψλ ζηελ ειιεληθή θνηλσλία” ζην Μπάγθαβνο Υ., Παπαδνπνχινπ Γ., (επηκ.), “Μεηαλάζηεπζε θαη έληαμε ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ ειιεληθή θνηλσλία”, Δθδ. Gutenberg, Αζήλα, ζει. 395-399 72 Ζκεδαπνί θαη αιινδαπνί ζπλεπψο, εμηζψλνληαη λνκηθά, σο πξνο ην δηθαίσκα ζηελ εθπαίδεπζε.

70

40

ηδενινγηθφ κεραληζκφ ηνπ εζληθνχ θξάηνπο, πνπ ζθνπφ είρε ηελ πνιηηηζκηθή νκνγελνπνίεζε. Κάηη ηέηνην δηαθξίλεηαη αθφκα θαη ζην ζεκεξηλφ λνκνζεηηθφ πιαίζην, πνπ επηκέλεη λα θαηεγνξηνπνηεί ηνπο κεηαλάζηεο, αθφκα θαη ζε δεηήκαηα εθπαίδεπζεο, ζε “παιηλλνζηνχληεο” θαη “αιινδαπνχο”. Ζ ζχγρξνλε, ινηπφλ, πξαγκαηηθφηεηα θέξλεη ηε ζρνιηθή “θνηλσλία” αληηκέησπε κε ηελ αλεηνηκφηεηά ηεο λα αληαπνθξηζεί ζηηο λέεο αλάγθεο. ΢εκεηψλεηαη φηη ε ζπκκεηνρή ζηελ εθπαίδεπζε απνηειεί ηνλ θπξηφηεξν παξάγνληα απαξρήο κηαο βαζηθήο κνξθήο θνηλσληθήο ελζσκάησζεο, κε ηελ έλλνηα φηη ηδίαηεξα φζνλ αθνξά ηα παηδηά ηεο δεχηεξεο γεληάο, απηά δελ εληάζζνληαη απιά ζηε θνηλσλία ζηεο νπνίαο ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ζπκκεηέρνπλ, αιιά ελζσκαηψλνληαη θαη ζε απηφ ην ζχζηεκα. Δίλαη, ζπλεπψο, επζχλε ηεο πνιηηείαο ε θνηλσληθή ηνπο ελζσκάησζε.73 2.Σηαηιζηικά ζηοισεία αλλοδαπών και παλιννοζηούνηων μαθηηών Ζ πνιππνιηηηζκηθή ζχλζεζε ηνπ ειιεληθνχ ζρνιείνπ δελ απνηειεί έλα απνθιεηζηηθά ειιεληθφ θαηλφκελν, αιιά έρεη αληηκεησπηζηεί απφ άιιεο ρψξεο ππνδνρήο κεηαλαζηψλ ζην παξειζφλ. Χζηφζν, ζηελ Διιάδα νη ππάξρνπζεο ηζνξξνπίεο δηαηαξάρζεθαλ κέζα ζε έλα κηθξφ ζρεηηθά ρξνληθφ δηάζηεκα, γεγνλφο πνπ έζεζε ζε ακθηζβήηεζε ην ηζρχνλ κνληέιν εθπαίδεπζεο.74 Σν δήηεκα ιακβάλεη αθφκα κεγαιχηεξεο δηαζηάζεηο εθφζνλ αλαινγηζηεί θαλείο φρη κφλν ηνπο αιινδαπνχο καζεηέο, αιιά θαη ηνπο παιηλλνζηνχληεο Έιιελεο, ηα κέιε πνιηηηζκηθά κηθηψλ νηθνγελεηψλ θαη ηα κέιε λνκηθά αλαγλσξηζκέλσλ κεηνλνηήησλ θαη νκάδσλ. Παξά ην γεγνλφο, φηη ηα ζηαηηζηηθά ζηνηρεία είλαη ζρεηηθά αλεπαξθή, ππάξρνπλ εθζέζεηο πνπ δίλνπλ κηα αξθεηά ζαθή εηθφλα : πξφθεηηαη γηα ζηνηρεία ηνπ Ηλζηηηνχηνπ Παηδείαο Οκνγελψλ θαη Γηαπνιηηηζκηθήο Δθπαίδεπζεο (ΗΠΟΓΔ), θαζψο θαη ηεο ΢ηαηηζηηθήο Τπεξεζίαο ηνπ Τπ. Παηδείαο θαη ηεο Δζληθήο ΢ηαηηζηηθήο Τπεξεζίαο. ΢χκθσλα κε ηα ζηνηρεία ηνπ ΗΠΟΓΔ, ηε ζρνιηθή ρξνληά 2002/2003, εγγεγξακκέλνη ζηα ζρνιεία πξσηνβάζκηαο θαη δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο ήηαλ ζπλνιηθά 98.241 αιινδαπνί καζεηέο,

δει. αληηζηνηρνχζαλ ζην 6,7% ηνπ ζπλνιηθνχ καζεηηθνχ

πιεζπζκνχ ηελ ίδηα πεξίνδν. (βι. παξαθάησ πίλαθα Γ). Κάπνηα άιια, παιαηφηεξα, 73

Γεκνπιάο Κσλ/λνο, Παπαδνπνχινπ Γεζπ. (2004), “Έξεπλα γηα ηηο κνξθέο θνηλσληθήο έληαμεο ησλ νηθνλνκηθψλ κεηαλαζηψλ ζηε Πεξηθέξεηα Αηηηθήο, 2003-2004”, ΗΝΔ/Γ΢ΔΔ, Αζήλα, ζει. 14 74 ΢θνχξηνπ Δι., Βξαηζάιεο Κ., Γθφβαξεο Υ. (΢επη. 2004), Δκπεηξνγλσκνζχλε : “Μεηαλάζηεπζε ζηελ Διιάδα θαη εθπαίδεπζε : Απνηίκεζε ηεο ππάξρνπζαο θαηάζηαζεο – Πξνθιήζεηο θαη πξννπηηθέο βειηίσζεο”, Παλεπηζηήκην Αηγαίνπ, ΗΜΔΠΟ, ζει. 12-22

41

ζπγθεληξσηηθά ζηνηρεία ηνπ ΤΠΔΠΘ γηα ηα έηε 1995 – 1999 δείρλνπλ ηε ξαγδαία αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ καζεηψλ (πίλαθαο Δ), ελψ παξαηεξείηαη φηη ην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ πιεζπζκνχ (55,5%) επηζθέπηεηαη ην δεκνηηθφ ζρνιείν (πίλαθαο ΢Σ). Δίλαη αμηνζεκείσην φηη ππάξρεη κηα έληνλε ηάζε ζρνιηθήο δηαξξνήο κεηαμχ ησλ αιινδαπψλ καζεηψλ, ελψ ην 5,2% ησλ αγνξηψλ δελ ζπλερίδνπλ ηηο ζπνπδέο ηνπο ζην Λχθεην. Δπίζεο αμίδεη επηζήκαλζεο, φηη νη πεξηζζφηεξνη καζεηέο έρνπλ ρψξα γέλλεζεο ηελ Αιβαλία, θαη δεχηεξνη έξρνληαη νη γελλεζέληεο ζηελ Διιάδα, πνπ πιένλ πξνζηίζεηαη σο ρψξα γέλλεζεο πνιιψλ παηδηψλ κεηαλαζηψλ. Μηα θαζηεξσκέλε πξαθηηθή είλαη απηή ηεο έληαμεο ησλ λέσλ αιινδαπψλ καζεηψλ ζε κηθξφηεξεο ηάμεηο απφ απηέο πνπ αληηζηνηρνχλ ζηελ ειηθία ηνπο. Χζηφζν, φπσο ππνζηεξίδεηαη ζηε δηεζλή βηβιηνγξαθία, θάηη ηέηνην δελ δηεπθνιχλεη ηε δηαδηθαζία ηεο ζρνιηθήο έληαμεο, εληζρχεη ηα αηζζήκαηα απνμέλσζεο ησλ αιινδαπψλ καζεηψλ θαη ηέινο, επηδξά αξλεηηθά ζηα θίλεηξα κάζεζεο θαη ζηε ζρνιηθή ηνπο έληαμε. Απηφ πνπ απαηηείηαη είλαη ε παξάιιειε εληζρπκέλε πιαηζηαθή ηνπο ζηήξημε. Πίλαθαο Γ : Καηαλνκή αιινδαπψλ καζεηψλ ζε ζρνιεία φισλ ησλ βαζκίδσλ (2002/2003) Βαζκίδα

΢ύλνιν καζεηώλ

΢ύλνιν

%

αιινδαπώλ καζεηώλ Νεπηαγσγεία

138.304

9.503

6,9

Γεκνηηθά

633.235

54.570

8,6

Γπκλάζηα

328.309

22.693

6,9

Λύθεηα & ΣΔΔ

360.616

11.475

3,2

΢ύλνιν

1.460.464

98.241

6,7

Πηγή : Γκόηοβορ & Μάπκος, 2004

Πίλαθαο Δ : Αξηζκφο αιινδαπψλ καζεηψλ 1995-1999 ΢ρνιηθό έηνο

Αξηζκόο Αιινδαπώλ

% ηνπ ζπλόινπ ηνπ

καζεηώλ

καζεηηθνύ πιεζπζκνύ

1995-96

8.455

0,6

1996-97

12.572

0,8

1997-98

21.239

1,7

1998-99

35.751

2,5

Πηγή : Γπεηάκηρ, 2001

42

Πίλαθαο ΢Σ : Καηαλνκή αιινδαπψλ θαη ηνπ ζπλφινπ ησλ καζεηψλ ζηηο ζρνιηθέο κνλάδεο φισλ ησλ βαζκίδσλ (2002/2003) Καηεγνξία

Νεπηαγσγεία

Γεκνηηθά

Γπκλάζηα

Λύθεηα

καζεηώλ

&

ΣΔΔ

Αιινδαπνί

9,7%

55,5%

23,1%

11,7%

9,5

43,3

22,5

24,7

΢ύλνιν καζεηώλ

Πηγή : Γκόηοβορ / Μάπκος, 2003

Γηα πεξηζζφηεξα ζηνηρεία γηα ηνλ αξηζκφ ησλ αιινδαπψλ καζεηψλ ζηα ειιεληθά ζρνιεία βι. πίλαθα 23.

3. Νομικό και θεζμικό πλαίζιο Ζ παιηλλφζηεζε πνιιψλ ειιήλσλ κεηαλαζηψλ κεηά ην 1970, είρε ζέζεη απφ πνιχ λσξίο ην δήηεκα ηεο ελζσκάησζεο ησλ παηδηψλ απηψλ ζην ειιεληθφ ζρνιείν – βαζηθφο παξάγνληαο ηεο κεηέπεηηα ελζσκάησζήο ηνπο ζηελ ειιεληθή θνηλσλία. Σα αξρηθά κέηξα αθνξνχζαλ δεηήκαηα ηζνηηκίαο ηίηισλ ζπνπδψλ μέλσλ ζρνιείσλ, θαζψο θαη ηεο βαζκνινγίαο ησλ παιηλλνζηνχλησλ καζεηψλ. Ο Ν. 1404/1983 επηρείξεζε λα δψζεη κηα ιχζε ζην ζέκα κε ηελ ίδξπζε ηάμεσλ ππνδνρήο θαη θξνληηζηεξηαθψλ καζεκάησλ, κε ζθνπφ ηελ ηαρχηεξε δπλαηή ελζσκάησζε ησλ παηδηψλ απηψλ ζε ηάμε αλάινγε κε ηελ ειηθία ηνπο. Οη πξψηεο ηάμεηο ππνδνρήο αθνξνχζαλ απηνχο πνπ πξνέξρνληαλ απφ ηελ ηφηε Οκνζπνλδηαθή Γεξκαλία, θαη ζηε ζπλέρεηα ηνπο πξνεξρφκελνπο απφ αγγιφθσλεο ρψξεο. Οη ηάμεηο απηέο ζηαδηαθά κεηαηξάπεθαλ

ζε

εηδηθά

ζρνιεία

γηα

Αγγιφθσλνπο,

Γαιιφθσλνπο

θαη

Γεξκαλφθσλνπο καζεηέο.75 Πεξαηηέξσ ξπζκίζεηο έθεξε ν Ν. 1894/1990, ελψ γηα δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε θαη ίδξπζε “δηαπνιηηηζκηθνχ ζρνιείνπ” γίλεηαη ιφγνο ζην Ν. 2413/199676 (ζήκεξα ιεηηνπξγνχλ ζηελ Διιάδα 26 δηαπνιηηηζκηθά ζρνιεία). ΢εκαληηθφ επίζεο είλαη, φηη ν ηειεπηαίνο απηφο λφκνο ηδξχεη κε ην άξζξν 5 ην Ηλζηηηνχην

Παηδείαο

Οκνγελψλ

Γηαπνιηηηζκηθήο

Δθπαίδεπζεο,

σο

επίζεκν

ζπκβνπιεπηηθφ φξγαλν ηεο πνιηηείαο γηα δεηήκαηα εθπαίδεπζεο. Ο λνκηκνπνίεζε πνιιψλ ιαζξνκεηαλαζηψλ ζηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990 επέβαιε λέεο ξπζκίζεηο

75

Γεκνπιάο Κσλ/λνο, Παπαδνπνχινπ Γεζπ. (2004), “Έξεπλα γηα ηηο κνξθέο θνηλσληθήο έληαμεο ησλ νηθνλνκηθψλ κεηαλαζηψλ ζηε Πεξηθέξεηα Αηηηθήο, 2003-2004”, ΗΝΔ/Γ΢ΔΔ, Αζήλα, ζει. 44 76 Ο Ν. 2413/1996, ζην άξζξν 34, αλαθέξεη φηη ζθνπφο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο είλαη ε νξγάλσζε θαη ιεηηνπξγία ζρνιηθψλ κνλάδσλ πξσηνβάζκηαο θαη δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο γηα ηε παξνρή εθπαίδεπζεο ζε λένπο κε εθπαηδεπηηθέο, θνηλσληθέο, πνιηηηζηηθέο ή κνξθσηηθέο ηδηαηηεξφηεηεο.

43

φζνλ αθνξά ηηο ηάμεηο ππνδνρήο θαη ηα θξνληηζηεξηαθά καζήκαηα, αιιά θαη ηελ εμίζσζε ησλ αιινδαπψλ καζεηψλ κε ηνπο εκεδαπνχο φζνλ αθνξά ππνρξεψζεηο, δηθαηψκαηα θαη πξνυπνζέζεηο θνίηεζεο, πξάγκα πνπ έγηλε κε ην Ν. 2910/2001.77 Με ην λφκν απηφ, επλνήζεθε ε πξφζβαζε ησλ αλήιηθσλ αιινδαπψλ ζηελ εθπαίδεπζε, κε ηελ ππνρξέσζε ειάρηζηεο ζρνιηθήο θνίηεζεο, φπσο θαη γηα ηνπο Έιιελεο καζεηέο. Ο Ν. 2910/2001 ζην άξζξν 40, κεηαμχ ησλ άιισλ δηθαησκάησλ πνπ επηθπιιάζζεη γηα ηνπο ππεθφνπο ηξίησλ ρσξψλ, ππάγεη ηνπο αλήιηθνπο αιινδαπνχο πνπ δηακέλνπλ ζηελ ειιεληθή επηθξάηεηα ζηελ ππνρξέσζε ειάρηζηεο ζρνιηθήο θνίηεζεο, φπσο θαη νη εκεδαπνί, ρσξίο πεξηνξηζκνχο πξφζβαζεο ζηηο δξαζηεξηφηεηεο ηεο ζρνιηθήο θνηλφηεηαο. Σα δηθαηνινγεηηθά πνπ απαηηνχληαη γηα ηελ εγγξαθή ηνπο ζηα ζρνιεία είλαη ίδηα κε ησλ εκεδαπψλ, ελψ θαη‟εμαίξεζε κε ειιηπή δηθαηνινγεηηθά κπνξνχλ λα εγγξάθνληαη πξφζθπγεο πνπ ηεινχλ ππφ ηε πξναζηαζία ηεο Ύπαηεο Αξκνζηείαο ησλ Ζ.Δ., φζνη πξνέξρνληαη απφ πεξηνρέο φπνπ επηθξαηεί έθξπζκε θαηάζηαζε, φζνη έρνπλ θάλεη αίηεζε ρνξήγεζεο αζχινπ θαη φζνη δηακέλνπλ ζηελ Διιάδα, αθφκα θαη αλ δελ έρεη ξπζκηζηεί ε λφκηκε παξακνλή ηνπο. Δπίζεο, πξνβιέπεηαη πξφζβαζε ζηε παλεπηζηεκηαθή εθπαίδεπζε ππφ ηηο ίδηεο πξνυπνζέζεηο κε ηνπο εκεδαπνχο. Σα ίδηα πξνβιέπνπλ θαη ην άξζξν 72 ηνπ Ν. 3386/2005. Ο Ν. 2413/1996 δελ αληηκεηψπηδε ζαθψο ηα δεηήκαηα : ελψ ξχζκηδε κηα θαηάζηαζε “δηαπνιηηηζκηθφηεηαο”, ακθίπιεπξεο επαθήο δηαθνξεηηθψλ πνιηηηζκψλ, δελ ππήξρε θακία πξφβιεςε γηα ηελ επαθή ησλ Διιήλσλ καζεηψλ κε ηνπο πνιηηηζκνχο ησλ αιινδαπψλ καζεηψλ, ελψ αθφκα θαη ε πξφβιεςε πνπ πξάγκαηη ππήξρε γηα εηζαγσγή εηδηθψλ καζεκάησλ γιψζζαο ζηα δηαπνιηηηζκηθά ζρνιεία, δελ εθαξκφζηεθε πνηέ. Δπνκέλσο, κνλαδηθή επηδίσμε θαίλεηαη λα είλαη ε πξφζιεςε εθ κέξνπο ηνπ αιινδαπνχ καζεηή φισλ ησλ ζηνηρείσλ ηνπ γεγελνχο πνιηηηζκνχ, γεγνλφο πνπ θαζηζηά ηελ εθπαίδεπζε φρη “δηαπνιηηηζκηθή”, αιιά κάιινλ “αθνκνησηηθή”78. Γεληθά γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηνπ δεηήκαηνο απφ ηελ ειιεληθή πνιηηεία θαη θνηλσλία, ζεκαληηθά είλαη ηα εμήο ζηνηρεία :

77

Μνπζνχξνπ Λ.Μ. (2006), “Παηδηά παιηλλνζηνχλησλ θαη αιινδαπψλ ζηα ειιεληθά ζρνιεία” ζην Μπάγθαβνο Υ., Παπαδνπνχινπ Γ., (επηκ.), “Μεηαλάζηεπζε θαη έληαμε ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ ειιεληθή θνηλσλία”, Δθδ. Gutenberg, Αζήλα, ζει. 221-222 78 Μαπξνκκάηεο Γ., Σζηηζειίθεο Κσλ/λνο, (2004), “Ζ εθπαίδεπζε ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ Διιαδα (1990-2003)”, Πνιηηηθέο θαη Δθαξκνγέο, ζην Παχινπ Μηιη., Υξηζηφπνπινο Γεκ. (2004), “Ζ Διιάδα ηεο Μεηαλάζηεπζεο”, Αζήλα, εθδ. Κξηηηθή, ζει. 121-140. Βι. επίζεο Νάηζν Λ., (2000), “Γηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε. Ζ απνδνρή κέζα απφ ηε δηαθνξεηηθφηεηα ζην δεκνηηθφ ζρνιείν Νέσλ Δπηβαηψλ”, ζην Καζηκάηε Κνχια (επηκ.), “Φαηλφκελα θνηλσληθήο παζνγέλεηαο ζε νκάδεο θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ”, Αζήλα, ΤΠ.ΔΞ. – Πάληεην Παλ/κην – ΚΔΚΜΟΚΟΠ

44



Παξά ην γεγνλφο φηη ε ειιεληθή εθπαίδεπζε έρεη εκπεηξία απφ ηε ζεζκνζέηεζε ζρνιείσλ γηα ηηο αλάγθεο γισσζηθψλ θαη ζξεζθεπηηθψλ ηδηαηηεξνηήησλ (κνπκνπικάλνη ηεο Θξάθεο, Αξκέληνη, θηι.), εκθαλίδεηαη ηδενινγηθά δηζηαθηηθή ζηα εθπαηδεπηηθά δεηήκαηα ησλ κε Διιήλσλ πνιηηψλ.



΢ηελ Διιάδα, ε ηδέα ηεο πνιππνιηηηζκηθήο θνηλσλίαο είλαη παξεμεγεκέλε, θαη πεξηνξίδεηαη ζηελ έλλνηα ελφο θπξίαξρνπ πνιηηηζκνχ πνπ αλέρεηαη ηνπο ππφινηπνπο.



Σν δεηνχκελν είλαη ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα λα απνβιέπεη φρη κφλν ζηελ αθνκνίσζε, αιιά θαη ζηελ θνηλσληθνπνίεζε ησλ αιινδαπψλ καζεηψλ, ελψ ιφγν ζηηο ζρεηηθέο απνθάζεηο πξέπεη λα απνθηήζνπλ θαη νη θνηλφηεηεο ησλ κεηαλαζηψλ πνπ δηακέλνπλ ζηελ Διιάδα. Δπίθεληξν πξέπεη λα είλαη ε ελίζρπζε ηεο εζληθήο ηαπηφηεηαο θαη ηνπ γισζζηθνχ ζηνηρείνπ, αθνχ απηά είλαη ηα ζπζηαηηθά ηεο θνηλήο ζπλείδεζεο κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο νκάδαο.



Σν ζρεηηθφ λνκνζεηηθφ πιαίζην θξίλεηαη απαξαίηεην λα αλακνξθσζεί ψζηε ζηφρνο λα είλαη ε ρνξήγεζε νπζηαζηηθήο παηδείαο θαη δεκηνπξγίαο φξσλ θνηλσληθήο έληαμεο.

ζη. Θπηζκεία 1. Οι μοςζοςλμάνοι μεηανάζηερ Ζ ζξεζθεπηηθή πνηθηιφηεηα ηεο ζχγρξνλεο Διιάδαο έρεη εκπινπηηζηεί κε ηελ εηζξνή ησλ κεηαλαζηψλ. Τπνινγίδεηαη φηη ην 60% ησλ κεηαλαζηψλ είλαη θαζνιηθνί, πξνηεζηάληεο, νπλίηεο

θαη

κνπζνπικάλνη. ΢ε κηθξφηεξν βαζκφ ππάξρνπλ

εγθαηεζηεκέλνη ζηελ ρψξα βνπδηζηέο, ζηρ θαη ηλδνπτζηέο. Ζ απνδνρή ησλ ζξεζθεπηηθψλ απηψλ νκάδσλ απφ ηνλ γεγελή πιεζπζκφ πνηθίιεη, θπξίσο κε βάζε ηελ νκάδα πνπ θέξεη ηε ζξεζθεία : νπσζδήπνηε ιηγφηεξα πξνβιήκαηα – απφ θαζαξά ζξεζθεπηηθή πιεπξά – αληηκεησπίδνπλ κεηαλάζηεο πνπ αλήθνπλ ζηελ ρξηζηηαληθή ζξεζθεία, ελψ ηα κεγαιχηεξα πξνβιήκαηα απνδνρήο θαη έληαμεο γλσξίδνπλ νη ππφινηπνη, δειαδή «νη δηαθνξεηηθνί». Σα άηνκα απηά κεηνλνηηθνπνηνχληαη θαη ε έληαμή ηνπο ζηε ρψξα ππνδνρήο, ζε νκάδεο, πξνθχπηεη θαη απφ ηελ ζξεζθεπηηθή ηνπο ηαπηφηεηα. Δηδηθφηεξα ζηε πεξίπησζε ησλ κνπζνπικάλσλ, ε έληαμε απηή παίδεη ζεκαληηθφηεξν ξφιν θαζψο βξηζθφκελνη ζε έλα αιιφζξεζθν

πεξηβάιινλ

αλαπηχζζνπλ ζξεζθεπηηθά δίθηπα αιιειεγχεο, ππεξβαίλνληαο εζληθέο δηαθνξέο. ΢εκεηψλεηαη, φηη ε ζξεζθεία απνηειεί έλα θαη‟εμνρήλ αμηαθφ ζχζηεκα θαη αγγίδεη

45

θνηλσληθέο αμίεο νκάδεο, ζπλεπψο είλαη απφ ηνπο παξάγνληεο εθείλνπο πνπ δχζθνια αιιάδνπλ ή επεξεάδνληαη απφ εμσηεξηθνχο παξάγνληεο πνπ πξνέξρνληαη απφ ηηο δηαθνξεηηθέο αμίεο ηεο θνηλσλίαο ππνδνρήο θαη απφ θξαηηθέο πνιηηηθέο.79 Οη πξψηνη κνπζνπικάλνη κεηαλάζηεο έθζαζαλ ζηελ Διιάδα ζηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1970 (απφ Αίγππην, Μαξφθν θαη Παθηζηάλ). ΢ήκεξα, επί ηνπ ζπλφινπ ησλ κνπζνπικάλσλ κεηαλαζηψλ, πεξίπνπ ην 40% είλαη εγθαηεζηεκέλνη ζηελ επξχηεξε πεξηνρή ηεο Αζήλαο θαη ην 7% ζηε Θεζζαινλίθε. ΢ε έξεπλα πνπ δηεμήρζε ην 1998 πξνέθππηε φηη ην 29,5% ησλ κεηαλαζηψλ πνπ δνχζαλ ηε ρξνληά εθείλε ζηελ Αζήλα ήηαλ κνπζνπικάλνη.80 Καηά θχξην ιφγν, νη νκάδεο απηέο νξγαλψλνληαη ζε εζληθέο θνηλφηεηεο ή ζξεζθεπηηθέο νξγαλψζεηο (νχκα), κέζα ζε κηα επξχηεξε ηζιακηθή θνηλφηεηα ησλ πηζηψλ. Κπξηφηεξεο ηέηνηεο θνηλφηεηεο ζηελ Διιάδα είλαη ε παθηζηαληθή (15.00035.000), ε αηγππηηαθή (15.000-35.000), ε ληγεξηαλή81 (2.000-3.000), ε αιγεξηλή (1.000), ε κπαλγθιαληεζηαλή (8.500-20.000). ΢εκαληηθφο είλαη θαη ν αξηζκφο ησλ Αθγαλψλ, θαζψο θαη ησλ κεηαλαζηψλ ησλ πξνεξρφκελσλ απφ ηηο ρψξεο ηνπ Μαγθξέκπ (πεξίπνπ 2.00082). Κνηλφηεηα κνπζνπικαληθή έρνπλ θαη νη Αιβαλνί κεηαλάζηεο, σζηφζν γηα ηνπο πεξηζζφηεξνπο ην Ηζιάκ παίδεη έλα δεπηεξεχνληα ξφιν, ελψ πνιιέο θνξέο ακθηζβεηείηαη θαη ε ζξεζθεπηηθφηεηά ηνπο. Μεηαμχ ησλ κνπζνπικάλσλ, κφλν έλα 15% δειψλεη θαηαγσγή απφ ηελ Αιβαλία, γεγνλφο πνπ ππνδειψλεη θαη ηε δηζηαθηηθφηεηα ηεο ζπγθεθξηκέλεο νκάδαο λα δειψζεη ηε ζξεζθεία ηεο. ΢ε φιεο ηηο άιιεο πεξηπηψζεηο, ε ζξεζθεία είλαη θαζνξηζηηθφ ζηνηρείν ηεο ζπλνρήο ηνπο ζηελ αιιφζξεζθε ρψξα, ζαλ απνηέιεζκα ηνπ ξφινπ πνπ έπαηδε ε ζξεζθεία ζηε θνηλσληθή ηνπο δσή θαη ζηε ρψξα πξνέιεπζήο ηνπο. Πνιιέο νξγαλψζεηο ζηφρν έρνπλ ηελ δεκηνπξγία δνκψλ αιιειεγχεο – έρνληαο ζπζηαζεί ζχκθσλα κε ην ειιεληθφ δίθαην - ελψ άιιεο απιά ζηνρεχνπλ ζηελ δηδαζθαιία θαη πξναγσγή ηεο ηζιακηθήο πίζηεο. Παξά ην γεγνλφο φηη νη νξγαλψζεηο δελ αληηκεηψπηζαλ λνκηθέο δπζθνιίεο

79

Γεκνπιάο Κσλ/λνο, Παπαδνπνχινπ Γεζπ. (2004), ν.π., ζει. 286 - 287 Φεκκέλνο Ηνξδ. (2001), “Νέα εξγαζία θαη αλεπίζεκνη κεηαλάζηεο ζηε κεηξνπνιηηηθή Αζήλα”, ζην “Μεηαλάζηεο ζηελ Διιάδα”, Μαξβάθεο Αζ., Παξζάλνγινπ Γ., Παχινπ Μ., (επηκ.), Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα 81 Όληε Πάηξηθ (2001), “Νηγεξηαλή Κνηλφηεηα Διιάδαο ”, ζην “Μεηαλάζηεο ζηελ Διιάδα”, Μαξβάθεο Αζ., Παξζάλνγινπ Γ., Παχινπ Μ., (επηκ.), Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα 82 Αιί ΢αθίκπ (2001), “Κνηλφηεηα ηνπ Μαγθξέκπ”, ζην “Μεηαλάζηεο ζηελ Διιάδα”, Μαξβάθεο Αζ., Παξζάλνγινπ Γ., Παχινπ Μ., (επηκ.), Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα 80

46

θαηά ηε ζχζηαζή ηνπο, βξίζθνληαη θαζεκεξηλά κπξνζηά ζε πνηθίια εκπφδηα πνπ ζέηνπλ ζνβαξφ ζέκα ζξεζθεπηηθήο ειεπζεξίαο ζηε ρψξα καο.

2. Ζ πποζηαζία ηηρ θπηζκεςηικήρ ελεςθεπίαρ Ζ ζξεζθεπηηθή ειεπζεξία ζηελ Διιάδα θαηνρπξψλεηαη πξσηαξρηθά ζην ΢χληαγκα, φπνπ ζην άξζξν 5 παξ. 2 γίλεηαη ιφγνο γηα ηελ απφιπηε πξνζηαζία ηεο δσήο, ηεο ηηκήο θαη ηεο ειεπζεξίαο φζσλ βξίζθνληαη ζηελ ειιεληθή επηθξάηεηα “...ρσξίο δηάθξηζε εζληθφηεηαο, θπιήο, γιψζζαο θαη ζξεζθεπηηθψλ ή πνιηηηθψλ πεπνηζήζεσλ.” Παξάιιεια, ην άξζξν 13 αλαθέξεη φηη ε ειεπζεξία ηεο ζξεζθεπηηθήο ζπλείδεζεο είλαη απαξαβίαζηε θαη φηη νη λφκνη πξνζηαηεχνπλ ηελ ηέιεζε ησλ ζρεηηθψλ κε ηε ιαηξεία θάζε γλσζηήο ζξεζθείαο, εθφζνλ ε άζθεζή ηνπο δελ πξνζβάιιεη ηε δεκφζηα ηάμε ή ηα ρξεζηά ήζε. Καζνξίδεηαη επίζεο φηη νη ιεηηνπξγνί ησλ γλσζηψλ ζξεζθεηψλ ππφθεηληαη ζηελ επνπηεία ηεο Πνιηηείαο θαη ζηηο ππνρξεψζεηο απέλαληί ηεο, φπσο θαη απηνί ηεο επηθξαηνχζαο ζξεζθείαο. Δπίζεο, ε ζξεζθεπηηθή ειεπζεξία ζηε ρψξα καο θαηνρπξψλεηαη θαη απφ ηελ Δπξσπατθή ΢χκβαζε Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ, φπνπ ζην άξζξν 9 γίλεηαη ιφγνο γηα ειεπζεξία ηεο ζθέςεσο, ηεο ζπλεηδήζεσο θαη ηεο ζξεζθείαο, ελψ ην άξζξν 14 απαγνξεχεη ηηο δηαθξίζεηο. Σν Γηεζλέο ΢χκθσλν γηα ηα Αηνκηθά θαη Πνιηηηθά Γηθαηψκαηα ζηα άξζξα 18 θαη 27 θαηνρπξψλεη θαη πάιη ηελ ειεπζεξία ηεο ζθέςεσο, ηεο ζπλεηδήζεσο θαη ηεο ζξεζθείαο, θαζψο θαη αλαθέξεηαη ζηα δηθαηψκαηα ησλ κεηνλνηήησλ, ζηηο νπνίεο πεξηιακβάλνληαη θαη νη κεηαλάζηεο εξγάηεο (General Comment on Article 27, 1994).83 Αλάινγεο δηαηάμεηο ππάξρνπλ θαη ζηε Γηεζλή ΢πλζήθε γηα ηα Γηθαηψκαηα ηνπ Παηδηνχ (άξζξα 14 θαη 30). Αζθαιψο, ε ζξεζθεπηηθή ειεπζεξία θαζνξίδεηαη θαη απφ ηελ εξκελεία πνπ έρνπλ ηχρεη φιεο απηέο νη δηαηάμεηο απφ ηα ειιεληθά δηθαζηήξηα θαη ην Δπξσπατθφ Γηθαζηήξην Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ, θαζψο θαη ηηο έλλνκεο ζρέζεηο ηεο Διιεληθήο Οξζφδνμεο Δθθιεζίαο κε ηηο ινηπέο γλσζηέο ζξεζθείεο θαη ην θξάηνο.84 Ο Ν. 3304/2005 ζέηεη ζην άξζξν 1 ζαλ ζθνπφ ηνπ ηελ θαηαπνιέκεζε ησλ δηαθξίζεσλ “…ιφγσ ζξεζθεπηηθψλ ή άιισλ πεπνηζήζεσλ...ζην ηνκέα ηεο απαζρφιεζεο θαη ηεο εξγαζίαο”. ΢ηε ζπλέρεηα ζην άξζξν 7 θαζνξίδεηαη ε έλλνηα ηεο άκεζεο θαη ηεο 83

Ρνχθνπλαο Δκκ., (1995), “Γηεζλήο Πξνζηαζία ησλ Αλζξσπίλσλ Γηθαησκάησλ”, Δθδ. Δζηία, Αζήλα, ζει. 90-91, 95, 179-183, 194-197 84 Σζηηζειίθεο Κσλ/λνο, (2004), “Ζ ζξεζθεπηηθή ειεπζεξία ησλ κεηαλαζηψλ : Ζ πεξίπησζε ησλ κνπζνπικάλσλ”, ζην Παχινπ Μηιη., Υξηζηφπνπινο Γεκ. (2004), “Ζ Διιάδα ηεο Μεηαλάζηεπζεο”, Αζήλα, εθδ. Κξηηηθή, ζει. 276

47

έκκεζεο δηάθξηζεο φζνλ αθνξά ηε πξφζβαζε ζηελ εξγαζία θαη ηελ απαζρφιεζε, θαη νξίδεηαη φηη απαγνξεχεηαη ε άληζε κεηαρείξηζε θαη ζε δεηήκαηα απνιχζεσλ, ακνηβψλ, ζπκκεηνρήο ζε επαγγεικαηηθέο νξγαλψζεηο θαη πξφζβαζεο ζε φια ηα είδε θαη επίπεδα επαγγεικαηηθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ.

3. Τα πποβλήμαηα ένηαξηρ ηηρ μοςζοςλμανικήρ κοινόηηηαρ Οη αιινδαπνί κνπζνπικάλνη κεηαλάζηεο ζηε ρψξα καο αληηκεησπίδνπλ κηα ζεηξά πξνβιεκάησλ ζήκεξα, πνπ θαηά θχξην ιφγν απνξξένπλ ηφζν απφ ηελ πξσηνθαζεδξία κηαο “επηθξαηνχζαο” ζξεζθείαο, ηεο Οξζφδνμεο Υξηζηηαληθήο, φζν θαη απφ ηε δηζηαθηηθφηεηα ηεο Πνιηηείαο θαη ησλ εθάζηνηε θπβεξλήζεσλ λα ηεξήζνπλ ίζεο απνζηάζεηο. Σα θπξηφηεξα εμ απηψλ είλαη ε αλππαξμία κνπζνπικαληθψλ ιαηξεπηηθψλ ρψξσλ θαζψο θαη ε αλαγλψξηζε ησλ πξάμεσλ ησλ κνπζνπικάλσλ ηεξνπξγψλ, φζνλ αθνξά ηε ηέιεζε γάκσλ. Πξφθεηηαη γηα δχν δεηήκαηα πνπ έρνπλ ζαλ απνηέιεζκα ηε δεκηνπξγία εκπνδίσλ ζηε θνηλσληθή ελζσκάησζε αηφκσλ πνπ αλήθνπλ ζε ζξεζθεία άιιε, πέξαλ ηελ επηθξαηνχζαο. ΢ηελ Διιάδα ζήκεξα (κε εμαίξεζε ηε Θξάθε, ηε Ρφδν θαη ηε Κσ), δελ ππάξρνπλ κνπζνπικαληθνί ιαηξεπηηθνί ρψξνη, αθνχ ην Ηζιάκ ζεσξείηαη μέλν αμηαθφ πνιηηηζκηθφ ζχζηεκα.85 Σν δήηεκα ηεο αλέγεξζεο ηεκέλνπο ζηελ Αζήλα έρεη δεκηνπξγήζεη πιήζνο αληηδξάζεσλ ζην παξειζφλ, ήδε απφ ην 1984, φηαλ είρε γίλεη γηα πξψηε θνξά ζρεηηθφ αίηεκα. Οη ρψξνη πνπ ρξεζηκνπνηνχλ νη κνπζνπικάλνη είλαη εκηπαξάλνκνη, θαη ιεηηνπξγνχλ ζε ππφγεηα πνιπθαηνηθηψλ, καγαδηά, γθαξάδ, θ.α. δηάζπαξηα ζε φιε ηελ Αζήλα, αιιά θαη ζε άιιεο πφιεηο ηεο ρψξαο. ΢ηε πεξηνρή ηεο Αζήλαο ππνινγίδεηαη φηη ιεηηνπξγνχλ πεξί ηνπο 60 ρψξνπο ιαηξείαο, εθ ησλ νπνίσλ πεξίπνπ πέληε ζπληεξνχληαη απφ κεηαλάζηεο απφ ην Μπαγθιαληέο, πέληε απφ Παθηζηαλνχο κεηαλάζηεο, θαη ηα ππφινηπα ζπγθεληξψλνπλ πηζηνχο ρσξίο εζληθή δηάθξηζε.86 Όιεο νη θπβεξλήζεηο έρνπλ δείμεη αλαβιεηηθφηεηα σο πξνο ην ζέκα απηφ, παξαζπξφκελεο θπξίσο απφ ηελ ερζξηθή ζηάζε ηεο θνηλήο γλψκεο, εηδηθά ησλ θαηνίθσλ ησλ πεξηνρψλ πνπ έρνπλ, θαηά θαηξνχο, ζεσξεζεί ππνςήθηεο γηα ηελ εγθαηάζηαζε ηεκέλνπο. Σν ζέκα ηέζεθε ζε λέα βάζε, θαηά κε αθνξκή ηε δηνξγάλσζε ησλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ ζηελ Αζήλα ην 2004, θαη ζπκθσλήζεθε ηφηε ε αλέγεξζε ηδακηνχ ζηελ 85

Σε ζηηγκή πνπ ηα ηδακηά ζηε Θξάθε, αιιά θαη ζε άιια κέξε ηεο ρψξαο, φπσο ε Ρφδνο θαη ε Κσο, ζεσξνχληαη σο ηνπηθφ θνιθιφξ, θαη νπδφισο απαζρνινχλ ηνπο ληφπηνπο θαηνίθνπο.

86 Σζηηζειίθεο Κσλ/λνο, ν.π. 285

48

Παηαλία θαη ε ίδξπζε Ηζιακηθνχ Πνιηηηζηηθνχ Κέληξνπ, κεηά απφ πξφηαζε ηεο ΢ανπδηθήο Αξαβαίαο, σζηφζν θαη πάιη νη εξγαζίεο αλέγεξζεο αλαβιήζεθαλ.87 Ηδηαίηεξα πξνβιήκαηα αλαθχπηνπλ γηα ηνπο κνπζνπικάλνπο κεηαλάζηεο φζνλ αθνξά ηελ έιιεηςε αλαγλσξηζκέλσλ ζξεζθεπηηθψλ ηεξνπξγψλ θαη ηελ αδπλακία αλαγλψξηζεο ησλ πξάμεσλ (γάκνη θηι.) ησλ ηεξνπξγψλ ζηα άηππα ηδακηά πνπ ιεηηνπξγνχλ ζηελ Αζήλα88. Σν δήηεκα δελ ηίζεηαη σο πξνο ηα έλλνκα απνηειέζκαηα πνπ επηθέξεη ν γάκνο, αιιά ζηε πηζηνπνίεζε ηεο απζεληηθφηεηαο ηνπ κνπζνπικάλνη ηεξνπξγνχ, αθνχ ν αξκφδηνο γηα ηε πεξίπησζε απηή θνξέαο δελ απνζαθελίδεηαη. Έηζη πνιινί κνπζνπικάλνη κεηαλάζηεο επηιέγνπλ είηε λα πξαγκαηνπνηήζνπλ ηε πξάμε ζηε ρψξα πξνέιεπζήο ηνπο, ψζηε απηή λα εγγξαθεί αλαγθαζηηθά εθ ησλ πζηέξσλ ζηα ειιεληθά ιεμηαξρεία σο αλαγλψξηζε αιινδαπήο απφθαζεο, άιινη επηιέγνπλ ηνλ πνιηηηθφ γάκν θαη άιινη ηε πξαγκαηνπνίεζή ηνπ ζηε Θξάθε, ελψπηνλ εληεηαικέλσλ ηεξνπξγψλ. Καη ε ηειεπηαία απηή δπλαηφηεηα σζηφζν, πεξηνξίζηεθε χζηεξα απφ γλσκνδφηεζε ηνπ Ννκηθνχ ΢πκβνπιίνπ ηνπ Κξάηνπο (347/7.10.2003) θαη

ηε

ζπλαθφινπζε

απφθαζε

ηνπ

πθππνπξγνχ

Δζσηεξηθψλ

89

(Φ.97920/20138/31.10.2003).

Άιια ζξεζθεπηηθά δεηήκαηα δελ έρεη αθφκα αληηκεησπίζεη ε ειιεληθή θνηλσλία, ζε αληίζεζε κε άιιεο επξσπατθέο, θαζψο ην ζέκα ηεο ελδπκαζίαο θαη ηεο καληίιαο δελ έρεη ηεζεί καδηθά ζε πεξηνρέο εθηφο ηεο Θξάθεο. Γίλεηαη θαλεξφ φηη ε ελζσκάησζε κηαο νξηζκέλεο νκάδαο κεηαλαζηψλ, ησλ κνπζνπικάλσλ, θαζίζηαηαη πξνβιεκαηηθή, ιφγσ ηεο αλππαξμίαο ξπζκηζηηθνχ πιαηζίνπ πνπ λα εμαζθαιίδεη δηθαηψκαηα ζξεζθεπηηθήο ειεπζεξίαο ζηα άηνκα απηά, θαζψο θαη ιφγσ ηεο δηζηαθηηθφηεηαο ησλ αξκφδησλ ειιεληθψλ αξρψλ λα πηνζηήζνπλ ζρεηηθέο ξπζκίζεηο. Σν δήηεκα, αζθαιψο, ηεο ζξεζθεπηηθήο ηνπο

ειεπζεξίαο

ζπλδέεηαη άκεζα θαη κε πξνθαηαιήςεηο ζρεηηθά κε ηελ “αιινίσζε” ηεο ρξηζηηαληθήο ηαπηφηεηαο ησλ Διιήλσλ απφ ηνπο “μέλνπο”, κε άκεζε ζπλέπεηα ξαηζηζηηθέο ζπκπεξηθνξέο, πνπ έρνπλ ηε ζησπεξή απνδνρή ησλ αξρψλ.

87

Ο Ν. 2833/2000 ζην άξζξν 7 πξνβιέπεη ηελ αλέγεξζε ηδακηνχ θαη Ηζιακηθνχ Κέληξνπ. Σζηηζειίθεο Κσλ/λνο, ν.π. 290 - 302 89 Με ηελ απφθαζε απηή, απαγνξεπφηαλ ε ηέιεζε γάκνπ ελψπηνλ κνπθηή ηεο Θξάθεο : 1) κνπζνπικάλνπ κε κε κνπζνπικάλν, 2) Έιιελα πνιίηε κε αιινδαπφ, 3) κνπζνπικάλνπ πνπ δεη εθηφο Θξάθεο 88

49

δ. Ο Ν. 3386/2005 θαη ε θνηλωληθή έληαμε Παξά ηε γξήγνξε, ζρεηηθά κε άιιεο ρψξεο, κεηαηξνπή ηεο Διιάδαο απφ ρψξα απνζηνιήο κεηαλαζηψλ ζε ρψξα ππνδνρήο, νη λνκνζεηηθέο ξπζκίζεηο ειάρηζηα θαηφξζσζαλ λα επηηχρνπλ απνηειεζκαηηθή δηαθχιαμε ησλ ζπλφξσλ θαη πεξηνξηζκφ ησλ παξάλνκα δηακελφλησλ αιινδαπψλ ζηε ρψξα θαη Ν. 1975/1991 δελ θαηφξζσζε λα ξπζκίζεη απνηειεζκαηηθά φζα επηρεηξήζεθε λα ξπζκίζεη. Έηζη, παξά ην γεγνλφο φηη κεγάινο αξηζκφο κεηαλαζηψλ δηέκελε ζηε ρψξα θαη ζπλεηζέθεξε ζηελ εζληθή νηθνλνκία, παξέκελε ζην θνηλσληθφ πεξηζψξην, κε ζπλζήθεο δηαβίσζεο θαηψηαηεο, θαη κε απνηέιεζκα ηελ εκθάληζε θαηλνκέλσλ παξαβαηηθφηεηαο. Σα π.δ. 358 θαη 359/1997 θαζηέξσζαλ έλα λέν ζχζηεκα θαηαγξαθήο θαη ελζσκάησζεο ηνπ πιεζπζκνχ ησλ παξάλνκσλ αιινδαπψλ, ελψ ζηε ζπλέρεηα, ν Ν. 2910/2001, θαηά γεληθή νκνινγία, δελ απέδσζε ηα πξνζδνθψκελα απνηειέζκαηα, ιφγσ ησλ εμαηξεηηθά πνιχπινθσλ γξαθεηνθξαηηθψλ δηαδηθαζηψλ πνπ πξνέβιεπε, αιιά θαη ιφγσ ηεο έιιεηςεο ζαθνχο ζηφρνπ, πξάγκα πνπ νδήγεζε ζε ζπρλέο παξεκβάζεηο ηνπ ΢πλεγφξνπ ηνπ Πνιίηε, πεξηζζφηεξν απφ νπνηνλδήπνηε άιιν λφκν επζχλεο εθαξκνγήο ηνπ ΤΠ.Δ΢.Γ.Γ.Α. Κάησ απφ ην βάξνο απηψλ ησλ θελψλ θαη παξαιείςεσλ, ςεθίζηεθε ν Ν. 3386/2005, πνπ γηα πξψηε θνξά ζηελ Διιάδα, πεξηέρεη ξπζκίζεηο ζρεηηθέο κε ηελ θνηλσληθή έληαμε ησλ κεηαλαζηψλ ζηε ρψξα. ΢χκθσλα κε ηελ εηζεγεηηθή έθζεζε ηνπ λφκνπ, ε θνηλσληθή έληαμε νξίδεηαη σο ε πνιπδηάζηαηε δηαδηθαζία πνπ επηηξέπεη ζηνπο λφκηκα δηακέλνληεο ζηε ρψξα ππεθφνπο λα έρνπλ κηα αλαινγηθά ηζφηηκε ζπκκεηνρή ζηελ θνηλσληθή, νηθνλνκηθή, θαη πνιηηηζηηθή δσή, αιιά θαη ηνπο ππνρξεψλεη λα ζέβνληαη ηνπο ζεκειηψδεηο θαλφλεο θαη ηηο αμίεο ηεο ειιεληθήο θνηλσλίαο. Παξάιιεια, ππνρξενχληαη λα πξνζαξκφδνληαη ζηνπο ζηφρνπο ηνπ Οινθιεξσκέλνπ Πξνγξάκκαηνο Γξάζεο πνπ εγγπάηαη ηελ επηηπρή έληαμή ηνπο, ρσξίο λα ρξεηάδεηαη λα εγθαηαιείςνπλ ηελ εζληθή ηαπηφηεηά ηνπο.(παξ. 1, άξζξν 65). ΢ηε δεχηεξε παξάγξαθν ηνπ άξζξνπ 65, ηνλίδεηαη ην εχξνο ησλ δξάζεσλ ηεο θνηλσληθήο έληαμεο αλαθέξεηαη ζε φινπο ηνπο ππεθφνπο ηξίησλ ρσξψλ πνπ έρνπλ εηζέιζεη θαη δηακέλνπλ ζηε ρψξα, απφ ηελ αξρή ηεο εηζφδνπ ηνπο, θαη ηδηαίηεξα εθφζνλ ακέζσο κεηά ε δηακνλή ηνπο θαηαζηεί κφληκε ζε θάπνην βαζκφ, θαζψο θαη ηνπο ππεθφνπο δεχηεξεο θαη ηξίηεο γεληάο, ηνπο πξφζθπγεο θαη ηα άηνκα πνπ ηεινχλ ππφ θαζεζηψο δηεζλνχο πξνζηαζίαο. Ηδηαίηεξα ζεσξείηαη φηη αλαθέξεηαη ζηνπο ππεθφνπο πνπ δελ ζθέπηνληαη λα εγθαηαιείςνπλ ηελ Διιάδα, πνπ ε εξγαζία ηνπο δελ έρεη πξνζσξηλφ ραξαθηήξα, θαη ζηα κέιε ησλ νηθνγελεηψλ ηνπο πνπ έρνπλ εηζέιζεη ζηε ρψξα ζηα πιαίζηα ησλ 50

ξπζκίζεσλ ηεο νηθνγελεηαθήο επαλέλσζεο. Ζ ίδηα παξάγξαθνο αλαθέξεη φηη ε επηηπρήο νινθιήξσζε ησλ δξάζεσλ απηψλ απαηηεί ηε ρνξήγεζε ζπγθεθξηκέλσλ δηθαησκάησλ φκνησλ κε ησλ εκεδαπψλ. Παξάιιεια, γίλεηαη αλαθνξά ζε κέηξα ηα νπνία κειινληηθά ζα θαλνχλ ρξήζηκα γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ρψξαο πξνέιεπζεο ησλ ππεθφσλ ηξίησλ ρσξψλ, ζε πεξίπησζε επηζηξνθήο ηνπο. ΢ην άξζξν 66 θαζνξίδεηαη φηη, κε ζηφρν ηελ νκαιή πξνζαξκνγή θαη έληαμε ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ ειιεληθή θνηλσλία, ην Τπνπξγείν Δζσηεξηθψλ, Γεκφζηαο Γηνίθεζεο θαη Απνθέληξσζεο εθαξκφδεη Οινθιεξσκέλν Πξφγξακκα Γξάζεο ζε ζπλεξγαζία κε ηα θαζ‟χιελ αξκφδηα ππνπξγεία θαη θνξείο, ιακβάλνληαο πάληα ππφςε ηελ δηαθνξεηηθφηεηά ηνπο θαη ηελ πνιηηηζκηθή ηνπο ηδηαηηεξφηεηα. Καηά ην ζρεδηαζκφ θαη ηελ πινπνίεζή ηνπ ιακβάλνληαη ππφςε αξρέο πνπ είλαη δεζκεπηηθέο γηα φινπο ηνπο ζπκκεηέρνληεο ζε θεληξηθφ, πεξηθεξεηαθφ θαη ηνπηθφ επίπεδν. Οη αξρέο απηέο είλαη νη εμήο : -

Ζ απνθπγή θάζε κνξθήο δηάθξηζεο, είηε ιφγσ θχινπ, είηε θπιήο, ρξψκαηνο, πξνέιεπζεο, πεπνηζήζεσλ, πνιηηηθψλ θξνλεκάησλ, θ.α.

-

Καζηεξψλεηαη ε αξρή ηεο ίζεο κεηαρείξηζεο, θπξίσο ζην ηνκέα ηεο απαζρφιεζεο, ψζηε λα εληζρπζεί ε εζληθή νηθνλνκία, αιιά θαη ζε ηνκείο θνηλσληθνχο θαη πνιηηηζηηθνχο ψζηε λα πξνσζεζεί ε θνηλσληθή ζπλνρή

-

Ο ζεβαζκφο ησλ ζεκειησδψλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ, έηζη φπσο απηά πξνζηαηεχνληαη απφ ηελ εζσηεξηθή έλλνκε ηάμε γηα φινπο ηνπο Έιιελεο πνιίηεο, θπξίσο φηαλ απηά αλαθέξνληαη ζε πξνζηαζία ηεο πνιηηηζηηθήο θαη ζξεζθεπηηθήο ηδηαηηεξφηεηαο.

-

Δπηδηψθεηαη ε αλάδεημε θαη πξνβνιή ηεο ζπκβνιήο ησλ κεηαλαζηψλ ζην θνηλσληθφ γίγλεζζαη ηεο ρψξαο, θαη ππνζηεξίδνληαη νη πξνζπάζεηεο πνπ θαηαβάιινπλ γηα ηελ νηθνλνκηθή επηβίσζή ηνπο απφ ίδηνπο πφξνπο θαη γηα ηε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο δσήο ηνπο.

-

Δπηδηψθεηαη, επίζεο, ε ζηήξημε ηεο ζπλνρήο ηεο νηθνγέλεηάο ηνπο θαη ε ελίζρπζε ησλ θνηλσληθψλ δηθηχσλ ζηα νπνία δξαζηεξηνπνηνχληαη.

-

Δληζρχεηαη ε ζπκκεηνρή ηνπο ζην ζρεδηαζκφ, ζηελ πινπνίεζε θαη ζηελ αμηνιφγεζε ησλ πνιηηηθψλ έληαμεο, ψζηε λα κπνξνχλ λα παίδνπλ ζπκβνπιεπηηθφ ξφιν ζε δεηήκαηα πνπ ηνπο αθνξνχλ, φζν ην δπλαηφ πεξηζζφηεξν.

΢ηφρνο ησλ παξαπάλσ αξρψλ είλαη ε αλάπηπμε ελφο βέιηηζηνπ πξνηχπνπ νκαιήο πξνζαξκνγήο θαη έληαμεο ησλ λνκίκσο δηακελφλησλ ζηε ρψξα, κε ζεβαζκφ ζηε 51

δηαθνξεηηθφηεηα. Παξάιιεια, ζηνρεχεηαη ε δεκηνπξγία κέηξσλ πνιηηηθήο θαη δξάζεσλ πνπ ζα είλαη δπλαηφ λα κεηξεζνχλ πνζνηηθά θαη πνηνηηθά. Σν Πξφγξακκα δηαξζξψλεηαη ζε ππνπξνγξάκκαηα αλά ηνκέα έληαμεο θαη πεξηιακβάλεη ζεζκηθέο παξεκβάζεηο, ππνδνκέο, ππεξεζίεο πνπ ζα παξέρνπλ ζηνπο κεηαλάζηεο πιεξνθνξίεο θαη δηεπθνιχλζεηο ζε φηη αθνξά ηε πξνψζεζή ηνπο ζηελ αγνξά εξγαζίαο, ζηηο θνηλσληθέο ππεξεζίεο, ζηελ εθκάζεζε ηεο ειιεληθήο γιψζζαο, ζηελ πνιηηηζκηθήο ηνπο ζηήξημε, θαη ζε κέηξα πνπ αθνξνχλ δξάζεηο θαηά ηνπ ξαηζηζκνχ θαη ηεο μελνθνβίαο, κέζσ ηεο επαηζζεηνπνίεζεο ηεο θνηλήο γλψκεο. Δπξχηεξνο ζηφρνο είλαη ε έληαμε ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ ειιεληθή θνηλσλία κέζσ ηεο πηζηνπνηεκέλεο γλψζεο ηεο ειιεληθήο γιψζζαο, ηεο επηηπρνχο παξαθνινχζεζεο καζεκάησλ ειιεληθήο ηζηνξίαο, πνιηηηζκνχ, θ.α., ηεο έληαμεο ζηελ ειιεληθή αγνξά εξγαζίαο θαη ζηελ ελεξγφ θνηλσληθή ζπκκεηνρή.

4. ΠΡΟ΢ΑΡΜΟΓΔ΢ ΢ΣΟ ΓΙΚΑΙΟ ΣΗ΢ ΙΘΑΓΔΝΔΙΑ΢ α. Σν δίθαην ηεο ηζαγέλεηαο α1. Ζ έννοια ηηρ ιθαγένειαρ Ζ αλαδήηεζε κηαο εληαίαο θαη ζηαζεξήο έλλνηαο γηα ηνλ φξν ηζαγέλεηα αλάκεζα ζηα δηάθνξα θξάηε ζα ήηαλ κάηαηε, θαζψο ζε δηάθνξεο μέλεο γιψζζεο ρξεζηκνπνηνχληαη ζρεηηθνί φξνη, ησλ νπνίσλ νη δηαθνξέο είλαη ζπρλά δπζδηάθξηηεο. ΢ην ειιεληθφ δίθαην, σο ηζαγέλεηα νξίδεηαη ν δεζκφο ελφο αηφκνπ πξνο ηελ πνιηηεία ζην ιαφ ηεο νπνίαο αλήθεη. Πξφθεηηαη γηα έλα δεζκφ πνπ αλήθεη ζηελ απνθιεηζηηθή αξκνδηφηεηα ηνπ θξάηνπο, αζθείηαη ζχκθσλα κε ηηο δηεζλείο ζπκβάζεηο, ηα δηεζλή έζηκα θαη ηηο γεληθά παξαδεδεγκέλεο αξρέο πεξί ηζαγέλεηαο. ΢ην άηνκν ε ηζαγέλεηα πξνζδίδεηαη κφλν απφ ην θξάηνο θαη ν δεζκφο απηφο δεκηνπξγείηαη απφ ην εζσηεξηθφ δίθαην ηνπ θξάηνπο απηνχ. Ζ ζεκαζία ηνπ ζεζκνχ απηνχ έγθεηηαη ζην γεγνλφο φηη πξνζδηνξίδεη ηα άηνκα ζηα νπνία ε ζπγθεθξηκέλε πνιηηεία έρεη δηθαηνδνζία, νδεγψληαο ζηε δηάθξηζε κεηαμχ αιινδαπνχ θαη εκεδαπνχ. Καη‟αξρήλ ππάξρεη έλα πνιηηηθφ πεξηερφκελν ζηελ έλλνηα ηνπ εκεδαπνχ, θαζψο κφλν ν έρσλ ηελ ηζαγέλεηα ηνπ θξάηνπο έρεη νξηζκέλα δηθαηψκαηα (π.ρ. δηθαίσκα εθιέγεηλ/εθιέγεζζαη, δηθαίσκα πξφζβαζεο ζηε δεκφζηα δηνίθεζε, θ.α.), θαζψο θαη δηθαηψκαηα ζρεηηθά κε ηελ ειεχζεξε είζνδν, δηακνλή θαη θπθινθνξία ζηελ επηθξάηεηα ηεο ρψξαο. ΢εκαληηθφ ζηνηρείν είλαη φηη ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ αηφκνπ πνπ θέξεη ηελ ηζαγέλεηα ελφο θξάηνπο δελ είλαη ε εγθαηάζηαζή ηνπ ζηε ζπγθεθξηκέλε πνιηηεία, αιιά φηη ζπγθεληξψλεη ηηο

52

πξνυπνζέζεηο πνπ νξίδεη ην δίθαην ηεο πνιηηείαο απηήο γηα λα είλαη κέινο ηνπ ιανχ ηεο.90 Ζ έλλνηα ηεο ηζαγέλεηαο δελ ζπκπίπηεη κε ηελ έλλνηα ηεο εζληθφηεηαο, αθνχ ε ηειεπηαία εθθξάδεη ην δεζκφ ελφο αηφκνπ πξνο νξηζκέλν έζλνο, έλαο φξνο ν νπνίνο παξφηη δελ έρεη πξνζδηνξηζηεί κε ζαθήλεηα, είλαη γεληθά απνδεθηφ φηη λνεί ην ζχλνιν ησλ αλζξψπσλ πνπ ζπλδένληαη κε θνηλή θαηαγσγή, θνηλέο παξαδφζεηο, θνηλή γιψζζα θαη ζξεζθεία θαη θπξίσο θνηλή εζληθή ζπλείδεζε, έλα ζηνηρείν θαζαξά ςπρνινγηθφ/ζπλαηζζεκαηηθφ. Λφγσ ησλ δηαζηάζεσλ πνπ έρεη πάξεη ζήκεξα ην κεηαλαζηεπηηθφ θαηλφκελν, ην ιαφ κηαο ρψξαο απαξηίδνπλ νκάδεο πνπ αλήθνπλ ζε δηαθνξεηηθέο εζληθφηεηεο, ζπλεπψο, ν ιαφο δελ ηαπηίδεηαη κε ην έζλνο, αθνχ έλαο ιαφο κπνξεί λα απνηειείηαη απφ άηνκα δηαθνξεηηθψλ εζλψλ, ελψ έλα έζλνο κπνξεί λα είλαη δηεζπαξκέλν ζε δηαθνξεηηθνχο ιανχο. Παξάιιεια, ε έλλνηα ηεο ηζαγέλεηαο πιένλ ζπκπίπηεη κε ηελ έλλνηα ηεο ππεθνφηεηαο θαη ζηελ ειιεληθή λνκνζεζία ρξεζηκνπνηνχληαη ρσξίο δηάθξηζε. Βαζηθέο ζεσξεηηθέο αξρέο ηεο ηζαγέλεηαο είλαη ε αξρή ηεο εζληθφηεηαο σο βάζε ηεο ηζαγέλεηαο θαη ε ε αξρή ηεο ρσξηθήο θπξηαξρίαο91. Ζ πξψηε επέδξαζε ζηε λνκνζεζία πνιιψλ ρσξψλ θαη απνθαιείηαη ζπρλά jus sanguinis (αξρή ηνπ αίκαηνο), ελψ ε δεχηεξε είλαη ε jus soli (αξρή ηνπ εδάθνπο). ΢χκθσλα κε ηελ αξρή ηνπ αίκαηνο ε ηζαγέλεηα απνθηάηαη ιφγσ εζληθήο θαηαγσγήο, ζπλεπψο φπνπ θαη λα γελλεζεί ην άηνκν απνθηά ηελ ηζαγέλεηα ησλ γνλέσλ ηνπ, κε ην ζθεπηηθφ φηη ε εζληθφηεηα πξέπεη λα ζπκπίπηεη κε ηελ ηζαγέλεηα ψζηε λα επηηπγράλεηαη ε εζληθή νκνηνγέλεηα κηαο ρψξαο. Όπσο γίλεηαη θαλεξφ, ζηε ζχγρξνλε θνηλσλία ε αξρή απηή δεκηνπξγεί πνιιά πξνβιήκαηα,

αθνχ

πιένλ

ζρεδφλ

παληνχ

πθίζηαληαη

κεηνλφηεηεο

θαη

κεηαλαζηεπηηθνί πιεζπζκνί, ζπλππάξρνπλ δειαδή εληφο ηεο ίδηαο πνιηηείαο νκάδεο πνιιψλ εζλψλ, ή άηνκα πνπ έρνπλ απνθηήζεη ηελ ηζαγέλεηα ηεο ρψξαο αξγφηεξα κε ηε δηαδηθαζία ηεο πνιηηνγξάθεζεο. ΢ην ειιεληθφ δίθαην ε αξρή απηή θαζηεξψζεθε ήδε απφ ην ΢χληαγκα ηεο Σξνηδήλαο ην 1827 θαη κε ην λφκν πεξί ηζαγέλεηαο ηνπ 1835, ελψ γίλεηαη δεθηφ θαη ζην ζεκεξηλφ λνκηθφ θαζεζηψο. Απηφ είλαη εκθαλέο αθφκα θαη ζηηο δηεπθνιχλζεηο πνπ παξέρνληαη ζε νκνγελείο θαη νκνεζλείο πξνθεηκέλνπ λα απνθηήζνπλ ηελ ειιεληθή ηζαγέλεηα, ζε ζρέζε κε ηνπο αιινγελείο. Σν γεγνλφο απηφ ζέηεη εκπφδηα ζηελ έληαμε θαη αθνκνίσζε ησλ κεηνλνηήησλ θαη

90 91

Παπαζηψπε – Παζηά Εσή (2003), “Γίθαην Ηζαγέλεηαο” Δθδ. ΢άθθνπιαο, Αζήλα, ζει. 1-13 Παπαζηψπε – Παζηά Εσή, ν.π., ζει. 15-18

53

κεηαλαζηψλ, αθνχ δελ ηνπο αλαγλσξίδεη αζηηθά δηθαηψκαηα θαη ζπκκεηνρή ζηε πνιηηηθή δσή φπνπ είλαη εγθαηεζηεκέλνη. Βάζεη ηεο αξρήο ηνπ εδάθνπο, θάζε άηνκν πνπ γελληέηαη ζην έδαθνο νξηζκέλεο πνιηηείαο έρεη ηελ ηζαγέλεηα ηεο πνιηηείαο απηήο, αλεμαξηήησο θαηαγσγήο. Πξφθεηηαη γηα αξρή πνπ αθνινπζνχλ πνιιά λενζχζηαηα θξάηε, ε ζπγθξφηεζε ησλ νπνίσλ ζηεξίρζεθε ζρεδφλ απνθιεηζηηθά ζηνπο κεηαλαζηεπηηθνχο πιεζπζκνχο (π.ρ. Ζ.Π.Α., Απζηξαιία, θ.α.), έηζη ψζηε κε βάζε ηελ ηζαγέλεηα λα δηακνξθψζνπλ θαη θνηλή εζληθή ζπλείδεζε. Ζ αξρή απηή ηζρχεη ζπκπιεξσκαηηθά θαη ζε δίθαηα πνπ αθνινπζνχλ ηελ αξρή ηνπ αίκαηνο, ψζηε λα απνθεχγεηαη ε δεκηνπξγία αληζαγελψλ αηφκσλ. ΢ήκεξα γίλεηαη απνδεθηφ απφ ηα πεξηζζφηεξα θξάηε φηη ε θηήζε ή απνβνιή ηεο ηζαγέλεηαο πξέπεη λα απνηειεί πξντφλ ηεο αηνκηθήο βνχιεζεο, δειαδή θάζε άηνκν ζα πξέπεη λα έρεη ην δηθαίσκα λα απνβάιεη ηελ ηζαγέλεηα πνπ έρεη θαη λα απνθηήζεη άιιε. Κάηη ηέηνην ηζρχεη θπξίσο ζηηο πεξηπηψζεηο θηήζεο ή απψιεηαο ηεο ηζαγέλεηαο κεηά ηε γέλλεζε, κε ηε δηαδηθαζία ηεο πνιηηνγξάθεζεο, αιιά δελ ζα πξέπεη λα νδεγεί ζε θαηαζηάζεηο “εχθνιεο” πνιπτζαγέλεηαο ή αληζαγέλεηαο. ΢ηελ πξάμε ε αξρή απηή δελ πηνζεηείηαη πιήξσο απφ δηάθνξα θξάηε ιφγσ δηαθφξσλ θσιπκάησλ. α2. Ηζηοπική αναδπομή ηηρ ελληνικήρ νομοθεζίαρ πεπί ιθαγένειαρ92 Ο πξψηνο εηδηθφο λφκνο πνπ ξχζκηδε ζέκαηα Διιεληθήο Ηζαγέλεηαο δεκνζηεχζεθε ην Μάην ηνπ 1835 θαη ίζρπζε έσο ην 1856, νπφηε θαη ηα ζέκαηα ηζαγέλεηαο πεξηιήθζεθαλ ζην Αζηηθφ Νφκν Σ Α‟ ηνπ ίδηνπ έηνπο. Σα ΢πληάγκαηα, απφ ην 1844 θαη χζηεξα, άθελαλ ζην λφκν λα θαζνξίδεη πνηά ζα είλαη ηα πξνζφληα ηνπ έιιελα πνιίηε, νξίδνληαο σο πνιίηε ηνπ θξάηνπο φζνπο απέθηεζαλ έσο ηφηε ή επξφθεηην λα απνθηήζνπλ ηα πξνζφληα απηά. Καη ππφ ηελ ηζρχ ηνπ Αζηηθνχ Κψδηθα ηνπ 1946, νη δηαηάμεηο ηνπ 1856 πεξί ηζαγέλεηαο δηαηεξήζεθαλ, σζηφζν, ε αλεχξεζε θαη εθαξκνγή ηνπο πιένλ θαζίζηαην αλέθηθηή, ιφγσ ησλ πνιπάξηζκσλ ηξνπνπνηήζεσλ κε δηαθφξνπο λφκνπο. Ζ θαηάζηαζε πνπ δεκηνπξγήζεθε κεηά ηνλ B‟ Παγθφζκην Πφιεκν θαηέζηεζε αλαγθαίν ηνλ εθζπγρξνληζκφ ηνπ δηθαίνπ ηεο ηζαγέλεηαο, κε απνηέιεζκα ηε δεκνζίεπζε ζηηο 3 Οθησβξίνπ ηνπ 1955, ηνπ Ν.Γ. 3370/1955 πεξί

92

Παπαζηψπε – Παζηά Εσή, ν.π. ζει. 64-67 και Διζηγηηική Έκθεζη ζηο ζσέδιο νόμος 3284/2004 “Πεπί κςπώζεωρ ηος Κώδικα ηηρ Δλληνικήρ Ηθαγένειαρ”

54

θπξψζεσο ηνπ Κψδηθα Διιεληθήο Ηζαγέλεηαο.93 Ο επφκελνο λφκνο πνπ επέθεξε ζεκαληηθέο αιιαγέο θαη ξπζκίζεηο είλαη ν 1438/1984, ν νπνίνο πινπνίεζε ηε ζπληαγκαηηθή επηηαγή πεξί ηζφηεηαο ησλ δχν θχισλ94, ελψ άιινη λφκνη πνπ αθνινχζεζαλ, είηε κεηέβαιαλ νπζηαζηηθά δεηήκαηα πνιηηνγξάθεζεο (Ν. 2130/1993, 2910/2001, 3013/2002), είηε πξνέβιεπαλ εηδηθέο ξπζκίζεηο πεξί ηζαγέλεηαο γηα ηνπο παιιηλλνζηνχληεο νκνγελείο απφ ηελ ηέσο ΢νβ. Έλσζε (Ν. 2790/2000), ρνξεγψληαο ηνπο ηελ ειιεληθή ηζαγέλεηα κε εηδηθέο δηαδηθαζίεο, αθνχ ήηαλ δχζθνιε ε απφθηεζή ηεο βάζεη ησλ ΢πλζεθψλ ηεο Άγθπξαο θαη ηεο Λσδάλλεο. Ηδηαίηεξα σο πξνο ην ζέκα ηεο δηαδηθαζίαο πνιηηνγξάθεζεο, ζθνπφο ήηαλ λα ελαξκνληζηνχλ νη δηαηάμεηο κε ηα δηεζλψο θξαηνχληα σο πξνο ην ρξφλν παξακνλήο πνπ απαηηείηαη γηα ηνπο αιινγελείο, θαζψο θαη λα ηθαλνπνηεζεί ην αίηεκα νκνγελψλ λα απνθηήζνπλ ηελ ειιεληθή ηζαγέλεηα πνπ κέρξη ηφηε ήηαλ αδχλαηνλ λα απνθηήζνπλ, ιφγσ ηεο αλαγθαηφηεηαο παξακνλήο ηνπο ζηελ Διιάδα. Με ην Ν. 2910/2001 (άξζξα 58-64), εηζήρζεζαλ ζεκαληηθέο αιιαγέο ζηε δηαδηθαζία ρνξήγεζεο ηεο ειιεληθήο ηζαγέλεηαο κε πνιηηνγξάθεζε : Γεκηνπξγήζεθε Δπηηξνπή Πνιηηνγξάθεζεο ζην ΤΠ.Δ΢.Γ.Γ.Α., απνθεληξψζεθε ηκήκα ηεο δηαδηθαζίεο ζηηο Πεξηθέξεηεο, θαζηεξψζεθε παξάβνιν γηα ηελ εμέηαζε ηεο αίηεζεο, δεκηνπξγήζεθαλ επλντθφηεξεο ζπλζήθεο απφθηεζεο ηεο ειιεληθήο ηζαγέλεηαο απφ πξφζθπγεο θαη αληζαγελείο, δηεπθνιχλζεθε ε επίιπζε πξνβιεκάησλ δηαπίζησζεο ηεο ειιεληθήο ηζαγέλεηαο95. Γεληθφηεξα, δεκηνπξγήζεθαλ επλντθφηεξεο πξνυπνζέζεηο γηα ηελ απφθηεζε ηεο ειιεληθήο ηζαγέλεηαο απφ ηνπο αιινγελείο θαη ηνπο αληζαγελείο αιινδαπνχο θαζψο θαη γηα ηνπο πξφζθπγεο, ηνπιάρηζηνλ ζε φηη αθνξά ηελ απαηηνχκελε δηάξθεηα παξακνλήο ηνπο ζηελ Διιάδα. Σέινο, ν Ν. 3284/2004 πξνέθπςε κέζα απφ ηελ αλάγθε λα ζπληαρζεί πιεφλ έλαο ζχγρξνλνο Κψδηθαο Διιεληθήο Ηζαγέλεηαο, σο έλα εληαίν θείκελν ελαξκνληζκέλν πξνο ην ηζρχνλ ΢χληαγκα θαη απαιιαγκέλν απφ δηάζπαξηεο θαη εηδηθέο απνζπαζκαηηθέο πξνβιέςεηο ζε πνιπάξηζκνπο λφκνπο. ΢χκθσλα κε ηελ εηζεγεηηθή έθζεζε ηνπ λφκνπ, κε απηφλ θσδηθνπνηήζεθε φιε ε ζρεηηθή κε ηελ ηζαγέλεηα λνκνζεζία, ελψ επηδηψρζεθε ε πξνζαξκνγή ηεο ηειεπηαίαο ζηα ζχγρξνλα δεδνκέλα

93

Ο Κψδηθαο ηνπ 1955 ηξνπνπνηήζεθε θαη ζπκπιεξψζεθε κε ηνλ Α.Ν. 481/1968 θαη ην Ν.Γ.

4532/1966.

94 ...ηφζν ζην πιαίζην ησλ πξνβιέςεσλ ηνπ Ν. 1329/1983, φζν θαη ηνπ Ν. 1250/1982, κε ηνλ νπνίν θαζηεξψζεθε ν πνιηηηθφο γάκνο.

95 O N. 3013/2002 έδσζε ιχζε ζε θάπνηα πξνβιήκαηα πνπ πξνέθπςαλ θαηά ηελ εθαξκνγή ηνπ 2910/2001 γηα ηε πνιηηνγξάθεζε αιινδαπψλ.

55

θαη ζηελ αλάγθε ζεβαζκνχ ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ αηφκνπ θαη ζηηο απαηηήζεηο ελφο ζχγρξνλνπ θαη δεκνθξαηηθνχ θξάηνπο δηθαίνπ. α3. Ηθαγένεια και ένηαξη/ ενζωμάηωζη Παξά ην γεγνλφο φηη ε έληαμε κεγάινπ αξηζκνχ κεηαλαζηψλ πνπ δηακέλεη ζηελ Διιάδα αξθεηά ρξφληα, θξίλεηαη σο επηηπρήο, ην δήηεκα ηεο παξαρψξεζεο πξνο απηνχο ηεο ειιεληθήο ηζαγέλεηαο, αιιά θαη επξχηεξσλ πνιηηηθψλ δηθαησκάησλ, απνηειεί έλα ζέκα πνπ παξακέλεη ζχλζεην. Σν δήηεκα ηεο πνιηηνγξάθεζεο έρεη ξπζκηζηεί κε πξνλνκηαθέο δηαηάμεηο γηα ηνπο Ρσζνπφληηνπο παιηλλνζηνχληεο, ελψ ππάξρνπλ εηδηθέο ξπζκίζεηο θαη γηα ηνπο Βνξεηνεπεηξψηεο, κε ηελ απφδεημε ηεο ειιεληθήο θαηαγσγήο θαη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο, αιιά θαη ηεο ρξηζηηαληθήο ηνπο πίζηεο, αθνχ δεηείηαη πηζηνπνηεηηθφ βαπηίζεσο.96 Ζ απφθηεζε ηεο ηζαγέλεηαο είλαη κηα ζεκαληηθή δηαδηθαζία αθνχ ελζαξξχλεη ην αίζζεκα ζπκκεηνρήο ζηελ εζληθή δσή θαη θαζηζηά ηελ έληαμε επηηπρή. Δπηηξέπεη ζην θάηνρφ ηεο λα απνθηήζεη πιήξε πνιηηηθά δηθαηψκαηα θαη εγγπάηαη ζπκκεηνρή ζηελ πνιηηηθή, αζηηθή, θνηλσληθή, νηθνλνκηθή θαη πνιηηηζηηθή δσή ηεο ρψξαο. Πνιιέο ρψξεο ηεο Δ.Δ., πέξα απφ ηελ πξνυπφζεζε ηεο δηάξθεηαο λφκηκεο παξακνλήο, νη αηηνχληεο ηελ ηζαγέλεηα ζπκκεηέρνπλ ζε εμεηάζεηο πηζηνπνίεζεο ηεο γιψζζαο ηεο θνηλσλίαο ππνδνρήο, ελψ ππνρξενχληαη ζηελ ππνγξαθή ππεχζπλεο δήισζεο κε ηελ νπνία δεζκεχνληαη λα ζεβαζηνχλ ηε λνκνζεζία θαη ηηο ζεκειηψδεηο αμίεο ηνπ δηθαίνπ ηεο ρψξαο. Όζνλ αθνξά ην δήηεκα ηεο γιψζζαο ζεκεηψλεηαη φηη ε ξχζκηζε απηή ζπκβάιιεη ζηε αλάπηπμε ησλ γισζζηθψλ ηθαλνηήησλ ησλ κεηαλαζηψλ, ζηνηρείν ζεκαληηθφ γηα ηελ θνηλσληθή έληαμε, πνπ δηεπθνιχλεη θαη ηε πξφζβαζε θαη έληαμε ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Παξά ηηο δηαθνξέο σο πξνο ηηο πνιηηηθέο ελζσκάησζεο πνπ αθνινπζνχλ νη ρψξεο ηεο Δ.Δ., θνηλφ παξνλνκαζηή απνηειεί ε άπνςε φηη νη κεηαλάζηεο δελ αλήθνπλ ζηνλ εζληθφ ηζηφ, κε έρνληαο αθφκα ελζηεξληζηεί ηελ ηδέα ηεο ζχληεμεο δηαθφξσλ εζλνηήησλ ζηε θνηλή κήηξα ελφο πνιχκνξθνπ έζλνπο.97 Ζ έλλνηα ηεο ηζαγέλεηαο ζηελ Δπξψπε, ελ πνιινίο, έρεη αθφκα βηνινγηθέο απνρξψζεηο, αθφκα θαη φηαλ αθνξά δεχηεξε θαη ηξίηε γεληά κεηαλαζηψλ. Ζ ηζαγέλεηα, φκσο, απνηειεί έλα βαζηθφ παξάγνληα πνπ ζπκβάιιεη ζηελ αίζζεζε ηνπ αλήθεηλ γηα ηνλ κεηαλάζηε θαη

96 97

Σξηαληαθπιιίδνπ Αλλα, ν.π., ζει. 67 Γαβξφγινπ ΢η., ν.π. ζει 83

56

δηεπθνιχλεη ή αληίζεηα δπζρεξαίλεη ηηο πξνζπάζεηεο πνπ θαηαβάιιεη, είηε ν ίδηνο είηε ε πνιηηεία, γηα ηελ έληαμε θαη ελζσκάησζή ηνπ ζηνλ θνηλσληθφ ηζηφ. Ζ ειιεληθή ξχζκηζε φζνλ αθνξά ηνλ δίθαην ηεο ειιεληθήο ηζαγέλεηαο, είλαη κία απφ ηηο ηξεηο ξπζκίζεηο ζην θφζκν98 πνπ δελ απειεπζεξψλεη πνηέ ην άηνκν απφ ηελ εζληθή ηνπ ηζαγέλεηα, αθφκα θαη εάλ ππάξρεη δηπιή ηζαγέλεηα κε πξνζσπηθή επηινγή θαη επηζπκία, ψζηε ην θξάηνο λα απαξηζκεί έιιελεο πνιίηεο αλά ηελ πθήιην. Απφ ηε ζηηγκή φκσο πνπ ε Διιάδα έρεη κεηαηξαπεί θαηά ηελ ηειεπηαία θπξίσο 15εηία ζε ρψξα ππνδνρήο κεηαλαζηψλ, ηίζεηαη ην ζέκα ηνπ αλαπξνζδηνξηζκνχ ηεο εζληθήο ηαπηφηεηαο θαη ηεο αλαδφκεζεο ηεο θνηλσληθήο ζπλνρήο. ΢ε άιιεο ρψξεο ππνδνρήο πνπ αληηκεηψπηζαλ παξφκνηα θαηλφκελα λσξίηεξα ρξνληθά, νη θνηλσληθέο απηέο αιιαγέο απνηππψζεθαλ ζηε λνκνζεζία θαη ζηνπο θψδηθεο ηζαγέλεηαο. Ζ ζεκαζία ηνπ θψδηθα ηεο ηζαγέλεηαο ζηα πιαίζηα ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο θαη ηεο ζπγθξφηεζεο ηνπ έζλνπο είλαη πνιχ ζεκαληηθή θαη νη ηδηαηηεξφηεηεο ηεο ζπγθξφηεζεο ηεο εζληθήο θνηλσλίαο απνηππψλνληαη άκεζα ηφζν ζην δίθαην ηεο ηζαγέλεηαο φζν θαη ζηε κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή. Έηζη, ζε ρψξεο φπνπ ε κεηάδνζε ηεο ηζαγέλεηαο γίλεηαη κε “εχθνιεο” δηαδηθαζίεο, απηή απνηειεί κηα ζεκαληηθφηαηε παξάκεηξν ζηε πνιηηηθή ηεο ελζσκάησζεο γηα ηνπο ίδηνπο ηνπο κεηαλάζηεο θαη ηε δεχηεξε γεληά.99 Δίλαη ζεκαληηθφ λα ζεκεησζεί φηη ε θηήζε ηεο ηζαγέλεηαο απφ κεηαλάζηεο δελ ζπλεπάγεηαη απηφκαηα ηελ θνηλσληθή ηνπο έληαμε, αιιά είλαη ην κέζν ή ε θαηάιεμε ηεο δηαδηθαζίαο έληαμήο ηνπο.100 Σέινο, θαηά κία άπνςε, ν ιφγνο πνπ ε ειιεληθή πνιηηεία έρεη ζηαζεί δηζηαθηηθή απέλαληη ζην δήηεκα πιήξνπο πνιηηηθήο θαη θνηλσληθήο έληαμεο ησλ κεηαλαζηψλ είλαη ε ππεξαληηπξνζψπεπζε κέζα ζηνλ κεηαλαζηεπηηθφ πιεζπζκφ ηεο αιβαληθήο θνηλφηεηαο, ηφζν ιφγσ ξαηζηζηηθψλ πξνθαηαιήςεσλ, φζν θαη αλεζπρηψλ γηα ηελ κειινληηθή ζρέζε ηεο Διιάδαο κε ηηο γεηηνληθέο ηεο ρψξεο θαη ηε ζχλζεζε ηνπ πιεζπζκνχ ηεο.101 (Γηα ζηνηρεία ζρεηηθά κε πνιηηνγξαθήζεηο ζηελ Διιάδα απφ ην 1980-2003, βι. παξάξηεκα, πίλαθαο 24).

98

Οη άιιεο δχν είλαη ην Ηζξαήι θαη ε Βξαδηιία. Μπάγθαβνο Υξ., Παπαδνπνχινπ Γέζπ., (2003), “Μεηαλαζηεπηηθέο Σάζεηο θαη Δπξσπατθή Μεηαλαζηεπηηθή Πνιηηηθή”, Αζήλα, ΗΝΔ / Γ΢ΔΔ-ΑΓΔΓΤ (Μειέηεο 15), ζει. 67-68 100 Υξηζηφπνπινο Γεκ. (Ηνχιηνο 2005), “Μεηαλάζηεο θαη Ηζαγέλεηα”, 2 ε ΢πλάληεζε Δζληθνχ Γηαιφγνπ γηα ηε Μεηαλάζηεπζε, www.hlhr.gr 101 Σξηαληαθπιιίδνπ Αλλα, ν.π., ζει. 67 99

57

β. Ο Ν. 3284/2004 “πεξί θπξώζεωο ηνπ Κώδηθα Διιεληθήο Ιζαγέλεηαο”θαη ν Ν.

2790/2000 “Απνθαηάζηαζε ζηελ παιηλλνζηνύληωλ νκνγελώλ από ηελ ηέωο ΢νβηεηηθή Έλωζε...” Οη ξαγδαίεο θνηλσληθέο αιιαγέο πνπ επήιζαλ κεηά ην 1990, ιφγσ ηεο εηζξνήο κεγάινπ αξηζκνχ κεηαλαζηψλ ζηελ Διιάδα, επέβαιαλ ηελ αλάγθε πξνζαξκνγήο ηφζν ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο, φζν θαη ηνπ δηθαίνπ ηεο ηζαγέλεηαο. Ζ αληαπφθξηζε σζηφζν ηνπ λνκνζέηε ππήξμε θαη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο ρξνληθά θαζπζηεξεκέλε, αθνχ επελέβαηλε πάληα εθ ησλ πζηέξσλ, πξνθεηκέλνπ λα επηιχζεη ηα πξνβιήκαηα πνπ πξνέθππηαλ. Ζ αλαγλψξηζε ηεο αλάγθεο έληαμεο θαη ελζσκάησζεο ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ ειιεληθή θνηλσλία πξφζθαηα νδήγεζε ηελ πνιηηεία ζηε ςήθηζε θαη ζέζε ζε ηζρχ ηνπ Ν. 3284/2004, επηθέξνληαο αιιαγέο ζηνλ πξντζρχζαληα Κψδηθα Διιεληθήο Ηζαγέλεηαο, φπσο απηφο απνηππσλφηαλ ζηνλ Ν. 2910/2001. Σα βαζηθφηεξα ζεκεία ηνπ λφκνπ απηνχ είλαη ηα εμήο102 : 

Βαζηθή αξρή απφθηεζεο ηεο ειιεληθήο ηζαγέλεηαο παξακέλεη θαη κε απηφλ ηνλ λφκν ε αξρή ηεο θαηαγσγήο (jus sanguinis), γεγνλφο πνπ θαηαδεηθλχεη θαη πάιη ηελ αλάγθε ηζηνξηθά λα δηαηεξεζεί ν δεζκφο ησλ Διιήλσλ κεηαλαζηψλ κε ηελ Διιάδα. Δπηθνπξηθά, πηνζεηείηαη θαη ε αξρή ηνπ εδάθνπο (jus soli) πξνθεηκέλνπ λα πεξηνξηζηεί ην θαηλφκελν ησλ αληζαγελψλ (άξζξν 1).



Με ηα άξζξα 2, 3 θαη 4 ξπζκίδνληαη, αληίζηνηρα, νη πεξηπηψζεηο θηήζεο ηεο ειιεληθήο ηζαγέλεηαο κε αλαγλψξηζε ηέθλνπ απφ Έιιελα, κε πηνζεζία θαη κε θαηάηαμε ζηηο έλνπιεο δπλάκεηο.



Καζνξίδνληαη νη πξνυπνζέζεηο πνπ πξέπεη λα ζπληξέρνπλ ζην πξφζσπν ηνπ αηηνχληνο ηελ ειιεληθή ηζαγέλεηα θαηά ην ρξφλν ππνβνιήο ηεο αίηεζεο (άξζξν 5)



Πξνζδηνξίδνληαη ηα απαξαίηεηα δηθαηνινγεηηθά έγγξαθα πνπ πξέπεη λα ζπλνδεχνπλ ηελ αίηεζε πνιηηνγξάθεζεο (άξζξν 6)



Πεξηγξάθεηαη δηεμνδηθά ε δηαδηθαζία πνιηηνγξάθεζεο θαζψο ν ηξφπνο έθδνζεο ηεο απφθαζεο πνιηηνγξάθεζεο θαη ε δηαδηθαζία ηεο νξθνκσζίαο (άξζξα 7, 8, 9)



Ρπζκίδεηαη ε δηαδηθαζία πνιηηνγξάθεζεο νκνγελψλ πνπ δηακέλνπλ ζην εμσηεξηθφ, θαζψο θαη ε θηήζε ηεο ηζαγέλεηαο απφ ηέθλα πνιηηνγξαθεκέλνπ (άξζξα 10, 11)

102

Δηζεγεηηθή Έθζεζε ζην ζρέδην λφκνπ “Πεξί θπξψζεσο ηνπ Κψδηθα Διιεληθήο Ηζαγέλεηαο”, 29/12/2003

58



΢πζηήλεηαη Δπηηξνπή Πνιηηνγξάθεζεο θαη ξπζκίδνληαη ζέκαηα ηηκεηηθήο πνιηηνγξάθεζεο θαη εηδηθέο πεξηπηψζεηο θηήζεο ηεο ηζαγέλεηαο (άξζξα 12,13,14,15)



΢ηα άξζξα 16 – 21 ξπζκίδνληαη ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ηηο δηαδηθαζίεο θαη ηηο πξνυπνζέζεηο απψιεηαο ηεο ηζαγέλεηαο



΢ηα άξζξα 22 – 24 ξπζκίδνληαη πεξηπηψζεηο αλάθηεζεο ηεο ειιεληθήο ηζαγέλεηαο απφ πξφζσπα πνπ ηελ θαηείραλ ζην παξειζφλ



΢ηα άξζξα 25-28 θαζνξίδνληαη ηα φξγαλα πνπ είλαη αξκφδηα λα απνθαίλνληαη γηα δεηήκαηα ηζαγέλεηαο ζε θάζε πεξίπησζε



Σέινο, ηα άξζξα 29 – 35 πεξηιακβάλνπλ κεηαβαηηθέο θαη ηειηθέο δηαηάμεηο

Οη θπξηφηεξεο αιιαγέο πνπ επήιζαλ κε ην λφκν απηφ είλαη νη εμήο : 

Ο γάκνο δελ έρεη ζαλ ζπλέπεηα απφ κφλνο ηνπ ηελ απφθηεζε ή απψιεηα ηεο ηζαγέλεηαο, αιιά φζνη είλαη ζχδπγνη Διιήλσλ ή Διιελίδσλ θαη έρνπλ απνθηήζεη ηέθλν απνθηνχλ ηελ ηζαγέλεηα εθφζνλ ζπκπιεξψζνπλ 3εηή παξακνλή ζηελ Διιάδα, ρσξίο δειαδή λα απαηείηαη 10εηήο παξακνλή.



Ο πηνζεηεκέλνο αιινδαπφο απνθηά ηελ ειιεληθή ηζαγέλεηα, απφ ην ρξφλν ηεο πηνζεζίαο ηνπ σο ηέθλν Έιιελα ή Διιελίδαο, θαη κφλν εάλ είλαη αλήιηθνο.



Δθφζνλ άηνκν πνπ γελλήζεθε ζε ειιεληθφ έδαθνο δελ απνθηά απηνδηθαίσο ηελ ηζαγέλεηα άιιεο ρψξαο, θαη εθφζνλ ην επηζπκνχλ νη αιινδαπνί γνλείο ηνπ, απνθηά ηελ ειιεληθή ηζαγέλεηα.



Δθφζνλ ηα ηέθλα αιινδαπνχ πνπ πνιηηνγξαθείηαη είλαη αλήιηθα θαη άγακα, απνθηνχλ απηνκάησο ηελ ειιεληθή ηζαγέλεηα.



Οη πξνυπνζέζεηο πνπ ηίζεληαη σο απαξαίηεηεο γηα ηε πνιηηνγξάθεζε αιινδαπνχ είλαη : ε ελειηθίσζή ηνπ, ε 10εηήο δηακνλή ηνπ ζηε ρψξα, ε κε απφθαζε απέιαζεο θαη ε κε θαηαδίθε ηνπ θαηά ηε ηειεπηαία 10εηία ζε νξηζκέλα αδηθήκαηα θαη πνηλέο ζηεξεηηθέο ηεο ειεπζεξίαο. ΢ε ζρέζε κε ηνλ Ν. 2910/2001 πξνζηέζεθε ην έγθιεκα ηεο “…αλζξσπνθηνλίαο απφ πξφζεζε θαη επηθίλδπλεο ζσκαηηθήο βιάβεο...”.



Δθφζνλ άηνκν θεξπρζεί έθπησην ηεο ειιεληθήο ηζαγέλεηαο, δελ επεξεάδεηαη σο πξνο απηφ ε ηζαγέλεηα ησλ κειψλ ηεο νηθνγέλεηάο ηνπ



Ο Γεληθφο Γξακκαηέαο Πεξηθέξεηαο απνθηά θπξίαξρν ξφιν, ππφ ηνλ έιεγρν ηνπ Τπνπξγνχ Δζσηεξηθψλ, Γεκφζηαο Γηνίθεζεο θαη Απνθέληξσζεο

59



Δπίζεο, ζεκαληηθφο ξφινο αλαηίζεληαη ζηελ Δπηηξνπή Πνιηηνγξάθεζεο πνπ ζπληζηάηαη ζην ΤΠ.Δ΢.Γ.Γ.Α. Πξφθεηηαη γηα 5κειή επηηξνπή πνπ ζα ζπλεξγάδεηαη κε ηα Πξνμελεία θαη ζα εμεηάδεη ηνπο αιινδαπνχο ζρεηηθά κε ηελ γλψζε ηεο ειιεληθήο γιψζζαο θαη ηζηνξίαο, θαζψο θαη ηνπ ειιεληθνχ πνιηηηζκνχ. Δπίζεο εμεηάδεηαη, φπσο αλαθέξεη ν λφκνο, ην ήζνο θαη ε πξνζσπηθφηεηα ηνπ αιινδαπνχ.



Ζ έθδνζε ησλ πηζηνπνηεηηθψλ ηεο ειιεληθήο ηζαγέλεηαο γίλεηαη απφ ηνπο Γήκνπο θαη ηηο Κνηλφηεηεο βάζεη ησλ δεκνηνινγίσλ ηνπο. Δπίζεο δέρνληαη θαη ηηο αηηήζεηο πνιηηνγξάθεζεο.



Πξνβιέπεηαη ηηκεηηθή πνιηηνγξάθεζε φηαλ πξφθεηαη λα εμππεξεηεζεί εμαηξεηηθφ ζπκθέξνλ ηεο ρψξαο



Δηδηθά γηα ηελ πνιηηνγξάθεζε ησλ αζιεηψλ ησλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ, ν Νένο Κψδηθαο πεξηνξίδεη ην ρξφλν παξακνλήο ζηε ρψξα ζε 5 έηε (θαηά ηε ηειεπηαία 12εηία), εθφζνλ ε παξακνλή απηή είλαη λφκηκε. ΢ηε πεξίπησζε απηή, έρνπλ ην δηθαίσκα λα ζπλαγσληζηνχλ ζηελ ειιεληθή εζληθή νκάδα, θαηφπηλ ζεηηθήο εηζήγεζεο ηεο νηθείαο εζληθήο νκνζπνλδίαο θαη ζχκθσλεο γλψκεο ηεο Διιεληθήο Οιπκπηαθήο Δπηηξνπήο.



Σέινο, φζνλ αθνξά ζηα δηθαηνινγεηηθά πνιηηνγξάθεζεο, δελ δεηείηαη πιένλ ζεκείσκα δαθηπινζθφπεζεο απφ ην αζηπλνκηθφ ηκήκα ηνπ ηφπνπ θαηνηθίαο ηνπο αιινδαπνχ, φπσο αλέθεξε ν Ν. 2910/2001, ελψ επίζεο, απειεπζεξψλεηαη ην χςνο ηνπ παξαβφινπ, ην νπνίν θαζνξίδεηαη πιένλ απφ ηελ ηζρχνπζα θάζε θνξά λνκνζεζία, θαη νη νκνγελείο απαιιάζζνληαη απφ ηελ ππνρξέσζε θαηαβνιήο ηνπ.

Tν δίθαην ηεο ειιεληθήο ηζαγέλεηαο ζηε δηάθξηζε εκεδαπνχ/αιινδαπνχ, εηζάγεη θαη ηελ επηπξφζζεηε δηάθξηζε ζην φλνκα ηνπ γέλνπο : απηή ηνπ νκνγελνχο θαη ηνπ αιινγελνχο. Πξνθεηκέλνπ θάπνηνο λα θέξεη ηελ ηδηφηεηα ηνπ νκνγελνχο εμεηάδεηαη ε θαηαγσγή θαη, επηθνπξηθά, ε εζληθή ζπλείδεζε. Ο Ν. 2790/2000 ξπζκίδεη ηηο δηαδηθαζίεο θηήζεο ηεο ειιεληθήο ηζαγέλεηαο απφ παιηλλνζηνχληεο νκνγελείο. Ο λφκνο απηφο ζηφρεπε ζηελ επίιπζε βαζηθψλ πξνβιεκάησλ ησλ νκνγελψλ ζηελ Διιάδα θαη ζηηο ρψξεο ηεο πξψελ ΢νβ. Έλσζεο. Φξνληίδεη γηα ηε ρνξήγεζε ηεο ειιεληθήο ηζαγέλεηαο κε ζρεηηθά απιέο δηαδηθαζίεο θαη παξέρεη ηε δπλαηφηεηα γηα ρνξήγεζε εηδηθνχ δειηίνπ ηαπηφηεηαο ζε νκνγελείο “γηα ηνπο νπνίνπο ε θηήζε ηεο ειιεληθήο ηζαγέλεηαο ζπλεπάγεηαη, θαηά ηηο δηαηάμεηο ηνπ εζσηεξηθνχ δηθαίνπ ηεο

60

ρψξαο πξνέιεπζήο ηνπο, ηελ απψιεηα ηεο ηζαγέλεηάο ηνπο”. Σν εηδηθφ δειηίν ηαπηφηεηαο επέρεη ζέζε ειεχζεξεο εηζφδνπ ζηε ρψξα, άδεηαο παξακνλήο θαη εξγαζίαο ζηελ ειιεληθή επηθξάηεηα. Υνξεγείηαη θαη ζηα αλήιηθα παηδηά ηνπ νκνγελνχο. Ο Νφκνο 2790/2000 παξέρεη ζην Τπνπξγείν Δζσηεξηθψλ, Γεκφζηαο Γηνίθεζεο θαη Απνθέληξσζεο, ηελ αξκνδηφηεηα γηα ηελ πινπνίεζε, επνπηεία θαη ζπληνληζκφ ηεο θπβεξλεηηθήο πνιηηηθήο γηα ηελ παιηλλφζηεζε. Ο απνθιεηζκφο ησλ Διιήλσλ ηεο Αιβαλίαο θαη απφ ηηο επεξγεηηθέο ξπζκίζεηο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ λφκνπ δείρλεη ηελ επηζπκία ηεο Πνιηηείαο λα παξακείλνπλ νη Βνξεηνεπεηξψηεο κεηαλάζηεο έλαο κεηαθηλνχκελνο πιεζπζκφο κεηαμχ ησλ δχν θξαηψλ. Πξψηε ζεκαληηθή επίπησζε ηεο εθαξκνγήο ηνπ Νφκνπ 2790/2000

ήηαλ ε

θαηάξγεζε ζηηο 14 Ννεκβξίνπ 2002 ηεο Γεληθήο Γξακκαηείαο Παιηλλνζηνχλησλ Οκνγελψλ (Γ.Γ.Π.Ο.). Με ην Νφκν 3072/2002 θαηαξγήζεθε ζηηο 4 Γεθεκβξίνπ 2002 ην Δ.Η.Τ.Α.Α.Π.Ο.Δ. Κξαηηθνί νξγαληζκνί φπσο ην Τπνπξγείν Δζληθήο Παηδείαο θαη Θξεζθεπκάησλ θαη ε Γεληθή Γξακκαηεία Απνδήκνπ Διιεληζκνχ δηαηεξνχλ ηηο αξκνδηφηεηέο ηνπο ζε ζέκαηα παιηλλφζηεζεο. ΢εκαληηθφ επίζεο είλαη φηη δίλεηαη ε δπλαηφηεηα ζηνπο νκνγελείο λα εμειιελίζνπλ ην φλνκα θαη ην επψλπκφ ηνπο, εθφζνλ απηφ είρε αιινησζεί ζηε ρψξα πξνέιεπζεο. ΢εκεηψλεηαη φηη κε ην Ν. 2910/2001 (άξζξν 76) ηξνπνπνηήζεθαλ δηαηάμεηο ηνπ Ν.

2790/2000. ΢πγθεθξηκέλα, νη νξηδφκελεο επηηξνπέο δηεξεπλνχλ εάλ ζην πξφζσπν ηνπ αηηνχληα ηελ ειιεληθή ηζαγέλεηα ζπληξέρεη ε ηδηφηεηα ηνπ νκνγελνχο, φπσο απηή ε έλλνηα νξίδεηαη απφ ηε λνκηθή ζεσξία θαη ηε λνκνινγία θαη φρη κφλν ε ειιεληθή θαηαγσγή. Καη ηνχην επεηδή ην θξίζηκν ζηνηρείν γηα ην ραξαθηεξηζκφ ελφο πξνζψπνπ σο νκνγελνχο δελ είλαη κφλν ε ειιεληθή θαηαγσγή, αιιά ε χπαξμε ζην πξφζσπφ ηνπ "ειιεληθήο εζληθήο ζπλείδεζεο", ην νπνίν απνηειεί θαη ην θαζνξηζηηθφ παξάγνληα ηεο έλλνηαο. Οη ελδηαθεξφκελνη πιένλ κε ηελ αίηεζή ηνπο ζηνλ Έιιελα πξφμελν ή ζηνλ Γεληθφ Γξακκαηέα ηεο Πεξηθέξεηαο, κπνξνχλ λα ππνβάιινπλ νπνηνδήπνηε ζηνηρείν έρνπλ ζηελ θαηνρή ηνπο, απφ ην νπνίν θαηά ηε γλψκε ηνπο, ηεθκαίξεηαη ε ηδηφηεηά ηνπο σο νκνγελψλ θαη ζα βνεζήζεη ηελ επηηξνπή γηα ηε δηαηχπσζε ηεο γλψκεο ηεο.

61

΢ΤΜΠΔΡΑ΢ΜΑΣΑ Ζ ζχγρξνλε λεσηεξηθή κεηαλάζηεπζε έρεη πξνθαιέζεη κεγάιεο κεηαβνιέο ζηηο εζσηεξηθέο ηζνξξνπίεο ησλ ρσξψλ ππνδνρήο, ελψ έρεη αλαηξέςεη πνιιά δεδνκέλα φζνλ

αθνξά

έλλνηεο

φπσο

εζληθή

ηαπηφηεηα,

θνηλσληθή

ζπλνρή,

πνιππνιηηηζκηθφηεηα, θνηλσληθή ελζσκάησζε θαη έληαμε. Πνιιά ζχγρξνλα θνηλσληθά θαηλφκελα (εγθιεκαηηθφηεηα, ξαηζηζκφο, θ.α.) ζπλδένληαη κε ηνπο κεηαλάζηεο, ζε δηεζλέο θαη εζληθφ επίπεδν, αλαπαξάγσληαο ζηεξεφηππα θαη θνηλσληθέο παζνγέλεηεο. Αζθαιψο, νη δηάθνξεο ζεσξίεο πνπ έρνπλ αλαπηπρζεί θαηά ηνλ ηειεπηαίν αηψλα ζπλεηζθέξνπλ ζηελ αλάιπζε θαη κειέηε ηνπ θαηλνκέλνπ, απνδεηθλχνληαη φκσο ζήκεξα αλεπαξθείο λα δψζνπλ φιεο ηηο ιχζεηο, ιφγσ ηεο πνιππινθφηεηαο ηεο ζεκεξηλήο θνηλσλίαο. Ζ θάζε ρψξα έρεη αληηδξάζεη δηαθνξεηηθά ζηελ ππνδνρή ησλ κεηαλαζηεπηηθψλ ξεπκάησλ αλάινγα κε ηελ ηζηνξία θαη ηελ παξάδνζή ηεο : νη ρψξεο ηεο Ννηίνπ Δπξψπεο πνπ παξαδνζηαθά απνηέιεζαλ ρψξεο απνζηνιήο, ζήκεξα βξίζθνληαη αληηκέησπεο κε ηα πξνβιήκαηα πνπ ζπλεπάγεηαη ε πξφζθαηε κεηαηξνπή ηνπο ζε ρψξεο ππνδνρήο, κε έληνλεο θνηλσληθέο θαη πνιηηηζκηθέο επηπηψζεηο, πνπ θαίλνληαη λα απεηινχλ ηελ θνηλσληθή ηνπο ζπλνρή. Ζ αδπλακία ηνπο λα ηηο αληηκεησπίζνπλ, λνκνζεηηθά θαη θνηλσληθά, αλακέλεηαη λα επηηείλεη ηα πξνβιήκαηα. ΢εκαληηθφηαην ξφιν ζηα πιαίζηα ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο παίδνπλ νη πνιηηηθέο έληαμεο θαη ελζσκάησζεο ησλ κεηαλαζηψλ. Δηδηθφηεξα γηα ηηο έλλνηεο ηεο “έληαμεο” θαη ηεο “ελζσκάησζεο” : -

Απνηεινχλ δχν απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο φξνπο ηεο θνηλσληνινγηθήο επηζηήκεο, απνηππψλνληαο ηε δηαδηθαζία ηεο θνηλσληθνπνίεζεο θαη ηηο δηαδηθαζίεο ζπκκεηνρήο, ειιηπνχο ζπκκεηνρήο ή κε ζπκκεηνρήο ελφο αηφκνπ ζε έλα θνηλσληθφ ζχλνιν θαη ζχζηεκα

-

Οη φξνη έληαμε θαη “απνθιεηζκφο” είλαη “ζπκπιεξσκαηηθνί” θαη θαζνξίδνπλ ην βαζκφ θνηλσληθνπνίεζεο ηνπ αηφκνπ ζηε θνηλσλία. Καηά έλαλ νξηζκφ, ε έληαμε είλαη ε δηαδηθαζία ηεο απνδνρήο ηνπ κεηαλάζηε απφ ηελ θνηλσλία ππνδνρήο, ζηελ νπνία δηαδηθαζία ππάξρνπλ δχν κέξε : νη κεηαλάζηεο κε ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηνπο θαη ε θνηλσλία ππνδνρήο κε ηελ αληίδξαζή ηεο απέλαληη ζηνπο μέλνπο. Ζ ακθίδξνκε ζρέζε κεηαμχ ησλ δχν κεξψλ ζα θαζνξίζεη θαη ηελ θαηεχζπλζε θαη ην ηειηθφ απνηέιεζκα ηεο δηαδηθαζίαο έληαμεο (Penninx, 2003).

62

-

Ζ δηαδηθαζία ηεο ελζσκάησζεο, πξνθεηκέλνπ λα είλαη επηηπρήο, πξέπεη λα εκθαλίδεη κηα ζπλέρεηα ζην ρξφλν, δειαδή ν θνηλσληθφο δεζκφο πνπ αλαπηχζζεηαη κεηαμχ αηφκνπ θαη θνηλσλίαο λα κελ ραιαξψλεη, δηφηη δηαθνξεηηθά πξνθχπηνπλ θαηλφκελα απνθιεηζκνχ θαη δηαηάξαμεο ηεο θνηλσληθήο ζπλνρήο.

-

Οη δχν δηαδηθαζίεο αιιεινπιέθνληαη θαη ε έληαμε αλακθηζβήηεηα ηξνθνδνηεί θαη πξνεγείηαη ηεο ελζσκάησζεο. Χζηφζν, ε έληαμε δελ νδεγεί πάληα ζε ελζσκάησζε, αλ θαη απνηειεί ηνλ αλαγθαίν πξνζάιακφ ηεο. Οη δχν φξνη ζπρλά ρξεζηκνπνηνχληαη ρσξίο δηάθξηζε γηα λα εμεγήζνπλ αθξηβψο ηελ ίδηα δηαδηθαζία, ελψ άιιεο θνξέο ε έληαμε παξαπέκπεη ζηελ δεκφζηα ζθαίξα ηνπ αηφκνπ θαη ε ελζσκάησζε παξαπέκπεη ζε φηη αθνξά ηελ ηδησηηθή ζθαίξα ηνπ αηφκνπ. Ο φξνο “έληαμε” ζπρλά ρξεζηκνπνηείηαη σο ηαπηφζεκε ηνπ φξνπ “ζπλνρή”.

-

Σν έλα ζθέινο ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο κηαο ρψξαο αλαθέξεηαη ζηηο πνιηηηθέο έληαμεο θαη ελζσκάησζεο, ελψ ην άιιν ζηνπο φξνπο θαη ηηο πξνυπνζέζεηο εηζφδνπ, δηακνλήο, απέιαζεο, θ.α.

-

Ζ κειέηε ησλ δηαδηθαζηψλ έληαμεο θαη ελζσκάησζεο ησλ κεηαλαζηψλ ζε λέεο θνηλσλίεο μεθίλεζε απφ ηηο Ζ.Π.Α. ζηηο αξρέο ηνπ 20νπ αηψλα. ΢ηε δηάξθεηα ηνπ αηψλα αλαδχζεθαλ δχν πξνζεγγίζεηο, ε αθνκνησηηθή θαη ε πινπξαιηζηηθή. Ζ πξψηε απνδέρεηαη φηη ε ελζσκάησζε πξαγκαηνπνηείηαη κε ηελ πάξνδν ησλ γελεψλ θαη ηελ εμαζζέληζε ηεο εζληθήο ηαπηφηεηαο, ελψ ε δεχηεξε δελ απνδέρεηαη ηελ αθνκνίσζε θαη πηζηεχεη ζηε δηαηήξεζε ησλ πνιηηηζκηθψλ ηδηαηηεξνηήησλ. ΢ηελ Δπξψπε, ε θνηλσληνινγηθή κειέηε ηνπ δεηήκαηνο μεθηλά απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1950 θαη ηα κεγάια κεηαλαζηεπηηθά ξεχκαηα πξνο ηελ Γπη. Δπξψπε.

-

΢ήκεξα, ε ηάζε πνπ θαίλεηαη πεξηζζφηεξν απνδεθηή είλαη απηή ηεο κε αθνκνίσζεο θαη ηεο δηαηήξεζεο ησλ εζλνηηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ νκάδσλ.

Όζνλ αθνξά ηελ ηνπο παξάγνληεο έληαμεο ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ Διιάδα : 

Τπάξρνπλ δηάθνξα θξηηήξηα-παξάγνληεο πνπ θαζνξίδνπλ ην βαζκφ επθνιίαοδπζθνιίαο ζηελ έληαμε θαη ελζσκάησζε ζηελ ειιεληθή θνηλσλία. Έηζη, ε ρψξα πξνέιεπζεο, ν λφκηκνο ή κε ραξαθηήξαο ηεο παξακνλήο ησλ αιινδαπψλ ζηε ρψξα, θαζψο θαη ε αλαγθαζηηθή ε ζειεκαηηθή ηνπο άθημε ζηελ ρψξα, θαζνξίδεη ζε κεγάιν βαζκφ ηελ επηηπρία ηεο δηαδηθαζίαο έληαμεο.

63



Ζ κνληκφηεηα ηεο θαηνηθίαο απνηειεί πξσηαξρηθφ κεραληζκφ έληαμεο. Ζ Διιάδα ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ έιιεηςε θνηλσληθήο ζηεγαζηηθήο πνιηηηθήο. Ζ ειιεληθή πνιηηεία ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ παληειή απνπζία νπνηνπδήπνηε πξνγξακκαηηζκνχ απφ πιεπξάο δεκφζηαο πνιηηηθήο, θαη απφ ηελ έιιεηςε νπνηαζδήπνηε ρξεκαηνδφηεζεο. Παξάιιεια, ππάξρεη κεγάιε έιιεηςε ζηαηηζηηθψλ ζηνηρείσλ γηα ηηο ζπλζήθεο δηαβίσζεο ησλ κεηαλαζηψλ. Βνήζεηα πξνζθέξεηαη ζηνπο αιινδαπνχο κεηαλάζηεο ζε δεηήκαηα ζηέγαζεο θπξίσο απφ κε – θπβεξλεηηθέο νξγαλψζεηο (Γίθηπν Κνηλσληθήο Τπνζηήξημεο Πξνζθχγσλ θαη Μεηαλαζηψλ, Διιεληθφ ΢πκβνχιην γηα ηνπο Πξφζθπγεο, Οη Γηαηξνί ηνπ Κφζκνπ, ην Διιεληθφ Παξαηεξεηήξην ησλ ΢πκθσληψλ ηνπ Διζίλθη). Αθφκα θαη φηαλ ζηεξίδνληαη ζηελ δηθή ηνπο νηθνλνκηθή θαηάζηαζε, ε αλεχξεζε ζηέγεο είλαη κηα δχζθνιε δηαδηθαζία γηα ηνπο κεηαλάζηεο ιφγσ ηεο θαρππνςίαο θαη ησλ πξνθαηαιήςεσλ κε ηηο νπνίεο έξρνληαη αληηκέησπνη. Όζνλ αθνξά ηηο εζλνηηθέο νκάδεο (Βνξεηνεπεηξψηεο θαη Πφληηνη), ε θαηάζηαζε είλαη επλντθφηεξε, αθνχ ππήξμε ε δπλαηφηεηα πξνζθνξάο ζηέγεο κέζσ ηνπ Δζληθνχ Ηδξχκαηνο Τπνδνρήο θαη Απνθαηάζηαζεο Απνδήκσλ θαη Παιηλλνζηνχλησλ Οκνγελψλ Διιήλσλ (ΔΗΤΑΠΟΔ), θαη κέζσ ηεο ίδξπζεο θαη ιεηηνπξγίαο θέληξσλ θηινμελίαο θαη νηθηζκψλ ππνδνρήο.



Ζ αλεξγία απνηειεί έλαλ αλαζηαιηηθφ παξάγνληα ζηε δηαδηθαζία ηεο έληαμεο. Οη κεηαλάζηεο πιήηηνληαη ζπρλά απφ ηελ αλεξγία ιφγσ ξαηζηζηηθψλ δηαθξίζεσλ, κε αλαγλψξηζεο ησλ δεμηνηήησλ θαη πξνζφλησλ ηνπο ή ηελ έιιεηςε απηψλ. Ζ ζηαζεξφηεηα ζηελ απαζρφιεζε, καδί κε έλα ζχλνιν άιισλ παξαγφλησλ,

ζπκπιέθνληαη

κεηαμχ

ηνπο

θαη

φινη

καδί

απνηεινχλ

κεραληζκνχο θνηλσληθήο έληαμεο, κε θχξην ζεκείν αλαθνξάο ην λφκηκν ή κε ραξαθηήξα ηεο παξακνλήο ηνπ κεηαλάζηε ζηε Διιάδα. 

΢ηελ Διιάδα ε θχξηα εζληθφηεηα αιινδαπψλ εξγαδνκέλσλ είλαη ε αιβαληθή, θαη ζεκαληηθφηεξε δξαζηεξηφηεηα είλαη νη νηθνδνκηθέο εξγαζίεο. Αθνινπζεί ε πνισληθή θαη γεσξγηαλή εζληθφηεηα (κε πνζνζηφ ζπγθέληξσζεο ζηηο νηθνδνκηθέο εξγαζίεο κεγαιχηεξν ησλ Αιβαλψλ).



Ζ ειιεληθή κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή ησλ ηειεπηαίσλ εηψλ έρεη απνηειέζεη πεγή αλαπαξαγσγήο ησλ πξνβιεκάησλ απαζρφιεζεο ησλ αιινδαπψλ ζηε ρψξα. Δξγαζηαθά δεηήκαηα ησλ αιινδαπψλ ξπζκίζηεθαλ κε ηνλ Ν.

2910/2001. Χζηφζν, ν λφκνο απηφο αλαπαξήγαγε κηα πνιηηηθή εηζφδνπ ησλ

64

κεηαλαζηψλ πνπ ζηνρεχεη ζηνλ απφιπην θξαηηθφ έιεγρν ησλ ξνψλ κε θξηηήξην ηε θάιπςε ηεο δήηεζεο ζε εηδηθφηεηεο νη νπνίεο δελ πξνζθέξνληαη ζηελ εγρψξηα αγνξά εξγαζίαο. Ζ φιε δηαδηθαζία ζηεξηδφηαλ ζε κηα ζεηξά δηνηθεηηθψλ πξάμεσλ πνπ ήηαλ ρξνλνβφξεο θαη πνιπδαπάλεο, ελψ παξάιιεια αγλνήζεθαλ νη πξαγκαηηθέο αλάγθεο ηηο αγνξάο εξγαζίαο, ε ζεκαζία πιήξσζεο θελψλ ζέζεσλ, θαη ην γεγνλφο φηη ε κεηαλάζηεο ζα νδεγνχληαλ ζηελ παξαλνκία. 

Με ην Ν. 3386/2005 επηρεηξήζεθε λα επηιπζνχλ πξνβιήκαηα πνπ δεκηνπξγήζεθαλ ζην ηνκέα ηεο απαζρφιεζεο, σζηφζν, ηα πξνβιήκαηα πνπ πξνέθπςαλ ήηαλ παξφκνηα κε απηά ηνπ Ν. 2910/2001 : πνιιά ζηάδηα ζηε δηαδηθαζία, πνιιέο δηαθνξεηηθέο ππεξεζίεο πνπ απαηηνχλ κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα γηα ηελ νινθιήξσζε ηεο δηαδηθαζίαο. Έηζη, δηακνξθψζεθε έλα εγθισβηζκέλν εξγαζηαθφ ζχζηεκα πνπ πεξηνξίδεη ηελ θηλεηηθφηεηα θαη ηελ επειημία, θαζψο πεξηνξίδεη θαη ην δηθαίσκα ζηελ εξγαζία ζην πιαίζην ηεο ειεχζεξεο νηθνλνκίαο ηεο αγνξάο.



Όζνλ αθνξά ζε δεηήκαηα πγείαο θαη θνηλσληθήο αζθάιηζεο, νη λνκνζεηηθέο ξπζκίζεηο επηθπιάζζνπλ έλα επλντθφηεξν πιαίζην γηα ηνπο παιηλλνζηνχληεο νκνγελείο θαη ηνπο αλαγλσξηζκέλνπο πνιηηηθνχο πξφζθπγεο. Οη παξάλνκα δηακέλνληεο αιινδαπνί δελ έρνπλ ζχκθσλα κε ην Ν. 3386/2005, δηθαίσκα λα ηνπο

παξαζρεζεί ηαηξνθαξκαθεπηηθή πεξίζαιςε, αθνχ νη νξγαληζκνί

θνηλσληθήο αζθάιηζεο ππνρξενχληαη λα κελ παξέρνπλ ηηο ππεξεζίεο ηνπο πξνο απηνχο, κε κνλαδηθή εμαίξεζε ηα λνζνθνκεία, ηα ζεξαπεπηήξηα θαη ηηο θιηληθέο πνπ δέρνληαη έθηαθηα πεξηζηαηηθά γηα λνζειεία θαη ηνπο αλήιηθνπο. Οη αιινδαπνί πνπ δηακέλνπλ λφκηκα ζηελ Διιάδα αζθαιίδνληαη ζηνπο νηθείνπο αζθαιηζηηθνχο θνξείο θαη έρνπλ ηα ίδηα αζθαιηζηηθά δηθαηψκαηα κε ηνπο εκεδαπνχο. 

H ειιεληθή δεκφζηα δηνίθεζε ραξαθηεξίδεηαη απφ έιιεηςε επειημίαο θαηά ηε πξνζαξκνγή ηεο ζε λέεο θνηλσληθέο ξπζκίζεηο, αθφκα πεξηζζφηεξν φηαλ πξφθεηηαη λα αληηκεησπίζεη λέα θνηλσληθά θαηλφκελα φπσο ε κεηαλάζηεπζε. Υαξαθηεξηζηηθά ηεο είλαη ε έιιεηςε ζρεδηαζκνχ θαη πξνγξακκαηηζκνχ θαηά ηελ εθαξκνγή ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο θαη ε έιιεηςε εκπεηξίαο ζηελ εθαξκνγή πξνγξακκάησλ ξχζκηζεο ηεο κεηαλάζηεπζεο. Ζ δηαδηθαζία πνπ αθνινπζείηαη γηα ηελ έληαμε ησλ κεηαλαζηψλ ζε έλα πιαίζην λνκηκφηεηαο

65

είλαη πνιχπινθε, δχζθνια θαηαλνεηή απφ ηνπο αξκφδηνπο ππαιιήινπο θαη ηνπο ίδηνπο ηνπο κεηαλάζηεο. ΢εκαληηθά πξνβιήκαηα είλαη ε πνιπλνκία θαη νη ζχγθξνπφκελεο πνιιέο θνξέο, νδεγίεο πνπ δεκηνπξγνχλ ζχγρπζε ζηνπο αξκφδηνπο ππαιιήινπο. Ζ θαηαπνιέκεζε ησλ πξνβιεκάησλ απηψλ πξέπεη θπξίσο λα αθνξά ηηο θνηλσληθέο εθείλεο ππεξεζίεο πνπ θαηά θχξην ιφγν έρνπλ ζαλ αληηθείκελν ηε κεηαλάζηεπζε. 

Όζνλ αθνξά ηελ εθπαίδεπζε, ην ειιεληθφ λνκνζεηηθφ πιαίζην δηαθξίλεη ηνπο κεηαλάζηεο ζε “αιινδαπνχο” θαη “παιηλλνζηνχληεο”. ζηελ Διιάδα νη ππάξρνπζεο ηζνξξνπίεο δηαηαξάρζεθαλ κέζα ζε έλα κηθξφ ζρεηηθά ρξνληθφ δηάζηεκα, γεγνλφο πνπ έζεζε ζε ακθηζβήηεζε ην ηζρχνλ κνληέιν εθπαίδεπζεο. Σν δεηνχκελν είλαη ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα λα απνβιέπεη φρη κφλν ζηελ αθνκνίσζε, αιιά θαη ζηελ θνηλσληθνπνίεζε ησλ αιινδαπψλ καζεηψλ, ελψ ιφγν ζηηο ζρεηηθέο απνθάζεηο πξέπεη λα απνθηήζνπλ θαη νη θνηλφηεηεο ησλ κεηαλαζηψλ πνπ δηακέλνπλ ζηελ Διιάδα. Δπίθεληξν πξέπεη λα είλαη ε ελίζρπζε ηεο εζληθήο ηαπηφηεηαο θαη ηνπ γισζζηθνχ ζηνηρείνπ, αθνχ απηά είλαη ηα ζπζηαηηθά ηεο θνηλήο ζπλείδεζεο κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο νκάδαο. Σν ζρεηηθφ λνκνζεηηθφ πιαίζην θξίλεηαη απαξαίηεην λα αλακνξθσζεί ψζηε ζηφρνο λα είλαη ε ρνξήγεζε νπζηαζηηθήο παηδείαο θαη δεκηνπξγίαο φξσλ θνηλσληθήο έληαμεο.



Tα κεγαιχηεξα πξνβιήκαηα απνδνρήο θαη έληαμεο γλσξίδνπλ νη αιιφζξεζθνη κεηαλάζηεο, φζνη δειαδή δελ αλήθνπλ ζηελ ρξηζηηαληθή ζξεζθεία. ε ζξεζθεία είλαη θαζνξηζηηθφ ζηνηρείν ηεο ζπλνρήο ηνπο ζηελ αιιφζξεζθε ρψξα, ζαλ απνηέιεζκα ηνπ ξφινπ πνπ έπαηδε ε ζξεζθεία ζηε θνηλσληθή ηνπο δσή θαη ζηε ρψξα πξνέιεπζήο ηνπο. Σα θπξηφηεξα πξνβιήκαηά ηνπο είλαη ε αλππαξμία κνπζνπικαληθψλ ιαηξεπηηθψλ ρψξσλ θαζψο θαη ε αλαγλψξηζε ησλ πξάμεσλ ησλ κνπζνπικάλσλ ηεξνπξγψλ, φζνλ αθνξά ηε ηέιεζε γάκσλ. Ζ ελζσκάησζή

ηνπο

θαζίζηαηαη

πξνβιεκαηηθή,

ιφγσ

ηεο

αλππαξμίαο

ξπζκηζηηθνχ πιαηζίνπ πνπ λα εμαζθαιίδεη δηθαηψκαηα ζξεζθεπηηθήο ειεπζεξίαο ζηα άηνκα απηά, θαζψο θαη ιφγσ ηεο δηζηαθηηθφηεηαο ησλ αξκφδησλ ειιεληθψλ αξρψλ λα πηνζηήζνπλ ζρεηηθέο ξπζκίζεηο, παξά ηελ θαηνρχξσζε ηεο ζξεζθεπηηθήο ειεπζεξίαο απφ ην ειιεληθφ ΢χληαγκα. 

Ο Ν. 3386/2005 ήξζε λα θαιχςεη θελά πνπ ππήξραλ ζρεηηθά κε ηελ θνηλσληθή έληαμε ησλ κεηαλαζηψλ. Γηα ην ιφγν απηφ εθαξκφδεηαη Οινθιεξσκέλν

66

Πξφγξακκα Γξάζεο θαη θαζηεξψλεηαη ε απνθπγή θάζε κνξθήο δηάθξηζεο, ε αξρή ηεο ίζεο κεηαρείξηζεο, ν ζεβαζκφο ησλ ζεκειησδψλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ, ε ελίζρπζε ησλ θνηλσληθψλ δηθηχσλ ησλ κεηαλαζηψλ, ε ζπκκεηνρή ηνπο ζην ζρεδηαζκφ θαη ηελ εθαξκνγή πνιηηηθψλ έληαμεο. Όζνλ αθνξά ζην δίθαην ηεο ηζαγέλεηαο : 

΢ην ειιεληθφ δίθαην, σο ηζαγέλεηα νξίδεηαη ν δεζκφο ελφο αηφκνπ πξνο ηελ πνιηηεία ζην ιαφ ηεο νπνίαο αλήθεη. ΢εκαληηθφ ζηνηρείν είλαη φηη ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ αηφκνπ πνπ θέξεη ηελ ηζαγέλεηα ελφο θξάηνπο δελ είλαη ε εγθαηάζηαζή ηνπ ζηε ζπγθεθξηκέλε πνιηηεία, αιιά φηη ζπγθεληξψλεη ηηο πξνυπνζέζεηο πνπ νξίδεη ην δίθαην ηεο πνιηηείαο απηήο γηα λα είλαη κέινο ηνπ ιανχ ηεο. Γελ ζπκπίπηεη κε ηελ έλλνηα ηεο εζληθφηεηαο, αιιά ρξεζηκνπνηείηαη ζρεδφλ ηαπηφζεκα κε ηνλ φξν ππεθνφηεηα.



Ο Ν. 3284/2004 πξνέθπςε κέζα απφ ηελ αλάγθε λα ζπληαρζεί πιεφλ έλαο ζχγρξνλνο

Κψδηθαο

Διιεληθήο

Ηζαγέλεηαο,

σο

έλα

εληαίν

θείκελν

ελαξκνληζκέλν πξνο ην ηζρχνλ ΢χληαγκα θαη απαιιαγκέλν απφ δηάζπαξηεο θαη εηδηθέο απνζπαζκαηηθέο πξνβιέςεηο ζε πνιπάξηζκνπο λφκνπο. 

Ζ απφθηεζε ηεο ηζαγέλεηαο είλαη κηα ζεκαληηθή δηαδηθαζία αθνχ ελζαξξχλεη ην αίζζεκα ζπκκεηνρήο ζηελ εζληθή δσή θαη θαζηζηά ηελ έληαμε επηηπρή. Ζ έλλνηα ηεο ηζαγέλεηαο ζηελ Δπξψπε, ελ πνιινίο, έρεη αθφκα βηνινγηθέο απνρξψζεηο, αθφκα θαη φηαλ αθνξά δεχηεξε θαη ηξίηε γεληά κεηαλαζηψλ. Ζ ηζαγέλεηα, φκσο, απνηειεί έλα βαζηθφ παξάγνληα πνπ ζπκβάιιεη ζηελ αίζζεζε ηνπ αλήθεηλ γηα ηνλ κεηαλάζηε θαη δηεπθνιχλεη ή αληίζεηα δπζρεξαίλεη ηηο πξνζπάζεηεο πνπ θαηαβάιιεη, είηε ν ίδηνο είηε ε πνιηηεία, γηα ηελ έληαμε θαη ελζσκάησζή ηνπ ζηνλ θνηλσληθφ ηζηφ.



Βαζηθή αξρή απφθηεζεο ηεο ειιεληθήο ηζαγέλεηαο παξακέλεη θαη κε ηνλ Ν.

3284/2004 ε αξρή ηεο θαηαγσγήο (jus sanguinis), γεγνλφο πνπ θαηαδεηθλχεη θαη πάιη ηελ αλάγθε ηζηνξηθά λα δηαηεξεζεί ν δεζκφο ησλ Διιήλσλ κεηαλαζηψλ κε ηελ Διιάδα. Δπηθνπξηθά, πηνζεηείηαη θαη ε αξρή ηνπ εδάθνπο (jus soli) πξνθεηκέλνπ λα πεξηνξηζηεί ην θαηλφκελν ησλ αληζαγελψλ.



Πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ην ειιεληθφ δίθαην ηζαγέλεηαο έρεη ην αθξηβφηεξν παξάβνιν

ζηελ

Δπξψπε

(1.500

επξψ),

ε

απφθαζε

απφξξηςεο

πνιηηνγξάθεζεο δελ αηηηνινγείηαη, έρεη ην πςειφηεξν δηάζηεκα παξακνλήο ζηε ρψξα σο πξνυπφζεζε θηήζεο ηεο ηζαγέλεηαο (10 ρξφληα) θαη δελ

67

πξνβιέπεη δηαθνξεηηθή ξχζκηζε θηήζεο ηζαγέλεηαο γηα παηδηά πνπ γελλήζεθαλ ζην έδαθφο ηεο. 

Ο Ν. 2790/2000 ξπζκίδεη ηηο δηαδηθαζίεο θηήζεο ηεο ειιεληθήο ηζαγέλεηαο απφ παιηλλνζηνχληεο νκνγελείο. Ο λφκνο απηφο ζηφρεπε ζηελ επίιπζε βαζηθψλ πξνβιεκάησλ ησλ νκνγελψλ ζηελ Διιάδα θαη ζηηο ρψξεο ηεο πξψελ ΢νβ. Έλσζεο. Σν δήηεκα ηεο πνιηηνγξάθεζεο έρεη ξπζκηζηεί κε πξνλνκηαθέο δηαηάμεηο γηα ηνπο Ρσζνπφληηνπο παιηλλνζηνχληεο, ελψ ππάξρνπλ εηδηθέο ξπζκίζεηο θαη γηα ηνπο Βνξεηνεπεηξψηεο, κε ηελ απφδεημε ηεο ειιεληθήο θαηαγσγήο θαη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο. Ζ Διιάδα ζχληνκα ζα πξέπεη λα δηακνξθψζεη κηα ζαθή κεηαλαζηεπηηθή

πνιηηηθή, ζηα πιαίζηα ηεο θνηλήο επξσπατθήο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο θαη λα πεξηνξίζεη ηελ επηξξνή θχθισλ πνπ ζπληεξνχλ ηελ μελνθνβία θαη ην ξαηζηζκφ, εληζρχνληπαο ηηο δπλαηφηεηεο ησλ κεηαλαζηψλ λα ελζσκαησζνχλ, κε ζεβαζκφ απέλαληη ζηελ πνιηηηζηηθή θαη ζξεζθεπηηθή ηνπο δηαθνξεηηθφηεηα, θαζψο θαη απέλαληη ζηα αηνκηθά θαη θνηλσληθά ηνπο δηθαηψκαηα.

68

ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ

69

ΔΛΛΖΝΗΚΖ / ΞΔΝΟΓΛΧ΢΢Ζ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ Ακίηζεο Γ., Λαδαξίδε Γ. (2001) “Οη πνιηηηθέο ξχζκηζεο ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ Διιάδα” ζην Ακίηζεο Γ., Λαδαξίδε Γ. (επηκ.), “Ννκηθέο θαη θνηλσληθνπνιηηηθέο δηαζηάζεηο ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ Διιάδα”, Δθδ. Παπαδήζε Βεληνύξα Λίλα, (1994), “Μεηαλάζηεπζε θαη Έζλνο”, Αζήλα, Δ.Μ.Ν.Δ.-Μλήκσλ (Θεσξία θαη Μειέηεο Ηζηνξίαο – 15) Βξέιιεο ΢π. (2001), “Ηδησηηθφ δηεζλέο δίθαην”, Δθδ. ΢άθθνπια, Αζήλα Γαβξόγινπ ΢ηαύξνο, (2001), “Μεηαλάζηεπζε θαη αθξνδεμηά αληίδξαζε ζηελ Δπξψπε, ζπγθξηηηθή επηζθφπεζε” ζην Ναμάθεο Υξ., Υιέηζνο Μηρ., (επηκ.) (2001), “Μεηαλάζηεο θαη Μεηαλάζηεπζε : Οηθνλνκηθέο, Πνιηηηθέο θαη Κνηλσληθέο Πηπρέο”, Αζήλα, Δθδφζεηο Παηάθε Γεσξγνύιαο ΢ηξ. (2003), “Σν λνκηθφ πιαίζην ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο ζηελ Διιάδα ηνλ εηθνζηφ αηψλα – Μηα ηζηνξηθή, θξηηηθή νπηηθή”, ζην Καζηκάηε Κνχια (επηκ.) “Πνιηηηθέο Μεηαλάζηεπζεο θαη ΢ηξαηεγηθέο Έληαμεο”, Δθδ. Gutenberg, Αζήλα Γεκνπιάο Κώζηαο (2006), “Παξάκεηξνη έληαμεο ησλ νηθνλνκηθψλ κεηαλαζηψλ ζηελ ειιεληθή θνηλσλία : Ζ πεξίπησζε ηεο Πεξηθέξεηαο Αηηηθήο” ζην Μπάγθαβνο Υξ., Παπαδνπνχινπ Γεζπ. (επηκ.), “Μεηαλάζηεπζε θαη έληαμε ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ ειιεληθή θνηλσλία”, Δθδ. Gutenberg, Αζήλα Δκθε

–

Παπαδνπνύινπ

Ζξα,

(1986),

“Πξνβιήκαηα

κεηαλάζηεπζεο

–

παιιηλφζηεζεο”, Αζήλα, ΗΜΔΟ / ΔΓΖΜ Καζηκάηε Κ. (2006), “Ζ έληαμε ησλ Αιβαλψλ κεηαλαζηψλ ζηελ ειιεληθή θνηλσλία” ζην Μπάγθαβνο Υ., Παπαδνπνχινπ Γ., (επηκ.), “Μεηαλάζηεπζε θαη έληαμε ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ ειιεληθή θνηλσλία”, Δθδ. Gutenberg, Αζήλα

70

Καζηκάηε Κ. (2000), “Πξνβιήκαηα θνηλσληθήο έληαμεο - παηδείαο” ζην Καζηκάηε Κνχια (επηκ.), “Φαηλφκελα θνηλσληθήο παζνγέλεηαο ζε νκάδεο θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ”, Αζήλα, ΤΠ.ΔΞ. – Πάληεην Παλ/κην – ΚΔΚΜΟΚΟΠ

Καςάιεο Απ. (2005), “Σν δηθαίσκα δηακνλήο θαη ε απαζρφιεζε ησλ κεηαλαζηψλ”, ζην Καςάιεο Απ., Ληλάξδνο-Ρπικφλ Π. (επηκ.), “Μεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή θαη δηθαηψκαηα ησλ κεηαλαζηψλ”, ΗΝΔ-Γ΢ΔΔ, Αζήλα Κόληεο Αλη. (2001), “Οηθνλνκηθή ελζσκάησζε κεηαλαζηψλ ζηε ρψξα ππνδνρήο”, ζην Ακίηζεο Γ., Λαδαξίδε Γ. (επηκ.), “Ννκηθέο θαη θνηλσληθνπνιηηηθέο δηαζηάζεηο ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ Διιάδα”; Δθδ. Παπαδήζε, Αζήλα Μαπξνκκάηεο Γ., Σζηηζειίθεο Κσλ/λνο, (2004), “Ζ εθπαίδεπζε ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ Διιαδα (1990-2003)”, Πνιηηηθέο θαη Δθαξκνγέο, ζην Παχινπ Μηιη., Υξηζηφπνπινο Γεκ. (2004), “Ζ Διιάδα ηεο Μεηαλάζηεπζεο”, Αζήλα, εθδ. Κξηηηθή Μνπζνύξνπ Λ.Μ., (1991), “Μεηαλάζηεπζε θαη Μεηαλαζηεπηηθή Πνιηηηθή ζηελ Διιάδα θαη ηελ Δπξψπε”, Αζήλα, Δθδφζεηο Gutenberg Μνπζνύξνπ Λ.Μ. (2006), “Παηδηά παιηλλνζηνχλησλ θαη αιινδαπψλ ζηα ειιεληθά ζρνιεία” ζην Μπάγθαβνο Υ., Παπαδνπνχινπ Γ., (επηκ.), “Μεηαλάζηεπζε θαη έληαμε ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ ειιεληθή θνηλσλία”, Δθδ. Gutenberg, Αζήλα Μπάγθαβνο Υξ., Παπαδνπνύινπ Γέζπ., (2003), “Μεηαλαζηεπηηθέο Σάζεηο θαη Δπξσπατθή Μεηαλαζηεπηηθή Πνιηηηθή”, Αζήλα, ΗΝΔ / Γ΢ΔΔ-ΑΓΔΓΤ (Μειέηεο 15) Μπαιηζηώηεο Λάκπξνο (2004), “Ηζαγέλεηα θαη πνιηηνγξάθεζε ζηελ Διιάδα ηεο κεηαλάζηεπζεο : (αληη)θάζεηο κηαο αδηέμνδεο πνιηηηθήο” ζην Παχινπ Μ., Υξηζηφπνπινο Γ. (επηκ.), “Ζ Διιάδα ηεο κεηαλάζηεπζεο”, Δθδ. Κξηηηθή, Αζήλα Νάηζν Λ., (2000), “Γηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε. Ζ απνδνρή κέζα απφ ηε δηαθνξεηηθφηεηα ζην δεκνηηθφ ζρνιείν Νέσλ Δπηβαηψλ”, ζην Καζηκάηε Κνχια (επηκ.), “Φαηλφκελα θνηλσληθήο παζνγέλεηαο ζε νκάδεο θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ”, Αζήλα, ΤΠ.ΔΞ. – Πάληεην Παλ/κην – ΚΔΚΜΟΚΟΠ

71

Νηόθνο Π. Θάλνο, (2001), “Οη ζπλέπεηεο ηεο κεηαλάζηεπζεο γηα ηελ πεξηθεξεηαθή ζηαζεξφηεηα θαη ηελ ειιεληθή εζληθή αζθάιεηα” ζην Ναμάθεο Υξ., Υιέηζνο Μηρ., (επηκ.) (2001), “Μεηαλάζηεο θαη Μεηαλάζηεπζε : Οηθνλνκηθέο, Πνιηηηθέο θαη Κνηλσληθέο Πηπρέο”, Αζήλα, Δθδφζεηο Παηάθε Παπαδνπνύινπ Γεζπ. (2006), “Μνξθέο θνηλσληθήο έληαμεο θαη θνηλσληθήο ελζσκάησζεο” ζην Μπάγθαβνο Υ., Παπαδνπνχινπ Γ. “Μεηαλάζηεπζε θαη έληαμε ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ ειιεληθή θνηλσλία”, εθδ. Gutenberg, Αζήλα Παπαζηώπε – Παζηά Εσή, (2003), “Γίθαην Ηζαγέλεηαο” Δθδ. ΢άθθνπιαο, Αζήλα Παπαζηώπε – Παζηά Εσή (2004), “Γίθαην Καηαζηάζεσο Αιινδαπψλ”, Δθδ. ΢άθθνπια, Αζήλα – Θεζζαινλίθε Ρνκπόιεο ΢άββαο, (2005), “Οηθνλνκία, αγνξά εξγαζίαο θαη κεηαλάζηεπζε ζηελ Διιάδα”, ζην Καςάιεο Απ., Ληλάξδνο – Ρπικφλ Π., (επηκ.), “Μεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή θαη δηθαηψκαηα ησλ κεηαλαζηψλ”, ΗΝΔ/Γ΢ΔΔ-ΑΓΔΓΤ Ρνύθνπλαο Δκκ., (1995), “Γηεζλήο Πξνζηαζία ησλ Αλζξσπίλσλ Γηθαησκάησλ”, Δθδ. Δζηία, Αζήλα ΢ηκόπνπινο Υαξ. (2005), “Ζ ζρέζε ησλ κεηαλαζηψλ κε ηε δηνίθεζε : πξνβιήκαηα θαη πξνηάζεηο βειηίσζεο ηεο δηαδηθαζίαο” ζην Καςάιεο Α., Ληλάξδνο-Ρπικφλ Π. (επηκ.) “Μεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή θαη δηθαηψκαηα ησλ κεηαλαζηψλ”, ΗΝΔ/Γ΢ΔΔ Σζηηζειίθεο Κσλ/λνο, (2004), “Ζ ζξεζθεπηηθή ειεπζεξία ησλ κεηαλαζηψλ : Ζ πεξίπησζε ησλ κνπζνπικάλσλ”, ζην Παχινπ Μηιη., Υξηζηφπνπινο Γεκ., “Ζ Διιάδα ηεο Μεηαλάζηεπζεο”, Αζήλα, εθδ. Κξηηηθή Φαδινύι Νηείβηλη (Κνηλφηεηα Μπαλγθαληεζηαλψλ), Αιί Ακπνχ (Πνιηηηθνί Πξφζθπγεο απφ ην Ηξαθηλφ Κνπξδηζηάλ), Αρκέη Φνπάλη (Κνηλφηεηα Δξπζξαίσλ Διιάδαο), Αρκέη Μναβία (Κνηλφηεηα ΢νπδαλψλ), Βαιέλζηα Σδν (ΚΑ΢ΑΠΗ:Έλσζε Φηιηπηλλέδσλ Μεηαλαζηψλ), Γνλφξθλερ Αγηαιένπ (Κνηλφηεηα Αηζηφπσλ), Αληηζέλνπ Κνλζηαληίλ (΢χλδεζκνο Πνιηηψλ Γθάλαο), ΢άλθν Παηξηθ, Κακάξα Σδ. (Κνηλφηεηα

72

Μεηαλαζηψλ απφ ηε ΢ηέξα Λεφλε), Αιί ΢αθίκπ (Κνηλφηεηα ηνπ Μαγθξέκπ), Όληε Πάηξηθ (Νηγεξηαλή Κνηλφηεηα Διιάδα), Σζάια Θεφηηκνο (Μεηαλάζηεο απφ ην Κνλγθφ-Εαίξ), Μάξθνβα Δπγελία (Οη Βνχιγαξνη ζηελ Διιάδα), Κνχθα Μάξηηκ (Φφξνπκ Αιβαλψλ Μεηαλαζηψλ), (2001), “Κείκελα Κνηλνηήησλ Μεηαλαζηψλ”, ζην Μαξβάθεο Αζ., Παξζάλνγινπ Γ., Παχινπ Μ., “Μεηαλάζηεο ζηελ Διιάδα”, Δθδ. Διιεληθά Γξάκκαηα Φαθηνιάο Ρνζζέηνο (2001), “Ζ ελζσκάησζε ησλ Διιελνπνληίσλ ζηελ ειιεληθή θνηλσλία” ζην Ακίηζεο Γ., Λαδαξίδε Γ. (επηκ.), “Ννκηθέο θαη θνηλσληθνπνιηηηθέο δηαζηάζεηο ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ Διιάδα”; Δθδ. Παπαδήζε, Αζήλα Υαηδή Υξύζα (2004), “Ο αιινδαπφο σο ππνθείκελν δηθαησκάησλ ζηελ ειιεληθή έλλνκε ηάμε”, ζην Παχινπ Μηιη., Υξηζηφπνπινο Γεκ., “Ζ Διιάδα ηεο Μεηαλάζηεπζεο”, Αζήλα, εθδ. Κξηηηθή Φεκκέλνο Ηνξδ. (2003), “Μεηαλαζηεπηηθφο έιεγρνο θαη άηππεο δηαθξηηηθέο πνιηηηθέο” ζην Καζηκάηε Κ. (επηκ.), “Πνιηηηθέο κεηαλάζηεπζεο θαη ζηξαηεγηθέο έληαμεο”, Δθδ. Gutenberg, Αζήλα, Φεκκέλνο Ηνξδ.

(2001), “Νέα εξγαζία θαη

αλεπίζεκνη

κεηαλάζηεο

ζηε

κεηξνπνιηηηθή Αζήλα”, ζην “Μεηαλάζηεο ζηελ Διιάδα”, Μαξβάθεο Αζ., Παξζάλνγινπ Γ., Παχινπ Μ., (επηκ.), Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα

ΜΔΛΔΣΔ΢ / ΔΚΘΔ΢ΔΗ΢ Baldwin-Edwards M. (2005), “Ζ έληαμε ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ Αζήλα: Γείθηεο αλάπηπμεο θαη ζηαηηζηηθέο κέζνδνη κέηξεζεο”, Πάληεην Παλ/κην, Αζήλα

Penninx Rinus, (May 15 & 16, 2003) Policy Brief prepared for and presented at the Greek Presidency Conference on “Managing Migration for the Benefit of Europe”, Athens

73

Entzinger H., Biezeveld R, (2003), “Benchmarking in Immigration Integration”, European Research Centre on Migration and Ethnic Relations, Erasmus Univ. of Rotterdam Vermeulen, H., (27-28 November 2002) “Models and modes of immigrant integration … and where does Southern Europe fit?”, in: Ch. Inglessi, A. Lyberaki, H. Vermeulen, G.J. van Wijngaarden (eds.), Immigration and Integration in Northern versus Southern Europe. Proceedings of the Greek-Dutch conference held at the Netherlands Institute at Athens, Athens: Netherlands Institute at Athens Carrera Sergio (2006), “A comparison of integration programmes in the EU : Trends and Weaknesses”, www.ceps.be, Centre for European Policy Studies, Brussels

National Analytical Study on Housing (RAXEN Focal Point for Greece), Oct. 2003, Antigone – Information & Documentation Centre, Έξεπλα (1999) : “Condition and Trends in the Housing Market in the Greater Athens Area”, DEPOS/MRC Έθζεζε (2005) : Μεηαλάζηεπζε θαη πγεία πξφλνηα. Απνηίκεζε ηεο ππάξρνπζαο θαηάζηαζεο - Πξνθιήζεηο θαη πξννπηηθέο βειηίσζεο”, Μαξάηνπ – Αιηπξάληε Λ., Γθαδφλ Έξηθ (επηκ.), Δζληθφ Κέληξν Κνηλσληθψλ Δξεπλψλ, Αζήλα Καβνπλίδε Σδέλε (επηκ., 2003), “Έξεπλα γηα ηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή έληαμε ησλ κεηαλαζηψλ”, Παξαηεξεηήξην Απαζρφιεζεο – Δξεπλεηηθή Πιεξνθνξηθή Α.Δ. Καηξνύγθαινο Γ. (επηζη. ππεχζπλνο), “Ννκηθέο, ζεζκηθέο θαη δηνηθεηηθέο δηαζηάζεηο ηνπ θαζεζηψηνο εηζφδνπ θαη παξακνλήο κεηαλαζηψλ ζηελ Διιάδα – Πξνθιήζεηο θαη πξννπηηθέο βειηίσζεο”, Κέληξν Δπξσπατθνχ ΢πληαγκαηηθνχ Γηθαίνπ, Ννέκβξηνο 2004, Αζήλα Οηθνλνκηθή θαη Κνηλσληθή Δπηηξνπή (2005), “Έθζεζε

ηεο Ο.Κ.Δ. γηα ηελ

εθαξκνγή ηεο αξρήο ηεο ίζεο κεηαρείξηζεο”

74

Δζληθή Δπηηξνπή γηα ηα Γηθαηώκαηα ηνπ Αλζξώπνπ, Παξαηεξήζεηο ηεο ΔΔΓΑ επί ηνπ λφκνπ 3386/2005 (ΦΔΚ Α‟ 212), “Δίζνδνο θαη δηακνλή ππεθφσλ ηξίησλ ρσξψλ ζηελ Διιεληθή Δπηθξάηεηα» ΢θνύξηνπ Δι., Βξαηζάιεο Κ., Γθόβαξεο Υ. (΢επη. 2004), Δκπεηξνγλσκνζχλε : “Μεηαλάζηεπζε ζηελ Διιάδα θαη εθπαίδεπζε : Απνηίκεζε ηεο ππάξρνπζαο θαηάζηαζεο – Πξνθιήζεηο θαη πξννπηηθέο βειηίσζεο”, Παλεπηζηήκην Αηγαίνπ, ΗΜΔΠΟ Γεκνπιάο Κσλ/λνο, Παπαδνπνύινπ Γεζπ. (2004), “Έξεπλα γηα ηηο κνξθέο θνηλσληθήο έληαμεο ησλ νηθνλνκηθψλ κεηαλαζηψλ ζηε Πεξηθέξεηα Αηηηθήο, 20032004”, ΗΝΔ/Γ΢ΔΔ, Αζήλα Σξηαληαθπιιίδνπ Αλλα (Γεθέκβξηνο 2005), “Διιεληθή Μεηαλαζηεπηηθή Πνιηηηθή : Πξνβιήκαηα θαη Καηεπζχλζεηο”, ΔΛΗΑΜΔΠ, Αζήλα

ΔΛΛΖΝΗΚΑ / ΞΔΝΟΓΛΧ΢΢Α ΑΡΘΡΑ - ΔΦΖΜΔΡΗΓΔ΢ Έξεπλα, Athens News, 31/3/2003 Καςάιεο Απ., Άξζξν : “Ο Ν. 3386/2005 : ην “λέν” ζεζκηθφ πιαίζην γηα ηε κεηαλάζηεπζε”, Διεπζεξνηππία, Παπαζενδώξνπ

Θενδ.,

Αξζξν

:

“Γηθαηψκαηα

ζε

εθθξεκφηεηα”,

Δθεκ.

Διεπζεξνηππία, 10/1/2006 Υξηζηόπνπινο Γεκ. (Ηνχιηνο 2005), “Μεηαλάζηεο θαη Ηζαγέλεηα”, 2ε ΢πλάληεζε Δζληθνχ Γηαιφγνπ γηα ηε Μεηαλάζηεπζε, www.hlhr.gr

INTERNET www.migrantsingreece.org www.exandas.ert.gr/paris/linkno2_01.asp, “Σα ζχγρξνλα επξσπατθά γθέην” www.eumc.eu.int

75

www.imepo.gr www.arsis.gr www.mmo.org www.hlhr.gr ΝΟΜΟΘΔΣΗΚΔ΢ ΠΖΓΔ΢ Δηζεγεηηθή Έθζεζε ζην ζρέδην λφκνπ 3284/2004 “Πεξί θπξψζεσο ηνπ Κψδηθα ηεο Διιεληθήο Ηζαγέλεηαο”, 29/12/2003 Δηζεγεηηθή Έθζεζε ζην ζρέδην λφκνπ 2910/2001 “Δίζνδνο θαη παξακνλή αιινδαπψλ ζηελ Διιεληθή Δπηθξάηεηα. Κηήζε ηεο ειιεληθήο ηζαγέλεηαο κε πνιηηνγξάθεζε”, 6/12/2000 Δηζεγεηηθή Έθζεζε ζην ζρέδην λφκνπ 3386/2005 “Δίζνδνο, δηακνλή θαη θνηλσληθή έληαμε ησλ ππεθφνσλ ηξίησλ ρσξψλ ζηελ Διιεληθή Δπηθξάηεηα”, 22/6/2005

Ν. 1975/1991 Ν. 2910/2001 Ν. 3386/2005 Ν. 3284/2004 Ν. 3304/2005 Ν. 2790/2000

76