Πλάτωνος «Πρωταγόρας»
1
Πλάτωνος «Πρωταγόρας» Μεταφραστικές προτάσεις ΕΝΟΤΗΤΑ 2η Μετάφραση της ενότητας: Ήταν λοιπόν κάποτε καιρός που υπήρχαν θεοί, δεν υπήρχαν όμως θνητά όντα (ζώα). Και όταν και γι’ αυτά ήρθε ο καθορισμένος από τη μοίρα καιρός για τη γέννησή τους, οι θεοί δίνουν μορφή (πλάθουν) σ’ αυτά στο εσωτερικό της γης, αφού έκαμαν μείγμα από χώμα και φωτιά και από όσα ανακατεύονται με φωτιά και χώμα*. Και όταν επρόκειτο να φέρουν αυτά στο φως, διέταξαν τον Προμηθέα και τον Επιμηθέα να τα στολίσουν και να μοιράσουν στο καθένα δυνάμεις όπως πρέπει (ταιριάζει). Ο Επιμηθέας όμως παρακαλεί τον Προμηθέα να κάνει μόνος του τη μοιρασιά· «Κι όταν εγώ κάνω τη μοιρασιά» είπε «κάνε επιθεώρηση»· και έτσι, αφού τον έπεισε, κάνει τη μοιρασιά. Μοιράζοντας, λοιπόν, σε άλλα έδινε δύναμη χωρίς ταχύτητα, και τα πιο αδύνατα τα στόλιζε με ταχύτητα· και σε άλλα έδινε όπλα, και σε άλλα, επειδή έδινε οργανισμό χωρίς όπλα, γι’ αυτά σοφιζόταν κάποια άλλη δύναμη για τη σωτηρία τους. Όσα δηλαδή απ’ αυτά εφοδίαζε (έντυνε) με μικρό μέγεθος, τους μοίραζε φτερά, για να φεύγουν (να πετάνε) ή υπόγεια κατοικία· και όσα μεγάλωνε κατά το μέγεθος, με αυτό το ίδιο (δηλ. το μέγεθος του σώματος) εξασφάλιζε τη σωτηρία γι’ αυτά· και τις άλλες (δυνάμεις) τις μοίραζε έτσι εξισορροπώντας τις· και σοφιζόταν αυτά, επειδή πρόσεχε κάποιο γένος μην εξαφανιστεί· και αφού εφοδίασε αυτά αρκετά με τρόπους αποφυγής των αλληλοκαταστροφών, σοφιζόταν προστατευτικά μέσα για τις μεταβολές του καιρού από το Δία ντύνοντας αυτά με πυκνά τριχώματα και με γερά δέρματα, ικανά να αντιμετωπίζουν την κακοκαιρία, αλλά κατάλληλα και για τις ζέστες, και για να είναι (χρησιμεύουν) για το καθένα αυτά τα ίδια (σαν) στρώμα και δικό τους και από τη φύση τους φτιαγμένο και δοσμένο, όταν πηγαίνουν στις φωλιές τους· και βάζοντας για παπούτσια σε άλλα οπλές (νύχια) και σε άλλα [τριχώματα και] στερεά και χωρίς αίμα δέρματα. Ύστερα (πέρα) από αυτά προμήθευε τροφές διαφορετικές για κάθε γένος, σε άλλα χορτάρι από τη γη, σε άλλα καρπούς δέντρων και σε άλλα ρίζες· σε μερικά όμως επέτρεψε να είναι τροφή τους και το φάγωμα άλλων ζώων· και σ’ αυτά έδωσε τη δυνατότητα να γεννούν λίγους απογόνους, ενώ σε εκείνα που τρώγονταν από αυτά (έδωσε τη δυνατότητα ) να γεννούν πολλούς, θέλοντας (έτσι) να εξασφαλίσει σωτηρία για το γένος τους. ΕΝΟΤΗΤΑ 3η Μετάφραση της ενότητας: Επειδή όμως δεν ήταν και πολύ σοφός ο Επιμηθέας, χωρίς να το καταλάβει, ξόδεψε (ξόδεψε) όλες τις δυνάμεις στα άλογα ζώα· υπολειπόταν λοιπόν σ’ αυτόν ακόμα ατακτοποίητο το γένος των ανθρώπων και βρισκόταν σε αμηχανία τι να το κάνει. Και *
δηλ. τον αέρα και το νερό.
Αλέξανδρος Αλεξανδρίδης – ΠΕ02 Φιλόλογος
Πλάτωνος «Πρωταγόρας»
2
ενώ αυτός βρισκόταν σε αμηχανία, έρχεται ο Προμηθέας, για να επιθεωρήσει τη μοιρασιά, και βλέπει τα άλλα ζώα να είναι τακτοποιημένα με επιμέλεια σε όλα, ενώ τον άνθρωπο (να είναι) γυμνός ξυπόλυτος, χωρίς στρώμα και χωρίς όπλα· ωστόσο έφτανε πια και η καθορισμένη από τη μοίρα μέρα, κατά την οποία έπρεπε να βγει και ο άνθρωπος από τη γη στο φως. Καθώς (επειδή) λοιπόν ο Προμηθέας, βρισκόταν σε αμηχανία (αδιέξοδο) τι λογής σωτηρία να βρει για τον άνθρωπο, αποφασίζει να κλέψει την τέχνη του Ήφαιστου και της Αθηνάς (τη συνδυασμένη) με τη φωτιά – γιατί ήταν αδύνατο να αποκτηθούν αυτές από κάποιον ή να χρησιμοποιηθούν χωρίς φωτιά – και έτσι τις χαρίζει στον άνθρωπο. Τη σοφία του λοιπόν για τη ζωή του (για να ζήσει) έτσι την απόκτησε ο άνθρωπος, την πολιτική όμως ικανότητα δεν την είχε· γιατί βρισκόταν στα χέρια του Δία. Και στον Προμηθέα δεν ήταν δυνατό (δεν είχε καιρό) πια να μπει στην Ακρόπολη, την κατοικία του Δία – και εκτός απ’ αυτό, και οι φρουροί του Δία ήταν φοβεροί – μπαίνει λοιπόν κρυφά στο σπίτι της Αθηνάς και του Ήφαιστου, που ήταν κοινό (που το είχαν μαζί), μέσα στο οποίο καταγίνονταν με τις τέχνες, και αφού έκλεψε την τέχνη με φωτιά του Ήφαιστου και την άλλη (τέχνη) της Αθηνάς* τις δίνει στον άνθρωπο· και απ’ αυτό εξασφαλίζονται για τον άνθρωπο πλούσια μέσα για τη ζωή του, ο Προμηθέας όμως εξαιτίας του Επιμηθέα, αργότερα, καθώς λέγεται, διώχθηκε δικαστικά για κλοπή. ΕΝΟΤΗΤΑ 4η Μετάφραση της ενότητας: Πρωτ.: Και επειδή ο άνθρωπος είχε συμμετοχή στο θεϊκό κλήρο, πρώτα πρώτα μόνος από τα ζώα πίστεψε σε θεούς, εξαιτίας της συγγένειας με το θεό, και προσπαθούσε να φτιάχνει και βωμούς και αγάλματα θεών. Έπειτα γρήγορα δημιούργησε (άρθρωσε) με την τέχνη γλώσσα (έναρθρη φωνή) και λέξεις, και βρήκε κατοικίες και ρούχα και παπούτσια και στρωσίδια και τροφές από τη γη. Έτσι λοιπόν εφοδιασμένοι οι άνθρωποι στην αρχή κατοικούσαν διασκορπισμένοι, πόλεις όμως δεν υπήρχαν. Καταστρέφονταν λοιπόν από τα θηρία, επειδή ήταν από κάθε άποψη και σε κάθε περίσταση πιο ανίσχυροι απ’ αυτά, και οι τεχνικές γνώσεις ήταν ένας καλός βοηθός τους για την τροφή τους (για να βρίσκουν την τροφή τους), αλλά ανεπαρκής για τον πόλεμο με τα θηρία – γιατί δεν είχαν ακόμα πολιτική τέχνη και επιστήμη για την οργάνωση της πολιτείας, της οποίας μέρος (είναι) η πολεμική – επιδίωκαν λοιπόν να συναθροίζονται και να εξασφαλίζουν τη σωτηρία τους χτίζοντας πόλεις. Κάθε φορά λοιπόν που συναθροίζονταν, αδικούσαν ο ένας τον άλλο, επειδή δεν είχαν την πολιτική τέχνη, ώστε πάλι σκορπίζοντας (εδώ και κει) καταστρέφονταν. Ο Δίας λοιπόν, επειδή φοβήθηκε για το γένος μας μήπως χαθεί ολότελα, στέλνει τον Ερμή, που έφερνε στους ανθρώπους τον αλληλοσεβασμό (άγραφο δίκαιο) και τη δικαιοσύνη, για να υπάρχουν τάξη (αρμονία) και στενές σχέσεις των πόλεων που να (τις) κρατάνε ενωμένες με φιλία. Ρωτάει λοιπόν ο Ερμής το Δία με ποιον τέλος πάντων τρόπο να *
Ο Ήφαιστος είχε σχέση µε τη µεταλλουργική τέχνη, ενώ η Αθηνά είχε εφεύρει τις ειρηνικές τέχνες (την τέχνη της γεωργίας, την ξυλουργική, την οικοδοµική κ.λ.π.)
Αλέξανδρος Αλεξανδρίδης – ΠΕ02 Φιλόλογος
Πλάτωνος «Πρωταγόρας»
3
δώσει στους ανθρώπους τη δικαιοσύνη και τον αλληλοσεβασμό. «Ποιο από τα δύο, όπως έχουν μοιραστεί οι τέχνες έτσι να μοιράσω και αυτές1; Και έχουν μοιραστεί με τον εξής τρόπο: ένας που κατέχει την ιατρική (είναι) αρκετός για πολλούς άπειρους, (όμοια) και οι άλλοι τεχνίτες2. Έτσι λοιπόν να βάλω μέσα στους ανθρώπους και τη δικαιοσύνη και τον αλληλοσεβασμό ή να τις μοιράσω σε όλους; Σε όλους, είπε ο Δίας, και να έχουν μερίδιο όλοι. Γιατί δεν είναι δυνατό να υπάρχουν πόλεις, αν έχουν μερίδιο σ’ αυτές3 λίγοι, όπως ακριβώς σε άλλες τέχνες4. Και βάλε ένα νόμο από μένα, να θανατώνουν σαν αρρώστια της πόλης αυτόν που δεν μπορεί να έχει μερίδιο στον αλληλοσεβασμό και στη δικαιοσύνη. Έτσι λοιπόν, Σωκράτη, και γι’ αυτούς τους λόγους και οι άλλοι και οι Αθηναίοι, όταν γίνεται λόγος για αρχιτεκτονική ικανότητα ή για κάποια άλλη τεχνική (ικανότητα), νομίζουν ότι λίγοι έχουν δικαίωμα συμβουλής, και αν κάποιος που είναι έξω από τους λίγους5 επιχειρεί να δίνει συμβουλές, δεν τον δέχονται, καθώς εσύ λες – με το δίκιο τους (δεν τον δέχονται), όπως εγώ ισχυρίζομαι – όταν όμως έρχονται για συμβουλές (σύσκεψη) για την πολιτική αρετή (τέχνη), που πρέπει να κινείται στο σύνολό της μέσα από τη δικαιοσύνη και τη σωφροσύνη6, δίκαια δέχονται κάθε άντρα, με την ιδέα ότι ταιριάζει στον καθένα να έχει μερίδιο σ’ αυτήν την αρετή, αλλιώς (είναι επόμενο) να μην υπάρχουν πόλεις. Αυτή, Σωκράτη, (είναι) η αιτία αυτού του πράγματος. ΕΝΟΤΗΤΑ 5η Μετάφραση της ενότητας: Και για να μη νομίζεις ότι εξαπατείσαι, πάρε πάλι για απόδειξη ότι πραγματικά όλοι οι άνθρωποι νομίζουν ότι κάθε άνδρας (άνθρωπος) έχει μερίδιο στη δικαιοσύνη και στην πολιτική αρετή το εξής: στις άλλες δηλαδή ικανότητες, όπως ακριβώς εσύ λες, αν κάποιος ισχυρίζεται ότι είναι ικανός αυλητής ή (ικανός) σε άλλη οποιαδήποτε τέχνη, στην οποία δεν είναι, ή γελάνε σε βάρος του ή αγανακτούν, και οι δικοί του πλησιάζοντάς τον τον συμβουλεύουν με την ιδέα ότι έχει τρελαθεί. Στην δικαιοσύνη όμως και στην άλλη πολιτική αρετή, αν και γνωρίζουν για κάποιον ότι είναι άδικος, αν αυτός ο ίδιος λέει την αλήθεια σε βάρος του μπροστά σε πολλούς, πράγμα το οποίο θεωρούσαν σε εκείνη την περίπτωση7 ότι είναι σωφροσύνη, δηλαδή το να λέει την αλήθεια, σε τούτη την περίπτωση8 (το θεωρούν) τρέλα, και ισχυρίζονται ότι πρέπει όλοι να λένε ότι είναι δίκαιοι, είτε είναι (δίκαιοι) είτε όχι, αλλιώς (λένε) ότι είναι τρελός αυτός που δεν έχει κτήμα του τη δικαιοσύνη, γιατί (είναι) αναγκαίο ο καθένας9 να έχει μερίδιο σ’ αυτή μ’ οποιονδήποτε τρόπο, ειδάλλως (είναι αναγκαίο) να μην συγκαταλέγεται ανάμεσα στους ανθρώπους. Ότι λοιπόν εύλογα δέχονται κάθε άνδρα 1
δηλαδή τη δικαιοσύνη και τον αλληλοσεβασµό. δηλαδή είναι αρκετοί για πολλούς άλλους. 3 δηλαδή στη δικαιοσύνη και στον αλληλοσεβασµό. 4 δηλαδή έχουν µερίδιο λίγοι. 5 δηλαδή τους ικανούς να δίνουν συµβουλές. 6 Έννοια: η πολιτική τέχνη στηρίζεται εξολοκλήρου στη δικαιοσύνη και τη σωφροσύνη. 7 δηλαδή στις άλλες τέχνες. 8 δηλαδή στη δικαιοσύνη και στην άλλη πολιτική αρετή. 9 κατά λέξη: δεν υπάρχει κανένας που δεν… 2
Αλέξανδρος Αλεξανδρίδης – ΠΕ02 Φιλόλογος
Πλάτωνος «Πρωταγόρας»
4
(άνθρωπο) σύμβουλο σ’ αυτή την αρετή, επειδή νομίζουν ότι όλοι έχουν μερίδιο σ’ αυτή, αυτά λέω. Ότι όμως νομίζουν ότι δεν είναι αυτή έμφυτη ούτε από τύχη, αλλά ότι μπορεί να διδαχτεί και ότι μπορεί να γίνεται κτήμα με επιμέλεια σ’ όποιον γίνεται κτήμα, αυτό θα προσπαθήσω στη συνέχεια να σου αποδείξω. Γιατί όσα κακά νομίζουν οι άνθρωποι, ο ένας για τον άλλο, ότι τα έχουν από τη φύση ή τυχαία, κανένας δε θυμώνει ούτε συμβουλεύει ούτε διδάσκει ούτε τιμωρεί όσους έχουν αυτά, για να μην είναι τέτοιοι10, αλλά τους λυπούνται. Π.χ. στους άσχημους ή μικρόσωμους ή αδύνατους (ασθενικούς) ποιος (είναι) τόσο ανόητος, ώστε να προσπαθεί να τους κάνει κάτι απ’ αυτά11; Γιατί γνωρίζουν, νομίζω, γι’ αυτά ότι έρχονται στους ανθρώπους από τη φύση και την τύχη, δηλαδή οι καλές ιδιότητες και οι αντίθετές τους. Όσα αγαθά όμως νομίζουν ότι τα αποκτούν οι άνθρωποι με επιμέλεια, άσκηση και διδασκαλία, εάν κανείς δεν έχει αυτά, αλλά τα αντίθετά τους κακά12, γι’ αυτές τις περιπτώσεις, υποθέτω, γίνονται και οι θυμοί και οι τιμωρίες και οι παραινέσεις. Απ’ αυτά (τα κακά) ένα είναι και η αδικία και η ασέβεια και με μια λέξη καθετί το αντίθετο στην πολιτική αρετή. ΕΝΟΤΗΤΑ 6η Μετάφραση της ενότητας: Στην περίπτωση αυτή λοιπόν ο καθένας θυμώνει με τον καθένα και τον συμβουλεύει, οπωσδήποτε δηλαδή με την ιδέα ότι αποκτιέται με επιμέλεια και μάθηση. Αν αλήθεια θέλεις, Σωκράτη, να καταλάβεις το να τιμωρεί (κανείς) αυτούς που αδικούν τι τέλος πάντων σημαίνει, αυτό το ίδιο13 θα σε διδάξει ότι οι άνθρωποι τουλάχιστον νομίζουν πως είναι δυνατό να αποκτηθεί η αρετή. Γιατί κανένας δεν τιμωρεί αυτούς που αδικούν έχοντας το νου του σ’ αυτό και εξαιτίας αυτού, δηλαδή ότι έκανε κάποιος ένα αδίκημα, εκτός αν κάποιος τιμωρεί ασυλλόγιστα, όπως ακριβώς ένα θηρίο. Και αυτός που επιχειρεί να τιμωρεί με σκέψη (σύνεση) δεν τιμωρεί για το αδίκημα που πέρασε (έγινε) – γιατί δε θα μπορούσε να κάνει να μην έχει γίνει αυτό βέβαια που έγινε – αλλά για το μέλλον, για να μην αδικήσει ξανά ούτε αυτός ο ίδιος ούτε άλλος που είδε ότι αυτός τιμωρήθηκε. Και εφόσον έχει τέτοια σκέψη πιστεύει ότι η αρετή είναι δυνατό να διδαχτεί. Για αποτροπή βέβαια τιμωρεί. Αυτή λοιπόν τέλος τη γνώμη έχουν όλοι, όσοι ακριβώς τιμωρούν και στην ιδιωτική και στη δημόσια ζωή. Τιμωρούν για εκδίκηση και σωφρονισμό όποιους νομίζουν ότι αδικούν και οι άλλοι άνθρωποι, και προπάντων οι Αθηναίοι, οι συμπολίτες σου. Κατά συνέπεια, σύμφωνα μ’ αυτήν τη σκέψη, και οι Αθηναίοι είναι απ’ αυτούς που νομίζουν ότι η αρετή μπορεί να αποκτηθεί και να διδαχτεί. Ότι δικαιολογημένα λοιπόν δέχονται οι συμπολίτες σου και το χαλκιά και τον τσαγκάρη να δίνει συμβουλές για τα πολιτικά, και ότι νομίζουν ότι η αρετή μπορεί να διδαχτεί και να αποκτηθεί, σου το έχω αποδείξει, Σωκράτη, αρκετά, καθώς τουλάχιστο μου φαίνεται. 10
δηλαδή για να µην έχουν κακά (ελαττώµατα). δηλαδή να τους συµβουλέψει, να τους διδάξει, να τους τιµωρήσει. 12 δηλαδή έχει. 13 δηλαδή το να τιµωρεί κανείς αυτούς που αδικούν. 11
Αλέξανδρος Αλεξανδρίδης – ΠΕ02 Φιλόλογος