โครงการเติมรอยยิ มกลมุ่ ผูพ ้ ิการ อําเภอเวียงป่าเป้า โดย ทันตแพทย์หญิงมณฑลิกานต์ ปาระมี โรงพยาบาลเวียงป่ าเป้ า จังหวัดเชียงราย more_bam@hotmail.com
ทันตแพทย์หญิงมณฑลิกานต์ ปาระมี รพช.เวียงป่ าเป้า จ.เชียงราย
1
โรงพยาบาลเวียงป่ าเป้า เป็ นหนึ งในสามพื นที นําร่ อง ในการดําเนินงาน ดูแลทันตสุขภาพในกลุ่มคนพิการของจังหวัดเชียงราย โดยได้ เริ มทํางานเกี ยวกับ เด็กพิการซึ งเป็ นงานที ถนัดก่อน เนื องจากตัวเองจบเฉพาะทางทันตกรรมสําหรับ เด็กมา โดยกิจกรรมที ได้ ดําเนินการก็มีการออกบริ การเยี ยมบ้ านเด็กพิการ ซึ งมี เป้าหมายในการดูแลสุขภาพช่องปาก ให้ ทนั ตสุขศึกษากับเด็กพิการและผู้ดแู ล ซึ ง เวลาออกเยี ยมบ้ านนันก็ ไม่ลืมที จะให้ กําลังใจผู้ดแู ลเด็กพิการด้ วย รวมทังทํ าการ นัดหมายเด็กพิการมาทําการรักษาแบบทันตกรรมพร้ อมมูลในโรงพยาบาล แต่ถ้า เด็กพิการอยู่ในพื นที ที ห่างไกล เดินทางลําบาก เนื องจากอําเภอเวียงป่ าเป้า เป็ น พื นที สูงเป็ นส่วนใหญ่ เราก็แก้ ไขสถานการณ์ โดยการออกหน่วยให้ บริ การทันตก รรมที สถานีอนามัยใกล้ บ้านคนพิการ เพื อให้ คนพิการสะดวก และสามารถเข้ าถึง การรับบริ การทันตกรรมได้ ง่ายมากขึ น นอกจากนันก็ ได้ ทําการอบรมอาสาสมัคร ผู้ดูแลคนพิการทุกตําบล โดยอบรมทัง วิธีการดูแลทันตสุขภาพคนพิการ รวมถึง วิธีการทํากายภาพบําบัดเบื องต้ น เพื อให้ คนพิการได้ รับการดูแลโดยคนในชุมชน เอง วันนีจ ะนําเสนอเกี ยวกับ ความหมาย ประเภทความพิการ วิธีการ สื อสารกับคนพิการ รวมถึงงานทันตกรรมป้องกัน เพื อเป็ นความรู้ พืน ฐาน เบือ งต้ นให้ ผ้ ูสนใจสามารถทํางานสร้ างเสริ มสุขภาพช่ องปากคนพิการใน พืน ที ได้ ง่ายขึน โดยรู ปภาพบางส่วนได้ รับความอนุเคราะห์มาจาก ร.ศ.ทพญ. มาลี อรุณากูร หัวหน้ าภาควิชาทันตกรรมสําหรับเด็ก มหาวิทยาลัยมหิดล ซึ งเคย มาอบรมให้ กบั เครื อข่ายทันตบุคลากร จัดโดยสถาบันสร้ างเสริมสุขภาพคนพิการ ทันตแพทย์หญิงมณฑลิกานต์ ปาระมี รพช.เวียงป่ าเป้า จ.เชียงราย
2
มีใครเคยอ่านพ็อกเก็ตบุ๊กเล่มนี ไหมค่ะ “ วอลเตอร์ + ซาย ลี ก้ าวเดินไร้ ขา” อ่านแล้ วมีพลังและ กําลังใจในการเอาชนะอุปสรรคดีนะคะ น้ องซายเป็ นลูก ของ คุณ วอลเตอร์ ลี ซึ ง เป็ นเชฟ และพิ ธี ก ร รายการทําอาหารชื อดัง แต่เมื อต้ องรับบทเป็ น คุณ พ่ อ ที น้ องซายลู ก ชายคนสุ ด ท้ องเกิ ด มา พิการ แรกคลอดมามี แขนข้ า งซ้ า ยเพี ยงข้ า ง เดียว โดยแขนขวากับขาสองข้ างเป็ นเพียงแค่ ติง เนื อเล็กๆเท่านัน คุณวอลเตอร์ ลี แม้ แรกรู้ก็ เจ็บปวด เสียใจ แต่ท้ายสุดก็มีกําลังใจ และมี เป้าหมายสูงสุดที อยากจะให้ น้องซายสามารถที จ ะ ยืนและเดินได้ เ หมือนคนปกติ จึงได้ เสาะแสวงหาแพทย์ทุกประเทศทั วโลกที จ ะ สามารถทําการรักษาน้ องซายได้ สุดท้ ายจึงได้ พบแพทย์ที ประเทศเยอรมนี ที ทําให้ ครอบครัวลี มีความหวังและสามารถทําให้ น้องซายสามารถยืนและเดินได้ เหมือน คนปกติ แต่ก็ต้องเสียค่าใช้ จ่ายสูงหลายสิบล้ านบาท และยังคงต้ องติดตามการ รักษาที ประเทศเยอรมนีจนถึงอายุ 16-17 ปี เมื อได้ อา่ นแล้ วรู้สึกลุ้นตามว่าน้ องซาย จะเดินได้ ไหม ทังยั งรู้ สึกดีใจ ตื นตันไปกับครอบครัวลีไปด้ วยเมื อทราบว่า ทุกวันนี น้ องซายสามารถใช้ ชีวิตได้ เหมือนคนปกติ จึงพูดได้ เต็มปากว่าในความโชคร้ าย ของน้ องซายก็ยังพบความโชคดีที มีสถาบันครอบครัวที เข้ มแข็งเหลือเกิน แต่เมื อ กลับมาถามตัวเองว่าคนพิการทุกคนจะโชคดีเหมือนน้ องซายไหมนะ? ….ก็คงจะ ไม่เป็ นเช่นนันอยู ่แล้ ว เพราะเราไม่สามารถที จะเลือกเกิดได้ ไม่สามารถเลือกได้ ว่า ทันตแพทย์หญิงมณฑลิกานต์ ปาระมี รพช.เวียงป่ าเป้า จ.เชียงราย
3
จะเกิดมาปกติหรื อพิการ หรื อถ้ าโชคร้ ายเกิดมาพิการ ก็ไม่สามารถเลือกได้ ว่าจะ เกิดมาในครอบครัวที มีพร้ อม ฐานะดี หรื อเกิดมาในครอบครัวที ยากจน แต่ก็ไม่ได้ หมายความว่าคนพิการด้ อยโอกาสเหล่านี จะมีความสุขน้ อยกว่าน้ องซาย ตราบใด ที สังคมให้ การช่วยเหลือ ยอมรับ และเข้ าใจคนพิการ โดยเฉพาะพวกเราซึ งเป็ น บุคลากรทางการแพทย์ ซึง ก็เป็ นกลุม่ บุคคลสําคัญ ที จะช่วยสร้ างความสุขและเพิ ม คุณภาพชีวิตของพวกเขาให้ ทดั เทียมกับคนปกติทวั ไป
คนพิ ก าร หมายถึ ง บุ ค คลซึ ง มี ข้ อจํ า กั ด ในการปฏิ บั ติ กิ จ กรรมใน ชีวิตประจํ าวัน หรื อเข้ าไปมี ส่วนร่ วมในสัง คมเนื องจากมี ความบกพร่ องในการ มองเห็น การได้ ยิน การเคลื อนไหว การสื อสาร สติปัญญา การเรี ยนรู้ หรื อมีความ ทันตแพทย์หญิงมณฑลิกานต์ ปาระมี รพช.เวียงป่ าเป้า จ.เชียงราย
4
บกพร่ องอื นใด ประกอบกับมี อุปสรรคในด้ านต่างๆและมี ความจํ าเป็ นพิเ ศษที จะต้ องได้ รับความช่วยเหลือด้ านหนึ งด้ านใด เพื อให้ สามารถปฏิ บตั ิกิจกรรมใน ชี วิตประจํ าวันหรื อเข้ าไปมี ส่วนร่ ว มทางสัง คมได้ อย่างบุคคลทั วไป ซึ ง ปั จ จุบัน ประเทศไทยมีคนพิการประมาณ 1.9 ล้ านคนและมีแนวโน้ ม เพิ มมากขึน ซึ ง ใน จังหวัดเชียงรายมีคนพิการประมาณ 17, 214 คน ในส่วนของอําเภอเวียงป่ าเป้าก็ มีจํานวนไม่น้อยเลย ประมาณ 1,200 คน สิทธิ ประโยชน์ของคนพิการที รัฐบาลหรื อภาคเอกชนได้ จัดให้ เพื อให้ คน พิการสามารถใช้ ชีวิตได้ อย่างทัดเทียมคนปกติ เช่น เบี ยความพิการ, การลดหย่อน ภาษี เงินได้ ,บริ การจัดการศึกษา,บริ การจ้ างงานคนพิการ, บริ การล่ามภาษามือ, บริ การสวัสดิการสังคม ,บริ การสิ งอํานวยความสะดวก ,บริ การเงินกู้ โดยส่วนที เกี ยวข้ องกับพวกเราโดยตรง คือคนพิการมีสิทธิได้ รับบริ การฟื น ฟูสมรรถภาพโดย กระบวนการทางการแพทย์ ซึ งหนึ งในนัน คือการได้ รับบริ การทันตกรรม แต่สิ งที เกิดขึ นพบว่า ปั จจุบนั คนพิการได้ รับบริการทันตกรรมน้ อยมาก ซึง ก็มีหลายปั จจัยที เป็ นสาเหตุที ทําให้ คนพิการไม่ส ามารถเข้ าถึง การรั บบริ การทันตกรรม เช่น คน พิการบางส่วนมีความยากจน มีความลําบากในการเดินทาง หรื ออาจจะเป็ นด้ วย ความพิการทําให้ ไม่สามารถสื อสารว่ามีปัญหาทันตสุขภาพอยู่ เช่นผู้ที บกพร่ อง ทางสติปัญ ญา หรื อพิการซํา ซ้ อนบางราย แม้ ว่าจะมี อาการปวดฟั นอยู่แต่ก็ไ ม่ สามารถบอกผู้ดแู ลได้ เป็ นต้ น
ทันตแพทย์หญิงมณฑลิกานต์ ปาระมี รพช.เวียงป่ าเป้า จ.เชียงราย
5
นอกจากนัน ปั ญหาทันตสุขภาพของคนพิการที ถูกละเลยไปอาจจะเป็ น เพราะว่าผู้ดแู ลหรื อคนพิการไม่มีความรู้ ความเข้ าใจในการดูแลทันตสุขภาพ หรื อ อาจให้ ความสําคัญกับความพิการเป็ นปั ญหาหลัก จึงมองข้ ามเกี ยวกับปั ญหาด้ าน ทันตสุขภาพ ทังที แท้ จริงแล้ วปั ญหาสุขภาพช่องปากส่งผลต่อคุณภาพชีวิตของคน พิการเป็ นอย่างมาก รวมถึงตัวบุคลากรเองก็ขาดความรู้ ขาดประสบการณ์ ทําให้ มีความกลัวความกังวลในการรักษาคนพิการ แต่ถ้าเรายังไม่ก้าวผ่านความกลัว และเริ ม ทํ า ในวัน นี เราก็ จ ะยัง คงไม่ มี โ อกาสได้ ช่ ว ยเหลื อ คนพิ ก าร และไม่ มี ประสบการณ์ตอ่ ไป “ ปั ญหาสุขภาพช่ องปากของผู้ป่วยพิการ ถูก ละเลย เนื อ งจากคนพิ ก ารสนใจเกี ย วกั บ ปั ญหาความพิการเป็ นปั ญหาหลัก , ขาด ความรู้ ความเข้ าใจในความสําคัญของการ ดู แ ลรั ก ษาทั น ตสุ ข ภาพ รวมทั- ง ทั น ต บุ ค ลากรส่ วนใหญ่ ยั ง ขาดความรู้ ความ เข้ าใจ ขาดประสบการณ์ เรื อ งโรคหรื อ ความพิการของผู้ป่วย ” ดังนันเราควรให้ บริ การทันตกรรมในคนพิการมากขึ น และดูแลพวกเขาด้ วยใจ ไม่ แสดงทัศนคติที ไม่ดีเกี ยวกับความพิการของผู้ป่วย เพราะเราไม่ได้ ดแู ลแค่ร่างกาย เพียงอย่างเดียว เรายังดูแลใจเขาด้ วยและไม่ใช่เฉพาะคนพิการเท่านัน เรายังดูแล ใจผู้ปกครองหรื อผู้ดแู ลคนพิการอีกด้ วย ทันตแพทย์หญิงมณฑลิกานต์ ปาระมี รพช.เวียงป่ าเป้า จ.เชียงราย
6
เมื อเริ มสนใจที จะทํางานดูแลทันตสุขภาพคน พิการแล้ วเราก็ต้องกลับมาศึกษาหาข้ อมูลคน พิการในพื นที ของตัวเอง อย่างเช่นคนพิการใน อําเภอที เรารับผิดชอบมีทัง หมดกี ราย มีความ พิการประเภทไหน และอยู่จดุ ไหน รวมถึงศึกษา ว่าโรงพยาบาลของเรามีกิจกรรมดูแลคนพิการ หรื อไม่ ถ้ ามีเป็ นกิจกรรมอะไร เช่นมีทีมเยี ยมบ้ าน โดยสหวิชาชีพอยู่หรื อไม่ เพื อที เราจะแทรกตัวเข้ าไปมีส่วนร่วมในนัน หรื อว่าถ้ าไม่มีกิจกรรมอะไรเลยเราอาจต้ อง ตังที มขึ นมาใหม่เพื อให้ สามารถเข้ าไปดูแลทันตสุขภาพในกลุม่ คนพิการได้ คราวนี ก ่อ นจะเริ ม ทํ างานเรา ต้ อ งมี ค วามรู้ เกี ย วกับ ประเภทความ พิ ก ารต่ า งๆ และรู้ วิ ธี สื อ สารกั บ คน พิการแต่ละประเภท เพื อให้ สามารถ ทํางานได้ ง่ายและมีประสิทธิภาพมาก ขึ น ซึ งตามกระทรวงสาธารณสุขได้ มี การแบ่งแยกประเภทความพิการออกเป็ น 5 ประเภท คือ 1) พิการทางการ มองเห็น, 2) พิการทางการได้ ยินหรื อเสียงสื อความหมาย, 3) พิการทางกายหรื อ การเคลื อนไหว, 4) พิการทางสติปัญญาหรื อการเรี ยนรู้ และ 5) พิการทางด้ าน จิตใจหรื อพฤติกรรม
ทันตแพทย์หญิงมณฑลิกานต์ ปาระมี รพช.เวียงป่ าเป้า จ.เชียงราย
7
คนพิก ารประเภทแรกคื อ คนพิก ารทางการมองเห็น ได้ แก่คนที มี สายตาข้ างที ดีกว่าเมื อใช้ แว่นสายตาธรรมดาแล้ วมองเห็นได้ น้อยกว่า 6/18 หรื อ 20/70 หมายถึงคนปกติมองเห็นได้ ในระยะ 18 เมตร หรื อ 70 ฟุต แต่คนพิการจะ มองเห็นได้ ในระยะน้ อยกว่า 6 เมตร หรื อ 20 ฟุต จนมองไม่เห็นแม้ แต่แสงสว่าง หรื อคนที มีลานสายตาแคบกว่า 30 องศา โดยลานสายตาหมายถึงขอบเขตของ บริ เวณที มองเห็น เวลามองตรงเราจะเห็นภาพทังทางด้ านหน้ าและภาพด้ านข้ าง โดยรอบได้ เช่น เวลาที เราดูหนังเราดูภาพแต่เราก็สามารถอ่านคําบรรยายที อยู่ใต้ ภาพหรื อ subtitle ได้ ปั ญหาของทันตบุคลากรที ทํางานในคนพิการ กลุ่ ม นี ค ื อ การสื อ สาร แต่ ก็ ถื อ ว่ า ไม่ ย ากนั ก โดยเฉพาะคนพิ ก ารที เ คยเห็ น และเรี ย นรู้ มา ก่ อ น เนื อ งจากคนพิ ก ารทางมองเห็ น ยั ง สามารถได้ ยินเสียงอยู่ เราสามารถสื อสารด้ วย การพูด นอกจากนันคนพิ การกลุ่มนี ยังสามารถ ทันตแพทย์หญิงมณฑลิกานต์ ปาระมี รพช.เวียงป่ าเป้า จ.เชียงราย
8
รับรู้ จากประสาทสัมผัสอื น เช่น การสัมผัสทางกาย การดม หรื อการรับรสทางลิ น ถ้ าเป็ นเด็กพิการเราก็สามารถสร้ างความคุ้นเคยทําความรู้ จกั กับเขาก่อน อาจจะ ให้ เด็กพิการทางการมองเห็นคลําหน้ า เพื อทําความรู้จกั กัน สร้ างมิตรภาพ ทําให้ เด็กมีความไว้ วางใจสามารถยอมรับหรื อให้ ความร่วมมือในสิ งที เราทําได้ โดยง่าย กรณี ที คนพิก ารทางการมองเห็น มารั บ บริ ก ารที ค ลินิกทันตกรรม หรื อ สถานีอนามัย การนําพาผู้ป่วยถือว่าเป็ นเรื องสําคัญ โดยเฉพาะกรณี คนพิการที ไม่ได้ ใช้ ไ ม้ เท้ านําทาง เราต้ องเป็ นผู้นําทางคนพิการไปยัง ยูนิตทํ าฟั น หรื อเตียง สนาม อย่างปลอดภัย โดยเราจะเดินนําคนพิการเพียงเล็กน้ อย เดินช้ าๆ ให้ คน พิการทางสายตาคล้ องแขนไว้ รวมถึงต้ องอธิบายลักษณะสถานที เช่น มีทางต่าง ระดับ หรื อ ไม่ นอกจากนัน ก่ อ นขึน ยูนิ ต ทํ า ฟั น ให้ ค ลํ า ดูว่า ความสูง ขนาดไหน ลักษณะยูนิต ทํ าฟั น เป็ นอย่างไร เพื อป้องกันคนพิการพลัดตกหกล้ ม เมื อ มารั บ บริการ การดูแลผู้พกิ ารทางการมองเห็นในสถานีอนามัยหรือสถานพยาบาลอื นๆ
ทันตแพทย์หญิงมณฑลิกานต์ ปาระมี รพช.เวียงป่ าเป้า จ.เชียงราย
9
ประเภทที 2 คือ คนพิการทางการได้ ยนิ หรือการสื อความหมาย ได้ แก่คนที ได้ ยินเสียงที ความถี 500 เฮิรตซ์ 1000 เฮิรตซ์ หรื อ 2000 เฮิรตซ์ ในหูข้างที ดีกว่า ที มีความดังเฉลี ยดังต่อไปนี สําหรับเด็กอายุไม่เกิน 7 ปี เกิน 40 เด ซิเบล ขึ นไปจนไม่ได้ ยินเสียง และสําหรับคนทัว ไปเกิน 55 เดซิเบล ขึ นไปจนไม่ได้ ยินเสี ยง หรื อคนที มี ความผิดปกติหรื อมีความบกพร่ องในการเข้ าใจหรื อการใช้ ภาษาพูดจนไม่สามารถสื อความหมายกับคนอื นได้ ซึง คนพิการกลุม่ นี จะสื อสารยากมากกว่าคนพิการทางการมองเห็น ดังนัน เราจะต้ องถามผู้ดแู ลถึงระดับการได้ ยิน และช่องทางสื อสารกับคนพิการทุกราย เนื องจากผู้พิการแต่ละคนมีระดับความบกพร่ องทางการได้ ยิน และวิธีการสื อสาร ทันตแพทย์หญิงมณฑลิกานต์ ปาระมี รพช.เวียงป่ าเป้า จ.เชียงราย
10
ต่ า งกั น บางคนสื อ สารโดยการสะกดคํ า ด้ ว ยนิ ว มื อ ต้ องใช้ นิ ว มื อ ทํ า เป็ น สัญลักษณ์แทนพยัญชนะแต่ละตัว ซึง ค่อนข้ างยาก ดังนันอาจจะต้ องให้ ผ้ ดู แู ลช่วย ในการสื อสาร ผู้พิการบางคนอาจใช้ ภาษามือ โดยการขยับมือเป็ นท่าทางเพื อสื อสาร
อย่างเช่น ถ้ าเราบอกว่า ”ไม่ปวดฟั น” ก็ยกมือขึ น ส่ายมือไปมาหมายถึงไม่ การใช้ นิ วสีกนั หมายถึงปวดฟั น ดังนันเพื อความสะดวกในการสื อสาร อาจต้ องถามภาษา มือผู้ดแู ล ในประโยคง่ายๆ และเราใช้ บอ่ ย เช่น ขอให้ อ้าปาก ขอให้ กดั ฟั น เป็ นต้ น ผู้พิการทางการได้ ยินบางคนสามารถอ่ านริมฝี ปากได้ ก็จะสื อสารได้ ง่าย มากขึ น โดยที เราต้ องหันหน้ าเข้ าหา และสบตาคนพิการระยะห่างประมาณ 2-3 ฟุต ไม่ใส่ผ้าปิ ดปากเวลาสื อสาร พูดปกติไม่ต้องตะโกน และไม่ต้องเน้ นคํามาก ทันตแพทย์หญิงมณฑลิกานต์ ปาระมี รพช.เวียงป่ าเป้า จ.เชียงราย
11
เกินไป เพราะการเน้ นคําทําให้ ริมฝี ปากเราเปลี ยนรู ปไปจากการออกคําปกติ ผู้ พิการจะอ่านริ มฝี ปากเราได้ ยากมากกว่าเดิม ดังนันเราควรพู ดปกติ ภายใต้ แสง สว่างพอเพียง คนพิการก็จะอ่านริ มฝี ปากได้ ง่าย ถ้ าเป็ นเด็กเล็กต้ องให้ ผ้ ดู แู ลเป็ น ผู้ช่วยในสื อสาร นอกจากนันเราอาจต้ องใช้ ภาษากายในการช่วยสื อสารเพิ มเติม เช่นการยิ มแสดงความเป็ นมิตร การโอบกอดเด็ก เป็ นต้ น และถ้ าเป็ นคนพิการที สามารถอ่ านออกเขียนได้ ก็ต้องเตรี ยมกระดาษดินสอสําหรับใช้ ในการสื อสารกับ คนพิการให้ พร้ อม ประเภทที 3 คนพิการทางร่ างกายหรือการเคลื อนไหว คือกลุ่มคนพิการที มีความผิดปกติหรื อบกพร่องของร่างกายที เห็นได้ อย่าง ชัดเจน และไม่สามารถประกอบกิจวัตรหลักในชีวิตประจําวันได้ หรื อคนที มีการ สูญเสียความสามารถในการเคลื อนไหวมือ แขน ขา หรื อลําตัวอันเนื องมาจากแขน หรื อขาขาด อัมพาต หรื ออ่อนแรง โรคข้ อ หรื ออาการปวดเรื อ รัง รวมทังโรคเรื อ รัง ของระบบการทํางานของร่างกายอื นๆ ที ทําให้ ไม่สามารถประกอบกิจวัตรหลักใน ชีวิตประจําวันหรื อดํารงชีวิตในสังคมเยี ยงคนปกติได้ คนพิการกลุ่ม นี ส ่วนใหญ่ ไม่มี ปัญ หาในการสื อสาร เพราะได้ ยินเสี ยง และมองเห็นได้ ด้วยตา เหมื อ นคนปกติ และ พบว่ า คนพิ ก ารทาง ร่ า ง ก า ย บ า ง ก ลุ่ ม ทันตแพทย์หญิงมณฑลิกานต์ ปาระมี รพช.เวียงป่ าเป้า จ.เชียงราย
12
สามารถช่วยเหลือตนเองได้ ดี เนื องจากมีการปรับตัวเองหรื อปรับเครื องมือเครื องใช้ ในชีวิตประจําวันเพื อให้ สามารถช่วยเหลือตนเองตามสมรรถนะที มีอยู่ อาทิเช่น คูส่ องสามีภรรยานีแ ม้ ว่าขาพิการ แต่ก็สามารถประกอบอาชีพ ช่ ว ยเหลื อ ตนเองได้ โดย การปรั บ แต่ง รถมอเตอร์ ไ ซ ด์ ห รื อ จั ก ร ย า น ใ ห้ สามารถเคลื อนที หรื อหยุด รถได้ โดยไม่ต้องใช้ ขา น้ องผู้ชายคนนีเ ป็ นคนพิการทางกาย มีแขนข้ างเดียวแต่ยงั คงใช้ ชีวิตได้ ตามปกติ สามารถเขียนหนังสือ ทานข้ าว แปรงฟั น โดยใช้ มืออีกข้ างหนึ งทดแทนได้ ดังนันเมื อพบคนที มีมือพิการ อาจต้ องประเมินทักษะการใช้ มือ เนื องจากคนพิการ สามารถปรับตัวใช้ มือที พิการทํางานได้ ตามปกติ เช่นอาจใช้ ข้อศอก หรื อ นิ วที เหลือ ในการหนีบปากกา แปรงฟั นได้ หรื อบางคนสามารถปรับตัวใช้ นิ วเท้ าหนีบแปรงสี ฟั นเวลาแปรงฟั น โดยไม่ต้องอาศัยผู้ดแู ลช่วยเหลือเลยก็ได้
ทันตแพทย์หญิงมณฑลิกานต์ ปาระมี รพช.เวียงป่ าเป้า จ.เชียงราย
13
ประเภทที 4 คนพิการทางด้ านสติปัญญาหรื อการ เรียนรู้ คื อ คนที มี ค วามผิ ด ปกติ ห รื อความบกพร่ องทาง สติ ปั ญญาหรื อสมองจนไม่ ส ามารถเรี ยนรู้ ด้ วยวิ ธี การศึกษาปกติไ ด้ เช่นในผู้ป่วยที มีภ าวะปั ญ ญาอ่อนที เ กิ ด จ า ก ก า ร ที
สมองหยุดพัฒ นา หรื อมีการพัฒ นาที ไ ม่ส มบูรณ์ ทําให้ มี
ความบกพร่ องของทักษะในพัฒ นาการด้ านต่างๆ กลุ่ม นีก ็ จ ะบกพร่ องทางการ เรี ยนรู้ พฤติกรรมรวมถึงการปรับตัวเข้ ากับสิ งแวดล้ อมในสังคมซึ งก็มีหลายกลุ่ม อาการโรคที มีภาวะปั ญญาอ่อนนี โดยในการสื อสารกับคนกลุ่มนี ต้ องประเมินระดับความรุ นแรงของภาวะ ปั ญ ญาอ่ อ นของคนพิ ก ารแต่ ล ะราย โดยควรซัก ประวั ติ จ ากผู้ ดูแ ลเกี ย วกั บ ความสามารถในการเรี ยนรู้ การสื อสาร และการช่วยเหลือตนเองของคนพิการ เพื อที เราจะได้ สามารถปรับวิธีการสื อสารให้ เหมาะสมกับคนพิการแต่ละราย สร้ าง ความคุ้นเคย พูดช้ าๆซํ าๆ ใช้ คําง่ายๆ ถ้ าคนพิการสามารถทําตามคําแนะนําได้ อาจจะชมเชยให้ กําลัง ใจและต้ องตัง ใจฟั ง สิ ง ที คนพิการต้ องการสื อสารกับเรา เพราะเขาต้ องใช้ ความพยายามอย่างมากในการพูดออกมา ดังนันเราจึ งต้ องตังใจ ฟั งเขาและให้ ผ้ ดู แู ลช่วยสื อสารร่วมด้ วย การสื#อสารกับคนพิ การทางสติ ปัญญาและการเรียนรู้ ต้องประเมิ น ระดับความรุนแรงของภาวะปัญญาอ่อน สร้างความคุ้นเคย , พูดช้าๆ ซํา. ๆ ใช้คาํ ง่ายๆ, ชมเชย, ตัง. ใจฟังผูพ ้ ิ การ, ให้ผ้ดู แู ลช่วยเหลือในการ ทันตแพทย์หญิงมณฑลิกานต์ ปาระมี รพช.เวียงป่ าเป้า จ.เชียงราย
14
ถ้ าเป็ นคนพิการกลุ่มอาการ ดาวน์ ซิน โดรม ส่วนใหญ่ จ ะมี ร ะดับ สติ ปั ญญาไม่ ตํ า เกิ นไป ไม่ ค่ อ ย ก้ าวร้ าว อารมณ์ดี ยิ มง่าย สามารถให้ ความร่ ว มมื อ ในระยะเวลาสัน ๆ ได้ ดังนัน เราก็สามารถใช้ จิตวิทยาในการ จั ด ก า ร พ ฤ ติ ก ร ร ม ไ ด้ โ ด ย ไ ม่ ย า ก จนเกินไป โดยในกลุ่ ม ที บ กพร่ องทางสติปั ญญาหรื อ การเรี ยนรู้ เป็ นกลุ่ ม ที ทันตบุคลากร ควรรี บให้ การดูแลทันตสุขภาพ เนื องจากถ้ าปล่ อยให้ ฟันผุ ลุกลามและคนพิการไม่ สามารถให้ ความร่ วมมือในการรั กษาแล้ ว สุดท้ าย คนพิการต้ องได้ รับการรั กษาภายใต้ การดมยาสลบซึ งก็เป็ นการเพิ มความ เสี ยงให้ กับคนพิการมากยิ งขึน
ทันตแพทย์หญิงมณฑลิกานต์ ปาระมี รพช.เวียงป่ าเป้า จ.เชียงราย
15
ประเภทที 5 คือคนพิการทางด้ านจิตใจหรือพฤติกรรม คือคนที มีความผิดปกติหรื อความบกพร่ องทางจิตใจ หรื อสมองในส่วน ของการรับรู้ อารมณ์ ความคิด จนไม่สามารถควบคุมพฤติกรรมที จําเป็ นในการ ดูแลตนเองหรื ออยูร่ ่วมกับผู้อื น ซึง กลุม่ นี เราต้ องทําความเข้ าใจผู้ป่วยเป็ นรายๆไป ควรอดทนและให้ ความเห็นอกเห็นใจผู้ป่วย จะขอยกตัวอย่างโรคออทิสติก หรื อ ออทิสซึม ซึง กลุ่มนี ไม่ได้ มีความผิดปกติทางด้ านพฤติกรรมเพียงอย่างเดียว ยังพบ ความ
ผิ ด ปกติ ข องพั ฒ นาการด้ าน สังคม การใช้ ภาษาและการสื อ ความหมายด้ วย ซึ งถ้ าจําแนก ค น พิ ก า ร ต า ม กระทรวงศึกษาธิการ กลุ่มนี จะ ถู ก แยกประเภทออกมาเป็ น กลุ่มบุคคลออทิสติก โดยจาก ประสบการณ์ ข องตนเองใน การทํางาน พบว่าการรักษาเด็กออทิสติกถื อว่ายากที สุด จึงนํามาเป็ น
ตัวอย่างเพื อแลกเปลี ยนกัน เมื อลองสังเกตดูจะพบว่าเด็กออทิสติก ส่วนใหญ่จะหน้ าตาดี น่ารักน่า เอ็นดู ลองเอาเด็กออทิสติก กับเด็กปกติมาเทียบกัน บางทีเราแยกไม่ออกด้ วยซํ า ว่า ใครเป็ นเด็ก ออทิส ติก เหมื อ นสิ ง ที ส วรรค์ช ดเชยให้ กับความผิด ปกติที เ ขามี ทันตแพทย์หญิงมณฑลิกานต์ ปาระมี รพช.เวียงป่ าเป้า จ.เชียงราย
16
พวกเขามีความผิดปกติเฉพาะคือไม่สามารถพัฒนาทักษะทางสังคม, ผิดปกติทาง ภาษาและการสื อความหมาย, บกพร่ องในพฤติกรรม การทํากิจกรรมและความ สนใจ ซึ งความผิดปกติของปฏิสัมพันธ์ ทางสังคมจะพบลักษณะ เวลาเรี ยกไม่ หัน ไม่สบตา ไม่แสดงสีหน้ า ท่าทาง, สร้ างสัมพันธ์กบั เพื อนตามวัยไม่ได้ , ไม่อยาก เล่นกับใคร, แสดงอารมณ์ไม่เหมาะสม
การผิดปกติทางการสื อความหมาย พบว่า เด็กจะพูดได้ ช้า หรื อไม่พูด เมื อถึงวัยที ควรจะพูด, โต้ ตอบยาวๆไม่ได้ , พูดซํ าๆหรื อพูดแบบนกแก้ ว และเล่น สมมุติ ไ ม่ไ ด้ สํ า หรั บ ความผิ ด ปกติด้ า นพฤติก รรมและความสนใจ จะพบ ลักษณะมี พฤติกรรมซํา ๆ ทํ าอยู่สิ ง เดียว ทํ าตามขัน ตอน และไม่ยอมให้ เ ปลี ยน กิจวัตร หรื ออาจมีพฤติกรรมต่อต้ านการเปลี ยนแปลง ต้ องการคงสภาพเดิม ทํา กิจกรรมซํ าๆ เป็ นแบบแผน ซึง ส่งผลต่อการวางแผนการรักษาทางทันตกรรม ควร นัดหมายเวลาเดียวกันเป็ นประจํา คงสภาพสิ งแวดล้ อมในคลินิกให้ เหมือนเดิม รวมทังบุ คลากรที เกี ยวข้ อง เช่น ทันตแพทย์ ผู้ช่วยทันตแพทย์ ต้ องเป็ นบุคคลเดิม ห้ องทําฟั นต้ องเป็ นห้ องเดิม ถ้ าเปลี ยนสภาพแวดล้ อมไปจากเดิม เด็กออทิสติกก็ อาจจะไม่ให้ ร่วมมือในการทําฟั นครัง นัน ทันตแพทย์หญิงมณฑลิกานต์ ปาระมี รพช.เวียงป่ าเป้า จ.เชียงราย
17
เด็กออทิสติก จะหมกมุ่นในวัตถุ สนใจบางส่วนของของเล่น เช่นล้ อรถ บางทีชอบเคลื อนไหวแปลกๆ เช่นหมุนตัว โยกตัว เขย่งปลายเท้ า เคลื อนไหวซํ าๆ อาจเป็ นการเล่นกับตัวเอง โดยที ไม่สนใจคนอื น เห็นคนอื นเหมือนเห็นสิ งของ บาง คนอาจมีความผิดปกติในการรับประทาน เช่น เด็กบางคนอาจจะกินของดิบ กิน ดิน หรื อว่าดึง ผมมากิ น แต่ว่า พฤติก รรม เหล่า นี ก ็ ไ ม่ไ ด้ เ กิ ด ขึน ในเด็ก ออทิ ส ติก ทุก ราย ปั ญหาทางทั น ตกรรมส่ ว นใหญ่ คื อ ปั ญหาทางด้ านการสื อสาร เพราะว่าเรา สื อสารกับ เด็กออทิสติกได้ ยาก เด็กมี ความวิตกกังวลและมีการกลัวในการทํา ฟั นมากกว่าเด็กปกติ รวมถึงผู้ปกครอง เองก็มีความวิตกกังวลสูง คือกลัวว่า ลูก เขาจะไม่สามารถให้ ความร่ วมมือกับหมอได้ ในขณะเดียวกันผู้ปกครองก็กังวลว่า เราจะไม่สามารถรักษาลูกเขาได้ เช่นกัน ดังนันในการรั กษาเด็กออทิสติก เรี ยกได้ ว่ายากในการจัดการพฤติกรรมทัง เด็กและผู้ปกครอง แต่ถ้าเรารู้ และเข้ าใจถึง ลักษณะพฤติกรรมของเด็กออทิสติกแล้ ว เราก็จะสามารถหาวิถีทางในการทําให้ เด็กออทิสติกร่วมมือในการทําตามคําแนะนํา หรื อให้ ความร่วมมือในการทําฟั นได้ หากแต่เราต้ องพยายามและอดทน เนื องจากต้ องใช้ เวลาในการรักษาเด็กออทิสติก ค่อนข้ างมาก ทันตแพทย์หญิงมณฑลิกานต์ ปาระมี รพช.เวียงป่ าเป้า จ.เชียงราย
18
โดยก่อนที ให้ การรักษาแก่เด็กออทิสติก หรื อแม้ แต่คนพิการประเภทอื น เราต้ องรู้ ถึ ง ประวั ติ ทั ว ไป ประวั ติ ท างการแพทย์ มี โ รคประจํ า ตั ว หรื อไม่ รับประทานยาอะไรอยู่ เคยรักษาทางทันตกรรมมาก่อนหรื อไม่ พฤติกรรมเป็ น อย่างไร มี ประวัติทําร้ ายตัวเองหรื อทําร้ ายคนอื นหรื อไม่ มี อารมณ์ แปรปรวน หรื อ ไม่ รวมถึ ง เทคนิ ค ที ผ้ ูป กครองใช้ ใ นการจัด การพฤติก รรม เนื อ งจากเรา สามารถนํามาปรับใช้ ในการรักษาทางทันตกรรมได้ จากพฤติกรรมเด็กออทิสติกที ชอบอะไรซํ า ๆ การซักซ้ อมพฤติกรรมที บ้านโดยพ่อแม่ หรื อผู้ดูแลก่อนพบทันต แ พ ท ย์ จ ริ ง ๆ จ ะ ทํ า ใ ห้ เ ด็ ก สามารถให้ ความร่วมมือได้ เช่น ในการตรวจฟั น เด็ ก ออทิ ส ติ ก ต้ องให้ ผ้ ปู กครองซ้ อมตรวจฟั น กับ เด็ ก ที บ้ า นก่ อ น โดยให้ แ ม่ ลองเอากระจกส่องปากเข้ าไป ในตรวจช่ อ งปาก เมื อ เวลาที ทัน ตแพทย์ ต รวจฟั น จริ ง และ เป็ นไปตามที ซ้อมไว้ เด็กก็จะสามารถยอมรับการตรวจฟั นได้ แต่ไม่ได้ หมายความ ว่าจะประสบความสําเร็ จทุกราย หรื อบางทีอาจจะต้ องใช้ ความพยายามมากกว่า 1ครัง อย่างรูปนี คือออกไปเยี ยมบ้ านเด็กออทิสติก ไม่ได้ เข้ าไปจับอ้ าปากตรวจฟั น เลย กว่าจะตรวจฟั นได้ ต้องสร้ างความคุ้นเคยกับเด็ก และแนะนําให้ พี สาวซักซ้ อม ให้ เด็กอ้ าปาก ลองใช้ ไฟฉายส่องช่องปากก่อน เราจึงจะสามารถตรวจฟั นเองได้ ทันตแพทย์หญิงมณฑลิกานต์ ปาระมี รพช.เวียงป่ าเป้า จ.เชียงราย
19
จากปั ญ หาด้ านพฤติก รรมของเด็กออทิ ส ติกจึง มี การสร้ างสื อการสอนเด็กออทิสติกขึน มา เรี ยกว่า Visual pedagogy ซึ งเป็ นสื อการสอนแบบใช้ รูปภาพ สอนลําดับขันตอน ว่าเด็กต้ องทําอะไรบ้ าง ในชี วิ ต ประจํ า วัน ตัง แต่ ตื น นอนจนถึ ง เข้ านอน ดังนันรู ปภาพก็จะแสดง รูปตังแต่ ตื นนอน แปรงฟั น อาบนํ า กินข้ าว ไปโรงเรี ยนเป็ นลําดับ จนถึงรูปเข้ า นอน เด็กที ผ่านซักซ้ อมก็จะสามารถปฏิบตั ิกิจวัตร ประจําวันตามรูปภาพได้ จากการศึกษาของ Backman และคณะ เรื อง Visual pedagogy in dentistry for children with autism. ได้ รับการตีพิมพ์ใน ASDC J Dent Child ปี 1999 พบว่า visual pedagogy เป็ นสื อการสอนที เหมาะกับเด็กออทิสติก ที นํามา ปรับใช้ ในงานทันตกรรม ให้ ผ้ ปู กครองซ้ อมเด็กออทิสติกก่อนมาทําฟั น ทําให้ เด็ก สามารถให้ ความร่วมมือในการทําฟั นได้ โดยเป็ นรูปภาพแสดงขันตอนเมื อเด็กมา ทําฟั น ตังแต่ นงั รอทําฟั นจนถึงบ้ วนปากเมื อทําฟั นเสร็จ ตัวอย่างที แสดงต่อไปนี คือ Visual pedagogy ซึ งเป็ นงานวิจยั ของ ทพ. เ รื อ ง วุ ฒิ เ ก ตุ ภู่ พ ง ษ์ ข ณ ะ ศึ ก ษ า ที ภ า ค วิ ช า ทั น ต ก ร ร ม สํ า ห รั บ เ ด็ ก มหาวิทยาลัยมหิดล โดยนํามาใช้ ในเด็กออทิสติก ให้ สามารถให้ ความร่ วมมือใน การทําฟั นได้ ทันตแพทย์หญิงมณฑลิกานต์ ปาระมี รพช.เวียงป่ าเป้า จ.เชียงราย
20
ทันตแพทย์หญิงมณฑลิกานต์ ปาระมี รพช.เวียงป่ าเป้า จ.เชียงราย
21
ทันตแพทย์หญิงมณฑลิกานต์ ปาระมี รพช.เวียงป่ าเป้า จ.เชียงราย
22
ทันตแพทย์หญิงมณฑลิกานต์ ปาระมี รพช.เวียงป่ าเป้า จ.เชียงราย
23
สื อการสอนนี เป็ นภาพแสดงสิ งแวดล้ อม บุคลากรในคลินิกทันตกรรม และ ขัน ตอนในการทํ าฟั นตัง แต่การแนะนํ าทันตแพทย์ จ นถึง สิน สุดการรั กษา ซึ ง ให้ ผู้ปกครองนําชุดภาพนีก ลับไปซ้ อมกับเด็กออทิสติกที บ้าน จากลักษณะของเด็ก ออทิสติกที ชอบทําตามขันตอน เป็ นแบบแผน เมื อเด็กออทิสติกมาทําฟั น และผ่าน ขันตอนเหมื อนกับที ได้ รับการซ้ อมมา ก็อาจทําให้ เด็กยอมรับการทําฟั นได้ ง่ายขึ น จากการที ไ ปดูง านที ส ถาบัน ราชานุกูล ก็ พ บว่า สามารถใช้ ต๊ กุ ตาสาธิตให้ เด็กออทิสติกร่วมมือใน การทําฟั นก็ได้ จะเห็นได้ ว่าการสื อสาร หรื อการรั กษาทาง ทันตกรรมแก่ คนพิการโดยเฉพาะคนพิการทางสติปัญญาและการเรี ยนรู้ หรื อคนพิการทางด้ านจิตใจหรื อพฤติกรรม ค่ อนข้ างยาก ดังนัน สิ งที ดีท ีสุด คือ การป้องกันไม่ ให้ คนพิการเกิดปั ญหาทันตสุขภาพ งานทันตกรรมป้องกันในคนพิการ งานทันตกรรมป้ องกันในคนพิการ
บุ ค ค ล ที บ ก พ ร่ อ ง ท า ง ร่ า ง ก า ย
1. การให้ทน ั ตสุขศึกษา
สติปัญญา หรื อจิตใจ จําเป็ นอย่างยิ งที
2. ฝึ กทักษะการแปรงฟัน
ควรได้ รับการดูแลสุขภาพช่องปากให้ ดี
3. การปรับพฤติกรรมเพื อลดความเสี ยง
อยู่เสมอ ด้ วยเหตุที โรคในช่องปากเมื อ
4. การใช้ฟลูออไรด์เสริ ม 5. การเคลือบหลุมร่ องฟัน 6. การตรวจสุ ขภาพช่องปากเป็ นประจํา
เกิดขึน กับคนพิการแล้ ว จะยิ งบัน ทอน สุขภาพร่ างกายและจิตใจคนพิการเป็ น
ทันตแพทย์หญิงมณฑลิกานต์ ปาระมี รพช.เวียงป่ าเป้า จ.เชียงราย
24
อันมาก เนื องจากเป็ นการเพิ มปั ญหาทันตสุขภาพขึ นไปอีกนอกเหนือจากปั ญหา ความพิการที มีอยู่แล้ ว ซึ งโรคในช่องปากสามารถป้องกันไม่ให้ เกิดกับคนพิการได้ เช่นเดียวกับคนปกติทวั ไป เพียงแต่ต้องการผู้ดแู ลช่วยเหลือเป็ นพิเศษทังทางด้ าน การรั กษาและการป้องกัน หากทันตบุคลากรตระหนักถึง ความสําคัญด้ านทันต สุขภาพคนพิการ โดยช่วยดูแลสุขภาพช่องปากของคนพิการได้ อย่างถูกต้ องและ เหมาะสมแล้ ว จะช่วยให้ สภาวะทันตสุขภาพของคนพิการดีทดั เทียมกับคนทัว ไป และเป็ นการช่วยให้ คนพิการมีคณ ุ ภาพชีวิตดีมากขึ น ดังนันจึ งควรมีการจัดบริ การส่งเสริ มป้องกันทันตสุขภาพคนพิการ ควบคู่ ไปกับการให้ บริ การทันตกรรมในคลินิก โดยทันตบุคลากรควรแนะนําให้ คนพิการ และผู้ดแู ลมีสว่ นร่วมในการดูแลสุขภาพช่องปากร่วมกัน และต้ องมีการปรับเปลี ยน วิธี การดูแลสุขภาพช่องปากให้ เ หมาะสมกับสภาวะของคนพิการแต่ล ะราย แต่ โดยทัว ไปแล้ วคนพิการควรได้ รับบริการทันตกรรมป้องกันดังนี 1. การให้ ทันตสุขศึกษา
การให้ ทนั ตสุขศึกษาเป็ นกิจกรรมที ควร
ให้ บริ การแก่คนพิการหรื อผู้ดแู ลคนพิการทุกราย โดยควรอธิบายเรื องโรคในช่อง ปาก สาเหตุ และวิธี การป้องกันการเกิ ดโรค เพื อให้ คนพิการเกิ ดความรู้ ความ เข้ าใจ ตระหนักถึงความสําคัญ ของการดูแลสุขภาพช่องปาก และสามารถดูแล สุขภาพช่องปากขันพื นฐานให้ ดีที สดุ ตามความสามารถของตนเอง สิ ง ที อ ยากแบ่ ง ปั นกั น ก็ คื อ ต้ อ งให้ ทั น ตสุ ข ศึ ก ษาแก่ ผ้ ู ที ดู แ ลคน พิการจริงๆ บางทีเราแนะนําวิธีการดูแลทันตสุขภาพกับแม่ แต่คนที ดแู ลคนพิการ ทันตแพทย์หญิงมณฑลิกานต์ ปาระมี รพช.เวียงป่ าเป้า จ.เชียงราย
25
อาจจะเป็ นปู่ ยา ตา ยาย หรื อพี เลี ยง ดังนันการที เราให้ ทนั ตสุขศึกษาผิดคนก็ไม่ เกิดประโยชน์อนั ใด
การที เรามี เครื องมือเช่น แบบสัม ภาษณ์ ที ทําให้ ทราบถึงข้ อมูลของคน พิการรวมถึงวิธีการดูแลทันตสุขภาพ ก็จะเป็ นเหมือนตัวนําทางที ทําเราสามารถให้ ทันตสุขศึกษาแก่คนพิการได้ ง่ายมากขึ น แต่ต้องคํานึงด้ วยว่าแบบสัมภาษณ์อาจ ไม่ เ หมาะสมกั บ คนพิ ก ารทุ ก ราย และทุก สถานการณ์ ดัง นัน อาจต้ อ งมี ก าร ปรับเปลี ยน ซักถามเพิ มเติมที นอกเหนือจากแบบสัมภาษณ์ เพื อให้ เราได้ ข้อมูล ครบถ้ วน และสามารถให้ ทันตสุขศึกษาที เ หมาะสมกับคนพิการเป็ นรายบุคคล อย่างแท้ จริง ทันตแพทย์หญิงมณฑลิกานต์ ปาระมี รพช.เวียงป่ าเป้า จ.เชียงราย
26
2. ฝึ กทักษะการแปรงฟั น เราต้ องอธิบายให้ คนพิการและผู้ดแู ลทราบ ถึงความสําคัญของการแปรงฟั นอย่างมีประสิทธิภาพ แนะนําถึงวิธีการจัดตําแหน่ง ท่าทางในการแปรงฟั น รวมถึงให้ คนพิการและผู้ดแู ลได้ มีโอกาสฝึ กทักษะการทํา ความสะอาดช่อ งปากที ถูกต้ องและเหมาะสมกับสภาวะของคนพิการ ซึ ง ทัน ต บุคลากรอาจแนะนําอุปกรณ์ ช่วยทําความสะอาดเพิ มเติม เช่น แปรงสีฟันไฟฟ้า แปรงซอกฟั น ไหมขัดฟั น เป็ นต้ น นอกจากนัน อาจมี การดัดแปลงลักษณะของ แปรงสีฟันให้ เหมาะสมกับความผิดปกติของคนพิการแต่ละคน โดยเฉพาะคนที บกพร่องทักษะด้ านการใช้ มือ เพื อให้ คนพิการสามารถแปรงฟั นได้ ด้วยตนเองตาม สมรรถนะที มีอยู่ เช่น ถ้ าคนพิการนิว มือไม่ มีกาํ ลัง เราควรเพิ มขนาดด้ ามแปรงให้ มีขนาดใหญ่ ขึ นเพื อช่วยให้ คนพิการที มือแข็งเกร็ งหรื อนิ วมือไม่มีกําลัง สามารถจับยึดแปรงได้ ถนัดขึ น และเพิ มแรงเคลื อนแปรงสีฟันได้ ดีกว่าแปรงสีฟันด้ ามเล็กที ไม่พอดีกบั การ กํา และการจับของนิ วมือทําให้ หลุดง่ายขณะแปรง รู ปนีก ็เป็ นด้ ามแปรงที ใช้ สอนแปรงฟั น ในโรงพยาบาลซึ งใช้ putty ที หมดอายุ เอามาปั น แล้ ว จับ เป็ นรอยนิ ว มื อ หุ้ม ด้ า มให้ ใหญ่ ขึ น ก็ จ ะทํ า ให้ คนพิ ก าร สามารถจั บ แปรงได้ ถนั ด มื อ หรื อ อาจจะประยุกต์โดยการหุ้ม ด้ ามแปรงด้ วยวัส ดุเหลื อใช้ เ ช่น ฟองนํ า ลูกปิ งปอง ทันตแพทย์หญิงมณฑลิกานต์ ปาระมี รพช.เวียงป่ าเป้า จ.เชียงราย
27
ท่อเอสลอน กระบอกไม่ไผ่ หลอดยาที ใช้ แล้ ว หลอดด้ าย ด้ ามมือรถจักรยานยนต์ เป็ นต้ น ที สํา คั ญควรเลื อ กให้ ข นาด พอดีกับการงอของนิว มือ เพื อให้ นิว มือสัมผัสกับด้ ามแปรงได้ ทุกนิว ถ้ า ใหญ่ เกินไปคนพิการก็จะจับไม่ ถนัด เหมือนกัน
รูปนี เป็ นแปรงสีฟันของต่างประเทศ เมื อจุ่มนํ าร้ อนแล้ วก็สามารถดัดด้ าม แปรงให้ มีขนาดพอเหมาะกับมือ ซึง แปรงสีฟันนี มีราคาสูง อาจจะไม่เหมาะกับบ้ าน เรา ทันตแพทย์หญิงมณฑลิกานต์ ปาระมี รพช.เวียงป่ าเป้า จ.เชียงราย
28
เราก็ อาจจะประยุกต์โดยการใช้ ด้ามร่ ม ที เสียแล้ วมาพันเทปกาว หรื อดัดด้ ามแปรงสี ฟั นให้ โค้ งงอ เพื อให้ คนพิการยึดจับแปรงสี ฟั นได้ ถนัดมือมากขึ น
หรื อจะใช้ สายรัดอุ้งมือก็เป็ นตัวรัดด้ าม แปรงเข้ ากับมือได้ ซึ งสามารถปรับขนาดได้ ทําให้ คนพิการจับแปรงสีฟันได้ แน่นขึน แต่ถ้าไม่สามารถซื อ หาได้ เราก็ อาจจะใช้ หนัง ยาง หรื อแผ่นยางขนาดใหญ่ชว่ ยรัดยึดด้ ามแปรงให้ ตดิ แน่นกับมือแทนได้ นอกจากนันอาจเลื อกใช้ แปรงสีฟันไฟฟ้า ซึ งจะช่วยให้ คนพิการแปรงฟั นได้ สะดวกมากขึ น แต่มีราคาค่อนข้ างสูง
ทันตแพทย์หญิงมณฑลิกานต์ ปาระมี รพช.เวียงป่ าเป้า จ.เชียงราย
29
กรณีคนพิการที งอพับ ข้ อศอกหรื อไหล่ ไม่ ปกติคนพิการกลุ่ม นี ง อ พับแขนเข้ ามาเพื อแปรง ฟั นได้ ลําบาก ดังนัน เรา ควรเพิ ม ความยาวของ ด้ ามแปรง โดยใช้ ไม้ ไ ผ่ ต ะ เ กี ย บ ห รื อ ด้ า ม พลาสติกพันกับด้ ามแปรงสีฟัน ซึ งการทําให้ แปรงสีฟันมีด้ามยาวมากขึ น ก็เหมือนการเพิ มวงแขนให้ กว้ างขึน ทําให้ คนพิการสามารถนําแปรงเข้ า ปาก และแปรง ฟั นให้ ตัวเองได้ สํ า หรั บ คนพิ ก ารที ใช้ เท้ าแปรงฟั น ขนาดของ ด้ า ม แ ป ร ง ก็ ยั ง ค ง มี ความสําคัญอยู่ โดยต้ อง มีขนาดพอเหมาะ ที นิ วหัว แม่ เ ท้ า และนิ ว ถัด ไปจะ หนีบจับได้ และด้ ามแปรงควรจะโค้ งงอเล็กน้ อย เพื อช่วยให้ ทําความสะอาดฟั นซี ในสุดได้ สะอาดขึ น ทันตแพทย์หญิงมณฑลิกานต์ ปาระมี รพช.เวียงป่ าเป้า จ.เชียงราย
30
สําหรั บสถานที แปรงฟั น
ถ้ าคน
พิการสามารถแปรงฟั นได้ ด้วยตนเอง ก็ แ นะนํ า ให้ แปรงฟั นหน้ ากระจก เพื อ ให้ คนพิก ารได้ เ ห็ นว่าแปรงฟั น สะอาดทัว ถึงหรื อไม่ แต่ถ้ามีผ้ ดู แู ล ช่วยแปรงให้ สามารถแปรงฟั นที ไหน ก็ ไ ด้ โดยใช้ หลั ก การ 3 ส คื อ สะดวก, สบาย, สว่ าง หมายความว่ า ผู้ ดูแลสามารถแปรงฟั นได้ อ ย่ า งสะดวก คนพิก ารอยู่ ใน ท่ าทางที สบาย ที สําคัญคือควรสว่ างเพียงพอที คนพิการหรื อผู้ดูแลเห็นฟั น ชัดเจน และแปรงฟั นได้ สะอาดจนถึงด้ านในสุด
ทันตแพทย์หญิงมณฑลิกานต์ ปาระมี รพช.เวียงป่ าเป้า จ.เชียงราย
31
วิธีการสอนคนพิการแปรงฟั น ผู้พิการที สามารถช่วยเหลือตนเองได้ อาจต้ องการคําแนะนําในการแปรง ฟั นเพิ มเติม เพื อให้ คนพิการสามารถแปรงฟั นได้ ด้วยตนเองอย่างมีประสิทธิภาพ โดยต้ องมีวิธีสอนการแปรงฟั น ตามประเภทความพิการดังนี
1 คนพิการทางการมองเห็น เนื องจากคนพิการกลุ่มนี ยังคงได้ ยินเสียง ตามปกติ ดังนันให้ อธิบายวิธีการแปรงฟั น ช่วยจับมือทํา และแนะนําให้ ผ้ ดู แู ลช่วย แปรงฟั นหรื อตรวจซํ าหลังการแปรงฟั น 2 คนพิการทางการได้ ยิน ให้ ใช้ ภาพในการสื อสาร เช่น สาธิตการแปรง ฟั นโดยใช้ โมเดล หรื อให้ ดภู าพโปสเตอร์ ถ้ ามีตวั หนังสือประกอบภาพก็จะเหมาะ สําหรับคนพิการที สามารถอ่านหนังสือได้ หรื อใช้ วิธีการให้ คนพิการดูวีดิโอเพื อสอน ทันตสุขศึกษาก็ได้
ทันตแพทย์หญิงมณฑลิกานต์ ปาระมี รพช.เวียงป่ าเป้า จ.เชียงราย
32
3 คนพิการทางสติปัญญา ถ้ ามี ภาวะปั ญญาอ่อนรุ นแรง ส่วนใหญ่ ผู้ ดู แ ลจะเป็ นผู้ แปรง ให้ แต่ ถ้ า ปั ญญาอ่ อ นน้ อยหรื อระดั บ ปาน กลาง เราก็อาจจะสอนให้ คนพิการ แปรงฟั นเอง โดยให้ ผ้ ดู แู ลช่วยแปรง หรื อตรวจซํา โดยในการสอนแปรงฟั นควรพูดช้ าๆ ซํา ๆ ใช้ คําง่ายๆ แม้ ว่าอาจจะ ต้ องใช้ เ วลาในการสอนนาน แต่สุดท้ า ยคนพิการก็ จ ะสามารถแปรงฟั นได้ ด้ว ย ตนเอง วิธีการแปรงฟั นให้ กับคนพิการ คนพิการบางคนไม่ส ามารถแปรงฟั นได้ ด้วยตนเอง จําเป็ นต้ องมี ผ้ ูช่วย แปรงฟั นให้ โดยวิ ธี การแปรงฟั นนัน ขึน อยู่กับสภาวะความพิ การ ขนาดรู ปร่ า ง อารมณ์ และสถานที ที ใช้ แปรงฟั น ตามลักษณะที แตกต่างกันดังนี ทันตแพทย์หญิงมณฑลิกานต์ ปาระมี รพช.เวียงป่ าเป้า จ.เชียงราย
33
1) คนพิการที ตัวโต และศีรษะไม่ ยอมอยู่ นิ ง ให้ คนพิการนัง เก้ าอี และผู้ช่วยแปรงฟั น ยืนอยู่ข้างหลัง ใช้ แขนข้ างหนึ งหนีบศีรษะไว้ และอี กข้ างหนึ ง ถื อแปรงเข้ า ปาก สามารถ แปรงฟั นได้ ทวั ถึงทุกซี 2) คนพิการช่ วยเหลือตนเองไม่ ได้ และนั งบนเก้ าอีร ถเข็น ไม่จําเป็ นต้ องเคลื อนย้ ายผู้ป่วย สามารถแปรง ฟั นบนเก้ าอีร ถเข็นได้ เลย และผู้ดูแลช่วยแปรง ฟั นคนพิการในท่าทางเดียวกัน ถ้ าขณะแปรงฟั น คนพิการมีการเคลื อนไหวของร่ างกายอย่างไม่ ตัง ใจ เช่น ผู้ป่วยพิ ก ารทางสมอง เกิ ด อาการ เกร็ ง กระตุก อาจจะต้ องมีผ้ ชู ่วยอีกคนคอยจับ ยึดเวลาแปรงฟั นเพื อป้องกันพลัดตกจากเก้ าอี รถเข็น 3) การแปรงฟั นให้ เด็กพิการ ถ้ า ต้ อ ง ก า ร ค ว บ คุ ม ก า ร เคลื อ นไหวของทั ง ศี ร ษะและแขนของ เด็กพิการ ผู้ช่วยแปรงฟั นต้ องนัง เก้ าอี เด็ก นัง กับพื นเอาศีรษะวางระหว่างโคนขาทังสอง ทันตแพทย์หญิงมณฑลิกานต์ ปาระมี รพช.เวียงป่ าเป้า จ.เชียงราย
34
ข้ าง และใช้ ขาหนีบแขนทังสองข้ างไว้ ท่านี เป็ นท่าที เหมาะที สุดสําหรับผู้ดแู ลที จะ ช่วยแปรงฟั น และถ้ าจําเป็ นต้ องใช้ ไหมขัดซอกฟั นเพื อกําจัดเศษอาหารตามซอก ฟั นท่าทางนี จะทําได้ สะดวก ถ้ าเด็กสามารถให้ ความร่ วมมือในการแปรงฟั นดี ท่าทางในการแปรง ฟั นก็จะเหมือนกับการแปรงให้ เด็กปกติ เช่นให้ เด็กนอนหนุนตักแปรงฟั น แต่ถ้าเด็กไม่ ค่อยให้ ความ ร่ วมมือ ต้ องใช้ วิธีให้ คนช่วยจับ 2 คนขึ นไป คนหนึ งช่วยแปรงฟั น และ บัง คับศีร ษะ อี ก คนจับแขนและขา ให้ นิ ง ท่านี จะทําได้ ดีถ้าเด็กตัวเล็ก
หรื อใช้ ผ้ าปู ที น อน 1-2 ผื น ห่ อ ตัว เด็ ก ตัง แต่ ไ หล่ จ นถึ ง ปลายเท้ าก่อนแล้ วจับนอนบนพื น หรื อเตียง คนหนึง กดไหล่และแขน อีกคนบังคับศีรษะและช่วยแปรง ฟั น ท่านี ทําได้ ทงเด็ ั กตัวเล็ก และ ตัวโต ทันตแพทย์หญิงมณฑลิกานต์ ปาระมี รพช.เวียงป่ าเป้า จ.เชียงราย
35
นอกจากนันเรายั งสามารถนําเทคนิคดังกล่าวมาปรับใช้ กับ ท่าทางอื นเช่นการนั งแปรงฟั นก็ได้ โดยให้ เด็กนัง ระหว่างขา และพิงมายังลําตัวของผู้แปรง ถ้ าเด็กไม่ให้ ความร่วมมือก็ให้ ผู้ช่วยจับยึดอี กคน หรื อจะใช้ ขาอี กข้ างในการควบคุม การ เคลื อนไหวของลําตัวหรื อแขนของเด็กก็ได้
4) คนพิการที นอนบนเตียงตลอด เช่นผู้ป่วยพิการทางสมองรายนี อายุ 37 ปี แล้ ว สะโพกหลุ ด ออกจากเบ้ าสะโพกไม่ สามารถนั งได้ ตามปกติ เราสามารถแปรงฟั น ให้ คนพิการบนเตียงโดยให้ นอนหนุนตักแปรง ฟั น และใช้ หมอนรองคอ ผู้ช่วยแปรงฟั นใช้ มือ ข้ างหนึ ง บังคับศีรษะ อีกข้ างหนึ งถื อแปรงฟั น ถ้ าใช้ ยาสีฟันร่ วมด้ วย ระหว่างการแปรงฟั น ผู้ดูแลต้ องใช้ ผ้าสะอาดหรื อผ้ ากอซ เช็ดฟองยาสีฟันออกเป็ นระยะ เพื อป้องกันการสําลัก ทันตแพทย์หญิงมณฑลิกานต์ ปาระมี รพช.เวียงป่ าเป้า จ.เชียงราย
36
5) คนพิการที ไม่ ยอมอ้ าปากหรื ออ้ าปากไม่ ได้ เช่น เด็กปั ญญาอ่อน หรื อพิการ
ทางสมอง ควรมีเครื องมือช่วยในการอ้ าปาก เช่น การใช้ ไม้ ไอศกรี มที สะอาด 4-5 อัน พันด้ วยผ้ าสะอาด หรื อใช้ สายยาง ใสตัดเป็ นท่อนหุ้มด้ ามแปรงสีฟัน ถ้ าไม่ มีอุปกรณ์ อาจใช้ ด้ามแปรงสีฟันพันผ้ า เข้ าไปคํ าไว้ จึงจะแปรงฟั นได้ และต้ อง สลับแปรงทีละข้ าง
ทันตแพทย์หญิงมณฑลิกานต์ ปาระมี รพช.เวียงป่ าเป้า จ.เชียงราย
37
วิธี Horizontal scrub technique เป็ นวิธีการแปรงฟั นที เหมาะกับคน พิการที มีข้อจํากัดในเรื องทักษะการใช้ มือ เนื องจากเป็ นวิธีที ทําได้ ง่ายและมี ประสิทธิภาพ โดยวิธีการแปรงฟั นให้ วางขนแปรงตังฉากกั บตัวฟั นและขยับขน แปรงไปมาช่วงสันๆ ไปจนทัว ทุกซี ทังทางด้ านติดกระพุ้งแก้ ม ติดริมฝี ปาก ติดลิ น รวมถึงด้ านบดเคี ยว
หลังการแปรงฟั นต้ องแนะนําให้ แปรงลิ นทุกครัง โดยวางแปรงตังฉากกั บ ลิ น และปั ดแปรงออกทางปลายลิ น การ ทํ า ค ว า ม ส ะ อ า ด ช่ อ ง ป า ก อ ย่ า ง มี ประสิ ท ธิ ภ าพจะเป็ นการป้ องกั น คน พิการไม่ใ ห้ เ กิ ดโรคฟั นผุ เหงื อกอักเสบ และมีสขุ ภาพช่องปากที ดีตลอดไป
ทันตแพทย์หญิงมณฑลิกานต์ ปาระมี รพช.เวียงป่ าเป้า จ.เชียงราย
38
สําหรับยาสีฟัน แนะนํายาสีฟันผสมฟลูออไรด์ เพื อช่วยให้ เคลือบฟั น แข็งแรงต้ านทานการเกิดฟั นผุ
ปริมาณยาสีฟันที ใช้ ถ้าเป็ นเด็กอายุเกิน 6-18 เดือน ก็อาจจะแตะยาสีฟัน บนขนแปรงพอชื น โดยทัว ไปในวัยนี ไม่จําเป็ นต้ องใช้ ยาสีฟันผสมฟลูออไรด์ แต่คน พิการมีความเสี ยงในการเกิดโรคฟั นผุสงู จึงสามารถเริ มใช้ ยาสีฟันผสมฟลูออไรด์ เร็ วมากกว่าเด็กปกติ สําหรับเด็กอายุ 18 เดือน-3 ปี ใช้ ยาสีฟันเท่าเมล็ดถั วเขียว อายุ 3-6 ปี ใช้ ยาสีฟันเท่าเมล็ดข้ าวโพด อายุ 6 ปี ขึน ไปใช้ ยาสีฟันประมาณครึ ง เซนติเมตรก็เพียงพอ แต่ถ้าคนพิการไม่สามารถควบคุมการกลืนได้ อย่างปกติ เช่น คนพิการทางสมอง อาจใช้ แปรงสีฟันจุ่มนํ าสะอาดเพื อแปรงฟั น หรื ออาจใช้ ยาสี ฟั นเพียงเล็กน้ อย โดยบีบยาสีฟันแตะแปรงสีฟันพอชื นก็เพียงพอ เพื อป้องกันคน พิการเกิดการสําลัก ทันตแพทย์หญิงมณฑลิกานต์ ปาระมี รพช.เวียงป่ าเป้า จ.เชียงราย
39
3. การปรั บ พฤติกรรมเพื อลดความเสี ยง ควรให้ คําแนะนํ าแก่คน พิการและผู้ดแู ลในเรื องพฤติกรรมที เสี ยงต่อการเกิดโรคในช่องปาก โดยควรแนะนํา เรื องโภชนาการ ให้ รับประทานอาหารที มีประโยชน์ และไม่เสี ยงต่อการเกิดโรคฟั น ผุ ที สําคัญต้ องให้ คําแนะนําที เหมาะสมเป็ นรายบุคคล เช่นผู้ป่วยพิการทางสมองที จําเป็ นต้ องรับประทานอ่อนนิ ม อาจไม่จําเป็ นต้ องแนะนําให้ เปลี ยนลักษณะของ อาหาร แต่ต้องเน้ นการทําความสะอาดช่องปากให้ มากขึ น เพื อลดความเสี ยงใน การเกิดฟั นผุ นอกจากนันต้ องแนะนําให้ ลดพฤติกรรมที เสี ยงต่อการเกิดโรคในช่อง ปากอื นๆ เช่นควบคุมโรคเบาหวาน ควบคุมพฤติกรรมการสูบบุหรี แนะนําให้ ผ้ ดู แู ล ป้ องกัน คนพิ ก ารเกิ ด อุบัติเ หตุห กล้ ม เนื อ งจากคนพิ ก ารบางกลุ่ม อาจมี ค วาม บกพร่องในการเคลื อนไหว ทําให้ เสี ยงต่อการเกิดอุบตั เิ หตุ หกล้ ม ฟั นหักได้ ง่าย 4 การใช้ ฟลูออไรด์ เสริม
การใช้ ฟลูออไรด์จะช่วยเพิ มความแข็งแรงของผิวฟั น ให้ ทนทานต่อการเกิด โรคฟั นผุ โดยควรพิจารณาเลือกใช้ ฟลูออไรด์เสริ มให้ เหมาะสมกับสภาวะคนพิการ แต่ละราย เช่นถ้ าคนพิการไม่สามารถควบคุมการกลืนได้ อย่างปกติ ไม่ควรใช้ นํ ายา ทันตแพทย์หญิงมณฑลิกานต์ ปาระมี รพช.เวียงป่ าเป้า จ.เชียงราย
40
บ้ วนปากผสมฟลูออไรด์ เนื องจากคนพิการอาจกลืนนํ ายาบ้ วนปากจนเกิดผลเสีย ได้ และต้ องคํานึงถึงปริมาณฟลูออไรด์ในนํ าดื มที คนพิการได้ รับในแต่ละวันด้ วย ตัวอย่างฟลูออไรด์ที สามารถนํามาเลือกใช้ ได้ แก่ นํ ายาบ้ วนปากผสมฟลูออไรด์ 0.05 % NaF เคลือบฟลูออไรด์ 1.23% APF ทุก 6 เดือน การใช้ ฟลูออไรด์วานิชในบริเวณของฟั นที มีลกั ษณะเริ มจะผุ 5 การเคลือบหลุมร่ องฟั น การเคลื อ บหลุม ร่ อ งฟั น บนด้ า นบด เคี ยว มีประโยชน์มากในการป้องกัน ฟั นผุ โดยเฉพาะคนพิการที ช่วยเหลือ ตนเองไม่ ไ ด้ ดั ง นั น ควรพิ จ ารณา เคลือบหลุมร่ องฟั นกรณีที มีหลุมร่ อง ฟั นลึก และควรทํ าการตรวจการยึด ติดของวัส ดุเ คลื อ บหลุม ร่ องฟั นเป็ น ระยะถ้ าพบว่าวัสดุมีการหลุด หรื อสึก กร่อนไป ควรทําการเคลือบหลุมร่องฟั นให้ คนพิการใหม่
ทันตแพทย์หญิงมณฑลิกานต์ ปาระมี รพช.เวียงป่ าเป้า จ.เชียงราย
41
6 การตรวจสุขภาพช่ อ งปาก เป็ นประจํา คนพิ การถูกจัดว่า อยู่ ใ นกลุ่ม ที มี ค วามเสี ย งในการ เกิ ด ฟั น ผุสูง ดัง นัน ควรได้ รั บ การ ตรวจสุขภาพช่องปากเป็ นประจํ า ทุก 3-6 เดือน โดยในเด็กพิการควร พบทัน ตแพทย์ ตัง แต่ฟั น ซี แ รกขึน เพื อรับคําแนะนําเกี ยวกับการดูแลสุขภาพช่องปากที ถูกต้ อง ซึ งการตรวจสุขภาพ ช่องปากเป็ นประจําจะช่วยเพิ มสัมพันธภาพที ดีต่อกันระหว่างคนพิการและทันต แพทย์ โดยเฉพาะเด็กพิการ และทําให้ ทนั ตแพทย์ตรวจพบโรคและรักษาได้ ตงแต่ ั ระยะแรกของการเกิดโรค เป็ นวิธีการป้องกันและควบคุมโรคฟั นผุได้ เป็ นอย่างดี และทําให้ คนพิการมีสขุ ภาพช่องปากดีตลอดไป สุดท้ ายนี ขอขอบคุณสถาบันสร้ างเสริ มสุขภาพคนพิการที มอบทุนในการ ทํากิจกรรมดีๆ ขอขอบคุณ ทพญ.รพินท์ อบสุวรรณ สํานักงานสาธารณสุขจังหวัด เชียงราย และผู้อํานวยการโรงพยาบาลเวียงป่ าเป้า ที เป็ นกําลังใจสนับสนุนในการ ทําโครงการมาโดยตลอด ขอขอบคุณทันตบุคลากรโรงพยาบาลเวียงป่ าเป้าทุกคน เนื องจากเบื องหลังของการออกเยี ยมบ้ าน หรื อออกให้ บริ การทันตกรรมคนพิการที สถานี อนามัย ทุกคนให้ กําลัง ใจ และยังคงต้ องทํางานเหนื อยอยู่ที โรงพยาบาล ขอขอบคุณเจ้ าหน้ าที สถานีอนามัยทุกท่านที ลงทุนลุยป่ าขึ นดอยร่ วมกันจนตัวดํา กันไปหมด ในการดําเนินงานครัง นี ทําให้ มีมิตรใหม่ขึ นมาหลายคน และรู้สึกซาบซึ ง ทันตแพทย์หญิงมณฑลิกานต์ ปาระมี รพช.เวียงป่ าเป้า จ.เชียงราย
42
ใจกับผู้ร่วมงานทุก คนมาก สุดท้ ายก็ ข อขอบคุณ เด็กๆคนพิ เ ศษทุกคนที เ ป็ นทัง นางแบบนายแบบ และยังเป็ นครูสอนให้ ทนั ตแพทย์คนนี เรี ยนรู้อะไรมากมาย จากการดําเนินงานที ผ่านมา ความรู้ สึกดีๆที เกิดขึ น จะบรรยายอย่างไรก็ คงไม่เพียงพอ เลยอยากจะชักชวนทุกคน ทุกอําเภอมาร่วมกันทํากิจกรรมดีๆแบบนี เดิมทีตวั เองก็คิดเหมือนกันว่า ถ้ าเราทํางานนี แล้ วเราจะเป็ นผู้ให้ แต่เมื อได้ ทําจริ ง กลับพบว่า เราต่างหากที เป็ นผู้รับ ได้ เรี ยนรู้ ได้ ประสบการณ์ ได้ ทงพลั ั ง และกําลัง ทางใจในการใช้ ชีวิต อยากจะบอกว่าได้ เข้ ามาทํางานนีแ ล้ วมีความสุขจริ งๆ จึง อยากจะให้ ทกุ คนได้ มีความรู้สกึ ดีๆที พิเศษแบบนี เหมือนกัน ขอบคุณคะ
. ทันตแพทย์หญิงมณฑลิกานต์ ปาระมี รพช.เวียงป่ าเป้า จ.เชียงราย
43