e m u E o d s o r i e Rot
INTRODUCIÓN O sendeirismo mostrase coma un recurso excelente para o turismo rural; é san en si mesmo e resulta apto para tódolos públicos. É unha opción imbatible para coñecer o entorno mais cércano e para poder contactar coas xentes que o habitan. Tratase de descubrir o territorio por un mesmo pero, neste caso que nos ocupa, botando unha man sinalizando o percorrido e conducindo ao cliente hacia lugares de interese que, seguramente, doutro xeito, pasarían desapercibidos para el. Este anteproxecto de roteiros elaborase a petición da asociación de empresarios de turismo do Eume. A idea xeral é que de cada establecemento parta (e remate) unha ruta de sendeirismo que serva para que os clientes coñezan os arredores do lugar onde se aloxan. Isto é importante porque as veces o aloxamento non serve para que os turistas coñezan o entorno inmediato senón que o utilicen coma trampolín para coñecer outros lugares de Galicia; non é que isto sexa malo, pero resulta estraño obviar o entorno das casas cando teñen tanto (e tan descoñecido) que ensinar. Os itinerarios propostos son iso mesmo, unha proposta, un documento de partida para falar e modificar, si procede. Pódese cambiar, recortar, ampliar, etc... Seguramente non haberá mellor conselleiro sobre os itinerarios que os propios aloxamentos, polo que non deben tomarse coma algo pechado, senón coma un documento para o debate. Algunhas das rutas transcorren por asfalto e pisan pouco (ou nada) a terra; iso é un mal endémico da nosa terra, onde todo se asfalta, as veces por necesidade e outras veces por pura comodidade ou conveniencia. Pero isto non resta encanto ós itinerarios pero si os fai mais accesible a outro tipo de vehículos que poderían resultar molestos no noso paseo. Outro problema que atopamos son as diferentes sinalizacións das varias rutas que atravesan o entorno do Eume. Atopamos rutas variadas, con sinalización diferente que pode ocasionar confusión no turista. Algunhas pouco ou mal sinalizadas, outras nada mantidas e outras que se confunden ou fusionan con outras rutas. Total, que seria ata fermoso que un ente coordinase o tema das rutas, unificase os roteiros (os municipais, os comarcais, os do Parque Natural, etc...) cunha sinalización propia do Eume, nunha publicación única e cunha información verdaderamente útil, para que o turista nin se perda (fisicamente) nin se perda detalle das marabillas desta comarca.
Xuño de 2012
O Equipo Insulae
ROTEIRO 1
CASA DO CASTELO DE ANDRADE
ALOXAMENTO: Casa Castelo de Andrade (Pontedeume) CASA DO CASTELO DE ANDRADE O BARRAL
TORRE DE NOGUEIROSA
ITINERARIO PROPOSTO: casa – torre de Nogueirosa – Igrexa de Doroña - A Viña - O Barral – Castelo - casa DISTANCIA: aprox. 10 km TEMPO ESTIMADO: 3 horas e media IGREXA DE DOROÑA
DIFICULTADE: baixa-media PISO: 65% asfalto e 35% terra PUNTOS DE INTERESE: a torre de Nogueirosa, vistas da ría, as aldeas de O Barral e A Viña, a igrexa de Doroña
: IÓN C A Z LI INA S E D 1 STA O P PRO 10 /FIN O I S I IC A 5 L IN ION E C N C E PA R I IS D AR SINA DE LUG IS SINA RAS OUT
PROPOSTA DE INTERVENCIÓN: sinalizar o itinerario de novo. Colocación de carteleria en lugares de interese identificando vistas (ria de Pontedeume e do val de Vilarmaior) Este establecemento conta cunha ruta ao seu carón, pero non está ben sinalizada. Conta cun panel ao comezo da ruta pero non da información suficiente para non perderse. O sentido proposto no
cartel da ruta non é o máis axeitado para desfrutar das vistas da ria de Pontedeume.
MONFERO RURAL
ROTEIRO 2 MONFERO RURAL
CANTINA O FRANCÉS
ALOXAMENTO: Monfero Rural (Monfero)
ITINERARIO PROPOSTO: MUÍÑOS
casa – Freamelle – Galteiros – O Capelo – O Francés - casa DISTANCIA: 6 km FERVENZA DO BATÁN MUÍÑOS
TEMPO ESTIMADO: 2 horas DIFICULTADE: baixa PISO: 70% asfalto e 30% terra
PUNTOS DE INTERESE: aldeas dos arredores, muíños de río, paisaxes típicas de Monfero (prados), fervenza no lugar de O Batán
: IÓN C A Z LI INA S E D STA O P 1 PRO IN F / IO 15 INIC L E N PA IS AIS 5 SINA CION uíño R m A C G O E 1 DIR S DE LU I A SIN RAS OUT
PROPOSTA DE INTERVENCIÓN: sinalizar o itinerario. Desbroces para acceso á fervenza e aos muíños que están cerca dela. Colocación de carteleria en lugares de interese. O punto forte deste roteiro son os muíños e a fervenza da zona do Batán. Parte do percorrido coincide co vello GR 50 (a ruta do Medievo, Chelo-Ortegal). No itinerario faise coincidir o paso por unha das Cantinas do Eume (O Francés)
ROTEIRO 3
ALVARELLA
Torre de Nogueirosa
ALOXAMENTO: Alvarella (Vilarmaior)
ITINERARIO PROPOSTO: ALVARELLA
Casa – Os loureiros – A Viña – Torre de Nogueirosa – Igrexa de Doroña – Brea – Muíño de ferreñas – Sucamiño – Valbón - casaDoroña – Sucamiño – Cioi – A Abelleira – Palai casa
Igrexa de Doroña
Muíño de Ferreñas
DISTANCIA: 13 kms TEMPO ESTIMADO: 4 horas 30 minutos DIFICULTADE: media-baixa PISO: 80 % asfalto, 20 % terra
: IÓN C A Z LI INA S E D 1 STA O P PRO 20 /FIN O I S I IC A 5 L IN ION E C N C E PA R I IS D AR SINA DE LUG IS SINA RAS OUT
PUNTOS DE INTERESE: igrexa Doroña, área recreativa de Ferreñas, torre de Nogueirosa, aldeas e vistas do val de Vilarmaior e da ría de Pontedeume
PROPOSTA DE INTERVENCIÓN: sinalizar o itinerario. Desbroces puntuais. Colocación de carteleria en lugares de interese. Os puntos fortes deste roteiro son o castelo, a igrexa de Doroña e a área de lecer de Ferreñas. Atención, pois parte da ruta poderia coincidir ca ruta do castelo.
PAZO DA CRUZ
ROTEIRO 4
ANDORIÑA MUÍÑO FERREÑAS
PAZO DA CRUZ
PONTE ARNELAS
ALOXAMENTO: Pazo da Cruz (Vilarmaior)
ITINERARIO PROPOSTO: Casa – ponte Arnelas – O sestelo – As Cortizas – Abercovo – Arnelas - Sucamiño – A Ribeira – A Andoriña – O Cabezal – Brea – A Casanova - casa
DISTANCIA: 13 kms TEMPO ESTIMADO: 4 horas 30 min. DIFICULTADE: media-baixa PISO: 70 %asfalto e 30% terra PUNTOS DE INTERESE: area recreativa de Ferreñas, muíños de río, bosques e regatos, paisaxe,
: IÓN C A Z LI INA S E D 1 STA O P PRO 20 /FIN O I S I IC A 5 L IN ION E C N C E PA R I IS D AR SINA DE LUG IS SINA RAS OUT
PROPOSTA DE INTERVENCIÓN: sinalizar o itinerario. Desbroces puntuais. Colocación de carteleria en lugares de interese. Os puntos fortes deste roteiro son os muíños e a área de lecer de Ferreñas. Atención, esta ruta quere aproveitar 2 rutas anteriores (de ponte do Muiño a ponte Arnelas e a dos muíños de Andoriña) e integralas nunha única ruta para este itinerario.
CASA GRANDE DO FONTAO
ROTEIRO 5 IGREXA DE DOROÑA
CASA GRANDE DO FONTAO
ALOXAMENTO: Casa Grande do Fontao (Miño)
ITINERARIO PROPOSTO: MUIÑO DE CIOI
AREA DE LECER FERREÑAS
Casa – Loureiro – A Fraga – Cioi – Sucamiño – Muiño de Ferreñas – Igrexa Doroña - Breanca - casa
DISTANCIA: 8 km TEMPO ESTIMADO: 2 horas 30 minutos DIFICULTADE: baixa -media PISO: asfalto PUNTOS DE INTERESE: area recreativa de Ferreñas, Igrexa de Doroña, muiños de río, vistas do val de Vilarmaior, aldeas e lugares,
: IÓN C A Z LI INA S E D 1 STA O P PRO 15 /FIN O I S I IC A 5 L IN ION E C N C E PA R I IS D AR SINA DE LUG IS SINA RAS OUT
PROPOSTA DE INTERVENCIÓN: sinalizar o itinerario. Colocación de carteleria en lugares de interese. O punto forte deste roteiro é a área de lecer de Ferreñas e a Igrexa de Doroña. Tamén o fermoso val de Vilarmaior que percorre nas suas 2 vertentes.
ROTEIRO 6
CASA POUSADOIRA
ALOXAMENTO: Casa Pousadoira (Miño) CASA POUSADOIRA
CAPELA DA NOSA SRA DE GUADALUPE
GUIMIL
ITINERARIO PROPOSTO: Casa – capela da Nº Sra. da Guadalupe – O Nogueirido – Guimil – central hidroeléctrica - río do Medio – Vigo - casa
MUÍÑOS DO RÍO DO MEDIO
CENTRAL HIDROLECTRICA DE GUIMIL
DISTANCIA: aprox. 8 km TEMPO ESTIMADO: 3 horas DIFICULTADE: media-baixa PISO: 70 % asfalto, 30% terra PUNTOS DE INTERESE: a capela da Guadalupe, os muíños do río do Medio, igrexa Guimil, central hidrolectrica de Guimil, fraga
: IÓN C A Z LI INA S E D 1 STA O P PRO 15 /FIN O I S I IC A 5 L IN ION E C N C E PA R I 0 IS D AR SINA DE LUG IS SINA RAS OUT
PROPOSTA DE INTERVENCIÓN: sinalizar o itinerario. Desbroces puntuais. Colocación de carteleria en lugares de interese. O punto forte deste roteiro son os muíños do rio do Medio e a pequena fraga onde están.
CASA PIÑEIRO
ROTEIRO 7
ALOXAMENTO: Casa Piñeiro (Monfero)
A FRAGA
CAPELA DE SAN BARTOLOMEU
ITINERARIO PROPOSTO: casa – A Torre – O Piñeiro – muíño da Laxe – capela de San Bartolomeu - casa DISTANCIA: 5 km TEMPO ESTIMADO: 2 horas, 30 min
MUIÑO
CASA PIÑEIRO
DIFICULTADE: media-baixa PISO: 60% asfalto, 40 % terra PUNTOS DE INTERESE: a propia fraga do Eume
: IÓN C A Z LI INA S E D 1 STA O P PRO 15 /FIN O I S I IC A 5 L IN ION E C N C E PA R I 0 IS D AR SINA DE LUG IS SINA RAS OUT
PROPOSTA DE INTERVENCIÓN: sinalizar o itinerario. Desbroces puntuais. Colocación de carteleria en lugares de interese. O punto forte deste roteiro é a propia fraga que arrodea a un dos afluentes do Eume (rego do Parrote). Esta ruta poderia aumentarse e unila co camping Fragadeume nunha fermosa ruta circular (aumentaría uns 5-6 km) aunque algo dura polos desniveis.
HOTEL FRAGA DO EUME
ROTEIRO 8 HOTEL FRAGA DO EUME
ALOXAMENTO: Hotel Fraga do Eume (A Capela) PARQUE ETNOGRÁFICO DO RIO SESÍN
MOSTEIRO DE CAAVEIRO
ITINERARIO PROPOSTO: casa – O Pazo – O Pousadoiro – Mosteiro de Caaveiro – Ponte da Mazoca – Gunxel - casa
DISTANCIA: aprox. 12 km TEMPO ESTIMADO: 4 horas DIFICULTADE: media PISO: 50 % asfalto e 50 % terra
: IÓN C A Z LI INA S E D 1 STA O P PRO 15 /FIN O I S I IC A 5 L IN ION E C N C E PA R I 0 IS D AR SINA DE LUG IS SINA RAS OUT
PUNTOS DE INTERESE: o protagonismo absoluto é do mosteiro de Caaveiro, en competencia coas propias fragas do Eume. Como estupendo complemento o museo etnográfico da Capela en O Pazo, e o parque etnográfico do Sesín (fermoso recuncho de obrigada visita). Atención a outras rutas que pasan por este itinerario (rutas do concello, da comarca, o antigo GR 50, rutas do parque natural...)
PROPOSTA DE INTERVENCIÓN: sinalizar o itinerario. Desbroces puntuais. Colocación de carteleria en lugares de interese. O punto forte deste roteiro é o mosteiro de Caaveiro e a propia fraga.
ROTEIRO 9
RUTA CASA ROCA
ALOXAMENTO: Casa Roca (As Pontes) CASA ROCA FERVENZAS
ITINERARIO PROPOSTO: casa – Aldea de Abaixo – Suaermida – muíños e fervenzas de Somede – Aldea de Arriba – Lameira – Vidas - casa
DISTANCIA: 4,5 km TEMPO ESTIMADO: 2 horas DIFICULTADE: media PISO: 50% asfalto e 50%terra PUNTOS DE INTERESE: o protagonismo absoluto recae nas fervenzas. Tamén nos muíños, algúns deles cun pasado coma fábrica de luz.
: IÓN C A Z LI INA S E D 1 STA O P O R P IN 15 e IO/F S I C I A uíño z N IN 5 m O L I l E e u CC PAN Pan a de l DIRE 1 R c S i I A r fáb SINA DE LUG S I SINA RAS OUT
PROPOSTA DE INTERVENCIÓN: sinalizar o itinerario. Desbroces na zona das fervenzas. Colocación de carteleria en lugares de interese. O punto forte deste roteiro son as fervenzas e a pequena fraga onde están.
CASA DE SIXTO
ROTEIRO 10 CAMIÑO INGLÉS
CASA DE SIXTO
OBSERVATORIO DE AVES
ALOXAMENTO: Casa de Sixto (Paderne)
ITINERARIO PROPOSTO: casa – Sas – Chantada – Penouviña – Souto – Gas – Tiobre - casa CAMIÑO INGLÉS
DISTANCIA: aprox. 12 km TEMPO ESTIMADO: 4 horas IGREXA DE TIOBRE
DIFICULTADE: media-baixa PISO: asfalto 80%, 20% terra PUNTOS DE INTERESE: camiño Inglés de santiago, observación de aves na ria de Betanzos (observatorio), igrexa de Souto e de Tiobre, vistas de Betanzos
: IÓN C A Z LI INA S E D STA O 1 P PRO N I /F 15 ICIO N I EL PAN 5 IS l do AIS SINA CION ane o R P A C 1 G iñ DIRE S DE LU am c I SINA RAS OUT
PROPOSTA DE INTERVENCIÓN: sinalizar o itinerario. Desbroces puntuais. Colocación de carteleria en lugares de interese. O punto forte deste roteiro son a observación de aves (ria de Betanzos) e o camiño Inglés.