ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ, ΓΛΩΣΣΑ & ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ by Εκδόσεις Σαΐτα

ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ

Ταυτότητες Γλώσσα & Λογοτεχνία Βιβλίο περιλήψεων της προσυνεδριακής συνάντησης για τα 20 χρόνια λειτουργίας του ΤΕΦ

Επιμέλεια Πολυξένη Συμεωνίδου ΚΟΜΟΤΗΝΗ 2015

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /2/

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /3/

ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ

Επιμέλεια Πολυξένη Συμεωνίδου

ΚΟΜΟΤΗΝΗ 2015

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /4/

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία, Βιβλίο περιλήψεων της προσυνεδριακής συνάντησης για τα 20 χρόνια λειτουργίας του ΤΕΦ ISBN: 978-618-5147-49-5 Ιούλιος 2015

Εξώφυλλο, σελιδοποίηση Ηρακλής Λαμπαδαρίου www.lampadariou.eu

Εκδόσεις Σαΐτα Αθανασίου Διάκου 42, 652 01, Καβάλα Τ.: 2510 831856 Κ.: 6977 070729 e-mail: info@saitapublications.gr website: www.saitapublications.gr

Άδεια Creative Commons Αναφορά Δημιουργού – Μη Εμπορική χρήση Όχι Παράγωγα έργα 3.0 Ελλάδα Επιτρέπεται σε οποιονδήποτε αναγνώστη η αναπαραγωγή του έργου (ολική, μερική ή περιληπτική, με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης ή άλλο), η διανομή και η παρουσίαση στο κοινό υπό τις ακόλουθες προϋποθέσεις: αναφορά της πηγής προέλευσης, μη εμπορική χρήση του έργου. Επίσης, δεν μπορείτε να αλλοιώσετε, να τροποποιήσετε ή να δημιουργήσετε πάνω στο έργο αυτό. Αναλυτικές πληροφορίες για τη συγκεκριμένη άδεια cc, μπορείτε να διαβάσετε στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/gr/

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /5/

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /6/

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ακριτίδου Παρασκευή ..................................................................................................................... 8 Αναστασιάδης Μιχαήλ................................................................................................................... 10 Αργυρόπουλος Παναγιώτης ......................................................................................................... 11 Αρναούτη Ευθυμία ........................................................................................................................ 13 Αρχοντογεώργη Άρτεμις ............................................................................................................... 15 Ασημόπουλος Παναγιώτης ........................................................................................................... 17 Βαλταδώρου Αναστασία-Σταυρούλα ........................................................................................... 19 Βελεγράκη Ελένη .......................................................................................................................... 20 Βλαχοπάνος Γιώργος.................................................................................................................... 22 Βουτσά Αγγελική........................................................................................................................... 24 Βρακοπούλου Ολυμπία................................................................................................................. 25 Γαλανάκη Mαρία............................................................................................................................ 26 Γανίδου Εύα .................................................................................................................................. 28 Γεωργιάδου Ζωή........................................................................................................................... 30 Γκινίδης Εμμανουήλ...................................................................................................................... 32 Δάγλα Ειρήνη ................................................................................................................................ 34 Δαλπαναγιώτη Δήμητρα................................................................................................................ 36 Δουγαλή Όλγα............................................................................................................................... 38 Δούρου Χρυσούλα ........................................................................................................................ 40 Ελνταχάν-Απέργη Πόπη ................................................................................................................ 42 Ευστρατίου Χαρίσιος..................................................................................................................... 44 Ζλάτκου Μαρία.............................................................................................................................. 46 Θεμιστοκλέους Θάλεια ................................................................................................................. 48 Θεοχάρης Δημήτριος..................................................................................................................... 50 Καμπασελέ Ρωξάνη-Αναστασία.................................................................................................... 52 Καραμανώλη Ελένη, Τζήκας Χρήστος.......................................................................................... 53 Καρκαντζού Βασιλική.................................................................................................................... 55 Κατσαβέλη Ελένη .......................................................................................................................... 56 Καϋσίδου Βασιλική ....................................................................................................................... 58 Κίτσιου Ιωάννα, Συγκιρίδου Ευαγγελία ....................................................................................... 60 Κοντογεώργη Θεοδώρα................................................................................................................ 62 Κουτσιμπέλη Όλγα ........................................................................................................................ 64 Κωστούδα Σμαραγδώ, Βλαχάβα Ευανθία.................................................................................... 66 Λιμπιτσιούνη Ανθή ........................................................................................................................ 68 Λούνης Ανδρέας............................................................................................................................ 70

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /7/

Μακρυδήμας Βασίλης ................................................................................................................... 72 Μαμουκάρη Περσεφόνη ............................................................................................................... 74 Μαρκούτη Πολυξένη ..................................................................................................................... 76 Μιχαηλίδης Τάσος......................................................................................................................... 78 Μόσχου Βασιλική .......................................................................................................................... 81 Μώρος Μάριος-Κυπαρίσσης ........................................................................................................ 83 Νάσιου Δέσποινα........................................................................................................................... 85 Ντινούδη Σταυρούλα .................................................................................................................... 87 Ντούρου Καλλιόπη ....................................................................................................................... 89 Ξυδάκης Μάρκος ........................................................................................................................... 91 Παλλακίδου Χριστίνα .................................................................................................................... 93 Πανουτσόπουλος Ανδρέας ........................................................................................................... 95 Παρθύμου Μαίρη .......................................................................................................................... 96 Πότσα Ελένη.................................................................................................................................. 98 Σάββα Αιμιλία .............................................................................................................................. 100 Σάββα Έλενα................................................................................................................................ 102 Συμεωνίδου Πολυξένη................................................................................................................ 103 Τίρλα Ανθή................................................................................................................................... 105 Τισιζή Εμμανουέλα, Μύστακα Βέρα ........................................................................................... 107 Τσιάμαλος Αριστοτέλης .............................................................................................................. 109 Φραγκάκη Μαίρη......................................................................................................................... 111 Φραγκούλη Νάντια ..................................................................................................................... 113 Φωτεινιάς Λέανδρος ................................................................................................................... 115 Χατζοπούλου Ειρήνη................................................................................................................... 117 Χουλιάρα Μαρία .......................................................................................................................... 119 Χωλίδης Κλήμης.......................................................................................................................... 120 Abdelaziz Mohamed ................................................................................................................... 122 Denik Ivan.................................................................................................................................... 124 Dundikova A. ............................................................................................................................... 126 Ginelli Francesco ........................................................................................................................ 128 Kuchinskaya Yana ....................................................................................................................... 130 Morugina K..................................................................................................................................132 Prosiannykova Anna ................................................................................................................... 133 Reznikova A.................................................................................................................................134

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /8/

ΤΟ ΜΕΤΑΦΕΡΟΜΕΝΟ ΚΙΒΩΤΙΟ ΚΑΙ Η ΜΕΤΑΤΟΠΙΖΟΜΕΝΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ: ΟΙ ΠΟΛΛΑΠΛΕΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΆΡΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΚΑΙ Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΟΥΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΤΟΥ “ΤΟ ΚΙΒΩΤΙΟ”

Ακριτίδου Παρασκευή Εκπαιδευτικός - Φιλόλογος parakritidou@yahoo.gr

Στην παρούσα εισήγηση θα μας απασχολήσει η ανάδειξη της ταυτότητας του λογοτέχνη Άρη Αλεξάνδρου μέσα από το μυθιστόρημά του «Το κιβώτιο». Ο Αλεξάνδρου, έχοντας ζήσει σε ταραγμένες περιόδους της ελληνικής ιστορίας (Κατοχή, εμφύλιο πόλεμο, δικτατορία) και έχοντας μιαν ιδιαίτερη προσωπική πορεία (από τη Ρωσία στην Ελλάδα, από την ένταξη στο ΚΚΕ στην απομάκρυνσή του από το Κόμμα, φυλάκιση, εξορία, αυτοεξορία στη Γαλλία), χαρακτηρίζεται από πολλαπλές ταυτότητες. Με τον όρο «πολλαπλές ταυτότητες» εννοούμε ότι ο Αλεξάνδρου δεν ήταν μια μονοδιάστατη προσωπικότητα αλλά την ταυτότητά του την επαναδιαπραγματευόταν συνεχώς, ήταν πολυεπίπεδη και πρισματική, καθώς ο ίδιος στάθηκε ανήσυχο και διαλεκτικό πνεύμα. Αυτό δεν σημαίνει διχασμό της προσωπικότητάς του αλλά μια συνεχή μεταβολή και εξέλιξη με αφορμή τα γεγονότα και την αλληλεπίδρασή του με τους άλλους. Το παραπάνω φαίνεται ξεκάθαρα στη γραφή του μυθιστορήματός του «Το κιβώτιο», όπου βλέπουμε το «ξεδίπλωμα» των σκέψεων και των αναμνήσεων του φυλακισμένου ήρωα, καθώς αφηγείται τα γεγονότα μιας ιδιότυπης επιχείρησης του αριστερού κόμματος, στην οποία συμμετείχε ως εθελοντής. Βεβαίως δεν μπορούμε να ταυτίσουμε άμεσα τον ήρωα του μυθιστορήματος με τον συγγραφέα. Ωστόσο βρίσκουμε σ’ αυτό το «βιογραφικό ντοκουμέντο», όπως θεωρείται, επιμελώς εγκατεσπαρμένα αυτοβιογραφικά στοιχεία, τα οποία μας οδηγούν στην αποκάλυψη τόσο της ατομικής όσο και της συλλογικής ταυτότητας του λογοτέχνη. Αυτή περιστρέφεται γύρω από την ομάδα με την

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /9/

οποία αρχικά ταυτίστηκε πολιτικά, επιβεβαιώνοντας την άποψη ότι ο καθορισμός της ταυτότητας είναι εγγενώς πολιτικός. Εδώ υποστηρίζουμε ότι το εν λόγω έργο αποτελεί μιαν αγωνιώδη προσπάθεια αυτοπροσδιορισμού του ήρωα – και κατ’ επέκταση του συγγραφέα του – με βάση το πώς τον αντιμετωπίζουν οι Άλλοι (το Κόμμα) και πώς βλέπει ο ίδιος τον εαυτό του. Διευρύνοντας αυτή τη συζήτηση, θα επιχειρήσουμε να προσδιορίσουμε την ταυτότητα του Αλεξάνδρου με αναφορά στους εξής τομείς: α) έθνος, β) κοινωνία, γ) πολιτική ιδεολογία, δ) γλώσσα, ε) λογοτεχνία και στ) προσωπικότητα και προσωπική ζωή. Ειδικότερα, θα δοθεί έμφαση στις γλωσσικές επιλογές του λογοτέχνη ως κεντρικό άξονα, ο οποίος διατρέχει τους υπόλοιπους τομείς και έτσι θα μας καθοδηγήσει στην κατανόηση του πώς δομείται η ταυτότητά του ως προς αυτούς. Με βάση τα παραπάνω θα εξαχθούν χρήσιμα συμπεράσματα. Συγκεκριμένα,

θα

επιχειρηματολογήσουμε

σχετικά

με:

α)

τη

γνήσια

ελληνικότητα του Αλεξάνδρου και του έργου του με την ευρύτερη έννοια της ελληνικής παιδείας, β) την πρωτοτυπία του χάρη στη δημιουργική σύνθεση ρεαλιστικών και υπερρεαλιστικών στοιχείων καθώς και μιας παραδοσιακής από τη μια πλευρά και μιας μεταμοντέρνας αντίληψης από την άλλη πλευρά στη γραφή του, γ) τον γόνιμο προβληματισμό που μας μεταφέρει όσον αφορά δίπολα

όπως

συναίσθημα,

εξωτερική

πραγματικότητα-εσωτερικός

αντικειμενικό-υποκειμενικό,

συλλογική

κόσμος,

λογική-

ταυτότητα-ατομική

ταυτότητα. Τελικά, θα φανεί πως όλα συνηγορούν στην αυθεντικότητα του λογοτέχνη ως ελεύθερης προσωπικότητας και πραγματικού «ανθρώπου του πνεύματος», αφού, συναιρώντας τα παραπάνω με μοναδικό τρόπο, απέφυγε την υπαγωγή σε εκβιαστικού τύπου ορθοδοξίες και κατάφερε να δώσει ένα δικό του προσωπικό στίγμα.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /10/

Η «ΘΕΟΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑ» ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ: ΤΟ ΧΡΙΣΤΟΜΟΡΦΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΑ ΠΡΟΣΩΠΕΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Αναστασιάδης Μιχαήλ Υποψήφιος διδάκτωρ Κλασικής Φιλολογίας Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας Δ.Π.Θ. palaeomich@gmail.com

Αντικείμενο της ανακοίνωσης είναι η μελέτη του ιδιαίτερου τρόπου με τον οποίο η λογοτεχνία θεολογεί. Επιχειρείται μια αδρομερής παρουσίαση σημείων στα οποία μπορεί να διεξάγεται ένας παραγωγικός διάλογος ανάμεσα στη θεολογία και τη λογοτεχνία. Ως παράδειγμα χρησιμοποιείται η περίπτωση της προσέγγισης του ανθρώπινου προσώπου. Βάσει λογοτεχνικών κειμένων (Γ. Βιζυηνού Ο Μοσκώβ Σελήμ, Αλ. Παπαδιαμάντη Ο γάμος του Καραχμέτη και Σ. Δημητρίου Η θερμοκρασία μιας χαρτοπετσέτας) στα οποία θίγεται το ζήτημα της «προσωπικής» ύπαρξης, της ελευθερίας και της αγάπης και αποκαλύπτεται η ορθόδοξη θεώρηση της ταυτότητας, θα συζητηθούν τρία ζητήματα: α) η διάκριση των ανθρώπων ανάλογα με το φύλο, τη φυλή και την κοινωνική προέλευση, β) η ορθόδοξη σύλληψη της έννοιας του «προσώπου»/ ταυτότητας, και γ) η προσέγγιση του «άλλου»/ ξένου μέσω αυτής.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /11/

ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΑΛΒΑΝΩΝ ΠΟΙΗΤΩΝ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Αργυρόπουλος Παναγιώτης Φιλόλογος - Ποιητής argipa@gmail.com

Στόχος της παρούσας εισήγησης είναι η διερεύνηση και παρουσίαση της λογοτεχνικής παραγωγής των Αλβανών ποιητών της Θεσσαλονίκης. Μέσα στα πλαίσια του ορισμού της μεταναστευτικής λογοτεχνίας επιχειρείται μια σκιαγράφηση και συνοπτική αναφορά στο φαινόμενο της μετανάστευσης και στους Αλβανούς μετανάστες της Θεσσαλονίκης, προκειμένου να καταδειχθεί κατά πόσο οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες ζωής τους στη χώρα υποδοχής επηρεάζουν και τη λογοτεχνική τους παραγωγή τόσο στη θεματολογία όσο και στη γλώσσα που επιλέγουν να συγγράψουν. Εν συνεχεία, η διασαφήνιση των θεωρητικών εννοιών που σχετίζονται με το σύνθετο φαινόμενο της μεταναστευτικής

λογοτεχνίας,

όπως η

υβριδικότητα,

ταυτότητα, η

πολυπολιτισμικότητα και ο διαπολιτισμός, αποσκοπεί στην αξιολόγηση των έργων προκειμένου να διερευνηθούν υβριδικά στοιχεία στα έργα αυτά αλλά και το ζήτημα της ταυτότητας που προβάλλουν. Ακολούθως παρατίθενται οι κυριότερες κατηγορίες στις οποίες μπορούν να κατανεμηθούν οι Αλβανοί λογοτέχνες της Θεσσαλονίκης, ανάλογα με τη γλώσσα συγγραφής και τη συνακόλουθη ταυτότητα που αυτή υπαινίσσεται. Αναφέρεται η λογοτεχνική παραγωγή και δράση τους στην πόλη που διαβιούν και εξετάζεται η ενεργός συμμετοχή τους στο λογοτεχνικό γίγνεσθαι της χώρας μας. Ακολουθεί η κριτική παρουσίαση έξι ποιητικών συλλογών που εντοπίστηκαν κατά την έρευνα αλλά και η συγκριτική αποτίμησή τους, προκειμένου να καταδειχθεί η ποσότητα της λογοτεχνικής παραγωγής των Αλβανών μεταναστών της Θεσσαλονίκης, η γλώσσα ή οι γλώσσες γραφής τους, τα υβριδικά στοιχεία, η αισθητική ποιότητα των έργων αυτών αλλά και η δυνατότητα θέασης του

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /12/

εαυτού μέσα από τον καθρέφτη του «Άλλου» που παρέχουν στον Έλληνα αναγνώστη.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /13/

H ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΤΗΣ ΕΜΦΥΛΗΣ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑΣ: ΤΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΤΟΥ CHODERLOS DE LACLOS ,TOY ΚΟΥΑΡΤΕΤΟΥ ΤΟΥ

HEINER MÜLLER ΚΑΙ ΤΟΥ TRUE LOVE

ΤΟΥ ΑΡΗ ΜΑΡΑΓΚΟΠΟΥΛΟΥ

Αρναούτη Ευθυμία Υποψήφια Διδάκτωρ Α.Π.Θ efi.ar.16@hotmail.com

Στιγμές από την πορεία της έμφυλης υποκειμενικότητας, από τη γέννηση της νεωτερικότητας μέχρι σήμερα, ερευνά η παρούσα εργασία αναδεικνύοντας τις εποχικές οριοθετήσεις

μέσα από τις

λογοτεχνικές απεικονίσεις της. Στο

πρώτο κεφάλαιο, επιχειρείται μια σύνοψη της έννοιας του υποκειμένου από τη στιγμή της νεωτερικότητας, οπότε και αναδείχθηκε, μέχρι σήμερα. Το δεύτερο κεφάλαιο εξετάζει από αφηγηματολογική σκοπιά την υποκειμενοποιητική ιδιότητα του Λόγου. Στη συνέχεια, στο τρίτο κεφάλαιο μέσω των μυθιστορημάτων που επιλέχθηκαν, επιχειρείται να ανιχθευθεί η σύνθεση και αποσύνθεση

της

έμφυλης

υποκειμενικότητας

σε

αυτά.

εργασία

ολοκληρώνεται με τα συμπεράσματα που συνάχθηκαν από την ανάγνωση της έμφυλης υποκειμενικότητας στα τρία λογοτεχνικά έργα. Η επιλογή των έργων δεν υπήρξε τυχαία. Το πρώτο μυθιστόρημα, οι

Επικίνδυνες Σχέσεις του Choderlos de Laclos, γεννήθηκε την εποχή της νεωτερικότητας στη γενέτειρα του Διαφωτισμού, τη Γαλλία, όταν το υποκείμενο αυτονομήθηκε. Το δεύτερο έργο, το Κουαρτέτο του Heiner Müller, γεννιέται τον 20ό αιώνα στο πλαίσιο της μεταμοντερνικότητας που ξεπηδά μετά τους δύο παγκόσμιους πολέμους και την εξέγερση του Μάη του ΄68,που ευαγγελίστηκαν όπως κι ο Διαφωτισμός έναν διαφορετικό κόσμο με ελεύθερα υποκείμενα. Το τρίτο και τελευταίο έργο, το True Love του Άρη Μαραγκόπουλου, είναι βγαλμένο από τη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα, όπου το μετά-μεταμοντέρνο υποκείμενο είναι ένα απείκασμα, μια σύγχρονη ψυχαναγκαστική φαντασίωση.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /14/

Αποδεικνύεται μέσα από τη συγκριτική μελέτη των τριών κειμένων πως η κατασκευή και αποσυναρμογή της έμφυλης υποκειμενικότητας ακολούθησε εύλογα την πορεία του Λόγου. Ο Λόγος από την άλλη, συνδυάστηκε με την εξουσία που δημιουργεί το υποκείμενο αλλά συγχρόνως το μετατρέπει σε αντικείμενο. Σήμερα, που η εξουσία έχει μεταλλαχθεί σε εικόνα και έννοια, λειτουργεί και πολλαπλασιάζεται σαν ιός, το άτομο και η ανθρωπότητα έχουν φτάσει σε αδιέξοδο και αδρανούν. Η μελέτη των κειμένων δείχνει βέβαια την εξέλιξη του υποκειμένου αλλά αποδεικνύει και τη σημερινή αποτελμάτωσή του που το καθιστά αδιάφορο και συνένοχο της κατάστασης.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /15/

ΌΡΑΣΗ, ΚΙΝΗΣΗ ΚΑΙ ΦΥΛΟ ΣΤΙΣ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΟΒΙΔΙΟΥ

Αρχοντογεώργη Άρτεμις Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια Λατινικής Φιλολογίας Δ.Π.Θ. arty31072@yahoo.gr

Οι οβιδιανές Μεταμορφώσεις αποτελούν ένα κόσμο από εναλλασσόμενες εικόνες, που αντικατοπτρίζουν τόσο τη σημασία της οπτικής επικοινωνίας, όσο και τη σημασία της κίνησης. Το βλέμμα και η κίνηση στις ιστορίες αυτές διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο σε σχέση με το φύλο των πρωταγωνιστών, με την εξέλιξη της ιστορίας και με την τελική μεταμόρφωση. Η σχέση ανάμεσα στο λογοτεχνικό κείμενο και στον κινηματογράφο ως αφηγήσεις στις οποίες διαφέρει το μέσο της αφήγησης (λόγος, εικόνα) επιτρέπει την εφαρμογή των φεμινιστικών κινηματογραφικών θεωριών σε ένα ποιητικό έργο, που συνδυάζει παραδειγματικά και τα δύο. Η παρούσα εργασία, λαμβάνοντας υπόψη τον οπτικό πολιτισμό που διαμορφώνεται κατά την αυγούστεια περίοδο στη Ρώμη και τη σημασία που αποκτά στο πλαίσιο της κουλτούρας αυτής η όραση, αλλά και η κίνηση για τους ρωμαίους πολίτες, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιείται η εικόνα και η όραση από τους αυγούστειους ποιητές, και ιδιαίτερα από τον Οβίδιο, προσπαθεί να εφαρμόσει τις φεμινιστικές κινηματογραφικές θεωρίες του βλέμματος, με έμφαση στην πρωταρχικής σημασίας θεωρία της Laura Mulvay, στις Οβιδιανές Μεταμορφώσεις. Στις Μεταμορφώσεις η ανδρική γραφή του Οβίδιου μεταφέρει την ανδρική οπτική και, την ίδια στιγμή, απευθύνει το έργο του σε ένα κατεξοχήν ανδρικό ακροατήριο που ασπάζεται την κυρίαρχη φαλλογοκεντρική ιδεολογία. Καθώς

λογοτεχνική

αφήγηση

των

Μεταμορφώσεων

ξεδιπλώνεται

περιλαμβάνοντας πλήθος εικόνων, που αλλάζουν συνεχώς, όπως ταυτόχρονα εναλλάσσονται οι αφηγητές και οι χαρακτήρες, η όραση ανήκει κυρίως σε άνδρες πρωταγωνιστές των ιστοριών. <στόσο, ο ρευστός κόσμος των

Μεταμορφώσεων επιτρέπει και στις γυναίκες να «βλέπουν», να ενεργούν και

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /16/

συχνά να υπερβαίνουν τα όρια που επιβάλλει το φύλο τους. Οι ιστορίες, που θα

εξεταστούν,

χρησιμοποιώντας

τις

απόψεις

των

φεμινιστικών

κινηματογραφικών θεωριών, επιλέχτηκαν, επειδή ακριβώς αναδεικνύουν παραδειγματικά την πολυδιάστατη λειτουργία της όρασης σε συνδυασμό με το φύλο του φορέα του βλέμματος και τη σχέση της κίνησης ή της ακινησίας τόσο με το φύλο, όσο και με τη διαδικασία της μεταμόρφωσης.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /17/

ΟΙ ΕΤΕΡΟΚΛΙΤΕΣ ΕΚΦΑΝΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΜΦΥΛΗΣ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ ΣΤΙΣ ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΙΚΕΣ ΚΩΜΩΔΙΕΣ

Ασημόπουλος Παναγιώτης Υποψήφιος Διδάκτωρ Δ.Π.Θ., Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων asimopoulosp@yahoo.gr

Η υποδειγματικά ευνομούμενη αθηναϊκή δημοκρατία και η συνειδητή υπεράσπιση των θεμελιωδών της κοινωνικών θεσμών λογίζονται ως παράμετροι

άρρηκτα

συνυφασμένες

σκωπτικότητα και τη συχνά

με

την

ασύδοτη,

πολυεδρική

υπέρμετρα προκλητική παρρησία των

κωμωδιωγράφων. Παρά

την

αποχρώσα

στηλίτευση

των

παθογενών

πολιτικών

καταστάσεων, την έμμεση παρότρυνση προς τους πολίτες για δυναμική ενεργοποίηση και φρόνιμη επανοριοθέτηση των ηθικών τους αξιών η κωμωδία αξιοποιεί τον αρχιλόχειο ψόγο και αποθαρρύνει τις παρεκκλίνουσες συμπεριφορές,

ενώ

αγγίζοντας τα όρια της

υπεροπτικής

ιταμότητας

καυτηριάζει κάθε απόπειρα επικίνδυνης ανατροπής της εύρυθμης και ισορροπημένης διαβίωσης. Προικισμένος με απαράμιλλη οξύνοια, ανεπανάληπτο λεκτικό πλούτο, ευφάνταστη, εριστική αθυροστομία, αλλά και ακραιφνή φιλοπατρία ο Κυδαθήναιος Αριστοφάνης ως ρηξικέλευθος ταγός της κωμωδίας αξιοποιεί τη θεατρική

ασυλία

και

ταυτόχρονα

πραγματεύεται

φλέγοντα

κοινωνικά

ζητήματα. Παράλληλα απελευθερώνει το ηθικά τελματωμένο αθηναϊκό κοινό από την επιτηδευμένη του σεμνοτυφία και την επίπλαστη ευπρέπειά του προσφέροντάς

του

στέρεο

εφαλτήριο

ιλαρής

εξωτερίκευσης

της

καταπιεσμένης του χαιρεκακίας ή της απαξιωτικής, καταγγελτικής του στάσης για την αντιφατική εικόνα της Αθήνας. Στο πλαίσιο προάσπισης της οικογενειακής δομής, μα και της απρόσκοπτης επίτευξης «ψυχολογικής κάθαρσης» μέσω του αβίαστου γέλιου στηλιτεύει, χωρίς ίχνος χυδαιότητας ή αποτροπιαστικής βδελυγμίας τη

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /18/

θηλυπρεπή

συμπεριφορά

επικυρώνοντας

την

ουσιαστική

γένεση

της

κωμωδίας ως αγαστή εξέλιξη των φαλλικών ασμάτων. Στις έντεκα καθ’ ολοκληρία και σε δύο αποσπασματικά διασωθείσες κωμωδίες του ο ευαίσθητος και εκλεπτυσμένος Αριστοφάνης εναρμονίζει την ηθικολογική σοβαρότητα με την αχαλίνωτη φαντασία. Επιρόσθετα προσεγγίζει με

διαλλακτικό

πνεύμα

τις

πολυδιάστατες

πτυχές

της

έμφυλης

υποκειμενοποίησης σε σχέση με το ανθρώπινο σώμα, ενώ με την ανυπέρβλητη σάτιρά του πραγματώνει την αποδαιμονοποίηση της μη κανονιστικής σεξουαλικής συμπεριφοράς των συγχρόνων του.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /19/

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΦΥΛΟΥ ΤΗΣ ΔΙΟΤΙΜΑΣ ΣΤΟ ΠΛΑΤΩΝΙΚΟ ΣΥΜΠΟΣΙΟΝ

Βαλταδώρου Αναστασία-Σταυρούλα Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια Α.Π.Θ. stauroula.valtadorou@gmail.com

Το Συμπόσιον του Πλάτωνα έχει ως βασικό θέμα πραγμάτευσης τη φύση του ερωτικού φαινομένου και, συγκεκριμένα, την αρσενική ομοφυλοφιλική έκφανσή του. Παρ᾽ όλα αυτά, ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι την τελική, και μάλλον πιο πειστική, ρήση περί έρωτος προσφέρει μία γυναίκα και δή ξένη, η μάντισσα Διοτίμα (201d-212c). Η καθόλα επιβλητική παρουσία της Διοτίμας στη σωκρατική αφήγηση έχει τεθεί στο επίκεντρο της σύγχρονης έρευνας για έναν σημαίνοντα λόγο: την έμφυλη ταυτότητά της. Η πλειονότητα των μελετητών ερμηνεύουν αρνητικά την παρουσία μιας γυναίκας στην πλατωνική ερωτική διδασκαλία, θεωρώντας την επιλογή αυτή του Πλάτωνα σφετερισμό της θηλυκής φύσης. Παραδείγματος χάριν, έχει σημειωθεί ότι η Διοτίμα χρησιμοποιεί ένα λεξιλόγιο ταιριαστό στη γυναικεία φύση της για να περιγράψει, ωστόσο, την ανδρική εκσπερμάτωση. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να εξετάσει τον συνολικό λόγο της Διοτίμας στο Συμπόσιον και τη σημασία της επιλογής του φύλου της εκ μέρους του συγγραφέα. Φιλοδοξούμε να αποδείξουμε ότι η παρουσία της Διοτίμας στο πλατωνικό κείμενο μπορεί να μην αποτελεί απόδειξη μισογυνίας εκ μέρους του Πλάτωνα, αλλά ένδειξη της γόνιμης πρόσληψης των γυναικείων δυνατοτήτων από τον ιδεατό φιλοσοφικό έρωτα.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /20/

ΕΚΦΑΝΣΕΙΣ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΡΑΜΑΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ

Βελεγράκη Ελένη Θεατρολόγος, Υποψήφια Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Κρήτης velegreleni@yahoo.gr

Αντικείμενο της επικείμενης εισήγησης είναι η παρουσίαση της γυναικείας ταυτότητας μέσα από κείμενα της ελληνικής δραματουργίας του 20ου αιώνα. Η δημιουργία της ταυτότητας του δραματικού προσώπου είναι μια διαδικασία σύνθετη. Οι σύγχρονες θεωρίες του θεάτρου υποστηρίζουν ότι η θεατρική πράξη σημαίνει ή συμβολίζει την πραγματικότητα χωρίς να την αναπαράγει ή να ταυτίζεται μαζί της. Έτσι λοιπόν, αν και δεν μπορούμε να ανιχνεύσουμε την πλήρη αντιστοιχία του θεατρικού με τον πραγματικό κόσμο, μπορούμε να εντοπίσουμε την επιρροή που ο τελευταίος ασκεί στο δημιουργό. Η ελληνική θεατρική παραγωγή του αιώνα που πέρασε, έστρεψε το ενδιαφέρον της προς την ανάλυση του κοινωνικού περίγυρου, και αποτύπωσε την επίδρασή του στη διαμόρφωση των γυναικείων χαρακτήρων. Η επικείμενη εισήγηση αναγνωρίζει το δικαίωμα του κάθε καλλιτέχνη δημιουργού να σχετίζεται με τους χαρακτήρες του πέρα από τις δεσμεύσεις του φύλου. Επομένως, στο επίκεντρο της μελέτης μας τίθενται τα γυναικεία δραματικά πρόσωπα χωρίς να λαμβάνεται υπόψη, ως κριτήριο, το φύλο του συγγραφέα τους. Η παρούσα εργασία δεν αποβλέπει στη μελέτη του συνόλου της δραματουργίας του 20ού αιώνα. Προκειμένου όμως να αντιμετωπίσουμε το θέμα της εργασίας μας από μια διαχρονική σκοπιά, αντλήσαμε το υλικό θέτοντας τα ακόλουθα κριτήρια επιλογής των θεατρικών κειμένων: 1.Αντιπροσωπεύουν τις σημαντικότερες δραματουργικές τάσεις του 20ού αιώνα. Έτσι τα δραματικά κείμενα ανήκουν στην περιοχή του Θεάτρου των Ιδεών και του μεταπολεμικού θεάτρου.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /21/

2.Είναι έργα στα οποία τα γυναικεία πρόσωπα καταλαμβάνουν σημαντική θέση στη δράση και αποτελούν βασικό παράγοντα στην εξέλιξη της πλοκής. 3.Το δραματουργικό πλαίσιο είναι σύγχρονο με την εποχή τους για μπορέσουμε να προβούμε σε άμεσους παραλληλισμούς με την κοινωνική πραγματικότητα. Ειδικότερα,

αντικείμενο

της

έρευνάς

μας

είναι

οι

ηρωίδες

τωνακόλουθων θεατρικών έργων: Το μυστικό της κοντέσας Βαλέραινας του Γ. Ξενόπουλου. το Φιντανάκι του Π. Χορν, Αγγέλα του Γ. Σεβαστίκογλου, το

Πανηγύρι του Δ. Κεχαΐδη, η Νίκη της Λ. Αναγνωστάκη, το Ματς

του Γ.

Μανιώτη, Οι Χρωματιστές γυναίκες του Β. Ζιώγα. Στόχος της εισήγησης αυτής είναι η παρουσίαση των στοιχείων που συγκροτούν την ταυτότητα των ηρωίδων των επιλεγμένων έργων. Ειδικότερα: η συστηματική ανάλυση και ερμηνεία των χαρακτηριστικών των γυναικείων προσώπων (χαρακτηριστικά γνωρίσματα, ιδιότητες, κοινωνική θέση, αξιακό υπόβαθρο), ο προσδιορισμός των αιτημάτων τους και της δράσης που αναλαμβάνουν για την εκπλήρωση τους, η διερεύνηση της σχέση τους με το ανδρικό φύλο και της πορείας τους προς τη χειραφέτηση, η συσχέτιση των γυναικείων προσώπων με την κοινωνική πραγματικότητα της χρονικής περιόδου συγγραφής του έργου, και η μελέτη των τάσεων της νεοελληνικής δραματουργίας που καθορίζουν την «όψη» και τη δράση των προσώπων αυτών. Επιπλέον

στόχευση

είναι

εξαγωγή

συμπερασμάτων

παρακολουθώντας τον τρόπο με οποίο δομείται η γυναικεία ταυτότητα μέσα από τη συγκριτική εξέταση των εν λόγω δραματικών κειμένων. Πιο συγκεκριμένα, θα εντοπιστεί αν υπάρχουν στοιχεία που παραμένουν διαχρονικά σταθερά ή αν μεταβάλλονται και πόσο και τι σημασία έχει αυτό για τη συνολική αποτίμηση της εικόνας της γυναίκας.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /22/

ΑΝΑΣΥΝΘΕΤΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΙΚΗΣ ΔΙΑΝΟΗΣΗΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΑ

ΓΡΑΜΜΑΤΑ (1935-1936)

Βλαχοπάνος Γιώργος Υποψήφιος Διδάκτωρ Νέας Ελληνικής Φιλολογίας Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων gvlachopanos@yahoo.gr

Στις 14 Απριλίου 1935 ήρθε να προστεθεί στη σωρεία των περιοδικών λόγου και τέχνης του 20ού αιώνα η «εβδομαδιαία φιλολογική, καλλιτεχνική και επιστημονική εφημερίς» Νεοελληνικά Γράμματα. Το νέο έντυπο, με διευθυντή τον

Κώστα

Ελευθερουδάκη

και

αρχισυντάκτη

τον

Κώστα

Καρθαίο,

κυκλοφόρησε σε σαράντα τέσσερα φύλλα, στο διάστημα από τις 14 Απριλίου 1935 μέχρι τις 9 Φεβρουαρίου 1936. Στη διάρκεια της πορείας τους τα

Νεοελληνικά Γράμματα παρακολούθησαν με ενδιαφέρον τα διαδραματιζόμενα στην

πνευματική

ενδιαφέρθηκαν

και

ζωή για

της την

δεκαετίας πολιτική

του

1930

αλλά,

επικαιρότητα

της

παράλληλα, εποχής.

Πιο

συγκεκριμένα, στις σελίδες του περιοδικού φιλοξενήθηκαν, εκτός από άρθρα φιλολογικού

ενδιαφέροντος,

άρθρα

και

σχόλια

με

έντονο

πολιτικό

προβληματισμό, που στόχευαν στην αφύπνιση του ενδιαφέροντος της ελληνικής κοινής γνώμης γύρω από καίριας σημασίας ζητήματα, όπως για παράδειγμα η επέλαση του φασισμού στην Ευρώπη, ο δραστικός περιορισμός των πολιτικών και καλλιτεχνικών ελευθεριών, οι διώξεις και οι μαζικές απελάσεις διανοουμένων που χαρακτηρίζονταν ως εχθροί

του ναζιστικού

καθεστώτος κ.ά. Τα Νεοελληνικά Γράμματα, παράλληλα, δεν δίστασαν να ασκήσουν δριμεία κριτική και σε διάφορες προβληματικές εκφάνσεις του νεοελληνικού πολιτισμού, όπως το αναχρονιστικό σύστημα εκπαίδευσης, η ελλιπής παιδεία των Ελλήνων πολιτών, η συντηρητική στάση της Ακαδημίας κ.ά. Η μαχητική αυτή στάση των Νεοελληνικών Γραμμάτων σηματοδότησε την ιδεολογική σύγκλιση, που δεν έφτασε όμως ώς την ταύτιση, του εντύπου με τα

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /23/

περιοδικά της αριστερής μεσοπολεμικής διανόησης. Υιοθετώντας την άποψη του Γρηγορίου Ξενόπουλου ότι «το περιοδικό όλο είναι ο διευθυντής του –η ψυχή του, το πνεύμα του, η ιδέα του, η γνώμη του, το γούστο του, το τακτ του, η περιωπή του,- […]» οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι η ιδεολογική αυτή σύγκλιση οφειλόταν κυρίως στον Κώστα Ελευθερουδάκη, τον διευθυντή του περιοδικού.

Ελευθερουδάκης,

όντας

δημιουργός

του

μεγαλύτερου

εκδοτικού οίκου της δεκαετίας του 1930, δεν είχε στραμμένο το ενδιαφέρον του μόνο στην εκδοτική δραστηριότητα, αλλά ήταν και ένας επιχειρηματίας με δημόσια και κοινωνική λειτουργία. Η όλη πορεία του Ελευθερουδάκη τον οδήγησε από την πρώτη στιγμή σε ιδεολογική συμπόρευση με τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ο οποίος προσπαθούσε να αναμορφώσει πολιτικά και κοινωνικά την Ελλάδα με κύριο άξονά του την πολιτική φιλοσοφία του φιλελευθερισμού. Το 1932, όμως, ο Ελευθερουδάκης παραχώρησε μια συνέντευξη στον Κωστή Μπαστιά, από την οποία προέκυπτε ότι ναι μεν είχε διαταραχθεί η σχέση του με τον βενιζελισμό, αλλά δεν είχε διαρραγεί. Πιο συγκεκριμένα, στη συνέντευξη αυτή ο αστός Ελευθερουδάκης αφενός αρνούνταν να ακολουθήσει τον στενό του φίλο Ελευθέριο Βενιζέλο στην σύμπλευσή του με την αντικομμουνιστική ρητορική και πρακτική, που είχαν υιοθετήσει οι ευρωπαϊκές αστικές κυβερνήσεις την εποχή εκείνη και αφετέρου εμφανιζόταν γοητευμένος από τις αρχές του μπολσεβικισμού. Στην ανακοίνωσή μου θα προσπαθήσω να αναδείξω τον σημαντικό ρόλο που έπαιξε το περιοδικό Νεοελληνικά Γράμματα στο σύνθετο μεσοπολεμικό διανοητικό πεδίο. Βασικό άξονα στο εγχείρημά μου θα αποτελέσει η εστίαση στην πολιτική ταυτότητα του περιοδικού.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /24/

Μ. ΓΚΑΝΑΣ, Α. ΕΛΕΦΑΝΤΗΣ, Γ. ΑΤΖΑΚΑΣ: ΤΡΕΙΣ ΑΦΗΓΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ ΤΟΥ ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. ΑΠΟ ΤΗ ΜΙΚΡΟΪΣΤΟΡΙΑ ΣΤΗ ΜΑΚΡΟΪΣΤΟΡΙΑ

Βουτσά Αγγελική Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας Δ.Π.Θ. avoutsa7@hotmail.com

Η παρούσα ανακοίνωση αποτελεί κομμάτι της ερευνητικής εργασίας σχετικά με τα αυτοβιογραφικά κείμενα Μητριά πατρίδα (M. Γκανάς), Mimima memorialia.

Η ιστορία του παππού μου (Α. Ελεφάντης), Διπλωμένα φτερά και Θολός βυθός (Γ. Ατζακάς). Σε αυτές τις αφηγήσεις, αν και με διαφορετικούς όρους στον κάθε συγγραφέα, αποτυπώνεται το οξύ τραύμα της υπερορίας, του εγκλεισμού και της απομόνωσης ως απότοκος της μετεμφυλιακής ιστορικής συγκυρίας. Παράλληλα, και τα τρία κείμενα είναι, εκτός από αναπαραστάσεις βιοτής, δείγμα σημαντικό της ιστορικής περιρρέουσας ατμόσφαιρας, όπου ο άνθρωπος αντιμάχεται την ιστορία, αλλά και διαμορφώνεται μέσα από αυτήν. Με άλλα λόγια, τα «εγώ» πάντα εμπλέκεται στο «εμείς» και η χαίνουσα προσωπική πληγή είναι εντέλει πληγή διαμπερής της Ιστορίας. Η έννοια της πατρίδας ως ¨μητριάς¨ και ξένης, η έννοια της «ταυτότητας» ή αλλιώς η αναζήτηση των εκδοχών του «εαυτού» των συγγραφέων, όπως αντανακλάται μέσα στα κείμενα, αλλά και το ερώτημα σε ποια πατρίδα τελικά στοχεύουν αυτοί, είναι σημαντικά πεδία στα οποία πρέπει να σταθεί ο ερευνητής. Επιπρόσθετα, επιχειρείται μια ειδολογική κατάταξη των έργων, προσεγγίζεται η ιστορική εποχή στην οποία αναφέρονται, αλλά και συνθέτονται αυτά, εξετάζονται οι βασικές έννοιες του «ξεριζωμού» και ο λαϊκός ιστός, ως φορέας των ιστορικών αλλαγών. Κυρίως, όμως, δίνεται έμφαση στην Ιστορία, όπως διαγράφεται σε ομόκεντρους κύκλους, στη μικρήτην ατομική- και στη μεγάλη, όπως βιώθηκε, διαβάστηκε, παραποιήθηκε, νοθεύτηκε και καταγράφτηκε.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /25/

Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΟΥ ΣΤΑ ΟΡΑΜΑΤΙΚΑ ΚΕΊΜΕΝΑ ΤΗΣ ΠΡΩΙΜΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ

Βρακοπούλου Ολυμπία Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης oliviavrk@gmail.com

Οι οπτασίες και τα οράματα αποτελούν μοτίβο γνωστό και αγαπητό σε όλους τους πολιτισμούς από την αρχαιότητα ακόμη και παίζουν σημαντικό ρόλο, ανάμεσα στις άλλες εκφάνσεις του πολιτισμού, στη γραμματεία, και κατά συνέπεια στη λογοτεχνία. Στην πρώιμη νεοελληνική γραμματεία συναντώνται πολλές αφηγήσεις οραμάτων ή οπτασιών, που υφίστανται είτε ως αυτόνομα κείμενα είτε ως σύντομες αφηγήσεις, ενσωματωμένες σε εκτενέστερα έργα, οι οποίες, όπως φαίνεται, υπήρξαν ιδιαίτερα δημοφιλείς στο κοινό της εποχής. Το περιεχόμενο των αφηγήσεων οραμάτων και οπτασιών έχει υπερκόσμια και εξωπραγματικά χαρακτηριστικά. Το όραμα και η οπτασία συνδέει το παρελθόν με το παρόν και το μέλλον, παίζει κομβικό ρόλο στην πλοκή της ιστορίας και συγκεντρώνει ποικίλες και πολυσήμαντες λειτουργίες. Σε αυτό συμβάλλει η πλούσια εικονογραφία, τα εξωπραγματικά στοιχεία και η μεταφορά σε τόπους εκτός του απτού κόσμου με τρόπους θαυματουργικούς, στοιχεία που εξάπτουν διαχρονικά το ενδιαφέρον του αναγνώστη και του προκαλούν το θαυμασμό και την έκπληξη κατά την πρόσληψη των συγκεκριμένων κειμένων. Η ανακοίνωση με αφετηρία την αίσθηση του θαυμασμού και την περιέργεια, διερευνά τη διάσταση του φανταστικού στα κείμενα. Εντοπίζει και εξετάζει τα στοιχεία τα οποία συνθέτουν το φανταστικό, αποσαφηνίζει την ταυτότητά τους και τη σχέση τους με τη βυζαντινή παράδοση, καθώς επίσης και τη λανθάνουσα σύνδεση μεταξύ των φανταστικών στοιχείων και της ρητορικής της αυθεντίας.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /26/

Η ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΣΚΥΘΩΝ ΣΤΗΝ ΙΠΠΟΚΡΑΤΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ

Γαλανάκη Mαρία Υποψήφια Διδάκτωρ Κλασικής Φιλολογίας Δ.Π.Θ. galanakimaria@hotmail.com

Στο κείμενο Περὶ Ἀέρων, Ὑδάτων, Τόπων της Ιπποκρατικής Συλλογής, το οποίο αποτελεί την πρώτη – παγκοσμίως – πραγματεία που συνδυάζει την ιατρική με το κλίμα, την ανθρωπολογία και τη μετεωρολογία, ο συγγραφέας περιγράφει τον λαό των Σκυθών, που κατοικούσαν στη Βόρεια Ευρώπη. Η περιοχή στην οποία διέμεναν χαρακτηριζόταν από έντονο κρύο και υγρασία καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, κάτι που, με βάση την άποψη του συγγραφέα, ήταν η αιτία για την οποία ο λαός αυτός, με την ψυχρή και υγρή του ιδιοσυγκρασία, παρουσίαζε ομοιομορφία στα εξωτερικά χαρακτηριστικά, με ιδιαίτερο στοιχείο την πλαδαρότητα των σωμάτων και τη νωχελική διάθεση. Το κλίμα του τόπου τους προξενούσε, επίσης, μειωμένη γονιμότητα, η οποία οδηγούσε σε μεγάλο βαθμό τους άνδρες σε ανικανότητα. Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι τα κλιματικά χαρακτηριστικά διαμορφώνουν τόσο τη σωματική διάπλαση των λαών όσο και το ήθος τους και, επιπλέον, ότι τα έθιμα δημιουργούνται με στόχο να βελτιώνουν τις έμφυτες ιδιαιτερότητες, ωστόσο είναι δυνατό να επιδράσουν στην φυσική κατάσταση του ανθρώπου και να δημιουργήσουν καινούρια, εγγενή φυσικά χαρακτηριστικά. Ο ιπποκρατικός συγγραφέας καταλήγει στο συμπέρασμα ότι υπάρχει μια αμφίδρομη σχέση μεταξύ κλίματος, ήθους, εθίμου αλλά και ιατρικής. Η επίδραση του κλίματος στην υγεία και τη φυσική διαμόρφωση του ανθρώπου τονίζεται και στο ιπποκρατικό κείμενο Περὶ Διαίτης. Ο συγγραφέας του κειμένου αυτού αναπτύσσει, μεταξύ άλλων, τη θεωρία του για την ανάμειξη της φωτιάς και του νερού στο ανθρώπινο σώμα, η οποία δημιουργεί τη φρόνηση και την αφροσύνη της ψυχής. Η ισορροπία στην κράση των στοιχείων αυτών επιφέρει και την πνευματική και ψυχική ισορροπία, ενώ η

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /27/

άνιση κατανομή τους δημιουργεί προβλήματα στην υγεία. Η ανάμειξη της φωτιάς και του νερού στο ανθρώπινο σώμα επηρεάζεται από το περιβάλλον στο οποίο διαμένει ο άνθρωπος και καθορίζει την δίαιταν, τον τρόπο ζωής που πρέπει να ακολουθηθεί, προκειμένου να επανέλθει η ισορροπία στην ανάμειξη των στοιχείων και ο άνθρωπος να αποκαταστήσει τη σωματική και ψυχική του υγεία. Υπό αυτό το πρίσμα, η ανακοίνωσή μου θα αξιοποιήσει τις αναφορές που

υπάρχουν

στο

έργο

Περὶ

Διαίτης

για

τους

ανθρώπους

που

χαρακτηρίζονται από υγρή και ψυχρή φύση, με στόχο η πλήρης περιγραφή του λαού των Σκυθών να ιδωθεί ως παράδειγμα για τη σύνδεση του φυσικού περιβάλλοντος με τη σωματική και πνευματική κατάσταση του λαού αυτού. Στο πλαίσιο αυτό θα αναδειχθεί η ιδιαίτερη πολιτιστική ταυτότητα του έθνους των Σκυθών.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /28/

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΩΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΩΝ: Η ΣΕΙΡΑ «ΒΙΟΙ ΑΓΙΩΝ» ΤΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΗΛΕΚΤΡΑ (2005-2008)

Γανίδου Εύα Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης evaganidou@hotmail.com

Σκοπός της προτεινόμενης ανακοίνωσης είναι να παρουσιάσει τη σειρά «Βίοι Αγίων (Υπόγειες Διαδρομές)» των εκδόσεων Ηλέκτρα, η οποία κυκλοφόρησε από το 2005 ώς το 2008 και αποτελείται από δώδεκα συνολικά μυθοπλαστικές βιογραφίες νεοελλήνων καλλιτεχνικών δημιουργών. Όπως, μάλιστα, εξηγείται στα οπισθόφυλλα των βιβλίων «η σειρά “Βίοι Αγίων (Υπόγειες Διαδρομές)” αποτελείται από μονογραφίες, ή, άλλως, βιογραφικά δοκίμια για τους «καταραμένους» των γραμμάτων και των τεχνών, με ιδιαίτερο λογοτεχνικό και, παράλληλα, προσωπικό ύφος, που τα διαφοροποιεί από μια συνηθισμένη βιογραφία. Μέσα από ατμοσφαιρικές διηγήσεις αναβιώνουν μνήμες, περιγράφονται στιγμές και αποκαλύπτονται άγνωστες πτυχές της ζωής και του έργου ξεχωριστών δημιουργών». Αξίζει να σημειωθεί ότι οι βιογραφίες καλλιτεχνών συγκροτούν μια κατηγορία που απασχόλησε και απασχολεί σε αξιοπρόσεχτο βαθμό τους μελετητές του είδους της μυθιστορηματικής βιογραφίας. Ειδικότερα, οι προσωπικότητες των καλλιτεχνών και δη των λογοτεχνών, αποτέλεσαν ίσως από τις πλέον ελκυστικές περιπτώσεις για τους βιογράφους, οι οποίοι στα έργα αυτά καλούνται όχι μόνο να απεικονίσουν τα έργα και τις ημέρες του εκάστοτε λογοτέχνη, αλλά –πολύ περισσότερο– να εισέλθουν στα άδυτα του εσωτερικού του κόσμου ώστε να καταφέρουν να αναπαραστήσουν την καλλιτεχνική ανησυχία, το εσωτερικό δράμα και την αγωνία της προσωπικής δημιουργίας, ενώ ταυτόχρονα, βιογραφώντας ομοτέχνους τους, οι δημιουργοί έχουν την ευκαιρία να ενσωματώσουν στο έργο τους και τις δικές τους ιδέες γύρω από την τέχνη τους. Ως εκ τούτου, η συγκεκριμένη ανακοίνωση σκοπεύει, συστήνοντας την εν λόγω εκδοτική σειρά, να εστιάσει το ενδιαφέρον της ειδικότερα στις περιπτώσεις των

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /29/

βιογραφούμενων

λογοτεχνών

–πεζογράφων

και

ποιητών–,

όπως

Μελισσάνθη, ο Μιχάλης Κατσαρός, ο Γιώργος Ιωάννου, ο Γεώργιος Βιζυηνός, ο Στρατής Δούκας, ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης και ο Περικλής Γιαννόπουλος, οι οποίοι βιογραφούνται από επτά διαφορετικούς συγγραφείς, τους Ηλία Καφάογλου, Δημήτρη Τσιμιτάκη, Έλενα Χουζούρη, Δημήτρη Παπαχρήστο, Κώστα Ακρίβο, Φίλιππο Φιλίππου και Κώστα Ξ. Γιαννόπουλο, αντίστοιχα. Η ανακοίνωση αυτή θα επιχειρήσει, λοιπόν, να αναδείξει τις βιογραφικές ταυτότητες των παραπάνω καλλιτεχνικών δημιουργών, παρακολουθώντας τις τάσεις και τις επιλογές των μυθοβιογράφων ως προς την αξιοποίηση και τη διαχείριση του υλικού, ενώ παράλληλα θα καταθέσει και τα συμπεράσματα που προκύπτουν από τη συνεξέταση αυτών των βιογραφικών πορτρέτων σε σχέση με την άσκηση του είδους της μυθιστορηματικής βιογραφίας στον ελληνικό χώρο κατά την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /30/

ΕΙΚΟΝΕΣ ΤΟΥ ΑΛΛΟΥ ΣΤΟ ΑΡΑΒΙΚΟΝ ΜΥΘΟΛΟΓΙΚΟΝ

Γεωργιάδου Ζωή Υποψήφια Διδάκτωρ, Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας Δ.Π.Θ. zoegeorgiadou@yahoo.gr

Με τον όρο ταυτότητα εννοούμε το σύνολο των χαρακτηριστικών της συμπεριφοράς και της προσωπικότητας, που κάνουν το άτομο αναγνωρίσιμο ως μέλος μιας ομάδας. Η αναζήτηση της ταυτότητας και ο εντοπισμός της ετερότητας προϋποθέτουν τη σύγκριση, αφού οι ταυτότητες κατασκευάζονται μέσω της διαφορετικότητας. Η συλλογική ταυτότητα στηρίζεται στην αντίληψη του Εμείς σε αντιδιαστολή με τους Άλλους, τους ξένους. Πώς όμως ορίζεται η έννοια του Άλλου; Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του; Το κύριο χαρακτηριστικό στις συλλογικές ταυτότητες είναι η ύπαρξη στερεοτύπων, δηλαδή πραγματικών ή υποθετικών χαρακτηριστικών, που διαθέτει κάθε ομάδα. Ως στοιχεία ενός λογοτεχνικού κειμένου τα στερεότυπα υπήρξαν πάντα γοητευτικά μοτίβα τόσο για τους συγγραφείς όσο και για το αναγνωστικό κοινό, ταυτόχρονα, όμως, προσήλκυσαν αρκετά νωρίς και το ενδιαφέρον των φιλολόγων και αποτέλεσαν αντικείμενο πολλών ερευνητικών ενασχολήσεων. Ο όρος Οριενταλισμός (ή ευρωπαϊκός Ανατολισμός) χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά τον 18ο αιώνα για να περιγράψει την ενασχόληση των δυτικών τεχνών – και όχι μόνο – με τον ανατολικό πολιτισμό, όταν οι μεταφράσεις γνωστών έργων της Ανατολής αύξησαν το ενδιαφέρον και την περιέργεια του δυτικού κόσμου για την Εγγύς Ανατολή. Οι Χίλιες και Μία

Νύχτες (Alf Layla wa-Layla), ένα από τα μείζονα έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, κρυστάλλωμα του αραβικού Μεσαίωνα και των αρχών των νεότερων χρόνων, είναι η πιο φημισμένη και επιτυχημένη συλλογή ιστοριών με παλαιότερη ανατολική, ινδοπερσική και αραβική προέλευση. Η ανατολική πορεία της συλλογής καλύπτει εννέα τουλάχιστον αιώνες. Η πρώτη απόπειρα γραπτής μεταφοράς της αραβικής διήγησης στη νεοελληνική γλώσσα

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /31/

εντοπίζεται στα χρόνια 1757 – 1794 μεταξύ Βενετίας και Βιέννης. Στα γόνιμα αυτά σύνορα του λόγιου Ελληνισμού, σε κορυφαία χρόνια του Διαφωτισμού και από τον πρώτο μεγάλο εκδότη της νεότερης ιστορίας μας, τον Πολυζώη Λαμπανιτσιώτη, δημοσιεύεται σε δύο δόσεις (1757 – 1762 και 1791 – 1794) η πρώτη, μερική απόδοση της γαλλικής μετάφρασης του Antoine Galland (μέσω μιας από τις ιταλικές μεταφράσεις της), με τίτλο Αραβικόν Μυθολογικόν. Το Αραβικόν Μυθολογικόν προβάλλει στο ελληνικό κοινό μια ενδιαφέρουσα εικόνα του ανατολικού Άλλου ως προς το φύλο, τη θρησκεία, το έθνος, τη φυλή. Μελετώντας την εικόνα αυτή μέσα στη συλλογή, βλέπουμε να αναδύεται ένας κόσμος διαφορετικός από τον κόσμο πρόσληψης του έργου και δίνεται στον αναγνώστη η δυνατότητα να κατανοήσει την εικόνα που σχημάτιζε το ελληνικό κοινό του 18ου αιώνα για τον κόσμο της Ανατολής. Με τον τρόπο αυτό ανοίγεται σ’ εμάς ένας νέος κόσμος, που παρουσιάζει κοινά στοιχεία, αλλά και τεράστιες διαφορές από το δικό μας – δυτικό(;) – τρόπο σκέψης. Στο πλαίσιο της παρούσας ανακοίνωσης γίνεται καταγραφή της εικόνας του Άλλου ως μέλους μιας κατώτερης ή τερατώδους φυλής. Η εικόνα αυτή εμφανίζεται συχνά στο κείμενο και παίρνει διάφορες μορφές: του αράπη, του νάνου, του πυγμαίου.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /32/

Η ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΚΛΑΣΣΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΩΝ ΧΡΟΝΩΝ: ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΩΝ ΟΡΦΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΡΜΗΤΙΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ.

Γκινίδης Εμμανουήλ Υποψήφιος Διδάκτωρ, Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας Δ.Π.Θ. manginidis@yahoo.gr

Οι ορφικές κοινότητες και η φιλοσοφία τους σχετικά με την επίτευξη της εσχατολογικής

τους

λύτρωσης

είναι

το

αποτέλεσμα

των

κοινωνικοθρησκευτικών ζυμώσεων που έλαβαν χώρα στον κυρίως ελλαδικό χώρο κατά τους αιώνες 6ο και 7ο π.Χ. Η μεγάλη και, συνάμα, ραγδαία γεωγραφική τους εξάπλωση φανερώνει τον τεράστιο αντίκτυπό τους σε όλα τα κοινωνικά στρώματα της εποχής, καθώς και την ευκολία πρόσληψης των ιδεών και της φιλοσοφίας τους, η οποία φαίνεται να αποτελεί, για τον άνθρωπο

της

ταραγμένης

αυτής

περιόδου,

τη

σημαντικότερη

και

αποτελεσματικότερη λύση για τη σωτηρία της ψυχής του. Προάγοντας έναν συγκεκριμένο τρόπο ζωής και υπακούοντας στις διαταγές μιας συγκεκριμένης τελετουργικής λατρείας, ο ορφισμός κατάφερε γρήγορα να καθιερωθεί ως μια από τις κυριότερες μορφές εσχατολογικής λατρείας του αρχαίου ελληνικού κόσμου, επηρεάζοντας, πέραν από τους μεγαλύτερους αρχαίους συγγραφείς, και άλλες θρησκείες της λεκάνης της νοτιοανατολικής Μεσογείου. Με λίγα λόγια, αποτελεί την πρώτη προσπάθεια στροφής της εσχατολογικής απάντησης της θρησκείας από το σύνολο στο άτομο, στροφή η οποία επιτυγχάνεται στα πλαίσια οργανωμένων κοινωνιών και όχι ατομικών πρακτικών. Η ίδια προσπάθεια φαίνεται επιχειρείται και στην περίπτωση των ερμητικών κοινωνιών, με τη διαφορά ότι, στην περίπτωση αυτή, οποιαδήποτε συμπεράσματα σχετικά με την οργάνωση και των τρόπο λειτουργίας τους απορρέουν περισσότερο από εικασίες παρά από αποδείξεις. Ο Ερμητισμός ως θρησκευτικό και, κυρίως, εσχατολογικό κίνημα, άνθισε και κορυφώθηκε στην ελληνορωμαϊκή Αίγυπτο σε μια εποχή κατά την οποία ο θρησκευτικός

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /33/

συγκριτισμός και οι ποικίλες θρησκευτικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ των διαφόρων θρησκειών του ελληνιστικού κόσμου βρίσκονταν στο ζενίθ τους. Όσον αφορά τις κοινότητες του κινήματος αυτού, αποδείξεις για την ύπαρξή τους μπορούν να βρεθούν, ως επί το πλείστον, στα πλαίσια των διδασκαλιών του Corpus Hermeticum παρά στις ανακαλύψεις των αρχαιολογικών ανασκαφών: τα ίδια τα κείμενα του Corpus φαίνεται να αποτελούν τα τελετουργικά εγχειρίδια μιας καλά οργανωμένης εσχατολογικής κοινότητας, της οποίας τα μέλη ανήκουν σε διάφορα κοινωνικά, οικονομικά, αλλά και θρησκευτικά στρώματα (όπως και στην περίπτωση των ορφικών κοινοτήτων), ενώ φαίνεται να έχουν άμεση σχέση, όσον αφορά τη σύσταση και την οργάνωσή τους, με τις γνωστικές κοινότητες της εποχής: εξάλλου η άμεση σχέση των δύο κινημάτων, του Ερμητισμού και του Γνωστικισμού, φαίνεται και από την παρουσία του ερμητικού Asclepius στη Γνωστική Βιβλιοθήκη του Nag Hammadi. Οι ομοιότητες που προκύπτουν μέσα από τη σύγκριση των ορφικών και των ερμητικών κοινοτήτων είναι εντυπωσιακές, όπως ακριβώς και οι διαφορές τους. Λαμβάνοντας υπόψη ότι ο Ερμητισμός είναι καθαρά γέννημα της θρησκευτικής

μείξης

της

ελληνικής

με

την

αιγυπτιακή

θρησκεία,

αντιλαμβανόμαστε το βαθμό επιρροής του από την ελληνική θρησκεία, τόσο στη φιλοσοφία όσο και στους δέκτες των μηνυμάτων που προσπαθεί να μεταδώσει. Τα δύο κινήματα αυτά, το καθένα για την εποχή του, αποτελούν τους κυριότερους φορείς εσχατολογικής λύτρωσης, κινούμενα παράλληλα με τα υπερισχύοντα θρησκευτικά ρεύματα, βαδίζοντας ανάμεσά τους και, παράλληλα, αποτελώντας ξεχωριστές οντότητες με δυσδιάκριτα όρια και έχοντας απήχηση στο σύνολο των θρησκευτικών κινημάτων της εποχής.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /34/

Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΕΙΔΟΥΣ ΤΟΥ ΕΔΑΦΙΟΥ ΣΤΟΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΙΣΘΗΤΙΣΜΟ: ΜΙΑ ΠΡΑΓΜΑΤΩΣΗ ΤΟΥ ΣΤΟ ΆΣΜΑ

ΑΣΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΕΠΙΣΚΟΠΟΠΟΥΛΟΥ (1900)

Δάγλα Ειρήνη Υποψήφια διδάκτωρ Τμήμα Νεοελληνικών Σπουδών ΕΚΠΑ irene.dagl@gmail.com

Εάν το λογοτεχνικό σύστημα προχωράει και τροποποιεί τις αρχές του δια μέσου της εξέλιξης / του μετασχηματισμού των ειδών του, τότε η χαρτογράφηση και μελέτη των ειδών ορίζει έναν εν πολλοίς μακροσκοπικό πλην ασφαλή δρόμο θέασης και πρόσληψης του λογοτεχνικού πεδίου, θεωρημένου τόσο συγχρονικά όσο και διαχρονικά. Ο ρόλος της διερεύνησης των ειδών στην μελέτη της εξέλιξης της λογοτεχνίας συνιστά εργαλείο απαραίτητο, όχι απλά για την μορφολογική περιγραφή του εκάστοτε παραδείγματος αλλά κυρίως για την ίδια την κατανόηση του νοήματος, την ερμηνεία και εν τέλει την αξιολόγησή του. Περαιτέρω, μια επαναπροσέγγιση κειμένων μέσα από το ανοικειωτικό πρίσμα και την φυσιογνωμία ενός είδους που εξ όσων γνωρίζουμε – και παρά τον κατά την άποψή μας μεγάλο αριθμό των πραγματώσεών του, τόσο στην ελληνική όσο και στην ξενόγλωσση λογοτεχνία- δεν έχει αναγνωριστεί και προσδιοριστεί, όπως αυτό του «(βιβλικού) εδαφίου» (όρος που προτείνεται εδώ σε αντικατάσταση των όρων «verset», «πεζός στίχος», «στιχόμορφη παράγραφος», «παράγραφος»), είναι δυνατόν να εμβαθύνει την πρόσληψή τους και να οδηγήσει σε μια πιο ενσυνείδητη ιστορικά και ενεργητική μορφή ανάγνωσης, ιδίως εάν στον όρο «είδος» αναγνωρίσουμε περισσότερο έναν γενετικό τύπο [generic type] και όχι μια τάξη [class], και πάντως εάν η στόχευσή μας δεν είναι η ταξινόμηση, αλλά ο

προσδιορισμός

της/των

ειδολογικών

παραδείγματος με στόχο την ερμηνεία.

γραμμών

διαμόρφωσης

του

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /35/

Στην προτεινόμενη ανακοίνωση ανιχνεύονται σημαίνοντα γνωρίσματα του εδαφίου, ενός είδους που σηματοδοτεί την συνάντηση και στο εξής συμπόρευση

δύο

διαμετρικά αντίθετων

λογοτεχνικών

παραδόσεων

ταυτοτήτων, και πιο συγκεκριμένα, της εβραϊκής στιχουργικής δόμησης και του ελληνιστικού

ρητορικού

λόγου,

στον

νεοελληνικό

αισθητισμό

και

συγκεκριμένα στο Άσμα Ασμάτων (1900) του Νικόλαου Επισκοπόπουλου. Το κείμενο, εκτός του ότι συνιστά μια από τις πιο αξιόλογες, ενδιαφέρουσες και γόνιμες πραγματώσεις του είδους, επιλέγεται και επειδή στο πλαίσιο του νεοελληνικού αισθητισμού (1894-1912) το εδάφιο μέσα από έναν μεγάλο αριθμό κειμένων (εμπνευσμένων ως επί το πλείστον από το φιλοσοφικό παράδειγμα του Nietzsche), αναζητά τους τρόπους μετατονισμού και μετασχηματισμού του στην νεότερή του εκδοχή, και επειδή το Άσμα Ασμάτων δεν ορίζει απλώς έναν ειδολογικά συνειδητό λόγο, αλλά ένα κείμενο που επιχειρεί να διευρύνει την δυναμική του είδους συσσωματώνοντας το ίδιο το αρχετυπικό του υπόστρωμα και μάλιστα δίνοντάς του τον δεσπόζοντα ρόλο στη σύνθεση. Τέλος, στο κείμενο του Επισκοπόπουλου –όπως και σε πολλά από τα εδαφιακού χαρακτήρα κείμενα του αισθητισμού – το βιβλικό εδάφιο συνδιαλέγεται με το κατά την άποψή μας παράγωγό του είδος, το πεζό ποίημα, σε βαθμό μάλιστα ώστε να καθίσταται σαφής και ο κυριότερος λόγος της απουσίας του εδαφίου από τον ειδολογικό χάρτη, που δεν είναι άλλος από την ίδια την φυσιογνωμία του είδους, την διττότητα, την ελαστικότητα, την διαλεκτικότητα και την κινητικότητά του: το εδάφιο αφενός παλινδρομώντας διαρκώς ανάμεσα στο κέντρο της λογοτεχνίας και την περιφέρεια αλλάζει τις παραμέτρους, το χαρακτήρα και τις σχέσεις του με γειτονικά του είδη, αφετέρου συναιρούμενο και διαλεγόμενο με αυτά παράγει νέες υβριδικές μορφές, νέες μορφικές και αισθητικές πραγματώσεις, με αποτέλεσμα άλλοτε να εμφανίζεται «αμιγές», συχνότερα όμως να διαπλέκεται με αυτά πολλαπλώς, θεωρητικά και πρακτικά, κυρίως δε είτε με το είδος του πεζού ποιήματος είτε με την μορφή του ελεύθερου στίχου.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /36/

Η ΔΥΣΔΑΙΜΟΝΑ ΤΟΥ WILLIAM SHAKESPEARE ΚΑΙ Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΩΝ ΑΡΧΩΝ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ: Η ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΤΟΥ ΟΘΕΛΛΟ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟ ΘΕΟΤΟΚΗ (1915)

Δαλπαναγιώτη Δήμητρα Υποψήφια Διδάκτωρ Τμήμα Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας Α.Π.Θ. dimitradalpan@yahoo.gr

Ποια είναι η διαλεκτική ανάμεσα στις διαπραγματεύσεις για τη γυναικεία ταυτότητα, από τη μία πλευρά, και τη λογοτεχνία, από την άλλη, και συγκεκριμένα τις ελληνικές μεταφράσεις των έργων του William Shakespeare; Τι είδους αλλαγές υφίστανται οι ταυτότητες των ηρωίδων του Βάρδου, όταν, μέσα από τη διαδικασία της μετάφρασης, περνούν τα σύνορα της ελληνικής γλώσσας και του πολιτισμού σε εποχές έντονων έμφυλων ζυμώσεων; Η συγκεκριμένη ανακοίνωση θα παρουσιάσει το παράδειγμα της οικειοποίησης της Δυσδαιμόνας του Shakespeare από τον Κωνσταντίνο Θεοτόκη το 1915. Πρόκειται για μία εποχή κατά την οποία παρατηρείται στην ελληνική κοινωνία η δράση αντιμαχόμενων δυνάμεων, κάθε μία από τις οποίες προέβαλε ένα διαφορετικό πρότυπο γυναικείας ταυτότητας και συμπεριφοράς. Ωστόσο, μέσα από αυτή τη σύγκρουση λόγων και προτύπων, και εν μέσω της προσπάθειας της κοινωνίας να ορίσει και να οριοθετήσει τις Ελληνίδες, δημιουργήθηκε πρόσφορο έδαφος για την σταδιακή έξοδό τους από την ιδιωτική στη δημόσια σφαίρα. Τους δόθηκε, έτσι, η δυνατότητα να βιώσουν μια πρωτόγνωρη αίσθηση ελευθερίας, αυτοέκφρασης και αφύπνισης της γυναικείας τους συνείδησης. Οι αντιφάσεις αυτές

φαίνεται να έχουν

εισχωρήσει στη μετάφραση του Θεοτόκη, καθώς η Δυσδαιμόνα του εμπλέκεται σε μία παρόμοια, παράδοξη κατάσταση ταυτόχρονης ελευθερίας και ανελευθερίας. Στην παρούσα ανακοίνωση πρώτα θα τοποθετήσω τη μετάφραση στο ιστορικό-πολιτικό και λογοτεχνικό της συγκείμενο σχετικά με τα έμφυλα

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /37/

ζητήματα στην Ελλάδα της αυγής του 20ου αιώνα. Στη συνέχεια, θα αναφερθώ σε συγκεκριμένα παραδείγματα γλωσσικών επιλογών του Θεοτόκη, και θα κάνω σύγκριση με τις σύγχρονες με τη δική του μεταφράσεις. Στόχος της ανακοίνωσης είναι να δείξει πώς, επεμβαίνοντας στο σαιξπηρικό κείμενο, η μετάφρασή του, ενώ εντείνει την υποταγή της Δυσδαιμόνας στον Οθέλλο και το ρόλο της ως θύμα του, ταυτόχρονα της χαρίζει μία άνευ προηγουμένου επαναστατικότητα και παρρησία σε καίρια σημεία του έργου. Συνεπώς, στην ελληνική εκδοχή της Δυσδαιμόνας του Θεοτόκη εντοπίζουμε μία φιγούρα ομόλογη της Ελληνίδας των αρχών του 20ου αιώνα: βιώνοντας, έστω και στιγμιαία, μία αίσθηση απελευθέρωσης και έντονης έκφρασης προσωπικής επιθυμίας εν μέσω της σύγκρουσης πατριαρχικών δυνάμεων και λόγων περί καθορισμού της ταυτότητάς της και ελέγχου της σεξουαλικότητάς της, φαίνεται να γνέφει προς τη δυνατότητα γυναικείου αυτοπροσδιορισμού που ανακύπτει ανάμεσα στις ρωγμές των πατριαρχικών δυνάμεων και ιδεολογιών.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /38/

ΈΜΦΥΛΕΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ ΣΤΟ ΔΙΠΛΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΧΑΤΖΗ ΚΑΙ ΣΤΗ ΒΙΟΤΕΧΝΙΑ ΥΑΛΙΚΩΝ ΤΟΥ ΜΕΝΗ ΚΟΥΜΑΝΤΑΡΕΑ

Δουγαλή Όλγα Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου olga.dougali@st.ouc.ac.cy

Αντικείμενο της παρούσας ανακοίνωσης θα αποτελέσει η σχέση έμφυλης ταυτότητας και δυνάμεων εξουσίας στα μυθιστορήματα «Διπλό βιβλίο» (1975) του Δημήτρη Χατζή και «Βιοτεχνία Υαλικών» του Μένη Κουμενταρέα (1975). Οι αναπαραστάσεις

της

έμφυλης

υποκειμενικότητας

των

δύο

κεντρικών

γυναικείων μορφών σε συγκεκριμένους χώρους, στον ιδιωτικό και στο δημόσιο, στον παραδοσιακό χώρο της υπαίθρου και στον αστικό της Αθήνας της μετεμφυλιακής Ελλάδας, εξετάζονται τόσο μέσα στις διαδικασίες κοινωνικοποίησης των υποκειμένων, στην οικογένεια, στην εργασία, στους κρατικούς θεσμούς ή στην πολιτική δράση όσο και στους τρόπους επιτέλεσης του φύλου και της σεξουαλικότητας, τη βιωμένη εμπειρία με το λόγο του σώματος, που αποκαλύπτουν κοινωνικές και πολιτισμικές πεποιθήσεις αλλά και την υποκειμενική διαφορά σχετικά με το φύλο. Στόχος, η ανίχνευση στη λογοτεχνική εξεικόνιση της θηλυκότητας του τρόπου που οι δυνάμεις εξουσίας ενεργούν πάνω στη δράση των υποκειμένων δημιουργώντας πειθαρχίες και έμφυλες εγγραφές πάνω στο σώμα, καθώς και ο εντοπισμός της κυρίαρχης νομιμοποιημένης πατριαρχικής ιδεολογίας, η οποία δομείται πάνω στη λογική των αντιθετικών νοημάτων. Στην ύπαρξη των δύο πόλων, εκ των οποίων ο πρώτος

διαθέτει

θετικά

και

δεύτερος

αρνητικά

χαρακτηριστικά,

αναγνωρίζεται η έμφυλα ιεραρχημένη θέση του υποκειμένου. Η επιτέλεση της έμφυλης ταυτότητας ως αποτέλεσμα δυνάμεων εξουσίας διερευνάται σε δύο επίπεδα: αφενός, στη διαπλοκή του συστήματος σεξουαλικότητας του υποκειμένου με τρία συστήματα σχέσεων δύναμης συγγένειας, ιδεολογίας και οικονομίας, που αφορούν στη διασταυρούμενη με

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /39/

άλλες ταξικές ή ιδεολογικές συμπεριφορές εξουσίας λειτουργική θέση των δύο γυναικών, η οποία, με τη σειρά της, αξιολογείται από μια πολιτισμικά καθορισμένη

κανονικότητα,

αφετέρου,

στις

εκφάνσεις

της

κυρίαρχης

λογοκεντρικής αντίληψης που τοποθετεί τη γυναίκα στη θέση του μειονοτικού πόλου. Τέλος στην προσπάθεια μιας διαφορετικής ανάγνωσης της έμφυλης ταυτότητας μέσα στο κείμενο θα αναζητηθεί σύμφωνα με τις βασικές αρχές της αποδομητικής κριτικής της λογοτεχνίας ο τρόπος, με τον οποίο το ίδιο το λογοτεχνικό κείμενο αποδιαρθρώνει το διπολικό σύστημα ιεράρχησης και αξιολόγησης του φύλου. Πρόκειται για το χώρο ανάμεσα στους δύο πόλους των

αντιθετικών

νοημάτων

όπου

εντοπίζονται

αντιφάσεις,

κενά

συμπληρώματα των εννοιών τα οποία αποδυναμώνουν τα επιχειρήματα των ιεραρχικών δομών.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /40/

Η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΘΡΑΚΙΩΤΙΚΟΥ ΙΔΙΩΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ: ΕΦΑΡΜΟΖΟΝΤΑΣ ΕΝΑ ΗΜΕΡΗΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΣΕ ΔΥΟ ΤΑΞΕΙΣ ΤΟΥ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟΥ

Δούρου Χρυσούλα Υποψήφια Διδάκτορας Γλωσσολογίας Δ.Π.Θ chrydour@psed.duth.gr

Τα ιδιώματα, όπως και οι διάλεκτοι, αποτελούν ζωντανές όψεις της ελληνικής γλώσσας αλλά και μέσο έκφρασης, προβολής, δείκτη συλλογικής ταυτότητας, έναν ξεχωριστό τρόπο αντίληψης και περιγραφής της πραγματικότητας (Μήτσης 1996). Παρ’ όλα αυτά, ενώ το Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών προάγει την επικοινωνιακή χρήση της γλώσσας και τον γραμματισμό στο νηπιαγωγείο (Υπουργική Απόφαση Γ2/21072β - ΦΕΚ 304/τ. Β΄/13 -3-2003), η διδασκαλία των ιδιωμάτων απουσιάζει από το ελληνικό σχολείο (Δούρου, 2014˙Τσιπλάκου & Χατζηιωάννου, 2010). Η παρούσα έρευνα

θέτει ως πρωταρχικό στόχο τον σχεδιασμό ενός

προγράμματος διδασκαλίας του θρακιώτικου γλωσσικού ιδιώματος καθώς και της συνδυαστικής διδασκαλίας του με την Κοινή Νεοελληνική. Σε ένα δεύτερο επίπεδο τίθεται η εφαρμογή του στην προσχολική εκπαίδευση επιδιώκοντας να κατανοήσουν οι μαθητές την ετερογένεια που υπάρχει στη γλώσσα καθώς και τη διαφορετικότητα στη χρήση της. Στην έρευνα συμμετείχαν 28 μαθητές του 2/θέσιου Νηπιαγωγείου της Μαΐστρου στον νομό Έβρο, πιο συγκεκριμένα 10 μαθητές από το κλασικό τμήμα και 18 από το ολοήμερο. Στην πρώτη φάση, την πιλοτική, οι μαθητές του κλασικού τμήματος εκτέθηκαν σε μια αυτοσχέδια προφορική αφήγηση από τις νηπιαγωγούς σε νεοελληνικό λόγο (παραμύθι), στην οποία εντάχθηκε και ένα παραδοσιακό τραγούδι σε ιδιωματικό, επίσης, λόγο. Στη συνέχεια, οι μαθητές, αφού άκουσαν τις θρακιώτικες ιδιωματικές λέξεις του τραγουδιού, κλήθηκαν να ανακαλέσουν τις αντίστοιχες στην Κοινή Νεοελληνική. Οι εκπαιδευτικοί κάνοντας χρήση πολυτροπικού κειμένου οδήγησαν τους μαθητές στη δημιουργία υποθέσεων με τη χρήση ερωτήσεων

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /41/

έτσι ώστε να μαντέψουν τη γλωσσική ταυτότητα των ομιλητών της αντίστοιχης γλωσσικής ποικιλίας. Οι προφορικές απαντήσεις των μαθητών ανέδειξαν στοιχεία προηγούμενων εμπειριών τους καθώς και των αντιλήψεών τους να συνδέουν τον ιδιωματικό λόγο με την παράδοση. Προκειμένου να αποφευχθεί η παρατηρηθείσα σύνδεση των ιδιωμάτων και των διαλέκτων με την παράδοση και η δημιουργία στερεοτύπων,

έγινε επανασχεδιασμός της

δραστηριότητας και εφαρμογή της στο ολοήμερο τμήμα. Στη συνέχεια, και στο πλαίσιο του επανασχεδιασμού, η αφήγηση παραμυθιού μετατράπηκε σε ζωντανό διάλογο των δύο νηπιαγωγών, της μίας στην Κοινή Νεοελληνική και της άλλης στο θρακιώτικο γλωσσικό ιδίωμα. Ο στόχος αυτή τη φορά είναι οι μαθητές να αποδεσμεύσουν το στοιχείο της πολιτισμικής παράδοσης από τη γλώσσα και να το αντιληφθούν ως ζωντανή γλώσσα. Η αξιολόγηση των μαθησιακών αποτελεσμάτων και στα δύο τμήματα έγινε με τη συγκέντρωση των φύλλων εργασίας και τη συμπλήρωση φύλλου παρατήρησης από την εκπαιδευτικό. Παράγοντες που συνυπολογίστηκαν στην αξιολόγηση ήταν η ανταπόκριση των μαθητών σε προφορικό ιδιωματικό λόγο, η προσπάθεια κατανόησής του, η εργασία μαθητών σε μικρές ομάδες, η καθοδηγούμενη αυτοαξιολόγηση της εργασίας από τα ίδια τα παιδιά. Τα αποτελέσματα που προέκυψαν προήγαγαν την κατανόηση της διαφορετικότητας και της ομοιότητας μεταξύ νόρμας και διαλέκτου μέσα από τη διεπίδραση νόρμας και γλωσσικών ποικιλιών,

καθώς και μέσα από την εμπλοκή των παιδιών σε

δραστηριότητες (Tzakosta, 2014), τις οποίες καλούνται να σχεδιάζουν οι εκπαιδευτικοί

για

να

διαφορετικών ποικιλιών.

ενδυναμώνουν

την

ταυτότητα

των

ομιλητών

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /42/

ΓΛΩΣΣΑ & ΦΥΛΟ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΟΝΤΣΙΤΑ ΒΟΥΡΣΤ

Ελνταχάν-Απέργη Πόπη Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών popy_eldachan_apergi@hotmail.com

Η ανακοίνωση ασχολείται με τη γλώσσα με την όποια η Κοντσίτα Βουρστ, νικήτρια του μουσικού διαγωνισμού της Eurovision το 2014, έγινε αντικείμενο σχολιασμού από θαυμαστές ή επικριτές στο διαδίκτυο. Ειδικότερα, θα μελετηθούν οι γλωσσικές ενδείξεις που εκφράζουν φύλο και ταυτότητα (πρβλ. Holmes & Meyerhoff) στα σχόλια του διαδικτύου. Για τους σκοπούς της μελέτης αυτής συλλέχθηκαν δεδομένα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης Facebook και Twitter, καθώς και σχετικές ιστοσελίδες που αναζητήθηκαν μέσω μηχανών αναζήτησης και αφορούν αναρτήσεις και σχόλια χρηστών για την εν λόγω περσόνα. Το σώμα κειμένων που δημιουργήθηκε αποτελείται από 92.645 λέξεις και περιλαμβάνει τρία υποσώματα κειμένων, που περιλαμβάνουν τα δεδομένα της αντίστοιχης πηγής (Facebook, Twitter, ιστοσελίδες). Με τη βοήθεια του προγράμματος Antconc δημιουργήθηκαν κατάλογοι συχνότητας, βάσει των οποίων ομαδοποιήθηκαν λέξεις σε ευρύτερα σημασιολογικά πεδία. Τα στοιχεία αυτά συσχετίστηκαν με στοιχεία ανάλυσης γνώμης (sentiment analysis) των ομιλητών απέναντι στην Κοντσίτα. Τα αποτελέσματα της μελέτης έδειξαν, ότι η συνολική εικόνα που προκύπτει είναι ότι οι σχολιαστές είναι εμφανώς αρνητικά διακείμενοι απέναντι στην Κοντσίτα. Απαντούν μειωτικοί και υβριστικοί χαρακτηρισμοί, που εμφανίζονται με υψηλότερη συχνότητα από πεδία με θετικούς ή παροτρυντικούς χαρακτηρισμούς. Επίσης, εμφανίζεται ένας σημασιολογικός τόπος αφιερωμένος σε γλωσσικούς τύπους με χαρακτήρα ηθικολογικό ή νουθεσίας. Ένα μη αναμενόμενο αποτέλεσμα είναι η αρκετά υψηλή πολιτική

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /43/

και ιδεολογική συσχέτιση της περσόνας αυτής με κόμματα και πρόσωπα πολιτικά. Το σημαντικό που προσπαθεί να επιχειρήσει αυτή η εργασία είναι η παράλληλη εξέταση και εξαγωγή συμπερασμάτων μέσα κι από τα τρία υποσώματα, κάτι που ως τώρα δεν φαίνεται να έχει ξαναγίνει. Είναι ενδιαφέρον γιατί το Twitter ειδικά αποτελεί ένα διαφορετικό κειμενικό είδος, σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, που φέρει τα δικά του χαρακτηριστικά και περιορισμούς και σε αυτή τη μελέτη αποτελεί περίπου το 55% του συνολικού σώματος κειμένων. Τα συμπεράσματα της εργασίας ενισχύουν την άποψη της Zappavigna (2012: 10) ότι η γλωσσολογική ανάλυση της εικονικής κοινότητας μπορεί να περιγράψει πώς οι χρήστες μεταχειρίζονται τη γλώσσα για να δημιουργήσουν κοινωνικούς δεσμούς, στερεότυπα και ταυτότητες μέσω της (διαπροσωπικής τους) διαδικτυακής επικοινωνίας.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /44/

ΟΙΔΙΠΟΔΑΣ, ΥΠΟΨΗΦΙΟΣ ΆΡΧΟΝΤΑΣ ΤΩΝ ΘΗΒΩΝ. ΕΚΛΟΓΕΣ, 1ος μ.Χ. Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΑΡΧΗΓΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

Ευστρατίου Χαρίσιος Υποψήφιος Διδάκτωρ, Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας Δ.Π.Θ. charris.efstratiou@gmail.com

Εκλογές, Θήβα, 1ος μ.Χ. αιώνας. Οι κάλπες στήνονται αμέσως μετά την επιστροφή του υπουργού των εξωτερικών υποθέσεων, Κρέοντα, ο οποίος εστάλη να διερευνήσει πιθανές λύσεις, ύστερα από προτροπή του πατριάρχη Τειρεσία, για το αίνιγμα που οδήγησε σχεδόν ολόκληρη την πόλη της Επταλόφου σε αφανισμό. Κατά τη διάρκεια της ταραγμένης αυτής περιόδου,

κυβερνήτης υπήρξε ο Οιδίποδας, ο γιος του Πόλυβου και της Μερόπης. Οι πολιτικοί του αντίπαλοι των κατηγορούν ως ξένο, που πήρε την εξουσία με τη βία. Οι συμμέτοχοι στην πολιτική του δραστηριότητα, φαίνεται να αδιαφορούν για αυτές τις εικασίες, αφού θεωρούν τον επικεφαλής τους ως δίκαιο και φιλεύσπλαχνο άρχοντα. Ωστόσο, υπάρχει ακόμη μία φήμη, η οποία τον τελευταίο καιρό φαίνεται να διασπείρεται ολοένα και περισσότερο. Ο Οιδίποδας, φημολογείται, ότι πήρε την εξουσία, σκοτώνοντας τον Λάιο, άρχοντα της Θήβας πριν από τον ίδιο, εκπληρώνοντας έτσι έναν πανάρχαιο χρησμό. Ο χρησμός αυτός ωστόσο δε μιλούσε μόνο για πατροκτονία αλλά και για αιμομιξία. Ο Σενέκας, σκιαγραφεί έναν Οιδίποδα με έντονη πολιτική σκέψη. Ίσως στο μυαλό του να υπάρχει η πολιτική διδαχή προς τον νεαρό αυτοκράτορα Νέρωνα, του οποίου και υπήρξε σύμβουλος. Ίσως πάλι να εφευρίσκει τρόπους να σκιαγραφήσει κάποιον άρχοντα με αδυναμίες, διλλήματα, τα οποία οδηγούν σε λάθος αποφάσεις και καταστροφικά, για τον ίδιο και τον λαό, αποτελέσματα. Ενδεχομένως να θεωρητικολογεί, επηρεασμένος από τη φιλοσοφία και τον Στωικισμό. Αν όντως υπήρχε η δυνατότητα επιλογής εκπροσώπου του λαού στην πολιτική σκηνή της Θήβας, ο Οιδίποδας θα ήταν ένας καλός υποψήφιος,

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /45/

κρίνοντας από την πρότερη δραστηριότητά του και κυρίως από τον τρόπο που διαχειρίστηκε την κρίση της εποχής του; Το ερώτημα αυτό θα προσπαθήσω να προσεγγίσω, βασιζόμενος στο έργο του Σενέκα, Oedipus.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /46/

“ἈΛΑΖΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗΣ –MILES GLORIOSUS”: ΟΙ ΟΨΕΙΣ ΜΙΑΣ ΚΩΜΙΚΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ Ζλάτκου Μαρία Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας Δ.Π.Θ. mzlatkou@gmail.com

Ο τύπος του «Ἀλαζόνος (ή καυχησιάρη) στρατιώτη» απαντά –με κάποιες παραλλαγές- καθόλη την πορεία της Λογοτεχνίας (από την αρχαία ελληνική, μέσω της λατινικής, στη μεσαιωνική και σύγχρονη) και η τυποποίηση του χαρακτήρα φαίνεται ότι ξεκίνησε πολύ νωρίς, από τις τερακότες της Κωμωδίας τον 4ο αι. π.Χ. Τα χαρακτηριστικά αυτού του κατεξοχήν κωμικού τύπου συνθέτουν μία φυσιογνωμία που υποδεικνύει τόσο την κοινωνική του θέση όσο και τον ρόλο αυτού του «ἀγελάστου χαρακτήρος ». Στις παραστάσεις οι θεατές αναγνώριζαν και καταλάβαιναν αμέσως από το προσωπείο, τη σκευή και από τη γενικότερη σκηνική παρουσίαση την ταυτότητα του κομπορρήμονα αξιωματικού και το αντίστοιχο ήθος του. Τα χαρακτηριστικά του τύπου αυτού, τα οποία συνιστούν –κατά το μάλλον ή το ήττον- ηθικά ελαττώματα, συνοψίζονται στα εξής: α) καυχησιολογίες αναφορικά με τα «ανδραγαθήματά» του στον πόλεμο,

β)

υπερβολές σχετικά με την ερωτική του ζωή, γ) συχνές απειλές και φοβέρες προς άλλα πρόσωπα, δ) μεγαλόπρεπος βηματισμός, πολυτελής ενδυμασία και καλογυαλισμένα όπλα, ε) παρατρεχάμενοι δούλοι ως συνοδοί, με σκοπό την ικανοποίηση των θελημάτων του, τη μεταφορά της εξάρτυσής του· αυτοί οι δούλοι λειτουργούν και ως νύξη της κρυμμένης λιποψυχίας του, στ) όνομα περιγραφικό,

δηλαδή

δηλωτικό

της

ταυτότητας

του.

(λ.χ.

Λάμαχος,

Pyrgopolinices. Ωστόσο, πρόκειται για έναν χαρακτήρα που διακρίνεται από αντιθέσεις ανάμεσα στο φαίνεσθαι και στο είναι. Η παρούσα ανακοίνωση θα εστιάσει στην ταυτότητα του τυποποιημένου αυτού ήρωα στην εξέλιξή του από την Αττική στη Ρωμαϊκή Κωμωδία και θα

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /47/

συζητηθούν όψεις του ήθους του ενταγμένες στη θεώρηση της μορφής αυτού του τύπου στο αριστοφανικό και πλαυτιανό θέατρο.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /48/

«ΠΩΣ ΓΙΝΕΣΑΙ ΓΥΝΑΙΚΑ;» Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΕΜΦΥΛΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΣΤΙΣ ΔΥΣΚΟΛΕΣ ΝΥΧΤΕΣ ΤΗΣ ΜΕΛΠΩΣ ΑΞΙΩΤΗ

Θεμιστοκλέους Θάλεια ΠΜΣ Νεοελληνικής Φιλολογίας, Φιλοσοφική Αθηνών thaliathem@outlook.com

«Γυναίκα δε γεννιέσαι, γίνεσαι». Αυτή η διάσημη φράση της Simone de Beauvoir άνοιξε ένα νέο δρόμο θεώρησης της γυναικείας ταυτότητας. Έτσι, σήμερα οι μελετητές των ανθρωπιστικών σπουδών θεωρούν δεδομένο πως το κοινωνικό φύλο δεν είναι άμεση συνάρτηση του βιολογικού, αλλά μια κοινωνική σύμβαση, επιβεβλημένη από την πατριαρχία. Πώς χτίζεται όμως η γυναικεία ταυτότητα , και ποια στοιχεία την απαρτίζουν; Υπό το πρίσμα αυτών των θεωρητικών αναζητήσεων η παρούσα ανακοίνωση θα επιχειρήσει μια ερμηνευτική προσέγγιση του πρώτου μυθιστορήματος της Μέλπως Αξιώτη,

Δύσκολες Νύχτες. Η μορφή άλλωστε του μυθιστορήματος ενδείκνυται γι’ αυτήν την προσέγγιση. Πρόκειται για ένα γυναικείο Bildungsroman (ή μυθιστόρημα αγωγής, όπως το ονομάζει ο Saunier1). Παρόλο που αρχικά τα γυναικεία Bildungsroman είχαν κατηγορηθεί από αρκετές φεμινίστριες ότι αναπαράγουν τα φαλλοκεντρικά στερεότυπα σχετικά με τη γυναικεία ταυτότητα, σημαντικές κριτικές φωνές όπως η Rita Fleski έχουν επισημάνει τη χρησιμότητα τους για τη φεμινιστική κριτική.2 Πράγματι, τα γυναικεία εξελικτικά

μυθιστορήματα

μας

βοηθούν

να

κατανοήσουμε

με

τον

καταλληλότερο τρόπο τους πολιτισμικούς μηχανισμούς που οδηγούν την γυναίκα στην εμπέδωση του ρόλου και της έμφυλης ταυτότητάς της. Αλλά ας επιστρέψουμε στις Δύσκολες Νύχτες. Όπως προείπαμε πρόκειται για την πρώτη συγγραφική απόπειρα της Αξιώτη, με έντονα 1

Guy (Michel) Saunier, Οι μεταμορφώσεις της Κάδμως. Έρευνα στο έργο της Μέλπως Αξιώτη, Άγρα, Αθήνα 2005. 2 Βλ. σχετικά : Rita Fleski, Beyond feminist aesthetics : Feminist literature and social change, Harvard University Press, Harvard 1989.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /49/

αυτοβιογραφικά στοιχεία. Η αφήγηση ακολουθεί την πορεία της ανώνυμης αφηγήτριας- πρωταγωνίστριας από την παιδική ηλικία στην ενηλικίωση και την ωριμότητα. Μέσα από αυτήν την πορεία, η πρωταγωνίστρια θα γνωρίσει άλλες γυναίκες που θα τη βοηθήσουν να εμπεδώσει την θέση και το ρόλο της του φύλου της μέσα στη κοινωνία, αλλά και άντρες, κυρίως εραστές που θα τη μυήσουν στη σεξουαλική εμπειρία. Η Αξιώτη με γλαφυρό τρόπο περιγράφει την καταπίεση της γυναίκας στην ελληνική μεσοπολεμική επαρχία, την αδυναμία της να αυτονομηθεί από τη πατριαρχικά δομημένη οικογένειά της, και τελικά να εκφέρει τη δικιά της φωνή. Οι Δύσκολες Νύχτες αποτελούν ένα έξοχο δείγμα γυναικείας γραφής –όπως αυτή ορίζεται απ’ την Hélène Cixous3 – μια γραφή που γίνεται αντιληπτή ως ξεχείλισμα, χωρίς αρχή και τέλος• οι

Δύσκολες Νύχτες δεν είναι τελικά τίποτα παραπάνω από στιγμές της γυναικείας φύσης, που αντιπροσωπεύονται από την ίδια την πρωταγωνίστρια αλλά και από τις άλλες ηρωίδες. Μέσα λοιπόν από μια φεμινιστική προσέγγιση θα προσπαθήσουμε να ανασυνθέσουμε όλα αυτά τα κομμάτια της γυναικείας ταυτότητας, όπως διαμορφώνεται στην ελληνική κοινωνία του μεσοπολέμου, και αναδύεται μέσα από το έργο της Αξιώτη.

Βλ. σχετικά : Hélène Cixous, «Το φύλο ή το κεφάλι;» στο : Φεμινιστική θεωρία και πολιτισμική κριτική (επιμ. Αθηνά Αθανασίου- μτφ. Πελαγία Μαρκέτου, Μαργαρίτα Μηλιώρη, Αιμίλιος Τσεκένης),εκδ. Νήσος , Αθήνα 2006, σελ. 225-235.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /50/

ΕΠΙΓΡΑΦΙΚΕΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΓΙΑΤΡΩΝ ΣΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟ ΚΟΣΜΟ

Θεοχάρης Δημήτριος Υποψήφιος Διδάκτωρ Κλασικής Φιλολογίας Α.Π.Θ. theocharisdim@gmail.com

Με την παρούσα ανακοίνωση επιχειρείται να αναδειχθεί η φυλετική και να προσδιοριστεί η επιστημονική ταυτότητα γυναικών γιατρών του αρχαίου ελληνικού κόσμου. Η έρευνα εκκινεί από την εξέταση και παρουσίαση δημοσιευμένου επιγραφικού υλικού, το οποίο προέρχεται, κατά κύριο λόγο, από τις περιοχές της Μικράς Ασίας, της Αττικής και της Μακεδονίας και καλύπτει ένα χρονικό διάστημα μεταξύ 4ου αι. π.Χ. και 4ου αι. μ.Χ. Συνολικά θα

παρουσιασθούν,

κατά

αύξουσα

χρονολογική

σειρά,

δεκατέσσερις

επιτύμβιες επιγραφές, οι οποίες είναι αφιερωμένες σε επώνυμες γυναίκες γιατρούς. Το επιγραφικό υλικό θα εξεταστεί στο σύνολό του αναδεικνύοντας κυρίαρχα θέματα, όπως η διδασκαλία και η άσκηση της ιατρικής τέχνης από γυναίκες, καθώς και η κοινωνική τους θέση στον αρχαίο κόσμο. Παράλληλα, δίνεται έμφαση σε μεμονωμένες περιπτώσεις, οι οποίες επισείουν την προσοχή λόγω της ιδιαιτερότητας στη δήλωση και εκφορά της ιατρικής ιδιότητας. Στο πλαίσιο αυτό εξετάζονται οι περιπτώσεις της Φανοστράτης (Αθήνα, 4ος αι. π.Χ.) και Ιουλίας Ευτυχιανής (Δίον, 1ος αι. μ.Χ.), οι οποίες φέρουν τη διπλή ιδιότητα της γιατρού και της μαίας. Συγχρόνως, η περίπτωση της ἀρχιειατρήνας Αυγούστας (Λυκαονία, 3ος-4ος αι. π.Χ.) υποδεικνύει τη δυνατότητα μια γυναίκα να κατέχει θέση δημόσιου λειτουργού. Βασική επιδίωξη της ανακοίνωσης είναι η παρουσίαση του επιγραφικού υλικού στο σύνολό του, αλλά και η εκ του σύνεγγυς μελέτη ξεχωριστών γυναικών γιατρών. Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στη σύνδεση, όπου αυτό είναι εφικτό, συγκεκριμένων περιπτώσεων μεταξύ τους και η ένταξή τους σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, το οποίο σχετίζεται γενικότερα με την ανάπτυξη και διάδοση της ιατρικής σε όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /51/

Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να αναδείξει: α) την παρουσία και τον ρόλο γυναικών γιατρών στον αρχαίο κόσμο, εστιάζοντας σε ζητήματα φύλου

σε

συνδυασμό

με τον προσδιορισμό

της επιστημονικής

και

επαγγελματικής ταυτότητας· β) τους τρόπους δήλωσης και εκφοράς της ιατρικής ιδιότητας. Οι διάφορες διαλεκτικές διαφοροποιήσεις στην ορολογία επισημαίνουν, σε κάθε περίπτωση, με κυριολεκτικό τρόπο την ιδιότητα της γιατρού, ενώ άλλοτε η δήλωση της ιατρικής ιδιότητας επιτυγχάνεται και περιφραστικά μέσω προτάσεων και εκφράσεων που παραπέμπουν σε γνωστά ιατρικά κείμενα της αρχαιότητας· γ) τη θέση των γυναικών γιατρών στον αρχαίο κόσμο. Η ενδελεχής εξέταση του επιγραφικού υλικού αποδεικνύει ότι οι γυναίκες γιατροί συγκροτούν μια ιδιαίτερη κοινωνική και επαγγελματική κατηγορία, η οποία φέρει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και ιδιότητες και την καθιστούν διακριτή σε σχέση με την αντίστοιχη κατηγορία των ανδρών γιατρών.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /52/

ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΑΦΡΟ-ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΗΣ FAITH RINGGOLD

Καμπασελέ Ρωξάνη-Αναστασία Μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο Master 2 Université Paul-Valéry Montpellier 3, UFR3 Sciences Humaines et Sciences de l’Environnement Mention: Histoire de l’Art-Recherche, parcours: Histoire de l’art Moderne et Contemporain Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Odile Foucaud

Faith

Ringgold

(1930-):

Αφρό-Αμερικανή

καλλιτέχνιδα,

φεμινίστρια,

συγγραφέας και ακτιβίστρια. Εξετάζουμε την σειρά των Story Quilts και των

Thangkas (1970-80), εικαστικά έργα με τα οποία η Ringgold αναφέρεται στην παραδοσιακή τεχνική quilting (ιδιαίτερα όπως αυτή αναπτύχθηκε από τους Αφρό-Αμερικανούς) αλλά και στους ιερούς πίνακες Thangkas της Θιβετιανής παράδοσης, με σκοπό να μιλήσει για την ιστορία των Αφρό-Αμερικανών, τον αγώνα τους για τα πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα, αλλά και γενικότερα για ζητήματα ρατσισμού και σεξισμού. Έτσι, επιχειρούμε να ερμηνεύσουμε το έργο της λαμβάνοντας υπόψη το σύνθετο φάσμα του Μαύρου Κινήματος, του Φεμινιστικού κινήματος, του Μαύρου Φεμινιστικού κινήματος, όπως και του κινήματος arts and crafts στην σύγχρονη τέχνη. Η ειδική θέση και ιστορία της Αφρό-Αμερικανίδας γυναίκας στις ΗΠΑ, χαρακτηρίζει το έργο της Ringgold, το οποίο συνιστά μελέτη διαφορετικών όψεων της ταυτότητας. Η πρόταση της ανακοίνωσης αυτής εντάσσεται στο χώρο της ιστορίας της σύγχρονης τέχνης.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /53/

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΩΝ Ε΄ ΚΑΙ ΣΤ΄ ΤΑΞΕΩΝ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑΣ 1967-1974

Καραμανώλη Ελένη

Τζήκας Χρήστος

Υποψήφια Διδάκτωρ Α.Π.Θ

Αναπληρωτής Καθηγητής Α.Π.Θ.

ekaramanoli@edlit.auth.gr

chtzikas@eled.auth.gr

Με τη σχολική γνώση, τα αναλυτικά προγράμματα και τα σχολικά εγχειρίδια, ιδιαίτερα εκείνων των μαθημάτων που αποκαλούμε φρονηματιστικά (Γλώσσα, Ιστορία, Θρησκευτικά), επιχειρείται, με συγκεκριμένους στόχους και κατάλληλη επιλογή περιεχομένων, η διάπλαση της συνείδησης και της ταυτότητας του πολίτη, η οποία συνάδει με την κυρίαρχη κάθε φορά ιδεολογία για την κοινωνία και το έθνος. Η γλώσσα και το περιεχόμενο των σχολικών εγχειριδίων συμβάλλουν κατά κανόνα, στην παραγωγή ενός εθνοκεντρικού τρόπου σκέψης των μαθητών και στη διαμόρφωση συγκεκριμένου είδους σχέσης εξουσίας, ανάμεσα στις οικονομικοπολιτικές ελίτ και του γενικού πληθυσμού μέσω της δημιουργίας συγκεκριμένης μορφής εθνικής συνείδησης. Επομένως,

σε

διαφορετικά

πολιτικά

συστήματα

αναμένεται

να

επιλέγονται και να προβάλλονται μέσα από τα σχολικά εγχειρίδια, γεγονότα, πρότυπα και αξίες που αναδεικνύουν και νομιμοποιούν τις κυρίαρχες αντιλήψεις ως τις μόνες αντικειμενικά ορθές, δικαιωμένες και «σωτήριες» στην πορεία της κοινωνίας και του έθνους. Στην παρούσα εργασία θα μελετηθεί το περιεχόμενο των σχολικών εγχειριδίων Ιστορίας και Γλώσσας (αναγνωστικά) της Ε΄ και Στ΄ τάξης του δημοτικού σχολείου της περιόδου της στρατιωτικής δικτατορίας 1967-1974. Η έρευνα

θα

πραγματοποιηθεί

με

τη

χρήση

της

ποιοτικής

ανάλυσης

περιεχομένου, προκειμένου να εξεταστεί κατά πόσο το περιεχόμενό τους διαπνέεται από τις λογικές της δικτατορίας για την κοινωνία και το έθνος.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /54/

Κατ’ αρχήν θα αξιοποιηθεί η νομοθεσία του κράτους, αναγκαστικοί νόμοι και διατάγματα που αφορούν την εκπαίδευση, θα παρουσιαστούν οι εκπαιδευτικές και ιδεολογικές επιλογές του καθεστώτος που επηρέασαν το περιεχόμενο των συγκεκριμένων βιβλίων με στόχο να αναδειχθούν ορισμένες θεματικές περιοχές. Με αυτόν τον τρόπο θα καταδειχθεί το πλαίσιο της εκπαιδευτικής πολιτικής της δικτατορίας και το ποιόν της γνώσης που αξίωσε για τους μαθητές το καθεστώς, τις αρχές και τις αξίες που πρέσβευσε, τα πρότυπα του καλού πολίτη που δίδαξε. Οι παραπάνω λόγοι αναδεικνύουν το λόγο επιλογής των συγκεκριμένων εγχειριδίων (φρονηματιστικά), για να φανεί κατά πόσο τα σχολικά βιβλία μετατράπηκαν σε άμεσα όργανα πλύσης εγκεφάλου των μαθητών/-τριών. Η έρευνα θα αναζητήσει στο περιεχόμενο των σχολικών εγχειριδίων έννοιες πρώτου βαθμού, όπως οικογένεια, πατρίδα, ελευθερία, έθνος, ξένος, εχθρός, που διαμορφώνουν το αξιακό σύστημα. Επίσης, θα εστιάσει αφενός στον τρόπο χρήσης αυτών των εννοιών με σκοπό τη στοχευμένη και σκόπιμη προσπάθεια ενστάλαξης ιδεολογίας και αφετέρου στον τρόπο με τον οποίο η εκπαίδευση καθίσταται μέσω πειθάρχησης και εγκαθίδρυσης της κυρίαρχης ιδεολογίας.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /55/

ΕΡΩΤΗΣΗ ΧΩΡΙΣ ΑΠΑΝΤΗΣΗ: ΈΚΦΡΑΣΗ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ Ή ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ;

Καρκαντζού Βασιλική Υποψήφια Διδάκτωρ Γλωσσολογίας Πανεπιστήμιο Αθηνών vkarkantz@phil.uoa.gr

Η αναζήτηση πληροφορίας δεν είναι η μοναδική λειτουργία της ερώτησης. Αν και είναι σαφές ότι οι ερωτήσεις χρησιμοποιούνται κατά κύριο λόγο για την εκμαίευση πληροφοριών και κατ’ επέκταση την ανάπτυξη του γνωστικού πεδίου του ομιλητή, παρ’ όλα αυτά η χρήση τους μπορεί να έχει και άλλες λειτουργίες. Για παράδειγμα, κάνοντας κανείς μια ρητορική ερώτηση εξ ορισμού δεν περιμένει κάποια απάντηση, αν και ο εκφωνητής της ερώτησης επιδιώκει ενδόμυχα κάτι συγκεκριμένο. Έτσι, ενώ μια πρόταση μπορεί να σχηματιστεί με ερωτηματικό τρόπο, η πρόταση αυτή ταυτόχρονα είναι δυνατόν να επιτελεί και κάποια άλλη λειτουργία, όπως: α) τη δήλωση ενός ισχυρισμού, β) την έκφραση στάσεων, όπως λ.χ. θυμού, απογοήτευσης, ειρωνείας ή δυσαρέσκειας και γ) την έκφραση συναισθημάτων. Γενικά, οι ερωτήσεις αυτές εκφράζουν τη συγκινησιακή κατάσταση του ομιλητή και με αυτήν την έννοια δεν είναι πραγματικές ερωτήσεις. Σε αυτή τη βάση, θεωρούμε ότι η εξέταση της ερώτησης ως κοινωνικής πρακτικής, που έχει πραγματικές και άμεσες συνέπειες για τη διεπίδραση, μπορεί να συνδεθεί με την οικοδόμηση μιας ευρύτερης κοινωνικής ταυτότητας οποίους οι γλωσσικές τοποθέτησή

τους

τόσο

και να αναδείξει τους τρόπους με τους

επιλογές απέναντι

των χαρακτήρων στους

άλλους

συμβάλλουν στην αναπαριστώμενους

χαρακτήρες, όσο και απέναντι στις κυρίαρχες ιδεολογικοπολιτικές αξίες. Ειδικότερα, στην εργασία αυτή θα εστιάσουμε στις ερωτήσεις χωρίς προσδοκία απάντησης και θα εξετάσουμε τις ταυτότητες που οικοδομούν οι γυναικείοι χαρακτήρες στον θεατρικό λόγο, με βάση τις επιμέρους λειτουργίες που επιτελούν οι ερωτήσεις αυτές.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /56/

Η ΜΟΡΦΩΣΗ ΩΣ ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ (;) ΈΜΦΥΛΕΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ

ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΜΟΥΤΖΑΝ-ΜΑΡΤΙΝΕΓΚΟΥ

Κατσαβέλη Ελένη Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας Α.Π.Θ. eleni01_@hotmail.com

Η αυτοβιογραφική επιχείρηση συνιστά μια μορφή κειμενικής πρακτικής στην οποία οι έμφυλες αναπαραστάσεις επιβεβαιώνονται και συντηρούνται, αλλά και αναθεωρούνται και επανακατασκευάζονται. Εκκινώντας από την παραπάνω αρχή, η παρούσα ανακοίνωση φιλοδοξεί να μελετήσει το βαθμό κατά τον οποίο

τα γυναικεία και ανδρικά πρόσωπα της

αυτοβιογραφίας

της

Μαρτινέγκου προσαρμόζονται στις πολιτισμικά κατασκευασμένες έννοιες της αρρενωπότητας και της θηλυκότητας, ή τις αποδομούν. Η κοινωνία του 19ου αιώνα είχε κατασκευάσει μια τυπική εικόνα γύρω από την έννοια της θηλυκότητας, η οποία είχε μάλιστα αναχθεί σε γενική κατηγορία. Η εικόνα αυτή συναπαρτίζονταν από συγκεκριμένες συνδηλώσεις, όπως της ομορφιάς, της χάρης, της ταπεινότητας, της αυτο-πειθαρχίας, της εσωτερίκευσης της κατωτερότητας, του γάμου ως αποκλειστικού προορισμού, του αποκλεισμού από τη δημόσια σφαίρα και του περιορισμού τους στο χώρο του σπιτιού. Με εργαλείο τα παραπάνω, η έρευνα επιδιώκει να εξετάσει τα σημεία στα οποία η αυτοβιογραφία της Μουτζάν ταυτίζεται με τις συμβατικές αυτές όψεις της θηλυκότητας, καθώς και αυτά στα οποία αποκλίνει. Η προβολή της ιδανικής θηλυκότητας με τον περιορισμό των γυναικών στην ιδιωτική σφαίρα, έστρεψε τις γυναίκες στη δημιουργία ισχυρών δεσμών με τις υπόλοιπες του σπιτικού χώρου, αποδίδοντας στους δεσμούς αυτούς μια ιδεολογική λειτουργία.4 Η Ελισάβετ εγγράφεται στο πλαίσιο αυτό, τόσο με τον τρόπο που επιλέγει να αναπαραστήσει τις γυναίκες του οικογενειακού της περιβάλλοντος, όσο και με τους δεσμούς που οικοδομεί μαζί τους. Κατά 4

Ελένη Βαρίκα, Η εξέγερση των κυριών: Η γένεση μιας φεμινιστικής συνείδησης στην Ελλάδα,18331907, Αθήνα, Ίδρυμα Έρευνας και Παιδείας της Εμπορικής Τράπεζας της Ελλάδος, 1987, 177.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /57/

συνέπεια, το ερευνητικό ενδιαφέρον θα επικεντρωθεί στη σχέση της Μουτζάν με τα υπόλοιπα θηλυκά μέλη, αλλά και στις στρατηγικές αναπαράστασης των γυναικείων χαρακτήρων. Η αρρενωπότητα είναι και αυτή μια πολιτισμικά κατασκευασμένη κατηγορία, που προϋποθέτει την επίτευξη κατορθωμάτων στο δημόσιο βίο. Εκφραστές της στην αυτοβιογραφία αποτελούν ο πατέρας, ο θείος, ο αδελφός, ο σύζυγος και ο γιος της Μουτζάν. Από αυτούς, περισσότερο ενδιαφέρουσα μοιάζει η περίπτωση του πατέρα, διότι ενώ κατά κύριο λόγο εφαρμόζει τις αρχές της αρρενωπότητας, δεν συγκαταλέγει το σύνολο των συστατικών της, ούτε ακολουθεί το πρότυπο αυτό αδιαφοροποίητα οποιαδήποτε χρονική στιγμή. Τουναντίον, σε ορισμένα σημεία αναδύονται ρωγμές που διαβρώνουν τη φαινομενικά ολιστική αυτή εικόνα, με αποτέλεσμα στοιχεία δηλωτικά της αρρενωπότητας να μεταφέρονται την ίδια στιγμή στην Ελισάβετ. Με βάση τα παραπάνω, η έρευνα σκοπεύει να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η αυτοβιογραφία της Μουτζάν, ενώ αναπαριστά γυναικείες και ανδρικές ταυτότητες που είναι συμβατές με τους παραδοσιακούς ορισμούς της θηλυκότητας από τη μια και της αρρενωπότητας από την άλλη, κατά διαστήματα αλλοιώνει τις στερεοτυπικές αυτές αναπαραστάσεις, καθώς τα στοιχεία που συναπαρτίζουν τις ανδρικές και γυναικείες υποκειμενικότητες, άλλοτε σε μικρότερο και άλλοτε σε μεγαλύτερο βαθμό, αρνούνται να συμμορφωθούν θηλυκότητας.

με

τις

κυρίαρχες

συνδηλώσεις

αρρενωπότητας

και

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /58/

ΈΜΦΥΛΕΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΣΧΖΣΕΙΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ: ΑΛΛΟΕΘΝΕΙΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΤΗ ΛΕΣΧΗ ΚΑΙ ΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΧΙΜΑΙΡΑ

Καϋσίδου Βασιλική MA Student, University of Oxford kaisidou.vas@gmail.com

Αντικείμενο της παρούσας ανακοίνωσης είναι το ζήτημα της ετερότητας και έμφυλης ταυτότητας, όπως παραδειγματικά φωτίζεται στη Λέσχη του Σ. Τσίρκα και τη Μ. Χίμαιρα του Μ. Καραγάτση. Ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα κρίνεται η συγκριτική θεώρηση της λογοτεχνικής αναπαράστασης του άλλου σε δύο έργα ανδρικής γραφής, τα οποία, αν και ανήκουν σε διαφορετικά κοινωνικό-πολιτικά

συμφραζόμενα,

φέρουν

θεματολογική-

ιδεολογική

συνάφεια. Κέντρο βάρους της ανάλυσης θα αποτελέσει το σημείο τομής εθνικής και έμφυλης ετερότητας, το οποίο αποκαλύπτει τη συχνά αφανή διαπλοκή των δύο αυτών συνιστωσών της ταυτότητας. Η επεξεργασία του όρου «εθνοσεξουαλικότητα»5 μας παρέχει ένα συνθετικό πλαίσιο εξέτασης των τρόπων με τους οποίους η εθνική και σεξουαλική απόκλιση από τα κανονιστικά πρότυπα μεταβάλλει τη θέση των γυναικείων χαρακτήρων μέσα στο

νέο

κοινωνικό-πολιτισμικό

περιβάλλον

και τις

καταδικάζει

στην

περιθωριοποίηση. Ο εγκλιματισμός στον νέο τόπο προσκρούει στις ισχυρές αντιστάσεις μιας συνεκτικής κοινότητας, εχθρικής προς το γυναικείο φύλο. Ακόμη, η αποκοπή

από τη συλλογική ομάδα καταγωγής οδηγεί τις ηρωίδες σε μια

κατάσταση «εξορίας» και στη συνακόλουθη αποξένωση. Στα δύο έργα υιοθετείται το διπολικό σχήμα «αρρενωπότητα» vs. «θηλυκότητα», με την ανδρική ισχύ, επιθετικότητα, ορθολογισμό να αντιτίθεται στη γυναικεία αδυναμία, αισθησιασμό, ένστικτο. Η βίωση του έρωτα ως ζωικού πάθους, η 5

Ο όρος “εθνοσεξουαλικότητα”(ethnosexuality) εισήχθη από την J. Nagel και αναφέρεται στη διάδραση μεταξύ εθνικότητας, φυλής και σεξουαλικότητας και στον τρόπο, με τον οποίο αλληλοεπηρεάζονται και αλληλοκαθορίζονται, ως προς τη συμβολή τους στην κατασκευή της ατομικής ταυτότητας. Βλ. Joane Nagel, Race, Ethnicity and Sexuality: Intimate Intersections, Forbidden Frontiers, New York, Oxford: Oxford University Press 2003.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /59/

εμπλοκή σε βίαιες ερωτικές ενώσεις και η τελική λύτρωση μέσω της μητρότητας αποτελούν σημεία κοινά. Η θηλυκότητά δαιμονοποιείται, συχνά στηλιτεύεται6, ενώ αναδεικνύεται εμφατικά η σεξουαλική πτυχή του γυναικείου σώματος, το οποίο μετασχηματίζεται σε πεδίο άσκησης της ανδρικής εξουσίας. Εύλογα αποδεικνύεται πως η ανδροκεντρική προοπτική νομιμοποιεί τη γυναικεία υποταγή στον πατριαρχικό λόγο. Ακολουθείται η συγκριτική μεθοδολογία, αξιοποιώντας τα εργαλεία αφηγηματολογίας του G. Genette, καθώς και το επιστημολογικό υπόβαθρο των Θεωριών Εθνους, Φύλου και Ταυτότητας (S. Hall, J. Butler, D. Tziovas et al.), με εφαρμογή σε συγκεκριμένα γλωσσικά παραδείγματα. Η μελέτη μας ανιχνεύει

και

αποκωδικοποιεί

τον

ιδεολογικό

χαρακτήρα

του

μυθιστορηματικού λόγου, αρθρώνοντας τα συμπεράσματά της σε δύο άξονες: αφενός στη κρυμμένη εθνοσεξουαλική διάσταση της κοινωνικής απομόνωσης και εθνικής σύγκρουσης αφετέρου στις εξουσιαστικές δομές των κοινωνικών σχέσεων

και

την

αντιμετώπιση

της

γυναίκας

ως

αδιαμεσολάβητης

σεξουαλικότητας. Η παρούσα μελέτη εντάσσεται στο πλαίσιο ανάδειξης της χρησιμότητας των ανωτέρω ερμηνευτικών μεθόδων ως αποκαλυπτικών αναγνωστικών εργαλείων –κατ’ αρχάς– στα υπό εξέταση κείμενα, αλλά και ευρύτερα βοηθητικών

στην

προσέγγιση

ζητημάτων

ταυτότητας,

όπως

αυτά

ξεδιπλώνονται στο λογοτεχνικό συνεχές.

Στη Λέσχη τα αίτια της γυναικείας υποβάθμισης είναι ταξικά-πολιτικά ενώ στη Μ. Χίμαιρα ένα κράμα «βιολογισμού» και μεταφυσικής.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /60/

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΦΥΛΟΥ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΗΜΕΡΑ: ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΗΡΩΑΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΚΩΝ ΤΟΥΣ ΧΡΟΝΩΝ;

Κίτσιου Ιωάννα, Συγκιρίδου Ευαγγελία 6ο Διαπολιτισμικό Σχολείο Ευόσμου kitsou.ioanna@gmail.com, lia.sygki@gmail.com

Η έρευνα σχετικά με το φύλο και τη λογοτεχνία απασχολεί την εκπαιδευτική κοινότητα εδώ και αρκετά χρόνια και εστιάζει, ως τώρα, στην καταγραφή των χαρακτηριστικών

των

ηρωίδων:

πόσο

δυναμικές

είναι,

τι

πρότυπα

αναπαράγουν, ποιος είναι ο ρόλος τους στην πλοκή της ιστορίας. Σε αυτή την έρευνα7, στην οποία συμμετέχουν μαθητές της Ε Δημοτικού που παρακολουθούν το μάθημα της φιλαναγνωσίας, το επίκεντρο δεν είναι πια το κορίτσι-ηρωίδα της λογοτεχνίας, αλλά το αγόρι. Υπάρχουν καινούρια χαρακτηριστικά που αναδύονται στα αγόρια - ήρωες των σύγχρονων παιδικών βιβλίων; Πόσο ανιχνεύσιμα είναι από τους μικρούς αναγνώστες; Μπορεί ένα πρόγραμμα φιλαναγνωσίας να αποτελέσει τη βάση για να ξεκινήσουμε μια συζήτηση που να αφορά στους ρόλους κάθε φύλου μέσα από λογοτεχνικούς ήρωες; Στην αρχή συγκεντρώσαμε τις αντιλήψεις των παιδιών σε σχέση με το ανδρικό και το γυναικείο φύλο μέσα από ένα ερωτηματολόγιο. Στη συνέχεια οργανώσαμε

δραστηριότητες

παραγωγής

γραπτού

λόγου

γύρω

από

αποσπάσματα δύο βιβλίων8 που έθιγαν ζητήματα ρόλου του φύλου. Συγκεκριμένα ζητήθηκε από τα παιδιά α) να συνθέσουν φανταστικούς διαλόγους που θα αποτελούσαν τη συνέχεια της ιστορίας και β) να γράψουν κομμάτι της ιστορίας μέσα από τα μάτια ενός άλλου ήρωα (αντίθετου φύλου). Αφού συγκεντρώσαμε τα κείμενα των παιδιών, σημειώσαμε αντιλήψεις και οπτικές και για τα δύο φύλα, αντιλήψεις που αναπαράγουν ή όχι 7

..η οποία εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πρόγραμμα του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης με υπεύθυνη την Καθηγήτρια της Παιδαγωγικής Σχολής κα Μένη Κανατσούλη. Στην έρευνα αυτή συμμετείχαν και άλλοι εκπαιδευτικοί. 8 «Ο αδερφός της Ασπασίας» του Μ. Κοντολέων και το κείμενο «Πόδια ποδοσφαιριστή» από τη συλλογή «Όλη η Γη μια μπάλα». Είναι δύο από τα προτεινόμενα βιβλία του προγράμματος.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /61/

στεροετυπικά πρότυπα. Συγκρίναμε τις απόψεις των αγοριών με αυτές των κοριτσιών. Επιπλέον, με ένα ακόμη ερωτηματολόγιο, συγκρίναμε τις αρχικές απόψεις των παιδιών με αυτές που παρουσίασαν μετά τη λήξη του προγράμματος. Στην αρχή και τα αγόρια και τα κορίτσια αποδίδουν στερεοτυπικά χαρακτηριστικά στους ήρωες και τις ηρωίδες· οι επιλογές, όμως, των κοριτσιών ειδικά για τα αγόρια-ήρωες δεν είναι απόλυτα στερεοτυπικές. Τα αγόρια της τάξης, μετά τη λήξη του προγράμματος, αποδέχονται λιγότερο στερεοτυπικά χαρακτηριστικά για τα αγόρια-ήρωες. Η συμβολή του προγράμματος έγκειται στο ότι είχαμε την ευκαιρία να δείξουμε στους μαθητές μας ότι μπορούν να έχουν επιλογές συμπεριφοράς και ταυτότητας που να επεκτείνονται πέρα από τις προκαθορισμένες και ίσως περιοριστικές στερεοτυπικές συμπεριφορές σχετικά με το φύλο.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /62/

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΕΚΤΟΣ ΤΩΝ ΚΑΝΟΝΩΝ ΣΤΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ «ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΩΝ» ΗΡΩΙΔΩΝ

Κοντογεώργη Θεοδώρα ΠΜΣ Νεοελληνικής Φιλολογίας, Τμήμα Φιλολογίας ΕΚΠΑ cptheodora@gmail.com

Στην

παρούσα

ανακοίνωση

μελετάται

το

θέμα

του

λογοτεχνικά

αναπαριστώμενου στιγματισμού των γυναικών της αντίστασης ενάντια σε κάθε μορφή καθεστώτος, όπως αυτός εμφανίζεται σε πεζογραφικά κείμενα της θεματικής του Πολέμου (εθνικού και εμφύλιου), της Κατοχής και της Αντίστασης. Διερευνάται η ποιητική του στίγματος κυρίως σε σχέση με την έμφυλη διαφορά, γι’ αυτό η προσέγγιση πραγματοποιείται υπό το πρίσμα των κονστρουκτιβιστικών θεωριών, συνεπικουρούμενων από τις θέσεις της φεμινιστικής κριτικής. Ως στίγμα, δε, νοείται εκείνο που, σύμφωνα με τον Goffman, είναι μη συμβατό με τα στερεοτυπικά γνωρίσματα μιας κατηγορίας, ενώ ο φορέας του δεν πληροί με ικανοποιητικό και επαρκή τρόπο τις προσδοκίες περί κοινωνικής ταυτότητας. Το θέμα αφορά στις γυναίκες που, εξ αιτίας ενός αντικαθεστωτικού φρονήματος, αφιερώνονται σε μιαν ιδεολογία και ως τέτοιες παραβαίνουν τους κανόνες εξουσίας. Οι «αφιερωμένες» ηρωίδες εμπλέκονται στη δράση του αντιστασιακού αγώνα, ως αγωνιζόμενες ή πολιτικά διωκόμενες στη διάρκεια της Κατοχής, ή αργότερα, στα γεγονότα του Εμφυλίου πολέμου, ως ιδεολογικά διαφορετικές και αποδιοπομπαίες. Η διαφορετικότητά τους εκκινεί από ένα προσωπικό τους ελάττωμα, συχνά παιδιόθεν, ωστόσο, εξελικτικά διαμορφώνουν μιαν ολόκληρη ομάδα με κοινά οράματα, κοινή πορεία και κοινή τύχη. Όπως θα φανεί κατά τη διερεύνηση του θέματος, οι μυθιστορηματικές ηρωίδες που μετέχουν στην εκάστοτε μορφή Αντίστασης ορίζονται ως πολλαπλή απειλή για την επιβίωση της οικογένειας και της κοινότητας, καθώς ακυρώνουν τους μηχανισμούς επιβολής της εξουσίας, την πατρογραμμική

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /63/

δομή της κοινωνίας και τις στερεοτυπικές, κατά Butler, παραστασιακές επιτελέσεις –με την κατάργηση των κανόνων και αρετών που αρμόζουν στη γυναικεία φύση. Γι’ αυτό αντιμετωπίζονται με καχυποψία, παρωδούνται και αποκλείονται από την έμφυλα νοούμενη ευτυχία. Μάλιστα, η ποιητική και η πολιτική του επιδιωκόμενου κάθε φορά νοήματος, η ρητορική και οι πρακτικές του στιγματισμού, είναι εξίσου πολεμικές με το πνεύμα της εποχής αναφοράς, ενώ παρουσιάζουν μια σημαντική σύγκλιση και ομοιογένεια μεταξύ των συγγραφέων, ακόμη και όταν αυτοί δέχονται το στίγμα ως κατασκευή. Θέση, τελικά, της παρούσας μελέτης είναι ότι, αν και τα περισσότερα πεζογραφικά κείμενα της ιστορικά προσδιορισμένης πολεμικής θεματικής επιχειρούν να αποδώσουν έναν νέο τύπο γυναίκας, που βαίνει προς τη χειραφέτηση και την ανεξαρτησία, αυτή στην ουσία παραμένει εγκλωβισμένη σε νέες μορφές περιορισμού, ανεπτυγμένες ειδικά για τα νέα ιστορικοπολιτικά δεδομένα.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /64/

ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΟ ΛΥΚΕΙΟ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗΣ ΤΩΝ ΕΦΗΒΙΚΩΝ ΤΑΥΤΟΤΗΤΩΝ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ (ΑΝΤΙ) ΣΕΞΙΣΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ

Κουτσιμπέλη Όλγα Υποψήφια Διδάκτωρ Εφαρμοσμένης Γλωσσολογίας Τμήμα Φιλολογίας Α.Π.Θ. koutsimpeli@sch.gr

Στο άρθρο αυτό επιχειρώ να παρουσιάσω το θέμα του σχολικού γλωσσικού σεξισμού, σύμφωνα με την τριμερή ανάλυση που ακολουθείται από τον Fairclough στα πλαίσια της Κριτικής Ανάλυσης Λόγου (1989 & 1992) και αντιστοιχεί στα εξής στάδια: α) Περιγραφή γλωσσικών στοιχείων (κείμενο), β) Ερμηνεία των σχέσεων μεταξύ του κειμένου και της διεπίδρασης (σχέσεις συμμετεχόντων ατόμων, συνομιλιακά γεγονότα κλπ) και γ) Εξήγηση της σχέσης μεταξύ της διεπίδρασης και του κοινωνικού πλαισίου (κοινωνική ανάλυση, θεσμικές περιστάσεις, κοινωνικός έλεγχος, εξουσία κλπ). Υλικό αποτελεί μία απομαγνητοφωνημένη διδακτική ώρα στο μάθημα της Έκφρασης-Έκθεσης Γ′ λυκείου (η τάξη αποτελείται από 26 μαθητές/τριες και τον διδάσκοντα και η αναλογία φύλου είναι 24 κορίτσια και 2 αγόρια) σε πόλη της κεντρικής Μακεδονίας. Αρκετά από τα γλωσσικά στοιχεία που θα αναφερθούν δεν είναι αμιγώς σεξιστικά. Λειτουργούν όμως ως τέτοια στις συγκεκριμένες συνομιλιακές περιστάσεις. Υπό άλλες συνθήκες θα φανέρωναν ίσως κάποιο είδος γλωσσικής και θεσμικής κυριαρχίας και θα είχαν ενδεχομένως διαφορετικές ερμηνευτικές διαστάσεις. Επομένως, η συγκεκριμένη μελέτη είναι ενδεικτική πιθανών σεξιστικών γλωσσικών στοιχείων ή στοιχείων που κάποτε λειτουργούν ως τέτοια στα σχολικά συνομιλιακά πλαίσια. Ενδεικτικές είναι και οι παρατηρήσεις που ακολουθούν (ερμηνεία-εξήγηση). Ειδικότερα συμπεράσματα και κυρίως σύγκριση θα προέκυπταν από τη συνεξέταση αρκετών ωρών γλωσσικής

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /65/

διδασκαλίας. Το ζητούμενο ωστόσο είναι πώς οδηγούμαστε στη συγκρότηση των εφηβικών ταυτοτήτων με πλαίσιο αναφοράς τον (αντι)σεξιστικό λόγο.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /66/

ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΗΡΩΑ ΣΤΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΕΡΓΑ: «ΟΙ ΑΛΗΘΕΙΕΣ ΤΩΝ ΆΛΛΩΝ» (ΘΕΜΕΛΗ), «ΜΟΣΚΩΒ ΣΕΛΗΜ» (ΒΙΖΥΗΝΟΥ) ΚΑΙ «ΙΣΜΑΗΛ ΦΕΡΙΚ ΠΑΣΑ» (ΓΑΛΑΝΑΚΗ)

Κωστούδα Σμαραγδώ

Βλαχάβα Ευανθία

Εκπαιδευτικός Α/θμιας, Α.Π.Θ.

Φιλόλογος στη Β/θμια Εκπαίδευση,

smaragdo23@hotmail.com

Α.Π.Θ. vlachava-@sch.gr

Αναμφίβολα στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, της ραγδαίας επικοινωνίας, των ασθματικών ρυθμών και της έντονης μεταναστευτικής κίνησης βαίνουμε όλο και περισσότερο από την ιδέα της εθνικής ταυτότητας προς μια διαπολιτισμική ταυτότητα. Οι συνεχιζόμενες τάσεις που αναδιαμορφώνουν την κοινωνία αντικατοπτρίζονται και σε επίπεδο λογοτεχνικής παραγωγής, καθώς η λογοτεχνία συχνά αναπαριστά την πραγματικότητα,

νοηματοδοτεί και

εκφράζει συναισθήματα μέσα από τις λογοτεχνικές αναπαραστάσεις. Κατά συνέπεια η λογοτεχνία αντικατοπτρίζει Επίσης κάποτε εκφράζει ή πραγματικότητα.

Συχνά

οι

ιδέες,

φωτίζει ήρωες

των

αξίες, στάσεις, ιδεολογία.

την κοινωνική και ιστορική μυθιστορημάτων

βρίσκονται

αντιμέτωποι με τα βασανιστικά ερωτήματα: «ποιος είμαι, σε ποια πατρίδα ανήκω, πώς με βλέπουν οι άλλοι». Στην παρούσα εργασία θα διερευνήσουμε την αποτύπωση των περιορισμών αλλά και το βαθμό αυτονομίας και διλημμάτων στην επιλογή της εθνικής ταυτότητας από τον ήρωα. Το μυθιστόρημα «Οι αλήθειες των άλλων» είναι μυθιστόρημα διλημμάτων μεταξύ δύο ταυτοτήτων σε ρευστότητα: Τούρκος – Ρωμιός, αρσενικός-ομοφυλόφιλος, αριστερός-Βενιζελικός. Αξίζει να τονισθεί πως οι ήρωες στα μυθιστορήματα «Μοσκώβ Σελήμ» του Βιζυηνού και «Ισμαήλ Φερίκ Πασά» της Γαλανάκη αντιμετωπίζουν διλήμματα στην επιλογή ταυτότητας και για μέρος της ζωής τους ταλαντεύονται ανάμεσα σε δύο ή περισσότερες ταυτότητες. Στην ουσία η ανάγνωση παρατηρεί πώς

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /67/

αποτυπώνεται το θέμα «κατασκευή της ταυτότητας», ποια τα συστατικά στοιχεία δόμησής της, πού είναι ο μύθος και πού η αλήθεια, το βασανιστικό ερώτημα της αμφιβολίας στην επιλογή της ταυτότητας, πώς φτάνουμε στην ανατροπή και αποδόμηση της ταυτότητας του κεντρικού ήρωα.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /68/

Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ «ΕΑΥΤΟΥ» ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΘΝΙΚΩΝ «ΑΛΛΩΝ» ΣΤΑ «ΚΕΙΜΕΝΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ» ΤΗΣ Γ' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Λιμπιτσιούνη Ανθή Υποψήφια Διδάκτωρ Α.Π.Θ. antglimp@gmail.com

Αντικείμενο της εργασίας αυτής αποτελεί η εικόνα του εθνικού «εαυτού» και των εθνικών «άλλων», όπως σκιαγραφείται στα σχολικά εγχειρίδια «Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» της Γ' Γυμνασίου,9 τα οποία υπακούν σε μία ιστορική – γραμματολογική διάρθρωση της ύλης, υπηρετώντας το σχήμα της συνέχειας της ελληνικής λογοτεχνίας και του ελληνικού πολιτισμού. Βασικό άξονα της αποτελεί η πεποίθηση ότι τα σχολικά εγχειρίδια αποτελούν φορείς ιδεολογίας. Υπό το πρίσμα αυτό, η απόσπαση των λογοτεχνικών κειμένων από το πλαίσιο στο οποίο δημιουργήθηκαν, ώστε να χρησιμοποιηθούν για τη διδασκαλία

της

λογοτεχνίας

στο

σχολείο,

έχει

ως

αποτέλεσμα

το

μετασχηματισμό τους, προκειμένου να εξυπηρετήσουν τους ιδεολογικούς σκοπούς της εκπαίδευσης. Αντικείμενο ανάλυσης αποτελούν τα εισαγωγικά σημειώματα που παρατίθενται τόσο στην αρχή της κάθε ενότητας όσο και πριν από κάθε λογοτεχνικό κείμενο, οι ερωτήσεις και οι εργασίες που πλαισιώνουν κάθε λογοτεχνικό κείμενο ξεχωριστά, καθώς και το κριτήριο της επιλογής όχι μόνο των συγκεκριμένων λογοτεχνικών κειμένων, αλλά και των αποσπασμάτων που παρατίθενται από τα κείμενα αυτά, προκειμένου να διαπιστωθεί ο τρόπος, με τον οποίο το περιεχόμενο τόσο των εισαγωγικών σημειωμάτων όσο και των 9

Αντικείμενο μελέτης αποτελούν τα σχολικά εγχειρίδια Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ' Γυμνασίου, των Παναγιώτη Καγιαλή, Χριστίνα Ντουνιά και Θεοδώρα Μέντη, η πρώτη έκδοση του οποίου πραγματοποιήθηκε το σχολικό έτος 2006 – 2007 και Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ' Γυμνασίου, των Νίκου Γρηγοριάδη, Δημήτρη Καρβέλη, Χρήστου Μηλιώνη, Κωνσταντίνου Μπαλάσκα και Γιώργου Παγάνου, το οποίο αποτελεί αναθεώρηση της πρώτης έκδοσης του 1979 (η αναθεώρηση του σχολικού εγχειριδίου πραγματοποιήθηκε κατά το σχολικό έτος 2001 – 2002).

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /69/

συνοδευτικών

ερωτήσεων

επηρεάζει

αφενός

την

πρόσληψη

των

λογοτεχνικών κειμένων από τους μαθητές και αφετέρου την αναπλαισίωσή τους κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας. Απώτερος στόχος της εργασίας είναι να διερευνηθεί ο ρόλος που διαδραματίζουν ως προς τη διαμόρφωση της εικόνας του εθνικού «εαυτού», βασικά ιδεολογήματα που αναπαράγονται μέσα από τον επίσημο σχολικό λόγο, όπως: α) η αδιάσπαστη συνέχεια και η ομοιογένεια του ελληνικού έθνους, β) η σύνδεση της αρχαιότητας με το νεοελληνικό παρόν, γ) η ανιστορική προσέγγιση του παρελθόντος, δ) ο ηρωισμός ως στοιχείο της εθνικής ταυτότητας και ε) ο ρόλος της Ορθοδοξίας στη διαμόρφωση της εθνικής ταυτότητας. Παράλληλα, αντικείμενο μελέτης στα δύο υπό εξέταση σχολικά εγχειρίδια αποτελούν τα λογοτεχνικά κείμενα που αναφέρονται στους εθνικούς «άλλους», οι οποίοι όμως δεν παρουσιάζονται αυτόνομα, αλλά πάντοτε σε σχέση με τον εθνικό «εαυτό». Στο πλαίσιο αυτό, εξετάζονται οι αναφορές στους λαούς της Βαλκανικής Χερσονήσου και σε εκείνους της Δυτικής Ευρώπης, αλλά και ο αξιολογικός χαρακτήρας που μπορεί να υποκρύπτουν οι αναφορές αυτές, ιδιαίτερα ως προς τη συμβολή των εθνικών «άλλων» στη διαμόρφωση της φυσιογνωμίας του νεοελληνικού πολιτισμού. Και τούτο διότι αν και στα δύο υπό εξέταση σχολικά εγχειρίδια, οι πολιτισμικές επιδράσεις δεν εκλαμβάνονται ως αλλοίωση, υποστηρίζεται ότι οι επιρροές που δέχτηκε ο ελληνικός πολιτισμός στο πέρασμα των αιώνων, προέρχονται αποκλειστικά και μόνο από την «προηγμένη» Δύση. Ως εκ τούτου, αποσιωπώνται όλα εκείνα τα στοιχεία που άντλησε ο ελληνικός πολιτισμός από την πολιτισμική παράδοση της Ανατολής, η συνεισφορά της οποίας υποτιμάται έναντι της πολιτισμικά «ανώτερης» Δύσης, αναπαράγοντας την εθνοκεντρική και ευρωπαιοκεντρική αντίληψη, που διέπει τον επίσημο σχολικό λόγο.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /70/

Η ΚΑΤΑΔΙΚΗ ΤΗΣ ΕΡΩΤΙΚΗΣ ΕΠΙΘΥΜΙΑΣ ΠΡΟΣ ΧΑΡΙΝ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ

ΤΑΣΣΩ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΩΣ ΛΕΒΕΝΤΗ

Λούνης Ανδρέας Μεταπτυχιακός Φοιτητής, Τμήμα Φιλολογίας Α.Π.Θ. anlounis@hotmail.com

Παρά τις αναμφισβήτητες λογοτεχνικές της αρετές η Τασσώ του Αχιλλέως Λεβέντη απετέλεσε ένα από τα πιο παραγκωνισμένα πεζογραφικά έργα του 19ου αιώνα. Εκδομένο σε βιβλίο το 1858 και ακολουθώντας τις συμβάσεις του ιστορικού μυθιστορήματος χαρακτηρίστηκε ως το πρώτο νεοελληνικό ψυχογραφικό κείμενο και έχουν ανιχνευθεί σε αυτό πρώιμα ρεαλιστικά στοιχεία. Ένα από τα κύρια θέματα που εισάγεται σε αυτό είναι η αναπαράσταση και ο τρόπος λειτουργίας της ερωτικής επιθυμίας στα πλαίσια διαφυλετικών

και

ετερόθρησκων

ερωτικών

σχέσεων.

Συγκεκριμένα

περιγράφεται η έλξη και ο έρωτας που αισθάνεται η ομώνυμη ηρωίδα του κειμένου για τον Τουρκαλβανό Μουσταφά. Μολονότι αποβαίνει άκαρπη η σχέση και η Τασσώ μαχαιρώνει τον επίδοξο εραστή της, όταν εκείνος επιχειρεί να την βιάσει, συνεχίζει να βασανίζεται λόγω της επιθυμίας που ένιωσε για αυτόν, γεγονός που την οδηγεί στον εκούσιο εξισλαμισμό της και στο γάμο με τον Μπέη Μώρα-Βαλεσή Χουρσίτη. Το έργο βρίσκεται σε συστοιχία με τις αναζητήσεις και τους προβληματισμούς και άλλων λογοτεχνών της εποχής για το κατά πόσο είναι εφικτή και ηθικά νόμιμη και ωφέλιμη η σύναψη και η τελεσφόρηση των ερωτικών σχέσεων Ελλήνων με αλλοεθνείς και ειδικά αλλόθρησκους και πρώην κατακτητές του ελληνικού λαού. Η θέση που παίρνει το κείμενο πάνω στο ζήτημα εγγράφεται στην κυρίαρχη ιδεολογία της εποχής, που απορρίπτει την ύπαρξη των συγκεκριμένων σχέσεων προκειμένου να διαφυλαχθεί η ακεραιότητα και η καθαρότητα της εθνικής ταυτότητας. Η παρούσα εργασία επιχειρεί να αναδείξει, μέσα από τους τρόπους που παριστάνεται η αποτύπωση της ερωτικής επιθυμίας στην κεντρική ηρωίδα,

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /71/

τους μηχανισμούς συγκρότησης της ελληνικής εθνικής ταυτότητας κατά τον 19ο αιώνα. Επιχειρείται να αναδειχθεί ότι κατά τον 19ο αιώνα, εποχή που αναδεικνύεται η έννοια του έθνους, ότι έστω και μέσω της ατελέσφορης ερωτικής γνώσης του εχθρικού άλλου συστήνεται πληρέστερα η εθνική αυτογνωσία. Διερευνούνται επίσης τα χαρακτηριστικά του είδους του ιστορικού μυθιστορήματος που συμβάλλουν σε αυτόν τον σκοπό. Τέλος, μελετούνται οι συνέπειες και οι μεταβολές που υφίστανται στη δόμηση της εθνικής τους ταυτότητας, όσοι τόλμησαν να υπερβούν τα εσκαμμένα και να συνάψουν, είτε στην πραγματικότητα είτε στη φαντασία τους, σχέσεις με τον ετεροεθνή και ετερόθρησκο άλλο.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /72/

ΤΑΚΗΣ ΠΑΠΑΤΣΩΝΗΣ: Ο ΠΟΙΗΤΗΣ ΜΕΤΕΩΡΟΣ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΑ «ΕΝΔΟΞΑ ΚΑΙ ΣΕΒΑΣΜΙΑ ΤΥΠΙΚΑ ΑΝΑΤΟΛΗΣ ΚΑΙ ΔΥΣΗΣ»*

Μακρυδήμας Βασίλης Υποψήφιος Διδάκτωρ, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων billmakrid@yahoo.gr

Ο Τάκης Παπατσώνης καλύπτει παραγωγικά την περίοδο πριν και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο οποίος σηματοδοτεί μία πολυπαραγοντική τομή στην ιστορία της ανθρωπότητας. Από το 1913, οπότε πρωτοεμφανίζεται στα ελληνικά γράμματα, αυτοσυστήνεται ως χριστιανός σε επίπεδο ποιητικής έμπνευσης, ταυτότητα που θα διατηρήσει με θέρμη μέχρι το τέλος της ζωής του. Η ενσωμάτωση λατινικών φράσεων, πολλές φορές προερχόμενων από την Καθολική Βουλγάτα, αλλά και η σύνθεση ποιημάτων κατά το πρότυπο του βιβλικού verset, το οποίο καλλιέργησε κατά κόρον ο Paul Claudel, περιέστρεψε από την πρώτη στιγμή τη συζήτηση γύρω από τη φύση της πίστης του: Ορθόδοξος ή Καθολικός. Παράλληλα, οι έντονες χριστιανικές αποχρώσεις που αναδεικνύουν όχι μόνο οι ποιητικές του μετουσιώσεις, αλλά και το υπόλοιπο συγγραφικό του έργο –δοκιμιακό-κριτικό, μεταφραστικό, ταξιδιωτικές-οδοιπορικές καταγραφές- τον καθιστά, ίσως, τη μοναδική περίπτωση ποιητή αποκλίνοντος από το καθιερωμένο φάσμα της ελληνικής νεωτερικότητας. Όπως πολλές φορές γράφθηκε ο Παπατσώνης ηλικιακά ταυτίζεται με την γενιά του '20 και τεχνοτροπικά συμπορεύεται με τη γενιά του '30, καθότι είναι από τους πρώτους που συνθέτει σε ελεύθερο στίχο, χωρίς ωστόσο να ενταχθεί σε κάποια από τις δύο γραμματολογικές κατηγορίες. Τόσο στην πρώτη ολοκληρωμένη ποιητική συλλογή του Εκλογή Α΄ το 1934, όσο και στις άλλες δύο, την κατοχική Ursa Minor το 1944 και την ύστερη Εκλογή Β΄ το 1962, ο ποιητής επιχειρεί να ανακαλύψει τις εσωτερικές μεταλλάξεις του ανθρώπου

σε

έναν

κόσμο

ριζικά

αναπτυσσόμενο

και

τεχνολογικώς

ανανεούμενο με βαθειά εδραιωμένη την χριστιανική του πίστη. Βέβαια, οι

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /73/

χρονολογικοί δείκτες των συλλογών μόνο συμβατικοί είναι, καθώς πολλά ποιήματα

της

τελευταίας

συμπεριελήφθησαν

στην

έχουν πρώτη.

γραφεί Η

μέχρι

"τακτική"

το

αυτή

1934 του

και

δεν

Παπατσώνη

υπογραμμίζει την θέλησή του να αντλεί έμπνευση με επιμονή πιστού από την κοίτη του χριστιανισμού σε όλο το μάκρος της ποιητικής του παραγωγής. Καθώς θεσμικά η πρωτοποριακή στιχουργία του Παπατσώνη έχει ήδη αναγνωριστεί, εκκρεμεί η λεπτομερέστερη ανάδειξη της θρησκευτικής πνοής του έργου του, η οποία φαίνεται να τον καθιστά έναν ιδιότυπο για τη νεοελληνική λογοτεχνία δημιουργό, επηρεασμένο καθοριστικά από την χριστιανική γραμματεία. Στην παρούσα ανακοίνωση επιχειρώ να ιχνογραφήσω μερικές από τις εκφραστικές εκφάνσεις του ποιητή, οι οποίες αναπαριστούν κομμάτια της θρησκευτικής ταυτότητάς του. Σκοπός είναι να αποκαλυφθεί η σταθερή προσήλωσή του σε ένα ενιαίο δόγμα του χριστιανισμού που ξεκινά από τη ρασιοναλιστική δυτική θεολογία και σταματά στην ανατολική σκέψη με έντονη μία ροπή αποπνευμάτωσης.

* Το απόσπασμα προέρχεται από συνέντευξη-επιστολή του Παπατσώνη στην κυπριακή εφημερίδα Ο Αγών στις 16 Οκτωβρίου 1975, την οποία θησαύρισε ο Αλέξης Ζήρας· βλ. «Ένα αυτο-βιογραφικό κείμενο και δυο επιστολές», εισ.σχόλια Αλέξης Ζήρας, περ. Κ(άππα), τχ. 6, Νοέμβριος 2004, σελ. 32-33.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /74/

FREQUENCY AND EVALUATION OF STRATEGY USE IN SILL QUESTIONNAIRE THROUGH AN INNOVATIVE ELECTRONIC DEVICE APPLIED ON MUSLIM AND CHRISTIAN PUPILS IN THRACE

Μαμουκάρη Περσεφόνη Υποψήφια Διδάκτωρ Δ.Π.Θ. mamoukarip@gmail.com

In the present study an attempt is made to investigate the use of learning strategies in correlation with the confidence of the subjects as to whether and to what extent such strategies enhance their language learning. Forty eight students from the first three grades in a State Secondary school, in Komotini, Thrace, were recruited through convenience sampling, twenty four Christians and twenty four Muslims. There were sixteen learners out of each grade, eight of low and eight of high level in English, four male, four female, forty eight learners altogether, twenty four male and twenty four female students. The innovative element introduced in this study concerns the use of a new application developed on request for this particular study by Nikolaidou (2013), using Visual Basic 2010 with Microsoft Access, which is based on a very simple user interface. The subjects indicated not only the level of frequency of strategy use but also their confidence in those strategies; effectiveness, using the bar introduced by Kambakis Vougiouklis P. and Vougiouklis T. (2008) on their computer, instead of the Likert scale. The time of filling in was minimized by the use of the bar, as participants do not really have to refine differences such as generally not true of me and

somewhat true of me, saving time in this way to devote

to another

parameter The questionnaire used was the translated and validated SILL questionnaire (Gavriilidou 2012). Each of the 50 questions of the original SILL was followed by another question checking the subject’s evaluation of

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /75/

the effectiveness of each strategy, or whether subjects felt confidence using each strategy. That clearly brings the total of the questions to be answered to 100 overall; however, the use of the new electronic tool eliminated both time and effort for the participants, who appeared to get very easily familiarized with the use of the electronic tool. Another great advantage of the tool used is that it provides automatic processing of the data thus saving time and effort. The data analysis revealed deviations between the advanced and the elementary students, with the latter stating less strategy use yet great confidence in their usefulness, whereas the advanced students appeared more conscious of the strategies they used as well as more confident regarding their contribution to the learning procedure. The frequency of strategy use among the advanced students did not show significant differences between both cultural groups, Muslims and Christians. However, despite the improvement in time achieved through the innovative electronic device, the 100-item questionnaire (50 questions for frequency + 50 for confidence) was particularly tiring for the less sophisticated students.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /76/

SPECULUM FEMINAE: ΟΨΕΙΣ ΚΑΙ ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΟΡΤΡΕΤΟΥ ΤΗΣ ΣΕΜΠΡΩΝΙΑΣ ΣΤΟ BELLUM CATILINAE ΤΟΥ ΣΑΛΛΟΥΣΤΙΟΥ

Μαρκούτη Πολυξένη Υποψήφια Διδάκτωρ Α.Π.Θ. markouti@hotmail.gr

Στον πρόλογο του Bellum Catilinae ο Σαλλούστιος κλείνει την παρουσίαση των συνωμοτών με την περιγραφή ενός γυναικείου πορτρέτου εντυπωσιακού και αινιγματικού. Είναι το πορτρέτο της Σεμπρωνίας, μίας εκ των γυναικών που έλαβαν μέρος στη συνωμοσία. Η παρεμβολή του σε ένα καίριο σημείο της αφήγησης και η επιλογή του συγγραφέα να δώσει έμφαση στη σκιαγράφηση μιας γυναικείας προσωπικότητας εγείρουν ερωτήματα σχετικά με την ένταξή του στο ιστορικό και πολιτικό πλαίσιο του έργου και θέτουν υπό αμφισβήτηση την ταύτιση του πορτρέτου με την πραγματική εικόνα της Σεμπρωνίας. Σύμφωνα με την περιγραφή του Σαλλουστίου, η Σεμπρωνία συγκεντρώνει ιδιότητες και προσόντα, τα οποία δεν προσιδιάζουν σε μια ρωμαία δέσποινα. Με την οικειοποίηση της audacia virilis, η οποία αποτελεί προνόμιο και αναπόσπαστο στοιχείο της ανδρικής ταυτότητας, η Σεμπρωνία απομακρύνεται από το πεδίο κοινωνικής δυναμικής των γυναικών και προσεγγίζει εκείνο των ανδρών, αποδεικνύοντας τη ρευστότητα των ορίων ανάμεσα στις κοινωνικές ταυτότητες ανδρών και γυναικών στη ρωμαϊκή κοινωνία. Η ρήξη με τις κοινωνικές συμβάσεις και η παρέκκλιση από την παραδοσιακή νόρμα της

matrona εξυπηρετούν τον ηθικολογικό προσανατολισμό του έργου: η ανατροπή της ισορροπίας στις έμφυλες σχέσεις συμβαδίζει με την ευρύτερη ηθική και πολιτική κρίση κατά τα τελευταία χρόνια της ρωμαϊκής δημοκρατίας και λειτουργεί ως μεταφορά για τον κίνδυνο που διατρέχει η κυρίαρχη κοινωνική και πολιτική ιδεολογία. Επιπλέον, η υπαγωγή του πορτρέτου σε λογοτεχνικές συμβάσεις και οι ομοιότητες της «λογοτεχνικής» Σεμπρωνίας με τις γυναικείες μορφές της ρωμαϊκής ελεγείας οδηγούν στο συμπέρασμα πως πρόκειται για μια εικόνα περισσότερο κατασκευασμένη παρά αληθινή. Η

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /77/

Σεμπρωνία του Σαλλουστίου υπηρετεί ως επί το πλείστον την αλήθεια της λογοτεχνίας, είναι περισσότερο κείμενο και λιγότερο ρεαλιστική απεικόνιση ενός ιστορικού προσώπου. Αυτή η

διάσταση μεταξύ πραγματικότητας και

λογοτεχνίας αποδεικνύει πως η δεύτερη λειτουργεί συχνά ως παραμορφωτικό κάτοπτρο της πρώτης. Κυρίως όμως επιβεβαιώνει τη στερεοτυπική ιδέα ότι η απομάκρυνση από τις παραδεδομένες έμφυλες ταυτότητες απειλεί με αποσταθεροποίηση την κοινωνική ισορροπία και το πλέγμα σχέσεων εξουσίας που είναι υπεύθυνο για τη διατήρησή της.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /78/

Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗ ΩΣ ΜΕΣΟ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗΣ ΤΟΥ ΔΑΡΒΙΝΙΚΟΥ ΠΡΟΤΥΠΟΥ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΚΑΣΔΑΓΛΗ

Μιχαηλίδης Τάσος Υποψήφιος διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών tasmichailides@yahoo.gr

Ο Νίκος Κάσδαγλης είναι ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες πεζογράφους της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς10, η οποία συνετέλεσε σε μια λογοτεχνική στροφή της νεοελληνικής πεζογραφίας προσπαθώντας να αποτυπώσει με πειστικότητα το ιστορικό παρόν της Κατοχής και του Εμφυλίου11.

Θεωρείται

κατεξοχήν

νατουραλιστής

συγγραφέας

της

μεταπολεμικής πεζογραφίας που επανέφερε δυναμικά στη νεοελληνική γραμματεία θεματικές και τεχνικές, οι οποίες παραπέμπουν ευθέως στο νατουραλιστικό πρότυπο του Ζολά12. Η νατουραλιστική αυτή επίδραση συνίσταται στην αποτύπωση του δαρβινικού προτύπου στην πεζογραφία του, εμμένοντας στη φωτογράφηση βίαιων σκηνών και ωμών σεξουαλικών συνευρέσεων απογυμνωμένων από συναισθηματισμούς, για να καταγράψει τη δύναμη των ενστίκτων των ανθρώπων, οι οποίοι καταλήγουν σε αδιέξοδο13. Ο Κάσδαγλης ακολουθώντας τη βαθιά σε ρίζες παράδοση του όψιμου ρεαλισμού και νατουραλισμού της γαλλικής και αμερικανικής σχολής του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα καταφέρνει να αποτυπώσει ατόφιες εικόνες της νεοελληνικής κοινωνίας διαμορφώνοντας αντιπροσωπευτικές φιγούρες,

βλ. Στέφανος Διαλησμάς, «Μια μικρή εισαγωγή στην πεζογραφία του Νίκου Κάσδαγλη», Αφιέρωμα ο ος στον Νίκο Κάσδαγλη, Νέα Εστία, έτος 81 , τ.161 , τχ. 1797, Φεβρουάριος 2007, σελ. 195. 11 βλ. Παναγιώτης Μουλλάς, Για τη μεταπολεμική μας πεζογραφία, Κριτικές καταθέσεις, εκδόσεις Σοκόλης, Αθήνα 1993, σελ. 29-30 και βλ. Λίζυ Τσιριμώκου παρουσίαση-ανθολόγηση, «Νίκος Κάσδαγλης», Η μεταπολεμική πεζογραφία, Από τον πόλεμο του ’40 ως τη δικτατορία του ’67, τόμος Γ΄, εκδ. Σοκόλη, Αθήνα 1992, σελ. 308. 12 βλ. Λίζυ Τσιριμώκου, παρουσίαση-ανθολόγηση, «Νίκος Κάσδαγλης», Η μεταπολεμική πεζογραφία, Από τον πόλεμο του ’40 ως τη δικτατορία του ’67, ο.π., σελ. 316. 13 βλ.Περικλής Σφυρίδης, «Μηχανισμοί καταπίεσης και άμυνας στο στρατό μέσα από την μεταπολεμική λογοτεχνία μας», Διαβάζω, αφιέρωμα στο στρατό στη λογοτεχνία, τεύχος 146, σελ. 20-21.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /79/

κυρίως αρνητικές, για να καταδείξει την αποκτήνωση των ανθρώπων μέσα στο περιβάλλον των μετεμφυλιακών χρόνων14. Στην παρούσα εργασία θα μελετήσουμε το μυθιστόρημα Οι Κεκαρμένοι (1959) και το διήγημα Μακάριοι οι ελεήμονες ότι αυτοί ελεηθήσονται (1990), στα οποία ο συγγραφέας ανατέμνει τον μηχανισμό του στρατώνα και τους τρόπους στρατικοποίησης των φαντάρων σε εποχές πολιτικής αναταραχής. Και στα δύο έργα οι αρνητικές μορφές θέτουν στο προσκήνιο τις προβληματικές κοινωνικές δομές και αναδεικνύουν τη θηριωδία ως μέσο επιβίωσης και επιβολής. Ο κόσμος των κληρωτών μετατρέπεται σε μια κοινωνία αγέλης όπου ο δυνατότερος επικρατεί και διασώζεται. Στους Κεκαρμένους, όχι απλώς φέρνει ξανά στο προσκήνιο το δαρβινικό πρότυπο, αλλά ανακαινίζει την έννοια της νατουραλιστικής αντικειμενικότητας15. Αποτυπώνει τη ζωή των στρατιωτών στις αρχές της δεκαετίας του ’50, φανερώνοντας τους μηχανισμούς που στρατικοποιούν τους φαντάρους σε μια βίαιη πραγματικότητα και μετατρέπουν νεαρούς αγρότες σε βασανιστές συνομηλίκων τους. Η ταυτότητα του φαντάρου στην ίδια ευθεία με τον οίκο ανοχής, τον άλλο πόλο του κειμένου που οι στρατιώτες επισκέπτονται στις εξόδους τους, ζυμώνεται μέσα σε ένα κόσμο καθαρής βίας και σκληρότητας που ο βιολογικά και κοινωνικά δυνατός επιβιώνει, ενώ ο αδύναμος νομοτελειακά εξοντώνεται16. Ανάλογη θεματική έχουμε και στο μεταγενέστερο Μακάριοι οι

ελεήμονες ότι αυτοί ελεηθήσονται, στο οποίο ο Κάσδαγλης διαμορφώνει εκ νέου ένα πειραματικό εργαστήρι που αποκαλύπτει πώς ο μηχανισμός των στρατοπέδων εξορίας μετατρέπει τους αντιφρονούντες σε εργαλεία του συστήματος και θηριώδεις διώκτες των κάποτε ομοϊδεατών τους. Ο νεαρός πρωταγωνιστής μεταφέρεται σε ένα στρατόπεδο «αναμόρφωσης» των

βλ. Στέφανος Διαλησμάς, «Μια μικρή εισαγωγή στην πεζογραφία του Νίκου Κάσδαγλη», Αφιέρωμα στον Νίκο Κάσδαγλη, Νέα Εστία, ο.π., σελ. 202. 15 βλ. Φωτεινή Λαγωνικού, «Οι Κεκαρμένοι του Νίκου Κάσδαγλη. Μια μοντερνιστική αφηγηματική τεχνική στην υπηρεσία ενός νατουραλιστικού θέματος», Αφιέρωμα στον Νίκο Κάσδαγλη, Νέα Εστία, ο.π, σελ. 231. 16 βλ. Περικλής Σφυρίδης, «Μηχανισμοί καταπίεσης και άμυνας στο στρατό μέσα από την μεταπολεμική λογοτεχνία μας», ο.π., σελ. 20-21.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /80/

πολιτικών του θέσεων και παρά την προσπάθειά του να αντισταθεί, μετά από βασανιστήρια καταλήγει ένα ακόμα πειθήνιο όργανο του συστήματος17. Η παρούσα εργασία στόχο έχει να μελετήσει τον τρόπο που η ταυτότητα του στρατιώτη λειτουργεί ως αντιπροσωπευτική φιγούρα της νεοελληνικής κοινωνίας της εποχής, για να εξυπηρετήσει την πρόθεση του συγγραφέα να αποτυπώσει τον βιολογικό και κοινωνικό ντετερμινισμό του δαρβινικού προτύπου, άμεσα συνδεδεμένο με τη θεωρία της νατουραλιστικής σχολής. Η έννοια της βιολογικής υπεροχής, της ανήλεης ιδιολέκτου που εξεικονίζει τον βίαιο ψυχισμό των προσώπων18, καθώς και οι στερεότυπες αντιλήψεις οι οποίες αποτελούν κριτήριο προεπιλογής και απόρριψης μέσα στον στρατώνα είναι βασικές όψεις της απεικόνισης του δαρβινισμού στον Κάσδαγλη19.

βλ. Αλέξης Ζήρας, «Βία: μητέρα και μαμή των πάντων», Αφιέρωμα στον Νίκο Κάσδαγλη, Νέα Εστία,, ο.π., σελ. 204-205. 18 βλ. Λίζυ Τσιριμώκου, παρουσίαση-ανθολόγηση, «Νίκος Κάσδαγλης», Η μεταπολεμική πεζογραφία, Από τον πόλεμο του ’40 ως τη δικτατορία του ’67, ο.π., σελ. 316. 19 βλ. Γιώργος Παγανός, «πρόλογος», στο Νίκος Κάσδαγλης, Επιβολή, Τα κείμενα της βίας, πρόλογοςσημειώσεις Γ. Παγανός, εκδ. Σοκόλη, Αθήνα 2005, σελ. 7.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /81/

ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΟΥ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΘΗΛΥΚΗΣ ΓΡΑΦΗΣ ΣΤΟ ΣΤΑΥΡΟΔΡΟΜΙ ΠΟΙΗΣΗΣ ΚΑΙ ΘΕΑΤΡΟΥ: Η ΧΡΥΣΟΘΕΜΙΣ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΡΙΤΣΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΓΡΑΜΜΑ ΣΤΟΝ ΟΡΕΣΤΗ ΤΟΥ ΙΑΚΩΒΟΥ ΚΑΜΠΑΝΕΛΛΗ

Μόσχου Βασιλική Υποψήφια Διδάκτωρ Νεοελληνικής Φιλολογίας Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών mosxou.v@gmail.com

Στη Χρυσόθεμιν του Γιάννη Ρίτσου και στο Γράμμα στον Ορέστη του Ιάκωβου Καμπανέλλη η διαμόρφωση των οριακών έμφυλων ταυτοτήτων των δύο ηρωίδων συντελείται μέσα από μια εντελώς ανατρεπτική (Καμπανέλλης) ή διαβρωτικά

διαφοροποιημένη

(Ρίτσος)

ερμηνεία

της

καθεστηκυίας

μυθολογικής τάξης. Η οριακή αυτή διάσταση υποστηρίζεται από τον υβριδικό ειδολογικό χαρακτήρα των δύο κειμένων. Η διερεύνηση των έμφυλων ταυτοτήτων και η ερμηνεία υπό το πρίσμα των gender studies θα γίνει σε δύο άξονες, εξετάζοντας:

α) το γυναικείο λόγο Η γυναικεία εκδοχή της ιστορίας προτείνει τη θέαση των γεγονότων υπό μια οπτική γωνία η οποία διαφοροποιείται δραστικά από την ανδρική αυθεντία. Η αφήγηση των δύο ηρωίδων τοποθετείται στο περιθώριο του επίσημου μύθου -όπως αυτός παγιώθηκε από την ανδρική ανάγνωση- και εκφράζει μια πλευρά καταδικασμένη στη σιωπή από την ανδρική ηγεμονία (που εκφράζεται κατ’ εξοχήν από τον Αγαμέμνονα και από το συμπαραστάτη του, την Ηλέκτρα, η οποία αρνείται το γυναικείο γένος της για να συνταχθεί με την πατρική εξουσία). Από την άλλη, η έμφυλη ταυτότητα του Ορέστη βρίσκεται διαρκώς υπό διαπραγμάτευση. Η μικροαφήγηση των δύο γυναικών χρησιμεύει ως μοχλός αποδόμησης της μεγάλης μυθικής (ανδρικής) αφήγησης. Η προσωπική τους αλήθεια αντιστρέφει την ανδροκεντρική ερμηνεία η οποία, ωστόσο, τελικώς θα

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /82/

εγκαθιδρυθεί

ως

αυθεντική.

Στην

περίπτωση

της

καμπανελλικής

Κλυταιμνήστρας, η διαφοροποίηση από τη μυθολογική παράδοση οδηγεί στην ανατροπή της παραδεδομένης αρνητικής εικόνας της και στην ανάδειξη της αποσιωπημένης θετικότητάς της. Η περιθωριακή, χαμηλόφωνη μαρτυρία της ηρωίδας

του

Ρίτσου

αναδεικνύει μια γυναικεία ταυτότητα η

οποία

αναπτύσσεται αντιστικτικά και απελευθερώνεται από τα κυρίαρχα έμφυλα στερεότυπα (Κλυταιμνήστρα και Ηλέκτρα, Αγαμέμνονας και Ορέστης)

β) τη θηλυκή γραφή (l’écriture féminine) Αντικείμενο μελέτης πλέον γίνεται η ίδια η γλώσσα (αφού αυτή είναι ο προνομιακός χώρος όπου κατασκευάζονται και διαιωνίζονται αναπαραγόμενα τα σεξουαλικά στερεότυπα), οι θεωρητικές προϋποθέσεις και τα δυνητικά χαρακτηριστικά της θηλυκής (και όχι κατ’ ανάγκη γυναικείας) γραφής, που συγκροτούν την ετερότητά της από την κρατούσα αρσενική. Η επαναστατική χειρονομία του θηλυκού θα ήταν η υιοθέτηση μιας δικής του γλώσσας που θα ανέτρεπε εκ των έσω το φαλλογοκεντρισμό (Derrida), προβάλλοντας τη δυναμική πολλαπλότητα των νοημάτων και τη ρευστότητα της πολυσημίας απέναντι στη μονολιθικότητα της αυθεντικής αλήθειας του ανδροκεντρικού λόγου προβάλλεται. Στη θηλυκή γραφή τίποτε δεν είναι οριστικό, καθορισμένο και αμετάβλητο (Cixous). Όλα είναι ανοιχτά και κυμαινόμενα. Στα υπό μελέτη κείμενα η έννοια της θηλυκής γραφής συναρτάται με τον πειραματικό χαρακτήρα ενός λόγου ο οποίος ταλαντεύεται αφενός μεταξύ θεατρικού και αφηγηματικού –προφορικού ή επιστολικού(Γράμμα

στον Ορέστη), αφετέρου μεταξύ δραματικού και ποιητικού

(Χρυσόθεμις).

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /83/

Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΒΟΡΕΙΟΕΛΛΑΔΙΤΩΝ ΠΕΖΟΓΡΑΦΩΝ: ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΩΝ ΣΦΥΡΙΔΗ, ΜΑΡΚΟΓΛΟΥ, ΚΕΝΤΡΟΥ-ΑΓΑΘΟΠΟΥΛΟΥ, ΤΣΙΑΜΠΟΥΣΗ, ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗ, ΣΤΑΥΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

Μώρος Μάριος-Κυπαρίσσης Πτυχιούχος Α.Π.Θ. marioskm@lit.auth.gr

Είμεθα ένα κράμα εδώ· Κ. Π. Καβάφης

«Ο μετανάστης δεν έχει πρόσωπο» σημειώνει αξιωματικά ο Hanif Kureishi· ο μετανάστης, ωστόσο, έχει (προ)ιστορία: την ιστορία της φυλής, της γλώσσας, της οικογένειας, της μνήμης. Το πρόσωπό του, από πολύ νωρίς, από την αρχαία ήδη γραμματεία, έγινε πεδίο αναζητήσεων, εγγραφών, αναπλάσεων. Στους μετανάστες χρεώνεται μια κοινή φωνή, εκκωφαντική στη συγχρονική τους δυστοπία, φορέας διεκδικήσεων και αξιώσεων. Πολιτισμικές αναγνώσεις, θεωρητικές, οικονομικές, πολιτικοκοινωνικές, προσπάθησαν να διαλευκάνουν τους όρους συγκρότησης μιας μεταναστευτικής εμπειρίας. Ανταποκρινόμενη πλήρως στις επιταγές της κοινωνικής αναπαράστασης, η λογοτεχνία μετήλθε τους μετανάστες για ένα χρονικό διάστημα ως δευτεραγωνιστές (στην πρώτη φάση της επαφής μαζί τους στις αρχές της δεκαετίας του 1990), ενώ αργότερα, στο γύρισμα της χιλιετίας, τους αξιοποίησε ως πρωταγωνιστές. Τι σηματοδοτεί η επιλογή αυτή για τους τελευταίους; Ότι τους δίνεται ο χώρος στις σελίδες των έργων να εκφραστούν, να καταθέσουν τις προσωπικές τους εμπειρίες, κάποτε σε μια γλώσσα του κράματος, το άλγος της μνήμης, την επιθυμία του νόστου, άλλοτε και την ξενολαγνεία, τον απογαλακτισμό από μια μητριά πατρίδα (κι αργότερα την εγκατάσταση σε μια δεύτερη μητριά χώρα), καταθέσεις, ωστόσο, πάντοτε διαθλασμένες στα προσωπικά κάτοπτρα των δημιουργών.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /84/

Στην παρούσα υπόθεση εργασίας θα τεθούν υπό εξέταση τα έργα έξι βορειοελλαδιτών πεζογράφων, στις σελίδες των οποίων εμφανίζονται οικονομικοί μετανάστες· οι τελευταίοι συζητούν μεταξύ τους και με γηγενείς, αντιμετωπίζουν πότε την ευτοπία και πότε τη δυστοπία της νεοελληνικής πραγματικότητας, γίνονται ένας καθρέφτης της τελευταίας, κινούνται στο περιθώριο

κοινωνιών

και συνειδήσεων, και

εν

τέλει

καλούνται να

επανασυγκροτήσουν τον εαυτό τους. Η επιλογή της γεωγραφικής οροθέτησης του δείγματος των λογοτεχνών σχετίζεται με τη γεωγραφική θέση της Βορείου Ελλάδας και την

εγγύτητά της στις χώρες από τις οποίες προέρχεται το

μεγάλο κύμα μεταναστών (Βαλκάνια ή Ανατολική Θράκη) και τη σχέση του χώρου με τις όσες εκφάνσεις του φαινομένου της μετανάστευσης, είτε αυτή ήταν γηγενής, είτε αλλότρια. Η συνήθης χώρα καταγωγής των υπό πραγμάτευση μεταναστών είναι η γείτονας Αλβανία που τροφοδότησε με έμψυχο υλικό σελίδες πολιτικών, κοινωνικών και λογοτεχνικών κειμένων, ενώ λιγότερους ήρωες προσέφερε η Γεωργία και η Πολωνία· ελάχιστοι Βούλγαροι ή Σκοπιανοί εμφανίζονται. Άξονες της αναζήτησης αυτής θα αποτελέσουν η λειτουργία της μνήμης, η πραγμάτευση της ελληνικής πραγματικότητας, η διάθεση και περιχαράκωση του σώματος του μετανάστη. Ερωτήματα του τύπου: πώς επιστρέφει κανείς σε μια αλγεινή μνημονική κατάσταση; Πώς γεφυρώνεται ένα χάσμα ιδεολογιών και ταυτοτήτων; Πώς λειτουργεί το όνομα και η γλώσσα; Πότε το χρήμα γίνεται ο κινητήριος μοχλός πράξεων και καταστάσεων; Κι εν τέλει, μπορεί ο μεταιχμιακής φύσεως μετανάστης να δεχθεί την άρση της φύσης του;, θα τεθούν στα έργα, ώστε να διαλευκανθούν οι τρόποι με τους οποίου αναπαρίσταται νοβελιστικά αυτό το αταβιστικό πολιτιστικό φαινόμενο.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /85/

ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΟΡΦΗΣ ΤΗΣ ΙΦΙΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ

Νάσιου Δέσποινα Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης dnasiou@lit.auth.gr

Ο μύθος των Ατρειδών άσκησε και εξακολουθεί να ασκεί μια παράξενη γοητεία από την αρχαιότητα μέχρι τη σύγχρονη εποχή. Κάτι τέτοιο αποδεικνύεται από το αδιάπτωτο ενδιαφέρον των -Ελλήνων και μη- δημιουργών να έλκονται από τα πρόσωπα του συγκεκριμένου μυθικού οίκου, με αποτέλεσμα αυτά να διατρέχουν

λογοτεχνικά

κείμενα,

πεζά,

ποιητικά

και

θεατρικά,

διαδραματίζοντας μάλιστα πολυποίκιλους ρόλους. Στο πεδίο της νεοελληνικής ποίησης από τη γενιά του

30 ώς τις μέρες

μας αρκετοί ήταν οι ποιητές που γητεύτηκαν από τις γυναικείες μορφές του μύθου των Ατρειδών και -άλλος περισσότερο, άλλος λιγότερο- τις παρουσίασαν στο ποιητικό τους έργο είτε άμεσα είτε έμμεσα, πολλές μαζί ή και μεμονωμένα. Αβίαστα σχεδόν προκύπτει το ερώτημα εάν άραγε υπάρχει κάποιο νήμα, ευδιάκριτο ή αδιόρατο, που να λειτουργεί ως συνδετικός κρίκος ανάμεσα στο παρελθόν και στο παρόν προσδίδοντας ορισμένα χαρακτηριστικά γνωρίσματα σε κάθε μία ή η σχέση με ό,τι προέρχεται από το παρελθόν έχει διαρραγεί οριστικά και αμετάκλητα. Στόχος της εισήγησης είναι να καταγράψει την εμφάνιση και την ποιητική λειτουργία της παρουσίας της Ιφιγένειας και να ανιχνεύσει τη σύγκλιση ή απόκλιση από την αρχετυπική περσόνα που αναδύθηκε από τα έργα των τριών τραγικών ποιητών της αρχαιότητας, κυρίως από εκείνα του Ευριπίδη· παράλληλα, να σημειώσει εάν και έως ποιον βαθμό καθίσταται ευέλικτα παρούσα στο πέρασμα του χρόνου. Ειδικότερα, αξιοποιώντας υλικό των Θεόφιλου Δ. Φραγκόπουλου, Γιάννη Ρίτσου και Νίκου Καρούζου, Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ, Σταύρου Βαβούρη, Ελένης Βακαλό και Έκτορα Κακναβάτου, Δημήτρη Λαμπρέλλη και Χλόης Κουτσουμπέλη, η εισήγηση

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /86/

επιδιώκει να καταδείξει την πρόσληψη και αξιοποίηση του μύθου, τον ποιητικό μετασχηματισμό της εν λόγω μορφής καθώς και την αέναη επικοινωνία και ανταλλαγή προσωπείων, προβληματισμών και απόψεων μεταξύ παρελθόντος και παρόντος. Επιπρόσθετα, θα εξεταστεί η πορεία του ανθρώπου στον χρόνο και η προσπάθειά του να υψώσει το ανάστημά του υπακούοντας σε γραπτούς και άγραφους νόμους ενισχύοντας ταυτόχρονα την εσωτερική του πάλη, τη φωνή της ύπαρξης και συνείδησής του.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /87/

ΑΠΟ ΤΗ ΜΥΘΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ: Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΗΡΩΑ

Ντινούδη Σταυρούλα Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας Δ.Π.Θ. stntinoudi@gmail.com

Είναι κοινώς αποδεκτό ότι η μυθιστορία δεν είναι μυθιστόρημα, αλλά πρόγονος του δεύτερου. Ανάμεσα σ’ αυτά τα δύο είδη που εντάσσονται στην κατηγορία της πλασματικής πεζογραφίας υπάρχουν τόσο κοινά όσο και αντιθετικά στοιχεία. Ωστόσο, στην παρούσα ανακοίνωση δεν θα αναφερθούμε στο σύνολο των ειδοποιών διαφορών και στην εξέλιξή τους με κατάληξη την εμφάνιση

του

μυθιστορήματος,

αλλά

θα

περιοριστούμε

στα

εξίσου

ενδιαφέροντα αποτελέσματα από την παρακολούθηση της εξέλιξης της ταυτότητας του ήρωα. Επομένως, σκοπός της ανακοίνωσης είναι η διαγραφή της εξελικτικής πορείας των χαρακτηριστικών του μυθιστορηματικού ήρωα, δηλαδή η σκιαγράφηση του περάσματος από την παθητική στάση του ήρωα της μυθιστορίας (ιδέα της δοκιμασίας) σε αυτήν της εξέλιξης που υιοθετεί στο μυθιστόρημα (becoming/ ιδέα της εξέλιξης). Στην μυθιστορία ο ήρωας δεν κάνει επιλογές, αφού ο κύριος παράγοντας που καθορίζει την διαδοχή των γεγονότων είναι αυτός της τύχης, αντιθέτως στο μυθιστόρημα είναι ο ίδιος υπεύθυνος για τις επιλογές του και τις συνέπειές τους με αποτέλεσμα την εξέλιξη και ωρίμανσή του∙ ουσιαστικά μέσα από το πέρασμα του ήρωα από την άγνοια στην ωριμότητα αντικατοπτρίζεται η πρόοδος της κοινωνίας και οι διαφορετικές πλέον επιταγές της. Για να γίνει πιο εύκολα κατανοητό το πλαίσιο στο οποίο θα κινηθεί η έρευνα, θεωρήθηκε σκόπιμο να παρατεθεί συνοπτικά η ιστορική αναδρομή στην εξέλιξη του είδους. Αμέσως μετά, ακολουθεί η παρουσίαση και ανάλυση των χαρακτηριστικών που εντοπίζονται στον Πολυπαθή του Γρηγορίου Παλαιολόγου. Ο Πολυπαθής (1839) είναι ένα από τα έργα που διεκδικούν τον τίτλο του πρώτου νεοελληνικού

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /88/

μυθιστορήματος

(μαζί

με

το

Φιλοθέου

Πάρεργα

(1800)

του

Ν.

Μαυροκορδάτου, τον Λέανδρο (1834) του Π. Σούτσου και την Ορφανή της

Χίου (1839) του Ι. Πιτζιπιού). Στον κεντρικό ήρωα του έργου, Αλέξανδρο Φαβίνη, αλλά και στην αγαπημένη του, Ρωξάνδρα, εντοπίζονται πολλά από τα χαρακτηριστικά που ενδιαφέρουν την έρευνα. Παράλληλα, γίνεται μία σύγκριση ανάμεσα στον ίδιο τον ήρωα και την αγαπημένη του, αφού ο ένας βρίσκεται σε μια διαρκή εξέλιξη και αντιπροσωπεύει τον κόσμο του μυθιστορήματος, ενώ η άλλη παραμένει παθητική, ακολουθώντας πιστά την Ειμαρμένη στη ζωή της, αντιπροσωπεύοντας με αυτό τον τρόπο τον κόσμο της μυθιστορίας.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /89/

ΤΟΥΡΚΟΙ ΚΑΙ ΈΛΛΗΝΕΣ ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΔΕΚΑΤΟΥ ΕΚΤΟΥ ΑΙΩΝΑ: ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΟΥ ΤΡΩΙΚΟΥ ΜΥΘΟΥ

Ντούρου Καλλιόπη Υποψήφια Διδάκτωρ Τμήμα Κλασικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Harvard (πρόγραμμα Νεοελληνικών Σπουδών) dourou@fas.harvard.edu

Πλούσια ιδεολογικά και καινοτόμος εκδοτικά η περίοδος του quattrocento και των αρχών του δέκατου έκτου αιώνα διέπεται από ζυμώσεις που οδηγούν σταδιακά σε πρόδρομες μορφές Νεοελληνικής εθνικής αφύπνισης. Ιδωμένη σε ένα τέτοιο πλαίσιο η πρώτη έντυπη απόδοση της Ιλιάδας σε σύγχρονη γλώσσα, που επιχειρείται το 1526 στην πόλη των τεναγών από τον Νικόλαο Λουκάνη, χρήζει ενδελεχούς μελέτης, καθώς σε αυτήν από την μία πλευρά εμφιλοχωρούν πολυάριθμα απαξιωτικά επίθετα για τους Τρωαδίτες, ενώ από την άλλη δεν λείπουν ποικίλα παρένθετα επαινετικά σχόλια για τους Αχαιούς. Δεδομένης της πρόδηλης παρέκκλισης του συγγραφέα -στον τομέα αυτόν των φορμουλαϊκών επιθέτων- τόσο από το πρωτότυπο Ομηρικό κείμενο όσο και από την προγενέστερη Βυζαντινή παράφραση της Ιλιάδας του Κωνσταντίνου Ερμονιακού (δέκατος τέταρτος αιώνας), που σε μεγάλο βαθμό λειτουργεί ως λογοτεχνικό του πρότυπο, εύλογα γεννάται το ερώτημα: Για ποιον λόγο ο νεαρός Ζακύνθιος διασκευαστής επιλέγει να παρουσιάσει τους

μεγάθυμους (γενναίους) Τρωαδίτες του Ομήρου ως κακούς, ἄδικους, ἄπιστους και βάρβαρους την στιγμή που οι Αχαιοί στο έργο του εξυμνούνται πολλάκις ως ἀνδρειωμένοι; Μήπως στην Ιλιάδα του 1526 ο κόσμος του μύθου βιώνεται μέσα από το πρίσμα της συγκαιρινής πραγματικότητας; Και γιατί οι κάτοικοι της φημισμένης πόλης του Hisarlik ανακαλούν στη μνήμη μας τόσο έντονα τους Οθωμανούς Τούρκους, οι οποίοι κατά το πρώτο μισό του δέκατου έκτου

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /90/

αιώνα έχουν κάνει κάτι παραπάνω από αισθητή την παρουσία τους στην Ευρώπη μέσω των φιλόδοξων στρατιωτικών τους επιχειρήσεων; Κύριος στόχος της παρούσας ανακοίνωσης είναι να ερμηνεύσει την στάση του Λουκάνη στα πλαίσια της περιρρέουσας ατμόσφαιρας της δικής του εποχής, και πιο συγκεκριμένα των απόψεων που επικρατούν εκείνη την περίοδο στους κύκλους των ανθρωπιστών σχετικά με την προέλευση των Τούρκων και την προβαλλόμενη σύνδεση των τελευταίων με τους Τρωαδίτες. Αρυόμενη την καταγωγή της από το Μεσαιωνικό Λατινικό Χρονικό του pseudoFredegarius (έβδομος αιώνας), η εσφαλμένη ταύτιση των Τούρκων με τους ηχητικά παρεμφερείς Τεύκρους (Τρωαδίτες) γνώρισε τέτοια διάδοση κατά την περίοδο του δέκατου πέμπτου αιώνα, που ο Πάπας Πίος Β’ (1458-1464) το 1458 αναγκάστηκε να καταδικάσει με τον πιο αυστηρό τρόπο το φαινόμενο στο έργο του Europa φερόμενος εναντίον όσων απρόσεκτα συνέχεαν τα δύο παραπάνω εθνώνυμα. Κάτι περισσότερο από ένα αθώο γλωσσικό ατόπημα, η αδιάκριτη εναλλαγή των δύο όρων αποτέλεσε θρυαλλίδα έντονων αντιπαραθέσεων στα κατοπινά χρόνια, μιας και σε αυτήν στηρίχθηκαν μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης θεωρίες σχετικά με την δικαιωματική κατοχή της ευρύτερης περιοχής της Τροίας από τους Οθωμανούς Τούρκους. Ιδιαιτέρως χαρακτηριστική είναι η περίπτωση μίας πλαστής επιστολής που ο Μωάμεθ Β’ ο Πορθητής υποτιθέμενα απέστειλε στον Πάπα Νικόλαο Ε’, σύμφωνα με την οποία ο σουλτάνος εμφανίζεται ως ο δίκαιος τιμωρός των απογόνων των Αχαιών, που σε αλλοτινούς καιρούς είχαν πορθήσει την πόλη της Τροίας. Παρόμοιες όμως είναι και οι απόψεις που απηχούνται σε διάφορα ακόμη έργα της εποχής. Θεωρώντας πως ο συγγραφέας μας θα ήταν σχεδόν αδύνατο να αγνοεί τις προαναφερθείσες θεωρίες, θα προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε την δική του οπτική αναφορικά με τον Τρωικό μύθο και να εστιάσουμε σε ζητήματα εθνικής ταυτότητας όπως αυτά αναδύονται μέσα από μία προσεκτική ανάγνωση του έργου του.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /91/

ΚΑΡΝΑΒΑΛΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΕΙΔΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΣΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ «ΑΝΔΡΕΙΚΕΛΑ» ΚΑΙ «ΆΛΟΓΑ ΜΑΥΡΑ, ΘΙΑΣΟΣ ΙΠΠΟΔΡΟΜΙΟΥ…» ΤΟΥ Κ. Γ. ΚΑΡΥΩΤΑΚΗ

Ξυδάκης Μάρκος Μεταπτυχιακός Φοιτητής Τομέας Νεοελληνικής Φιλολογίας ΕΚΠΑ xydakismarkos@Gmail.com

Στην εργασία αυτή διερευνώνται τα ποιήματα «Ανδρείκελα» και «Άλογα μαύρα, θίασος ιπποδρομίου…» από την ύστατη συλλογή Ελεγεία και Σάτιρες (1927) του Κ. Γ. Καρυωτάκη. Αξιοποιώντας τις θεμελιώδεις μελέτες του Μιχαήλ Μπαχτίν για το έργο του Ντοστογιέφσκι (1963) και του Rabelais (1965) ανιχνεύεται αφενός η λειτουργία του προσφιλούς στη μεσοπολεμική πρωτοπορία μοτίβου του καλλιτέχνη ως σαλτιμπάγκου και αφετέρου τα ειδολογικά παιχνίδια που προκύπτουν από τη σύζευξη ελεγείας και σάτιρας. Αναλυτικότερα, το προσωπείο του κλόουν ή του ανδρείκελου -τοποθετημένου στη βάση του κοινωνικού γίγνεσθαι- εναρμονίζεται άψογα με το μπαχτινικό ιδανικό της «διατομικής απεικόνισης της ιδέας». Συμβάλλει, δηλαδή, στην ανάδειξη της (ποιητικής) ιδεολογίας του Καρυωτάκη μέσω της διαλογικής αλληλεπίδρασης

με

τη

ζώσα

πολυφωνική

πραγματικότητα

και

στη

συνακόλουθη θεώρησή του ως αντιπροσωπευτικού «καλλιτέχνη της ιδέας», απομακρυσμένου από τυχόν στείρα χαρακτηρολογία ή άψυχα μονοφωνικά κατασκευάσματα. Την ίδια στιγμή, ο «απόηχος του καρναβαλιού» εισχωρεί έντεχνα μέσα στην καρυωτακική γραφή, συνοδευόμενος από τη «χαρούμενη σχετικότητα»

και

τους

δισυπόστατους

συμβολισμούς

του

που

αμφιταλαντεύονται ανάμεσα στη ζωή και στο θάνατο. Η παράμετρος αυτή οδηγεί σε ειδολογική υβριδοποίηση των δυο ποιημάτων, γεγονός που καθιστά την ένταξή τους στην ενότητα των Ελεγείων απολύτως συμβατική. Συμπερασματικά, μέσα από το πρίσμα των μελετών του Μ. Μπαχτίν μπορούν να διερευνηθούν νέες πτυχές του έργου του Καρυωτάκη, προσφέροντας ένα

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /92/

μονοπάτι πρόσληψης που αναδεικνύει την παρουσία μιας καρναβαλικής ταυτότητας αλλά και τις σύνθετες ειδολογικές επιδιώξεις του καλλιτέχνη.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /93/

ΘΡΗΣΚΕΤΣΙΚΕΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ: ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΤΗΣ ΤΥΡΟΥ Ή ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΜΠΟΛΣΕΝΑ;

Παλλακίδου Χριστίνα Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας Δ.Π.Θ. chrispalakidou@hotmail.com

Στο πλαίσιο του Συνεδρίου η ανακοίνωση μου αφορά το επιστημονικό πεδίο της Βυζαντινής Φιλολογίας. Ειδικότερα θα επικεντρωθώ στην επεξήγηση του διλήμματος της αγιολογικής ταυτότητας της Αγίας Μεγαλομάρτυρος Χριστίνης της

Τύρου.

Έχει

ειπωθεί

πως

απαιτείται

πλήρης

και

επιστημονικά

τεκμηριωμένη συγκέντρωση του βιογραφικού υλικού για μια αγιολογική προσωπογραφία

όπως

ιστορικά

και

μνημειακά

στοιχεία,

μαρτυρίες,

λειτουργικά κείμενα, εικονογραφία, τοπικές και λατρευτικές παραδόσεις. Η εργασία μου έχει ως στόχο να εξετάσει το δίλημμα που προέκυψε ανάμεσα σε μια πολιτιστική και μνημειακή παράδοση που παρουσιάζει την Αγία Χριστίνα της Τύρου ως μια μάρτυρα καταγόμενη από τη Μπολσένα της Ιταλίας σε αντίθεση με τα φιλολογικά δεδομένα που τοποθετούν την πατρίδα και το μαρτύριό της στην Ανατολή. Συγκεκριμένα, επιχειρείται η διερεύνηση των ιστορικό-θρησκευτικών συμφραζομένων που καθόρισαν το πεδίο πρόσληψης του διλήμματος αυτού μέσα από τις απόψεις των ξένων διανοητών. Ακόμη, μελετώνται οι συνεκτικές σχέσεις

των απόψεων αυτών

καθώς και οι

διαφορές τους με βάση τη χωροχρονική τους τοποθέτηση, όπως αυτές διατυπώνονται γύρω από ευρύτερα θέματα αισθητικής και ιδεολογίας, οι οποίες αντανακλούν και τις βασικές συνιστώσες της συγγραφής τους. Επίσης, με άξονα διερεύνησης τις βιογραφικές πληροφορίες που είναι γνωστές για την Αγία Χριστίνα της Τύρου σε συνάρτηση με τις αφηγήσεις και τις απεικονίσεις, τους μύθους, θρύλους και τις παραδόσεις, τα αρχαιολογικά ευρήματα, τις φιλολογικές πηγές και τη λατρευτική παράδοση της εποχής της επιχειρείται μια ερμηνευτική προσέγγιση του διλήμματος αυτού. Με την αναψηλάφηση

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /94/

αυτή θα εξετάσουμε αν η αντισυμβατική διαχείριση του προβλήματος των δύο ομωνύμων μαρτύρων που επιχειρήθηκε στη φάση της διάπλασης και της διαμόρφωσης μιας λατρευτικής και ιστορικής συνείδησης της περιοχής όπου έζησε η Αγία, αναδείχθηκε επαρκώς από την έως τώρα κριτική. Έτσι, βρισκόμαστε μπροστά σε μια νέα προσπάθεια ερμηνευτικής προσέγγισης και επαναπροσδιορισμού ενός αναπάντητου εν τέλει ερωτήματος: Χριστίνα της Τύρου ή Χριστίνα της Μπολσένα. Στη συλλογιστική αυτή θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι οι εκάστοτε αντιλήψεις σχετικά με τα φιλολογικά και μνημειακά δεδομένα της εποχής της Αγίας μεταβάλλονταν ανάλογα με τις προβλήματα και τις εικασίες που αντιμετώπιζαν οι μελετητές της συγκεκριμένης Αγίας.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /95/

ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΠΕΙΑ ΣΤΟΝ THYESTES ΤΟΥ SENECA: ΜΙΑ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΩΝ

Πανουτσόπουλος Ανδρέας Υποψήφιος Διδάκτωρ Κλασικής Φιλολογίας Δ.Π.Θ. apanoutsopoulos@gmail.com

Παρόλο που το θέατρο προϋποθέτει τη Δημοκρατία και τον Διάλογο για να αναπτυχθεί, ωστόσο ο amicus principis, παιδαγωγός και πρωθυπουργός του Νέρωνα, βρήκε τον τρόπο να κρατήσει ζωντανό το θέατρο ακόμη και μέσα στην αυτοκρατορική Ρώμη του Νέρωνα, στη Ρώμη της τρομοκρατίας και της φρίκης. Ο Σενέκας, όπως και άλλοι ποιητές της ‘αντινερώνειας λογοτεχνίας’ δημιουργεί θεατρικά έργα, χρησιμοποιώντας τα προσωπεία των μυθολογικών ηρώων, για να κρύψει κάτω από αυτά πάθη, αδυναμίες, συνήθειες, πολιτικές πρακτικές του princeps, ο οποίος καθημερινά μετατρέπεται σε δεσπότην ανατολικού τύπου. Η dissimulatio αναδεικνύεται έτσι σε μια πολύ σπουδαία τέχνη και χάρη σε αυτήν έγινε δυνατόν να φθάσουν οι τραγωδίες του Σενέκα ως τα χέρια μας. Με αφορμή το έργο του Thyestes θα παρακολουθήσουμε πώς ο τραγικός ποιητής κατορθώνει να μας δώσει ένα ανάγλυφο, ρεαλιστικό και συνάμα τραγικό πορτραίτο, μια κοινωνική ταυτότητα, της αυτοκρατορικής Ρώμης του 1ου αι. και του ίδιου Νέρωνα.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /96/

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΟΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΞΑΡΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟΚΥΠΡΙΑΚΟΥ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ, ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 1960-1974

Παρθύμου Μαίρη Υποψήφια Διδάκτωρ Παντείου Πανεπιστημίου Αθηνών mairy.parthimou@yahoo.gr

Το φαινόμενο του ελληνοκυπριακού εθνικισμού στην Κύπρο , όπως αυτό εκτράφηκε και ευδοκίμησε

την περίοδο 1960 (Ανακήρυξη της Κυπριακής

Δημοκρατίας) - 1974 (Τουρκική Εισβολή), ήταν και η

βασικότερη αιτία

διαμόρφωσης της εθνικής συλλογικής ελληνοκυπριακής κουλτούρας, η οποία κατέληγε

στην

αντίστοιχη

εθνική

ελληνοκυπριακή

ταυτότητα

την

προαναφερόμενη περίοδο. Μέσα λοιπόν από την παρούσα ανακοίνωση θα επιδιώξω να σκιαγραφήσω την πορεία διαμόρφωσης της επικρατούσας ελληνοκυπριακής ταυτότητας, όπως αυτή καλλιεργήθηκε στηριζόμενη στην ύπαρξη ενός έντονου εθνικιστικού λόγου , ο οποίος Εχθρός» - «Έλληνας/Ελληνοκύπριος

επέβαλλε το πρότυπο «Φίλος - Τούρκος/Τουρκοκύπριος», στις

συνειδήσεις της πλειοψηφίας των Ελληνοκυπρίων. Αναλυτικότερα, στην περίπτωση της Κύπρου, θα προσπαθήσω να παρουσιάσω πως η διαμόρφωση της

ελληνοκυπριακής ταυτότητας είναι

άρρηκτα συνδεδεμένη με την ανάπτυξη του φαινομένου του εθνικισμού στο νησί, αφού υπάρχει πάντα ένας «Εχθρός», ο οποίος εκπροσωπεί τον αρνητικό εαυτό, η ύπαρξη του οποίου αποτελεί και τη βασική αιτία της ιδεολογικής νομιμοποίησης της ελληνοκυπριακής ταυτότητας για το διάστημα 1960-1974. Η παραπάνω προσπάθεια θα στηριχθεί σε αναλυτική περιγραφή της πορείας της κυπριακής κοινωνίας, εστιαζόμενη στην ελληνοκυπριακή πλευρά, όπως αυτή αναπτύχθηκε μέσα από την υιοθέτηση του ελληνικού εθνικισμού, ο οποίος και αποτέλεσε το έναυσμα για τη διαμόρφωση της ελληνοκυπριακής ταυτότητας. Θα εστιάσουμε στην παρουσίαση της

εξέλιξης της ιστορικής

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /97/

πορείας της Κύπρου την περίοδο 1960-1974, αποφεύγοντας ωστόσο να περιγράψουμε απλώς κάποια στρατιωτικά γεγονότα. Αντιθέτως θα εξετάσουμε αυτά τα γεγονότα μέσα στις συνθήκες και κάτω από τις οποίες έλαβαν χώρα, στα πλαίσια της συγκρουσιακής αντιμετώπισης τόσο των Τουρκοκυπρίων όσο και

των Τούρκων από μέρους των Ελληνοκυπρίων, στο πλαίσιο της

απορριπτικής πολιτικής που επέβαλε η ελληνοκυπριακή ταυτότητα ως βασική προϋπόθεση ύπαρξής και επικράτησης. Με λίγα λόγια θα επικεντρωθούμε στην ανάλυση των γεγονότων, μέσα από την οποία γίνεται ξεκάθαρα ορατή ελληνοκυπριακής

ταυτότητας,

ως

η πορεία και η νομιμοποίηση της

απόρροια

εθνικιστικού

επηρεασμού.

Επιπλέον θα εξετάσουμε πως αυτά τα γεγονότα της περιόδου άλλοτε μέσα από την αποσιώπηση τους και άλλοτε μέσα από την οικειοποίηση τους, λειτουργούν ως σπονδυλική στήλη της Ελληνοκυπριακής Ταυτότητας με έντονο το εθνικιστικό άρωμα. Ο

προσανατολισμός

μου

μόνο

στην

ελληνοκυπριακή

και όχι

αντιστοίχως στην τουρκοκυπριακή πλευρά οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι μία τέτοια προσπάθεια λόγω του όγκου των πληροφοριών και του εύρους της χρονικής περιόδου, θα οδηγούσε σε μία επιδερμική ανάγνωση του θέματος των ταυτοτήτων. Ωστόσο θα επιδιώξω μέσα στη συγκεκριμένη παρουσίαση να συμπεριλάβω όλα εκείνα τα στοιχεία που θα επιτρέψουν στους ακροατές να σχηματίσουν μία σφαιρική εικόνα η οποία θα βασίζεται σε αντικειμενικά συμπεράσματα, χωρίς κανενός είδους προκατάληψη και

υποκειμενικότητα,

είτε υπέρ ή κατά της ελληνοκυπριακής, είτε αντιστοίχως υπέρ ή κατά της τουρκοκυπριακής πλευράς.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /98/

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ Γ. Μ. ΒΙΖΥΗΝΟΥ

Πότσα Ελένη Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης neni90@gmail.com

Η παρούσα εργασία (η οποία αποτελεί μέρος διπλωματικής εργασίας για το τμήμα της Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής του Α.Π.Θ.) επιχειρεί να παρουσιάσει την «αισθητική ταυτότητα» του Γ. Μ. Βιζυηνού, κορυφαίου λογοτέχνη και διανοητή του 19ου αιώνα στην Ελλάδα. Η σημαντικότερη στιγμή της εργογραφίας του Βιζυηνού είναι, αναμφισβήτητα, το διήγημα. ο Βιζυηνός, όμως, δεν αποτελεί αντικείμενο της λογοτεχνικής μόνο έρευνας. Υπάρχει μια εκτενής και παράλληλη συγγραφική δραστηριότητα σε θεωρητικό επίπεδο που συμπληρώνει το λογοτεχνικό του έργο και υποδεικνύει μια συνολική αισθητική. Το θεωρητικό αυτό κομμάτι είναι αρκούντως ικανό από άποψη ποσότητας αλλά και ποιότητας, ώστε να εξετάζεται αυτόνομα. Γενικότερα, ο μελετητής Βιζυηνός, εκτός από τις φιλολογικές εργασίες του, διατύπωσε απόψεις σχετικά με την ιστορία της φιλοσοφίας, την Ύστερη Αρχαιότητα, την Αισθητική, τη Λογική, την Ψυχολογία. Ειδικότερα, ιδιαίτερη υπήρξε η σπουδή και η εμβάθυνση του Βιζυηνού όσον αφορά την αισθητική, την αποτίμηση του Ωραίου στην τέχνη και την αξία της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Πιο συγκεκριμένα, αμιγώς αισθητικές μελέτες του είναι Ἡ Φιλοσοφία τοῦ καλοῦ

παρὰ Πλωτίνῳ (1885), οι Ψυχολογικαὶ μελέται ἐπὶ τοῦ καλοῦ (1885) και «Αἱ εἰκαστικαὶ τέχναι κατὰ τὴν Α' εἰκοσιπενταετηρίδα τῆς βασιλείας Γεωργίου Α'» (1888), συμπληρώνονται, όμως, από το Παιδικό παιγνίδι (1881), τα Στοιχεῖα

λογικῆς (1885) και τα Στοιχεῖα ψυχολογίας (1888). Η «αισθητική θεωρία», η οποία αναδύεται μέσα από τις παραπάνω μελέτες, αναδεικνύει τελικά μια ιδεαλιστική οπτική, επηρεασμένη τόσο από την νεοπλατωνική φιλοσοφία όσο και από σύγχρονές του αισθητικές θεωρίες, κυρίως όπως προσλαμβάνονταν από το ιστορικό και θεωρητικό πλαίσιο της Γερμανίας, όπου ο Βιζυηνός έζησε και παράλληλα φοίτησε. Μάλιστα, τις ίδιες αισθητικές αρχές, τις οποίες

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /99/

αποτυπώνει και εξετάζει στις μελέτες αυτές, τις εφαρμόζει ή προσαρμόζει σε πολλές περιπτώσεις και στα ποιήματα και στα διηγήματά του. Με τον τρόπο αυτόν, λοιπόν, το σύνολο του έργου του, δηλαδή τόσο το θεωρητικό όσο και το λογοτεχνικό του μέρος, μπορεί να ιδωθεί ως μέσο ανασύστασης μιας ενιαίας

αισθητικής

ταυτότητας

του

Βιζυηνού.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /100/

Η ΔΙΠΛΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΠΕΡΣΙΟΥ ΣΤΗΝ ΤΕΤΑΡΤΗ ΣΑΤΙΡΑ

Σάββα Αιμιλία Μεταπτυχιακή φοιτήτρια Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών emilia_savva@hotmail.com

Ο Πέρσιος καταδεικνύει μέσα από το παράδειγμα της τέταρτης σάτιρας ότι κινείται ανάμεσα σε δυο ταυτότητες. Η ρωμαϊκή ταυτότητα του Περσίου είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το σκοπό της σάτιρας, δηλαδή την άσκηση επίκαιρης κοινωνικής και πολιτικής κριτικής. Ο ρόλος του Περσίου ως σατιρικού ποιητή, του επιβάλλει να πλέκει τα σύγχρονα αυτά νήματα με τρόπο κρυπτικό, ώστε να μπορεί να βάλει κατά του Νέρωνα. Για να πετύχει αυτήν την υπόρρητη προβολή, μεταχειρίζεται την ελληνική του ταυτότητα. Μπορούμε να μιλήσουμε για ταυτότητα, γιατί ο ίδιος ο Πέρσιος δηλώνει ότι έχει λάβει ελληνική παιδεία. Αναφέρει ότι πέρασε την τρυφερή του ηλικία στη σωκρατική αγκαλιά του δασκάλου του, Κορνούτου (5.36-37), ενώ παράλληλα στην προγραμματική του σάτιρα, δηλώνει θιασώτης της Παλαιάς Κωμωδίας. Στην παρούσα ανακοίνωση, θα προσπαθήσουμε να αναδείξουμε το με ποια ελληνική «φωνή» (ή καλύτερα «φωνές») ο ποιητής καταφέρνει να απηχήσει τον απόλυτα ρωμαϊκό του ρόλο, αυτόν του σατιρικού ποιητή. Ο (ψευδο-) πλατωνικός

Αλκιβιάδης Ι, του παρέχει τα εργαλεία για τον παραλληλισμό του Νέρωνα με τον Αλκιβιάδη. Στο Συμπόσιο, ο Πέρσιος βρίσκει έναν «σατυρικό» Σωκράτη (λόγω του παραλληλισμού από τον Αλκιβιάδη με τον σάτυρο Μαρσύα), άρα και σατιρικό, αν σκεφτούμε μια από τις ετυμολογικές προσεγγίσεις της λέξης σάτιρα. Ακόμα, ο Πέρσιος μέσα από τα fragmenta της Παλαιάς Κωμωδίας και εκμεταλλευόμενος τη σχέση σάτιρας και κωμωδίας, καταφέρνει να προσδώσει την απαραίτητη καυστικότητα στον παραλληλισμό του Νέρωνα με τον Αλκιβιάδη. Έτσι, ο σατιρικός ποιητής καταφέρνει callida arte, να τοποθετήσει τον Πλάτωνα στο προσκήνιο, να δώσει δηλαδή μια γεύση φιλοσοφίας, η οποία σε συνδυασμό με τη χροιά της Παλαιάς Κωμωδίας δικαιώνει την ελληνική

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /101/

σφραγίδα του έργου του και επιπλέον δημιουργεί την απαραίτητη ένταση στη λειτουργία της ρωμαϊκής του ταυτότητας.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /102/

ΤΟΥΡΚΟΚΥΠΡΙΟΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΟΚΥΠΡΙΑΚΗ ΔΙΗΓΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ 1974 2010

Σάββα Έλενα Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου nenafilousi69@gmail.com

Η πολιτική πραγματικότητα που έχουν διαμορφώσει οι παράλληλοι εθνικισμοί των δύο κυριότερων εθνοτικών ομάδων στην Κύπρο, της ελληνικής και της τουρκικής, καθώς και τα ιδεολογικά κατάλοιπα της αγγλικής αποικιοκρατίας έχουν συμβάλει καθοριστικά στον γεωγραφικό και κοινωνικό διαμελισμό της. Η προσδοκία για συγκρότηση μιας ενοποιητικής κυπριακής ταυτότητας, η οποία θα υπέσκαπτε τις διαιρετικές εθνοτικές ταυτότητες και θα επέτρεπε στους Κύπριους στο σύνολό τους να λειτουργήσουν ως ένας λαός, προσέκρουσε συχνά στις αντιστάσεις που υπέθαλπε η ρητορική των πολιτικών ηγετών των δύο πλευρών. Τα τελευταία σαράντα χρόνια έχει ενταθεί ο προβληματισμός περί «κυπριακότητας» ως ενιαίας συλλογικής κουλτούρας, ιδιαίτερα μετά το 2003, αφότου άνοιξαν μερικώς κάποια οδοφράγματα για τη μετακίνηση των κατοίκων ένθεν και ένθεν της Πράσινης Γραμμής. Σε αυτό το πλαίσιο, ο Τούρκος της Κύπρου ή ο Τούρκος έποικος των τελευταίων τριάντα ετών προβάλλει στη λογοτεχνία άλλοτε ως αδίσταχτος και εκδικητικός, άρπαγας και εκμεταλλευτής, άλλοτε ως συντοπίτης με κοινές αγωνίες και επώδυνες μνήμες, θύμα της μισαλλοδοξίας. Με βάση 15 διηγήματα των Ελληνοκύπριων συγγραφέων Γ. Φ. Πιερίδη, Π. Παιονίδη, Π. Ιωαννίδη, Χρ. Χατζήπαπα και Γ. Χαριτωνίδη, που έχουν γραφτεί κατά την περίοδο 1974 – 2010, εξετάζεται ο τρόπος που αυτά κατασκευάζουν αφηγηματικά και διαχειρίζονται την ταυτότητα του Τουρκοκύπριου μέσα από τη διαφορετική αποτύπωση της απώλειας, της διάψευσης και των τραυμάτων.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /103/

ΤΑ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ ΨΕΥΔΩΝΥΜΑ ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΟ ΆΣΤΥ 1890-1907

Συμεωνίδου Πολυξένη Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας Δ.Π.Θ. polixeni22@gmail.com

Η παρούσα ανακοίνωση αποτελεί μέρος μίας ευρύτερης έρευνας που αφορά τη λογοτεχνική κριτική στον ελληνικό ημερήσιο Τύπο των τελευταίων δεκαετιών του 19ου αι. και των αρχών του 20ού. Αντικείμενό της είναι τα φιλολογικά ψευδώνυμα που χρησιμοποιούν οι κριτικογράφοι του Άστεως, μίας σημαντικής αθηναϊκής εφημερίδας με έντονα «φιλολογικό» χαρακτήρα, καθ’ όλη τη διάρκεια της κυκλοφορίας του (1890-1907). Αρχικά περιγράφεται το φαινόμενο της ψευδωνυμογραφίας και η έκτασή του στο εν λόγω έντυπο: ποιοι είναι αυτοί που επιλέγουν τη χρήση ψευδωνύμων, με ποια συχνότητα το κάνουν, με τι είδους κριτήρια γίνεται η επιλογή, ποιους σκοπούς εξυπηρετεί η χρήση ενός ή πολλών ψευδωνύμων από ένα πρόσωπο κ.λπ.). Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην πρακτική που ακολουθείται από τους τακτικούς συνεργάτες της εφημερίδας (Γρηγόριο Ξενόπουλο, Νικόλαο Επισκοπόπουλο, Πέτρο Αποστολίδη, Μήτσο Χατζόπουλο, Στέφανο Στεφάνου κ.ά.), αλλά και από σημαντικούς λόγιους της εποχής, που δημοσιεύουν περιστασιακά σε αυτήν ψευδώνυμα κείμενα (Κωστή Παλαμά, Αρ. Κουρτίδη κ.ά.). Παρουσιάζονται, επίσης, όσα ψευδώνυμα δεν έχουν ταυτιστεί ακόμη από τους ερευνητές ή ταυτίστηκαν εσφαλμένα, και ο τρόπος με τον οποίο ανιχνεύθηκε αναφέρονται

πατρότητα

παραδείγματα

ορισμένων

εξ

ταυτοποίησης

αυτών. ενός

Πιο

συγκεκριμένα,

ψευδωνύμου

βάσει

υφολογικών συγκρίσεων (αναφερόμαστε κυρίως σε περιπτώσεις που ένα ψευδώνυμο αποδίδεται σε περισσότερα τους ενός πρόσωπα), και κυρίως χάρη σε πληροφορίες που παρέχουν τα ίδια τα κείμενα (πρόκειται για περιπτώσεις που κάποιος ψευδωνυμούχος «αυτοαποκαλύπτεται», ή κάποιος τρίτος αποκαλύπτει την ταυτότητά του), και επισημαίνονται οι πολλαπλοί έλεγχοι που

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /104/

απαιτούνται κατά τη διαδικασία απόδοσης των ψευδωνύμων στους κατόχους τους. Αναδεικνύονται, ακόμη, τα προβλήματα και οι δυσκολίες που συναντώνται κατά την

αποδελτίωση

και ταύτιση

των

ψευδωνύμων.

Αναφέρουμε ενδεικτικά τις εξής περιπτώσεις: α) συχνά ένα ψευδώνυμο χρησιμοποιείται την ίδια περίοδο από περισσότερους του ενός αρθρογράφους, οι οποίοι κάποτε τυχαίνει να συνεργάζονται με τα ίδια έντυπα (ως «Φιλότεχνος», λ.χ., υπογράφει ο Ξενόπουλος, ο Παλαμάς και ο Δ. Ι. Καλογερόπουλος, συνεργάτες και οι τρεις του Άστεως)˙ β) ορισμένοι κριτικοί είτε χρησιμοποιούν ένα ψευδώνυμο που μοιάζει με πραγματικό όνομα (μερικά κείμενα του Π. Αποστολίδη, π.χ., φέρουν την υπογραφή «Γιάννης Σερέτης»), είτε δανείζονται ονόματα άλλων προσώπων, συχνά συναδέλφων (ο Ροΐδης, λ.χ., οικειοποιείται το όνομα του συντάκτη του Άστεως Στέφανου Στεφάνου σε ένα δημοσίευμά του στην ίδια εφημερίδα), δυσχεραίνοντας έτσι τον εντοπισμό των ψευδώνυμων κειμένων και την εξακρίβωση της πατρότητάς τους. Τέλος, διατυπώνονται κάποιες πρώτες σκέψεις αναφορικά με τους λόγους που υπαγορεύουν τη χρήση του προσωπείου της ψευδωνυμίας, τουλάχιστον όσον αφορά τους κριτικογράφους του Άστεως, καθώς οι ποικίλες πτυχές του φαινομένου δεν έχουν ερευνηθεί ακόμη επαρκώς. Όπως σημειώνει ο Κυρ. Ντελόπουλος, ο άνθρωπος που ασχολήθηκε συστηματικά με την αποδελτίωση

των

ψευδωνύμων,

«το

ιστορικό,

κοινωνικό,

πολιτικό,

οικονομικό, ψυχολογικό, αισθητικό, νομικό και φιλολογικό ενδιαφέρον που παρουσιάζει, παραμένει ανοιχτό στην έρευνα η οποία, όταν γίνει, θα φέρει στην επιφάνεια άγνωστα στοιχεία που επηρέασαν τη νέα μας λογοτεχνία και που μπορεί να τη φωτίσουν από γωνίες απροσδόκητες».

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /105/

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΟΡΡΩΜΑΪΚΗ ΑΙΓΥΠΤΟ. ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ

Τίρλα Ανθή Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας Δ.Π.Θ. kleatir@yahoo.gr

Στη μεταπτυχιακή διπλωματική μου εργασία πραγματεύτηκα το θέμα των οικογενειακών σχέσεων, όπως αυτές διαγράφονται μέσα από τους ελληνικούς παπύρους της ρωμαϊκής περιόδου. Πιο συγκεκριμένα, η έρευνά μου αφορούσε τόσο τις σχέσεις μεταξύ των συζύγων όσο και αυτές των γονέων με τα παιδιά. Τα παπυρικά έγγραφα που αφορούν την οικογένεια (συμβόλαια γάμου, ιδιωτικές επιστολές, διαζύγια, υπομνήματα κ.λπ.) συντάχθηκαν για να εξυπηρετήσουν κυρίως ιδιωτικούς σκοπούς. Γι’ αυτόν τον λόγο αποτελούν μια ανεκτίμητη πηγή πληροφοριών για την ταυτότητα των γυναικών αλλά και των παιδιών στην ελληνορρωμαϊκή Αίγυπτο. Σκοπός της παρούσης εισήγησης είναι να παρουσιάσει πρώτον τα αποτελέσματα της μελέτης των επιστολών της ρωμαϊκής περιόδου (1ος αι. π. Χ. – 4ος αι. μ. Χ.), οι οποίες στέλνονταν κυρίως από γυναίκες προς τους συζύγους τους, που έλειπαν λόγω επαγγελματικών υποχρεώσεων, και αποκαλύπτουν την καθημερινή ζωή τους. Οι περισσότεροι πάπυροι έχουν τυπική μορφή, εμπεριέχουν επιστολικές φόρμες και αναφέρονται σε καθημερινές έγνοιες των ανθρώπων, όπως στην υγεία και την αποστολή αγαθών. Ωστόσο, δεν λείπουν οι εξαιρέσεις που παρουσιάζουν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Επιπροσθέτως, η θέση των γυναικών μέσα σε ένα γάμο καθορίζεται στα γαμήλια συμβόλαια, στα οποία περιλαμβάνονταν οι όροι που θα έπρεπε να τηρηθούν και από τους δύο συζύγους. Η καταπάτηση αυτών των όρων και η άδικη μεταχείριση των γυναικών από τους συζύγους τους τις οδηγούν στην αποστολή υπομνημάτων προς τις δημόσιες αρχές, για να διασφαλίσουν τα δικαιώματά τους. Η ενεργητική στάση των γυναικών αυτής της περιόδου οφείλεται σε μεγάλο

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /106/

βαθμό στην σχετική οικονομική ανεξαρτησία που απολάμβαναν λόγω της περιουσίας που κατείχαν μέσω της προίκας ή της κληρονομιάς, κάτι που δεν συναντάται σε προγενέστερες περιόδους. Μία δεύτερη ομάδα που μελετάται είναι αυτή των παιδιών της ελληνορρωμαϊκής Αιγύπτου. Η οικογένεια ήταν η βασική κοινωνική και οικονομική ομάδα της ρωμαϊκής κοινωνίας και ήταν πολύ σημαντική για όλες τις εκφάνσεις της ζωής, ενώ κάθε οικογένεια, αστική και αγροτική, υψηλού ή χαμηλού κοινωνικού επιπέδου, εκπαίδευε τους νέους και τους προετοίμαζε για τη θέση που θα έπαιρναν στην κοινωνία, η οποία διέφερε ανάλογα με το κοινωνικό status των γονέων. Έτσι, οι γόνοι των ανώτερων κοινωνικών τάξεων έπρεπε να διαιωνίσουν το status και την περιουσία της οικογένειας, ενώ τα παιδιά που προέρχονταν από κατώτερες τάξεις συνεισέφεραν από πολύ νωρίς στο ταμείο του οίκου μέσω της εργασίας τους. Σε κάθε περίπτωση, υποχρέωση των παιδιών αποτελούσε η γηροκομία (ή γηροβοσκία) των γονέων και η απόδοση των νεκρικών τιμών σε αυτούς. Τα παιδιά στην αρχαιότητα μπορεί να τα δει κανείς μόνο μέσα από τα μάτια των ενηλίκων ή των γονέων· ωστόσο, οι πάπυροι, π.χ. οι ιδιωτικές επιστολές, προσφέρουν υλικό που προέρχεται από τα ίδια τα παιδιά, όταν αυτά φτάνουν σε μία συγκεκριμένη ηλικία. Επίσης, έγγραφα όπως οι παραμοναί ή οι λίστες πληρωμών καθιστούν δυνατή την εξαγωγή συμπερασμάτων για τον ρόλο των παιδιών, την προσφορά τους μέσα στο πλαίσιο της οικογένειας αλλά και για τις προσδοκίες που είχαν οι γονείς από αυτά.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /107/

Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΤΕΡΟΤΗΤΑΣ ΣΤΑ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΗ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΤΑΙΝΙΑ ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΠΛΑΤΩΝΟΣ

Τισιζή Εμμανουέλα

Μύστακα Βέρα

MSc Education: Language

MPhil Modern Languages

University of Edinburgh

University of Oxford

emmanouela.tisizi@gmail.com

vera_myst@hotmail.com

Η εισήγηση αυτή θα έχει συγκριτολογικό χαρακτήρα και συγκεκριμένα θα εξετάσει τα μυθιστορήματα του Σωτήρη Δημητρίου Τους τα λέει ο Θεός και Να

ακούω καλά το όνομα σου και την κινηματογραφική ταινία του Φίλιππου Τσίτου Ακαδημία Πλάτωνος. Στόχος της εισήγησής μας είναι η κριτική συνεξέταση των τρόπων με τους οποίους η ταυτότητα του μετανάστη στα λογοτεχνικά κείμενα και η εθνική ταυτότητα στο κινηματογραφικό έργο μετατρέπονται σταδιακά σε ταυτότητες ετερότητας. Κύριο μέλημά μας θα είναι να δούμε πώς αναδεικνύεται το θέμα του ρατσισμού ή του αντι-ρατσισμού και πώς προσεγγίζεται ο αντίκτυπος της ετερότητας μέσα από διαφορετικές μορφές τέχνης. Με τον όρο ετερότητα εννοείται η ταυτοποίηση και κατ’επέκταση η αντιμετώπιση ενός υποκειμένου ως ξένου σώματος, και αφορά τόσο στην αντίληψη του ίδιου του υποκειμένου για τον εαυτό του, όσο και στην αντίληψη του κοινωνικού συνόλου σε σχέση με αυτό. Ειδικότερα, η ετερότητα θα εξετασθεί ως το κριτήριο το οποίο χωρίζει την κοινότητα σε δύο ομάδες: αυτή που χαρακτηρίζεται ως κοινωνική νόρμα και αυτή που ορίζεται ως περιθωριοποιημένη ομάδα ανθρώπων, οι οποίοι υποβάλλονται σε συνεχείς διακρίσεις με βάση τη φυλή, τη θρησκεία ή το χρώμα τους. Στο πρώτο μέρος της εισήγησης, θα επικεντρωθούμε στην αναζήτηση των στοιχείων που ορίζουν την ταυτότητα του μετανάστη στα μυθιστορήματα και πώς αυτή διαμορφώνεται ως ταυτότητα ενός άλλου, εθνικά έτερου, υποκειμένου, που επαναπροσδιορίζεται κυρίως από τις συνθήκες διαβίωσής

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /108/

του. Στο δεύτερο μέρος, θα εστιάσουμε στον δεύτερο όρο αυτής της συγκριτολογικής εξέτασης, στο κινηματογραφικό έργο Ακαδημία Πλάτωνος. Κύριος στόχος να διερευνήσουμε τον τρόπο με τον οποίο η διαμόρφωση της εθνικής ταυτότητας διαφοροποιείται από την παρουσία των μεταναστών. Επιπλέον, διερευνάται και το κατά πόσο στα όρια της εθνικής ταυτότητας υπάρχει η ταυτότητα του άλλου, με μορφή εγκιβωτισμού. Συμπεραίνουμε ότι η παρουσία του έτερου έχει συνεχή αντίκτυπο στην κατασκευή τόσο της δικής του ταυτότητας όσο και στην ταυτότητα του κοινωνικού συνόλου που αποτελεί την εθνική νόρμα σε μια κοινωνία.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /109/

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΔΙΑ ΜΕΣΟΥ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΜΝΗΜΗΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ

Τσιάμαλος Αριστοτέλης Μεταπτυχιακός Φοιτητής Συγκριτικής Φιλολογίας School of Applied Language and Intercultural Studies Dublin City University tisigiamaro@windowslive.com

Σ’ εμένα η

πίστη

στον Ελληνισμό είναι κάτι άλλο. Συνυφασμένη

αναμφισβήτητα με την Παράδοση. Αλλά και εδραιωμένο στο παρόν. Πιστεύω πως ο μικρός λαός που είμαστε και οι άλλοι μικροί λαοί – δεν είναι το ίδιο πράγμα. Είμαστε γεμάτοι ελαττώματα, σύμφωνοι, έχουμε, όμως, κοντά στα πολλά πλην κι ένα συν απέναντι στους άλλους, που είναι μοναδικό. Οι ξένοι το καταλαβαίνουν περισσότερο από εμάς τους ίδιους. Γι’ αυτό και ή μας ζηλεύουν, όπως, οι γείτονές μας, ή μας φοβούνται και δεν εννοούν να μας αφήσουν να σηκώσουμε κεφάλι, όπως απαξάπαντες οι Δυτικοί. Στο ως άνω απόσπασμα συνέντευξης του Οδυσσέα Ελύτη, που δόθηκε σε κυριακάτικη εφημερίδα το Δεκέμβριο του 1978, τίθεται το περίγραμμα της Ελληνικότητας που είναι συνυφασμένη με την Παράδοση. Στο ίδιο απόσπασμα αντιδιαστέλλεται ευθέως η Ελληνικότητα ή άλλως ελληνική ταυτότητα με τη Δυτική. Κι όταν μιλάμε βέβαια για ελληνική ταυτότητα εννοούμε κυρίως τον τρόπο ύπαρξης ή τρόπο σκέψης. Επομένως αυτό που αντιδιαστέλλεται είναι ο Ελληνικός τρόπος σκέψης με το Δυτικό, που συγκεφαλαιώνει από τη μια μεριά την ελληνική διαχρονική ενότητα και ταυτότητα -η οποία επαληθεύεται σε μια ιστορική και κοινωνική πραγμάτωση- και από την άλλη μεριά τη Δυτική ταυτότητα σε έναν πολιτισμό που οδηγεί τον άνθρωπο στην αλλοτρίωση και στην ουδετεροποίηση. Σ’ έναν πολιτισμό που κινείται ανυπερθέτως στα όρια του χρησιμοθηρικού θετικισμού της γνώσης. Στην παρούσα ανακοίνωση ερευνάται η ελληνική ταυτότητα διά μέσου της ιστορικής μνήμης στο σύνολο έργο του Οδυσσέα Ελύτη. Γίνεται μια

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /110/

προσπάθεια να εντοπισθούν και αναδειχθούν εκείνα τα στοιχεία που συνθέτουν την ελληνική ταυτότητα σύμφωνα με τον εν λόγω ποιητή. Μια ταυτότητα που διαμορφώνεται και συνυφαίνεται με την Παράδοση, κοσμική και θρησκευτική. Μνήμη του λαού μου σε λένε Πίνδο και σε λένε Άθω.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /111/

ΜΥΘΙΚΟΙ ΗΡΩΕΣ ΚΑΙ ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ ΠΟΛΕΩΝ

Φραγκάκη Μαίρη Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών marfragkaki20@yahoo.gr

Η μεταφορά οστών ηρώων αποτελεί μια πρακτική των αρχαίων ελληνικών πόλεων που χρησιμοποιήθηκε για την εξυπηρέτηση πολιτικών συμφερόντων και εδαφικών διεκδικήσεων. Τα οστά ως αρχαιολογικό εύρημα λειτουργούν ως πολιτιστικό αντικείμενο που περικλείει μια ανάλογη δύναμη, σχετική με την οικειοποίηση της ταυτότητας του νεκρού και τις προεκτάσεις για την κοινωνία που αξιώνει κάτι τέτοιο, ώστε να συνδεθεί με το όνομα του νεκρού-ήρωα. Η μεταφορά

οστών

ενορχηστρώνεται

από

πολιτικές

σκοπιμότητες

που

υπαγορεύουν και ενεργοποιούν μια τέτοια διαδικασία και σχετίζονται με τη διαμόρφωση του «αισθήματος της κοινότητας», του ἀνήκειν σε ένα πολιτικό και κοινωνικό σώμα με αξιοσήμαντες απαρχές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η μεταφορά των οστών του Ορέστη από την Τεγέα στην Σπάρτη (Ηρόδ.1.67-68). Η μεταφορά των οστών λειτουργεί ως μια συμβολική πράξη που παρείχε πολιτικό πλεονέκτημα στις πόλεις που λάμβαναν τα οστά, καθώς και στα άτομα που ήταν επικεφαλής των εκάστοτε επιχειρήσεων. Η οικειοποίηση

των

οστών

των

ηρώων

συνετέλεσε

στην

απόδοση

συγκεκριμένων χαρακτηριστικών που προσδιορίζουν την ταυτότητα της Σπάρτης ως ηγέτιδας πόλης της υπό δημιουργία Πελοποννησιακής Συμμαχίας. Η σημασία της κατοχής των οστών εμφαίνεται και από την πεποίθηση των αρχαίων Ελλήνων ότι τα οστά των ηρώων περιείχαν κάποιου είδους θεϊκή δύναμη που προστάτευε αυτούς που τα κατείχαν. Η Σπάρτη, μέσω της οικειοποίησης των οστών, επιχείρησε να συνδεθεί με το βασιλικό οίκο των Ατρειδών που σύμφωνα με τον μύθο είχε κυβερνήσει την Πελοπόννησο, ώστε να επιτύχει την αναγωγή της εκεί ηγετικής θέσης της στα ομηρικά χρόνια. Επομένως, αυτή η μεταφορά αποτελεί μια πρώιμη σύνδεση της αρχαιολογίας που αποτυπώνεται από την ιστορία και σχετίζεται άμεσα με την εκάστοτε

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /112/

πολιτική

και

την

θρησκεία

και

λειτουργεί

ως

αναδιαμόρφωσης της μέχρι τότε σπαρτιατικής ταυτότητας.

ένας

παράγοντας

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /113/

Η ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΗΡΩΑ ΩΣ ΠΡΟΪΟΝ ΔΙΑΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΙΑΚΩΒΟΥ ΣΤΗΝ ΟΥΡΑΝΙΑ ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΤΗΣ ΜΑΡΩΣ ΔΟΥΚΑ

Φραγκούλη Νάντια Υποψήφια Διδάκτωρ, Τμήμα Φιλολογίας ΕΚΠΑ nadiafrag@gmail.com

Στην παρούσα ανακοίνωση θα επιχειρηθεί να αναπτυχθεί ο ρόλος του διακαλλιτεχνικού διαλόγου στη συγκρότηση της αφηγηματικής δομής και των θεματικών αξόνων του μυθιστορήματος Ουράνια Μηχανική (1999) της Μάρως Δούκα με έμφαση στην αφηγηματική συγκρότηση της ταυτότητας του κεντρικού ήρωα. Το πλήθος των διακαλλιτεχνικών αναφορών σε ταινίες του Νέου Χόλλυγουντ (Bordwell – Thompson 2009, 516-518), που ενσωματώνει η Δούκα στο μυθιστόρημά της δημιουργεί ένα πλέγμα συνδηλώσεων στο πλαίσιο των οποίων κατασκευάζεται κειμενικά η ταυτότητα του ήρωα στη βάση ενός διαρκούς διακαλλιτεχνικού διαλόγου με τον κινηματογράφο. Έτσι ο διακαλλιτεχνικός διάλογος λειτουργεί καταλυτικά στην κειμενική κατασκευή της παραβατικότητας και της βίας ως κομβικών στοιχείων της ταυτότητας του ήρωα, με αποτέλεσμα θεματικά μοτίβα και αφηγηματικοί τρόποι των ταινιών που υπάγονται στον ευρύτερο ειδολογικό κύκλο των «ταινιών με θέμα εγκλήματα» (crime films· Dick 2010, 197-202) –με τα ειδικότερα θεματικά και υφολογικά χαρακτηριστικά που αποκτά το συγκεκριμένο είδος στις ταινίες του Νέου Χόλλυγουντ– να εισβάλλουν στο μυθιστορηματικό κείμενο και να καθίστανται αισθητικώς λειτουργικά σε αυτό. Στην Ουράνια Μηχανική της Μάρως Δούκα, μυθιστόρημα στο οποίο η νεοελληνική κοινωνία των τελευταίων χρόνων του εικοστού αιώνα φαίνεται να γεννά και πολλαπλασιάζει τη βία, τόσο ο νεαρός «εξεγερμένος» Ιάκωβος ή Τζακ όπως αυτοαποκαλείται, κατάδικος στην Κασσαβέτεια φυλακή ανηλίκων, όσο και ο «βολεμένος» Ριχάρδος, αφηγηματικό alter ego του πρώτου και

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /114/

αντίθετη όψη του ίδιου ουσιαστικά νομίσματος, μπλέκονται στα πλοκάμια μιας τελματωμένης καταναλωτικής κοινωνίας που καταπιέζει βίαια τα μέλη της. Το θέμα της ταυτότητας είναι κεντρικό στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα καθώς το πρόσωπο του Ιάκωβου προσλαμβάνεται διαθλασμένο σε μια σειρά από άλλα πρόσωπα, και μάλιστα σε αρκετές περιπτώσεις σε πρόσωπα εξωλογοτεχνικών αφηγήσεων

(κείμενα

εφημερίδων,

τηλεοπτικά

σήριαλ

και

ριάλιτι,

κινηματογραφικές ταινίες, τραγούδια του αμερικάνικου ροκ της δεκαετίας 1970 κ.λπ.). Μάλιστα καθώς ο Ιάκωβος αντιλαμβάνεται τον κόσμο μέσα από το πρίσμα των ταινιών του Νέου Χόλλυγουντ, η ποιητική της βίας του συγκεκριμένου κύκλου ταινιών ανάγεται σε διαρκές διακείμενο στη βάση του οποίου θα αναπτυχθεί ο κόσμος και η ταυτότητα του ήρωα. Έτσι το κινηματογραφικό διακείμενο αποκτά εξέχοντα ρόλο ανάμεσα στους διάφορους εξω-λογοτεχνικούς

λόγους

που

αξιοποιούνται

στην

κατασκευή

του

μυθιστορηματικού κόσμου, αλλά και της ταυτότητας και του λόγου των ηρώων. Συγκεκριμένα θα με απασχολήσει πώς οι ταινίες του Νέου Χόλλυγουντ ως διακαλλιτεχνικό διακείμενο συμβάλλουν στην αφηγηματική κατασκευή της ταυτότητας του ήρωα χαρακτηρίζοντας την εμφάνιση, τις πράξεις και τον λόγο του –εσωτερικό και μη. Τελικά η οικεία στον αναγνώστη από τις ταινίες του Νέου Χόλλυγουντ «ποιητική της βίας» ανάγεται σε σημείο κλειδί για την κειμενική κατασκευή της βίας, ενώ το διακαλλιτεχνικό διακείμενο γίνεται ο τρόπος για την αποστασιοποιημένη αναπαράστασή της. Οι διακαλλιτεχνικές αναφορές στον κινηματογράφο, τέλος, καθώς αποτελούν το κυριότερο κατά τη γνώμη μου εξωλογοτεχνικό διακείμενο της Ουράνιας Μηχανικής, συμβάλλουν καθοριστικά στην πολλαπλασιαστική αφηγηματική διάθλαση τόσο της ταυτότητας του ήρωα όσο και του ίδιου του αφηγούμενου μύθου, και συνιστούν ένα από τα βασικότερα τεκμήρια για τον χαρακτηρισμό της

Ουράνιας Μηχανικής ως μεταμοντέρνου μυθιστορήματος.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /115/

Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ, ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ ΠΕΖΟΥ ΛΟΓΟΥ ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΟ ΑΣΤΥ 1891-1900

Φωτεινιάς Λέανδρος Μεταπτυχιακός Φοιτητής Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας Δ.Π.Θ. fotlea85@hotmail.com

Η εφημερίδα το Άστυ αποτέλεσε μια σημαντική στέγη για τους Έλληνες λογοτέχνες στα τέλη του 19ου αιώνα. Οι σελίδες της φιλοξένησαν την ελληνική και ξένη λογοτεχνία σε διάφορες μορφές, την ποίηση, την πεζογραφία και την κριτική. Η μελέτη που εκπονήθηκε για τον ελληνικό λογοτεχνικό πεζό λόγο της δεκαετία 1891-1900 στην εφημερίδα δίνει νέα στοιχεία για την ταυτότητα της ελληνικής πεζογραφίας στη δύση του 19ου αιώνα. Μέσα από τα ευρήματα νέα στοιχεία ανακύπτουν για τα λογοτεχνικά είδη αλλά και τα λογοτεχνικά ρεύματα της εποχής. Ενδεικτικά θα αναφερθούν κάποια παραδείγματα, τα οποία εν μέρει διαφοροποιούν τη γενική εικόνα για διάφορα θέματα που σχετίζονται με την εποχή. Αρχικά, η «Ηθογραφία» δεν έχει την σημασία της αποτύπωσης των ηθών και των εθίμων των ανθρώπων του χωριού και μόνο. Η έννοια του όρου αυτού μπορεί να διευρυνθεί και να συμπεριλάβει και τον αστικό χώρο, όπως αποδεικνύεται μέσα από τις χρήσεις του από τους λογοτέχνες της εφημερίδας. Όσον αφορά τα είδη, φαίνεται ότι το ελληνικό μυθιστόρημα χάνει έδαφος και πιο μικρά ειδολογικά σχήματα φαίνεται να επικρατούν. Το διήγημα φαίνεται να επικρατεί ποσοτικά και η νουβέλα να ακολουθεί χωρίς βέβαια να φτάνει στα ίδια επίπεδα. Ο τριμερής αυτός διαχωρισμός που χρησιμοποιείται σήμερα (διήγημα – νουβέλα – μυθιστόρημα) δεν είναι εδραιωμένος κατά την υπό εξέταση περίοδο. Συνολικά, έπειτα από τη θεώρηση όλης της ύλης της εφημερίδας, είναι νομίζω από λογοτεχνική και ιστορική σκοπιά δυνατό να χαρακτηρίσουμε τα

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /116/

δέκα αυτά χρόνια ως μια μεταιχμιακή περίοδο για τη Νεοελληνική Λογοτεχνία. Οι ανακατατάξεις και οι τάσεις που επικρατούν ενισχύουν την άποψη ότι δεν μπορούμε να χαρακτηρίσουμε την δεκαετία με ένα γενικευτικό όρο πχ. «Ελληνική ηθογραφία» ή «Ελληνικός Ρεαλισμός» ή «Ελληνικός Αισθητισμός». Η πολυφωνία που επικρατεί οδηγεί στη διαμόρφωση μιας πολύπλοκης και πολυσχιδούς εικόνας. Ο κόσμος της εφημερίδας είναι ιδιαιτέρως αποκαλυπτικός για την ελληνική πεζογραφία και δύναται να επιφέρει πολλά νέα στοιχεία τα οποία θα συμπληρώσουν

την

υπάρχουσα

εικόνα,

όταν

θα

δημοσιευτούν

τα

αποτελέσματα σε αναλυτικότερη και ευρύτερη εργασία. Η ανακοίνωση έχει στόχο να εμπλουτίσει την υπάρχουσα βιβλιογραφία και να καταδείξει πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος του ημερήσιου τύπου για την νεοελληνική λογοτεχνία.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /117/

…από το στόμα της παλιάς Remington… ΜΙΑ ΜΕΤΑ-ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΣΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΤΟΥ Γ. ΠΑΝΟΥ

Χατζοπούλου Ειρήνη Εκπαιδευτικός, Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας Δ.Π.Θ. irenhatz@gmail.com

Το αντικείμενο μελέτης της παρούσας εργασίας είναι το μυθιστόρημα του Γιάννη Πάνου, …από το στόμα της παλιάς Remington…. Η έως τώρα κριτική20 έχει ήδη αποφανθεί γενικά για τον προωθημένο μεταμοντέρνο χαρακτήρα του καθώς και για τον διάλογο που ανοίγει το συγκεκριμένο έργο με το πνεύμα και τη ρητορική της πνευματικής αυτής τάσης, όπως αποτυπώθηκαν σε έργα τόσο της εντόπιας όσο και της ξένης λογοτεχνικής παραγωγής στις δεκαετίες μετά το 1960. Ως εκ τούτου ο στόχος της εργασίας είναι πιο ειδικός, να εντοπιστούν δηλαδή

και

να

σχολιαστούν

οι

συγκεκριμένες

μεταμυθοπλαστικές

αυτοαναφορικές και μεταϊστορικές αρχές και συμβάσεις που ενεργοποιεί αυτό το μυθιστόρημα. Το έργο ξεδιπλώνει ταυτόχρονα με το μύθο του την αγωνιώδη προσπάθεια/περιπέτεια της ίδιας της γραφής και της κατασκευής του. Παρουσιάζονται ζητήματα σχετικά με την πράξη και τη μεθοδολογία της γραφής: η συγκέντρωση στοιχείων από τη ζωή και τη δράση του βασικού προσώπου, η επεξεργασία τους και φυσικά η έκθεσή τους. Κατά την ανάγνωση ανοίγονται μπροστά μας οι δυο όψεις μιας κεντητής μπάντας τοίχου21, ενός ψηφιδωτού κομψοτεχνήματος, που από τη μια πλευρά παρουσιάζεται η μαγευτική εικόνα που αναπαριστά, αν την αναποδογυρίσουμε όμως,

25 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ-Γιάννης Πάνου…από το στόμα της παλιάς Remington…, Πρόλογος: Παναγιώτης Μουλλάς - Φιλολογικό επίμετρο: Αριστοτέλης Σαΐνης, Αθήνα: Καστανιώτης, 2006, καθώς και στο Αφιέρωμα της Αυγής για τον Γ. Πάνου, τχ. 195 (17.9.2006) και τχ. 196 (24.9.2006), επιμ. Κώστας Βούλγαρης. 21 Γιάννης Πάνου, …από το στόμα της παλιάς Remington…, Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα, 1998, σ. 341.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /118/

αποκαλύπτεται η πίσω όψη του παραμυθιού, η διαδικασία και η πονηριά της κατασκευής του όλο ξέφτια, κόμπους και μεγάλες βελονιές22. Το κείμενο φαίνεται παράλληλα να στοχάζεται και να πειραματίζεται άλλοτε φανερά κι άλλοτε πιο υπαινικτικά -πάνω σε τρόπους και ζητήματα της νεόκοπης σχετικά τάσης της «ιστοριογραφικής μεταμυθοπλασίας23». Το μυθιστόρημα εκκινείται μεν από ιστορικά γεγονότα, αναγνωρίζοντας τη σημασία μιας ρεαλιστικής πλοκής, ωστόσο, σε αντίθεση με τα παραδοσιακά ιστορικά μυθιστορήματα, που υποδύονται ότι παρέχουν άμεση πρόσβαση σε μια συμπαγή ιστορική πραγματικότητα, αντιμετωπίζει με έναν νέο ανατρεπτικό τρόπο την παραδοσιακή ιστορική παρουσίαση, αφού στην ουσία αποτελεί κι αυτή, ως αφήγηση που είναι, μια ανθρώπινη κατασκευή και όχι μια αντικειμενική πραγματικότητα. Υπονομεύει την εγκυρότητα των αναπαραστάσεών του, αμφισβητεί την βεβαιότητα ότι η γλώσσα - άρα και η αφήγηση - είναι ένας καθρέφτης που αντανακλά την μία, μοναδική, ενιαία και μονοσήμαντη πραγματικότητα. Εκθέτει τον μυθοπλαστικό και κειμενικό

χαρακτήρα όλων των προσπαθειών

αναπαράστασης και ανασύστασης του παρελθόντος και υποβάλλει την μεταϊστορική του αβεβαιότητα για το αν η πραγματικότητα είναι μία και μοναδική ή αν πρόκειται για μια σύνθεση από πολλαπλές προσλήψεις, θεάσεις και ερμηνείες και ως εκ τούτου ιδεολογικά υποκειμενικές, διαλογικές και συσχετικές.

Ό.π., σ. 341. Hutcheon Linda, A Poetics of Postmodernism. History, Theory, Fiction. Routledge. New York and London, 2004, pp. 105-123. 23

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /119/

ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΦΙΛΟΣΟΦΟΥ ΕΥΓΕΝΙΟΥ ΒΟΥΛΓΑΡΗ ΟΠΩΣ ΔΙΑΦΑΙΝΕΤΑΙ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ «ΤΑ ΑΡΕΣΚΟΝΤΑ ΤΟΙΣ

ΦΙΛΟΣΟΦΟΙΣ»

Χουλιάρα Μαρία Υποψήφια Διδάκτωρ Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας Δ.Π.Θ. m.xouliara@yahoo.gr

Ο Ευγένιος Βούλγαρης, διακεκριμένος Έλληνας λόγιος και θεολόγος , υπήρξε μια εξέχουσα προσωπικότητα του 18ου αιώνα, της εποχής των μεγάλων πνευματικών ζυμώσεων στη Δύση. Η δημιουργική του επαφή

με το

ιδεολογικό ρεύμα του Διαφωτισμού, σε συνδυασμό με το πολύπλευρο διδακτικό,

συγγραφικό

και

μεταφραστικό

του

έργο,

συνετέλεσε

στη

διασύνδεση της ελληνικής παιδείας με τη νεότερη ευρωπαϊκή σκέψη. Στο διδακτικό του έργο, που διήρκεσε περίπου 20 χρόνια, οφείλεται η εισαγωγή των νέων επιστημών και της φιλοσοφίας στον ελληνικό χώρο και η μετέπειτα διάδοσή τους, μέσω των μαθητών του, στα υπόλοιπα ελληνικά σχολεία των Βαλκανίων και της Ασίας. Σκοπός της παρουσίασης είναι να ανιχνευθεί η ταυτότητα του φιλοσόφου Ευγένιου Βούλγαρη στο σημαντικότερό του

έργο φυσικής

φιλοσοφίας «Τα αρέσκοντα τοις φιλοσόφοις» (Βιέννη 1805). Με βασικό του εργαλείο την κριτική, ο Βούλγαρης παρουσιάζει με δεινή συνθετική δεξιότητα τις σύγχρονές του επιστημονικές απόψεις. Η διερεύνηση της ταυτότητάς του ως φιλοσόφου, μέσω της μελέτης της σχετικής ελληνικής και ξενόγλωσσης βιβλιογραφίας, θα γίνει με γνώμονα το ερώτημα αν ο Ευγένιος Βούλγαρης συντάσσεται με τους ριζοσπαστικούς ή τους μετριοπαθείς εκπροσώπους του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /120/

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΑΝΔΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΚΕΚΑΡΜΕΝΩΝ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΚΑΣΔΑΓΛΗ

Χωλίδης Κλήμης Φιλοσοφική Σχολή Α.Π.Θ. klimischo@gmail.com

Η παρούσα ανακοίνωση αφορά την πραγμάτευση του στρατιωτικού ανδρισμού σε κείμενα της νεοελληνικής λογοτεχνίας από τα μέσα του 20ου αιώνα μέχρι σήμερα εστιάζοντας στην περίπτωση των Κεκαρμένων(1959) του Νίκου Κάσδαγλη. Κινείται μέσα στο πλαίσιο των κριτικών λογοτεχνικών σπουδών του ανδρισμού, που συνδυάζουν τις κριτικές λογοτεχνικές σπουδές και τις σπουδές του ανδρισμού, ειδικότερα του στρατιωτικού ανδρισμού. Η ανακοίνωση αρχίζει με την εννοιολόγηση του ανδρισμού μέσα από τη σύγχρονη κοινωνιολογική οπτική και τη διαπολιτισμική έρευνα του πολέμου, συνεχίζεται με τη σύντομη επισκόπηση των σχετικών κειμένων και ολοκληρώνεται με την ανάλυση του επιλεγμένου κειμένου. Η σύγχρονη κοινωνιολογική

οπτική,

αφομοιώνοντας

πορίσματα

πολλών

επιστημών(Ιστορία, Ανθρωπολογία, Ψυχολογία) αντιμετωπίζει τον ανδρισμό ως μια κοινωνική κατασκευή, ως μια θέση σε μια δομή από έμφυλες σχέσειςεξουσίας,

παραγωγικές,

συναισθηματικές,

συμβολικές-

και

έμφυλες

ιεραρχίες(ηγεμονικός, υποτακτικός, συνενοχικός, περιθωριακός ανδρισμός), ως σχηματισμό πρακτικής που συγκροτείται και ανασυγκροτείται, ως κοινωνικό επίτευγμα, προϊόν της αλληλεπίδρασης μεταξύ των ατόμων, εδραιωμένο σε έμφυλες συμβάσεις, έμφυλα καθεστώτα θεσμών και έμφυλες τάξεις κοινωνιών, και ως ποικίλο και πολλαπλό στη διασταύρωσή του με άλλους παράγοντες(φυλή, κοινωνική τάξη, σεξουαλικότητα, ηλικία, τόπο, χρόνο, περιοχή κ.ά.). Η διαπολιτισμική έρευνα του πολέμου αναδεικνύει συμπληρωματικά τις όψεις του ανδρισμού που, παρά την ποικιλία και πολλαπλότητα, παρουσιάζουν μια σχετική διαπολιτισμική σταθερότητα: οι πολιτισμοί διαχρονικά

κατασκευάζουν έννοιες ανδρισμού γύρω από

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /121/

πολεμικές ιδιότητες και αξίες, προκειμένου να κινητοποιήσουν τα άρρενα μέλη τους για μάχη. Η διάπλαση σε άνδρες-πολεμιστές επιτυγχάνεται με την ολοκλήρωση θαρραλέων δοκιμασιών που ποικίλλουν σε περιεχόμενο ανά τους πολιτισμούς. Ο ανδρισμός συνιστά έτσι μια τεχνητή θέση που πρέπει να κερδηθεί μέσω αυτών. Στις σύγχρονες βιομηχανοποιημένες κοινωνίες, ο στρατός αποτελεί το υπόλειμμα των παραδοσιακών τελετουργιών διάπλασης του ανδρισμού μέσω της σκληρής εκπαίδευσης των νεοσυλλέκτων. Στη νεοελληνική λογοτεχνία είναι πολύ μεγάλος ο όγκος των κειμένων που πραγματεύονται τη στρατιωτική ζωή. Οι μελετητές που έχουν ασχοληθεί με το θέμα διαχωρίζουν την πολεμική λογοτεχνία ή λογοτεχνία των χαρακωμάτων, που πραγματεύεται τη στρατιωτική ζωή σε περίοδο πολέμου, από τη λογοτεχνία του στρατώνα, που πραγματεύεται τη στρατιωτική ζωή σε περίοδο ειρήνης. Η λογοτεχνία του στρατώνα, που μας αφορά εδώ, έχει πολύ πρόσφατα

μελετηθεί

και

προσδιορισθεί

με

τα

δικά

της

ιδιαίτερα

χαρακτηριστικά, περιόδους και κείμενα. Περιτρέχοντας τα σχετικά κείμενα, που εκτείνονται σε πάνω από μισό αιώνα λογοτεχνικής παραγωγής, μπορούμε να παρατηρήσουμε τις ποικίλες μορφές ανδρισμών που κατασκευάζονται μέσα από την αλληλεπίδραση των υπηρετούντων αρρένων μελών, στρατιωτών και αξιωματικών, με το έμφυλο καθεστώς του στρατιωτικού θεσμού, και τις ποικίλες ανταποκρίσεις τους στην ανδροποιητική διαδικασία του. Οι

Κεκαρμένοι του Νίκου Κάσδαγλη προσφέρουν ένα συγκεκριμένο παράδειγμα πληθυντικότητας και πολλαπλότητας ανδρισμών, που αρθρώνουν, μάλιστα, ξεχωριστές φωνές μέσα στο αφήγημα. Γύρω από την κύρια υπόθεση της ταραχώδους ερωτικής ιστορίας του «ψηλού» φαντάρου Γιαννήλου με την πολυπόθητη πόρνη Τζίνα, μέσω της ωμής ρεαλιστικής γραφής και της αφηγηματικής τεχνικής της εσωτερικής πολλαπλής εστίασης, ξεδιπλώνονται πτυχές της μεταπολεμικής στρατιωτικής ζωής και κοινωνίας, αναδεικνύονται σταθερές και μεταβαλλόμενες έμφυλες ιεραρχίες, και προβάλλονται έμφυλες διαμορφώσεις και δυναμικές των μυθοπλαστικών χαρακτήρων.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /122/

Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΤΙΣΣΑΣ ΣΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΚΑΠΕΤΑΝ

ΜΙΧΑΛΗ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ Abdelaziz Mohamed Μεταπτυχιακός φοιτητής Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Mohamed.abbas93ms@gmail.com

Αυτή η μελέτη επιχειρεί να ερμηνεύσει την άποψη του Καζαντζάκη σχετικά με την γυναίκα, η οποία σχεδόν σε όλα τα έργα του παίζει ένα σημαντικό ρόλο στην ανάδειξη της ίδιας. Συγκεκριμένα, είναι εμφανές ότι ο εν λόγω συγγραφέας εμφανίζεται να έχει αρνητικές εικόνες για τις γυναίκες, ειδικά για τις ανατολίτισσες. Είναι αξιοσημείωτο να πούμε ότι η ταυτότητα την οποία κατέχει η Ανατολίτισσα σε αυτό το έργο αντιπροσωπεύει κατά κάποιο τρόπο μια ευρωπαϊκή αντίληψη για την Ανατολή, όπου συνήθως οι Ευρωπαίοι συγγραφείς σκιαγραφούν την Ανατολή ως ένα χώρο γεμάτο

λαγνεία και

ελαττώματα. Με άλλα λόγια, ένας σεξουαλικός χώρος. Εξάλλου, βλέπουμε ότι ο συγγραφέας τονίζει την

διαφορά ανάμεσα στην Ελληνίδα, δηλαδή την

Ευρωπαία και την Ανατολίτισσα όπου εύκολα παρατηρείται μέσω αυτής της διαφοράς ότι υπήρχε

μια εσκεμμένη έμφαση των χαρακτηριστικών που

διαφοροποιούσαν την Ανατολή από τη Δύση. Διότι η πρώτη είναι ένας τόπος λάγνου αισθησιασμού, και ότι αποτελεί το βασίλειο της εγγενής βίας. Αυτά τα θέματα είχαν την σπουδαιότητα τους στη μεσαιωνική αντίληψη, και θα συνεχίζονταν να διατυπωνόταν σε ποικίλους βαθμούς δυναμικότητας μέχρι το παρόν. Ως εκ τούτο βλέπουμε ότι η Ανατολίτισσα συνδέεται όχι μόνο με τη βρομιά και τη λαγνεία, που χαρακτηρίζουν την Ανατολή κατά την άποψη των Δυτικών συγγραφέων, αλλά και με την υπερσεξουαλικότητα. Στην συνέχεια του έργου βλέπουμε ότι ο συγγραφέας αφενός

παρουσιάζει

την

Ανατολίτισσα ως ένα πλάσμα μοναδικό, αντισυμβατικό θα λέγαμε, αφού πέρα από την εξωτερική

περιγραφή της Ανατολίτισσας, περιγράφεται η ασεβής

συμπεριφορά της απέναντι στον άνδρα της. Αφετέρου, παρατηρείται το

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /123/

γεγονός ότι η Ανατολίτισσα του εν λόγω έργου σκέφτεται τους άνδρες μόνο σεξουαλικά και όχι ψυχικά- ερωτικά. Με άλλα λόγια η

ο άνδρας για την

Ανατολίτισσα είναι μόνο ένα όργανο για καλύπτει την σεξουαλική της ανάγκη. Ακόμη, αξίζει να αναφέρουμε ότι ένα άλλο στοιχείο που χαρακτηρίζει την Ανατολίτισσα σε αυτό το έργο, είναι το στοιχείο της προδοσίας. Προδοσία όχι μόνο προς τον άνδρα της, αλλά επίσης προς την πατρίδα της προς την ίδια την θρησκεία της. Επιπροσθέτως, η πηγή αυτής της προδοσίας ευθύς εξ’ αρχής είναι η κυριαρχία του σεξουαλικού ένστικτου στην ζωή της και η απόρριψη των θρησκευτικών, εθνικών, συμβατικών και ηθικών ορίων (από την άποψη ότι την απασχολεί μόνο να ανακαλύπτει την ερωτική-σεξουαλική της πλήρωση) προκαλεί την προδοσία της γυναίκας ως προς τον άνδρα και την πατρίδα της, ακόμη και την αλλαξοπιστία της .

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /124/

Η ΠΡΟΣΛΗΨΗ ΤΟΥ ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΙ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ Σ. ΠΛΑΣΚΟΒΙΤΗ

Denik Ivan Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης vanya-denik@inbox.ru

Μια από τις γνωστές επιδράσεις που υπέστη ο έλληνας μεταπολεμικός πεζογράφος Σπύρος Πλασκοβίτης είναι εκείνη του Φ. Ντοστογιέφσκι. Στην συγκεκριμένη

παρουσίαση

θα

Ντοστογιέφσκι

πάνω

Πλασκόβιτη

στον

τεθεί

ερώτημα

των

προπάντως

επιρροών όσον

θρησκευτικό και το δαιμονικό στοιχείο, καθώς και τους ήρωες.

αφορα

του το

Άνθρωποι

φανατικοί στη δική τους αλήθεια, φτασμένοι κάποτε στα σύνορα της τρέλας – οι ήρωες του Σ.Πλασκοβίτη παραπέμπουν προφανώς στους χαρακτήρες του μεγάλου ρώσου συγγραφέα. Τα έργα του Σ.Πλασκοβίτη που θα ληφθούν υπόψιν είναι οι συλλογές διηγημάτων «Η Θύελλα και το φανάρι» και «Οι

γονατισμένοι» καθώς και το μυθιστόρημα «Το Φράγμα». Μια ξεχωριστή θέση στο συγκεκριμένο θέμα λαμβάνει το διήγημα του Πλασκοβίτη «Η Κληματόβεργα». Η λεπτομερής ανάλυση του έργου έχει αποκαλύψει ότι πολλά στοιχεία του διηγήματος έχουν προφανώς αντληθεί από το έργο του Ντοστογιέφσκι και κυρίως το μυθιστόρημά του «Έγκλημα και

τιμωρία». Οι φυσιογνωμίες των πρωταγωνιστών (του Ρασκόλνικωφ και του Βλάση), η σχέση τους με τη θρησκεία και το Ευαγγέλιο, οι οικογένειές τους, οι ιδεολογίες τους έχουν φανερά κοινά χαρακτηριστικά. Την επίδραση του Ντοστογιέφσκι πάνω στο Σπύρο Πλασκοβίτη πρώτος την σημείωσε ο Βάσος Βαρίκας στην κριτική του για «Το Γυμνό δέντρο»: «σε

πολλά από τα πρόσωπα, που κινούνται μέσα στο βιβλίο του, διακρίνεις τα σπέρματα ανθρώπων, που, αν κάποτε κατώρθωναν να ολοκληρωθούν, θα μπορούσαν να διεκδικήσουν μια θέση μέσα στο πάνθεον των ηρώων του

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /125/

Ντοστογιέφσκι»24. Για «ντοστογιεφσκικό βάθος» μίλησε κι ο Νικήφορος Βρεττάκος, γράφοντας για το ίδιο βιβλίο25. Ο Κώστας Στεργιόπουλος σημειώνει ότι το χριστιανικό και το δαιμονικό στοιχείο έρχονται από τον Ντοστογιέφσκι, τη μόνη σοβαρή επίδραση στο «Φράγμα» του Πλασκοβίτη26. Επιπλέον ο Στεργιόπουλος αντικρούει πειστικά τις απόψεις μιας σειράς των λογοτεχνικών κριτικών (όπως ο Σαχίνης, ο Ραφτόπουλος, ο G.d`Aubarede) πως «Το Φράγμα» του Πλασκοβίτη δέχτηκε την επίδραση της «Πανούκλας» του Camus και του «Πύργου» του Kafka. Τίθεται

το

ερώτημα

της

προσαρμογής

της

αισθητικής

του

Ντοστογιέφσκι στο μεταπολεμικό κλίμα της Ελλάδας και ειδικότερα στο έργο του μεταπολεμικού πεζογράφου, του Σπύρου Πλασκοβίτη. Διακρίνονται τα στοιχεία της ορθόδοξης αιθητικής. Παρουσιάζεται το πρόβλημα της αμαρτίας στο «Φράγμα» που απηχεί τα μυθιστορήματα « Έγλημα και τιμωρία» και «Αδελφοί Καραμαζόφ». Προβάλλεται

το

ερώτημα

της

παρουσίας

των

μοντέλων

των

χαρακτήρων του Ντοστογιέφσκι στο έργο του Πλασκοβίτη. Το πρόβλημα του πάθους και της τρέλας προβάλλεται σε περισσότερα από τα διηγήματα των παραπάνω συλλογών του Σ.Πλασκοβίτη. Τα συγκεκριμένα θέματα προφανώς αντλούνται από την ανάγνωση του Ντοστογιέφσκι.

Εφημ. «Τα Νέα», 11 Φεβρ., 1953 Περιοδ. «Ελληνικά Χρονικά», αριθ.46, 8 Φεβρ.1953, σ.16 26 Η Μεταπολεμική πεζογραφία, Από τον πόλεμο του 40 ως τη δικτατορία του `67`, Αθήνα: Σόκολη, 1988, σ.279 25

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /126/

ΠΑΡΑΤΑΞΗ ΣΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΑ ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΩΣ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΤΗΣ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ

Dundikova A. Κρατικό Πανεπιστήμιο Λομονόσωφ της Μόσχας, Φιλολογική Σχολή, Τμήμα Βυζαντινής και Νεοελληνικής Φιλολογίας ale-dudnikova@yandex.ru

Το θέμα της ομιλίας σχετίζεται με την περιγραφή και την ερμηνεία της λειτουργίας και της χρήσεως των παρατακτικών συνδέσμων στη νεοελληνική λαϊκή γλώσσα – σε σύγκριση με την κωδικοποιημένη λογοτεχνική μορφή της ΝΕ. Γίνεται προσπάθεια να δημιουργηθεί μια συνολική εικόνα αποτύπωσης της συλλογικής γλωσσικής ταυτότητας στα λαϊκά κείμενα σε συντακτικό επίπεδο. Η μελέτη βασίζεται σε επιλεγμένα κείμενα ιστορικών, ακριτικών και κλέφτικων τραγουδιών (συνολικά 103 κείμενα από διάφορα μέρη της ελληνικής οικουμένης σε αντίστοιχες διαλέκτους με 1962 περιπτώσεις χρήσης των παρατακτικών συνδέσμων για περίπου 22000 λέξεις). Από το σύνολο των παρατακτικών συνδέσμων της ΝΕ (και/κι, ούτε,

μήτε, αλλά, μα, αντί για, όμως, παρά, ή, για, είτε)

[Κλαίρης, Μπαμπινιώτης,

2005] έχει στα παρόντα κείμενα 9 διάφορες μονάδες, ενώ η ξεκάθαρη τους διάκριση σε συζευκτικές, διαζευκτικές και αντιζευκτικές δεν έχει νόημα να εφαρμοστεί στα κείμενα αυτά λόγω πολύ υψηλού ποσοστού χρήσεως του συνδέσμου και (περίπου 95% από όλες τις περιπτώσεις) ο οποίος ανάλογα με τα συμφραζόμενα μπορεί να βγαίνει από τα πλαίσια της αρχικής του σημασίας και λειτουργίας αποκτώντας τα μη τυπικά χαρακτηριστικά, δηλαδή των άλλων παρατακτικών, καθώς και υποτακτικών συνδέσμων. Στα υπο έρευνα κείμενα συχνές είναι οι περιπτώσεις, όταν δεν είναι δυνατό να καθοριστεί με βεβαιότητα ο συγκεκρημένος σύνδεσμος που αντικαθίσταται με το και σε κάθε περίπτωση. Ετσι επιβεβαιώνεται ότι ο 27

Κλαίρης Χ., Μπαμπινιώτης Γ. Γραμματική της Νέας Ελληνικής. Αθήνα, 2005. Σ.977.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /127/

σύνδεσμος και συνδυάζει έννοιες και όχι γραμματικές δομές – και έπειτα, δεν έχει νόημα η αναζήτηση ενός συγκεκρημένου αντοίστοιχου συνδέσμου από τη κωδικοποιημένη λογοτεχνική μορφή της ΝΕ για κάθε μη κανονική περίπτωση χρήσεως του συνδέσμου αυτού στα κείμενα δημοτικών τραγουδιών. Επίσης, υπάρχει μια μεγάλη ποσότητα συντακτικών δομών, των οποίων οι

παρατακτικοί

σύνδεσμοι

αποτελούν

λεκτικές

χαρακτηριστικές

των

λαογραφικών τύπων (δηλαδή τύπων με τα οποία χαρακτηρίζονται τα λαϊκά κείμενα διάφορων ειδών).28 [Meletinsky, 1968]. Ιδιαίτερα αξιοσημείωτες είναι οι δομές όσες περιέχουν άλλους συνδέσμους εκτός του και – π.χ παρά ή

μήτε... μήτε, αφού δείχνουν τα σημαντικότερα σημεία της διήγησης, στα οποία πρέπει να δοθεί περισσότερη προσοχή. Έτσι, η χρήση των παρατακτικών συνδέσμων στα δημοτικά τραγούδια διαφέρει με τη χρήση τους στη κωδικοποιημένη λογοτεχνική μορφή της ΝΕ, όπου αποτυπώνεται η γλωσσική ταυτότητα του συγγραφέα ή του συντάκτη και όχι η συλλογική γλωσσική ταυτότητα του λαού. Η χρήση των παρατακτικών συνδέσμων στα λαϊκά κείμενα εξαρτάται λιγότερο από τα εξωτερικά στοιχεία, δηλαδή τη γραμματική, όμως εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από δυο άλλους παράγοντες που αποτελούν μια χαρακτηριστική εμφάνιση της συλλογικής γλωσσικής ταυτότητας, δηλαδή την ομοιότητα με το ρεύμα της ζωντανής σκέψης και τη συχνή χρήση των λεκτικών τύπων στους οποίους το μεγαλύτερο μέρος αποτελούν διάφορες παρατακτικές δομές.

Мелетинский Е. М. Эдда и ранние формы эпоса. М.: Наука, 1968. С.43.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /128/

THRACIAN OR ATHENIAN? THE COMPLICATED IDENTITY OF MENESTHEUS, SON OF IPHICRATES, IN NEP. IPH. 3, 4

Ginelli Francesco Dott., Phd Student Università degli Studi di Verona francesco.ginelli@univr.it

In the final chapter of Iphicrates' biography, Cornelius Nepos relates that Menestheus, son of Iphicrates by daughter of Kotys king of Thracians, when someone asked him whether he thought more of his father or of his mother, he suddenly answered that he owed more to his mother because the former had made him a Thracian, but the latter an Athenian. This odd anecdote, conveyed

only

Nepos,

has

never

been

enough

explained

commentators. The aim of this paper is to clarify the meaning of Menestheus' bizarre and apparently incoherent words, trying to understand both his national and social identity. In order to do so, it is necessary to illustrate the various and problematic cultural identities of his father: Iphicrates was born in Athens by a humble family (Aristot. rhet. 1367 b 18; Paus. 9, 14, 6; Plut. mor. 186f; 187 b), he was adopted by Amyntas king of Macedonians (Aeschin. 2, 28), then he got married with the daughter of Kotys around 387-386 B.C. (Demosth. 23, 129; Anaxandrid. F 41, II 151 Kaibel; Nep. Iph. 3, 4; Sen. ex. con. 6, 5; Athen. deip. 4, 131a). After the failed capture of Amphipolis (in the early 360s), Iphicrates, worried about a trial for treason after his return in Athens, decided to seek refuge in Thrace, at the court of Kotys, who had received, probably with his own family, the Athenian honorary citizenship (Demosth. 23, 118). During this period, Iphicrates became king's general and won a sea battle against Athenian captains (Demosth. 23, 130; probably around the late 360s). Hereafter Kotys asked him to attack some Athenian outposts, but Iphicrates denied, so he

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /129/

was removed from his role (Demosth. 23, 135; 156) and decided to dwell first in Antissa and then in Drys, two villages of Thrace. Furthermore during this period he was probably threatened to be accused of γραφὴ ξενίας by Timotheus (Demosth. 49, 66): this accuse indicates that the Athenian identity of Iphicrates has changed or that it was under suspicion; the military actions in favour of Kotys, the marriage with his daughter, and the residence in Antissa and Drys might have been interpreted like a gradual rejection of Athenian identity on behalf of a stronger Thracian one. From these preconditions we can probably bring the bizarre words of Menestheus back up to this period, when the Athenian identity of Iphicrates was in trouble. Menestheus ironically recognized in her mother the only surviving connection with the Athenian social identity, obtained from the honorary citizenship of her father Kotys, and an incentive to maintain his Attic culture, given him by his mythological and evocative name.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /130/

ΕΥΓΕΝΕΙΟΣ ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΜΑΝΙΦΕΣΤΟ “ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ” ΩΣ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ ΤΟΥ XVIII ΑΙ.

Kuchinskaya Yana Saint-Petersburg State University yanakou2013@yandex.ru

Με το παράδειγμα του μανιφέστου "Στοχασμοί εις τους παρόντας κρίσιμους καιρούς, του Κράτους του Οθωμανικού" το οποίο έγραψε ο μεγάλος διδάσκαλος του γένους ο Ευγένιος Βούλγαρης στην Αγία - Πετρούπολη το 1772 για λογαριασμό της Αικατερίνης II, εξετάζονται γλωσσολογικές προτιμήσεις ενός σημαντικότερου εκπροσώπου του ελληνικού Διαφωτισμού του XVIII Αι. Επίσης, πραγματοποιείται απόπειρα να ανιχνευτεί η επιρροή του Ε. Βούλγαρη στη γλωσσική νόρμα της τότε εποχής. Το μανιφέστο "Στοχασμοί" επιλέχθηκε με τα εξής κριτήρια: πρώτον, γράφτηκε εκτός Ελλάδας, και συγκαταλέγεται στα τελευταία έργα του Βούλγαρη δεύτερον, δεν έχει μεταφραστεί στη ρωσική γλώσσα, τέλος σε αυτό το έργο ο Βούλγαρης αποκλίνει από τις πεποιθήσεις του για τη χρήση της αρχαίας ελληνικής γλώσσας. Έως τώρα η εμφάνιση της Καθαρεύουσας μελετήθηκε την περίοδο μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους δηλαδή μετά το έτος 1821. Αυτή τη χρονική περίοδο το γλωσσικό ζήτημα αποκτά ιδεολογική καθώς και πολιτική υπόσταση, η οποία στάθηκε εμπόδιο στην έρευνα της εξέλιξης της νεοελληνικής γλώσσας εν γένει. Κατά τη διάρκεια της έρευνας συγκεντρώθηκε ύλη η οποία συνέβαλε στην ολοκληρωμένη κατανόηση πνευματικών δρώμενων του ελληνόφωνου κόσμου γενικότερα, και γλωσσικής κατάστασης ειδικότερα, προτού το γλωσσικό ζήτημα συνδεθεί με την επίσημη διαμάχη στο επιστημονικό κόσμο. Η κοινή παραδοχή ότι ο Βούλγαρης έγραφε μόνο στην αρχαία ελληνική γλώσσα αποτελεί εσφαλμένη θέση. Αυτό προκύπτει όχι μόνο από τους "Στοχασμούς", οι οποίοι γράφτηκαν σε μια "ανάμεικτη" γλώσσα, συγκεκριμένα

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /131/

στα νεοελληνικά με στοιχεία αρχαίας ελληνικής γλώσσας αλλά και από άλλα έργα τα οποία αναλύθηκαν στα πλαίσια της παρούσας έρευνας. Κατέστη εμφανές ότι ο βαθμός του αρχαϊσμού της ελληνικής γλώσσας κυμαινόταν αναλόγως από την χρήση ή προορισμό των εκάστοτε γραπτών κριμένων. Η γλωσσολογική ανάλυση εντόπισε στοιχεία της Καθαρεύουσας, η οποία τότε ακόμα δεν υπήρχε. Ο Βούλγαρης ως αρχαϊστής, έβαλε θεμέλια της Καθαρεύουσας, χρησιμοποιώντας τα πιο αποδεκτά γραμματικά φαινόμενα της αρχαίας ελληνικής γλώσσας. Ως εκ τούτου δεν υφίσταται έποψη ότι η Καθαρεύουσα αποτελεί τεχνητή μορφή της γλώσσας, ενώ η ύπαρξη των δυο μορφών της γλώσσας αντικατοπτρίζει δυο διαφορετικές διαδικασίες εξέλιξής της - δημοτικής καθώς και γλώσσας επιστημονικού κόσμου - τη Καθαρεύουσα, όπου στη πρώτη περίπτωση η γνώση της αρχαίας ελληνικής δεν είναι υπαρκτή.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /132/

ΠΑΛΑΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ΤΟΥ KHULDOV

Morugina K. Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια Πανεπιστήμιο Λομονόσοφ, Μόσχα ksenyamorug@mail.ru

Αυτή η εργασία είναι αφιερωμένη στη μελέτη των ελληνικών χειρογράφων από τη συλλογή του διάσημου συλλέκτη του ΧΙΧ αιώνα A.I. Khludov από τη παλαιογραφική και τη κωδικολογική πλευρά. Η συλλογή αυτή αποτελείται από τα μνημεία της αρχαίας ελληνικής και της βυζαντινής λογοτεχνίας. Η συλλογή περιλαμβάνει έξι χειρόγραφα: GIM29 Khlud. 129d (Psalter, IX αι.), 171d (Thucydides), 172d (Aeschylus, Sophocles), 173d (Aristophanis, Aeschylus, Hesiodum), 174d (Hippocrates, Aetius, Simeon Seth), RGB30 F. 173.I. № 370 (Apostolus – Aprakos).

29 30

State Historical Museum of Moscow. Russian State Library of Moscow.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /133/

MYTH, BODY AND ITS TWINS: PERPETUAL QUEST FOR POETIC IDENTITY K. Anghelaki-Rooke – M. Tsvetayeva – A. Achmatova

Prosiannykova Anna PhD student of Aristotle University of Thessaloniki anna.prosya@gmail.com

The current paper focuses on comparative research of poetic work of Modern Greek poetess K. Anghelaki- Rooke in connection with the Russian post-symbolist women’s poetry of the Silver Age (1910-1930). Obviously, the formation of Anghelaki- Rooke’s poetic tastes runs through the familiarity with Russian literature and culture. Among the American and French literatures, the Russian one seems to have held a long- term position in the life of a poetess. Beginning from the fairy - tales of A. S. Pushkin whispered by Russian born nanny Nina in the childhood of the poetess, this connection was probably strengthened by the travel stories of her uncle N. Kazantzakis, and finally grew into reader and translator preferences. The selected for the research poems belong to different periods (1963 – 2000s). In most of them, a certain part of memories and biographical data of Anghelaki- Rooke is mixed up with feministic interpretation of the ancient Greek mythology, gender and sexuality issues. This modern rework of the myths as well as the production of the twin bodies of the Other is common for both A. Achmatova and M. Tsvetayeva. Each of the three poetesses follows separate but intersecting pathways. The fragments of Anghelaki- Rooke’s imagery seem to be adequately interpreted only in their intertextual connections, as one of the replicas in the "dialogue” of cultures (Kristeva). Forming a complex palimpsest as a result of joint work of different texts, the structural material of the poems of Anghelaki- Rooke requires its further decoding.

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /134/

ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ ΣΤΟ ΈΡΓΟ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΣΑΡΑΝΤΑΡΗ. Η ΣΧΕΣΗ ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ ΜΕ ΤΗ ΔΙΓΛΩΣΣΙΑ ΤΟΥ

Reznikova A. Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια Πανεπιστήμιο Αγίας Πετρούπολης arreznikova@gmail.com

Η εισήγηση είναι αφιερωμένη στο θέμα της θάλασσας στο έργο του Γιώργου Σαραντάρη. Συγκρίνονται τα ιταλικά και τα ελληνικά ποιήματα του Σαραντάρη, τα οποία σχετίζονται με το θέμα της θάλασσας. Γίνεται μια προσπάθεια να αποδείξουμε ότι ο ποιητής παρουσιάζει την θάλασσα με διαφορετικό τρόπο σε δύο γλώσσες. Ο Γιώργος Σαραντάρης (1908-1941) γεννήθηκε σε μία ελληνική οικογένεια που το 1910 μετακόμισε στην Ιταλία. Ο ποιητής αρχίζει να γράφει τα ποιήματα του στην ιταλική γλώσσα την οποία ήξερε καλύτερα από την ελληνική. Πάντως τα περισσότερα του ποιήματα είναι γραμμένα στα ελληνικά, επειδή μετακομίζοντας στην Αθήνα το 1931 συνεχίζει να γράφει κυρίως στην ελληνική γλώσσα. Ο σκοπός της εισήγησης είναι να αναλύσουμε την διαδικασία αλληλεπίδρασης ποιητικής φωνής και ταυτότητας του ποιητή – η υπόθεσή μας είναι ότι στη προκειμένη περίπτωση ποιητικές φωνές και για δύο ταυτότητες.

δικαιούμαστε να μιλάμε για δύο

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /135/

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /136/

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /137/

Η ιδέα για τις Εκδόσεις Σαΐτα ξεπήδησε τον Ιούλιο του 2012 με πρωταρχικό σκοπό τη δημιουργία ενός χώρου όπου τα έργα συγγραφέων θα συνομιλούν άμεσα, δωρεάν και ελεύθερα με το αναγνωστικό κοινό. Μακριά από το κέρδος, την εκμετάλλευση και την εμπορευματοποίηση της πνευματικής ιδιοκτησίας, οι Εκδόσεις Σαΐτα επιδιώκουν να επαναπροσδιορίσουν τις σχέσεις Εκδότη-Συγγραφέα-Αναγνώστη, καλλιεργώντας τον πραγματικό διάλογο, την αλληλεπίδραση και την ουσιαστική επικοινωνία του έργου με τον αναγνώστη δίχως προϋποθέσεις και περιορισμούς. Ο ισχυρός άνεμος της αγάπης για το βιβλίο, το γλυκό αεράκι της δημιουργικότητας, ο ζέφυρος της καινοτομίας, ο σιρόκος της φαντασίας, ο λεβάντες της επιμονής, ο γραίγος του οράματος, καθοδηγούν τη σαΐτα των Εκδόσεών μας. Σας καλούμε λοιπόν να αφήσετε τα βιβλία να πετάξουν ελεύθερα!

Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /138/

ISBN: 978-618-5147-49-5