Dob贸r drzew do warunk贸w miejskich Jacek Borowski
Historia
W roku 1889 powstał w Warszawie powołany przez S. Starynkiewicza Obywatelski Komitet Plantacyjny. Na ulicach i placach było 14695 drzew w tym: klonów 25%, jesionów 15%, topoli 14%, lip 12%, robinii i wiązów po 10%, kasztanowców 8%, innych 16%. Na Marszałkowskiej królowały kasztanowce, robinie i platany. W 1938 roku powstała idea „torowiska w zieleni”. Od lat 80-tych opracowano w Kórniku dobory drzew do warunków miejskich.
Szanior (1917), Bugała i in. (1984), Siewniak (2001), Bach i Frazik-Aadamczyk (2007)
Stan drzew przyulicznych - Warszawa
W latach 1985 -2000 wycięto w Warszawie ok. 50 % drzew rosnących przy głównych ulicach miasta.
Corocznie usuwa się w ostatnich latach ok. 1000 drzew przyulicznych.
Corocznie podobną liczbę drzew się dosadza.
Procent drzew zamierających przy ulicy Marszałkowskiej zwiększył się z około 7 % w roku 1996 do 18 % w roku 2000. Praktycznie wszystkie stosowane gatunki żyją o połowę do 2/3 krócej niż w warunkach naturalnych.
Dmuchowski i Badurek (2001), Szczepanowska (2001) Borowski i Latocha (2005)
Stan drzew przyulicznych - Warszawa
T. euchlora
T. cordata
T. tom. ' Varsaviensis'
1000
Rok 2000
T. platyphyllos
2000
S. aucuparia
3000
A. pseudoplatanus
liczba drzew
4000
Rok 1973 A. saccharinum
5000
A. platanoides
6000
0
Porównanie liczby drzew rosnących przy głównych ulicach śródmieścia Warszawy w latach 1973 -2000 wg Dmuchowski i Badurek (2001) zmienione
Porównanie długości życia drzew w miastach i w warunkach naturalnych Wiek dojrzały
Długość życia przy ulicy
Długość życia w war. naturalnych
Klon srebrzysty
35-40
120
100-200
Klon pospolity
45-50
60-80
150-200
Kasztanowiec pospolity
35
60-80
150-300
Platan klonolistny
15
40-80
150
Głóg jednoszyjkowy
50
60-100
300
Topola włoska
25
30-50
100
Dąb szypułkowy
60
80-180
500-1200
Dąb czerwony
50
50-100
180-300
Robinia akacjowa
40
60
80-300
Lipa drobnolistna
40
50-100
500(1000)
Gatunek
Dane w tabeli Rokosza (1988), Balder in. (1997), za Szczepanowską (2001)
Dobór drzew – gatunki dotychczas sadzone
Acer saccharinum – klon
Acer negundo – klon
Acer pseudoplatanus
Acer platanoides - klon
srebrzysty
jesionolistny
– klon jawor
pospolity
Nie sprawdzają się
Dobór drzew – gatunki dotychczas sadzone Lipa drobnolistna podobnie jak szerokolistna bezpośrednio przy jezdniach rośnie źle
Objawy – zaburzenia wzrostu i rozwoju koron
Jednostronne zniekształcenie koron lip Borowski i Pstrągowska (2010)
Reakcje wzrostowe drzew
A
B
C
Lipa rosnąca – A, oraz zamierająca o zahamowanym wzroście – B i zamierająca o wymiarach ulęgających redukcji - C Borowski (2008)
Długość pędów [m]
Reakcje wzrostowe drzew
Numer lipy
Długość pędów trzynastu badanych lip drobnolistnych rosnących przy al. Sikorskiego szacowana metodą fotograficzną po zakończeniu kolejnych sezonów wegetacyjnych Borowski i Pstrągowska (2010)
Zaburzenia wzrostu i rozwoju koron
Przy ulicy
W lesie
Dwie lipy Borowski (2008)
Dobór drzew – podstawy
Dostosowanie gatunków i odmian do warunków klimatycznych.
Tolerancja na niekorzystne warunki siedliskowe.
Stopień hemerobii gatunków - tendencja do wzrostu w środowisku zurbanizowanym.
Dobór powinien być możliwie szeroki.
Sukopp (1972), Frank i Klotz (1990), Borowski i Latocha (2006), Wysocki i Sikorski (2009)
Dobór drzew – podstawy
Bugała, Chylarecki, Bojarczuk (1984)
Strefy klimatyczne Polski
Heinze i Schreiber (1984) za Tumiłowicz (2001)
Dobór drzew – podstawy
Gatunki rodzime najlepiej znoszą miejscowe warunki. Liczba gatunków rodzimych w miastach systematycznie maleje. Wiele obcych to gatunki inwazyjne, możliwe jest „zanieczyszczanie” lokalnych genotypów. Liczba krajowych gatunków (45) nadających się do sadzenia przy ulicach jest bardzo ograniczona.
Sukopp (1972), Frank i Klotz (1990), Czekalski (2001), Sudnik Wójcikowska (2002) Borowski i Latocha (2006), Wysocki i Sikorski (2009)
Dobór drzew i krzewów – zasady
Gatunki inwazyjne
Reguła dziesiątek Na 10 gat. wprowadzonych jeden „ucieka’ Na 10 „uciekinierów” jeden owocuje i rozmnaża się Na 10 owocujących (zadomowionych) jeden jest inwazyjny
Dobór drzew i krzewów – zasady Uzależnienie doboru od lokalizacji względem centrum miasta
W centrum miasta możliwe jest sadzenie gatunków obcych i inwazyjnych, łatwo adaptujących się do trudnych warunków. Poza obszarem centralnym, powinny dominować gatunki krajowe i rodzime.
Gatunki krajowe i rodzime Gatunki różne, w tym obce
Pożądane cechy drzew przyulicznych
Tolerancja na oddziaływanie niekorzystnych czynników środowiska, w tym suszę i zasolenie podłoża. Tolerancja na działanie szkodników i chorób.
Pożądane cechy drzew przyulicznych Przewodność konduktometryczna gleby [mS/cm] Tilia 'Greensp' Broniew BLISKO Tilia 'Pallida' Ujazdows BLISKO Acer Popiełuszki BLISKO Acer Jana Pawła II BLISKO Quercus Krasickiego BLISKO Gleditsia Krasickiego BLISKO Pyrus Wąwozowa BLISKO Platanus Jagiellońska BLISKO Platanus Podskarbińs BLISKO Platanus Wolska BLISKO Ginkgo Madalińskiego BLISKO Tilia 'Greensp' Sobiesk DALEKO Tilia 'Pallida' Sikorskie DALEKO Acer Al. Rodowicza DALEKO Quercus KEN DALEKO Gleditsia KEN DALEKO Pyrus Al. Rodowicza DALEKO Platanus Al. Rodowicza DALEKO Ginkgo Dolinka DALEKO
0,0
lipiec 2008 kwiecień 2009 1,0
2,0
3,0
4,0
5,0
6,0
7,0
Tolerancja na zasolenie podłoża Swoczyna (2013)
Pożądane cechy drzew przyulicznych
Fot. 6 maja 2010
Fot. 6 maja 2010
Tolerancja na zasolenie podłoża Borowski i Pstrągowska (2010)
Wilgotność objętościowa [%]
Pożądane cechy drzew przyulicznych 20 15 10 5 0 T.'Greenspire'
VI daleko
T.'Pallida'
A.campestre
VIII daleko
Q.rubra
IX daleko
G.triacanthos P.'Chanticleer' P.'Acerifolia'
VI blisko
VIII blisko
G.biloba
IX blisko
Punkt hamowania wzrostu roślin
Punkt trwałego więdnięcia roślin Tolerancja na suszę Swoczyna (2013)
Pożądane cechy drzew przyulicznych
Wrocław
Stosunkowo zwarta najlepiej niewielka korona Warszawa
Fot. W. Seneta
1
G.triacanthos-blisko
G.biloba-blisko
G.biloba-daleko
P.'Acerifolia'-Wolska
P.'Acerifolia'-Podskarb.
P.'Acerifolia'-Jagiellońska
P.'Acerifolia'-Dolinka
P.'Acerifolia'-Rodowicza
P.'Chanticleer'-blisko
P.'Chanticleer'-daleko
Swoczyna 2013 G.triacanthos-daleko
Q.rubra-blisko
Q.rubra-daleko
A.campestre-blisko
A.campestre-daleko
T.'Pallida'-daleko
T.'Greenspire'-blisko
T.'Greenspire'-daleko
3,0-4,0 MPa – silne zahamowanie wzrostu korzeni MPa
Pożądane cechy drzew przyulicznych 8
Opór penetracji gleby
7
6
5
4
3
2
Tolerancja względem jakości i żyzności gleby, jej ubicia, ograniczonej objętość i powierzchni Swoczyna (2013)
Pożądane cechy drzew przyulicznych
Tolerancja na złe warunki świetlne
Tolerancja na przestrzenne ograniczenie rozwoju koron
Pożądane cechy drzew przyulicznych Tolerancja na działanie silnych wiatrów i innych czynników atmosferycznych
Tolerancja na cięcie i formowanie
Warszawa
Wrocław
Właściwości fitoremedjacyjne Warszawa
Przykładowy dobór
‘Stricta’ rubra Quercus dąb czerwony Crataegus prunifolia 'Splendens' głóg śliwolistny odm. Splendens’ Robinia pseudoacacia 'Umbraculifera', ‘Pyramidalis', Fraxinus pennsylvanica ‘Monophylla’ biała odm. 'Crispa' jesionrobinia pensylwński 'Umbraculifera' i odm. odm. ‘Crispa’ 'Pyramidalis' Gingko biloba ‘Fastigiata’ i ‘Princeton Sentry’ miłorząb Sorbus intermedia i chiński odm. ‘Fastigiata’ i Sorbus intermedia ‘Brouwers’ ‘Princeton Sentry’ jarząb szwedzki i odm. ‘Brouwers’
++ ++ ++ + + + ++ + + ++
○ ○◐● ○◐ ○◐ ○◐ ○◐ ○◐ ○◐ ○◐ ○◐
++ +
++ ++
○◐ ○◐
parasolowata szeroka, stożkowa parasolowata kulista, stożkowa kulista stożkowa
+ +
++ +
○◐ ○◐
stożkowa stożkowa jajowata jajowata
Sadzenie Sadzenie uwagi uwagi
Budowa Budowa korony/ korony/ wielkość wielkość
Stanowisko Stanowisko /wymagania /wymagania świetlne świetlne
++ + + + + + + + + +
Tolerancja na na Tolerancja suszę suszę
Gleditsia triacanthos f. inermis i 'Skyline' glediczia trójcieniowa Acer campestre i Acer forma inermis i odm. ‘Skyline’ campestre 'Nanum' Platanus i Platanus klon polnyxacerifolia i odm. ‘Nanum’ xacerifolia 'Pyramidalis' platan Corylus colurna klonolistny i odm. ‘Pyramidalis’ leszczyna turecka Prunus xeminens 'Umbraculifera' wiśnia osobliwa Crataegus xmedia 'Paul's odm. ‘Umbraculifera’ Scarlet' głóg pośredni odm Pyrus ‘Paul’scalleryana Scarlet’ 'Chanticleer' grusza drobnoowocowa odm. Crataegus monogyna 'Stricta' 'Chanticleer' głóg jednoszyjkowy odm
Tolerancja na na Tolerancja podwyższone podwyższone zasolenie zasolenie
Nazwa łacińska/nazwa polska Nazwa łacińska/nazwa polska
parasolowata, parasolostożkowa wata, rozłożyskulista ta, szeroko stożkowa stożkowa kulista
Z bryłą, wiosną, większe Z bryłą, wiosną, Z bryłą większe
parasolowata jajowata
Z bryłą
Z bryłą, Zwiosną bryłą Z bryłą Z bryłą
Z bryłą, wiosną, wiosną większe
Uwagi Uwagi
Forma i odm. bezcierniowe, szeroki system korzeniowy 'Nanum'- pojemniki Typ wymaga przestrzeni Może być niszczona ze względu na owoce Pojemniki, wąskie ulice, pasaże formy pienne, Pojemniki, początkowo wolny wzrost Pojemniki, formy pienne, początkowo wolny wzrost Jesienią opadają duże liście, nie znosi ubitej Pojemniki, formygleby pienne, początkowo wolny wzrost 'Umbraculifera' - pojemniki, prawie nie kwitnie, ‘Monophylla’ - bezcierniowa, liczny posusz, odrosty korzeniowe. Nierównomiernie przyrasta
Borowski i Latocha (2006)
Dobór drzew i krzewów
Najlepsze rejony poszukiwań
Azja
Ameryka Północna
Wg Roloff i in. 2009
Dobór - gatunki
Freiburg
St. Malo Portland
Tokio (fot. Sz. Marczyński)
Ginkgo biloba – miłorząb dwuklapowy ‘Princeton Sentry’
Dobór - gatunki
(fot. T.Swoczyna)
Warszawa
Miłorząb jest sadzony również w Warszawie
Dobór - gatunki
Warszawa
Pyrus sp. – grusza
Dobór - gatunki
Warszawa
Warszawa
www.galk.de/.../baumtest_94
Pyrus calleriana – grusza drobnoowocowa ‘Chanticleer’ - wg holenderskiego rankingu – najlepsza i P. Comunis – grusza pospolita ‘Beech Hill’
Dobór - gatunki
Warszawa
Sorbus intermedia – jarząb szwedzki, Sorbus aria ‘Magnifica’
Drzewa nowe i mniej znane habitas.org.uk
http://www.baumschu len-schmitz.de
Sorbus Ă—thuringiaca - jarzÄ…b turyngski 'Fastigiata'
Dobór - gatunki
Poznań
Wrocław
Acer platanoides – ‘Globosum’, ‘Olmsted’, ‘Parkway’
Drzewa nowe i mniej znane
Portland
Acer rubrum - klon czerwony ‘Scanlon’; ‘Red Sunset’
Dobór - gatunki
Puck
Ciechocinek
Crataegus xmedia – głóg pośredni
Warszawa
Dobór - gatunki
Warszawa
Warszawa
Prunus ×eminens ‘Umraculifera’ – wiśnia osobliwa
Dobór - gatunki
Dobrze rośnie na terenach miejskich i zanieczyszczonych, niestety tworzy liczne odrosty, w Stanach Zjednoczonych rośnie także jako przyuliczny.
Poznań Warszawa Warszawa
Florencja
Warszawa
Ailanthus altissima - ajlant gruczołkowaty Znalazł się na liście w ROZPORZĄDZENIU MINISTRA ŚRODOWISKA z dnia 9 września 2011 r. w sprawie listy roślin i zwierząt gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym
Drzewa nowe i mniej znane
Warszawa
Amelanchier sp. - świdośliwa
Poznań
Dobór - gatunki
Szczecin Londyn
Warszawa
Warszawa Paryż Warszawa
Platanus xhispanica ‘Acerifolia’ – platan klonolistny
Dobór - gatunki
Cannes
Poznań Czechy Warszawa
Platanus ×hispanica (platan klonolistny) i odm. ‘Obelisk’, P. orientalis
Dobór - gatunki
Berlin – nie ma soli
Aesculus hippocastanum ‘Baumanii’ – kasztanowiec biały
Dobór - gatunki
Warszawa Poznań Rogów
Warszawa
Acer campestre – klon polny ‘Elsrijk’, ‘Nanum’ Poznań
Drzewa nowe i mniej znane
San Francisco
Liriodendron tulipifera – tulipanowiec amerykański ‘Fastigiata’
Drzewa nowe i mniej znane
Chicago Seatle
Liquidambar styraciflua – ambrowiec amerykański
Drzewa nowe i mniej znane
Cannes
Celtis ocidentalis - wiÄ…zowiec zachodni
Dobór - gatunki
Freiburg Warszawa Barcelona
Warszawa
Robinia pseudoacacia ‘Bessoniana’ ,‘Umraculifera’
Drzewa nowe i mniej znane
Robinia Pseudoacacia - robinia biała ‘Tortuosa’, ‘Pyramidalis, ‘Frisia’
Dobór - gatunki
Chicago Seatle Warszawa
Barcelona
Gleditsia triacanthos - glediczja trójcierniowa– znosi podwyższone pH
Drzewa nowe i mniej znane
Seatle
G. traiacanthos (glediczja trójcierniowa) ‘Sunburst’, ‘Inermis’
Drzewa nowe i mniej znane
www.galk.de/.../baumtest_94
Paryż Paryż Barcelona
Sophora japonica – szupin chiński (perełkowiec) ‘ Pendula’, ‘Regent’
Dobór - gatunki
Warszawa Warszawa
Dąb szypułkowy - Quercus robur ‘Fastigtiata’ i Q. ‘Monument’
Dobór - gatunki
T. Swoczyna
Warszawa Warszawa
Quercus rubra - dąb czerwony i odm ‘Aurea’
Dobór - gatunki
Portland
Berlin Berlin
Quercus palustris - dąb błotny i ‘Green Pillar’
Dobór - gatunki
Fot. W. Seneta
Tilia tomentosa, T. tomentosa ‘Varsaviensis’ i T. tomentosa ‘Brabant’ Warszawa Warszawa
Drzewa nowe i mniej znane
Portland
Warszawa
Catalpa speciosa i C. ovata - surmia (katalpa) okazała i żółtokwiatowa
Drzewa nowe i mniej znane
San Francisko
Chicago
Syringa reticulata - lilak japoński ‘Summer Snow’ i S.chinensis - lilak chiński
Dobór - gatunki
Chicago Berlin Poznań Berlin
Paryż Warszawa
Warszawa
Warszawa
Betula pendula – brzoza brodawkowata, nie znosi SO2 Betula utilis - brzoza pożyteczna ‘Doorenbos’
Dobór - gatunki Nie należy pozbywać się z miasta topól, warto posadzić topolę białą odm. ‘Bolleana’, czy topolę Simona i odmianę ‘Erecta’ topoli osiki, a nawet P. nigra ‘Italica’ – topolę włoską
Berlin Warszawa Helsinki
Warszawa Warszawa
Warszawa
Drzewa nowe i mniej znane
Paryż
Salix alba - wierzba biała ‘Chermesina’, ‘Vitellina’, ‘Sericea’
Podsumowanie
Ze względu na specyfikę polskich miast nie istnieje dobór uniwersalny, ich wybór jest ograniczony. Nie można zapomnieć, że najistotniejsza dla rozwoju roślin miejskich jest jakość środowiska. Jeśli nie uda się zmienić warunków ich wzrostu, to dalsze poszukiwanie taksonów tolerancyjnych może okazać się niewykonalne. Po przekroczeniu pewnego progu zagrożeń, można nie znaleźć już roślin zdolnych do wzrostu w tak trudnych warunkach. Wiele drzew zamiera niedługo po posadzeniu ze względu na brak odpowiedniej pielęgnacji.
Fot. poza podpisanymi J. Borowski
Należy mieć nadzieję, że przy ulicach polskich miast, będą rosły nie tylko takie drzewa