Steampunk; The Next Hype

Steampunk

Met Vintage Tomorrows, de titel van zowel een boek als een documentaire, presenteren Brian Johnson en James Carrott een overzicht van steampunk, een subcultuur die nietingewijden makkelijk kunnen afdoen als de zoveelste nieuwe modetrend; een op het Victoriaanse tijdperk geïnspireerde mix van science fiction en junky-chique, met Gothic en punkinvloeden, afgeblust met een snufje nerd.

Je kunt steampunk afserveren als een retrobeweging die zich in een nostalgische kramp aan het verleden vastklampt. Daar zit meer dan een korreltje waarheid in, al graaft steampunk wat dieper in de tijd dan hedendaagse mods of moderne linedancers. Je hoeft niet lang te kijken naar de artistieke uitingen uit de steampunkcultuur om te zien dat de tijd van de stoommachines, grofweg tussen 1800

Door: Jan Sennema

Abney Park

en 1900, het verleden is waar steampunk z'n inspiratie zoekt. Deze eeuw, ook wel het Victoriaanse tijdperk genoemd, is de laatste waarin het nog loonde op zoek te gaan naar onontdekte witte vlekken op de landkaart, en de eerste waarin de industriële revolutie zijn tanden liet zien. Toch is het verleden voor steampunk niet een soort kringloopwinkel van de geschiedenis. Als je James Carrot, historicus en medeproducent van Vintage Tomorrows, mag geloven 'sampelt steampunk het verleden en remixt dat met de software van het heden. Het is retrofuturisme met de respectloze houding van punk, de science fiction van een toekomst die nooit plaatsvond.' Toegegeven, dat klinkt mooi. Bijna net zo mooi als de steampunk kostuums waar Carrott zich in hult sinds hij zich met het onderwerp bezighoudt.

Escapisme

Waar steampunk nou werkelijk voor staat denken steampunkers zelf heel verschillend. Voor sommigen is het de uitbundigheid en het escapisme van carnaval; één grote verkleedpartij waarmee je een conventie lang kunt ontsnappen aan de eenheidsworst van iPads en smartphones, en jezelf met je steamgun uit het heden kunt wegknallen richting stoomtijdperk.

“In steampunk kan je zelf de held in je eigen avontuur zijn,” is in de documentaire te horen.

Liefde

Steampunk gaat ook over de liefde voor mooie dingen. Prachtige, maar in de echte wereld onbetaalbare handgemaakte kledingstukken, vernuftige sieraden en idiote retro-gadgets die wellicht juist door hun totale nutteloosheid nog meer glans krijgen. Opvallend: geen enkel gebruiksvoorwerp spreekt zo tot de creatieve verbeelding van de mannelijk steampunker als het schietwapen. Waar het steampunk meisje zich

te buiten gaat aan zwierige Victoriaanse couture, daar komt het cowboy-spelende jongetje in de mannelijke steampunker kraaiend uit z'n schulp. De variëteit aan liefdevol vormgegeven straalpistolen, stoomrevolvers en pulsgeweren is werkelijk duizelingwekkend, en slaat die van ieder ander steampunk-gebruiksvoorwerp.

Huisvlijt

Maar steampunk is meer dan een debatclubje in een chique restaurant. Steampunk staat vooral voor creatieve huisvlijt. Het geïdealiseerde Victoriaanse tijdperk is

een rijke bron van inspiratie voor makers van games, beeldende kunstenaars, muzikanten, couturiers, sieradenmakers en ambachtelijke techneuten; waarbij professionele perfectie er minder toe doet dan een enthousiaste doe-het zelf mentaliteit. De in 2011 uitgekomen Steampunk Bible leest als de catechismus voor de steampunker, en in de gedrukte versie van Vintage Tomorrows wordt het fenomeen steampunk nog veel verder geanalyseerd. Inmiddels hebben heel wat steampunkers zich tot kleine ondernemers ontpopt die hun vaak verbluffend fraaie creaties via de digitale marktplaatsen en artgallery's proberen te slijten. Op Ebay worden dagelijks ruim 40.000 steampunk items aangeboden. Etsy.com, dé cultwebsite voor modejunks, haalt op een willekeurige dag makkelijk het driedubbele. In de VS alleen al worden jaarlijks minstens twintig steampunkconventies georganiseerd, in concertzalen en op YouTube weten bands als Abney Park en Rasputina met groeiend succes het steampunkgevoel muzikaal te vangen. In Canada wordt al gepraat over een steampunk reality show en er circuleert zelfs een steampunkversie van de Harlem Shake op internet. En zagen we tieneridool Justin Bieber in zijn laatste kerstvideo niet rondhuppelen in een steampunkpakje?

Mainstream

Dit soort voortekenen wijzen er op dat steampunk eerdaags opgepikt zal worden door de mainstream cultuur. Wat er nog overblijft van steampunk, als Victoriaanse outfits voor 29,90 bij H&M hangen, is de vraag. Daarom kan je er maar het best vroeg bij zijn. Het is niet voor niets dat 's wereld grootste chipfabrikant Intel geen enkel bezwaar had toen hun bedrijfsfuturist Brian Johnson het initiatief nam tot het maken van zijn documentaire. Tenslotte is het bedrijfsleven er altijd als de kippen bij als zich vitale nieuwe subculturen aandienen die kunnen worden gebruikt voor frisse commerciële inspiratie. Zo vreemd is het dus niet dat Intel te vinden is in het bonte gezelschap van gasten die veren, goggles, tandwielen, leer en mousseline dragen. “Ik ben hier om een betere toekomst te kunnen bouwen, zodat we betere technologieën voor de mensen kunnen maken,” legt Johnson voor de camera uit. Volgens hem kan steampunk ons helpen zelf onze toekomst vorm te geven, in plaats van dat over te laten aan de technologische industrie.

Magisch doosje

Tegelijk wordt er in de documentaire ook hartstochtelijk gefilosofeerd over onze tijd. Zo is er bijvoorbeeld kritiek op de technologische industrie, die 'niet luistert naar wat mensen willen en vooral bezig is z'n eigen systemen af te schermen tegen modificaties'. De documentaire maakt duidelijk dat steampunk zich verzet tegen het streven om alle technologie zo ver in te dikken dat alles in één ontoegankelijk 'magisch doosje' past. Een belangrijke rol speelt iets wat je de 'jetlag van de technologische versnelling' zou kunnen noemen. Carrott: “Hoeveel mensen hebben niet het gevoel dat de technologie hen door de vingers glipt? De godfather van de cyberpunk, schrijver William Gibson, heeft dat gevoel heel mooi beschreven: De technologie heeft zich zo snel ontwikkeld dat onze ziel is achtergebleven.”

Alternatieve toekomst

Steampunk heeft zich het motto van de filosoof George Santayana ter harte genomen: wie zich niet bewust is van het verleden is gedoemd dat te herhalen. Steampunks herinneren zich het verleden, in ieder geval de tijd van koningin Victoria, en ze ervaren het niet als een vloek wanneer dat punt in de geschiedenis als startpunt dient voor een individuele, menselijke en verbeeldingsrijke alternatieve toekomst, zij het via mode, bestudeerde coolheid. literatuur, muziek en wat al niet. Schrijfster Cherrie Priest vertelt dat haar vriendenkring 'niet probeert terug te gaan naar de Victoriaanse tijd'. Een persoonlijke reden daarvoor, onthult Priest, is dat ze het absoluut niet zonder moderne gemakken als deodorant, zeep en WiFi wenst te stellen. Het is duidelijk dat steampunks serieus zijn, maar niet buitensporig serieus, zoals in zoveel humorloze subculturen het geval is.