Opsporing criminele bendes succesvol?

Hoe succesvol is de bestrijding van criminele bendes?

Politie en justitie gaan er prat op dat zij de laatste jaren steeds meer georganiseerde misdadigers op het spoor komen. Het gaat dan niet alleen om mensenhandel of witwaspraktijken. Ook verdachten in hennepzaken krijgen steeds vaker de beschuldiging over zich heen dat zij lid zijn van een criminele bende.

Door: Nicole Maalsté

In vergelijking met 2009 is het aantal criminele bendes dat is aangepakt meer dan verdubbeld. Zonder iets af te willen doen aan het succes van onze gewaardeerde gezagsdragers, roept dit toch een aantal vragen op. Allereerst is het natuurlijk belangrijk om te weten wat er nou precies wordt bedoeld met georganiseerde criminaliteit. Wanneer spreken we over een criminele bende? Ten tweede roept dit de vraag op of er tegenwoordig meer georganiseerde criminelen zijn. Het kan natuurlijk ook zo zijn dat politie en justitie meer criminele bendes oprollen omdat hun aanpak beter is. En last but not least, wat schieten we ermee op? Met andere woorden: helpt de aanpak van politie en justitie? Is het nu veiliger in Nederland?

Recent rapport

Voordat er verkeerde verwachtingen worden gewekt, zal ik maar meteen met de deur in huis vallen. Ik ben bang dat ik het antwoord op deze vragen schuldig moet blijven. In een recent rapport waarin het Openbaar Ministerie en de Nationale Politie verantwoording afleggen voor de gehanteerde aanpak van georganiseerde criminaliteit, kan ik er in ieder geval weinig over terugvinden. Het rapport bevat een hoop tabellen met cijfers, waaruit af te leiden is dat de doelstelling om twee keer zoveel criminele bendes op te pakken ruim is gehaald. Dat komt volgens de auteurs (die verder niet bij naam worden genoemd), omdat zij tegenwoordig beter registreren en omdat zij informatie uitwisselen met publieke en private partijen (zoals de Belastingdienst of de FIOD).

Stagaire

De helft van het rapport bestaat uit verhalen over hoe de georganiseerde criminaliteit eruit ziet. De verhalen zijn opgetekend door een journaliste die in dienst is bij het Openbaar Ministerie. Op internet vind ik een oude advertentie waarin het Openbaar Ministerie

studenten van de School voor Journalistiek uitnodigt om stage te komen lopen. Het zou mij niets verbazen als deze verhalen zijn opgetekend door een stagiaire. Zonder een luis in de pels te willen zijn, roept dat toch ook weer wat kritische vragen bij mij op. Waarom bestaat de helft van een rapport waarin het Openbaar Ministerie en de Nationale Politie verantwoording afleggen over de aanpak van georganiseerde criminaliteit uit verhalen? Welke boodschap proberen zij met die verhalen over te brengen? En waarom zijn die verhalen opgetekend door een stagiaire van de School van Journalistiek?

Hennepteelt

Deze vragen zal ik wel proberen te beantwoorden. In de verhalen gaat het over verschillende type misdaden: moord, drugsmokkel, illegaal gokken, mensenhandel, witwassen. Twee verhalen gaan over hennepteelt. Voor het opstellen van de verhalen is uitsluitend gebruik gemaakt van informatie van ‘collega’s’. Dat zijn in dit geval officieren van justitie. Andere betrokkenen zoals rechters, advocaten of verdachten zijn niet gehoord. Een normale journalist zou hier waarschijnlijk toch bezwaar tegen hebben. Een gebruikelijk journalistiek principe is immers dat je de verkregen informatie bij verschillende bronnen checkt, of dat er hoor en wederhoor wordt toegepast. Daar is hier geen sprake van. Wellicht dat er daarom gebruik is gemaakt van een stagiaire die verder niet bij naam wordt genoemd.

Een gezicht geven

In het rapport lezen we dat de verhalen zijn bedoeld om de praktijk van de georganiseerde ondermijnende criminaliteit en de aanpak ervan een gezicht te geven. De cijfers zouden een te eendimensionaal beeld van de werkelijkheid geven. Is dat de werkelijke reden of speelt hier misschien nog iets anders? Een andere reden zou kunnen zijn dat politie en Justitie zich realiseren dat betere registraties niet automatisch tot betere prestaties leiden. Sterker nog, het zou wel eens zo kunnen zijn dat betere registraties laten zien dat de resultaten van hun inspanningen nogal tegenvallen.

Om het publiek ervan te doordringen dat ze goed bezig zijn, moeten ze het dus over een andere boeg gooien. Beeldvorming is daarom van vitaal belang. En wat werkt er nou beter dan een goed verhaal waarbij het kwaad wordt bestreden?

Quotebende

Daarvoor is het natuurlijk wel nodig dat de boef in het verhaal ook door iedereen als een boef wordt gezien. Het oprollen van een criminele bende klinkt dan al een stuk ‘cooler ‘, dan het oprollen van een gelegenheidsclubje van vage kennissen. Zo kreeg een groep stelende jongeren uit het Haagse Spoorwijk het predicaat ‘Quotebende’. Volgens het Openbaar Ministerie ging om een geraffineerde, goed georganiseerde bende die de Quote 500 gebruikte om rijke mensen te beroven. De jongens herkenden zich helemaal niet in het geschetste beeld. “Je bent allemaal vrienden, je rolt er onbewust in, van jongs af aan. Niets is georganiseerd in Spoorwijk. Ook de misdaad niet”, vertellen ze op 20 augustus 2014 tegen twee NRC journalisten.

Ripdeal

De verdachten die in de verhalen in het rapport voortkomen, worden ook consequent voorgesteld als leden van criminele bendes, terwijl het bestaan van die bendes lang niet in alle gevallen duidelijk is. Zo zijn er twee verdachten die volgens justitie met voorbedachte rade een aanbieder van hennep hebben gedood. Het duo had een wapen, valse kentekens en vals geld bij zich. In het vonnis is te lezen dat de rechter niet heeft kunnen vaststellen dat het hier om een georganiseerde ripdeal gaat. De rechtbank heeft beide verdachten daarom vrijgesproken. In de registraties van justitie wordt deze zaak desondanks opgenomen als een geval van georganiseerde criminaliteit. Als al dit soort zaken onder georganiseerde criminaliteit vallen, dan is het dus niet zo vreemd dat de aanpak van criminele bendes meer dan verdubbeld is….

Misdaad mag niet lonen

Pikant detail is dat het aantal opgelegde gevangenisstraffen in de afgelopen jaren gelijk is gebleken. De auteurs verklaren dit als volgt: De strafrechtelijke veroordeling is dan misschien hetzelfde gebleven, maar de cri-

minele bendes worden volgens hen op een andere manier wel meer bestraft. Daarbij kun je denken aan beslaglegging op kapitaal en goederen en het beschadigen van hun reputatie. Dit alles onder het motto ‘Misdaad mag niet lonen’.

Journalisten worden getipt

In de media worden verhalen over vermeende criminele bendes gretig opgepakt. Journalisten worden getipt over grootscheepse invalacties waardoor vermeende verdachten en hun bedrijven uitgebreid in beeld komen, zonder dat duidelijk is wat er precies aan de hand is. Journalisten berichten uitgebreid over in beslag genomen sommen geld, dure auto’s en andere waardegoederen. Daarmee suggereren ze dat deze spullen op illegale wijze zijn verkregen. Maar het komt ook regelmatig voor dat Justitie de in beslag genomen spullen weer teruggeeft aan de ‘crimineel’ zonder dat er een aanklacht wordt ingediend, omdat er geen sprake was van een criminele activiteit, of omdat Justitie een onschuldige burger te pakken heeft. Berichten daarover zie je zelden terug in de media.

Imagoschade

Deze aanpak van ‘wilde verdachtmaking’ werpt qua beeldvorming zijn vruchten af. De denkbeeldige verdachten hebben ondertussen immers een behoorlijke imagoschade opgelopen. Onder het motto ‘waar rook is, is vuur’ nemen familieleden, vrienden en kennissen toch enige afstand en nemen klanten voor de zekerheid hun toevlucht tot een concurrent. Op schadevergoeding hoef je niet te rekenen. Politie en justitie kunnen er immers ook niks aan doen dat de media hierover hebben bericht.

Beeldvorming beïnvloeden

Concluderend durf ik te stellen dat Justitie er aardig in slaagt om de beeldvorming over georganiseerde criminaliteit te beïnvloeden, met verhalen en het voeden van de media, die steeds makkelijker zaken voor waarheid aannemen, zonder zelf goed research te doen. En waarom Justitie die beeldvorming dan zou willen beïnvloeden? Dat blijft gissen.‘Het bestaansrecht van Justitie zelf verstevigen’ kan een mogelijk antwoord zijn, want zonder georganiseerde criminelen is

er minder behoefte aan een heel leger officieren van justitie. Maar als ik dat hardop zou beweren, trap ik in dezelfde val als veel collega journalisten.

De aanpak van ‘wilde verdachtmaking’ werpt qua beeldvorming zijn vruchten af.