Bureau-excursiegids München 2008 by rudy uytenhaak + partners architecten

[

e x c ur s ie

m 端 n c h en

]

11-14 juni 2008

c olof on

[excursiecommissie]

[vormgeving]

Arjan Luiten Hendrik Metselaar Hugo Boogaard Joke Willekes Vincent Heck Geeke Voortman

[algemeen]

4 5 6 8

deelnemerslijst en telefoonnummers adressen – hotel en fietsverhuur – borrel lunch diner uitgaanstips agenda – woensdag 11 juni – donderdag 12 juni – vrijdag 13 juni – zaterdag 14 juni – zondag 15 juni

[thema’s]

12 14 16 18 20 22 24 26 28

A_ geschiedenis en cityfacts B_ München en het nationaalsocialisme C_ renovatie en herbestemming D_ industriële invloed E_ stedelijke uitbreidingsplannen F_ sport G_ lokale architectenbureau’s H_ culturele activiteiten J_ horeca

[projecten]

projecten

algemeen

inhoud

inhoud [algemeen]

4 5 6 8

[thema’s]

12 14 16 18 20 22 24 26 28

[projecten]

projecten

algemeen

algemeen 4

deelnemerslijst

adressen - hotel en fietsverhuur gezamenlijke borrel lunch diner

hotel Jaeger’s Hotel-Hostel Senefelderstraße 3 D-80336 München T +49 89 555 281 www.jaegershotel.de

kamers donderdag vanaf 15 uur beschikbaar zelf meenemen: handdoek

fietsverhuur Radius Tours & Bike Rental In Centraal Station (Hauptbahnhof) tegenover spoor 32-34 Arnulfstraße 3 80335 Munich T +49 89 59 61 13 (bike rental) tours@radiustours.com Open dagelijks 8.30 -18 uur

borrel donderdag 12 juni Bar Café 48/8 In Pinakothek der Moderne Barerstrasse 40 80333 München T +49 89 444 54 808

lunch vrijdag 13 juni Café Ludwig Klopstockstrasse 10 80804 München T +49 89 322 11 766

diner zaterdag 14 juni Löwenbräukeller Gastronomie Nymphenburgerstrasse 2 80335 München T +49 89 526 021

algemeen

adressen - hotel en fietsverhuur gezamenlijke borrel lunch diner

algemeen

uitgaanstips

[café] Bar Centrale / Ledererstrasse 23 [a] Kleine, stijlvolle Italiaanse koffiebar met redelijk geprijsde warme maaltijden en een grote verscheidenheid aan cocktails en wijnen, goede espresso en cappuccino, en lekkere toetjes. De bar en café zijn in de voorzijde van het pand en het restaurant aan de achterzijde. Gedurende de dag is het een ontmoetingsplek voor kunstenaars en reclamemensen, terwijl het later op de dag een magneet is voor de hippen van München.

Café Brenner / Maximilianstrasse 15 [b] Iets chiquere eetgelegenheid in voormalige stallen, architect Albert Wienzierl.

[biergärten] Muffathalle / Zellstrasse 4 [c] De Muffathalle is een industriële hal waar veel culturele activiteiten plaatsvinden. Dit is een goede locatie om uit te gaan, maar is ook een gezellige plek om in de biergärten te vertoeven

Hofbräukeller / Innere Wiener Strasse 19 [d] Een oude bierbrouwerij, met biergärten.

Chinesischer Turm [e]

Een biergärten in de Englischer Garten met ruim 7000 zitplaatsen

Café Brenner / Maximilianstrasse 15 [b] Iets chiquere eetgelegenheid in voormalige stallen, architect Albert Wienzierl.

Een biergärten in de Englischer Garten met ruim 7000 zitplaatsen

Voetbal ek-wedstrijden Muffathalle Hofbräukeller Löwenbräukeller

[clubs] Jazzbar Vogler / Rumfordstrasse 17 [f] Al meer dan zeven jaar, richt Jazzbar Vogler zich op een kleurrijk publiek met een mengeling van levende jazz, soul en Latijns Amerikaanse muziek. De goede cocktail en wijnlijst en de prettige sfeer trekken jazzfans en liefhebbers van livemuziek aan.

Atomic Café / Neuturmstrasse 5 [g] Het interieur van Atomic Café is een hulde aan de jaren ‘60. Het is al jaren een van de populairste clubs van München, met een breed assortiment aan (live-) muziek, van Britpop, Indie en hiphop tot rock en soul. Entree zonder concert tot 23h 4€, 23-4h 7€ | met concert: 7€ vanaf 23:30h. 6

algemeen

Milch + Bar / Friedenstrasse 10 [h] “Goede drankjes, fantastische muziek en prachtige vrouwen!” was de reactie van een bezoeker. Het enige probleem zijn de portiers, die kunnen nog wel eens lastig doen. Maar ben je eenmaal binnen dan kan je doorgaan tot de vroege uurtjes. De weekenden zijn erg druk, dus voor deze bar wordt de donderdagavond aangeraden. Entree €10,-

P1, de Pacha en de Nektar - Zoozie’z [j] [k] [l] [m] Voor de überhip zijn er nog P1, de Pacha en de Nektar, maar vergeet dan de creditcard niet. Wil je het wat rustiger aanpakken dan is er nog de Zoozie’z, een populaire bar bij de locals. P1 Prinzregentenstrasse 1 [j] Nektar Prinzregentenstrasse 1 [l] Pacha Maximiliansplatz [k] Zoozie’z Wittelsbacherstrasse 15 [m]

algemeen

agenda woensdag 11 juni tijd 20:00 20:32

nr.

woensdag 11 juni

wat

waar

tijd

Verzamelen op perron 11b Vertrek City Nightline naar München Overnachting in slaapcoupés; inclusief beddengoed

Centraal Station Amsterdam

20:00 20:32

donderdag 12 juni

nr.

wat

waar

Verzamelen op perron 11b Vertrek City Nightline naar München Overnachting in slaapcoupés; inclusief beddengoed

Centraal Station Amsterdam

donderdag 12 juni

tijd

nr wat

waar

tijd

nr wat

waar

7:15 07:15-08:30

S aankomst per City Nightline in München H ontbijt hotel Jaegers, bagage droppen, inchecken F fietsen ophalen bij Radius Radverleih 1 Servicezentrum Theresienweise 2 Theresie 3 MK3 Burögebaude 4 gezamenlijke rondleiding Theresienhöhe Nord 4a MK4 Burögebaude 4b Wohnung Turm 4c KPMG Gebaude 4d Esplanade Bürogebäude/Bavaria 8 Wohngeb. 5 Theresienhöhe Süd 5a Sozialwohnungen Theresienhohe 5b Wohnen am Kunstpark 5c Avalon 5d En vele anderen 6 Wohn- und Geschäftshauses 7 ADAC Headquarter München lunch eigen gelegenheid

Hauptbahnhof Senefelderstrasse 3

7:15 07:15-08:30

Hauptbahnhof Senefelderstrasse 3

Arnulfstrasse 3 Matthias-Pschorr-Strasse 4 Alter Messeplatz Heimeranstrasse 31-33

08:30-09:00 09:15-09:35 09:35-09:50 09:50-10:00 10:00-10:45

10:45-11:30

11:45-12:05 12:15-12:25 12:30-13:30 optioneel 12:35-12:45 12:55-13:15 13:25-14:05

agenda

S-bahn Heimeranplatz naar Solln 8 Barcode House S-bahn Solln naar Heimeranplatz project 9 t/m 17 naar eigen tijdsindeling 18:00 gezamenlijke borrel

Theresienhöhe (MK 4,5 & 6) Heimeranstrasse 35 Ganghoferstrasse Ganghoferstrasse Ganghoferstrasse 31-35 10:45-11:30 Hans-Klein-Strasse Hans-Fischer-Strasse Radlkoferstrasse Westendstrasse 240 Hansastrasse

11:45-12:05 12:15-12:25 12:30-13:30 optioneel 12:35-12:45 12:55-13:15 13:25-14:05

Sohnckestrasse 6

S-bahn Heimeranplatz naar Solln 8 Barcode House S-bahn Solln naar Heimeranplatz project 9 t/m 17 naar eigen tijdsindeling 18:00 gezamenlijke borrel

Arnulfstrasse 3 Matthias-Pschorr-Strasse 4 Alter Messeplatz Heimeranstrasse 31-33 Theresienhöhe (MK 4,5 & 6) Heimeranstrasse 35 Ganghoferstrasse Ganghoferstrasse Ganghoferstrasse 31-35 Hans-Klein-Strasse Hans-Fischer-Strasse Radlkoferstrasse Westendstrasse 240 Hansastrasse

Sohnckestrasse 6

9 10 11 12 13 14 15 16 17 B

Mercedes Benz Centre HKW Donnersbergerbrücke Arnulfpark Velum Wohn- und Geschäftshauses Herz Jesu Kirche Haus der Architektur Alte Pinakothek Neue Pinakothek gezamenlijke borrel Bar Cafe 48|8 (Pinakothek der Moderne) eigen invulling diner eigen gelegenheid eigen invulling 18 Pinakothek der Moderne - open tot 20 uur eigen invulling 19 Museum Brandhorst (in aanbouw) eigen invulling 20 Haus der Kunst - open tot 22 uur

Arnulfstrasse Lilli-Palmer-Strasse Erika-Mann-Strasse Bernhard-Wicki-Strasse Nymphenburgerstrasse Lachnerstrasse Weisenhausstrasse Barerstrasse 27 Barerstrasse 29

13:30-13:45 13:45-14:05 14:10-14:25 14:25-14:40 14:50-15:00 15:10-15:30 15:35-15:50 16:10-18.00 16:10-18.00 18:00

Barerstrasse 40 Barerstrasse 40 Türkenstrasse Prinzregentenstrasse 1

vrijdag 13 juni tijd 7:30-8:15 8:30-8:40 8:40-8:50 8:50-9:00 9:05-10:25 optioneel 10:30-10:45 10:50-11:15 11:20-11:35 11:45-13:00

nr wat

21a 21b 21c 22 23 24 25 26

13:05-13:20 13:20-13:25 13:30-13:45 13:55-14:10 14:10-14:20 14:20-16:00

27 28 29 30 31 32

16:25-16:55

ontbijt Ackermannbogen Wohnungen Ackermannbogen Wohnbauten Olympiaberg Olympiapark beklimmen uitkijktoren, toegang stadion Olympiadorf BMW Welt BMW Headquarters gezamenlijke lunch Cafe Ludwig Highlight Munich Business Towers Fussgangerbrucke uber die A9 Lindberghatelier Stadionbahnhof Frottmaning Esplanade gezamenlijke rondleiding Allianz-Arena Unterfohring Park Village

algemeen

algemeen 13:30-13:45 13:45-14:05 14:10-14:25 14:25-14:40 14:50-15:00 15:10-15:30 15:35-15:50 16:10-18.00 16:10-18.00 18:00

9 10 11 12 13 14 15 16 17 B

Arnulfstrasse Lilli-Palmer-Strasse Erika-Mann-Strasse Bernhard-Wicki-Strasse Nymphenburgerstrasse Lachnerstrasse Weisenhausstrasse Barerstrasse 27 Barerstrasse 29 Barerstrasse 40 Barerstrasse 40 Türkenstrasse Prinzregentenstrasse 1

vrijdag 13 juni waar

tijd

Senefelderstrasse 3 Adams Lehmannstrasse Therese Studerstrasse Therese Studerstrasse Spiridon Louis Ring

7:30-8:15 8:30-8:40 8:40-8:50 8:50-9:00 9:05-10:25 optioneel 10:30-10:45 10:50-11:15 11:20-11:35 11:45-13:00

Connollystrasse Am Olympiapark 1 Lerchenauerstrasse Klopstockstrasse 10 Mies van der Rohestrasse A9 Lindberghstrasse 19 Werner Heisenberg Allee Werner Heisenberg Allee 25 Werner Heisenberg Allee 25 Betastrasse 10 9

nr wat

21a 21b 21c 22 23 24 25 26

13:05-13:20 13:20-13:25 13:30-13:45 13:55-14:10 14:10-14:20 14:20-16:00

27 28 29 30 31 32

16:25-16:55

waar Senefelderstrasse 3 Adams Lehmannstrasse Therese Studerstrasse Therese Studerstrasse Spiridon Louis Ring Connollystrasse Am Olympiapark 1 Lerchenauerstrasse Klopstockstrasse 10 Mies van der Rohestrasse A9 Lindberghstrasse 19 Werner Heisenberg Allee Werner Heisenberg Allee 25 Werner Heisenberg Allee 25 Betastrasse 10 9

algemeen

algemeen 16:55-17:20 17:40-17:55 18:00-18:15 18:35-18:50 18:55-19:10 optioneel optioneel 19:30-20:45 20:45-22:30 22:30-…

34 Swiss Re 35 toegang in 2 groepen (elk 10 minuten) Sammlung Goetz 36 Stiftung Pfennigparade Oberfohring 37 Munchener Ruck Geschaftsgebaude 38 Academy Of Fine Arts 39 Reconstruction BVB Allianz 40 Siemens Forum diner eigen gelegenheid EK wedstrijd Nederland-Frankrijk drankjes en dansen

Dieselstrasse

16:55-17:20 17:40-17:55

Oberfohringerstrasse 103 Oberfohringerstrasse Gedonstrasse 10 Akademiestrasse Ludwigstrasse 21 Oskar Von Miller Ring

18:00-18:15 18:35-18:50 18:55-19:10 optioneel optioneel 19:30-20:45 20:45-22:30 22:30-…

zaterdag 14 juni

Dieselstrasse Oberfohringerstrasse 103 Oberfohringerstrasse Gedonstrasse 10 Akademiestrasse Ludwigstrasse 21 Oskar Von Miller Ring

zaterdag 14 juni

tijd

nr. wat

waar

tijd

nr. wat

waar

7:30-8:15 8:20-8:35 8:40-9:00 9:00-9:30

H 41 42 43

Senefelderstrasse 3 Frauenplatz Salvatorstrasse 13

7:30-8:15 8:20-8:35 8:40-9:00 9:00-9:30

H 41 42 43

Senefelderstrasse 3 Frauenplatz Salvatorstrasse 13

9:30-9:40 9:40-9:55 9:55-10:10 10:10-10:30 10:35-11:05 11:10-11:30 11:30-12:15 12:15-12:30 12:30-13:00 13:06-13:10 13.25-13:35 14:00-14:30

44 45 46 47 48 49 50 51

9:30-9:40 9:40-9:55 9:55-10:10 10:10-10:30 10:35-11:05 11:10-11:30 11:30-12:15 12:15-12:30 12:30-13:00 13:06-13:10 13.25-13:35 14:00-14:30

44 45 46 47 48 49 50 51

14:36-14:50 14:50-15:00 15:00-15:45 15:45-16:05 16:05-16:15

55 56 57 58 59

14:36-14:50 14:50-15:00 15:00-15:45 15:45-16:05 16:05-16:15

55 56 57 58 59

52 53 54

ontbijt hotel Frauenkirche Salvatorgarage gezamenlijke bezichtiging Allerheiligen Hofkirche Marstallplatz Süd Münchner Kammerspiele Probebuhne Apartment and Commercial Building Herrnstr. Public Passage Alterhof Kunsthalle in den Fümf Höhen Ohel Jakob Synagoge Jewish Center Die neue Schrannenhalle lunch eigen gelegenheid Maximiliansforumm Abfallwirtschaftsbetrieb gezamenlijke rondleiding Aussegnungshalle Bundesgartenschau 2005 Kinder- und jugendtreffpunkt Wohnanlage Helsinkistrasse Kirchenzentrum Riem Arcaden

Residentzstrasse Marstallplatz Falckenbergstrasse 1 Herrnstrasse Sparkassenstrasse Theatrinerstrasse Sankt-Jakobs-Platz Sankt-Jakobs-Platz 16 Blumenstrasse Viktualienmarkt Maximilianstrasse Truderinger Strasse 2a-4 Straße am Mitterfeld 68 Stockholmstrasse Helsinkistrasse Helsinkistrasse Platz der Menschenrechte Willy-Brandt platz 10

52 53 54

60 61 62 63 64 65 66 67 F D

Münchener Bauzentrum Parkhaus Riem Haus der Gegenwart P+R Anlage Classicon Datenwerk Office and retail building Wackerhaus fietsen terugbrengen bij Radius Radverleih gezamenlijk diner Löwenbräukeller H bagage ophalen in hotel S verzamelen in de centrale hal station vertrek City Nightline naar Amsterdam CS Overnachting in slaapcoupés; inclusief beddengoed

22:00 22:20 22:42

Willy-Brandt platz Georg-Kerschensteiner-Str. Georg-Kerschensteiner-Str. 55 Willy-Brandt-Allee 11 De-Gasperi Bogen Joseph-Wild strasse Richard Strauss Strasse Prinzregentenstrasse 22 Arnulfstrasse 3

16:15-16:30 16:30-16:45 16:47-16:55 17:00-17:15 17:15-17:25 17:35-17:45 18:15-18:25 18:35-18:45 18:55-19:15 19:30-21:30

Nymphenburgerstrasse 2 Senefelderstrasse 3 Hauptbahnhof

nr. wat

8:56

S_ H_ F_ B_ D_

aankomst City Nightline in Amsterdam

60 61 62 63 64 65 66 67 F D

22:00 22:20 22:42

zondag 15 juni tijd

algemeen

algemeen 16:15-16:30 16:30-16:45 16:47-16:55 17:00-17:15 17:15-17:25 17:35-17:45 18:15-18:25 18:35-18:45 18:55-19:15 19:30-21:30

Willy-Brandt platz Georg-Kerschensteiner-Str. Georg-Kerschensteiner-Str. 55 Willy-Brandt-Allee 11 De-Gasperi Bogen Joseph-Wild strasse Richard Strauss Strasse Prinzregentenstrasse 22 Arnulfstrasse 3 Nymphenburgerstrasse 2 Senefelderstrasse 3 Hauptbahnhof

zondag 15 juni waar

tijd

Centraal Station

8:56

Station Hotel Fietsverhuur Borrel Diner

S_ H_ F_ B_ D_

nr. wat aankomst City Nightline in Amsterdam

waar Centraal Station

Station Hotel Fietsverhuur Borrel Diner

thema

thema 12

Geschiedenis en cityfacts

Glyptothek van Leo van Klenze

München is de hoofdstad van de deelstaat Beieren en met 1,3 miljoen inwoners in grootte de derde stad van Duitsland. Hertog Heinrich der Löwe stichtte in 1158 nabij Munichen (“bei den Mönchen”) een marktplaats met stedelijke rechten, waaraan hij dezelfde naam gaf. Gelegen aan de brug over de Isar, ontwikkelde het stadje zich weldra tot een belangrijke overslagplaats voor de zouthandel. Vanaf 1240 wordt München de hertogelijke residentie van het huis Wittelsbach, dat tot 1919 onafgebroken Beieren zal regeren. Het katholicisme is vanaf 1550 de enig toegestane godsdienst in Beieren en drukt anderhalve eeuw lang een stempel op het (religieuze) leven in de stad, het ‘Rome van Duitsland’. In 1721 vindt de laatste heksenverbranding plaats. Gedurende de regeerperiode van koning Ludwig I (1786-1868) is Leo von Klenze hofarchitect, met als classicistische nalatenschap o.a. de Königsplatz, Glyptothek en Alte Pinakothek. De meest kleurrijke vorst is Ludwig II (1845-1886). Hij laat fantastische kastelen bouwen en Richard Wagner is zijn belangrijkste protegé. Na de Eerste Wereldoorlog wordt de Duitse keizer (en de Beierse koning) afgezet en is er van 1919 tot 1933 in Duitsland een parlementaire democratie, de Weimarrepubliek. Na een reeks sociale en economische crises komt in 1933 na verkiezingen het nazi/NSDAP-regime aan de macht met Adolf Hitler als rijkskanselier. München ontwikkelt zich tot ‘Hoofdstad der Beweging’; er wordt een groot gebouwencomplex opgetrokken als hoofdkwartier van de NSDAP. Tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt de stad zeer zwaar beschadigd door geallieerde bombardementen.

Enkele van de belangrijkste historische gebouwen zijn:

Frauenkirche/ Liebfrauendom (1468-1494) Deze barokke kerk wordt beschouwd als één van de hoogtepunten van de Beierse bouwkunst. De

Panorama München

Frank_ Jaap_ Sander_ Eugène

thema

Frank_ Jaap_ Sander_ Eugène

Panorama München

twee 99 meter hoge torens bepalen voor een deel het aanzicht van München. In dit enorme gebouw is plaats voor maar liefst 20.000 mensen.

Nymphenburger Paleis (vanaf 1675) Dit was het zomerpaleis van de Wittelsbachers. Vijf generaties van deze koninklijke familie waren verantwoordelijk voor het uitbreiden en verfraaien van dit paleis in roccoco-stijl. Het heeft een schitterend park waarvoor Versailles als voorbeeld diende.

Neues Rathaus 1867-1909 Het gotische Neue Rathaus aan de Mariënplatz heeft een 85 meter hoge klokkentoren met het symbool van München, een monnik, op de top. Het uurwerk met bewegende poppen komt drie keer per dag in beweging.

Altes Rathaus Dit staat net als het Neue Rathaus aan de Mariënplatz. De gotische gevel dateert uit de 15e eeuw, net zoals de indrukwekkende klokkentoren. Tegenwoordig is er een speelgoedmuseum ondergebracht.

Asamkirche Deze kerk is in feite een particuliere kapel uit de 18e eeuw. Het interieur van de kerk is buitengewoon luxueus, en voorzien van een overvloed aan beelden, engeltjes, beschilderingen etc.

Sendlinger Tor Dit restant van de 14e eeuwse omwalling is één van de mooiste poorten van de stad.

thema

München en het nationaalsocialisme

NSDAP hoofdkwartier

München en het nationaalsocialisme

NSDAP hoofdkwartier

Königsplatz (met soldaten)

München is een belangrijke stad in de geschiedenis van het nationaalsocialisme. De nationaalsocialistische partij (NSDAP) en Hitler zijn hier groot geworden. Hitler hield in de Bürgerbrouwkeller zijn eerste speeches en kreeg hier zijn eerste aanhang. Een eerste stap naar de totalitaire macht deed Hitler in de nacht met de ‘lange messen’ (1934), waarbij hij, ook eigenhandig, een deel van zijn eigen partijtop om het leven bracht. Dit was het begin voor een politieke zuivering waarin 150 à 200 politieke tegenstanders zijn vermoord. De laatste onderhandelingen tussen ‘Europa’ en Hitler voor het uitbreken van WO II waren hier in München waarbij Tsjechië verpacht werd.

Kunst en het nationaal socialisme ‘Entartete Kunst’ is een beruchte Duitse term die tijdens het Derde Rijk (1933-1945) werd gebruikt om daarmee de vermeende ontsporing van de moderne, vooral van de avant-garde kunst aan te geven. Het betrof een campagne van de nazi-partij om de Duitse kunstwereld onder haar controle te brengen, zodat deze voor propagandistische doeleinden van de staat kon worden ingezet. In feite werden de Joden beschuldigd door middel van de kunsten de morele kracht van het Duitse volk te ondermijnen. Ter promotie van de toegestane kunst gaf Hitler in 1934 opdracht tot de bouw van het Haus der Deutschen Kunst in München, een bouwwerk ontworpen door architect Troost met referenties naar von Klenze en Schinkel. Onder de klassieke buitenkant schuilt een moderne staalconstructie en innovatief ingenieurswerk.

(maquette) Stedenbouwkundig plan München

Daan_ Johan_ Thomas_ Shyla_ Guido

thema

Daan_ Johan_ Thomas_ Shyla_ Guido

(maquette) Stedenbouwkundig plan München

Hitler en architectuur Adolf Hitler wilde mede door middel van architectuur en stedenbouw zijn ideaal van een 1000-jarig rijk bereiken. Hij had bewondering voor de klassieke Romeinse bouwkunst. Door gebouwen een grote massaliteit te geven wilde hij de kracht van zijn beweging uitdrukken. Het Duitse volk moest in zijn partij en weer in zichzelf gaan geloven na de verloren Eerste Wereldoorlog. Hitler had tijdens zijn heerschappij over Duitsland enorme bouwplannen voor een aantal grote steden, waaronder München. Voor de grootste nazi-gebouwen had Hitler al in 1925 plannen getekend. In juni 1940 bezocht Hitler Parijs en werd hij geïnspireerd door de ideeën van Haussmann. Deze ideeën wilde hij gebruiken in zijn plannen. Ten noordwesten van de oude stad ligt de Königsplatz, een plein dat deel uitmaakt van de Briennerstrasse, een van de vier koninklijke lanen. Oorspronkelijk werd het plein omringd door groene velden en bomen, in de nazi periode werden deze vervangen door granieten platen. Op dit plein werden massaparades en militaire bijeenkomsten georganiseerd en het groeide uit tot het verzamelpunt van de NSDAP. In de jaren tachtig werd het plein opnieuw van groen voorzien. Het grootste deel van de nazi bouwwerken is afgebroken, twee gebouwen staan er nog (nu in gebruik als respectievelijk hogeschool voor de kunst en theater): de twee belangrijkste nazi gebouwen aan het Königsplatz, de Führerbau en het NSDAP-hoofdkwartier (architect Troost 1933–1937).

Gevel Fünf Hofe

thema

Renovatie en herbestemming

Gevel Rückversicherungsgebouw

Renovatie en herbestemming

Gevel Fünf Hofe

Gevel Rückversicherungsgebouw

Na het bombardement van het oude centrum van München in de Tweede Wereldoorlog heeft men de stad gerestaureerd in de oude staat. Woonblokken, het strikte grid en de hoge functionele dichtheid werden in ere hersteld. Een aantal steden in dezelfde situatie maakten gebruik van de kans om vanuit een ‘tabula rasa’ een nieuw stedelijk weefsel en eigentijdse architectuur te ontwikkelen; in München is gekozen voor de authenticiteit van de stad. Dit is kenmerkend voor de wijze waarop München zich door de eeuwen heen ontwikkelde. Ingrepen in het weefsel en architectuur werden minimaal benut voor innovatie van de stad.

Een tekenend voorbeeld van de scheiding tussen de historische bebouwing en de huidige nieuwbouw is de wijze waarop de Alte, Neue en Pinakothek der Moderne in hun stedenbouwkundige context zijn geplaatst. Alle drie de gebouwen hebben hun eigen positie ten opzichte van het kavel, waarbij het kavel in het rigide grid van de stad past. Een tegengesteld concept, waarbij de oude, nieuwe en moderne Pinakothek een relatie aangaan op de schaal van het gebouw, zou in deze situatie ook mogelijk zijn. De conservatieve en afstandelijke relatie tussen de gebouwen is bij het ontwerpen van deze projecten leidend gebleken.

Het stedelijk weefsel van de grote bouwblokken met de binnenhofjes is karakteristiek voor München. Deze typologie in het arsenaal van de architect en de stedenbouwkundige wordt bij her

Het stedelijk weefsel van de grote bouwblokken met de binnenhofjes is karakteristiek voor München. Deze typologie in het arsenaal van de architect en de stedenbouwkundige wordt bij her-

(diagrammen) Fünf Hofe

Edo_ Hugo_ Tanja_ Fumi

thema

Edo_ Hugo_ Tanja_ Fumi

(diagrammen) Fünf Hofe

bestemming in München vaak als uitgangspunt genomen. Zelfs bij een project waarbij de indeling binnen de bouwmassa volledig los is gelaten zoals bij Fünf Hofe (Herzog & de Meuron) blijft de hovenstructuur overeind. De gevel wordt door de omliggende bebouwing geruisloos opgenomen, zodat het straatbeeld nauwelijks verandert.

Tot een aantal jaren terug was de bestaande structuur van de bouwmassa’s en wegen leidend bij de herontwikkeling van wijken en buurten. De elementen die de stad opbouwen werden in zijn volledigheid gesloopt als ze niet meer voldeden en moesten plaatsmaken voor nieuwbouw. De laatste decennia zijn de nieuwe gebouwen op eigentijdse wijze gematerialiseerd. Het Rückversicherungsgebouw (Baumschlager & Eberle) is daarvan een voorbeeld. Het oorspronkelijke gebouw uit de 60-er jaren is gestript, het skelet is hergebruikt. Door het maken van twee insneden in de bouwmassa, dringt het daglicht ver door in de bouwmassa. De renovatie en herbestemming van cultureel erfgoed in München zit hem meer in subtiele functieverandering dan in de uiterlijke verschijningsvorm. De scheiding tussen oud- en nieuwbouw geeft een beeld van een bewuste keuze voor de nieuwe weg die München is ingeslagen. Mogelijk zal in de toekomst het culturele erfgoed een goede basis vormen voor het opwaarderen van het stedelijk weefsel met het loslaten van de conservatieve houding ten opzichte van de klassieke architectuur.

thema

Industriële invloed

Oude fabriek

Industriële invloed

Oude fabriek

BMW Welt en BMW Headquarters

In Duitsland doen nieuwe industriële productiemethodes in vergelijking met andere Europese landen relatief laat hun intrede (na 1800), omdat het land in zoveel deelstaatjes was opgedeeld en vanwege het laat afschaffen van oude privileges van de gilden. De bouw van de spoorwegen gaf de beslissende impuls voor de expansie van de staalproductie en de machinebouw.

München heeft geen grote industriële of politieke erfenis. Het feit dat Beieren zich in tegenstelling tot Noord- en Midden-Duitsland betrekkelijk ongehinderd door oorlogen en epidemieën kon ontwikkelen, was waarschijnlijk de voornaamste reden dat de brouwnijverheid in dit vorstendom tot bloei kon komen. De bierbereiding was de belangrijkste tak van de Beierse nijverheid.

Tot aan de Tweede Wereldoorlog was Beieren vooral een landelijke regio, grote industriegebieden waren er nauwelijks. BMW vestigt zich in München in 1913, gesticht als vliegtuigmotorfabriek, onder de naam Rapp Motorenwerke. In 1922 werd die naam veranderd in BMW, Bayerische Motoren Werke. BMW legde zich toe op de productie van motorfietsen en motoren voor boten en vrachtwagens. Vanwege de bombardementen tijdens de Tweede Wereldoorlog, verhuisde het van oorsprong Berlijnse bedrijf Siemens naar München, dat minder vaak gebombardeerd werd. Siemens was door haar machines belangrijk voor de Duitse industrie.

BMW Welt en BMW Headquarters

Geveldetail BMW Welt

Farhan_ Erik_ Jonathan_ Mustafa

BMW Welt en BMW Headquarters

Geveldetail BMW Welt

Na de oorlog ontwikkelden zich ook in andere delen van Beieren bedrijven in de technologische sector. Hierbij kun je denken aan de auto-industrie van Audi en BMW, waarin men steeds op zoek is naar technische verbeteringen. De Beierse regering heeft daarop ingespeeld en al miljarden euro’s in het project ‘Offensive Zukunft Bayern’ gestoken. Dit geld wordt onder andere gebruikt voor de bevordering van onderzoek op universiteiten, projecten op het gebied van telecommunicatie en duurzame energie en voor ondersteuning van nieuwe bedrijven. Mede hierdoor is de Beierse economie de sterkste regionale economie van Duitsland en wonen er procentueel de minste werklozen.

München heeft een aanzienlijke industrie op het gebied van elektronica, chemie, biologie, optiek en precisie instrumenten. Sinds het einde van de 18e eeuw, toen in München de lithografietechniek werd uitgevonden, is het tevens een groot centrum voor drukwerk. De stad heeft ook een actieve mode-industrie met vele kleding- en textielfabrieken.

De locatie van Beieren speelt hierbij een belangrijke rol. De regio ligt gunstig in het centrum van Europa en het dient als poort naar (Noord-)Italië. Vanuit de economisch belangrijkste gebieden van Europa is Beieren met de auto of trein binnen een dag te bereiken. Mede hierom hebben een groot aantal nationale en internationale ondernemingen hier hun hoofdkantoren gevestigd.

thema

Farhan_ Erik_ Jonathan_ Mustafa

Groene zones en plekken uitbreiding

thema

Stedelijke uitbreidingsplannen

Arnulfpark

Stedelijke uitbreidingsplannen

Groene zones en plekken uitbreiding

Arnulfpark

Vanaf de tweede oorlog ontwikkelt München zich als een moderne metropool, het beleid is gericht op ruimtelijke expansie. In de jaren ‘70 stagneert het inwonersaantal en komt er kritiek op het gebrek aan woonkwaliteit. Het stedenbouwkundig plan van 1973 is gericht op (her)ontwikkeling van de binnenstad en combineert sociale, politieke, economische en ruimtelijke factoren. Dit is vertaald in ‘The Munich Perspective’ (1998) een flexibel kader van richtlijnen en voorbeeldprojecten, die functioneren als levend laboratorium. Kernwoorden zijn: compact, stedelijk en groen. De hoofdopgave ligt in het spanningsveld tussen de groeiende ruimtebehoefte (per persoon) en het gebrek aan openbaar groen. Hieronder worden een aantal voorbeeldprojecten toegelicht.

Theresienhöhe München’s “fairground” verhuisde in 1998 van het stadsdeel Theresienhöhe naar Messestadt Riem. Duizenden personen, tientallen bedrijven, en het Museum van Vervoer hebben zich gevestigd in Theresienhöhe, dat grenst aan de locatie van het “Oktoberfest” en waarvan het masterplan werd opgericht door Otto Steidle. Zijn plan voor de 47 hectare grote terrein voorziet in de bouw van 1400 woningen, 200.000m² kantoor, handel en commerciële ruimte. Een groot deel van deze stedelijke ruimte komt uit de vier hoogwaardige appartementen en kantoorgebouwen ontworpen door Steidle zelf. Op de site zijn ook scholen, kinderopvang en andere noodzakelijkheden van het dagelijks leven, waaronder 11 ha parken.

Arnulfpark Het oude rangeerterrein is nu het meest centraal gelegen ontwikkelingsgebied in de stad. Het ligt ten westen van de Hauptbahnhof len is 8 km lang. Geïnspireerd op Plato wordt het gebied in vier gebieden opgedeeld, waarbij elk gebied staat voor een type beleving van wonen en werken; Vuur cultureel Water hoogbouw met veel glas waarin het aangrenzende water weerspiegeld of symbolisch

Messestadt Riem

10 16

14 13 8

Aarde Lucht

12 17

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17

Bauabschnitt Wohnen Bauabschnitt Wohnen Bauabschnitt Wohnen Bauabschnitt Wohnen Arrondierung Kirchtrudering Technologiepark Messestadt West Gewerbegebeit Messestadt Ost Gewerbegebeit “Rappenweg” Neue Messe Munchen Messesee Park+Ride-Anlage Ver- und Entsorgungsfläche mit energiezentrale Riemer park Badesee bijschrift Rodelhügel Friedhofderweiterung Riem Riemer Wald

omhoog loopt. Opgetrokken uit aardkleurige tinten en georiënteerd op het park. hoogbouw neerkijkend op de oude stad en met het panoramische uitzicht op de Alpen.

Tomer_ Saskia_ Bouwe_ André_ Marco

Messestadt Riem

10 16

14 13 8

12 17

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17

thema

Tomer_ Saskia_ Bouwe_ André_ Marco

omhoog loopt. Aarde Opgetrokken uit aardkleurige tinten en georiënteerd op het park. Lucht hoogbouw neerkijkend op de oude stad en met het panoramische uitzicht op de Alpen.

Kernwoorden zijn: moderne architectuur, ecologische bouwmethodes en communicatief vriendelijk infrastructuur. De gebiedsgrootte is 252.000m2 waarvan 185.000 wordt ontwikkeld in: 3 scholen, 2 hotels, een theater, 1000 woningen, 4500 werkplekken en een park van 40.000m².

Messestadt Riem Messestadt Riem is een stadsuitbreidingswijk ter plaatse van het oude vlieghaven van München, aan de oostzijde van de stad. Het bestaat uit 3 zones naast elkaar van noord naar zuid. Het noordelijk deel bestaat uit handel en beursgebouwen die voorheen in Theresienhöhe lagen, het middelste deel is woningbouw en het zuidelijk deel is een park met aan de oostkant een groot bos. Het grote gebied is in 1998 ontwikkeld tot een nieuw stuk stad waarin de ideeën van ‘The Munich Perspective’ tot uiting komen: een compacte, groene stad met een hoge dichtheid met een binnenstedelijke klimaat. Dit is echter niet helemaal bereikt. Het gehele gebied moet in 2013 klaar zijn en het stedenbouwkundig plan is ontworpen door Baumeister Borgmann. De route van de excursie loopt zigzaggend door het woongebied waardoor naast de beschreven projecten ook andere projecten te zien zijn.

thema

Sport

Olympiapark/–stadion

Allianz Arena

Sport

Olympiapark/–stadion

Allianz Arena

Twee kenmerkende sport-gebouwen staan in onze excursie op het programma.

Olympiastadion gebruikers atletiek, voetbal architecten Behnisch & Partner capaciteit 69.000 toeschouwers Het Olympiastadion is ontworpen in een parkachtige omgeving voor de Olympische spelen van 1972. Het meest in oog springend is het dak. Oorspronkelijk in spanbeton ontworpen maar door Frei Otto voorzien van een revolutionaire tentconstructie. Vanaf enkele pylonen (tentstokken) is een kabelnetwerk gespannen. Op dit kabelnetwerk zijn acrylaat platen gemonteerd. De “dakgoot”-rand, boven de veldrand, is een enkele rondlopende staal kabel. Een bezwaar van het stadion is dat de afstand van tribune tot speelveld zeer groot is. Ook zijn de tribunes niet helemaal overdekt. Mede daarom is na een referendum in 2001 besloten een nieuw stadion te bouwen.

Allianz Arena gebruikers voetbal architecten Herzog & de Meuron capaciteit 69.901 toeschouwers; 66.000 zitplaatsen, 104 businessunits, 11.000 parkeerplaatsen ondergronds (grootste van Europa). In hun ontwerp draait alles om de voetbal-religie. Ze gebruiken architectuur om de bezoekende partij te imponeren. Vooral indrukwekkend is de façade, opgebouwd uit 2760 ruitvormige lucht

Allianz Arena

Esplanade Allianz Arena

Wouter_ Sebastiaan_ Martin_ Azmi

Allianz Arena

Esplanade Allianz Arena

kussens. Van een afstandje lijkt het melkglas, maar van dichtbij ontdek je een systeem van kunststof membranen (ETFE) met een constante druk. De façade wordt door 25.000 LED-lampen in verschillende kleuren uitgelicht. rood wedstrijden van Bayern München wit neutrale wedstrijden (bijvoorbeeld als het nationale elftal speelt) blauw wedstrijden van TSV 1860 (de eerste-divisieploeg uit München)

Een ander middel om de tegenstander te imponeren is vooral zichtbaar vanaf de middenstip: de hoogte en steilheid van de tribunes. De bovenste ring heeft zelfs een hellingspercentage van 34%. Daardoor lijken de grijze klapstoeltjes, 66.000 in totaal, van alle kanten tot recht boven je hoofd op te rijzen. Een tegenstander van Bayern München zal zich klein voelen als al deze zitplaatsen gevuld zijn met de in het rood van de thuisclub gestoken supporters. Als het spel begint, wordt de overkapping dichtgetrokken met rolgordijnen, zodat het daglicht zich als een spot op de groene mat richt en voorkomt dat de aandacht van het publiek afdwaalt van de 22 man beneden hen.

Er is ook goed gekeken naar de infrastructuur in en om de Arena. Snelwegen rond de Arena zijn verbreed en van geluidschermen voorzien. Een nieuw verkeersleidingsysteem is geïntroduceerd, dat ook ten goede komt aan het dagelijkse beroepsverkeer in dit gebied. Verder is de metro uitgebreid met extra halten. In 2006 heeft de ‘Stifftung Warentest’ geconstateerd dat een uitverkochte Arena in 15 minuten geëvacueerd kan worden. Met een capaciteit van 26.000 mensen per uur stromen de mensen via vijf toegangspoorten op 2 niveaus het stadion in en uit. Daarbij helpen de 130 kaartlezers mee aan een snelle controle. Ook een biertje of/en braadworst kan met dezelfde kaart worden betaald.

thema

Wouter_ Sebastiaan_ Martin_ Azmi

Steidle

thema

Lokale architectenbureau’s

Allman Sattler Wappner

Lokale architectenbureau’s

Steidle

Allman Sattler Wappner

Als je in de gouden gids van München naar een architect gaat zoeken vind je 2087 bureaus. Wij hebben aan de hand van de projecten waar wij naar toe gaan vier architectenbureaus gekozen die wij nader toe gaan lichten.

Steidl Architekten [projectnrs: 4, 4b, 4c, 4d, 5b, 21a, 67] Het bureau houdt zich bezig met woningbouw, kantoren, hogescholen, instituten en stedenbouwkundige plannen. Architectenbureau Steidle kenmerkt zich door een rationele opzet, waarbij niet de volledige leefruimte bezet wordt, zodat naast technische perfectie ruimte over blijft voor individualiteit. Een bekend stedenbouwkundig project is Theresiënhöhe in München (1997-2005). Een stringent grid van publieke straten en ruimten zorgt voor een modulair systeem van stadsblokken waardoor maximale architectonische vrijheid mogelijk is. Steidle heeft ook een aantal van de stadsblokken in Theresiënhöhe uitgewerkt. Een groep van 4 woningblokjes aan het park onderstreept de stedenbouwkundige intentie van eenheid en diversiteit. De interne organisatie en de ontsluiting maken alzijdig georiënteerde ruimtes mogelijk. De collectieve trappartij die door het blok is gevlochten van entree tot aan het gezamenlijke dakterras zorgt voor een interessante ruimtelijke ervaring.

Allmann Sattler Wappner Architekten [projectnrs: 13, 14, 53, 59, 62] Het bureau werd in 1987 opgericht. Op dit moment is het bureau 60 man sterk en gevestigd in een door henzelf gerenoveerd en uitgebreid fabriekspand uit 1893 in München (projectnr. 13). De architecten proberen elke opgave zo onbevangen mogelijk te benaderen en stellen het vastleggen van het ontwerp zo lang mogelijk uit om zo tot de kern van de opgave te kunnen komen. Architectuur is voor hen een proces in beweging waarbij het gebouw een momentopname is van dit proces. Het bureau is vooral bekend geworden met het volledig in RVS gehulde hoofdkantoor

Hild und K

b17 architecten

Karin_ Joppe_ Michaela_ Nicolien

Hild und K

b17 architecten

voor de werkgevers in de metaalindustrie Südwestmetall in Reutlingen en de bijzonder fraaie Herz Jesu Kirche in München.

b17 architecten [projectnrs: 3, 5d] In 1994 werd het bureau gesticht door de architecten Tobias de la Ossa en Martin Kühleis. b17 streeft naar architectuur van esthetische duurzaamheid, beleefbaar en verrassend. Compacte, maar complexe structuren zijn het antwoord op de functionele, esthetische en economische eisen. Gebouwen krijgen binnen de stedenbouwkundige randvoorwaarden een eigen zelfstandig karakter. Sterke structuren met heldere plattegronden maken flexibiliteit mogelijk. De keuze van materialen is gebaseerd op duurzaamheid. Natuurlijke uitstraling, transparantie en verschillende oppervlaktes bepalen de kleur en structuur van een gebouw. Het bedrijfsgebouw MK3 (18.000m2 bvo) werd gerealiseerd naar een gewonnen prijsvraag in 1999. Met het ontwerp van het woningbouwcomplex WA3 (64 woningen, 11.300m2 bvo) op de Theresienhöhe won b17 in 2005 de ‘Bayerischen Wohnungsbaupreis’.

Hild und K [projectnrs: 5a, 32, 57, 60, 61] Hild und Kaltwasser is in 1992 opgericht door Andreas Hild en Tilmann Kaltwasser. Na de dood in 1998 van Kaltwasser is Dionys Ottl partner geworden en is het Hild und K ontstaan. Elk ontwerp van Hild und K komt tot stand door een intensieve dialoog met opdrachtgever en een serieus onderzoek van elke afzonderlijk opgave. De oplossingen voor de architectonische vraag zijn ongewoon, intellectueel en gevoelig. De opgaven worden vaak benaderd met een humoristische inslag. Dit levert gebouwen op met een uniek karakter, waarin serieuze architectuur, openheid, creativiteit en humor met elkaar verweven zijn. Naast woningen utiliteitsbouw ontwerpt Hild und K kleinere projecten als bushaltes, een afvalverzamelpunt of interieurs, zoals de VIP lounge in de Allianz Arena.

thema

Karin_ Joppe_ Michaela_ Nicolien

thema

Culturele activiteiten

Pinakothek der Moderne

Toiletruimte der Moderne

Pinakothek der Moderne

[musea]

Culturele activiteiten

Toiletruimte der Moderne

[musea]

Alte Pinakothek [Barerstrasse 27, 10-18 uur, do. tot 20.00 uur] Een gebouw van architect von Klenze met een grote collectie Europese schilderkunst van de Middeleeuwen tot de 18e eeuw met o.a. Dürer en Raphael.

Neue Pinakothek [Barerstrasse 29, 10-18 uur, wo. tot 20.00 uur] Een gebouw van Alexander Freiheer von Branca uit 1981. Overzicht van Europese 19e-eeuwse kunst , met o.a. Monet en Turner.

Pinakothek der Moderne [Barerstrasse 40, 10-18 uur, do. tot 20 uur] Een gebouw van Stephan Braunfels met beeldende kunst (Duits Expressionisme van o.a. Kirchner, kunst vanaf 1950 met o.a. Joseph Beuys en hedendaagse fotografie van o.a. Rineke Dijkstra), design, grafiek en de architectuurcollectie van de TU-Munchen. Deze omvat vooral Duitse 19e en 20eeeuwse architectuur, waaronder tekeningen van Le Corbusier en Zumthor. Actuele exposities: • tentoonstelling niet-gerealiseerde ontwerpen van Alvar Aalto • Olafur Eliasson - Your Mobile Expectations: BMW H2R Project • ‘Der dritte Raum’, installatie van architectuurstudenten met 1.3 miljoen kabelbinders

Het Judisches Museum [St. Jakobsplatz 16, di. t/m zo. 10-18 uur] Een gebouw van architectenbureau Wandel Höfer Lorch uit Saarbrücken, biedt een permanente expositie over de geschiedenis van de joden in Beieren.

Sammlung Goetz [Oberfohringerstrasse 103, op afspraak te bezichtigen ma. t/m vr. 14-18 uur, za. 11-16 uur, T +49 89 95 93 96 90 (voor toegang buiten programmatijd vrijdag)]

Sammlung Goetz [Oberfohringerstrasse 103, op afspraak te bezichtigen ma. t/m vr. 14-18 uur, za. 11-16 uur, T +49 89 95 93 96 90 (voor toegang buiten programmatijd vrijdag)] 26

Olafur Eliasson in Fünf Hofe

Nationaltheater

Gitte_ Titia_ Sjoukje_ Jan

Olafur Eliasson in Fünf Hofe

Nationaltheater

Een internationaal vermaarde privécollectie van hedendaagse, veelal multimediakunst, is gevestigd in een gebouw van Herzog & De Meuron uit 1992.

Haus der (Deutschen) Kunst [Prinzregentstrasse 1, ma. t/m zo. 10-20 uur; do. tot 22 uur] Werd in de 30er jaren gebouwd door architect Troost als propaganda gebouw. Tegenwoordig herbergt het Haus der Kunst tijdelijke tentoonstellingen: • Parrworld, overzicht van het werk van de Britse fotograaf Martin Parr • Robert Rauschenberg, Amerikaanse kunstenaar op grensvlak schilder-/beeldhouwkunst

Hypo-Kunsthalle Biedt voornamelijk blockbusters als ‘Monet’ en ‘Schatten van de Nijl’. Het kreeg het in 2003 een nieuw onderkomen in de Fünf Hofe, ontworpen door Herzog & De Meuron.

[theater]

thema

Gitte_ Titia_ Sjoukje_ Jan

[theater]

De twee bekendste oude theaters in München zijn het Altes Residenztheater van architect Cuvillies, in uitbundig roccoco en het Nationaltheater (1810), waar de Bayerische Staatsoper nog steeds veel Wagner, Strauss en Mozart brengt. Grote topsterren en musicals in het Deutsches Theater (1896). Een theatraal fenomeen is het Volkstheater, in een nieuw onderkomen uit 1983. Uit architectuuroogpunt is de Münchner Kammerspiele interessant (Falckenbergstrasse 2). Het Jugendstiltheater uit 1911 is in 1997 uitgebreid met Das Neue Haus door bureau Peichl en Partners uit Wenen. Een zorgvuldig gedetailleerd maar bescheiden, sober gebouw, met een schat aan theatertechniek.

Pasinger Fabrik [August-Exterstrasse 1 bij het Pasing Station] Voor meer locale kunst en cultuur en kleinere(opera)producties is er deze, in 1991 verbouwde fabriek met voor de gehele voorgevel een scherm met PV-panelen.

thema

Horeca

Atomic café

Chinesischer Turm

Horeca

Atomic café

Chinesischer Turm

eten De inwoners van München zijn echte vleeseters. De traditionele keuken kenmerkt zich door zware en vette gerechten. Uiterst populair zijn schnitzels, die je in alle maten en soorten vindt. Een ander bekend gerecht is Schweinsbraten, gebraden varkensvlees met zuurkool. Orgaanvlees, zoals niertjes, lever, tong, maag en hart is ook erg geliefd. Voor de maaltijd eet men vaak een hartige soep, zoals Fritattensuppe, bouillon met reepjes pannenkoek. Groenten zijn minder populair, maar je kan salades meestal wel apart bestellen. Kool en zuurkool zijn tref je wel op de meeste kaarten aan. Een echte specialiteit van de stad is Weisswurst, witte worst. De worst bestaat al sinds 1857 en werd uitgevonden door de slagersgezel Sepp Moser. De worst wordt gemaakt van fijngemalen kalfs- en varkensvlees, en op smaak gebracht met peterselie, citroen, ui, peper en nootmuskaat. Weisswurst wordt traditioneel gegeten met zoete mosterd.

Niet alleen vlees maar ook gebak vindt in München gretig aftrek. Op elke straathoek vind je wel een Konditorei, waar je gebak, taarten en andere zoetigheden kan kopen.

bier München is de ‘bierstad van Duitsland’. Veel bieren zijn van oorsprong kloosterbieren, die namen dragen als Augustiner, Paulaner en Franziskaner, Löwenbräu en Spaten. Weissbier of Weizen, witbier, is populair maar ook Fassbier en Pilzener worden vaak geschonken.

Michael_ Richard_ Vincent (L)_ Roderick

Oktoberfest

Het grootste volksfeest van Europa vindt ieder jaar plaats in München, van half september tot de eerste zondag in oktober: het Oktoberfest. De geschiedenis van dit feest gaat terug tot 1810, toen hier een groot feest werd gehouden ter gelegenheid van het huwelijk van kroonprins Lodewijk van Beieren met Theresia van Saksen-Hildburghausen. Het beviel de mensen zo, dat het een jaarlijkse traditie werd. De lokatie van het huwelijk werd naar de bruid ‘Theresienwiese’ genoemd. Nu trekt het Oktoberfest zo’n zes miljoen bezoekers. De stad kent ook talrijke Bierhallen en Biergärten, waar je, vaak in de open lucht, heerlijk bier kunt drinken. In de grote drink‑ en eetgelegenheden van de brouwerijen worden gigantische hoeveelheden bier omgezet. Er wordt bijna uitsluitend uit literglazen (‘Ein Mass’) gedronken.

cafe’s en clubs München is een stad waar iedereen een plekje kan vinden waar hij of zij een fantastische avond kan beleven. Er is zoveel te doen dat het te veel is om op te noemen. Er blijken twee gebieden te zijn die concurreren om de leukste barretjes en de hipste clubs, te weten Schwabing en Haidhausen. Het mooie is dat tussen deze wijken het oude centrum ligt, dus een wandeling/fietstocht tussen beide gebieden zal niet vervelen.

uitgaanstips adressen voor borrel, lunch en diner zie [algemeen > adressen] p. 5.

thema

Michael_ Richard_ Vincent (L)_ Roderick

Volker Staab_ 2004 Matthias-Pschorr-Strasse 4

project

Servicezentrum Theresienweise

Volker Staab_ 2004 Matthias-Pschorr-Strasse 4

Servicezentrum Theresienweise

Op het veld waar in September de Oktoberfesten worden gehouden is een permanent servicecentrum gebouwd dat tijdelijk, gedurende deze feesten, functioneert. In gebruik herbergt het centrum de politie, brandweer, Rode Kruis, VVV en bureau jeugdzorg.

In het tijdelijk gebruik school ook de ontwerpuitdaging. Het gebouw mocht niet de uitstraling hebben van een permanent gebouw hebben, maar in functie gebruiksvriendelijk zijn. Opvallend aan het gebouw is de onaantastbaarheid, de simpele vorm en de koperen gevel. Vanaf het lege veld toont het gebouw zich als een gesloten koperen balk.

Met het infrastructurele uiterlijk blijft het ver weg van een traditionele gevel. Aan de straatzijde is het gebouw voorzien van binnentuinen voor daglicht. en toont zich hier als gebouw. Dit is ook de enige plek waar de beschermende gesloten gevel niet is door gezet omdat dit niet aan publiek gebied grenst. Tijdens de feesten transformeert het centrum door de schuifdeuren op een simpele wijze tot een toegankelijk centrum.

Engel & Zimmermann_ 2003 Alter Messeplatz

Theresie

project

Engel & Zimmermann_ 2003 Alter Messeplatz

Theresie

Dit gebouwcomplex op de noordoost hoek van het stedelijk plan gebied aan de Theresien足weide bestaat uit 4 blokken. Getracht is de authentieke structuren in de nieuwe randbebouwing over te nemen. Een langwerpig blok met hoven in het zuiden, en bouwblokken aan de oostrand die aansluiten aan de gesloten bouwblokken ten noorden van het plangebied. Op speelse wijze zijn deze bouwblokken opengeknipt en slaan een stedelijke link naar de Theresienweide. Dit alles omringt een solitair lichaam waarin kantoren en winkels zijn gehuisvest. De omringende blokken herbergen 50 woningen.

De gekromde gevels en materialisering van dit solitaire lichaam zijn een opvallende eigenschap van dit plan. Daarnaast zijn de bestrate buitenruimte met gevoel voor de context vormgegeven. De loopbruggen geven samen met de glazen gevel het totaal een futuristisch tintje.

B17 Architekten_ 2002 Heimeranstrasse 31-33

project

03 MK3 Burögebaude

B17 Architekten_ 2002 Heimeranstrasse 31-33

MK3 Burögebaude Het kantoorgebouw voorzien van restaurant en winkelsop de begane grond beslaat een stedelijk blok aan de noordkant van de Theresienhöhe. Het wordt omringt door verschillenden stedelijke intensiteiten.

Het kantoorgebouw voorzien van restaurant en winkelsop de begane grond beslaat een stedelijk blok aan de noordkant van de Theresienhöhe. Het wordt omringt door verschillenden stedelijke intensiteiten.

Bepalende voor de vormgeving van het blok is de enorme diepte van het bouwblok. Het gebouw meandert tussen de gevellijnen die 28 m van elkaar af liggen. De twee ‘bochten’ omsluiten twee grote hoven. Het hof aan de noordzijde vormt de entree van het gebouw. Het dat vna dit hof kan open worden gezet. Het zuidelijke hof is een private buitenruimte. Onder het gebouw is een grote parkeergarage gerealiseerd.

In totaal zijn er drie kernen in het plan opgenomen waarin ook de sanitaire blokken zijn ondergebracht. De kantoor verdiepingen staan meerdere kantoorinrichtingconcepten toe. De gebruiker kan dus naar eigen visie de ruimte innemen. Ook is er veel aandacht uit gegaan naar de gevels waar een systeem met glas is ontwikkeld voor een optimale regulering van geluid en ventilatie. Deze dozen zijn een bepalend element geworden in het voorkomen van het gebouw.

_ MK4 Burögebaude

04a

Beyer & Schubert_ 2004 Heimeranstrasse 35

project

04a

Beyer & Schubert_ 2004 Heimeranstrasse 35

_ MK4 Burögebaude

Theresienhöhe Nord

Het beeld van het exterieur wordt voornamelijk bepaald door de inspringende terrassen. De terrassen zijn voor zien van smalle stroken van plantaardige containers en worden afgewisseld met strips van fijn grind. De associatie met de terrassen van Lansinger land dringen zich hier op. De vegetatie bestaat uit Japanse esdorens, een uniforme terras vegetatie en heeft verschillende kleuren bladeren. De langgerekte vorm van de smalle ruimte is extra geaccentueerd door de verdeling in de aanplant, grind paden en zwembaden. Poorten op het grindpad markeren de transitie tussen binnen en buiten.

In de oostgevel op de begane grond is een bijzonder detail opgenomen. Een aquarium wordt hier omlijst door een glazen wand en is vanaf de straat direct zichtbaar. Het water en de goudvis worden op alle verdiepingen in het gebouw weerspiegeld. De kantoorentrees aan de noordgevel grenzen rechtstreeks aan de straat. De toegang is doorgetrokken in het bouwvolume en zo een uitnodigend gebaar te maken.

Otto Steidle_ 2002 Ganghoferstrasse

project

04b

_ Wohnung Turm

Otto Steidle_ 2002 Ganghoferstrasse

_ Wohnung Turm

Theresienhöhe Nord

04b Theresienhöhe Nord

De toren is een essentieel onderdeel van het stedenbouwkundig ontwerp. De vorm is afgeleid van een toren op het voormalige beursterrein die halverwege de jaren zestig vernietigd is. Omdat de omliggende buurt een zeer nauw samenhangende residentiële buurt betrof, is voor de toren een uitsluitend residentieel programma opgesteld. De toren, die voornamelijk bestaat uit kleine twee kamer appartementen, biedt een aanvullend soort wonen op de bestaande omgeving. De woning ten zuiden (04d) richten zich meer op de familiewoningen en maken daarmee het woonscala compleet.

De appartemententoren zal in de avond verlicht zijn en vormt op deze manier gezamenlijk met de kantoren die overdag in gebruik zijn een afwisselend ritme. Het beeld van een toren wordt een vitaal teken binnen de structuur en het silhouet van de stad. De architectuur en het stoutmoedige gebruik van kleur benadrukken de het levendige en leefbare stad.

_ KPMG Gebaude

04c

Otto Steidle_ 2002 Ganghoferstrasse

project

04c

Otto Steidle_ 2002 Ganghoferstrasse

_ KPMG Gebaude

Theresienhöhe Nord

Hoewel Theresienhöhe bestaat uit vele diverse individuele projecten met zeer uiteenlopende architectonische expressie, is het doel van de locatie tot een homogene structuur uit te groeien waarmee de ingezetenen zich kunnen identificeren. Het resultaat is het mengsel van kantoorgebouwen met residentiële appartement. Dit essentiële idee vormt het kader voor het ontwerp van de KPMGkantoorgebouw. De hoofdingang is toegankelijk via een grote binnenplaats. Bepalend in de lobby is de grote trap die alle kantorengebieden met elkaar verbind.

De maatvoering gangen en ruimten zijn speciefiek afgestemd op de eisen van het zakelijke hoofdkantoor. Delen van het gebouw zijn direct van buiten toegankelijk met het oog op eventuele toekomstige veranderingen, zodat naast KPMG andere zich hier kunnen vestigen. Het veel toegepaste glas moet transparantie uitstralen en benadrukt door de manier van plaatsen de structuur van het gebouw. De dragende delen van de gevel zijn verpakt in kleurrijke keramische tegels. Afhankelijk van de hoek van de aanschouwer ziet deze de gesloten keramische gevel of de open glazen gevel.

Otto Steidle_ 2002-2003 Ganghoferstrasse 31-35

project

04d

_ Esplanade Bürogebäude / Bavaria 8 Wohngebäude

Otto Steidle_ 2002-2003 Ganghoferstrasse 31-35

_ Esplanade Bürogebäude / Bavaria 8 Wohngebäude

Theresienhöhe Nord

04d Theresienhöhe Nord

Het kantoorgebouw ‘Esplanade’ en de woongebouwen ‘Bavaria 8’ zijn door Steidle architecten ontworpen. De kantoorgebouwen vertonen veel gelijkenis mij het KPMG gebouw (04c) en de woongebouwen met de woningtoren (04b) van Steidle. Voor de vormgeving van de kantoorgebouwen is gekozen voor een passende stijl bij de kantoren, uit de jaren 30, aan de overzijde van de straat.

De gevel is ingetogen ontworpen met vloer tot plafond ramen dit of in het vlak of diepliggend zijn uitgevoerd. De achterzijde van de kantoorgebouwen is aansluitend op de woningtorens uitgevoerd met hofjes zodat de groenstructuur tussen de wooncomplexen.

Ook voor deze woningen is het gebruik van kleur een belangrijk thema. Spaans geel op de gevels die grenzen aan het Bavariapark, oxidderood markeert de entree. De hoogtepunten zijn de onregelmatige trappenhuizen die uiteindelijk naar het andere hoogtepunt leidt, de dakterrassen die in September een prachtig uitzicht geven op de Oktoberfesten.

_ Sozialwohnungen Theresienhöhe

Hild & Rohnke (Hild und K)_ 2003 Hans-Klein-Strasse

05a

project

05a

project

Hild & Rohnke (Hild und K)_ 2003 Hans-Klein-Strasse

_ Sozialwohnungen Theresienhöhe

Theresienhöhe Süd

Wohnen südlich der Bahn, zo wordt het project ook genoemt. Ten zuiden van de spoorweg is dit sociale woningbouw project verrezen. Het spoor loopt onder de aangrenzende groenstrook door.

Stedenbouwkundig kunnen de woningen worden gezien als een hybride vorm van het gesloten blok en de appartemententoren. Tussen de twee blokken ligt een semiopenbaar hof dat door de verschuiving van de twee blokken zich aan beide zijden opent. In het gebouw zijn twee trappenhuizen opgenomen die ‘economisch’ per verdieping 9 woningen ontsluiten.

De woningen zijn of als hoekwoning of als doorzonwoning ontworpen en zijn daarmee allen meerzijdig georiënteerd. De meeste woningen hebben een centrale woonkamer met aan een zijde een loggia en aan de andere zijde alle andere woonfuncties.

Otto Steidle_ 2007 Hans-Fischer-Strasse

project

05b

_ Wohnen am Kunstpark

Otto Steidle_ 2007 Hans-Fischer-Strasse

_ Wohnen am Kunstpark

Theresienhöhe Süd

05b Theresienhöhe Süd

Dit nieuwe woonkwartier voegt zich naar schaal en ruimteconcept van het stedenbouwkundig plan. Tegelijkertijd is er gekozen voor een eigen reactie op de stedelijke condities van de omgeving. Op het aangeboden raster worden blokken geplaatst met veel openbaar groen tussen de blokken. Door de woningdifferentiatie en modulematige sprongen is een afwisselend beeld bereikt. Deze strenge modulematen zijn het gevolg van de parkeergarage die onder de bebouwing ligt.

Ten zuiden van het plangebied is een groenstrook gepland, vermoedelijk een kunstpark maar dit heb ik niet kunnen verifiëren. Verder is het omringt met sociale woningbouwblokken ten noordoosten. Met streng kleurregime zijn totale gevels behandeld en zo is op simpele wijze het reeds afwisselende beeld verder verrijkt.

05c

Ortner & Ortner_ 2003 Radlkoferstrasse

_ Avalon

project

05c

Ortner & Ortner_ 2003 Radlkoferstrasse

_ Avalon

Theresienhöhe Süd

Op de plek van de voormalige beursterrein Theresienhöhe is dit kwalitatief hoogwaardige kantoorgebouw neer gezet. Binnen het stedelijk concept kantoren, huisvesting, onderwijs en cultuur, stadspark en entertainment te verenigen past het gebouw, door zijn consequente en evenwichtige architectonische taal, zich op harmonieuze wijze in de algemene structuur van de omgeving.

Het beslaat een bruto oppervlakte van 11.000 vierkante meter en heeft een parkeerkelder van 2 lagen. De gevel is het element waarmee het gebouw zich onderscheid. Door de natuursteen platen (marmer uit de Jura) als een soort schubben te plaatsen krijgt het verder rationele en ingetogen kantoor een herkenbare eigenheid.

Het hart van het gebouw wordt gevormd door de binnenplaats: Het materiaalgebruik, hout en glas, refererend aan traditionele veranda’s en wintertuinen, zorgt voor een intiem klimaat met een weelderige groen mos tapijt. Een met messing beklede omloop weerspiegelt en breekt het licht, en geeft het bedrijf ‘s avonds warme sfeer.

project

05d _ En vele anderen

Theresienhöhe Süd

A B C D E F G H J K

Wohnen am park WA 1_ Goetz & Hootz_ 118 woningen WA2_ Perret, Reichert, Pranschke e.a._ 141 woningen WA3_ B17 Architekten_ 60 woningen WA4_ Bouwgroepen_ Woningen MK1 Süd_ Fritsch & Tsaidse_ kantoorgebouw MK 3 Süd_ onbekend_ onbekend Gundschule mit Kindergarten_ Prof. Hielr_ Scholen MK 5 Süd_ Müller & Nägelin_ Kantoor, wonen & creche MK 6 Süd_ onbekend WA 7_ Botzenhardt & Elhers, e.a._ 82 woningen

A B

C D

K H

5c J

K H

5c J

Wohn- und Geschäftshauses

Robert Meyer_ 2003 Westendstrasse 240

project

Robert Meyer_ 2003 Westendstrasse 240

Wohn- und Geschäftshauses

Deze locatie kan worden gezien als de overgang tussen twee stedenbouwkundige typologieën. Ten noorden ervan ligt een heterogeen weefsel van kleine tuinwoningen, treindepots, bouwmarkten etc. Ten zuiden ligt een wijken met de traditionele straat huis tuin bebouwing. Dit stedelijke knikpunt heeft de architect gemarkeerd met een toren in het ontwerp voor dit woongebouw

De bijzonder ontsluitingstypologie met loopgang op de 3de etage voor de woningen op 2de/3de verdieping en de directe toegang vanuit de tuin voor de woningen op de 1ste zorgt voor weinig ruimteverlies aan trappenhuizen en dus een goede bruto/netto verhouding.

In de plint zijn winkelruimten opgenomen en ten noordwesten van het gebouw ligt de gezamenlijke tuin. De woningen op de 2de/3de worden op de 3de verdieping ontsloten en hebben een interne trap naar de 2de verdieping. In totaal zijn er 20 woningen en een grote winkelruimte gerealiseerd.

Sauerbruch Hutton_ in aanbouw Hansastrasse

project

project 42

Sauerbruch Hutton_ in aanbouw Hansastrasse

ADAC Headquarter München (in aanbouw)

Er waren drie doelstellingen bepalend binnen het ontwerpproces voor dit gebouw. Ten eerste moest het reageren op zijn gevarieerde omgeving met aan de ene kant een hetrogene straat en aan de andere kant de spoorweg. Ten tweede moest het een ‘economische’ interne strcutuur hebben die gemakkelijk leesbaar en flexibel in te delen is. Ten derde en niet minst belangrijke, het moet de ADAC een onmiskenbaar beeldmerk geven.

De vijf lagen tellende onderbouw voegt zich naar zijn omgeving en biedt intern genoeg ruimte voor een imposant atrium. De gevel vertoont gelijkenis met een lapjesdeken en houdt sensibel het midden tussen eenheid en individualisme. De toren maakt het complex tot een zichtbaar icoon in de stad. De toren is zo geplaatst dat hij geen schaduw op de binnenplaats werpt of op de omliggende gebouwen. Het project zal worden afgerond in 2009 dus het zal nog even afwachten zijn wat wij aan gaan treffen.

MVRDV_ 2006 Sohnckestrasse 6

Barcode House

project

MVRDV_ 2006 Sohnckestrasse 6

Barcode House

Wonen in een streepjescode. Het klinkt niet aantrekkelijk maar het is de werkelijkheid van deze eengezinswoning. De strepen van de code vertegenwoordigen elke een functie in het gebouw. Zo zijn wonen, werken, slapen, sporten installaties en verkeer te onderscheiden. De twee blokken zijn met elkaar verbonden door een zwembad dat onder het maaiveld is gesitueerd. In het straatblok wordt gewerkt, in het tuinblok wordt gewoond.

Daarnaast gold duurzaamheid als uitgangspunt in het construeren. Alle gevels zijn in HSB opgetrokken en alleen de bekleding varieert met voor iedere streep een eigen specifieke vormgeving. In totaal zijn er acht verschillende gevels ontwikkelt en een spatie, het zwembad. Het project kan ook als een interessante pilot worden gezien voor “customization” van een standaard woning. Het is echter nog te duur voor massa woningbouw.

Al met al is het een nogal bont gebouw geworden en kan worden gezien als een bijzonder experiment van MVRDV.

LAI Architekten_ 2003 Arnulfstrasse

project

09 Mercedes Benz Centre

LAI Architekten_ 2003 Arnulfstrasse

Mercedes Benz Centre De kortste samenvatting van dit gebouw is, ‘de grootste etalage van auto’s aan een van Europa’s drukste verkeersbruggen’. Het werk als een icoon en markeert de drukke westelijke toegang naar het centrum van de stad. Het is de vergrotende trap van winkelen aan de snelweg.

De kortste samenvatting van dit gebouw is, ‘de grootste etalage van auto’s aan een van Europa’s drukste verkeersbruggen’. Het werk als een icoon en markeert de drukke westelijke toegang naar het centrum van de stad. Het is de vergrotende trap van winkelen aan de snelweg.

Het heeft niet het attractieve van het gelijkgenaamde centrum in Berlijn of het spectaculaire van BMW-Welt, maar je kunt wel even plaatsnemen in de nieuwste Mercedes modellen!

GKK+ Architekten_ 2006 Lilli-Palmer-Strasse

HKW

project

GKK+ Architekten_ 2006 Lilli-Palmer-Strasse

HKW

De bepalende elementen, de drukke brug, de industriĂŤle schoorsteen en de bakstenen hal welke herbestemd is als theater, hebben veel invloed gehad op het ontwerp. De dynamiek van het verkeer is weergegeven in de vormentaal (snel, rond en rood?). Het gebouw vouwt zich met terrassen om de schoorsteen heen en bouwt zo een nauwe relatie op.

Het nieuwe gebouw en de bestaande hal gaan een symbiose aan. Tussen de twee gebouwen is een atrium dat kan worden gebruikt als podium voor beurzen en evenementen. Tussen de twee gebouwen ligt op de begane grond een restaurant dat door bezoekers van het theater en de werkne-

mers kan worden gebruikt.

De semipublieke gebieden zijn voorzien van een houten vloer. Hout is ingezet als intermediair tussen het oude en het nieuwe. De keuze voor de retro aandoende vormgeving en kleuren is om het gebouw enig in zijn soort te maken. Dit in samenhang met de bestaande, authentieke elementen maakt het totaal tot een spannend stedelijk ensemble.

Realgr端n en Concrete design_ 2006 Erika-Mann-Strasse

project

11 Arnulfpark

Realgr端n en Concrete design_ 2006 Erika-Mann-Strasse

Arnulfpark Het hart van dit stedelijke herontwikkelingsgebied wordt gevormd door een park. In een context van wonen en werken was het de doelstelling een recreatief park te maken met veel speelmogelijkheden voor kinderen.

Het hart van dit stedelijke herontwikkelingsgebied wordt gevormd door een park. In een context van wonen en werken was het de doelstelling een recreatief park te maken met veel speelmogelijkheden voor kinderen.

De bijzondere inrichting komt van een Nederlands projectbureau 2MOVE. Er is gebruik gemaakt van beton versterkt met glasvezels. Door de hoge sterkte kan het materiaal relatief dun worden uitgevoerd en ondanks dat oogt het solide. Daarnaast is het ook zeer goed vorm te geven zoals dit project bewijst. Een leuk detail is dat 2MOVE gespecialiseerd is in skate-parken en minigolf banen.

Bothe Richter Teherani_ 2007 Bernhard-Wicki-Strasse

Velum

project

Bothe Richter Teherani_ 2007 Bernhard-Wicki-Strasse

Velum

Dit deels residentiële, deels commerciële gebouw is een van de eerst gerealiseerde projecten van het Arnulfpark. In de taps lopende toren zijn 27 appartementen gerealiseerd die allen overhoeks en met een loggia zijn uitgevoerd. Vanuit de woningen, met de top op 26 meter, is er een mooi uitzicht over het park en het stedelijke panaroma. De woningen zijn onsloten door twee afzonderlijke trappenhuizen aan de noordgevel.

In de onderste verdiepingen zijn de commerciële ruimten opgenomen. Hier zijn ook een restaurant en café gesitueerd. Het gebouw reageert op het lange park dat ten westen ervan. Enerzijds biedt het een contrast door middel van de toren, ander-

zijds benadrukt het binnengebied de as van het park. De oostgevel toont een ander meer stedelijk uiterlijk en sluit aan op de gebouwen die hier al of komen te staan.

Allmann, Satller & Wapner_ 2004 Nymphenburgerstrasse

project

Wohn- und Gesch채ftshauses

Allmann, Satller & Wapner_ 2004 Nymphenburgerstrasse

Wohn- und Gesch채ftshauses

Het project bestaat uit drie delen. De nieuwbouw aan de straatzijde is als solitair volume geplaatst tussen het homogeen vormgegeven staatgezicht. Plint, gebouw en dak zijn als een ontworpen en gematerialiseerd om het solitaire karakter te versterken. In dit volume, voorzien van parkeerkelder zijn de woningen gesitueerd.

Het tweede deel is de herontwikkeling geweest van een fabriekspand uit 1893. Op de begane grond is een showroom voor een meubelbedrijf gesitueerd. Op de verdiepingen erboven resideert het architectenbureau dat dit project ook heeft ontworpen, blijkbaar waren ze enthousiast. Veel van de oorspronkelijke details zijn bewaard gebleven

zoals de gietijzeren zuilen.Tenslotte is het dak van de toenmalige fabriek volledig vervangen en opgetopt met een ruimte in glas en staal.

De publieke ruimte om de twee volumes heen heeft ook aandacht gekregen en plaatsen beide volumes in een prettige context.

Allmann, Satller & Wapner_ 2000 Lachnerstrasse

Herz Jesu Kirche

project

Allmann, Satller & Wapner_ 2000 Lachnerstrasse

Herz Jesu Kirche

In essentie is de kerk opgebouwd als de doos om de doos. De buitenste doos bestaat uit een glazen vliesgevel. De binnenste doos is gemaakt van esdoornhouten lamellen. Het lichtspel als resultante geeft de kerk een metafysische ambiance.

Het gebouw heeft een open en levendig karakter, met een vloeiende overgang van het kerkplein via de voorhal naar de eigenlijke kerk. De entree is gemarkeerd door twee 14m hoge, mechanisch bediende taatsdeuren en indien open wordt het plein onderdeel van de kerk.

Om het heiligste gedeelte van de kerk te beschermen is er gevarieerd in transparantie

van de beglazing. Verder spelen de lamellen een spel met het licht. Zo valt er meer licht ter plekke van het altaar. Ook is er veel aandacht gegeven aan materialisering en het interieur. Bijdragen van kunstenaars aan de apsis en het kruis zijn hier een uiting van. De architecten hebben geprobeerd de kerk vrij te maken van traditionele zware symboliek; niet eenvoudig maar wel ondubbelzinnig in zijn verschijningsvorm.

Drescher + Kubina_ 2002 Weisenhausstrasse

project

15 Haus der Architektur

Drescher + Kubina_ 2002 Weisenhausstrasse

Haus der Architektur De nieuwe Beierse architectenkamer ligt op een idyllische locatie aan de Nymphen burgergracht. Het eerste dat opvalt is het contrast tussen de nieuwe huisvesting met de naastgelegen neobarokke villa stammend uit de pruikentijd.

De nieuwe Beierse architectenkamer ligt op een idyllische locatie aan de Nymphen burgergracht. Het eerste dat opvalt is het contrast tussen de nieuwe huisvesting met de naastgelegen neobarokke villa stammend uit de pruikentijd.

De architecten zochten naar een antwoord binnen het spanningsveld tussen de historische context en de moderne bouweisen. Ze hebben compromisloos ingezet op contrast. Naast het speelse kasteel is een volume gebouwd die naar minimalistische traditie tot de vorm is gereduceerd. Navenant is de materialisering beperkt tot drie bouwmaterialen, beton, glas en staal.

Het gebouw, 1500 m² over 3 lagen, vertoont geen overeenkomsten met de typische Müncher Architektur. De puur functionele vormentaal laat geen ruimte voor franje. Misschien schuilt hierin ook de reden dat het huis al snel als een Mekka van de architectuur werd gezien. Deze vormdrang is tot op de fijnste details doorgezet zoals bijvoorbeeld de toegepaste lichtschakelaars.

Leo Klenze_ 1836 Barer Strasse 27

Alte Pinakothek

project

Leo Klenze_ 1836 Barer Strasse 27

Alte Pinakothek

De Alte Pinakothek is een van de beroemdste kunstmusea van de wereld en kan zich meten met beroemde musea als het Louvre in Parijs en het Prado in Madrid. De grote collectie klassieke schilderkunst vond zijn oorsprong in de verzamelwoede van Wilhelm IV (1508-1550). Hij wilde namelijk zijn paleizen opluisteren met historische schilderijen.

In 1826 werd de Alte Pinakothek geopend op aandringen van Lodewijk I van Beieren. Het werd gebouwd naar het ontwerp van Leo van Klenze, de hofarchitect van Lodewijk I. Het neoclassicistische gebouw is in WOII behoorlijk beschadigd maar is in 1950 in ere hersteld. Het interieur is in deze restauratie jammer genoeg niet meegenomen.

Er hangen wereldberoemde werken zoals Luilekkerland van Pieter Brueghel de Oude uit de 16de eeuw. Verder zijn er werken te zien van Albrecht Dürer, Breughel, Antoon van Dyck, Rembrandt, Peter Paul Rubens, Frans Hals, Leonardo da Vinci, Titiaan, Tintoretto, Rafaël en Murillo.

Openingstijden en toegangsprijs: wo, do, vr, za, zo 10-18; di 10-20; € 5,50

Alexander Freiheer van Branca_ 1981 Barer Strasse 29

project

17 Neue Pinakothek

Alexander Freiheer van Branca_ 1981 Barer Strasse 29

Neue Pinakothek Het museum is gevestigd in een gebouw naar ontwerp van Alexander von Branca. Het is gebouwd op de plek waar al eerder een Neue Pinakothek stond welke werd vernietigd in WOII. Het oogt als een typisch resultaat van haar tijd. Een postmoderne uiting gematerialiseerd in glas graniet en beton.

Het museum is gevestigd in een gebouw naar ontwerp van Alexander von Branca. Het is gebouwd op de plek waar al eerder een Neue Pinakothek stond welke werd vernietigd in WOII. Het oogt als een typisch resultaat van haar tijd. Een postmoderne uiting gematerialiseerd in glas graniet en beton.

In dit museum zijn vooral werken van Duitse kunstenaars te bewonderen. Het is het ideale museum om de verschillende Duitse kunststromingen te aanschouwen. Er zijn werken te zien van, Goya, Delacroix, Corot, Courbet, Monet, Manet, Gauguin en Van Gogh.

Tussen de Neue en de Alte Pinakothek is een beeldentuin aangelegd. Hier kunt u onder meer werken van Henry Moore bewonderen.

Openingstijden en toegangsprijs: di, do, vr, za, zo 10-18; wo 10-20; â&#x201A;Ź 5,50

Stephan Braunfles_ 2002 Barer Strasse 40

Pinakothek der Moderne

project

Stephan Braunfles_ 2002 Barer Strasse 40

Pinakothek der Moderne

De Pinakothek der Moderne is het chronologische sluitstuk van de drie Pinakothek’s in München. In het ontwerp is de keuze gemaakt het naar twee zijden te richten, de bestaande Pinakothek’s en de oude stad. De twee toegangen zijn verbonden in de diagonaal dwars door het gebouw.

Van buiten heeft Braunfels’ witte rechthoek iets van een deftig uitgevallen fabriekshal. Van binnen imponeert het met ruimte, licht, en een voorname en consequent doorgevoerde kleurstelling: als het niet wit is, is het grijs. De grote showtrappen die vanuit de rotonde vertrekken zijn van lichtgrijs terracotta. De gaanderijen op de eerste en de tweede verdieping, de plafonds, de muren: spierwit. Het cafetaria, de garderobe, de kassa, de museumshop, de wc’s: wit en donkergrijs. Ook de onontbeerlijke plattegrond is niet aan de strenge kleurenleer ontsnapt.

Naast de staatsgalerie moderne kunst en het grafische museum huisvest het ook het architectuurmuseum en een schilderijmuseum met werken van Picasso, Braque, Klee, de Chirico, Warhol en Segal.

Openingstijden en toegangsprijs: di, wo, vr, za, zo 10-18; do 10-20; € 9,50

Sauerbruch Hutton_ 2008 Türkenstrasse

project

Museum Brandhorst (in aanbouw)

Sauerbruch Hutton_ 2008 Türkenstrasse

Museum Brandhorst (in aanbouw)

De gevel van Sauerbruch Hutton’s Museum voor de Brandhorst collectie, voorzien van hun handelsmerk, kleur, zal verdeeld zijn in drie kleurzones. Deze zones reflecteren de inwendige structuur. De gevel bestaat uit meerder lagen die variëren in transparantie waardoor het uiterlijk van het gebouw afhankelijk is van de positie van de aanschouwer. Er is gekozen voor een eenvoudige langwerpige vorm met een markering op de hoek van de doorgaande straten.

Het belangrijkste uitgangspunt voor het 3 etages tellende gebouw, is het creëren van de best mogelijke lichtcondities voor de exposities. Het gehele gebouw krijgt natuurlijk daglicht, deels gereflecteerd. De architecten hebben getracht subtiele verschillen in de tentoonstellingruimtes aan te brengen door te wisselen in kwaliteit van daglicht in de kamers en de sequentie en afmetingen van de kamers.

Er wordt beweerd dat het interieur, gezien de aard van de collectie, een privécollectie met voornamelijk hedendaagse schilderwerken, een huiselijke kwaliteit zal hebben in tegenstelling tot het meer stedelijke exterieur.

M Paul Ludwig Troost_ 1937 Prinzregentenstrasse 1

Haus der Kunst

project

M Paul Ludwig Troost_ 1937 Prinzregentenstrasse 1

Haus der Kunst

Het werd gebouwd tussen 1934 tot 1937 naar de plannen van architect Paul Ludwig Troost en geldt als het eerste gebouw waarmee het Derde Rijk werd gepropagandeerd.

Het museum, toen Deutsche Haus der Kunst, werd geopend in maart 1937 en etaleerde toen Duitslands ‘mooiste’ kunst. Deze oorsprong is nog steeds terug te vinden in allerlei motieven zoals de swastika’s in de plafonds van de entreeportaal. Sinds 1946 is het museum opgedeeld in een aantal kleinere tentoonstellingruimten en begon te worden gebruikt voor reizende exposities.

Sinds 1983 herbergt het museumgebouw ook de nachtclub P1, München’s beroemde high-society hang-out. In de laatste jaren is het gebouw in de oorspronkelijke vorm teruggebracht. In 2007 is door bureau Inside Outside voor de voormalige Ehrenhalle een gordijnconstructie ontworpen voor flexibele opdeling van de ruimte.

Openingstijden en toegangsprijs: ma, di, wo, vr, za, zo 10-20; do 10-22; € 12

Steidle Architecten_2002 Adams Lehmannstrasse

project

21a Ackermannbogen

21a

Steidle Architecten_2002 Adams Lehmannstrasse

Ackermannbogen De bijzondere meandervorm verbindt de nieuwe woonbebouwing op het voormalige kazerneterrein met de aangrenzende stadsstructuur. Woontorens accentueren de meandervorm en zorgen voor belangrijke zichtlijnen naar de groene omgeving. De woontoren is 42 m hoog en omvat 12 bouwlagen bestaande uit een sokkel van commerciële ruimtes met daarboven 9 lagen aan exclusief uitgevoerde, 200m2 grote appartementen met panorama-uitzicht, die neerkijken op het Business Plaza.

De bijzondere meandervorm verbindt de nieuwe woonbebouwing op het voormalige kazerneterrein met de aangrenzende stadsstructuur. Woontorens accentueren de meandervorm en zorgen voor belangrijke zichtlijnen naar de groene omgeving. De woontoren is 42 m hoog en omvat 12 bouwlagen bestaande uit een sokkel van commerciële ruimtes met daarboven 9 lagen aan exclusief uitgevoerde, 200m2 grote appartementen met panorama-uitzicht, die neerkijken op het Business Plaza.

De architectuur van Otto Steidle staat voor een variatierijk spel van binnen- en buitenruimten, dat door de voor hem zo kenmerkende, verspringende ramen en balkons, de markante terugsprong in de bovenste etages en in de speelse insneden in de verschillende bouwvolumes tot uitdrukking komt. Iedere woning en etage heeft zijn eigen plattegrond en is individueel ontworpen.

De woontoren aan het Business Plaza vormt het sluitstuk van het meandervormige gebouwencomplex en markeert het centrum van de zichtassen in verschillende richtingen.

21b

Meck architecten_ 2003-2004 Therese Studerstrasse

_ Wohnungen

project

21b

Meck architecten_ 2003-2004 Therese Studerstrasse

_ Wohnungen

Ackermannbogen

De woongebouwen ontworpen door Meck Architekten spreken een heldere, zakelijke architectuurtaal zonder modieuze mentaliteit. De helder vormgegeven plattegrond wordt weerspiegeld in de gevels die zich over de volledige breedte naar de zon en het landschap openen. De loggia’s bieden een zekere mate van beschutting. Ze zijn verschillend in diepte en zorgen hiermee voor een levendig spel van licht en schaduw op de gevels.

In het gebouw bevinden zich loft-appartementen met dakterassen die uitzicht bieden over de stad Munchen en het Olympisch Park. De gebouwen zijn drempelvrij ontworpen en de appartementen voldoen aan de richtlijnen voor gesubsidieerde huisvesting en de kosten per vierkante meter die München heeft gesteld. De gebouwen tonen aan dat door middel van grote inzet hoge woon- en gebouwkwaliteit kan worden bereikt in de commerciële woningbouw, ondanks een beperkt aanwezig budget.

Fink + Jocher Architecten_ 2001-2004 Therese Studerstrasse

project

21c _ Olympiaberg

Fink + Jocher Architecten_ 2001-2004 Therese Studerstrasse

_ Olympiaberg

Ackermannbogen

21c Ackermannbogen

Een belangrijk uitgangspunt van de stad München in de ontwikkeling van het gebied ‘De Ackermannbogen’ was om een wijk te creëren met een stedelijk karakter. In dit kader werden 5 stedelijke gebouwen met een totaal van 52 woningen als de stedelijke bouwstenen van het nieuwe stadskwartier gerealiseerd. De entrees van de gebouwen bevinden zich direct aan de weg. Bezoekers en bewoners worden in ruime entreehallen ontvangen, waar de mailboxen zich bevinden, om vervolgens naar lichte trappenhuizen gevoerd te worden.

Vanwege de grote afstand tot de aangrenzende huizen worden glazen loggia’s toegepast in de appartementen in plaats van open balkons. De toegepaste franse balkons zorgen voor veel lichtinval en een hoge woonkwaliteit en tegelijkertijd wordt er in de gevel een schaal gecreëerd die een hoge mate van herkenning van de appartementen garandeert. De hoofdstructuur van de huizen is gericht op een zo flexibel mogelijke indeling. Alleen de trappenhuiswanden en gevels zijn constructief.

Frei Otto_ 1972 Spiridon Louis Ring

Olympiapark

project

Frei Otto_ 1972 Spiridon Louis Ring

Olympiapark

Vlakbij het BMW museum, dat langs de autobahn gesitueerd is, steken de tentachtige koepels van de ‘Olympiagelände’ boven de snelweg uit. Het stadion, het zwembad en de indoorbanen werden gebouwd om plaats te bieden aan de Olympische Spelen van 1972 waarvan de beelden wereldwijd werden verzonden vanaf een 300 m hoge, nieuwe ‘Fernsehturm’.

Het Olympische park met zijn unieke verzameling en combinatie van verschillende typen sport en evenementen is uitgegroeid tot een van de meest belangrijke attractieparken voor evenement en vrije tijd ter wereld.

De revolutionaire nieuwe architectuur van de Olympische gebouwen in München keerde zich radicaal af van alle bestaande tradities voor het bouwen van een stadion voor de massa. In deze zin staat het symbool voor hoe totaal anders de Duitse naoorlogse samenleving was of op z’n minst probeerde te zijn vergeleken met het Duitsland dat Hitler aan de macht had gebracht. De lichte, tentachtige constructie is absoluut het tegenovergestelde van de Naziarchitectuur van bijvoorbeeld het ‘Kunsthaus’.

Behnisch Architecten_ 1972 Connollystrasse

project

23 Olympiadorf

Behnisch Architecten_ 1972 Connollystrasse

Olympiadorf Het organiseren van de Olympische Spelen van 1972 was niet alleen belangrijk op sportief gebied. Het leidde tot de ontwikkeling van het bekende woonkwartier waarin ongeveer 10.000 mensen wonen. Gelegen in een autovrij parklandschap en direct verbonden met het uitgebreide metronetwerk van de stad biedt het Olympisch dorp een zeer hoge woonkwaliteit aan alle inwoners, jong en oud, sportief en lui, gezond en gehandicapt.

Het organiseren van de Olympische Spelen van 1972 was niet alleen belangrijk op sportief gebied. Het leidde tot de ontwikkeling van het bekende woonkwartier waarin ongeveer 10.000 mensen wonen. Gelegen in een autovrij parklandschap en direct verbonden met het uitgebreide metronetwerk van de stad biedt het Olympisch dorp een zeer hoge woonkwaliteit aan alle inwoners, jong en oud, sportief en lui, gezond en gehandicapt.

Het Olympisch dorp is het enige woongebied ter wereld waar met succes een split level systeem is toegepast dat de motorvoertuigen van de voetgangersgebieden van elkaar scheidt. Desondanks zorgde de grote hoeveelheden beton die gebruikt werden om het dorp eind jaren 60 op te bouwen ervoor dat de media negatieve namen gaven aan het dorp zoals ‘beton-citadel’ en ‘spookstad’. Deze benamingen waren in het begin misschien begrijpelijk maar, dankzij de inzet van de vele creatieve en gemeenschapsgerichte inwoners, is het nu getransformeerd in een groen paradijs met zingende vogels in de bomen en eekhoorns huppelend op de balkons.

Coop Himmelb(l)au_ 2007 Am Olymipapark 1

BMW Welt

project

Coop Himmelb(l)au_ 2007 Am Olymipapark 1

BMW Welt

In de afgelopen jaren is architectuur enorm belangrijk gebleken voor autoproducenten. Mercedes Benz gaf UN Studio opdracht om een Mercedes museum te ontwerpen, en in dezelfde stad bouwt Porsche een museum ontworpen door Delugan Meissl. Tegelijkertijd heeft Citroen, in Parijs, net een nieuwe showroom aan de Champs-Elysées in gebruik genomen. Bij ‘auto architectuur’, net als bij de auto’s zelf, lijkt elk project groter, meer gestroomlijnd en sneller dan de vorige.

Coop Himmelb(l)au ontwierp een tornado van staal en glas voor BMW Welt, ‘a centre for brand experience and vehicle delivery’. Het nieuwe gebouw is een aanvulling op het bijzondere viercilinder hoofdkantoor (Karl Schwanzer, 1973) en het naastgelegen schelpvormige BMW museum. Geplaatst op een hoek aan de snelweg, waaiert de dubbelconische structuur uit naar een sculpturaal dak waaronder de zwevende customerlounges zich bevinden in de grote hal.

Karl Schwanzer_ 1968-1972 Lerchenauerstrasse

project

25 BMW Headquarters

Karl Schwanzer_ 1968-1972 Lerchenauerstrasse

BMW Headquarters De toren is gebouwd tussen 1968 en 1972 en was net op tijd klaar voor de Spelen van 1972. De inauguratie volgde in mei 1973.

De toren is gebouwd tussen 1968 en 1972 en was net op tijd klaar voor de Spelen van 1972. De inauguratie volgde in mei 1973.

Het gebouw is 101 m hoog, bevindt zich in de directe nabijheid van het Olympisch dorp en word vaak genoemd als één van de meest karakteristieke voorbeelden van moderne architectuur in München. De vorm van het gebouw moet refereren aan de vorm van een cilinder in een automotor, met het aangrenzende museum als cilinderkop.

De toren bestaat uit 4 verticale cilinders die naast elkaar en kruislings ten opzichte van elkaar staan. Elke cilinder is in tweeën gedeeld vanuit het midden door middel van

een vervorming in de gevel. Bijzonder is dat de cilinders niet op de grond rusten, ze worden ondersteund door een verticale stabiliteitskern waardoor ze boven de grond lijken te zweven. Tijdens de bouw werden de vloeren één voor één opgebouwd en vervolgens omhoog gehesen.

Cafe Ludwig (bij Kunstraum Lenbachhaus)

Kiessler + Partner Architecten 2004-2005_ Klopstockstrasse 10

project

Kiessler + Partner Architecten 2004-2005_ Klopstockstrasse 10

Cafe Ludwig (bij Kunstraum Lenbachhaus)

‘Uwe Kiessler, heeft het koffiehuis in de zichtlijnen van de grote routeassen geplaatst en het architectonisch op verschillende niveaus zo geformuleerd, dat het een uitstekend herkenningspunt voor het gebied is geworden. Maar niet alleen dat: Het is ook een magneet voor iedereen, die architectuur en kunst met culinaire hoogstandjes wil combineren.’ Horst Haffner, 2005

Over het verzonken deel van de Ringbaan heen is naar het ontwerp van landschapsarchitecten Jühling en Bertram het Petuelpark aangelegd. Op de wegverbinding tussen Schwabing en Milbertshofen staat in het midden van het park het café. De hoge caféruimte kijkt uit op het noordelijk gelegen

parkplateau terwijl de tentoonstellingsruimte van het Lenbachhaus met de galerij boven het café zich opent naar de straatkant aan de zuidkant.

Murphy/Jahn, landschapsarchitect Peter Walker_ 2004 Mies van der Rohestrasse

project

Highlight Munich Business Towers

Murphy/Jahn, landschapsarchitect Peter Walker_ 2004 Mies van der Rohestrasse

Highlight Munich Business Towers

Het stedenbouwkundige schema bestaat uit twee met elkaar verbonden torens en twee lagere gebouwen. De lagere gebouwen aan de noorden zuidkant staan los van de torens. Door de footprint relatief klein te houden bleef er rond de gebouwen veel open ruimte beschikbaar. Dit gaf landschapsarchitect Peter Walker de mogelijkheid om de kwalitatief hoogwaardige buitenruimte te creëren, met zijn karakteristieke geometrische vormen.

De twee torens zijn verbonden door middel van bruggen, deze zijn bedacht als ‘clip on elements’ die toegevoegd of verwijderd kunnen worden wanneer nodig. Tezamen met de zichtbare liften en trappen geven ze het

gebouw een dynamische uitstraling. De enkelvoudige gevel werd ontwikkeld om te besparen in de constructiekosten en om het energiegebruik te beperken. In het ontwerp van de gevel is ook geprobeerd om op een vernieuwende manier om te gaan met zaken als zonwering, daglicht, natuurlijke ventilatie en uitzicht.

Ackermann + Partner Architecten 2002-2003_ Autobahn A9

Fussgangerbrucke uber die A9

project

Ackermann + Partner Architecten 2002-2003_ Autobahn A9

Fussgangerbrucke uber die A9

Das Tragwerk der Fußgängerbrücke über die Autobahn A9 ist als aufgelöster Einfeldträger konzipiert. Das Brückentragwerk besteht aus einer Gehplatte und zwei parallelen, mehr fach unterspannten Trägersystemen und wird beidseits auf Stahlbetonwänden gelagert. Die 16 cm starke Gehplatte aus Halbfertig teilen mit Aufbeton spannt einachsig über die Brückenbreite von 3 m und ist seitlich auf den Brückenlängsträgern gelagert. Diese spannen über 4,5 m von Pfosten zu Pfosten und geben dort die vertikalen Lasten an das unterspannte Trägersystem ab. Die zwei 36 m langen mehrfach unterspannten Träger weisen eine mittlere statische Höhe von 3,2 m auf. Die Lastabtragung entspricht im Wesentlichen der Wirkungsweise eines

Fachwerk-trägers.

Der Obergurt ist ein Druckstab, der Unter gurt ist ein Zugstab. Die Belastung der Zug diagonalen nimmt zu den Auflagern hin zu, die Belastung der Unterspannung dagegen ab. Diesem Lastabtragungsprinzip folgend werden die Querschnitte der Diagonalen der Kraft angepasst, die Zugstangen des Unter gurtes zur Feldmitte hin werden addiert. Die Querschnitte des Obergurtes aus Rundrohren werden ebenfalls nach der Belastung hin abgestuft.

Nickl & Partner Architecten_ 2002 Lindberghstrasse 19

project

29 Lindberghatelier

Nickl & Partner Architecten_ 2002 Lindberghstrasse 19

Lindberghatelier Het atelier in de Lindberghstraat is gevestigd in het nieuw ontwikkelde industriële gebied Freimanner Hölzl. In het ontwerp is zoveel mogelijk rekening gehouden met de nog onbekende eisen van de toekomstige gebruikers met betrekking tot de functie en de flexibiliteit. Daarnaast geeft het gebouw vorm aan het onzekere, maar waarschijnlijk heterogene stedelijke weefsel van het toekomstige commerciële gebied.

Het atelier in de Lindberghstraat is gevestigd in het nieuw ontwikkelde industriële gebied Freimanner Hölzl. In het ontwerp is zoveel mogelijk rekening gehouden met de nog onbekende eisen van de toekomstige gebruikers met betrekking tot de functie en de flexibiliteit. Daarnaast geeft het gebouw vorm aan het onzekere, maar waarschijnlijk heterogene stedelijke weefsel van het toekomstige commerciële gebied.

Er is een duidelijk doosvormig volume ontworpen, waarvan de ingang op de kop van het gebouw aan de zuidzijde van de Lindberghstrasse ligt. Van hieruit schiet het volume bijna zwevend over het landschap naar achteren. Een uit meerdere lagen be-

staande omhulling rond dit volume accentueert een spannende tegenstelling tussen een rauw industrieel karakter enerzijds en een individuele openheid anderzijds.

Het kantoor en de werkplaatsen zijn flexibel ontworpen zodat uiteenlopende toepassingen voor toekomstige huurders mogelijk zijn. Op de bovenste verdieping bevindt zich het architectuurbureau van Nickl & Partners Architecten.

Stadionbahnhof Frottmaning

Bohn Architecten_ 2005 Werner Heisenberg Allee

project

Bohn Architecten_ 2005 Werner Heisenberg Allee

Stadionbahnhof Frottmaning

Vanwege de bouw van de nieuwe AllianzArena was het noodzakelijk om het bestaande metrostation Fröttmaning, dat eerst vooral werd gebruikt als transferium, uit te breiden om zo de extra duizenden reizigers te kunnen verwerken. Om dit te bereiken werd besloten om het station te voorzien van 4 perrons. Een tweede brug aan de noordkant van het station was nodig om een verbinding met het stadion te maken.

Om voldoende beschutting te bieden tegen de weersomstandigheden bedacht Bohn architecten een 40 meter breed en 200 meter lang gespannen membraam, gecombineerd met een stalen draagstructuur. Hiermee worden alle 4 de perrons en de rails alsmede de

2 bruggen binnen het stationsgebied overdekt. De structuur is opgedeeld in 25 velden die kruislings geplaatst zijn ten opzichte van de richting van de rails, waardoor elk apart membraamveld een afmeting heeft van ongeveer 8 x 25 meter.

Vogt Landschapsarchitecten_ 2005 Werner Heisenberg Allee 25

project

31 Esplanade

Vogt Landschapsarchitecten_ 2005 Werner Heisenberg Allee 25

Esplanade De omgeving van de Allianz Arena is een compleet landschap. Alle bezoekers bereiken het stadion zelf via de Esplanade, een dak van golven, curven en ribbels met een oppervlakte van 543 meter bij 136 meter dat over de parkeergarages heen is gelegd. Op deze manier wordt er aangesloten op de bestaande heidevegetatie van de omgeving.

De omgeving van de Allianz Arena is een compleet landschap. Alle bezoekers bereiken het stadion zelf via de Esplanade, een dak van golven, curven en ribbels met een oppervlakte van 543 meter bij 136 meter dat over de parkeergarages heen is gelegd. Op deze manier wordt er aangesloten op de bestaande heidevegetatie van de omgeving.

Het gebouw en de landschapsarchitectuur zijn direct met elkaar verbonden. Bezoekers routes komen rechtstreeks van de parkeerterreinen en via een korte overgangsroute van het Fröttmaning metrostation. Routes zijn uitgelegd in de lengterichting van de Esplanade en huisvesten detailhandelfaciliteiten en 55 ticket kiosken, met een volledi-

ge en ononderbroken uitzicht op de Arena. Deze hybride combinatie van landschap en het park is niet alleen bedoeld als een platform voor het stadion, maar ook als een opzettelijk startpunt, waarbij de route voor de voetballiefhebbers bijdraagt aan het enthousiasme en de betrokkenheid bij de wedstrijd wanneer het stadion opdoemt.

Herzog & De Meuron_ 2005 Werner Heisenberg Allee 25

Allianz-Arena

project

Herzog & De Meuron_ 2005 Werner Heisenberg Allee 25

Allianz-Arena

De Allianz Arena, dat gebouwd werd in een recordtijd van 30 maanden, is een van de meest moderne en architectonisch unieke voetbalstadions in Europa.

De architecten Herzog & de Meuron kozen voor een constructie die in zijn lichtheid verwijst naar het ‘oude’ Olympisch stadion van München. De gevel en het dak van het stadion zijn een samenstelling van transparante en doorschijnende ETFE laminaat panelen op een stalen draagstructuur. Elk paneel heeft een transparant binnenste, degenen die de gevel vormen hebben een doorschijnend witte buitenkant, maar de dakpanelen zijn volledig transparant om daarmee daglicht op het veld te laten vallen.

Het stadion wordt verlicht in de kleuren van de twee voetbalclubs van München (FC Bayern München rode kleur en TSV 1860 blauw) die hun thuisbasis in deze arena hebben. Wanneer er nationale wedstrijden gespeeld worden is de gevel wit verlicht. Het stadion heeft een capaciteit van 69,000 en een voor Duitsland unieke 3-rings tribune waar het publiek relatief dicht op het veld zit door middel van een hoge hellingshoek van de tribune.

MVRDV, BGSP + Kraemer_ 2004 Betastrasse 10

project

Unterfohring Park Village

MVRDV, BGSP + Kraemer_ 2004 Betastrasse 10

Unterfohring Park Village

Na het winnen van de prijsvraag in 1999, kreeg MVRDV de opdracht voor de ontwikkeling van een masterplan voor een kantoorpark in een commercieel gebied ten noordoosten van München.

19 verschillende gebouwen zijn geordend op een gedeeld plaza om te zorgen voor de hoogst mogelijke dichtheid met een stedelijke sfeer. De parkeergarage onder het ensemble heeft een centrale uitgang naar het pleinniveau. Het ‘autovrije’ plaza functioneert als een openbare ontmoetingsplaats. Privé-tuinen, grasvelden en de terrassen op de daken vormen een bijzonder landschap, dat alleen zichtbaar is vanuit de kantoren.

De ‘Village’ vult een centrale leegte in het commerciële gedeelte van Unterföhring Park en wordt daarmee het nieuwe centrum. Vier van de negen gebouwen in de eerste fase worden gepland door Lauber architekten (München) en vijf door MVRDV. De gebouwen variëren in volume en gevelmateriaal, zoals bepaald door het masterplan. Dit resulteert in een heterogeen ensemble, contrasterend met de grootschalige projecten in de buurt.

Bothe Richter Teherani Architecten 2001_ Dieselstrasse

Swiss Re

project

Bothe Richter Teherani Architecten 2001_ Dieselstrasse

Swiss Re

Het futuristische gebouw dat momenteel gebruikt wordt door ongeveer 900 medewerkers van Swiss Re in M端nchen biedt ideale arbeidsomstandigheden en is pionier in de manier waarop aspecten van concentratie en communicatie gecombineerd worden. Aan de ene kant biedt de buitengewone architectuur de ruimtelijke eisen die noodzakelijk zijn voor het team- en projectwerken binnen een enkel gebouw. Aan de andere kant bieden geluiddichte aparte kamers ruimte voor geconcentreerd individueel werk. Daarnaast biedt het gebouw ruimte voor speciale evenementen, workshops, symposia en onderhandelingen tussen deskundigen.

Met dit ontwerp werd ernaar gestreefd om een natuurlijke synthese te bereiken tussen architectuur en landschappelijk ontwerp. De integratie van de natuurlijke omgeving in de binnengebieden van het gebouw zorgt voor een harmonieuze en ontspannen werkomgeving.

Het geometrische ontwerp bestaat uit twee duidelijke structuren. Er is een rechthoekig, twee verdiepingen hoge plint met daarin de algemene functies. Daarbovenop, balancerend op betonnen kolommen, vier hoekpunten van waaruit 16 kantoorunits zich uitvouwen als de wieken van een windmolen.

Herzog & De Meuron_ 1992 Oberfohringerstrasse 103

project

35 Sammlung Goetz

Herzog & De Meuron_ 1992 Oberfohringerstrasse 103

Sammlung Goetz Deze galerie voor een privéverzameling hedendaagse kunst is geplaatst in een parkachtige tuin met berken en coniferen. In het ontwerp, een eenvoudige symmetrische container, worden verschillende maar aan elkaar gerelateerde materialen (mat glas, erkenhout, aluminium) toegepast in precies uitgewerkte variaties op een simpel basisgrid.

Deze galerie voor een privéverzameling hedendaagse kunst is geplaatst in een parkachtige tuin met berken en coniferen. In het ontwerp, een eenvoudige symmetrische container, worden verschillende maar aan elkaar gerelateerde materialen (mat glas, erkenhout, aluminium) toegepast in precies uitgewerkte variaties op een simpel basisgrid.

Bouwvoorschriften beperkten de hoogte en de footprint van het gebouw. Herzog & de Meuron maken van deze restrictie de basis van hun ontwerp. Ze maken een kelderverdieping toe voor de benodigde tentoonstellingsruimte, die door de ramen op tuinniveau licht binnenkrijgt en een ruimtelijk gelijkwaardige expositieruimte vormt. Doordat de constructie die de bovenverdieping draagt – twee U-vormige spanten van gewapend beton - niet in eerste instantie opvalt, lijkt het gebouw een zwevend betonvolume tussen twee glazen stroken.

interieur bezichtigen Vrijdag (17.40 tot 18 uur) is er de mogelijkheid om in 2 groepen van ca. 20 personen achtereenvolgend ca 10 minuten kosteloos naar binnen te gaan. Tassen mogen niet mee het gebouw in (achterlaten in hal). Op andere reguliere openingstijden (ma-vr 14-18 u, zat 11-16u) moet je je telefonisch vooraf aanmelden op +49 89 95 93 96 90.

Stiftung Pfennigparade Oberfohring

RPM Architecten_ 2002-2004 Oberfohringerstrasse

project

RPM Architecten_ 2002-2004 Oberfohringerstrasse

Stiftung Pfennigparade Oberfohring

In de fraaie groene villawijk München Oberföhring ligt dit therapiecentrum, waar kinderen en jongeren met hersenbeschadiging worden behandeld. Op sierlijke wijze verbindt het centrum het open karakter van de staalconstructies (de open dakconstructie en de stalen lattenbrug) met het massieve gesloten hoofdgebouw.

Het centrum bestaat uit een vlakke kelderverdieping met een diep instekende binnenplaats en twee aparte gebouwen op het dakplateau. Beide blokken met twee verdiepingen staan op de hoeken. Daarmee markeren ze de buitenkant van het gebouw en zorgen voor de belijning van het geheel. De afzonderlijke gebouwen sluiten naadloos aan bij de structuur van de villa’s in de wijk.

Dankzij de homogeniteit van het gebruikte gevelmateriaal ontstaat een onderlinge verbinding tussen de afzonderlijke delen. Aangezien op deze locatie een stadsklimaat geldt met geringe luchtverontreiniging zijn de onderdelen van thermisch verzinkt staal voorzien van een extra coating om het geheel zo lang mogelijk tegen corrosie te beschermen.

Baumschlager & Eberle_ 2002 Gedonstrasse 10

project

Munchener Ruck Geschaftsgebaude

Baumschlager & Eberle_ 2002 Gedonstrasse 10

Munchener Ruck Geschaftsgebaude

Een door beton gedomineerd massief gebouw uit de jaren 70 is na een grondige renovatie omgetoverd tot een modern, energiezuinig gebouw. Door de beeldbepalende dubbele façade van groen glas wordt het warmteverlies tot een minimum gereduceerd.

Het interieur was donker. Ter plaatse van de hoofdentree en de ingang vanuit de tuin zijn incisies in de gevel gemaakt, waardoor daglicht toetreedt en het gebouw proportioneel beter aansluit op de buurpanden. Van een 80m lange kolos ontstond een S-vormige configuratie. Door de toevoeging van een 4e travee (en het strippen van de 3e travee) is een ruime centrale verkeersruimte ontstaan, een van de hoogtepunten van het gebouw.

De ruimte is 55m lang, 7m breed en 6m hoog, rondom bekleed met ministroken van Canadees Esdoorn en krijgt aanvullend daglicht door daklichten. De liftkernen zijn zo verschoven dat je bij het betreden van elke verdieping zicht naar hebt naar een van de tuinen. Hierdoor verbetert zowel de oriëntatie als de sfeer in het gebouw.

Coop Himmelb(l)au_ 2005 Akademiestrasse

Academy Of Fine Arts

project

Coop Himmelb(l)au_ 2005 Akademiestrasse

Academy Of Fine Arts

Het ontwerp is gebaseerd op het idee om de 3 verschillende stedelijke ruimtelijke systemen die samen komen op de site te transformeren: het axiale systeem van de Leopoldstrasse/ Akademiestrasse met zijn statige gebouwen, de structuur van Schwabing, in de loop der tijd ontwikkeld met haar kleinschalige, gedifferentieerde gebouwen, en de tuingebieden van Leopoldpark en Akademiegarten met hun historische bomen.

De open configuratie van de gebouwen is samengesmolten met een opeenvolging van overgangsgebieden tussen het park en de stedelijke ruimte: de glazen gevel als een mediamembraan, de poort naar de Academie, de binnenplaats, de studioterrassen als verbindende schakel en poort naar het Park. Diagonale hellingbanen en loopplanken verbinden de functionele gebieden van de verschillende delen van het gebouw en daarmee de verschillende afdelingen. Op deze manier wordt een dynamisch complex gecreĂŤerd, wat perfect overeenkomt met de diversiteit van de creatieve activiteiten.

Renovatie door K+P architecten 1936/1950/2002_ Ludwigstrasse 21

project

Reconstruction BVB Allianz

Renovatie door K+P architecten 1936/1950/2002_ Ludwigstrasse 21

Reconstruction BVB Allianz

Het gebouw van de Bayerische Versiche rungsbank, is gemoderniseerd voor een totaal bedrag van 47 miljoen euro. Het totale complex bestaat uit het oorspronkelijke gebouw op de Ludwigstraße, gebouwd door Heilmann & Littmann voor de Bayerische Vereinsbank, en twee extra vleugels die zijn toegevoegd in 1936 en 1950. Als gevolg van de gevoelige eisen voor instandhouding is dit project uitgevoerd in nauwe samenwerking met de afdeling bouwverordening in München, alsmede de diensten voor het behoud van historische monumenten in München en Beieren.

De gebouwen zijn gerenoveerd met hoge technische en creatieve complexiteit om zo de stap te maken naar een moderne werkomgeving en te voldoen aan de gebruikerseisen en de eisen voor het behoud. Twee binnenplaatsen, omgeven met glas, vormen de kern en de uitstraling van het gebouw. Alle historisch waardevolle elementen zijn hersteld en hebben nu een spannende relatie met de moderne elementen van de architectuur.

Richard Meier_ 1999 Oskar Von Miller Ring

Siemens Forum

project

Richard Meier_ 1999 Oskar Von Miller Ring

Siemens Forum

De geschiedenis van het Siemens Forum gaat terug tot 1983, toen architect Richard Meier de wedstrijd voor een nieuw kantoorgebouw won. Meier’s ontwerp was technologisch briljant, en zorgde tegelijkertijd voor inpassing in de bestaande gebouwen, daarbij optimaal gebruik makend van het beschikbare oppervlak. De gevels van het gebouw onderscheiden zich door de karakteristieke structuur van de vliesgevel, ontworpen om een verscheidenheid aan zichtmogelijkheden te bieden, van buiten naar binnen en van binnen naar buiten. Witte aluminium panelen worden afgewisseld met volledig hoge ramen om het gebouw een heldere, duidelijk gestructureerde en volledig transparante uitstraling te geven.

Het opvallende, zes verdiepingen hoge cilindrische gedeelte wordt omhuld door een vijf verdiepingen hoog scherm. Grote ‘venster’ openingen in de buitenmuur tonen de radiale gelaagdheid en de verticale structuur van de cilinder en het scherm en bieden zicht op de bezoekers die zich van niveau naar niveau bewegen over de spiraalvormige hellingbanen.

Jörg von Halsbach_ 1468-1488 Frauenplatz

project

41 Frauenkirche

Jörg von Halsbach_ 1468-1488 Frauenplatz

Frauenkirche Historisch gebouw, duivelse legende, dominante torens

Historisch gebouw, duivelse legende, dominante torens

De Frauenkirche is de grootste kerk in München. De zuidelijke toren biedt een panoramisch uitzicht over de stad en de Alpen. De kathedraal is gebouwd in de 12e eeuw, in opdracht van de hertog Sigismund, door Jörg von Halsbach. Bouw begon in 1468 en werd voltooid in 1488. De kerk werd ingewijd in 1494. Echter, de torens waren nog niet gebouwd tot 1525.

De Frauenkirche is gebouwd uit rode baksteen in de laat-gotische stijl in slechts 20 jaar en 109m lang en 40m breed, de torens zijn 99m hoog. In plaats daarvan worden de twee koepels zijn gebouwd tijdens de Renaissance, en zijn stilistisch mismatch met de rest van het gebouw. Maar op deze manier zijn ze een onderscheidend kenmerk van München. Van de attracties van het interieur zijn er twee behouden na de verwoesting in WWII, de gotische kerk en de Devil’s Footstep (Teufelstritt), een zwarte plek lijkt op een voetafdruk met een kleine kromme staart op de hiel. In de legende heeft de duivel een deal gemaakt met de bouwer dat er geen ramen zouden komen in de kerk. Maar de duivel was misleid door de slimme bouwer die de kolommen zo had geplaatst dat men vanaf een bepaalde plek de ramen niet kan zien. Toen de duivel dit ontdekte en de kerk niet in kon, heeft hij een voetafdruk bij de ingang achtergelaten waar hij stampvoetend stond.

Peter Haimerl_ 2004 Salvatorstrasse 13

Salvatorgarage

project

Peter Haimerl_ 2004 Salvatorstrasse 13

Salvatorgarage

Contrast, monument, computer gegenereert

De vormgeving van de nieuwe gevel voor de uitbreiding (2,5 maal) van het kantoor en de garage is totaal verschillende van het bestaande gebouw.

Het bestaande gebouw, dat in het oude 足centrum ligt, is een monument en valt onder monumentenzorg. Aangrenzend aan de parkeergarage zijn de resten te vinden van de middeleeuwse stadsmuren. Het bestaande gebouw van Franz Hart (1964/1965) is hetzelfde gematerialiseerd als de oude stadsmuur. De nieuwe gevelstructuur is gemaakt van verzinkt stalen staven met een breedte van de platte bakstenen van het bestaande gebouw en lengte van 1,5 m1. Door middel van de computer zijn deze geordend en is er een net ontstaan waarvan de dichtheid van onder naar boven afloopt.

In het bouwproces is er optimaal gebruik gemaakt van computerdata, de structuur is door de computer gegenereerd en gebruikt bij het uitsnijden/produceren van de staven. Het bestaande gebouw is van staalbetonskelet met een baksteengevel, de uitbreiding is een staalconstructie met betonvloeren.

Guggenbichler + Netzer Architekten_ 2000-2003_ Residentzstrasse

project

43 Allerheiligen Hofkirche

Guggenbichler + Netzer Architekten_ 2000-2003_ Residentzstrasse

Allerheiligen Hofkirche Staal, glas en beton versus reunie

Staal, glas en beton versus reunie

Renovatie van de Allerheiligen Hofkirche in de Residenz München Event. Na de eerste veiligheidsmaatregelen van Hans Döllgast in ongeveer 1970 zijn eind jaren 80 de koepels weer ingenomen en de gevels gerenoveerd. In een derde fase, rond 2000, is de kerk bruikbaar gemaakt voor diverse, eigentijdse behoeften zoals een feestzaal voor 400 bezoekers.

Het leidende beginsel van de architect was het met grote respect omgaan met het resterende gebouw. Met een minst zichtbare inmenging zijn de noodzakelijke technische voorzieningen zoals verwarming, ventilatie, verlichting, geluid, enzovoort en naar andere belangrijke functionele voorzieningen, zoals vluchtwegen, brand scheidingen, kleedkamers, toiletten, toegang voor gehandicapten enzovoort, in het gebouw geplaatst. De materialisatie van de nieuwe voorzieningen en ruimten is van glas, staal en beton, deze zijn wel terughoudend maar wel eigentijds als contrast t.o.v. het bestaande. Tevens is uit economische overweging deze materialen gekozen.

GKK+Architekten_ 2001-2003 Marstallplatz

Marstallplatz Süd

project

GKK+Architekten_ 2001-2003 Marstallplatz

Marstallplatz Süd

Modern met klassiek, samenhangende complexiteit

De locatie van Marstallplatz was het laatste gat in het oude centrum a.g.v. WWII . De inspiratie voor het project is afgeleid van de compactheid en samenhangende complexiteit van de oude Europese steden. Het complex bestaat uit drie afzonderlijke en sterk individuele delen met elk hun eigen specifieke vorm van gebruik: het gebouw voor de Beierse Staatsopera, de Maximilianhof als een nieuw kantoorgebouw met een groene binnenplaats, en de Bürkleinbau met zijn historische gevel op Maximilianstraße als een moderne retail-en kantoorgebouw, met de achtergevel geheel van glas.

De vierkante Maximilianhof bevat een kleine patio en integreert een historische kolommenhal. Hier bovenop zijn lichte en luchtige kantoorverdiepingen. Samen met de aangrenzende Staats Opera vormen deze gebouwen het kader voor het nieuwe repetitie gebouw met de grote auditoria, bibliotheek, workshops en administratieve gebouwen. Omringd door enkele van Munchen’s meest belangrijke culturele instellingen, is het een forum voor een openlucht evenementen van alle soorten.

Peichl & Partner architekten 1993-2001_ Falckenbergstrasse 1

project

Münchner Kammerspiele Probebuhne

Peichl & Partner architekten 1993-2001_ Falckenbergstrasse 1

Münchner Kammerspiele Probebuhne

Karig, overvloedige technische uitrusting

De kavel voor het nieuwe toneel gebouw ligt in directe nabijheid van de Maximilian strasse en is maar 1000m2 groot. De grootste kracht van het ontwerp ligt in de bescheidenheid. De nieuwbouw maakt zich ondergeschikt aan het bestaande gebouw en ziet af van grote representatieve ruimten en een gigantische foyer.

Er zitten 3 podia in het gebouw, waarvan twee gelijktijdig bespeelbaar zijn. Zij zijn als schoenendozen boven elkaar gestapeld en vormen een holle kern die van alle functie wordt omgeven. Het interieur is eenvoudig. De gangen en

foyers zijn smal, de trappen simpel, de pauzen ruimte bijna karig. Overvloedig is alleen de technische uitrusting.

Van buiten toont het gebouw zich als witte kubus, terughoudend en introvert. Peichl laat duidelijk zijn passie zien voor het combineren van heldere volumen met technische perfectie, zoals de typische terugkerende maritieme elementen als patrijspoorten, spindeltrappen en reling met staalkabels. Er is een gebouw ontstaan dat door zijn koele elegantie niets van zijn binnenste waarden laat zien.

Apartment and Commercial Building Herrnstrasse

Herzog & De Meuron_ 1996-2000 Herrnstrasse

project

Herzog & De Meuron_ 1996-2000 Herrnstrasse

Apartment and Commercial Building Herrnstrasse

Verticale golven, diagonale sequentie

Het appartementen en kantoor gebouw stad in het oude centrum met de gebruikelijke kenmerken van een munchener bouwblok: grote gesloten facade aan de straatkant.Aan de ene kant is het gebouw typisch voor het Munchener bouwblok, het sluit het af. Aan de andere kant is het een transparant gebouw, een membraan tussen de stad en de binnenplaats.

De antraciet bruine gegalvaniseerde puien zorgen voor een maximale flexibiliteit in gebruik zoals de opdrachtgever wenste. De te openen en sluiten van de gevel is tegenovergesteld t.a.v. de traditionele blokken ernaast.

Elk 2e deel van de glazengevel is te openen hierdoor ontstaat een diagonale sequentie. De daarvoor geplaatste zonneschermen bewegen in een curve wat resulteert in verticale golven. Als gevolg van het weer ontstaat verandert de gevel constant.

Het penthouse is een intieme houten box met terras eromheen en staat op het dak. Hier zijn de grote glazen puien van eikenhout. In de kelder is een parkeergarage bereikbaar via een autolift.

Auer+Weber Assozierte_ 2006 Sparkassenstrasse

project

47 Public Passage Alterhof

Auer+Weber Assozierte_ 2006 Sparkassenstrasse

Public Passage Alterhof Ruimtelijke entiteit, modern versus kasteel

Ruimtelijke entiteit, modern versus kasteel

Dit kasteel werd gebouwd aan de noordoosten van de stad. De resten van het kasteel, met zijn laat-gotische ramen (‘Affen turm’) en het poortgebouw vormen de oudste middeleeuwse gebouwen in de stad en dient nu als lokale overheid. In de westelijke vleugel zit de Vinorant Alter Hof, een mooi restaurant en wijnkelder.

De Alte Hof (Oude Hof) bestaat uit vijf vleugels Burgstock, Zwingerstock, Lorenzistock, Pfisterstock en Brunnenstock. Vanaf 2006 worden delen heringericht om te dienen als kantoren en luxe appartementen.

Het historische gebouw van de Alter Hof is op een zodanige wijze herstelt dat het voormalige kasteel als een ruimtelijke entiteit in de binnenstad leesbaar is. Doorlopende daklijnen, grotendeels gesloten gebieden, alsmede een evenwichtige verhouding tussen de wanden en de openingen in de gevels versterken de homogeniteit van de site. Tussen de historische gebouwen staat een modern gebouw met een licht metalen gevel als contrast met het naastgelegen ‘kasteel’.

Kunsthalle in den Fümf Höhen

Herzog & De Meuron_2001 Theatrinerstrasse

project

Herzog & De Meuron_2001 Theatrinerstrasse

Kunsthalle in den Fümf Höhen

Detaillering, rijke materialisatie, ruimtelijk variëteit

Ondanks de indrukwekkende totale omvang van het vastgoed van 13,5 hectare, is slechts een klein stukje van de Theatinenstrasse zichtbaar nieuw. Het ensemble van de Fünf Höfe is indrukwekkend vanwege zijn veelheid aan creatieve materialen en de hoge kwaliteit van detaillering.

Het nieuwe gebouw is uitgerust met 1185 m2 expositieruimte en de totale oppervlakte van 3200 m2 is bijna een derde groter dan de oude Kunsthalle. Het elegante ontwerp komt tot uiting in de glazen winkelpuien in de passages met de innovatieve deurcon-

structie, floor spring TS 550. De toegang naar de tentoonstellingszalen van de Kunsthalle is als een ontdekkingsreis: de architectuur bestaat uit onverwachte hoeken, echter de ruimtelijke ordening is gemakkelijk te begrijpen. Een grote trap leidt naar de passage Salvator met haar hangende tuinen nabij de lounge van de Kunsthalle.

Het gebouw met ingang, foyer en een garderobe, cafe en de museumwinkel zijn open voor het publiek en is te bezichtigen vanaf 10.00u.

Wandel Hoefer Lorch Architekten 2004-2007_ Sankt-Jakobs-Platz

project

49 Ohel Jakob Synagoge

Wandel Hoefer Lorch Architekten 2004-2007_ Sankt-Jakobs-Platz

Ohel Jakob Synagoge Travertine Stone, ‘s nachts opgelicht, glazen opbouw

Travertine Stone, ‘s nachts opgelicht, glazen opbouw

De nieuwe Ohel Jakob synagoge werd geopend op 9 november 2006, op de 68e verjaardag van de vernietiging van de oude synagoge. De nieuwe synagoge moet lijken op wat het ontwerp van Salomo’s tempel in Jeruzalem moet zijn geweest. De basis van het gebouw is gemaakt van steen, het refereert naar de Klaagmuur in Jeruzalem. De top van het gebouw is een glazen kubus die s nachts oplicht. Geïnspireerd door twee terugkerende architectonische vormen in de geschiedenis van het jodendom, de tempel en de tent, de nieuwe synagoge schommelt tussen stabiliteit en flexibiliteit. Deze twee landen aanzienlijk regelt de werkelijke binnen-en buitenkant van de ruimte.

Tijdens de diensten is iedereen welkom, de mannen zitten in de hoofdruimte, de vrouwen zitten echter op het balkon. De synagoge werd ontworpen door de architecten Rena Wandel-Hoefer Lorch en Wolfgang n.a.v. een prijsvraag op 6 juli 2001. De architecten hadden eerder de nieuwe synagoge in Dresden gebouwd.

Wandel Hoefer Lorch Architekten 2004-2007_ Sankt-Jakobs-Platz 16

Jewish Center

project

Wandel Hoefer Lorch Architekten 2004-2007_ Sankt-Jakobs-Platz 16

Jewish Center

Vrijstaande kubus, 4500 namen van overledenen op de wand

Het Joodse Center, gebouwd voor een bedrag van 71,6 miljoen euro, is het grootste joodse bouwproject in Europa. Het was betaald door de stad München, de stand van Beieren en de Joodse Gemeenschap. De bouw begon in 2003 en is vrijwel het enige moderne gebouw in het centrum.

Het Joods Museum is ontworpen als een vrijstaande kubus. De transparante begane grond lobby, geglazuurd op alle vier de zijden, functioneert niet alleen als een etalage, maar ook als een openbare ruimte. Hier kunnen bezoekers de informatiebalie, museum boekhandel en Cafe-Bar vinden. De twee verdiepingen zijn voor wisselende exposities, Learning Center, en de bibliotheek, de permanente tentoonstelling bevindt zich op kelderniveau. De twee gebouwen bestaan uit een museum, gemeenschapscentrum, school, bibliotheek en een restaurant. Het restaurant, museum en de grote assemblage hal staan open voor het grote publiek.

Een onderaardse gang die de twee gebouwen met elkaar verbinden heeft de namen van de 4500 München joden die zijn vermoord door de nazi’s.

Garbe + Garbe Architekten_2005 Blumenstrasse

project

Die neue Schrannenhalle

Garbe + Garbe Architekten_2005 Blumenstrasse

Die neue Schrannenhalle

Als origineel, ontmoetingsplaats

Een overdekte hal die bestaat uit een markt, winkels en restaurants. De locatie: direct naast de Viktualienmarkt . De Schrannen halle werd tussen 1851 en 1853 gebouwd onder Koning Maximilian I. De toenmalige hal was 430 meter lang. In 1932 brandde de hal tot aan de grond toe af. Later werd de hal volledig naar het originele model herbouwd. In 2005 ging de Schrannenhalle weer open. Het is ook een ontmoetingsplaats, zowel voor jong als oud München.

De Schrannenhalle moet men wel in relatie zien met de Viktualienmarkt, één van de twee hoofdpleinen van München. Je hebt daar één van de beste biertuinen van de stad. Het is de enige biertuin waar je alle zes biermerken van München kunt krijgen. Verder is er een markt met vers fruit en groenen. Ook kun je er terecht voor typische Duitse gerechten en regioproducten. Voor beelden hiervan zijn Schweinhaxen en spek.

Peter Haimerl_ 2002 Maximilianstrasse

Maximiliansforum

project

Peter Haimerl_ 2002 Maximilianstrasse

Maximiliansforum

Beweegbare indeling, kunst in tunnel

Dit project is een reanimatie van een voetgangerstunnel uit de jaren 70 onder de Altstadtring doormiddel van ruimte te creeeren voor exposities van kunst. De bewegende glazen wanden zorgen voor variabele plattegronden en het resultaat zijn 3 verschillende ruimte typen: een grote afgesloten ruimte, twee tegenover elkaar liggende ruimten of een open ruimte, hierbij hebben de glazen wanden geen functie meer.

Op de balustrade ge誰nstalleerd heldere gele glazen dozen hebben hun effect op het vloeroppervlak. De roltrappen sturen de bezoekers via de nieuw ontworpen ruimte naar de kunst.

Allmann Sattler Wappner Architecten 1999 - 2000_ Truderinger Strasse 2a-4

project

Abfallwirtschaftsbetrieb

Allmann Sattler Wappner Architecten 1999 - 2000_ Truderinger Strasse 2a-4

Abfallwirtschaftsbetrieb

Strak metaal, extrovert

In navolging van de reorganisatie van de afvalverwerking van Munchen is aan de Truderinge Strasse een nieuw depot gebouwd. Langs het zuiden van het perceel,dat wordt begrensd door de spoorweg, is een wederzijds toegankelijk gebouw ontwikkeld, waarin alle operationele inrichtingen in een opgetild platform gebundeld worden. Onder dit platform, van oost naar West zijn de functies voor de vuilniswagens en afval containers, zoals waszalen, apparatuur, werkplaats, opslag en carport, functioneel naast elkaar geplaatst.

In de kop van het gebouw zijn de faciliteiten zoals kleedkamers, toiletten, de kantine en de administratie. Achter een gespiegelde gevel is de entree die uitkijkt op het gebied ten oosten van Truderinger Strasse. Daardoor wordt het gebouw erg aanwezig in het straatbeeld. Als een projectie van de met walzblanken aluminium bekleden platform zijn de betonnen platen in het andere geasfalteerde vlak gesneden. De bruto vloeroppervlakte is 4.905 m2 bruto.

Meck architecten_ 2001 Straße am Mitterfeld 68

Aussegnungshalle

project

Meck architecten_ 2001 Straße am Mitterfeld 68

Aussegnungshalle

Rechthoek in landschap, massief en onbehandeld

Het nieuwe uitvaartcentrum ligt tegenover de oude begraafplaats, als een eenvoudige rechthoek staat het in het landschap. Een ruwe natuurstenen wand loopt om en een betonnen dak zweeft boven de ruimten. Het middelste hof van de drie is bestemd voor publiek. De entree is een deur van geroest staal met een boom en het betonnen dak als portaal. Aan de rechterkant van het hof zijn de kapel en ruimte om te rouwen. De kapel is direct zichtbaar door een glazen wand.

Het uitstekende betonnen dak van de kapel heeft de oppervlakte van eikenhout. Het licht valt indirect de ruimte binnen en wordt aangevuld met het licht wat gereflecteerd wordt door de rondgaande waterpartij. Nabestaanden worden doormiddels de waterpartij en het dak geleid naar de bel, waarna zij oversteken via een sober grindpad naar de begraafplaats. Alle materialen , beton, staal en hout, zijn massief en onbehandeld. De architecten hopen dat het verouderen en verweren een metafoor is voor ‘the circle of life’.

Rainer Schmidt Landschaftsarchitekten 2005_ Stockholmstrasse

project

Bundesgartenschau 2005

Rainer Schmidt Landschaftsarchitekten 2005_ Stockholmstrasse

Bundesgartenschau 2005

Changing perspectives, milieu, event, experiment

Het grote landschapspark ligt ten zuiden van Riem, waar voorheen de landingsbanen lagen, de vormen daarvan zijn zichtbaar in het park. Het park, wat in Oost-Westelijke richting ligt en 1,8 km lang en 180 meter breed is, bevat verschillende activiteiten en recreatie faciliteiten en ligt tussen de nieuwe stad en het landschap. Er is een duidelijke zonering van het park,een intens functioneel gebied in het noorden en een rustig landschappelijke ruimte in het zuiden. In het oostelijk deel zijn activiteiten aan een meer en rodelbaan op twee heuvels. Het park bestaat grotendeels uit tijdelijke installaties.

Het gerealiseerde concept van het landschaparchitecten Rainer Schmidt laat zien dat experimentele en ongebruikelijke thema’s mogelijk zijn zonder dat het park een ondergeschikte rol krijgt. De ‘Cellentuin’ en ‘Bladertuin’ sluiten naadloos aan op het concept ‘verandering van Perspectief’ door de bezoeker op een andere manier met de omgeving om te gaan.

Schneider + Schumacher_ 2001-2003 Helsinkistrasse

Kinder- und jugendtreffpunkt

project

Schneider + Schumacher_ 2001-2003 Helsinkistrasse

Kinder- und jugendtreffpunkt

Ongebruikelijk gebouw

Het gebouw is gelegen in München-Riem. Het gebouw staat op de Zuid-promenade naast het park. De eenvoudige en geometrisch volume is gevormd door grote inhammen in de noord en zuid gevel waarin de entree en de terrassen zich bevinden. Grote glazen puien binnen deze inhammen creëren interessante overgangen tussen binnen en buiten. Intern is het gebouw in twee afdelingen opgedeeld, een ruimte voor kinderen en een ruimte voor jongeren verbonden door zowel de gemeentelijke multifunctionele zone, een cafetaria als het informatie punt. Een dubbele verdiepingshoge corridor vormt de ruggengraat voor de gebouw en de ruimtelijk verbinding tussen de twee verdiepingen.

De zwart-geel geblokte gevel maakt aan de ene kant een visuele verwijzing naar de luchthaven van start-en landingsbaan, die hier waren, en aan de andere kant creëert het een zeer ongebruikelijke gebouw waarmee kinderen en jongeren zich eenvoudig mee identificeren.

Hild und K_ 2004 Helsinkistrasse

project

Wohnanlage Helsinkistrasse

Hild und K_ 2004 Helsinkistrasse

Wohnanlage Helsinkistrasse

Flexibel constructiesysteem, minimale gangruimte.

Het woongebouw aan de Stockholmstraat en de Helsinkistraat bevat op de benedenverdieping een geintergreerde kinderdagverblijf waarvan de groepsruimte op het zuiden georienteerd zijn aan de speelplaats.

Door de dragende zij- en middenwand heeft het gebouw een optimale plattegrondindeling zowel voor de kinderdagverblijf als voor de bovenliggende huurwoningen. Het flexibele constructiesysteem met niet dragende dwarswanden laat verschillende woning toe, van 2 tot 5 kamers. De woon- en eetkamer, inclusief keuken, lopen van voor naar achter als een doorzonwoning. De gangruimte is in de woning tot een minimum gereduceerd. Het brede deel voor de woonkamer van de doorlopende balkons is te bereiken via het smalle deel van het balkon voor de overige kamers.

Florian Nagler architekten_ 2001-2005 Platz der Menschenrechte

Kirchenzentrum

project

Florian Nagler architekten_ 2001-2005 Platz der Menschenrechte

Kirchenzentrum

Witte leem, massa-ruimte, gedifferentieerde ruimtes

Het evangelische ‘kerken-centrum’ Sophienkirche ligt midden in Riem ten zuiden van Riem Arcaden. Het betonnen gebouw is omhult met een bakstenen gevel waarop witte leem gesmeerd is. Het gebouw manifesteert zich als een zelfstandig volume die mede het karakter van het plein bepaald en vormt een overgang tussen de stad en het landschap. In tweede instantie wordt echter zichtbaar dat het gebouw een transparante, veellaagse structuur is en bestaat uit gedifferentieerde ruimtes en functies, een zogenaamde kleine stad.

Van buiten is het gebouw terughoudend, van binnen bestaat het uit verschillende doorzichten, overweldigende tuinen, dakterrassen, fonteinen en hoven. De entree van het centrum is duidelijk vormgegeven en wordt door de toren geaccentueerd. Het karakter van het centrum wordt bepaalt door de natuurlijke materialen in combinatie met moderne vormtaal. Aan de buitenzijde zijn deze ruw en binnenzijde verfijnt toegepast. Er ontstaat hierdoor een intensivering van de beleving van de materialen.

Allmann Sattler Wappner Architecten 2000-2006_ Willy-Brandt platz

project

59 Riem Arcaden

Allmann Sattler Wappner Architecten 2000-2006_ Willy-Brandt platz

Riem Arcaden ‘gordijnachtige’ vliesgevel, uitkragend dakvlak

‘gordijnachtige’ vliesgevel, uitkragend dakvlak

Riem Arcaden bestaat uit 2 plangebieden. Een doorgaande steeg scheidt de bouwmassa in een noordelijk en zuidelijk gedeelte. Het gebouw vormt een overgang tussen het woongebied en de grote massa’s van het winkelcentrum.

Het uitkragende dakvlak maakt van de delen weer 1 geheel. Het binnenplein wordt ook afgesloten met het dak waardoor het plein niet als een leegte maar als een massa wordt gelezen. In het westelijke hoekgebouw zitten welness en discotheek en in het oostelijk hoekgebouw bevinden zich kantoren. Daartussen liggen hotel en bioscoop bekleed met een ‘gordijnachtige’ vliesgevel.

Het gebouw vormt de entree naar het winkelcentrum en de ‘Neue Mitte Riem’. BVO: 50.940 m2

Hild und K_ 2004 Willy-Brandt platz

M端nchener Bauzentrum

project

Hild und K_ 2004 Willy-Brandt platz

M端nchener Bauzentrum

Onbehandelde materialen, minimalistische details

In het Bauzentrum kunnen bedrijven hun producten aan particulieren presenteren. Het gebouw is als een lichaam voor de te tonen apparaturen en is dan ook niet afgewerkt waarmee ze de opdrachtgever tegemoet zijn gekomen.

Het gebouw is uitgevoerd in een gewapend beton constructie en de gevel kan worden beschouwd als een stapeling van grote aaneengeschakelde etalages. De ongeveer 3,50 x 6,00 m breed vensters zonder kozijn zijn koud in de betonelementen geplaatst. Alle oppervlakken van het gebouw blijven onbehandeld en tonen het productieproces. Binnen het gebouw zijn zes tentoonstellingsverdiepingen toegankelijk via een open trap. Verder zijn er kantoren, een collegezaal en diverse vergaderzalen. In de binnenplaats en op het dak zijn de buitenlandse tentoonstellingen

Hild und K_ 2002 Georg-Kerschensteiner-Strasse

project

61 Parkhaus Riem

Hild und K_ 2002 Georg-Kerschensteiner-Strasse

Parkhaus Riem recombinatie, rotatie en reflectie, gekleurd beton

recombinatie, rotatie en reflectie, gekleurd beton

Het gebouw is ontworpen als een open parkeergarage. De hoofddraagconstructie bestaat uit in het werk gestorte betonnen kolommen met vloerplaten. De muren en borstweringen zijn prefab.

De borstweringen zijn elementen van 15 m lang, 1,5 m hoog en 25 cm dik moeten de strakke regelmaat van de 14 niveaus onderbreken. De gebogen elementen scheppen een vrij lopende lijn op de gevel door middel van recombinatie, rotatie en reflectie. Dit produceert een onafhankelijk golvende borstwering dat zich niet herhaalt op elk niveau. De onregelmatigheid wordt gecreĂŤerd door het combineren van regelmatige elementen. De verschillende delen van het gebouw zijn uitgevoerd in diverse kleuren: de in-situ betonnen vloeren zijn in de natuurlijke grijze betonkleur, en de prefab-delen hebben een hoog percentage zwart pigment. Om het contrast met de borstwering te vergroten zijn deze in wit beton. Een intens gele lak verenigt het interieur. Het artificiele interieur vormt een sterk contrast met het uitzicht over de Alpen.

Allmann Sattler Wappner Architecten 2005_ Georg-Kerschensteiner-Strasse 55

Haus der gegenwart

project

Allmann Sattler Wappner Architecten 2005_ Georg-Kerschensteiner-Strasse 55

Haus der gegenwart

Hier en nu, gemeenschappelijke woonkamer, prijsvraag

Een futuristische huis voor vier personen, allen op 200 vierkante meter woonoppervlakte en voor niet meer dan 250000 euro: beknopte en duidelijke voorwaarden voor het “Haus der Gegenwart (Heden)”. Het huis is een heel pragmatisch antwoord op de vragen van de woningen en de levensomstandigheden van vandaag. Dus het idee werd niet voor futuristische prototypen voor een verre toekomstgemaakt, maar is in plaats daarvan een volledig pragmatische, bebouwbare, betaalbare oplossingen voor het hier en nu.

Het ontwerp vervangt de klassieke organisatie van de kamers volledig. Het zijn 4 zelfstandige boxen, 3 van 32 vierkante meter houten dozen op de begane grond en 1 op de 1e verdieping. Elke afzonderlijk box kan worden onderverdeeld, heeft een eigen ingang, eigen badkamer en een eigen mini-tuin. Elk box heeft zijn eigen passage omhoog naar de 100 vierkante meter gemeenschappelijke keuken / woonkamer. En dit betekent dat het geschikt is voor alle soorten huisvesting en woonomstandigheden.

Bohn Architekten_ 2002 Willy-Brandt-Allee 11

project

63 P+R Anlage

100

Bohn Architekten_ 2002 Willy-Brandt-Allee 11

P+R Anlage Grasdak, groene hoven, ‘natuurlijk geconditioneerd’

Grasdak, groene hoven, ‘natuurlijk geconditioneerd’

De nieuwe Park and Ride voorziening is ontwikkeld door Bohn architecten en realgrün landschapsarchitecten. Het volledig toegankelijk faciliteit bestaat uit een parkeergarage met 1.134 plaatsen, een bushalte met 15 plaatsen en een service center met cafetaria en sanitaire voorzieningen.

Het stedelijk concept reageert op een speciale manier op de site van de ten oosten liggende entree van de beursgebouwen. De harde rand van het Willy-Brandt-Allee van de beursgebouwen op de hoek van de Alfons Goppel is voortgezet. Vanaf Messevorplatz is slechts een groot, groen gras dak te zien. Het is aan de langszijde door twee muren van beton omgeven, die als wiggen naar het zuiden toe stijgen en pas op het Willy-brand steeg als ruimtelijke wand werkt. De glazen gevel toont de functie van het gebouw. Royale groene hoven verlichten en ventileren het gebouw op natuurlijke wijze.

100

Joachim J端rke_ 2003 De-Gasperi Bogen

Classicon

project

Joachim J端rke_ 2003 De-Gasperi Bogen

Classicon

Modern bedrijventerrein, naturel

Classicon staat in Messestadt Riem in het gedeelte waar kleinere ondernemingen gevestigd zijn. Het project ligt aan het einde van de Willy-Brandt Allee.

Het gebouw is een vierkante doos met aan de voorzijde een grote glazen pui dienend als etalage. Aan de achterzijde staat een grote onbehandelde betonnen wand met daarin een grote zwart metalen deur voor aan en afvoer van meubels. Het interieur is simpel en strak. Metaal en betonnen vormen het decor voor de design meubels. Hierdoor komen de meubels beter tot hun recht vindt de architect.

101

Florian Nagler architekten 2001-2003_ Joseph-Wild strasse

project

65 Datenwerk

102

Florian Nagler architekten 2001-2003_ Joseph-Wild strasse

Datenwerk Massa, beton, gesloten

Massa, beton, gesloten

‘Het ‘datenwerk’ is een Art klooster geworden’ ...

Deze associatie hadden de architecten niet. Dat kan komen dat de gebruikers geen licht willen, omdat zij vooral werkzaam zijn in de schemer, het was ook in het vorige kantoor altijd donker, met de rolluiken neergelaten. Direct zonlicht was dus niet gewenst: de grote ramen zijn op het noorden, op het zuiden is er een luifel en begroeiing als een extra filter.

Het gebouw is helder en overzichtelijk gestructureerd. 2 symmetrisch geordende kernen accentueren de ontsluiting en nevenruimte en zorgen voor de stabiliteit van de staalconstructie. In het midden van de verdieping zijn de drukmachines, de server en de vergaderruimten liggen langs de patio.

102

Stefan Braunfels_ 1993-1994 Richard Strauss Strasse

Office and retail building

project

Stefan Braunfels_ 1993-1994 Richard Strauss Strasse

Office and retail building

Transparantie, scherpe gevel, typisch.

Het gebouw is staat op een driehoekige kavel met 1 scherpe hoek. De kop van het gebouw is daarom een scherpe hoek. De gevels zijn overwegend van glas en maakt daardoor de hoek van de straat transparant. Dit project van Stephan Braunfels

Architecten, die meerdere projecten hebben gebouwd in M端nchen, zoals de Pinakothek der Moderne, is typisch voor dit bureau. Verder is er weinig informatie over dit project te vinden, maar hopen wij toch dat het interessant is.

Klant: Terreno, Muenchen Bouwtijd: 1993-1994 Bouwkosten: 7 miljoen euro

103

Steidle + partner_ 1994-1997 Prinzregentenstrasse 22

project

67 Wackerhaus

104

Steidle + partner_ 1994-1997 Prinzregentenstrasse 22

Wackerhaus Schaalverkleining, afzonderlijke delen

Schaalverkleining, afzonderlijke delen

De Prins Regent Street is niet uitsluitend een münchnerische weg. Ook heeft het sporen van boulevards van andere steden. Ten opzichte van de parallel lopende Maximilian straße met haar eigen architectonische karakter, specifiek voor München, heeft de Prins Regent Street de neiging om in de Europese stad en haar architectuur verankerd zijn en dus minder specifiek, maar open.

Belangrijk onderdeel van het ontwerp is de bestaande bebouwing bestaande uit verschillende kleine en grote bebouwing. De verschillende onderdelen van het totale ontwerp zijn gericht op de onafhankelijke kenmerken van de afzonderlijke delen, zonder het doel van een complexe samenstelling af te kunnen lezen. Het thema van “eenheid en verscheidenheid” is als een architectonisch en stedelijk thema op dit punt een uitdaging.

104

105