EU IN DE WERELD EU & INTERNATIONALE VEILIGHEID
EU & internationale veiligheid Sinds haar ontstaan heeft de EU aan haar grenzen onrust gekend. Voor de EU was en is het bijzonder moeilijk om hier sterk op te kunnen reageren. Internationale veiligheid is bij uitstek een beleidsdomein dat gebonden is aan landen. De lidstaten van de EU geven de macht hierover niet graag in handen van de EU, al is er al lang sprake van een Europees leger. Het idee bestaat maar voorlopig is het geen realiteit.
Ontstaan internationaal veiligheidsbeleid Het internationale veiligheidsbeleid (officieel: het Gemeenschappelijk Veiligheids– en Defensiebeleid, GVDB) is gevolg van reacties op heel wat gebeurtenissen in de geschiedenis van de EU. We zetten de belangrijkste gebeurtenissen die een impact hebben gehad, hier op een rij en koppelen er meteen aan vast hoe de EU hierop reageerde.
(RE)ACTIE
GEBEURTENIS Wanneer in de jaren ‘90 in Kosovo oorlog uitbreekt, kan de EU niet voorkomen dat het geweld erger wordt. Dat is extra vervelend omdat het over de achtertuin van de EU gaat. De EU heeft de hulp van de VS nodig om de situatie onder controle te krijgen.
1998
1999
De VS valt Irak binnen. De EU is verdeeld. Sommige lidstaten sluiten zich aan in de ’coalition of the willing’ van de VS, anderen willen zich liever niet in de strijd mengen. De landen zijn niet in staat om een Europese reactie op poten te zetten.
EU en internationale veiligheid
2003
-1-
In St.-Malo (Frankrijk) ondertekenen Frankrijk en de Verenigde Staten een akkoord: ze willen een Europees Veiligheids– en Defensiebeleid, met een Europees leger. Dit is de eerste keer dat er sprake is van een Europese defensie. Eén jaar na de St.-Malo top wordt er werk gemaakt van het akkoord. Op de Europese top in Helsinki wordt een Gemeenschappelijk Veiligheids– en Defensiebeleid (GVDB) voor de EU opgericht, met militaire slagkracht. Tegen 2003 wil de EU een troepenmacht van 60.000 man snel kunnen inzetten. De lidstaten zullen deze manschappen aanleveren en aansturen.
Uit het onvermogen van de EU bij de invasie in Irak blijkt dat militaire middelen hebben op zich niet voldoende is om goed te kunnen reageren. Je moet het ook met elkaar eens zijn over wanneer die troepen worden ingezet. Daarom wordt er werk gemaakt van een Europese Veiligheidsstrategie. laatste update: 30/08/2016
EU & internationale veiligheid De EUBG’s staan vandaag nog steeds klaar. Om het half jaar trainen nieuwe eenheden zodat ze snel kunnen reageren wanneer het nodig is. Maar de EU heeft de EUBG’s nog nooit ingeschakeld. “De is een economische reus, een politieke dwerg en een militaire worm.” - Mark Eyskens, Belgische minister van Binnenlandse Zaken 1991
2007
2009
De snel inzetbare troepen waarover de EU in 1999 sprak, zijn een feit: vanaf nu staan permanent EU Battlegroups (EUBG) paraat. Ze staan klaar om in te grijpen wanneer de EU dat zo beslist. In het Verdrag van Lissabon staat dat het GVDB op termijn moet uitgroeien tot een volwaardige Europese defensie. Er is al een hele weg afgelegd, maar voorlopig blijft internationale veiligheid een onderwerp dat vooral in handen is van de lidstaten. Hoewel de EU intussen wel militaire missies kan uitvoeren, kan ze niet gezien worden als een ‘hard power’. Hard optreden in een oorlog zit er niet in. Daarvoor is er te weinig eensgezindheid binnen de EU. De woorden van Mark Eyskens blijken zoveel jaar later nog steeds te kloppen.
Wat is het doel Het Gemeenschappelijk Veiligheids– en Defensiebeleid is een onderdeel van het Buitenlands beleid van de EU. Het is één van de middelen is die de EU kan inzetten voor vrede en veiligheid in de wereld. Het GVDB is in feite het luik ‘defensie’ onder het buitenlands beleid van de EU. Door dit beleid kan de EU deelnemen aan vredesoperaties, conflictpreventie en kan het de internationale veiligheid versterken. Er is binnen de EU vaak gediscussieerd over het doel van dit beleid. Toch zijn er intussen enkele afspraken gemaakt en is er meer duidelijkheid over wanneer de EU kan optreden of niet. De EU kan in actie komen voor humanitaire missies, vredeshandhaving en crisisbeheersing. Deze drie taken worden ook wel de Petersbergtaken genoemd. Al in 1992 werden deze taken vastgelegd. Toen was dat nog onder de vlag van de West-Europese Unie. Later nam de EU de verantwoordelijkheid voor EU de Petersbergtaken over en werd de WEU afgeschaft. Sinds 2003 geeft de Europese Veiligheidsstrategie vorm aan het GVDB. Daardoor kan de EU binnen het GVDB nu zowel militaire operaties als civiele missies ondernemen. Op die manier voorziet het GVDB een beleidskader voor enkele politieke en militaire structuren en operaties in het buitenland. EU en internationale veiligheid
-2-
laatste update: 30/08/2016
EU & internationale veiligheid Wie zit erachter Omdat het GVDB deel uitmaakt van het GBVB, zitten dezelfde mensen en structuren achter dit beleid. De ‘Europese minister voor Defensie’ is Federica Mogherini. Zij is de Hoge Vertegenwoordiger voor het Buitenlands en Veiligheidsbeleid van de EU en dus ook verantwoordelijk voor het Europees Defensiebeleid. Net zoals ze voorzitster is wanneer de 28 Ministers van Buitenlandse Zaken samenkomen in de Raad, is ze ook voorzitster als de Ministers van Defensie vergaderen. Deze Ministerraad heeft de meeste verantwoordelijkheid over het Europese Defensiebeleid. Om beslissingen te nemen, moeten ze het allemaal met elkaar eens zijn. Zonder een consensus kunnen er geen stappen ondernomen worden. Daarmee is dit beleidsdomein een uitzondering op de regel. Normaal gezien is een meerderheid van de stemmen voldoende om iets goed te keuren. De Europese Raad, bestaande uit alle 28 regeringsleiders, zet de grote lijnen uit voor het Defensiebeleid. Als ze hier al niet overeenkomen en zich verzetten tegen idee, zal het zeker niet goedgekeurd worden in de Ministerraad. Zonder dat de Europese Raad de macht heeft om wetten goed of af te keuren, kan het zo wel heel veel invloed uitoefenen. De meeste voorstellen over het Europese Defensiebeleid komen van de Hoge Vertegenwoordiger. Zij legt dit voor aan de ministers, die vervolgens de knoop kunnen doorhakken. Het Europese Defensie Agentschap beheert het defensiebudget van de EU. Ze stellen nieuwe ideeën voor rond het Europese Defensiebeleid en ondersteunen zo HV Mogherini in haar taken. Zij staat dan ook aan het hoofd van het agentschap. Het agentschap valt onder de bevoegdheid van de Ministerraad.
Hoe ziet het eruit? Binnen het GVDB kan de EU militaire operaties en civiele missies organiseren. In de afbeelding zie je waar de EU actief is (juli 2016). De militaire operaties staan in het groen aangeduid, de civiele missies in het blauw. Militaire operaties
Civiele missies
Militaire operaties zijn een militair ingrijpen van een samenwerkingsverband tussen de nationale legers van de EU-lidstaten, onder Europese coördinatie. Zo is de EU in Somalië actief in het bestrijden van piraterij, in Libië ondersteunt de EU de heropbouw na het conflict, enzovoort.
Sinds 2003 werden er wereldwijd civiele crisisbeheermissies (CCM) ontplooid in verschillende onstabiele of crisisregio’s. Deze missies dragen de waarden uit van de EU: de mensenrechten, rechtstaat en democratie. Voorbeelden zijn missies om menshandel te bestrijden, om politie, rechters of het leger op te leiden door training.
EU en internationale veiligheid
-3-
laatste update: 30/08/2016
EU & internationale veiligheid
Bekijk hier aan welke militaire operaties en civiele missies België deelneemt.
Aanwezig in de wereld, afwezig in de grote conflicten
Zowel militaire operaties als civiele missies gebeuren onder een Europese vlag. De EU coördineert maar het zijn de lidstaten zelf die de capaciteiten voorzien en inzetten. Lidstaten kunnen zelf beslissen of ze meewerken aan een operatie of missie, of niet.
De militaire operaties en civiele missies die de EU onderneemt, zijn vooral actie voor of na een conflict. Tot dusver ondernam de EU nooit gezamenlijke militaire actie tijdens een groot conflict zoals in Afghanistan, Irak of Syrië. De EU speelt in deze conflicten wel een diplomatieke rol, maar er zijn geen ‘boots on the ground’ in naam van de EU. Dat is een groot verschil met haar bondgenoot, de VS.
EU en internationale veiligheid
-4-
laatste update: 30/08/2016
EU en internationale veiligheid Wat brengt de toekomst? Naar een Europees leger? De EU heeft geen eigen leger om civiele missies en militaire operaties uit te voeren. Daarvoor doet het een beroep op de lidstaten. Het al dan niet opzetten van zo’n missie of operatie hangt daardoor in sterke mate af van de wil van de lidstaten om hun eigen mensen en middelen ervoor in te zetten. Er is wel een Europese troepenmacht, de EU Battle Group (EUBG). Die bestaat sinds 2007 en staat sindsdien permanent klaar om actie te ondernemen als de Raad dat beslist. Deze troepenmacht bestaat niet uit ‘Europese soldaten’ maar is een samenstelling van eenheden uit verschillende nationale legers. Met de EUBG wil de EU snel en wereldwijd kunnen meespelen. Maar voorlopig werd de EUBG nog niet ingezet. Zoals eerder in dit dossier al aangegeven werd, is het wel de bedoeling om de EU op termijn volwaardige militaire slagkracht te geven. Al is het nog lang niet zeker welke vorm dat dan zal krijgen en of het er ook echt van zal komen. Er zijn immers veel vragen die dan beantwoordt zullen moeten worden: zal een Europees leger de nationale legers vervangen? Hoe kunnen lidstaten zich dan verdedigen bij een onderling conflict? Als een Europees leger naast nationale legers bestaat, wie zal dat dan allemaal betalen? Enz. De toekomst zal moeten uitwijzen hoe dit verder evolueert. De EU als soft power De EU staat bekend als een ‘soft power’: ze pleit eerder voor onderhandelingen en ‘zachte middelen’ om een conflict op te lossen, dan het opnemen van wapens. Volgens sommigen heeft dat veel te maken met haar geschiedenis. De twee wereldoorlogen hebben ervoor gezorgd dat de EU als geheel terughoudend is als het op geweld aankomt. De EU is een gevolg van de wil om de vrede te bewaren in Europa. Het bestaan van de EU is bij uitstek een voorbeeld dat aantoont dat onderhandelingen ook tot goede resultaten kunnen leiden. Door de jaren heen heeft de EU (en veel van haar lidstaten) zich sterk ontwikkeld in diplomatie. De Europeanen zijn goed in onderhandelingen en het zoeken naar compromissen. Die expertise gebruiken ze om wereldwijd conflictsituaties proberen op te lossen.
Hierover wil ik meer weten
Webpagina van de Europese Commissie over Veiligheid en Defensie (en) Infopagina van het Europees Parlement over het GVDB (nl) Webpagina van Europa NU over het Europees Defensiebeleid (nl)
EU en internationale veiligheid
-5-
laatste update: 30/08/2016