Iedereen hallucineert wel eens

Bijna iedereen hallucineert wel eens

Tekst: Feije Wieringa // Foto: Adam Sourfield

Iedere blower of psychonaut is natuurlijk in meerdere of mindere mate bekend met het fenomeen hallucinatie. Maar vermoedelijk is de groep mensen die (soms) hallucineert oneindig veel groter. Waarschijnlijk hallucineert ieder mens bij tijd en wijle, en daarvoor hoef je niet eens aan een psychische aandoening te lijden. Wat dacht je van dromen, of de fase tussen wakker zijn en slaap? Bijna iedereen hallucineert op die momenten. Omdat we daaraan gewend zijn, beschouwen we het als normaal en boezemt het geen angst in. De bekende neuroloog Oliver Sacks schreef er een boek over.

Wat is een hallucinatie? In de volksmond wordt een hallucinatie meestal afgedaan met het begrip zinsbegoocheling. Die vlag dekt de lading niet helemaal, want hoewel je kunt stellen dat elke hallucinatie een begoocheling van de zinnen is, is niet elke zinsbegoocheling een hallucinatie.

Illusie

Een voorbeeld. Als je in een donker bos loopt en je ziet in een boomstam opeens de vorm van een andere wandelaar, dan is dat weliswaar een zinsbegoocheling, maar dan in de vorm van een illusie. In zo'n geval knipper je even met de ogen en je ziet gewoon weer een boom. Blijf je een wandelaar zien, dan hallucineer je wel en zou het mij overkomen, dan zou ik er toch maar eens een bezoekje aan de dokter tegenaan gooien. Het verschil tussen een hallucinatie en een illusie is dat je de illusie op elk moment kunt stoppen en de hallucinatie blijft. Voor degene die hallucineert is dat wat hij op dat moment ervaart zijn werkelijkheid, en die valt niet weg te redeneren. Grof gesteld: een hallucinatie is een waarneming van een niet realistisch object, gevoel, enzovoort.

Oliver Sacks formuleert het zo: ‘In het algemeen worden hallucinaties gedefinieerd als zintuiglijke waarnemingen die geen basis hebben in de externe werkelijkheid: je ziet of hoort dingen die er niet zijn.’

Meestal worden hallucinaties geassocieerd met kijken. Vermoedelijk zijn deze visuele hallucinaties ook het meest voorkomend. Maar je hebt ook auditieve hallucinaties, zoals het horen van muziek of stemmen. En er zijn mensen die last hebben van reuk- of gevoelshallucinaties. Of ze proeven zelfs vieze dingen. In feite kunnen dus al onze zintuigen betrokken zijn.

Iets creatiefs

Sacks zegt het zo: ‘Hallucinaties lijken vaak iets creatiefs te hebben, net als de verbeelding, dromen of fantasie, of de levendige details en de uiterlijke kenmerken van perceptie. Maar hallucinaties zijn juist

wat anders, ook al zijn de neurofysiologische mechanismen die meespelen soms identiek. Hallucineren is een unieke, heel bijzondere categorie van het bewustzijn en het geestelijke leven.’ En dan hebben we het niet over de hallucinaties die vaak gezien worden bij psychische aandoeningen, zoals bijvoorbeeld schizofrenie. Die zijn vaak voor de betrokkenen een hel. Ook al geldt dit niet voor elke schizofreen, want er zijn nogal wat grote kunstenaars die, laten we zeggen, een beetje van lotje getikt waren en toch de kwelling van hun kwaal hebben omgezet in creativiteit. Mij hoor je niet beweren dat ze 'gek' waren, maar mensen als

Het verschil tussen een hallucinatie en een illusie is dat je de illusie op elk moment kunt stoppen en de hallucinatie blijft.

Kunst, cultuur en folklore

Sacks : ‘Hallucinaties hebben altijd een belangrijke plaats ingenomen in ons geestelijke leven en onze cultuur. Je zou je zelfs kunnen afvragen in hoeverre kunst, folklore en zelfs het geloof dankzij hallucinaties zijn ontstaan. Komen de motieven die we in de kunst van de Aboriginals en op andere plaatsen tegenkomen voort uit de geometrische patronen die mensen met migraine en andere aandoeningen zien? Zijn de vrij gebruikelijke lilliputter hallucinaties de bron waaruit de elven, kobolds, dwergen en feeën uit onze folklore zijn voortgekomen? Spelen de angstaanjagende hallucinaties van de nachtmerrie, waarbij je dreigt te worden verstikt door een kwaadaardige geest, een rol bij ons geloof in demonen en heksen en kwaadwillige aliens? Zou ons geloof in het goddelijke een gevolg kunnen zijn van de extatische aanvallen zoals Dostojevski die had?’

Bedenk daarbij dat zogenaamde profeten en zieners een heel belangrijke rol hebben gespeeld bij de ontwikkeling van religies. Zij baseerden hun uitspraken vaak op basis van goddelijke visioenen. Maar zouden die goddelijke visioenen niet gewoon hallucinaties zijn geweest? Je ziet hetzelfde nu nog in culturen waar sjamanen een grote rol spelen. Deze 'bemiddelaars' tussen het hogere en het aardse induceren hun trances en beelden ook op grond van hallucinaties, opgewekt door hallucinogenen.

Geestverruimende middelen

Sinds jaar en dag is het gebruik van geestverruimende middelen de makkelijkste, elegantste en veiligste manier om de werkelijkheid dieper te ervaren dan wel om hallucinaties op te wekken. Laten we eens

beginnen met cannabis. Daar wordt tegenwoordig een hoop onzin over beweerd, de leukste middelen om mee te experimenteren. Elke lezer van dit blad zal dat beamen. Van een jointje ga je niet meteen zo heftig uit je dak dat de hele werkelijkheid op z'n kop lijkt te staan. Maar als je je met een joint op bijzonder goed concentreert op een schilderij of op een landschap, dan zul je merken dat stilstaande objecten soms lijken te bewegen. Muziek lijkt rijker en dieper wanneer je high bent, ook een vorm van een milde auditieve hallucinatie. Met spacecake intensiveert het proces zich.

De akeligste hallucinatie

Griezelige beelden krijg je wanneer je je helemaal klem zuipt met alcohol. Elke alcoho-

list die een delirium tremens heeft beleefd, denkt daar met angst aan terug. Dat je dan enge beestjes kunt zien, is geen fabeltje. Zijn bij 'gewone' psychedelica de hallucinaties vaak aangenaam, de hallucinaties ten gevolge van alcohol zijn meestal een hel. Ook daar heeft Sacks indringend over geschreven in deze informatieve verhandeling over het bewustzijn. Het boek is een must voor iedereen die in de werking van het brein is geïnteresseerd. Een uitgave van De Bezige Bij.

Controle houden

We gaan ervan uit dat je psychisch in orde bent, dus als je wilt hallucineren, dan moet je er wat voor doen. Er is een scala aan technieken. We nemen er enkele onder de loep. Deprivatie, bijvoorbeeld. Wie zich onthoudt van eten en slapen, gaat op enig moment dingen zien en horen die er niet zijn. Vermoedelijk werd deze techniek veel gebruikt door oude monniken en profeten, maar wij raden dit anno ten in een donkere, geluiddichte ruimte krijgt geen enkele input meer van buiten. Vermoedelijk gaat de geest zich dan zelf van prikkels voorzien, want mensen die zintuiglijke prikkels missen, gaan geheid hallucineren. Er zijn verhalen bekend van blinden die de hele dag beelden zien en doven die alsmaar muziek horen. Dat lijkt me geen pretje. Want je wilt toch graag zelf je controle behouden.