EU IN DE WERELD EU & INTERNATIONALE SAMENWERKING
EU & internationale samenwerking Internationale samenwerking en ontwikkeling is een belangrijke pijler in het buitenlands beleid van de EU. Met haar ontwikkelingsbeleid wil de EU samenwerken om armoede uit de wereld helpen, en dat op een duurzame economische, sociale en ecologische manier. De EU voorziet samen met haar lidstaten meer dan 50% van de wereldwijde financiĂŤle steun voor internationale samenwerking en is daarmee de grootste donor.
Wat is het doel? Het Europees ontwikkelingsbeleid bestond al van bij de start van de Europese samenwerking. De zes stichtende leden hadden namelijk een samenwerkingsverband met hun kolonies. Kort na het ontstaan van de EU werden de kolonies onafhankelijk maar de samenwerkingsverbanden bleven bestaan. Het Europese beleid voor Samenwerking en Ontwikkeling heeft als doel om de armoede in de wereld te verminderen. Deze doelstelling werd voor de eerste keer in het beleid vermeld in 2005. Sindsdien is dit de rode draad in dit beleidsdomein.
ŠCarbonmap
Bovenstaande kaart toont armoede in de wereld op basis van cijfers van de Wereldbank uit 2013. Internationaal armoede bepalen is niet eenvoudig. De Wereldbank legt de grens op $1.9 per dag (in 2013 lag die nog op $1.25). Wie minder heeft, wordt als arm beschouwd. EU & internationale samenwerking
Pas arm met $1.9 per dag Wie in Europa met minder dan $1.9 per dag leeft is extreem arm, maar wie $2 heeft is dat ook. Armoede hangt van veel meer factoren af zoals de samenleving waar je in leeft, onderwijskansen, gezondheid, enz. -1-
laatste update: 30/08/2016
EU & internationale samenwerking Niet zomaar armoede bestrijden Doorheen de jaren werd dit doel scherper gesteld. Vandaag wil de EU armoede niet zomaar verminderen. Het wil dat doen op een duurzame manier. Daarmee wil de EU ervoor zorgen dat arme bevolkingsgroepen uiteindelijk zelf de middelen in handen hebben om zichzelf uit de armoede te halen zodat ze minder afhankelijk zijn van buitenlandse hulp. In de praktijk wordt hierbij vaak ingezet op duurzame landbouw en energie. Groei moet volgens de EU ook inclusief zijn: iedereen moet erop vooruit gaan. Het is niet de bedoeling dat een kleine groep erop vooruit gaat en dat een grote groep in armoede blijft leven. Om dat te voorkomen wordt gefocust op sociale bescherming, gezondheid, onderwijs en jobcreatie.
Wat willen de arme landen zelf?
Ontwikkelingssteun voor Turkije
Heel wat ontwikkelingslanden zijn vooral geïnteresseerd in de toegang tot de wereldmarkten. Ze willen volwaardig deel uitmaken van de wereldeconomie. Hoewel we de afgelopen jaren heel wat groeilanden hebben gezien, is dat niet altijd evident. Brazilië maakte een enorme groeispurt mee begin jaren ’00, maar kent vandaag een terugval. Andere landen lijken er niet in te slagen om zich aan te sluiten bij het economisch peloton. Andere landen, zoals China, maakten met succes enkele sprongen vooruit.
Hoewel de EU benadrukt dat zo vooral de landen willen helpen die er het meeste nood aan hebben, krijgt een land als Turkije ook steun van de EU.
In haar beleid rond Samenwerking en Ontwikkeling zet de EU in op die wereldmarkt, al is dat geen prioriteit. De EU wil vooral aandacht geven aan landen en regio’s die er de meeste nood aan hebben. De hulp voor groeilanden wordt afgebouwd.
What’s in a name? De evolutie die sommige voormalige ontwikkelingslanden meemaakten, maakt dat het onderscheid tussen ontwikkelde en ontwikkelingslanden minder relevant is geworden. Vroeger werd er ook veel gesproken over ‘het arme Zuiden’ en ‘het rijke Noorden’ maar ook dat klopt vandaag niet meer helemaal. Bovendien zijn het termen die landen op een ladder plaatsen van boven (rijk) naar onder (arm). Ze staan niet naast elkaar. De laatste jaren wordt daarom steeds meer de nadruk gelegd op samenwerking. Vooral voor de landen die steun krijgen was en is het belangrijk dat ze beschouwd worden als gelijkwaardige partnerlanden. Al blijft de term ‘ontwikkelingssamenwerking’ wel bestaan. Een verkeerd wereldbeeld
Armoede in Europa
Volgens professor Hans Rosling is het wereldbeeld van de meesten niet aangepast aan de realiteit van vandaag. Aan de hand van statistieken legt hij uit hoe de wereld de voorbije jaren veranderd is. Bekijk het filmpje en klik rechts onder op subtitles voor Nederlandse ondertiteling.
Recente cijfers tonen aan dat de armoede in Europa toeneemt. Armoede is niet enkel iets van ‘het arme Zuiden’, maar kan je ook veel dichter bij huis zien. De economische crisis die de EU heeft gekend, en de reactie erop, hebben hier veel mee te maken.
EU & internationale samenwerking
-2-
laatste update: 30/08/2016
EU & internationale samenwerking Wie zit erachter? De Europees Commissaris voor Samenwerking en Ontwikkeling is de Kroaat Neven Mimica. Hij is de ‘Europese minister’ voor Ontwikkelingssamenwerking. Hij wordt ondersteund door EuropeAid (soms ook DG DEVCO genoemd). Dat is het Directoraat-Generaal voor Internationale Samenwerking en Ontwikkeling, vergelijkbaar met een ‘ministerie voor ontwikkelingssamenwerking’.
Neven Mimica , Europees Commissaris voor Samenwerking en Ontwikkeling (2014-2019)
EuropeAid (Brussel)
Hoe wordt er beslist? Als er vanuit de Europese Raad, Ministerraad of het Europees Parlement voorstellen komen rond Ontwikkeling en Samenwerking, dan zullen de Commissaris en EuropeAid er een wetsvoorstel rond uitwerken. Dat wordt vervolgens voorgelegd aan de Ministerraad en het Europees Parlement. Zij kunnen aanpassingen doen aan de tekst. Als zowel de Raad als het Parlement het wetsvoorstel goedkeurt, komt er een nieuwe wet. Het is Commissaris Mimica en EuropeAid die vervolgens toezien op de uitvoering ervan.
Financiering De EU is, samen met haar lidstaten, de grootste donor van financiële steun voor internationale samenwerking. De EU en haar lidstaten zijn goed voor 52,69% van de wereldwijde financiële steun voor internationale samenwerking. Die financiële steun wordt ook wel afgekort als ODA: Official Development Aid.
Top 10 ODA donoren Bron: Europese Commissie
EU & internationale samenwerking
-3-
laatste update: 30/08/2016
EU & internationale samenwerking De Europese lidstaten hebben een sterk nationaal ontwikkelingsbeleid dat bestaat naast het Europese ontwikkelingsbeleid. De financiering staat los van elkaar. Financiering van de EU Het totale bedrag dat de EU heeft voorzien voor financiële steun voor ontwikkelingslanden van 2014 tot 2020, is €960 biljoen. Door besparingen is dit bedrag lager dan tijdens de vorige ambtstermijn.
Corruptie vs. transparantie Arme landen zijn vaak fragiel omwille van het slechte beleid dat er gevoerd wordt door de regering. Toch werkt de EU ook samen met die regeringen omdat het de vertegenwoordiging is van een land. De EU probeert wel transparant te zijn zodat wie wil erachter kan komen waar het geld precies naartoe gaat.
Financiering van de lidstaten In eerdere beleidsovereenkomsten waren de Europese landen al overeengekomen dat het bedrag voor financiële steun aan ontwikkelingslanden minstens 0,7% van het BNP moest bedragen. Al sinds 1970 wordt 0,7% van het BNP aangehaald als streefdoel voor financiële steun. Met de Millenniumdoelstellingen kwam de 0,7% opnieuw ter sprake. Uit een analyse van de VN blijkt dat als alle rijke landen in de wereld 0,7% van hun BNP investeren in financiële steun, de Millenniumdoelstellingen vlot behaald hadden kunnen worden. Sindsdien is 0,7% een streefdoel gebleven in de ODA (Official Development Aid). Vandaag zien we dat de meeste Europese landen die norm niet halen.
ODA uitgedrukt in percentage van het BNP (2013) Bron: Europese Commissie
EU & internationale samenwerking
-4-
laatste update: 30/08/2016
EU & internationale samenwerking Hoe ziet Europese internationale Samenwerking en ontwikkeling eruit? De steun die de EU geeft vanuit het beleid voor Internationale Samenwerking en Ontwikkeling, is enkel bedoeld voor landen buiten de EU. Die landen krijgen aangepaste steun, afhankelijk van de noden in het land. Dit soort van steun mag niet verward worden met humanitaire hulp. Ontwikkelingssamenwerking gaat over steun op veel langere termijn. Het is de bedoeling dat wat ermee wordt opgebouwd, dat dat blijft. Denk bijvoorbeeld aan de bouw van ziekenhuizen of investeringen in het onderwijs in een land. Het budget van de EU voor ontwikkelingssamenwerking wordt besteed via subsidies, aanbestedingen en directe steun. Zo kan de EU een opdracht voor bijvoorbeeld het bouwen van scholen via een aanbesteding uitbesteden aan bedrijven, of voor het opleiden van artsen in een regio subsidies geven aan de organisatie die daar het meest geschikt voor is. Directe steun aan een arm land kan ook. Het land zelf geeft dan aan waarvoor het hulp kan gebruiken en de EU voorziet steun. Al is er een belangrijke voorwaarde: het land moet de waarden respecteren die de EU belangrijk vindt: democratie, de rechtstaat, mensenrechten. Respecteert de EU de Europese waarden?
Heel wat organisaties hebben kritiek op de EU omdat ze zelf de waarden niet zou respecteren die ze uitdraagt. Zo werd de democratie in Polen recent ondermijnd en heeft de vluchtelingencrisis de mensenrechten in twijfel doen trekken.
De invloed van het internationaal beleid Het internationale ontwikkelingsbeleid vormt een kader voor het Europese ontwikkelingsbeleid. Van 2000 tot en met 2015 vormden de Millenniumdoelstellingen (MDG’s) de leidraad voor het Europese ontwikkelingsbeleid. In 2015 werden nieuwe afspraken gemaakt: de Duurzame Ontwikkelingsdoelen (SDG’s, Sustainable Development Goals). Dit is de opvolger van de MDG’s. De deadline voor de wereld om de nieuwe doelstellingen te behalen is 2030. EU & internationale samenwerking
-5-
laatste update: 30/08/2016
EU & internationale samenwerking
Millenniumdoelstellingen (2000—2015) De Millenniumdoelstellingen werden opgesteld met de bedoeling om armoede uit de wereld te helpen. 189 landen gingen akkoord om 8 doelstellingen te verwezenlijken tegen 2015. De deadline voor de wereld om deze doelstellingen te behalen was december 2015. Begin 2015 was het eerste doel behaald. Sommigen vinden dit het grote succes van de MDG’s. Anderen wijten dit aan de enorme groei die China meemaakte de afgelopen 15 jaar. Het aantal mensen zonder toegang tot drinkbaar water is gehalveerd. Het aantal overlijdens als gevolg van malaria en HIV besmettingen is sterk gedaald. Doelstellingen 4 en 7 werden niet behaald.
Doelstellingen voor arme landen Op de MDG’s kwam vaak de kritiek dat de doelstellingen enkel op het Zuiden gericht waren. Arme landen moesten ervoor zorgen dat de doelstellingen behaald zouden worden.
Duurzame Ontwikkelingsdoelen (2015—2030) In vergelijking met 2000 leven we vandaag in een andere wereld. De wereldbevolking is enorm toegenomen, de klimaatopwarming is heel zichtbaar, internationale machtsverhoudingen worden op de proef gesteld en de ongelijkheid wereldwijd neemt spectaculair toe. Heel wat onderzoekers zijn het er vandaag over eens dat die ongelijkheid de grootste uitdaging en bedreiging vormt.
De grootste verandering in ontwikkelingssamenwerking is geopolitiek. De verhouding tussen Noord en Zuid is danig veranderd. Waar de MDG’s vooral een verhaal over het Zuiden zijn, zijn de SDG’s een verhaal van de hele wereld. De populaire opdeling tussen het arme Zuiden en het rijke Noorden gaat vandaag niet meer op. 80% van de absoluut armen woont in middeninkomenslanden. En bovendien is armoede niet enkel een probleem van het Zuiden. Daarom zijn de SDG’s universeel, wat wil zeggen dat alle landen hun steentje moeten bijdragen om de doelstellingen te behalen. De SDG’s zijn ook veel breder dan de MDG’s. Er wor“Duurzame ontwikkeling is ontwikkeling die den veel meer thema’s aangehaald. Al blijft de kern aansluit op de behoeften van het heden, zonnog altijd het bestrijden van armoede. Maar vele der het vermogen van de toekomstige genera(wereld)problemen hebben een impact op die armoeties om in hun eigen behoeften te voorzien in de en moeten daarom ook aangepakt worden. De het gevaar te brengen.” - Brundtland-rapport nieuwe doelstellingen zijn duurzame ontwikkelings(1987) doelen omdat duurzame ontwikkeling zowel rekening houdt met het economische, als het sociale en het ecologische. Hoewel men er recent pas meer aandacht aan besteedt, verscheen in 1987 al een VN-definitie over duurzame ontwikkeling. EU & internationale samenwerking
-6-
laatste update: 30/08/2016
EU & internationale samenwerking
Over de nieuwe doelstellingen werd bijzonder veel gediscussieerd. Waar de MDG’s een resultaat waren van een topoverleg binnen een werkgroep van een tiental specialisten, zijn de SDG’s het eindresultaat van een heel breed overleg tussen overheden, bedrijven, middenveld en burgers. De VN wilde een participatief proces: iedereen moest de kans krijgen om zijn/haar stem te laten horen. Dat had als gevold dat het resultaat op een ‘kerstboom’ dreigde af te stevenen: een wirwar van ontzettend veel doelstellingen die zo onoverzichtelijk zouden zijn dat ze hun doel volledig voorbij zouden schieten. Uiteindelijk heeft men afgeklopt op 169 subdoelen en die verdeeld onder 17 hoofddoelstellingen. Die doelstellingen moeten door elk land in de wereld behaald worden tegen 2030.
België en de SDG’s Hoewel België een welvarend land is, is het zelfs hier niet zeker dat alle doelstellingen behaald zullen worden. Op vlak van armoedebestrijding, sociale uitsluiting, verkeersdoden, energiegebruik, duurzame visvangst, en financiering voor internationale solidariteit is er nog vooruitgang te boeken.
Hierover wil ik meer weten
Infopagina van de EU over Ontwikkelingssamenwerking (nl) Webpagina van de EU over Internationale Samenwerking en Ontwikkeling (eng) Webpagina van Europa NU over het beleid Ontwikkelingssamenwerking (nl)
EU & internationale samenwerking
-7-
laatste update: 30/08/2016