WAK8: Dobór drzew do warunków miejskich, prof. Jacek BOROWSKI (PTD/SGGW)

Dob贸r drzew do warunk贸w miejskich Jacek Borowski

Historia 





 

W roku 1889 powstał w Warszawie powołany przez S. Starynkiewicza Obywatelski Komitet Plantacyjny.

Na ulicach i placach było 14695 drzew w tym: klonów 25%, jesionów 15%, topoli 14%, lip 12%, robinii i wiązów po 10%, kasztanowców 8%, innych 16%.

Na Marszałkowskiej królowały kasztanowce, robinie i platany.

W 1938 roku powstała idea „torowiska w zieleni”.

Od lat 80-tych opracowano w Kórniku dobory drzew do warunków miejskich.

Szanior (1917), Bugała i in. (1984), Siewniak (2001), Bach i Frazik-Aadamczyk (2007)

Stan drzew przyulicznych - Warszawa



W latach 1985 -2000 wycięto w Warszawie ok.

50 % drzew rosnących przy głównych ulicach miasta.



Corocznie usuwa się w ostatnich latach ok. 1000 drzew przyulicznych.



Corocznie podobną liczbę drzew się dosadza.





Procent drzew zamierających przy ulicy Marszałkowskiej zwiększył się z około 7 % w roku 1996 do 18 % w roku 2000.

Praktycznie wszystkie stosowane gatunki żyją o połowę do 2/3 krócej niż w warunkach naturalnych.

Dmuchowski i Badurek (2001), Szczepanowska (2001) Borowski i Latocha (2005)

Stan drzew przyulicznych - Warszawa

T. euchlora

T. cordata

T. tom. ' Varsaviensis'

1000

Rok 2000

T. platyphyllos

2000

S. aucuparia

3000

A. pseudoplatanus

liczba drzew

4000

Rok 1973 A. saccharinum

5000

A. platanoides

6000

0

Porównanie liczby drzew rosnących przy głównych ulicach śródmieścia Warszawy w latach 1973 -2000 wg Dmuchowski i Badurek (2001) zmienione

Porównanie długości życia drzew w miastach i w warunkach naturalnych Wiek dojrzały

Długość życia przy ulicy

Długość życia w war. naturalnych

Klon srebrzysty

35-40

120

100-200

Klon pospolity

45-50

60-80

150-200

Kasztanowiec pospolity

35

60-80

150-300

Platan klonolistny

15

40-80

150

Głóg jednoszyjkowy

50

60-100

300

Topola włoska

25

30-50

100

Dąb szypułkowy

60

80-180

500-1200

Dąb czerwony

50

50-100

180-300

Robinia akacjowa

40

60

80-300

Lipa drobnolistna

40

50-100

500(1000)

Gatunek

Dane w tabeli Rokosza (1988), Balder in. (1997), za Szczepanowską (2001)

Dobór drzew – gatunki dotychczas sadzone 

Acer saccharinum – klon



Acer negundo – klon



Acer pseudoplatanus



Acer platanoides - klon

srebrzysty

jesionolistny

– klon jawor

pospolity

Nie sprawdzają się

Dobór drzew – gatunki dotychczas sadzone Lipa drobnolistna podobnie jak szerokolistna bezpośrednio przy jezdniach rośnie źle

Objawy – zaburzenia wzrostu i rozwoju koron

Jednostronne zniekształcenie koron lip Borowski i Pstrągowska (2010)

Reakcje wzrostowe drzew

A

B

C

Lipa rosnąca – A, oraz zamierająca o zahamowanym wzroście – B i zamierająca o wymiarach ulęgających redukcji - C Borowski (2008)

Długość pędów [m]

Reakcje wzrostowe drzew

Numer lipy

Długość pędów trzynastu badanych lip drobnolistnych rosnących przy al.

Sikorskiego szacowana metodą fotograficzną po zakończeniu kolejnych sezonów wegetacyjnych Borowski i Pstrągowska (2010)

Zaburzenia wzrostu i rozwoju koron

Przy ulicy

W lesie

Dwie lipy Borowski (2008)

Dobór drzew – podstawy



Dostosowanie gatunków i odmian do warunków klimatycznych.



Tolerancja na niekorzystne warunki siedliskowe.



Stopień hemerobii gatunków - tendencja do wzrostu w środowisku zurbanizowanym.



Dobór powinien być możliwie szeroki.

Sukopp (1972), Frank i Klotz (1990), Borowski i Latocha (2006), Wysocki i Sikorski (2009)

Dobór drzew – podstawy

Bugała, Chylarecki, Bojarczuk (1984)

Strefy klimatyczne Polski

Heinze i Schreiber (1984) za Tumiłowicz (2001)

Dobór drzew – podstawy 







Gatunki rodzime najlepiej znoszą miejscowe warunki.

Liczba gatunków rodzimych w miastach systematycznie maleje.

Wiele obcych to gatunki inwazyjne, możliwe jest „zanieczyszczanie” lokalnych genotypów.

Liczba krajowych gatunków (45) nadających się do sadzenia przy ulicach jest bardzo ograniczona.

Sukopp (1972), Frank i Klotz (1990), Czekalski (2001), Sudnik Wójcikowska (2002) Borowski i Latocha (2006), Wysocki i Sikorski (2009)

Dobór drzew i krzewów – zasady 

Gatunki inwazyjne

Reguła dziesiątek Na 10 gat. wprowadzonych jeden „ucieka’ Na 10 „uciekinierów” jeden owocuje i rozmnaża się Na 10 owocujących (zadomowionych) jeden jest inwazyjny

Dobór drzew i krzewów – zasady Uzależnienie doboru od lokalizacji względem centrum miasta 



W centrum miasta możliwe jest sadzenie gatunków obcych i inwazyjnych, łatwo adaptujących się do trudnych warunków.

Poza obszarem centralnym, powinny dominować gatunki krajowe i rodzime.

Gatunki krajowe i rodzime Gatunki różne, w tym obce

Pożądane cechy drzew przyulicznych

Tolerancja na oddziaływanie niekorzystnych czynników środowiska, w tym suszę i zasolenie podłoża.

Tolerancja na działanie szkodników i chorób.

Pożądane cechy drzew przyulicznych Przewodność konduktometryczna gleby [mS/cm] Tilia 'Greensp' Broniew BLISKO Tilia 'Pallida' Ujazdows BLISKO Acer Popiełuszki BLISKO Acer Jana Pawła II BLISKO Quercus Krasickiego BLISKO Gleditsia Krasickiego BLISKO Pyrus Wąwozowa BLISKO Platanus Jagiellońska BLISKO Platanus Podskarbińs BLISKO Platanus Wolska BLISKO Ginkgo Madalińskiego BLISKO Tilia 'Greensp' Sobiesk DALEKO Tilia 'Pallida' Sikorskie DALEKO Acer Al. Rodowicza DALEKO Quercus KEN DALEKO Gleditsia KEN DALEKO Pyrus Al. Rodowicza DALEKO Platanus Al. Rodowicza DALEKO Ginkgo Dolinka DALEKO

0,0

lipiec 2008 kwiecień 2009 1,0

2,0

3,0

4,0

5,0

6,0

7,0

Tolerancja na zasolenie podłoża Swoczyna (2013)

Pożądane cechy drzew przyulicznych

Fot. 6 maja 2010

Fot. 6 maja 2010

Tolerancja na zasolenie podłoża Borowski i Pstrągowska (2010)

Wilgotność objętościowa [%]

Pożądane cechy drzew przyulicznych 20 15 10 5 0 T.'Greenspire'

VI daleko

T.'Pallida'

A.campestre

VIII daleko

Q.rubra

IX daleko

G.triacanthos P.'Chanticleer' P.'Acerifolia'

VI blisko

VIII blisko

G.biloba

IX blisko

Punkt hamowania wzrostu roślin

Punkt trwałego więdnięcia roślin Tolerancja na suszę Swoczyna (2013)

Pożądane cechy drzew przyulicznych

Wrocław

Stosunkowo zwarta najlepiej niewielka korona Warszawa

Fot. W. Seneta

1

G.triacanthos-blisko

G.biloba-blisko

G.biloba-daleko

P.'Acerifolia'-Wolska

P.'Acerifolia'-Podskarb.

P.'Acerifolia'-Jagiellońska

P.'Acerifolia'-Dolinka

P.'Acerifolia'-Rodowicza

P.'Chanticleer'-blisko

P.'Chanticleer'-daleko

Swoczyna 2013 G.triacanthos-daleko

Q.rubra-blisko

Q.rubra-daleko

A.campestre-blisko

A.campestre-daleko

T.'Pallida'-daleko

T.'Greenspire'-blisko

T.'Greenspire'-daleko

3,0-4,0 MPa – silne zahamowanie wzrostu korzeni MPa

Pożądane cechy drzew przyulicznych 8

Opór penetracji gleby

7

6

5

4

3

2

Tolerancja względem jakości i żyzności gleby, jej ubicia, ograniczonej objętość i powierzchni Swoczyna (2013)

Pożądane cechy drzew przyulicznych

Tolerancja na złe warunki świetlne

Tolerancja na przestrzenne ograniczenie rozwoju koron

Pożądane cechy drzew przyulicznych Tolerancja na działanie silnych wiatrów i innych czynników atmosferycznych

Tolerancja na cięcie i formowanie

Warszawa

Wrocław

Właściwości fitoremedjacyjne Warszawa

Przykładowy dobór

‘Stricta’ rubra Quercus dąb czerwony Crataegus prunifolia 'Splendens' głóg śliwolistny odm. Splendens’ Robinia pseudoacacia 'Umbraculifera', ‘Pyramidalis', Fraxinus pennsylvanica ‘Monophylla’ biała odm.

'Crispa' jesionrobinia pensylwński 'Umbraculifera' i odm. odm. ‘Crispa’ 'Pyramidalis' Gingko biloba ‘Fastigiata’ i ‘Princeton Sentry’ miłorząb Sorbus intermedia i chiński odm.

‘Fastigiata’ i Sorbus intermedia ‘Brouwers’ ‘Princeton Sentry’ jarząb szwedzki i odm.

‘Brouwers’

++ ++ ++ + + + ++ + + ++

○ ○◐● ○◐ ○◐ ○◐ ○◐ ○◐ ○◐ ○◐ ○◐

++ +

++ ++

○◐ ○◐

parasolowata szeroka, stożkowa parasolowata kulista, stożkowa kulista stożkowa

+ +

++ +

○◐ ○◐

stożkowa stożkowa jajowata jajowata

Sadzenie Sadzenie uwagi uwagi

Budowa Budowa korony/ korony/ wielkość wielkość

Stanowisko Stanowisko /wymagania /wymagania świetlne świetlne

++ + + + + + + + + +

Tolerancja na na Tolerancja suszę suszę

Gleditsia triacanthos f. inermis i 'Skyline' glediczia trójcieniowa Acer campestre i Acer forma inermis i odm.

‘Skyline’ campestre 'Nanum' Platanus i Platanus klon polnyxacerifolia i odm. ‘Nanum’ xacerifolia 'Pyramidalis' platan Corylus colurna klonolistny i odm. ‘Pyramidalis’ leszczyna turecka Prunus xeminens 'Umbraculifera' wiśnia osobliwa Crataegus xmedia 'Paul's odm. ‘Umbraculifera’ Scarlet' głóg pośredni odm Pyrus ‘Paul’scalleryana Scarlet’ 'Chanticleer' grusza drobnoowocowa odm.

Crataegus monogyna 'Stricta' 'Chanticleer' głóg jednoszyjkowy odm

Tolerancja na na Tolerancja podwyższone podwyższone zasolenie zasolenie

Nazwa łacińska/nazwa polska Nazwa łacińska/nazwa polska

parasolowata, parasolostożkowa wata, rozłożyskulista ta, szeroko stożkowa stożkowa kulista

Z bryłą, wiosną, większe Z bryłą, wiosną, Z bryłą większe

parasolowata jajowata

Z bryłą

Z bryłą, Zwiosną bryłą Z bryłą Z bryłą

Z bryłą, wiosną, wiosną większe

Uwagi Uwagi

Forma i odm. bezcierniowe, szeroki system korzeniowy 'Nanum'- pojemniki Typ wymaga przestrzeni Może być niszczona ze względu na owoce Pojemniki, wąskie ulice, pasaże formy pienne, Pojemniki, początkowo wolny wzrost Pojemniki, formy pienne, początkowo wolny wzrost Jesienią opadają duże liście, nie znosi ubitej Pojemniki, formygleby pienne, początkowo wolny wzrost 'Umbraculifera' - pojemniki, prawie nie kwitnie, ‘Monophylla’ - bezcierniowa, liczny posusz, odrosty korzeniowe.

Nierównomiernie przyrasta

Borowski i Latocha (2006)

Dobór drzew i krzewów 

Najlepsze rejony poszukiwań

Azja

Ameryka Północna

Wg Roloff i in. 2009

Dobór - gatunki

Freiburg

St. Malo Portland

Tokio (fot. Sz. Marczyński)

Ginkgo biloba – miłorząb dwuklapowy ‘Princeton Sentry’

Dobór - gatunki

(fot. T.Swoczyna)

Warszawa

Miłorząb jest sadzony również w Warszawie

Dobór - gatunki

Warszawa

Pyrus sp. – grusza

Dobór - gatunki

Warszawa

Warszawa

www.galk.de/.../baumtest_94

Pyrus calleriana – grusza drobnoowocowa ‘Chanticleer’ - wg holenderskiego rankingu – najlepsza i P. Comunis – grusza pospolita ‘Beech Hill’

Dobór - gatunki

Warszawa

Sorbus intermedia – jarząb szwedzki, Sorbus aria ‘Magnifica’

Drzewa nowe i mniej znane habitas.org.uk

http://www.baumschu len-schmitz.de

Sorbus Ă—thuringiaca - jarzÄ…b turyngski 'Fastigiata'

Dobór - gatunki

Poznań

Wrocław

Acer platanoides – ‘Globosum’, ‘Olmsted’, ‘Parkway’

Drzewa nowe i mniej znane

Portland

Acer rubrum - klon czerwony ‘Scanlon’; ‘Red Sunset’

Dobór - gatunki

Puck

Ciechocinek

Crataegus xmedia – głóg pośredni

Warszawa

Dobór - gatunki

Warszawa

Warszawa

Prunus ×eminens ‘Umraculifera’ – wiśnia osobliwa

Dobór - gatunki

Dobrze rośnie na terenach miejskich i zanieczyszczonych, niestety tworzy liczne odrosty, w Stanach Zjednoczonych rośnie także jako przyuliczny.

Poznań Warszawa Warszawa

Florencja

Warszawa

Ailanthus altissima - ajlant gruczołkowaty Znalazł się na liście w ROZPORZĄDZENIU MINISTRA ŚRODOWISKA z dnia 9 września 2011 r. w sprawie listy roślin i zwierząt gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym

Drzewa nowe i mniej znane

Warszawa

Amelanchier sp. - świdośliwa

Poznań

Dobór - gatunki

Szczecin Londyn

Warszawa

Warszawa Paryż Warszawa

Platanus xhispanica ‘Acerifolia’ – platan klonolistny

Dobór - gatunki

Cannes

Poznań Czechy Warszawa

Platanus ×hispanica (platan klonolistny) i odm. ‘Obelisk’, P. orientalis

Dobór - gatunki

Berlin – nie ma soli

Aesculus hippocastanum ‘Baumanii’ – kasztanowiec biały

Dobór - gatunki

Warszawa Poznań Rogów

Warszawa

Acer campestre – klon polny ‘Elsrijk’, ‘Nanum’ Poznań

Drzewa nowe i mniej znane

San Francisco

Liriodendron tulipifera – tulipanowiec amerykański ‘Fastigiata’

Drzewa nowe i mniej znane

Chicago Seatle

Liquidambar styraciflua – ambrowiec amerykański

Drzewa nowe i mniej znane

Cannes

Celtis ocidentalis - wiÄ…zowiec zachodni

Dobór - gatunki

Freiburg Warszawa Barcelona

Warszawa

Robinia pseudoacacia ‘Bessoniana’ ,‘Umraculifera’

Drzewa nowe i mniej znane

Robinia Pseudoacacia - robinia biała ‘Tortuosa’, ‘Pyramidalis, ‘Frisia’

Dobór - gatunki

Chicago Seatle Warszawa

Barcelona

Gleditsia triacanthos - glediczja trójcierniowa– znosi podwyższone pH

Drzewa nowe i mniej znane

Seatle

G. traiacanthos (glediczja trójcierniowa) ‘Sunburst’, ‘Inermis’

Drzewa nowe i mniej znane

www.galk.de/.../baumtest_94

Paryż Paryż Barcelona

Sophora japonica – szupin chiński (perełkowiec) ‘ Pendula’, ‘Regent’

Dobór - gatunki

Warszawa Warszawa

Dąb szypułkowy - Quercus robur ‘Fastigtiata’ i Q. ‘Monument’

Dobór - gatunki

T. Swoczyna

Warszawa Warszawa

Quercus rubra - dąb czerwony i odm ‘Aurea’

Dobór - gatunki

Portland

Berlin Berlin

Quercus palustris - dąb błotny i ‘Green Pillar’

Dobór - gatunki

Fot. W. Seneta

Tilia tomentosa, T. tomentosa ‘Varsaviensis’ i T. tomentosa ‘Brabant’ Warszawa Warszawa

Drzewa nowe i mniej znane

Portland

Warszawa

Catalpa speciosa i C. ovata - surmia (katalpa) okazała i żółtokwiatowa

Drzewa nowe i mniej znane

San Francisko

Chicago

Syringa reticulata - lilak japoński ‘Summer Snow’ i S.chinensis - lilak chiński

Dobór - gatunki

Chicago Berlin Poznań Berlin

Paryż Warszawa

Warszawa

Warszawa

Betula pendula – brzoza brodawkowata, nie znosi SO2 Betula utilis - brzoza pożyteczna ‘Doorenbos’

Dobór - gatunki Nie należy pozbywać się z miasta topól, warto posadzić topolę białą odm. ‘Bolleana’, czy topolę Simona i odmianę ‘Erecta’ topoli osiki, a nawet P. nigra ‘Italica’ – topolę włoską

Berlin Warszawa Helsinki

Warszawa Warszawa

Warszawa

Drzewa nowe i mniej znane

Paryż

Salix alba - wierzba biała ‘Chermesina’, ‘Vitellina’, ‘Sericea’

Podsumowanie 









Ze względu na specyfikę polskich miast nie istnieje dobór uniwersalny, ich wybór jest ograniczony.

Nie można zapomnieć, że najistotniejsza dla rozwoju roślin miejskich jest jakość środowiska.

Jeśli nie uda się zmienić warunków ich wzrostu, to dalsze poszukiwanie taksonów tolerancyjnych może okazać się niewykonalne.

Po przekroczeniu pewnego progu zagrożeń, można nie znaleźć już roślin zdolnych do wzrostu w tak trudnych warunkach.

Wiele drzew zamiera niedługo po posadzeniu ze względu na brak odpowiedniej pielęgnacji.

Fot. poza podpisanymi J. Borowski

Należy mieć nadzieję, że przy ulicach polskich miast, będą rosły nie tylko takie drzewa