Bijna iedereen hallucineert wel eens Tekst: Feije Wieringa // Foto: Adam Sourfield
Iedere blower of psychonaut is natuurlijk in meerdere of mindere mate bekend met het fenomeen hallucinatie. Maar vermoedelijk is de groep mensen die (soms) hallucineert oneindig veel groter. Waarschijnlijk hallucineert ieder mens bij tijd en wijle, en daarvoor hoef je niet eens aan een psychische aandoening te lijden. Wat dacht je van dromen, of de fase tussen wakker zijn en slaap? Bijna iedereen hallucineert op die momenten. Omdat we daaraan gewend zijn, beschouwen we het als normaal en boezemt het geen angst in. De bekende neuroloog Oliver Sacks schreef er een boek over.
Wat is een hallucinatie? In de volksmond wordt een hallucinatie meestal afgedaan met het begrip zinsbegoocheling. Die vlag dekt de lading niet helemaal, want hoewel je kunt stellen dat elke hallucinatie een begoocheling van de zinnen is, is niet elke zinsbegoocheling een hallucinatie.
Illusie Een voorbeeld. Als je in een donker bos loopt en je ziet in een boomstam opeens de
vorm van een andere wandelaar, dan is dat weliswaar een zinsbegoocheling, maar dan in de vorm van een illusie. In zo'n geval knipper je even met de ogen en je ziet gewoon weer een boom. Blijf je een wandelaar zien, dan hallucineer je wel en zou het mij overkomen, dan zou ik er toch maar eens een bezoekje aan de dokter tegenaan gooien. Het verschil tussen een hallucinatie en een illusie is dat je de illusie op elk moment kunt stoppen en de hallucinatie blijft. Voor degene die hallucineert is dat wat hij op dat moment ervaart zijn werkelijkheid, en die valt niet weg te redeneren. Grof gesteld: een hallucinatie is een waarneming van een niet realistisch object, gevoel, enzovoort.
Iets creatiefs Sacks zegt het zo: ‘Hallucinaties lijken vaak iets creatiefs te hebben, net als de verbeelding, dromen of fantasie, of de levendige details en de uiterlijke kenmerken van perceptie. Maar hallucinaties zijn juist
Het verschil tussen een hallucinatie en een illusie is dat je de illusie op elk moment kunt stoppen en de hallucinatie blijft. Oliver Sacks formuleert het zo: ‘In het algemeen worden hallucinaties gedefinieerd als zintuiglijke waarnemingen die geen basis hebben in de externe werkelijkheid: je ziet of hoort dingen die er niet zijn.’ Meestal worden hallucinaties geassocieerd met kijken. Vermoedelijk zijn deze visuele hallucinaties ook het meest voorkomend. Maar je hebt ook auditieve hallucinaties, zoals het horen van muziek of stemmen. En er zijn mensen die last hebben van reukof gevoelshallucinaties. Of ze proeven zelfs vieze dingen. In feite kunnen dus al onze zintuigen betrokken zijn.
74
wat anders, ook al zijn de neurofysiologische mechanismen die meespelen soms identiek. Hallucineren is een unieke, heel bijzondere categorie van het bewustzijn en het geestelijke leven.’ En dan hebben we het niet over de hallucinaties die vaak gezien worden bij psychische aandoeningen, zoals bijvoorbeeld schizofrenie. Die zijn vaak voor de betrokkenen een hel. Ook al geldt dit niet voor elke schizofreen, want er zijn nogal wat grote kunstenaars die, laten we zeggen, een beetje van lotje getikt waren en toch de kwelling van hun kwaal hebben omgezet in creativiteit. Mij hoor je niet beweren dat ze 'gek' waren, maar mensen als
