Drones houden je in de gaten

Spionagespeelgoed van de Wehkamp

Een aantal jaren geleden presenteerde de politie trots de ‘cannacopter’ of ‘cannasniffer’, een onbemand vliegtuigje dat met speciale sensoren hennepplanten kan opsporen. Het was nooit helemaal duidelijk of het ding echt bestond of dat het een hoax was om telers angst in te boezemen. Inmiddels is duidelijk dat Defensie over meer dan tachtig zogeheten drones beschikt, die ook regelmatig in Nederland worden ingezet.

De informatie over wanneer en waarom de vliegende robotjes precies worden ingezet

komt maar mondjesmaat naar buiten. Defensie beweert dat de informatie gewoon op haar site te vinden is. Je moet dan wel flink speuren, want deze staat verspreid over de website. Als burger vraag je je dan af waarom daar zo geheimzinnig over wordt gedaan. Langzaam aan wordt duidelijk dat Defensie de drones sinds 2009 steeds vaker uitleent aan het Openbaar Ministerie om speurwerk te verrichten voor de politie. sie zouden de drones in 2012 bij veertien opsporingsoperaties zijn ingezet.

Daarmee suggereren zij dat de onbemande vliegtuigjes maar veertien keer vlogen. Burgerrechtenonderzoeker Rejo Zenger laat zien dat de apparaten vele malen vaker boven Nederland cirkelden. Op zijn site (rejo.zenger.nl) is te zien dat de drones inmiddels bijna twee keer per week ergens in Nederland vliegen. Om de drones te kunnen laten vliegen moet het luchtruim namelijk worden afgesloten voor ander luchtverkeer. Dat moet uiteraard bekend worden gemaakt aan andere piloten. Dat gebeurt via speciale berichten die in de Staatscourant worden gepubliceerd. Daarin wordt het gebied, de periode en het doel van de afsluiting aangegeven. De meldingen in de Staatscourant laten zien dat er zeer intensief met drones is gevlogen boven Amersfoort, Almere, Ede en het gebied tussen Utrecht en Arnhem. Zo is er bijvoorbeeld 24 dagen boven Amersfoort gevlogen, 18 dagen boven Almere, 16 dagen boven Ede,

16 dagen boven Arnhem en 15 dagen in het gebied tussen Utrecht en Arnhem (zie tabel voor compleet overzicht).

Door: Nicole Maalsté

Uit de summiere informatie die op dit moment beschikbaar is, valt af te leiden dat drones – uitgerust met een infraroodcamera – zijn ingezet bij het oprollen van hennepkwekerijen.

Twee keer per week Spelregels

Dit jaar cirkelden de drones opnieuw wekenlang boven Arnhem (zie figuur 1). Inmiddels hebben verontruste D66 politici vragen gesteld aan het college van Burgemeesters en Wethouders over de inzet van die drones boven Arnhem. Zij willen weten wat de kosten van de vluchten zijn, welke informatie de politie precies verzamelt en wat er met die informatie gebeurt die door de camera’s wordt vastgelegd.

Volgens de politici gaat het hier om een vorm van geheim cameratoezicht. Dat is volgens hen verboden. Drones zouden vol-

gens privacydeskundigen niet voor van alles en nog wat mogen worden ingezet. Er moeten duidelijke aanwijzingen zijn tegen een bepaalde persoon of groep personen. Door de ruime opzet van het bespioneerde gebied en de ruime periode lijkt hiervan geen sprake te zijn. Daarmee worden inwoners volgens de politici in hun privacy aangetast. Zij willen daarom opheldering over de ‘spelregels’ die gelden bij de inzet van drones.

In de Tweede Kamer heeft D66 ook vragen gesteld aan minister Opstelten van Veiligheid en Justitie over de inzet van drones. Volgens kamerlid Schouw lijkt het of de hele Nederlandse bevolking bij voorbaat verdachte is als er zomaar drones boven ons land vliegen. “Ze worden soms om heel plausibele redenen ingezet, maar

het worden er sluipenderwijs steeds meer. We weten niet waar, wanneer of hoeveel”, aldus Schouw. Ook hij wil weten wie er nu precies beslist over de inzet en of en hoe de gegevens worden opgeslagen. Er moeten volgens het parlementslid heel gegronde redenen zijn als je over de achtertuintjes van mensen gaat vliegen. Die hebben op zich weinig te vrezen als ze daar alleen maar viooltjes poten, maar dat is het punt niet.

Het goedkoopste exemplaar dat ik op internet tegenkwam, de zogeheten Parrot AR.Drone 2.0 quadricopter, kost 288 euro. Deze drone is ondermeer verkrijgbaar bij de Wehkamp.

Ongeoorloofde praktijken

Uit de summiere informatie die op dit moment beschikbaar is, valt af te leiden dat drones – uitgerust met een infraroodcamera – vaker zijn ingezet bij het oprollen van hennepkwekerijen. Hoe vaak

dit is gebeurd en wat de precieze reden daarvoor was, is niet bekend. Op de site van Defensie is te lezen dat zij op verzoek van hoofdofficieren van Justitie, directeuren Veiligheidsregio’s en burgemeesters kunnen worden ingezet. De drones kunnen worden ingezet bij “het bestrijden van een crisis (zoals een grote brand), het voorkomen van calamiteiten (zoals een dijkdoorbraak) of het handhaven van openbare orde (bijvoorbeeld het opsporen van drugskwekerijen).” Verder weten we dat ze in Harlingen zijn gebruikt bij het opsporen van inbrekers en het volgen van vluchtauto’s van criminelen. De geheimzinnigheid rondom de vluchten met de drones doet vermoeden dat sprake is

Wat zijn drones en hoe zien ze er-

uit? Drones zijn onbemande vliegtuigjes. Eigenlijk zijn het vliegende robotjes. Dat is ook het verschil met een modelvliegtuigje. We spreken van een drone als er robottechnologie in zit. Dat betekent dat er een sensor in zit of dat er cameraatjes aan hangen. Met andere woorden, een drone kan zelfstandig taken uitvoeren. Er zijn hele kleine drones met een doorsnee van 50 tot 60 centimeter die een paar kilo wegen. Die zijn voor een paar honderd euro te koop bij de Wehkamp of de Mediamarkt. Maar er zijn ook drones die iets kleiner zijn dan een F16. Die worden ingezet voor militaire doeleinden en kunnen vaak ook schieten. De zogeheten Raven van Defensie, die ook voor politiedoeleinden wordt ingezet, weegt 2,1 kilo. De Raven heeft een lengte van 0,91 m en een breedte van 1,37 m en kan tot een afstand van 10 kilometer luchtwaarnemingen verrichten.

van ongeoorloofde praktijken. We vragen technisch ethicus Lamber Royakkers van de Technische universiteit van Eindhoven hoe dat zit.

Geen duidelijke wetgeving

Volgens Royakkers is er op dit moment geen duidelijke wetgeving: “Het is nogal vaag wanneer en waarom ze worden gebruikt. Ze worden te pas en te onpas ingezet.” De regels voor drones zijn verouderd omdat die pas sinds kort uitgerust zijn met camera’s. Hij legt uit dat het nu nog zo is dat er toestemming aan Defensie moet worden gevraagd, omdat je geen doelen of operaties van Defensie mag filmen. Maar eigenlijk moet er volgens hem

ook worden nagedacht over de privacy van burgers. Het belang van de privacy zou daarbij idealiter steeds afgewogen moeten worden tegen het belang van de veiligheid. Drones worden nu bijvoorbeeld ingezet bij festivals of andere evenementen waar veel mensen bij elkaar komen. Je kunt je voorstellen dat ze een belangrijke bijdrage leveren in het kader van crowd control en er op die manier ongelukken kunnen worden voorkomen. Eigenlijk moet dat van tevoren worden aangekondigd, zodat mensen daarvan op de hoogte zijn. Dat gebeurt nu nog niet altijd. Ook zou je in dat geval als regel kunnen stellen dat mensen niet herkenbaar in beeld komen. Het gaat immers met name om het observeren van dynamische processen.

Parrot AR. Drone 2.0

Regels over het gebruik van drones zijn des te belangrijker omdat robotvliegtuigjes inmiddels ook beschikbaar zijn voor gewone burgers. Het goedkoopste

exemplaar dat ik op internet tegenkwam, de zogeheten Parrot AR.Drone 2.0 quadricopter, kost 288 euro. Deze drone is ondermeer verkrijgbaar bij de Wehkamp. Het apparaat is uitgerust met twee camera’s die video- en foto-opnames kunnen maken die je vervolgens gelijk met anderen kunt delen. Natuurlijk hebben die drones technisch nog wat beperkingen en zijn ze niet zo goed als de drones van defensie. Ze hebben maar een bereik van 50 meter en kunnen nog maar

De Amerikanen schijnen al over modellen te beschikken die niet groter zijn dan een vingernagel.

tien minuutjes vliegen. Daarna moet de accu weer worden opgeladen. En op zich zijn er ook wel regels voor het gebruik van drones. Zo mag je ze niet binnen de bebouwde kom gebruiken. Ook moet je vijftig meter van groepen mensen verwijderd blijven voor de veiligheid. Maar als je op YouTube kijkt, dan stikt het van de filmpjes die allemaal in en rondom het huis zijn gemaakt. Officieel heb je zoals gezegd dus een vergunning van het ministerie van Defensie nodig om te mogen filmen met een drone of modelvliegtuigje. Maar dat wordt allemaal gedoogd, in wezen is het gewoonweg niet te handhaven. Bovendien is dat ook een beetje onzin, omdat je geen doelen of processen van defensie filmt en daar is de huidige wet eigenlijk op gericht. Een veel groter probleem is het natuurlijk als de privacy van mensen in gevaar komt.

Privacy

De technologie gaat razend snel vooruit. Defensie werkt nu met het zogenoemde Raven model. Sommigen kunnen op een hoogte van 300 meter vliegen. Die drones hoor en zie je dus niet vanaf de grond. Bovendien kan er natuurlijk ook ’s nachts worden gevlogen met een infrarood camera. Volgens Royakkers zal het niet meer lang duren voordat je drones ergens naar binnen kunt laten vliegen en dingen van een tafel kunt laten pakken. Bovendien worden ze ook steeds kleiner. De Amerikanen schijnen al over modellen te beschikken die niet groter zijn dan een vingernagel. Die zijn nu nog onbetaalbaar, maar over 5 tot 10 jaar liggen die waarschijnlijk ook gewoon bij de Wehkamp.

Al met al is het geen prettig vooruitzicht dat die drones zo meteen door iedereen kunnen worden gebruikt. Verbieden van de verkoop heeft volgens Royakkers geen zin: “Dat zou schijnwetgeving zijn. Die stap kun je niet meer zetten. Alle onderdelen zijn makkelijk te verkrijgen. Ze zijn heel makkelijk zelf te bouwen. Je kunt zo een cameraatje onder een modelvliegtuigje hangen.” Moeten we dan zo meteen steeds de gordijnen dicht doen en alle ramen en kieren gaan afsluiten om onze privacy te waarborgen? Volgens Royakkers is het van groot belang dat er snel duidelijke regels komen, zodat er niet zomaar video-opnames vanuit de lucht genomen mogen worden. “Het lijkt mij in ieder geval onwenselijk als we in een maatschappij komen te leven waarin je constant het gevoel hebt dat je mogelijk bekeken wordt.”

Figuur 1 Gebied van 11 km rondom Arnhem dat op verschillende dagen in 2012 en 2013 werd bespioneerd.

TABEL 1 OVERZICHT VAN PLAATSEN WAAR IN 2012 EN 2013 MET RAVEN TOESTELLEN IS GESPIONEERD.

Plaats Aantal dagen Coördinaten

Culemborg 1 Rechthoek van 7 bij 3 km

Amersfoort 24 Cirkel van bijna 9 km

Den Oever en Wieringerwerf 9 Rechthoek van 20 bij 14 km

Rotterdam 3 Rechthoek van 4,5 bij 2,5 km

Tussen Utrecht en Arnhem 15 Rechthoek van 45 bij 25 km

Dronten, Kampen en Zwolle 1 Rechthoek van 28 bij 21 km

Groningen en Haren 1 Rechthoek van 10 bij 7

Soesterberg 1 Cirkel van 6,6 km

Almere 18 Cirkel van 6,5 km

Ede 16 Cirkel van 9 km

Arnhem 16 Cirkel 11 km

Zaandam 1 Cirkel van 5,5 km

Harlingen 6 Cirkel van 7,5 km

Cubical Warriors

De VS heeft in 2000 voor het eerst drones ingezet in de oorlog in Irak. Tegenwoordig worden zij veelvuldig ingezet in oorlogen. Er worden al meer piloten opgeleid die op een afstand drones kunnen besturen, zogeheten cubical warriors, dan echte gevechtspiloten. Cubical warriors zitten ergens veilig in een militaire commandopost in een woestijn in het Westen van de VS met een joystick hun drones te besturen. Onbemande vliegtuigen zijn goedkoper en leveren minder verliezen op. Onlangs is in de VS tot grote verontwaardiging van de gewone gevechtspiloten voor het eerst een medaille uitgereikt aan zo’n cubical warrior. In de ogen van velen zijn cubical warriors laf, omdat zij zelf geen direct gevaar lopen. Bij de bevolking brengen drones een voortdurende angst teweeg omdat ze niet weten of het een verkenningsvlucht is of dat het ding elk moment kan gaan schieten. Veel mensen denken ook dat cubical warriors eerder schieten omdat het net een computerspelletje is. De universiteit van Eindhoven gaat dit onderzoeken. Het kan inderdaad zo zijn dat mensen eerder geneigd zijn om te schieten als het net een video game lijkt waarbij het niet om echte mensen gaat. Maar het is ook mogelijk dat cubical warriors veel bewuster keuzes maken, omdat ze zelf geen gevaar lopen. Hierdoor hebben ze meer tijd om de situatie te overzien en zou het ook kunnen zijn dat ze minder snel schieten.