Wandelroute NL
Veenhuizen
Lengt 12 kme:
Tekst en fotografie: Ruben Schipper
In vroeger tijden werd de psychiatrie verstopt in afgelegen gebieden van Nederland om de gekte te verbergen en de maatschappij te beschermen. Een van die plekken was het Drentse Veenhuizen. Fotograaf én wandelgek Ruben Schipper maakte er een wandeling rond de Kolonie van Weldadigheid.
G
eneraal Johannes van den Bosch richtte bijna tweehonderd jaar geleden de Maatschappij van Weldadigheid op. Zijn doel was om de armoede in de steden terug te dringen en kansarmen een eigen bestaan te geven. Enkele jaren later woonden in de Kolonie van Weldadigheid in Veenhuizen zo’n 500 gezinnen, 1.500 landlopers en bedelaars en 4.000 wezen voor een heropvoedingstraject. In 1859 werd het gesticht overgenomen door de rijksoverheid en omgevormd tot strafin-
richting waar zo’n 1.200 mensen gevangen werden gehouden. Het dorp Veenhuizen was destijds niet vrij toegankelijk waardoor het de bijnaam ‘het Siberië van Holland’ kreeg. 35 jaar na de openstelling van het dorp, dwingen de betraliede ramen van de gebouwen nog steeds respect af. In een deel van het complex is tegenwoordig het Gevangenismuseum gevestigd, waar deze ochtend de eerste bezoekers staan te popelen om er binnen te gaan. De landlopers en bedelaars die hier destijds
54
gedwongen werden verpleegd, betraden de poort vast met heel wat minder enthousiasme. Drentse wafels en turfgas Voordat wij ook vrijwillig de gevangenis in gaan, besluiten we eerst onze wandeling te maken. Maar niet voordat we een Drentse wafel hebben gegeten. Eerlijk gezegd hadden we er nog nooit van gehoord, maar het blijkt dat ze hier al honderden jaren worden gebakken. De eerste stop op de wandelroute is een elektriciteitscentrale. Via
HIKE & Trekking
Strafkolonie Veenhuizen stond bekend als ‘het Siberië van Holland’.
LINKERPAGINA Penitentiaire inrichting de Esserheem. Nog steeds is een deel van het complex van Veenhuizen in gebruik als gevangenis. RECHTSBOVEN De turf die gevangenen uit het Fochteloërveen staken, werd met een praam naar de elektriciteitscentrale gebracht. LINKSONDER Ooit was het dorp Veenhuizen een strafkolonie en niet toegankelijk voor buitenstaanders. RECHTSONDER Elektriciteitscentrale gestookt op turf. Per uur ging er 200 kilo aan turf doorheen.
een hoog raam kijken we naar binnen waar we de turfgasinstallatie en de Crossley gasmotoren zien staan die in het verleden 200 kilo turf per uur verstookten. De gevangen moesten de turf steken in het Fochteloërveen, waarna het met een praam naar de centrale werd gevaren. We wandelen langs de idyllische vaart en komen via een landweggetje bij het volgende gebouwencomplex. De moderne en hoge hekken van de Esserheem verraden dat het gebouw, samen met de Norgerhaven, als penitentiaire inrichting dienst doet. Blij met onze vrijheid lopen we snel het bosperceel De Esch in. Het valt ons op dat de wegen en lanen kaarsrecht lopen, alsof ze met een liniaal op een kaart zijn uitgetekend. Het doel was wellicht om de structuur van het landschap over te brengen op de verpleegden. De stichtelijke woorden op de gebouwen – ‘Leering door Voorbeeld’ en ‘Kennis is Macht’ – konden velen waarschijnlijk toch niet lezen.
Te gek om los te lopen De hier beschreven wandelroute is 12 kilometer lang en afkomstig uit de wandelgids Te gek om los te lopen van uitgeverij Gegarandeerd Onregelmatig. Hierin staan elf waanzinnige wandelingen rondom psychiatrische klinieken in Nederland. De oude inrichtingen liggen
55
op verstopte plekken en zijn brokjes cultuurhistorie midden in de natuur, die het waard zijn om te bezoeken en te ontdekken. gegarandeerdonregelmatig.nl Download gratis de routebeschrijving en gps-tracks op hikeandtrekking.nl
Wandelroute NL
Natte voeten Heel wat minder strak, maar eveneens aangelegd door de mens, oogt het Norger Esdorpenlandschap waar historische boerderijen, bossen en beekdalen elkaar afwisselen. Natuurmonumenten heeft het waterpeil verhoogd en de beek, de Slokkert, weer laten meanderen door het dal. En dat is goed te merken. Hoewel het de laatste weken niet veel heeft geregend, is de beek buiten zijn oevers getreden. Op tal van plaatsen is het drassig en springen we van graspol naar graspol. Van de brug is alleen de reling nog zichtbaar. Een alternatieve route is er niet, dus waden we maar gewoon door het water. Enkele wandelaars die ons tegemoet lopen beginnen zelfverzekerd aan het avontuur, maar als we ze even later horen gillen weten wij dat ook zij natte voeten hebben gekregen. Omdat het kwelwater permanent hoger staat zullen de graslanden in het voorjaar weer omgetoverd worden in een bloemenzee.
Zware Jongens Nadat we de Veenhuizerbrug zijn overgestoken, lopen we het bos weer in. Het brede bospad met oude eikenbomen zal ooit een druk bereden laan zijn geweest. Tegenwoordig passeert er zo nu en dan een wandelaar. Ons wandelpad wordt steeds smaller en tenslotte moeten we over een paar omgewaaide bomen klimmen. Via een ondergelopen zandpad komen we uiteindelijk flink bemodderd terug in Veenhuizen. In het Gevangenismuseum dat we na de wandeling bezoeken, zouden we prima als landlopers kunnen figureren. We sluiten onze wandeling af met een bezoek aan het onderkomen van de Zware Jongens. Deze mannen hebben in de oude graanmaalderij van het gevangenisdorp de bierbrouwerij Maallust opgericht. Op de etiketten van het speciaalbier prijken namen als ‘de Kolonist’, ‘de Landloper’ en ‘Veldwachter’. Direct laten we ons verleiden om enkele flesjes uit deze Kolonie van Weldadigheid mee naar huis te nemen. Nog een keer kijken we achterom. Er is niemand die ons staande wilt houden.
56
LINKSBOVEN In het beekdal van de Slokkert kan het flink nat zijn. LINKSONDER In de bierbrouwerij van het gevangenisdorp worden speciaalbieren gebrouwen met toepasselijke namen als ‘de Kolonist’, ‘de Landloper’ en ‘Veldwachter’. RECHTS Met een kniepertjesijzer worden in Drenthe al honderden jaren heerlijke wafels gemaakt. RECHTERPAGINA BOVEN Historische boerderijen, bossen en beekdalen wisselen elkaar af in het Norger Esdorpenlandschap. MIDDENONDER Afgedekt met veen bleef de temperatuur in deze historische ijshut ook in de zomer rond het vriespunt. RECHTERPAGINA ONDER Altijd al eens in een arrestantenbusje willen zitten? Bezoek dan het Gevangenismuseum.
HIKE & Trekking
Na een bezoek aan het Gevangenismuseum, krijgt het begrip ‘vrije natuur’ nog meer betekenis.
RUBEN SCHIPPER is al ruim 20 jaar zelfstandig fotograaf en auteur van reisreportages voor verschillende landelijke en regionale media. “De wandelingen die ik maak voor HIKE & trekking brengen mij vaak op verrassende plekken in ons land.”
57