40salxebat_1

‫ﭼﻬﻞ ﺳﺎل ﻣﺒﺎرزه در راه آزادي‬

‫‪ ‬‬

‫د‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﺮّﺣﻤﻦ ﻗﺎﺳﻤﻠﻮ‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬

‫اﺗﺤﺎدﻳﻪي داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻧﺎم ﮐﺘﺎب‪ :‬ﭼﻬﻞ ﺳﺎل ﻣﺒﺎرزه در راه آزادي‬ ‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه‪ :‬دﻛﺘﺮ ﻋﺒﺪاﻟﺮّﺣﻤﻦ ﻗﺎﺳﻤﻠﻮ‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬اﺗﺤﺎدﻳﻪي داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان‬ ‫ﺳﺎل ﭼﺎپ‪ 1392 :‬ﺧﻮرﺷﻴﺪي ‪ ‬‬ ‫ﺗﯿﺮاژ‪500 :‬ﺟﻠﺪ ‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪ ‬‬

‫‪ii‬‬

‫‪ ‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬ ‫‪ ‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪي ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ‪7................................................................................‬‬ ‫ﺳﺮآﻏﺎز‪11.............................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﺄﺳﻴﺲ و رﺷﺪ ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن‬ ‫‪1‬ـ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﻛﻠﻲ ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان‪22 ............................... ........‬‬ ‫‪2‬ــ ﺷﺮاﻳﻂ داﺧﻠﻲ و ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ‪26 .......... ................... ................. .......‬‬ ‫‪3‬ــ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن ‪42 ................... .................... .....‬‬ ‫‪4‬ــ ﻧﺘﻴﺠﻪي ‪ 160‬روز ﻣﺒﺎرزه ‪57 .............. ................. ................. .......‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن‬ ‫‪1‬ـ ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﻤﻬﻮري ‪66................. ................. ................. .......‬‬ ‫‪ 2‬ـ دﺳﺘﺎوردﻫﺎ و ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ‪84 ................. .................‬‬ ‫‪ -3‬ﻛﺮدﺳﺘﺎن و آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ‪94 ....................... ................. ................. ...‬‬ ‫‪ 4‬ـ ﺟﺒﻬﻪي ﺟﻨﮓ ‪110 ........... ................. ................. ................. ......‬‬ ‫‪5‬ـ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ‪ 118 ................. .................. ................. ................. .......‬‬ ‫‪iii‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪6‬ـ آﺧﺮﻳﻦ روزﻫﺎي ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ‪ 127 .................. ................. .....‬‬ ‫‪7‬ـ دادﮔﺎه ‪ 134 ................... .................. ................. ...........................‬‬ ‫‪ 8 ‬ـ ﺑﺎرزاﻧﻲﻫﺎ ‪ 145 ................. ................. ................. .......................‬‬ ‫‪9‬ـ ﻋﻠﻞ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ‪ 152 .................... ................. ......‬‬ ‫‪10‬ـ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن در ﺗﺎرﻳﺦ ‪179 .......................... ............‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮ‪‬م‪ :‬از ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﺟﻤﻬﻮري ﺗﺎ ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد‬ ‫‪1‬ـ ﻓﺮاز و ﻧﺸﻴﺐ دوران ﻋﻘﺐ ﻧﺸﻴﻨﻲ ‪192 ...................... .................. ...‬‬ ‫‪_2‬اﺣﻴﺎي ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﻲ ‪222 ..................... .................. ................. ........‬‬ ‫‪3‬ـ رﺷﺪ و ﮔﺴﺘﺮش ﻣﺒﺎرزات ﺣﺰب ‪247 ........................ ................. ....‬‬ ‫‪ – 4‬ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ‪263 ....................... ................. ................. .....‬‬ ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ‪275 ............... ................. ................. .............. .....................‬‬

‫‪ ‬‬

‫‪iv ‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﻮﻧﻴﻦ ﺟﻨﺒﺶ آزادﻳﺨﻮاﻫﻲ ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻣﺴﻴﺮ ﭘﺮﻓﺮاز و ﻧﺸﻴﺒﻲ را ﻃﻲ‬ ‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﻤﻠﻮ از ﺗـﺮاژدي‪ ،‬ﺗـﺎرﻳﺨﻲ ﻛـﻪ در آن ﻗﻬﺮﻣﺎﻧـﺎﻧﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﻴﺪان آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺮﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﺮ دار ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮن ﭘﺎﻛﺸﺎن اﻳـﻦ ﺧـﺎك ﻣﻘـﺪس را‬ ‫ﮔﻠﮕﻮن ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺟﻨﺒﺶ ﺑﻪ دار ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪ‪ ،‬اﻋﺪام ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺒﻌﻴﺪ ﮔـﺸﺖ‪ ،‬وﻟـﻲ‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎن زﻧﺪه و ﭘﺎﺑﺮﺟﺎ درﻓﺶ ﻣﺒﺎرزه را ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻪ ﻧﮕﻪ داﺷﺖ و ﺑﻪ ﭘﻴﻤـﻮدن‬ ‫راه ﭘﺮاﻓﺘﺨﺎرش اداﻣﻪ داد‪ .‬آري اﻳﻦ ﺟﻨﺒﺶ‪ ،‬ﻣﻴﺮاث ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪه از ﻫﺰاران‬ ‫ﻗﻬﺮﻣﺎن راه آزادي اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺰاران اﻧﺴﺎن از ﺟﺎنﮔﺬﺷﺘﻪاي ﻛﻪ ﻣﺒـﺎرزه ﺑـﺮاي‬ ‫رﻓﻊ ﺳﺘﻢ و اﺟﺤﺎف وارده ﺑﺮ ﻣﻠﺘﺸﺎن را ﺑﺎﻻﺗﺮ و واﻻﺗﺮ از ﺣﻔﻆ ﺟﺎن و ﻣـﺎل‬ ‫و زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮﻳﺶ داﻧﺴﺘﻨﺪ و ﮔﻮﻫﺮ ﻧﺎب زﻧﺪﮔﻲﺷﺎن را ﺗﻘـﺪﻳﻢ آرﻣـﺎنﻫـﺎي‬ ‫اﻳﻦ ﺟﻨﺒﺶ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺟﻮاﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻬﺎر ﻋﻤﺮﺷﺎن ﺧﺰان ﺷـﺪ‪ ،‬ﻣـﺎدراﻧﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺎ‬ ‫ﭼﺸﻤﺎﻧﻲ ﭘﺮﺧﻮن و ﻗﻠﺐﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻻﻣﺎل از رﻧﺞ و ﺣﺴﺮت‪ ،‬ﻋﻤﺮي را در اﻧﺘﻈﺎر‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻲ ﺳﭙﺮي ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻﮔﺎه ﺑﺎز ﻧﮕﺸﺘﻨﺪ‪ .‬‬ ‫ﺟﻨﺒﺶ ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻣﻴﺮاث ﺑﻪﺟﺎيﻣﺎﻧﺪه از ﻧﺴﻞﻫﺎﻳﻲ از ﺟﻨﺲ اﺳـﺘﻘﺎﻣﺖ و‬ ‫ﭘﺎﻳﺪاري اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﻨﺒﺶ اﮔﺮ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﭼﻮﻧﺎن دژي اﺳﺘﻮار و ﺗﺴﺨﻴﺮﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‬ ‫‪ 1‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﭘﺎﺑﺮﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪه و ﻣﺸﻌﻞ ﻓﺮوزان رﻫﺎﻳﻲ را در ﺳﻴﺎﻫﻲ ﺗﻮﻧﻞﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﭘﻴﺶ‬ ‫ﺑﺮده‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺸﺖﺧﺸﺖ آن ﺑﺎ ﺧﻮن ﺳﺮخ آﻻﻟﻪﻫﺎي ﻣﻴﻬﻦ و‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪان ﭘﺎﻛﺒﺎز ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﺑﻨﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻠﺘﻲ ﻛﻪ ﺣﻤﺎﺳـﻪي رﻫـﺎﻳﻲ را در‬ ‫ﻛﺎﻟﺒﺪ ﺟﻨﺒﺸﻲ ﺣﻖﻃﻠﺒﺎﻧﻪ دﻣﻴﺪ و ﺧﻮد ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن ﺟﻨﺒﺶ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺎ را ﺑﺮاﻳﻤﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬از اﻳﻦ روﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻫﻤـﻮاره ﺑﺮاﻳﻤـﺎن‬ ‫ﻣﻬﺠﻮر و ﻧﺎﻣﺄﻧﻮس ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺎ را ﻏﺎﺻﺒﺎن اﻳﻦ ﺧﺎك ﻧﻮﺷـﺘﻪاﻧـﺪ و‬ ‫اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﺮي از رواﻳﺖ دﻻوري‪ ‬ﻫﺎ و اﻳﺜـﺎرﮔﺮيﻫـﺎي ﺑـﺎزﻳﮕﺮان‬ ‫اﺻﻠﻲ آن و ﺣﻤﺎﺳﻪﺳﺎزان اﻳﻦ ﻣﻠﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ و ﺑﺪﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ اﺑﺮﻣـﺮد‬ ‫ﺟﻨﺒﺶ ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‪ ،‬رﻫﺒـﺮ ﻓﻘﻴـﺪ و ﻟﻴـﺪر ﻓﺮﻫﻴﺨﺘـﻪ‪ ،‬ﺧﻮﺷـﻨﺎم و ﭘـﺮآوازهي‬ ‫ﻣﺒﺎرزات آزادﻳﺒﺨﺶ ﻣﻠﺘﻤﺎن‪ ،‬د‪.‬ﻋﺒﺪاﻟﺮّﺣﻤﻦ ﻗﺎﺳﻤﻠﻮ ﺧﻮد ﮔﺎم در راه ﻧﮕﺎرش‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺒﺎرزات ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺟﻨﺒﺶ ﻛﺮدﺳﺘﺎن و ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﻧﻬـﺎد و ﺑـﺮگ زرﻳـﻦ‬ ‫اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ﻳﻌﻨﻲ دوران ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن را ﻧﮕﺎﺷﺖ‪ .‬ﭼﻬﻞ ﺳـﺎل‬ ‫ﻣﺒﺎرزه‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ زﺣﻤـﺎت ﺑﺰرﮔﻤـﺮدي اﺳـﺖ ﻛـﻪ در ﺑﺤﺒﻮﺣـﻪي ﻣﺒـﺎرزات‬ ‫ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ و ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻠﻲ و در زﻳﺮ ﺗﻮپﺑﺎران و ﺑﻤﺒﺎرانﻫﺎي رژﻳﻢ ﻏﺎﺻـﺐ‬ ‫ﺧﻤﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ژرفاﻧﺪﻳﺸﻲ و دراﻳﺖ ﺑﻪ ﻧﮕﺎرش درآورده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﺎﺳﻤﻠﻮ ﻣﺘﻌﻬﺪ و ﺑﻴﺮﺣﻤﺎﻧـﻪ ﺑـﻪ ﻧﻘـﺪ اﺷـﺘﺒﺎﻫﺎت ﮔﺬﺷـﺘﻪي اﻳـﻦ ﺟﻨـﺒﺶ‬ ‫ﻣﻲﭘﺮدازد‪ ،‬اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت و اﻧﺤﺮاﻓﺎت ﺟﻨﺒﺶ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ‬ ‫‪ 2‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻪ ﺑﺎ رواﻳﺖ اﻳـﻦ ﻛﺎﺳـﺘﻲﻫـﺎ ﺑﺎﻳـﺴﺘﻲ از آن درس ﺑﮕﻴـﺮﻳﻢ ﺗـﺎ از ﺗﻜـﺮار‬ ‫دوﺑﺎرهي آن ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﭼﻬﻞ ﺳﺎل ﻣﺒﺎرزه‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻪ ﻣﻘﻄﻊ ﻣﻬﻢ را ﺑﺎزﮔﻮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬ ‫دوران ﻗﺒﻞ از ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري و ﺣﺰب دﻣﻜﺮات‪ ،‬دوران ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺣﺰب‬ ‫دﻣﻜﺮات و ﺑﻨﻴﺎن ﻧﻬﺎدن ﺟﻤﻬﻮري و دوران ﭘﺲ از ﺳﻘﻮط و ﻧﻮزاﻳﻲ دوﺑﺎرهي‬ ‫ﺣﺰب و ﺟﻨﺒﺶ ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻛﺘﺎب از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﻣﻬـﻢ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻧﻮﻳـﺴﻨﺪه ﺧـﻮد در ﺑﻄـﻦ اﻛﺜـﺮ‬ ‫روﻳﺪادﻫﺎ ﺑﻮده و ﻫﻤﭽﻮن ﻣﻮرﺧﻲ ﻣﺘﻌﻬﺪ دﺳﺖ ﺑﻪ ﻗﻠـﻢ ﻣـﻲﺑـﺮد و زواﻳـﺎي‬ ‫ﺗﺎرﻳﻚ و روﺷﻦ اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ را رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻬﻞ ﺳﺎل ﻣﺒﺎرزه‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺒﺎرزات ﺟﻨﺒﺸﻲ اﺳﺖ از ﺟﻨﺲ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ و‬ ‫ﺣﻘﻮق ﻣﻠﻲ‪ .‬ﺟﻨﺒﺸﻲ ﻣﻠﻲ ـ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﻛﻪ ﻳﺎدﮔـﺎر ﺧـﻮن ﻫـﺰاران ﻻﻟـﻪي‬ ‫ﭘﺮﭘﺮﺷﺪهي ﻳﻚ ﻣﻠﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺒﺎرزان دﻣﻜﺮاﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮگ دﻳﮕﺮي از ﺗﺎرﻳﺦ را ورق زدﻧﺪ‪ ،‬از آن‬ ‫ﺟﻬﺖ داراي اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ذﻛﺮ اﻳﻦ ﺗـﺎرﻳﺦ ﺑـﺮاي ﺟﻨـﺒﺶ اﻣﺮوزﻣـﺎن و‬ ‫ﺑﺮاي ﻧﺴﻞ ﺗﺎزهي ﻣﻠﺘﻤﺎن ﺑﺴﻲ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺪﻳﻦ ﺧـﺎﻃﺮ ﻛـﻪ اﻳـﻦ‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﻗﻠﻢ رﻫﺒﺮي اﻧﻘﻼﺑﻲ و آزادﻳﺨﻮاه ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷـﺪه ﻛـﻪ ﺣﺘـﻲ ﺑﺮﺧـﻲ از‬

‫‪ 3‬‬ ‫‪ ‬‬

‫دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ ﻧﻴﺰ ﭘﺲ از ﺳﺎلﻫﺎ ﺑﻪ ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ اﻓﻜﺎر و ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ ﭘﻲ ﻣﻲﺑﺮﻧـﺪ و از‬ ‫اﺟﺤﺎﻓﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﺣﻖ او ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬از ﺧﻮد ﮔﻠﻪﻣﻨﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺎس ﺑﻮد ﻛﻪ ﻻزم داﻧـﺴﺘﻴﻢ ﺑـﺮاي آﻧﻜـﻪ دوﺳـﺘﺎن و دﺷـﻤﻨﺎن‬ ‫ﺟﻨﺒﺶ ﻛﺮدﺳﺘﺎن و ﻗﺎﺳﻤﻠﻮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎ اﻓﻜﺎرش آﺷﻨﺎ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺘـﺎب را ﺑـﻪ‬ ‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺗﻮاﻧـﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻴﻢ ﺧـﺪﻣﺘﻲ ﺑـﻪ ﺗـﺎرﻳﺦ و‬ ‫ﺟﻨﺒﺶ آزادﻳﺨﻮاﻫﻲ ﻣﻠﺘﻤﺎن ﻧﻤﻮده و دﻳﻦ ﺧـﻮد را ﻧـﻪ آﻧﭽﻨـﺎن ﻛـﻪ ﺑﺎﻳـﺴﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در ﺣﺪ ﺑﻀﺎﻋﺖ ﻧﺎﭼﻴﺰ ﺧﻮد ﺑﻪ رﻫﺒﺮاﻧﻤﺎن ادا ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﺎ در اﺗﺤﺎدﻳﻪي داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان ﺑـﺮ آن ﺷـﺪﻳﻢ ﻛـﻪ‬ ‫ﭼﻬﻞ ﺳﺎل ﻣﺒﺎرزه را از زﺑﺎن ﻛﺮدي ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﺮﮔﺮدان ﻛﻨـﻴﻢ و در اﻳـﻦ راه‬ ‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﺎ ﺟﻤﻌﻲ از اﻋﻀﺎي اﺗﺤﺎدﻳﻪ ﻫﻤﮕـﺎم ﺷـﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺎﺷـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﮔﺎﻣﻲ ﻣﺜﺒﺖ در اﻳﻦ راه ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪.‬‬ ‫در اﻳﻨﺠﺎ ﻻزم اﺳﺖ از ﺧﺎﻧﻢﻫﺎ ﻛﮋال ﻣﺤﻤﺪي و ﻣﻬﺘﺎب ﻓﻴـﻀﻲ و آﻗﺎﻳـﺎن‬ ‫ﻏﺎﻟﺐ ﺣﺒﻴﺒﻲ‪ ،‬ﺷﻤﺎل ﺗﺮﻏﻴﺒﻲ‪ ،‬ﻧﺎﺻﺮ ﻣﺮادي‪ ،‬ﻓﺎﺗﺢ ﺻﺎﻟﺤﻲ و ﻛﻴـﻮان درودي‬ ‫ﺑﺨﺎﻃﺮ زﺣﻤﺎﺗﺸﺎن در ﺗﺮﺟﻤﻪي ﻛﺘﺎب‪ ،‬آﻗـﺎي ﺳﺮﺑـﺴﺖ اروﻣﻴـﻪ ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪآراﻳﻲ و ﻃﺮاﺣﻲ ﺟﻠﺪ‪ ،‬آﻗﺎﻳﺎن ﻳـﻮﻧﺲ ﺧﻠﻴﻠـﻲ‪ ،‬ﻓـﻼح رﺣﻴﻤـﻲ و آزاد‬ ‫ﻣﺼﻄﻔﻲﭘﻮر ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺎﻳﭗ ﻣﻄﺎﻟﺐ و رﻓﻴﻖ ﮔﺮاﻣﻲ‪ ،‬ﺳﻼم اﺳﻤﺎﻋﻴﻞﭘـﻮر ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﻪﻳﺎري ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را وﻳﺮاﺳﺘﺎري ﻧﻤﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﺗﺸﻜﺮ و ﻗﺪرداﻧﻲ ﻧﻤﺎﻳﻢ‪.‬‬ ‫‪ 4‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﺪون ﺷﻚ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪي اﻳﻦ ﻛﺘـﺎب ﺑـﺮي از ﻧﻘـﺺ و ﻛﺎﺳـﺘﻲ ﻧﻴـﺴﺖ‪ ،‬وﻟـﻲ‬ ‫اﻣﻴﺪوارﻳﻢ ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﺧﺪﻣﺘﻲ درﺧﻮر ﻧﺎم و ﻳﺎد ﻗﺎﺳﻤﻠﻮ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺰرﮔﻤﺮد‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻠﺖ ﻛﺮد و ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻠﺖﻫﺎي درﺑﻨﺪ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﮕﺎه او‪ ،‬ﻣﻜﺘـﺐ‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻲاش و ﻣﻠﺘﻲ ﻛﻪ ﺟﺎﻧﺶ را ﺑﺮ ﺳﺮ رﻫﺎﻳﻲ آﻧﺎن ﻧﻬﺎد‪ ،‬اراﺋﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪.‬‬

‫ﻛﻴﻬﺎن ﻳﻮﺳﻔﻲ ‪ ‬‬ ‫دﺑﻴﺮ اﺗﺤﺎدﻳﻪي داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن‬ ‫دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان‬

‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ 5‬‬ ‫‪ ‬‬

6

‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪي ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه‬ ‫اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺟﻠﺪ ﻧﺨﺴﺖ ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪي ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﭘﻴﺶ روي ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﮔﺮاﻣﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻓﺼﻞ ﻧﺨـﺴﺖ اﻳـﻦ ﺟﻠـﺪ‪،‬‬ ‫ﭘﺲ از ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺑﺮرﺳﻲ ﺷـﺮاﻳﻂ و روﻳـﺪادﻫﺎي ﻗﺒـﻞ از ﺗﺄﺳـﻴﺲ ﺣـﺰب‪،‬‬ ‫ﺿــﺮورت ﺗــﺎرﻳﺨﻲ ﺗــﺸﻜﻴﻞ ﻳــﻚ ﺣــﺰب دﻣﻜــﺮات و اﻧﻘﻼﺑــﻲ در ﺳــﺎل‬ ‫‪ 1945)1324‬ﻣﻴﻼدي( را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻓﺼﻞ دوم ﺑﻪ ﺑﺤﺚ درﺑﺎرهي ﻳﻜﻲ‬ ‫از ﺻﻔﺤﺎت زرﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻠﺖ ﻛﺮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗـﺸﻜﻴﻞ و ﺳﺮﮔﺬﺷـﺖ‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎر ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻃﻲ ﺳـﺎلﻫـﺎي ‪ 1324‬و ‪– 1945 )1325‬‬ ‫‪ (1946‬اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺟﻠﺪ دوم اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﻛﻪ در ‪ 4‬ﻓﺼﻞ ﺗﺪوﻳﻦ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻣﺒـﺎرزهي‬ ‫ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن در ﺳﺎلﻫﺎي اﻓﻮل ﺟﻨﺒﺶ ﻣﺒﺎرزاﺗﻲ ﺑﻌﺪ از ﺳﻘﻮط‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ دوران ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻣﺒﺎرزهي ﻣﺨﻔﻴﺎﻧﻪ اﺧﺘـﺼﺎص دارد‬ ‫ﻛﻪ ‪ 32‬ﺳﺎل ﺗﻤﺎم ﺑﻪ ﻃﻮل اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ .‬دوراﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﻴﺮوزي اﻧﻘﻼب ﻣﻠﻴﺖﻫﺎي‬ ‫اﻳﺮان در ﺳﺎل ‪ (1979 )1357‬ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲرﺳﺪ‪.‬‬

‫‪ 7‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺟﻠﺪ ﺳﻮم و ﭘﺎﻳﺎﻧﻲِ ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ‪ ،‬ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺳﻪ ﻓﺼﻞ اﺳﺖ ﻛـﻪ از ﺑﻬﻤـﻦﻣـﺎه‬ ‫ﺳﺎل ‪ 1357‬ﺗﺎ ﭼﻬﻠﻤﻴﻦ ﺳﺎﻟﺮوز ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺣﺰب ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺮدادﻣـﺎه ‪1364‬را در‬ ‫ﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از ﺗﺎرﻳﺦ ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻋﻼوه ﺑﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﻣﺒـﺎرزهي‬ ‫ﻋﻠﻨﻲ‪ 6 ،‬ﺳﺎل ﻣﺒﺎرزهي ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ و ﺧﻮﻧﻴﻨﻲ را ﻛﻪ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﻧﻴﺰ اداﻣـﻪ دارد‪،‬‬ ‫ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫اﻣﻴﺪوارﻳﻢ ﻛﻪ در آﺳﺘﺎﻧﻪي ﭼﻬﻠﻤﻴﻦ ﺳﺎﻟﺮوز ﺗﺄﺳـﻴﺲ ﺣـﺰب‪ ،‬ﺟﻠـﺪ دوم و‬ ‫ﺳﻮم ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﭼﺎپ ﺑﺮﺳﺪ و در دﺳﺘﺮس ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺘﺮم ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫آن دﺳﺘﻪ از ﺣﻮاﺷﻲ ﻛﺘﺎب ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﺮف "م" ﻣـﺸﺨﺺ ﮔﺮدﻳـﺪه‪ ،‬دﻳـﺪﮔﺎه‬ ‫ﻣﺆﻟﻒ ﻛﺘﺎب اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ در دﺳﺘﺮس ﻧﺒﻮدن ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ ،‬اﺷﺎره ﺑﻪ ﻧﺎم‬ ‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه و ﺻﻔﺤﻪ و ﺳﺎل ﭼﺎپ ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ﻣﻴﺴﺮ ﻧﺒﻮد‪.‬‬ ‫در ﻧﮕﺎرش ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬اﻓﺮاد ﻓﺮاواﻧﻲ ﻣﺮا ﻳﺎري رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬از دوﺳـﺘﺎﻧﻲ ﻛـﻪ‬ ‫دﺳﺖﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﻧﻜﺎت ﻣﻬﻤﻲ را ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺎﺳـﮕﺰارم‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺮان و ﺑﺮادراﻧﻲ ﻛﻪ در ﺗﻬﻴﻪي دﺳﺖﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﺮا ﻳﺎري‬ ‫رﺳــﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻤــﺎل ﺗــﺸﻜﺮ را دارم‪ .‬از ﻣـﺴﺌﻮﻻن و ﻛﺎرﻛﻨــﺎن اﻧﺘــﺸﺎرات و‬ ‫ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺣﺰب ﻛﻪ در ﭼﺎپ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب زﺣﻤـﺎت زﻳـﺎدي ﻛـﺸﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻤـﺎل‬ ‫ﺗﺸﻜﺮ را دارم‪ .‬ﺑﺪون ﻛﻤﻚ و ﻳﺎري آﻧﺎن‪ ،‬ﭼﺎپ و ﻧﺸﺮ ﺗﺎرﻳﺨﭽـﻪي ﺣـﺰب‬

‫‪ 8‬‬ ‫‪ ‬‬

‫دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان در اﻳﻦ ﻣﺪت ﻛﻮﺗـﺎه و در اﻳـﻦ ﺷـﺮاﻳﻂ ﺳـﺨﺖ‪،‬‬ ‫اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ ﻧﺒﻮد‪.‬‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﺆﻟﻒ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮل ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺗﺤﻠﻴﻞﻫﺎ و دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎﻳﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺎ از ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﮔﺮاﻣﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻈﺮ‪ ،‬دﻳـﺪﮔﺎه‪،‬‬ ‫اﻧﺘﻘﺎد و ﻳﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي راﺟﻊ ﺑﻪ ﺟﻠﺪ اول اﻳﻦ ﻛﺘـﺎب دارﻧـﺪ‪ ،‬ﻣـﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﺑـﻪ‬ ‫ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت و اﻧﺘﺸﺎرات ﺣﺰب و ﻳﺎ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ارﺳﺎل ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰارﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﺆﻟﻒ‬ ‫ﻣﺮدادﻣﺎه ‪1364‬‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ‪ :‬در ﭼﺎپ دوم ﺟﻠﺪ اول ﺑﺮﺧﻲ از اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ﭼﺎﭘﻲ‪ ،‬ﺗﺼﺤﻴﺢ ﮔﺮدﻳﺪه‬ ‫و در ﭼﻨﺪ ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻴﺰ ﺟﻬﺖ دﻗﺖ و ﺗﻨﻮﻳﺮ ﻣﺤﺘـﻮاي ﻛﺘـﺎب ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗـﻲ اﻧﺠـﺎم‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺆﻟﻒ‬ ‫ﺧﺮدادﻣﺎه ‪1366‬‬ ‫‪ 9‬‬ ‫‪ ‬‬

10

‫ﺳﺮآﻏﺎز‬

‫‪ 11‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﭼﻬﻞ ﺳﺎل در ﺗﺎرﻳﺦ ﻳﻚ ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻣﺪت ﻛﻤﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ وﻳﮋه اﮔـﺮ‬ ‫اﻳﻦ ﺣﺰب در آن ﭼﻬﻞ ﺳﺎل از ﺧﻄﻮط ﻛﻠﻲ ﺧـﻮد ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﻧﮕﺮﻓﺘـﻪ ﺑﺎﺷـﺪ و‬ ‫ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮ دﺷﻮاريﻫﺎ ﻓﺎﺋﻖ آﻳﺪ و روز ﺑﻪ روز ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪﺗﺮ و ﭘﺮﻧﻔـﻮذﺗﺮ‬ ‫ﺑﻪ ﭘﻴﺶ رود و ﺑﻪ اﻫﺪاف ﻛﻠﻲ ﺧﻮد ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﺪن ﺗﺎرﻳﺨﭽـﻪي ﺣـﺰب دﻣﻜـﺮات ﻛﺮدﺳـﺘﺎن اﻳـﺮان در‬ ‫ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻣﺒﺎرزهي ﻣﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺿﺮورت دارد‪ .‬ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‬ ‫اﻳﺮان ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﭘﺪﻳﺪهﻫـﺎي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻧﻘﻄـﻪي ﺷـﺮوﻋﻲ دارد‪ ،‬ﺷـﺮاﻳﻂ‬ ‫ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي ﺧﺎص ﺧﻮد را دارد و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ راه درازي را ﭘﻴﻤﻮده ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز‬ ‫رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﺪن ﺗﺎرﻳﺦ ﺣﺰب ﭘﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴـﺰ ﺑـﺮاي آن‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺗﺠﺮﺑﻴﺎت ﻣﺒﺎرزهي ﻣﺮدﻣﻤﺎن و ﺣﺰﺑﻤـﺎن درس ﺑﻴـﺎﻣﻮزﻳﻢ‪ .‬اﻳـﻦ‬ ‫درسآﻣــﻮزي دو ﺟﻨﺒ ـﻪ دارد‪ :‬ﻧﺨــﺴﺖ اﻳﻨﻜــﻪ ﺧــﻮد از ﺗﻤــﺎﻣﻲ ﺗﺠﺮﺑﻴــﺎت‬ ‫ارزﺷﻤﻨﺪي ﻛﻪ ﺑﺎ ﺻﺮف ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻﻳﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺷﻪي راه ﺣﺰﺑﻤـﺎن ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي آﻳﻨﺪهي ﻣﺒﺎرزاﺗﻤﺎن ﺳﻮد ﺟﻮﺋﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ ﻧـﻪ ﻓﻘـﻂ ﺗـﺎرﻳﺦ‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪي ﺣﺰﺑﻤﺎن را روﺷﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﺎ ﺳﺮﺣﺪ اﻣﻜﺎن‪ ،‬راﻫﻨﻤﺎي ﻣﺒﺎرزات‬ ‫آﻳﻨﺪهي ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دوم اﻳﻨﻜﻪ‪ ،‬در آﻳﻨـﺪه از اﻧﺤﺮاﻓـﺎت و اﺷـﺘﺒﺎﻫﺎﺗﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﺣﺰب در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎ آن روﺑﺮو ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻳﻢ‪.‬‬

‫‪12‬‬ ‫‪ ‬‬

‫در ﻣﺪت اﻳﻦ ﭼﻬﻞ ﺳﺎل‪ ،‬دو ﻧﺴﻞ ﺟﺪﻳﺪ در ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﭘﺮورش ﻳﺎﻓﺘـﻪاﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺒﻞ از اﻳﻦ دو ﻧﺴﻞ‪ ،‬ﻧﺴﻞ ﻣﺆﺳﺴﻴﻦ ﺣﺰب ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺘﺄﺳـﻔﺎﻧﻪ آﻧﻬـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﺣﺰب ﻣﺎ را ﺑﻨﻴﺎن ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ ،‬ﻏﻴﺮاز ﻋﺪهي ﻣﻌﺪودي‪ ،‬دﻳﮕﺮ در ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﻧﻴـﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻣﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺴﻞ ﻣﺆﺳﺲ ﺣﺰب اﻛﻨﻮن ﻧﻘﺸﻲ را در ﻣﺒـﺎرزهي‬ ‫ﺣﺰب ﻣﺎ اﻳﻔﺎ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺗﻌﺪادي از آﻧﺎن ﺷﻬﻴﺪ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺴﻴﺎري ﻧﻴﺰ ﺑﻌـﺪ‬ ‫از ﺳﻘﻮط ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬از ﻣﺒﺎرزهي ﺳﻴﺎﺳﻲ دﺳﺖ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ .‬وﻇﻴﻔﻪ ي‬ ‫اﻳﻦ ﻧﺴﻞ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ و ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺣﺰب ﺑﻮد و ﺣﺰب را ﺑﺮاي ﻧـﺴﻞ ﭘـﺲ از‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮ ﺟﺎي ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺴﻞ دوم‪ ،‬ﻧﺴﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻋﻘﺐﻧﺸﻴﻨﻲ ﺳﺎل ‪ (1946 )1325‬ﺗﺎ ﺑﻪ‬ ‫اﻣﺮوز‪ ،‬ﺳﺘﻮن و ﻧﻴﺮوي اﺻﻠﻲ ﺗﺸﻜﻴﻼت ﺣﺰب دﻣﻜـﺮات ﻛﺮدﺳـﺘﺎن اﻳـﺮان‬ ‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺴﻠﻲ ﻛـﻪ رﻫﺒـﺮي و ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ ﺣـﺰب را ﺗـﺎ اﻧﻘـﻼب ‪)1357‬‬ ‫‪ (1979‬ﺑﺮ ﻋﻬﺪه داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﻌﺪ از ﭘﻴﺮوزي اﻧﻘﻼب ‪ ،57‬ﺷﻤﺎر زﻳﺎدي از اﻋﻀﺎ‪ ،‬ﻛﺎدرﻫﺎ و ﺣﺘﻲ‬ ‫رﻫﺒﺮي ﺗﺎزه ﺑﻪ ﺻﻔﻮف ﺣﺰب ﭘﻴﻮﺳﺘﻪاﻧﺪ اﻣﺎ ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﻧـﺴﻞ دوم اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﻲ را در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ اﻣﻮر ﺣﺰب اﻳﻔﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔـﺮ ﻧـﺴﻞ ﻣﺆﺳـﺴﻴﻦ‬ ‫ﺣﺰب‪ ،‬ﺧﻮد از ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺣﺰب ﻣﻄﻠﻊ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻧـﺴﻞ دوم و ﺑـﻪ وﻳـﮋه‬ ‫آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از اﻧﻘﻼب ﺳﺎل ‪ 57‬ﺑﻪ ﺻﻔﻮف ﺣﺰب دﻣﻜـﺮات ﭘﻴﻮﺳـﺘﻪاﻧـﺪ‪،‬‬ ‫‪ 13‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻤﺘﺮ از ﮔﺬﺷﺘﻪي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺣﺰﺑﺸﺎن اﻃﻼﻋﻲ دارﻧـﺪ‪ .‬اﻣـﺎ ﻧـﺴﻠﻲ دﻳﮕـﺮ ﻫـﻢ‬ ‫ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻧﺴﻞ ﺗﺎزهاي اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻫﻢ اﻛﻨـﻮن ‪ 20‬ﺳـﺎل ﺳـﻦ دارﻧـﺪ و ﺑـﻪ‬ ‫ﺻﻔﻮف ﺣﺰب ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪهاﻧﺪ و اﻏﻠﺐ اﻋﻀﺎي ﺳﺎده و ﻳﺎ ﭘﻴـﺸﻤﺮگ ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫آﻧﺎن از ﺗﺎرﻳﺦ ﺣﺰب اﻃﻼع اﻧﺪﻛﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴـﻞ ﺑـﺴﻴﺎر ﺿـﺮوري‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﻦ ‪ 40‬ﺳﺎل‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﻣﺨﺘـﺼﺮ و ﻓـﺸﺮده‪ ،‬در‬ ‫ﻣﻌﺮض دﻳﺪﮔﺎن ﻫﺮ دو ﻧﺴﻞ‪ ،‬اﻋﻀﺎ‪ ،‬ﻫﻮاداران و ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣـﺮدم اﻳـﺮان ﻗـﺮار‬ ‫ﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﻳﺎد و ﺧﺎﻃﺮهي ﭼﻬﻠﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺣﺰب دﻣﻜـﺮات ﻛﺮدﺳـﺘﺎن اﻳـﺮان‪،‬‬ ‫ﻓﺮﺻﺖ ﺧﻮﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﻦ ﺣﺰب ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ و ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﺨﺘﺼﺮي‬ ‫از ﮔﺬﺷﺘﻪي ﭘﺮ ﻓﺮاز و ﻧﺸﻴﺐ و ﺧﻮﻧﺒﺎر آن ﻛﻪ اﻓﺘﺨـﺎر ﻫﻤـﻪي ﻣﻠـﺖ ﻛـﺮد‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد اﺷﺎره و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﺎﻣﻞ ﺣﺰب ﺑﺎﻳـﺪ در‬ ‫ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ دﻳﮕﺮي ﺗﺪوﻳﻦ ﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ ﻳﻜﻲ ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ اﺳﺖ و ﻣﻨﻈـﻮر از‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﻧﺸﺎن دادن روﻳﺪادﻫﺎ و ﻧﻤﻮﻧﻪﻫـﺎي‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﺎﻛﺘﻮﮔﺮاﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﻗﺮار دادن و ﻛﺮوﻧﻮﻟـﻮژي‬ ‫ﺣﻮادث ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻛﺸﻒ ارﺗﺒﺎط ﻣﻴﺎن روﻳﺪادﻫﺎ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﮔـﺴﺘﺮش‬ ‫و ﺗﺤﻮل اﻳﻦ روﻳﺪادﻫﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑـﻪ وﻳـﮋه اﻳﻨﻜـﻪ‪ ،‬ﺗـﺎرﻳﺦ از ﺣﺮﻛـﺖ ﺑـﺎز‬

‫‪14‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻧﺎﻳﺴﺘﺎده و ﺑـﺎز ﻧﺨﻮاﻫـﺪ اﻳـﺴﺘﺎد‪ .‬ﺗـﺎرﻳﺦ دﻳﻨﺎﻣﻴـﺴﻢ و ﻧﻴـﺮوي ﻣﺤﺮﻛـﻪي‬ ‫ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﺧﻮد را دارد‪.‬‬ ‫ﻫﺪف از ﻧﮕﺎرش ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪي ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان ﻗﺒـﻞ از ﻫـﺮ‬ ‫ﭼﻴﺰ‪ ،‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ ﺣﺰب و وﺿﻌﻴﺖ و ﺷﺮاﻳﻂ ﭼﻬﻞ ﺳﺎل اﺧﻴـﺮ اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻜﻤﻴﻠﻲ ﺣﺰب‪ ،‬اﺳﻨﺎد و ﻣﺪارك زﻳﺎد دﻳﮕﺮي ﻻزم اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻫﻢاﻛﻨﻮن و در ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺒﺎرزهي ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ در دﺳﺘﺮس ﻧﻤﻲﺑﺎﺷـﻨﺪ و ﻫـﻢ‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﺣﺰﺑﻲ ﺑﺎ ﭘﻴﺸﻴﻨﻪي ﺗﺎرﻳﺨﻲِ ﻫﻤﭽﻮن ﺣﺰب دﻣﻜﺮات‪ ،‬اﮔﺮ در ﺷﺮاﻳﻂ‬ ‫ﻣﺒﺎرزه ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎ دو ﻛﻤﺒﻮد ﺟﺪي ﻣﻮاﺟﻪ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ‪ :‬در زﻣﺎن ﻣﺒﺎرزه‪ ،‬زﻣﺎن و ﻓﺮاﻏـﺖ ﻛـﻢ اﺳـﺖ و اﻓـﺮاد ﻣﻌـﺪودي‬ ‫ﻗﺎدرﻧﺪ ﻫﻤﻪي وﻗﺖ و اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ اﺧﺘﺼﺎص دﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫دوم‪ :‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻨﺎﺑﻌﻲ ﻛﻪ در ﺷﺮاﻳﻂ ﻋﺎدي ﺑﻪ آﺳـﺎﻧﻲ ﻗﺎﺑـﻞ دﺳﺘﺮﺳـﻲ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ در ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺒﺎرزاﺗﻲ و ﺑﻪ وﻳﮋه در ﻛﻮﻫﺴﺘﺎنﻫـﺎ ﻛﻤﺘـﺮ در دﺳـﺘﺮس‬ ‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪي ﺣﺰب دﻣﻜـﺮات‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻤﺎم و ﻛﺎﻣﻞ اﻳﻦ ﺣﺰب ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬وﻟـﻲ‬ ‫اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﻪ ﻣﻨﺒﻌﻲ ﺑﺮاي ﺗﺎرﻳﺦﻧﮕﺎران ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻮد ﻛﻪ در آﻳﻨﺪه ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻜﻤﻴﻠﻲ‬

‫‪ 15‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺣﺰب را ﺑﻨﻮﻳﺴﻨﺪ‪ .‬و آﻧﭽـﻪ ﻛـﻪ ﺗﻘـﺪﻳﻢ ﺧﻮاﻧﻨـﺪﮔﺎن ﻣـﻲﺷـﻮد‪ ،‬ﺑﻴـﺸﺘﺮ ﺑـﻪ‬ ‫ﻳﺎدداﺷﺖﻫﺎﻳﻲ درﺑﺎرهي ﺣﺰب ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﻧﮕﺎرش ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را ﻣـﺪﻧﻈﺮ داﺷـﺖ ﻛـﻪ ﻫﺮﭼـﻪ از دوران‬ ‫ﻣﺸﺨﺼﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ درﺑﺎرهي آن ﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬دور ﺷﻮﻳﻢ اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت و‬ ‫روﻳﺪادﻫﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد در آن دوران ﻗﺮار دارﻳﻢ‬ ‫و ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪاﻳﻢ‪ ،‬اﻫﻤﻴﺖ روﻳﺪادﻫﺎ ﻛـﺎﻣﻼً آﺷـﻜﺎر‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن در ﺳـﺎلﻫـﺎي ‪ 1324‬و ‪)1325‬‬ ‫‪ (1946 – 1945‬ﺑﺮاي ﻣﺎ از اﻫﻤﻴﺖ وﻳﮋه اي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ ﺑـﺴﻴﺎر‬ ‫اﻧﺪكاﻧﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در آن ﻣﻘﻄﻊ ﺗـﺎرﻳﺨﻲ در ﻣﻴـﺎن ﻣـﺎ و ﻳـﺎ در دﺳـﺘﮕﺎه‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﻛﻮردﺳﺘﺎن ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬اﻫﻤﻴﺖ آن را ﺑﻪ آن ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻣـﺎ‬ ‫اﻣﺮوزه درك ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬درك ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ اﻳﻦ دوري ﺷﺪن ﻧﻴﺰ داراي ﻣﻌﺎﻳﺒﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﺑﻌﺪ از ﮔﺬﺷﺖ‬ ‫‪ 40‬ﺳﺎل ﻛﻪ درﺻﺪد ﻧﮕﺎرش ﺗﺎرﻳﺦ ﺣﺰب و ﺟﻤﻬـﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن ﻫـﺴﺘﻴﻢ‪،‬‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري ﭼﻴﺰﻫﺎ ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﺪه‪ ،‬اﺳﻨﺎد از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ و ﺗﻌﺪاد اﻓﺮادي ﻛـﻪ در آن‬ ‫دوران در ﺟﻨﺒﺶ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ و اﻛﻨﻮن در ﻗﻴﺪ ﺣﻴﺎت ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑـﺴﻴﺎر ﻛـﻢ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ وﻳﮋه در ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻳﻮرش ﭘﻠـﻴﺲ ﺑـﻪ اﻋـﻀﺎء و‬ ‫ﻫﻮاداران ﺣﺰب‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري از اﺳﻨﺎد ﻣﻬﻢ ﻳﺎ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ و ﻳﺎ ﺑﻪ آﺗﺶ ﻛـﺸﻴﺪه‬ ‫‪16‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺷﺪه و ﻳﺎ از ﺳﻮي رژﻳﻢ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺿﺒﻂ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ اﮔـﺮ روزي‬ ‫ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻤﺎم و ﺗﻜﻤﻴﻠـﻲ ﺣـﺰب دﻣﻜـﺮات ﻛﺮدﺳـﺘﺎن اﻳـﺮان‬ ‫ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻً آرﺷﻴﻮ رﻛﻦ ‪ 2‬ارﺗﺶ و ﺳﺎواك‪ ،‬ﻣﻨﺒﻊ ﺧـﻮﺑﻲ ﺑـﺮاي ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫اﻣﺮي ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫در ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻮاﻗﻊ‪ ،‬ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن در ﻣـﻮرد ﺗـﺎرﻳﺦ ﻛﺮدﺳـﺘﺎن و درﺑـﺎرهي‬ ‫ﺟﻨﺒﺶ ﻣﺮدم ﻛﺮد ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻔﻴﺪﻧـﺪ‪ ،‬وﻟـﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﻠﺖ ﻋﺪم آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﻪ زﺑﺎن و ﻋﺪم ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﺸﻮرﻣﺎن اﻳﻦ ﻧﻮﺷـﺘﻪﻫـﺎ ﮔـﺎﻫﻲ‬ ‫اوﻗﺎت دﺳﺘﺨﻮش ﺑﻲدﻗﺘﻲ و اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ﻓـﺮاوان ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ ﻋﻠـﺖ‪،‬‬ ‫وﻇﻴﻔﻪي روﺷﻨﻔﻜﺮان و ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان درون ﺣﺰب اﺳﺖ ﻛـﻪ ﭘـﻴﺶ از ﻫـﺮ‬ ‫ﭼﻴﺰ‪ ،‬ﺧﻮد ﺗﺎرﻳﺦ ﺣﺰب را ﺑﻨﻮﻳﺴﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﺷﺎﻳﺪ ﻣﺎﻧﻊ از ﺑﺮوز اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت و‬ ‫ﺑﻲدﻗﺘﻲﻫﺎ و ﻧﻴﺰ ﺗﺤﻠﻴﻞﻫﺎي ﻧﺎدرﺳﺖ و ﻏﻴﺮواﻗﻌﻲ درﺑﺎرهي ﮔﺬﺷﺘﻪي ﺣﺰب‬ ‫ﻣﺎ و ﻣﺒﺎرزهي ﻣﻠﺖ ﻛﺮد در ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان ﺷﻮد‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬اﮔﺮ ﻳﻚ ﻛـﺮد‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪1 ‬از ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ دوران ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺣﺰب دﻣﻜﺮات و ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻛﻪ ﺷﺨـﺼﺎً ﺷـﺎﻫﺪ ﺑـﻮدم‪،‬‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻨﺪ روﻳﺪاد ﻣﺸﺨﺺ در ذﻫﻨﻢ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ در ﻣﻮﻗﻊ ﻣﻘﺘﻀﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن اﺷﺎره ﻣﻲ ﻛﻨﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻨﻜـﻪ‬ ‫از ﺑﻬﺎر ﺳﺎل ‪ 1332‬ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً در ﻣﺒﺎرزات ﺣﺰب ﺷـﺮﻛﺖ ﻧﻤـﻮدم و در رﻫﺒـﺮي ﺣـﺰب ﻧﻴـﺰ ﻣـﺴﺌﻮﻟﻴﺖ‬ ‫داﺷﺘﻢ‪ ،‬در ﻫﻤﻪ ي روﻳﺪادﻫﺎي ‪ 32‬ﺳﺎل ﺗﺎرﻳﺦ ﺣﺰب از ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻄﻠﻌﻢ‪ .‬اﻣﻴـﺪوارم از ﺳـﻮﻳﻲ اﻳـﻦ ﻣﻬـﻢ‬ ‫ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻣﺴﺎﻋﺪ در ﻧﮕﺎرش ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ي ﺣﺰب ﺑﺎﺷﺪ و از دﻳﮕﺮ ﺳﻮ ﻣﺎﻧﻌﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺗﺤﻠﻴـﻞ اﻧﺘﻘـﺎدي ﺗـﺎرﻳﺦ‬ ‫ﻣﺒﺎرزات ﺣﺰب ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ 17‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﻪ وﻳﮋه ﻓﺮدي ﻛﻪ ﻋﻀﻮ ﺣﺰب ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳـﺮان‬ ‫را ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‪ ،‬ﺑﺪون ﺷﻚ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ ﺟـﺪي ﻛـﻪ ﺑـﻲﻃﺮﻓـﻲ ﺧـﻮﻳﺶ را در‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ روﻳﺪادﻫﺎ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺟـﺎ دارد اﻳـﻦ ﻣـﺴﺄﻟﻪ‬ ‫روﺷﻦ ﮔﺮدد ﻛﻪ ﺑﺮاي اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻻزم اﺳﺖ‪ ،‬روﻳﺪادﻫﺎ آنﮔﻮﻧـﻪ ﻛـﻪ ر‪‬خ‬ ‫دادهاﻧﺪ و وﻗﺎﻳﻊ آﻧﻄﻮري ﻛﻪ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن داده ﺷـﻮد‪ .‬در اﻳـﻦ ﺑـﺎره ﻧﺒﺎﻳـﺪ‬ ‫ﺗﺤﺮﻳﻔﻲ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﺎﻳـﺴﺘﻲ ﺑـﻲﻃﺮﻓـﻲ ﻛﺎﻣـﻞ در آن رﻋﺎﻳـﺖ ﮔـﺮدد‪،‬‬ ‫ﺑﻲﻃﺮﻓﻲاي ﻛﻪ اﺑﮋﻛﺘﻴﻮ)ﻋﻴﻨﻲ( ﺑﻮدن ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .،‬زﻳـﺮا اﮔـﺮ در ﻧـﺸﺎن‬ ‫دادن روﻳﺪادﻫﺎ‪ ،‬ﻋﻴﻨﻴﺖ ﮔﺮاﻳﻲ رﻋﺎﻳﺖ ﻧﮕﺮدد و ﻳﺎ ﺗﺎرﻳﺦﻧﮕﺎر ﺑﻪ ﻣﻴـﻞ ﺧـﻮد‬ ‫روﻳﺪادﻫﺎ را ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﺪ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﻨﺒﻪي ﻋﻠﻤﻲ ﺧﻮد را از دﺳـﺖ ﺧﻮاﻫـﺪ داد‪.‬‬ ‫اﻣﺎ از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﮔﺮ ﺗﺎرﻳﺦﻧﮕﺎر ﻛـﺮد و ﻋـﻀﻮ ﺣـﺰب دﻣﻜـﺮات ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻃﺮﻓﺪار ﻣﺒﺎرزهي ﻣﺮدم ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺮاي آزادي و ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺣﻖ ﺗﻌﻴﻴﻦ‬ ‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳـﺒﺐ‪ ،‬ﺑـﻲﻃﺮﻓـﻲ در ﻧـﺸﺎن دادن روﻳـﺪادﻫﺎي‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺑﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﻣﺒﺎرزات ﻣﺮدم ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻛﻪ ﻃﺮﻓـﺪار ﺣـﻖ و ﺣﻘﻴﻘـﺖ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ داﺳﺘﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ در ﺑﺮﺧـﻲ ﻣـﻮارد ﻧﻮﺷـﺘﻪﻫـﺎ‬ ‫ﺧﺸﻚ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ آﻳﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻠﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻤﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﭘﺎﻳﻪي ﻋﻠﻤﻲ ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤـﻮاره ﺑـﻪﺻـﻮرت ﺳـﺎده و روان‬ ‫‪18‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺗﻼش ﮔﺮدﻳﺪه ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪي ﺣـﺰب‬ ‫دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان‪ ،‬روان و ﺳﺎده ﻧﮕﺎرش ﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻮاﻗﻌﻲ ﻫـﻢ ﺑـﻮده‬ ‫ﻛﻪ رواﻧﻲ و ﺳﺎدﮔﻲ ﻓﺪاي ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻮدن ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﭼﻨـﺪﻳﻦ ﻣـﺴﺌﻮل‪ ،‬ﻛـﺎدر و‬ ‫ﻋﻀﻮ ﺣﺰب ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻫﺰاران ﺷـﻬﻴﺪ و ﺻـﺪﻫﺎ ﻫـﺰار ﻋـﻀﻮ اﺳـﺖ‪ .‬در‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻫﻤﻪي ﻣﺮدم ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن‬ ‫از ﻣﺮدم ﻛﺮدﺳﺘﺎن و ﻣﺮدم ﻛﺮدﺳﺘﺎن از ﺣﺰب دﻣﻜـﺮات ﺟـﺪاﻳﻲﻧﺎﭘﺬﻳﺮﻧـﺪ و‬ ‫ﻓﺮاﺗﺮ از اﻳﻦ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺣﺰب دﻣﻜﺮات‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻤﻲ از ﺗـﺎرﻳﺦ ﺳﺮاﺳـﺮ اﻳـﺮان‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ دﻳﻨﺎﻣﻴﺴﻢ دارد‪ ،‬ﻧﻴـﺮوي ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰاﻧﻨـﺪه دارد‪ .‬ﻧﻴـﺮوي‬ ‫ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰاﻧﻨﺪهي ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺗﻮدهﻫﺎي ﻣﺮدم ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠﺖ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺣـﺰب‬ ‫دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان‪ ،‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺒﺎرزهي اﻗﺸﺎر ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣـﺮدم‬ ‫ﺑﺮاي آزادي و ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺣﻘﻮق ﻣـﺸﺮوع آﻧـﺎن اﺳـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ ﺗـﺎرﻳﺦ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧـﺎن‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري دارد‪ :‬ﻫـﺰاران ﺷـﻬﻴﺪ واﻻﻣﻘـﺎﻣﻲ ﻛـﻪ ﺟـﺎن ﺧـﻮد را در راه آزادي‬ ‫ﻣﻠﺘﺸﺎن ﻧﺜﺎر ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺻﺪﻫﺎ ﻓﺮزﻧﺪ ﻓﺪاﻛﺎر ﻛﻪ ﺳﺎلﻫﺎ ﺑﺮاي ﭘﻮﻳـﺎﻳﻲ و ادارهي‬ ‫اﻣﻮر ﺣﺰب زﺣﻤﺖ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎهﻫﺎ و ﺳﺎلﻫﺎ در ﺷـﻬﺮﻫﺎ ﻣﺒـﺎرزهي ﻣﺨﻔﻴﺎﻧـﻪ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ و ﻳﺎ در روﺳﺘﺎﻫﺎ و ﻛﻮهﻫﺎي ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺪون وﻗﻔﻪ در ﺗﻼش و ﻣﺒﺎرزه‬ ‫ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻫـﺰاران ﻓﺮزﻧـﺪ رﺷـﻴﺪي ﻛـﻪ دهﻫـﺎ ﺳـﺎل در زﻧـﺪانﻫـﺎي رژﻳـﻢ‬ ‫‪ 19‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ و رژﻳﻢ ﺧﻤﻴﻨﻲ ﻣﻮرد اذﻳﺖ‪ ،‬آزار و ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن‬ ‫ﻫﻤﮕﻲ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن ﺣﺰب و ﻣﺮدم ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺗﺎرﻳﺦ ﭼﻬﻞ ﺳـﺎل ﻣﺒـﺎرزه‪ ،‬ﻳـﻚ‬ ‫ﻗﻬﺮﻣﺎن اﺻﻠﻲ دارد ﻛﻪ از آﻏﺎز ﻳﻜﻪﺳﻮار ﻣﻴﺪان ﻣﺒﺎرزه اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮاز و ﻧـﺸﻴﺐ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر دﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻠﺨﻲ و ﺷﻮري ﺑﺴﻴﺎر ﭼﺸﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬دﭼﺎر ﺷﻜﺴﺖ ﺷـﺪه‪،‬‬ ‫اﻣﺎ ﻧﺎاﻣﻴﺪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺮوز ﺷﺪه‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻐﺮور ﻧﺸﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺎ ﺑ‪‬ﺮدﺑـﺎري ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺒﺎرزه اداﻣﻪ داده و ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﻧﻴﺰ ﻳﻜﻪﺗﺎز و ﻗﻬﺮﻣـﺎن ﻧﺨـﺴﺖ ﻣﻴـﺪان ﻣﺒـﺎرزه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻗﻬﺮﻣﺎن ﻫﻤﻪي ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن ﺳﺮاﺳﺮ اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن‬ ‫اﻳﺮان اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪20‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‬ ‫ﺗﺄﺳﻴﺲ و رﺷﺪ ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن‬

‫‪ 21‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪1‬ـ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﻛﻠﻲ ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان‬ ‫ﻛﺮدﺳــﺘﺎن اﻳــﺮان ﺑــﻪ ﭼﻬــﺎر اﺳــﺘﺎن ﻏﺮﺑــﻲ اﻳــﺮان ﻛــﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨــﺪ از‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻏﺮﺑﻲ‪ ،‬ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻛﺮﻣﺎﻧﺸﺎه و اﻳﻼم اﻃـﻼق ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬ﺣﻜﻮﻣـﺖ‬ ‫اﻳﺮان‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ اﺳﺘﺎن ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﻣﺮﻛﺰﻳﺖ ﺷﻬﺮ ﺳﻨﻨﺪج را ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻣﻲ ﻧﺎﻣـﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﺎﺣﺖ ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺮ ‪ 125‬ﻫﺰار ﻛﻴﻠـﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑـﻊ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ‪%8‬‬ ‫ﺧﺎك اﻳﺮان را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺎﻟﻎ ﺑـﺮ ‪ 7‬ﻣﻴﻠﻴـﻮن ﻧﻔـﺮ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ‪ %17‬ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻛﻞ اﻳـﺮان ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ و از اﻳـﻦ ‪ 7‬ﻣﻴﻠﻴـﻮن ﻧﻔـﺮ‪3 ،‬‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ در ﺷﻬﺮﻫﺎ ﺳﺎﻛﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫در دوران ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان ‪ 3‬ﻣﻴﻠﻴﻮن‬ ‫ﻧﻔﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ از اﻳﻦ ﺗﻌﺪاد‪ 300 ،‬ﻫﺰار ﻧﻔﺮ در ﺷﻬﺮﻫﺎ زﻧـﺪﮔﻲ ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬در‬ ‫ﻣﺪت اﻳﻦ ﭼﻬﻞ ﺳﺎل‪ ،‬ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺷﻬﺮﻧﺸﻴﻨﻲ ده ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺪه و ﭼﻨﺪ ﻛﻼنﺷﻬﺮ ﻧﻴﺰ‬ ‫در ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺮوزه ﺷﻬﺮ ﻛﺮﻣﺎﻧﺸﺎه ﺑﻴﺶ از ‪ 1‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔـﺮ‬ ‫ﺟﻤﻌﻴﺖ دارد‪ .‬در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻛﻠﻲ اﻳﺮان‪ ،‬ﺗﺮاﻛﻢ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‬ ‫ﺑﻴﺶ از وﺳﻌﺖ ﺧﺎك آن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ (1945)1324‬در ﻫﺮ ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ‬ ‫ﻣﺮﺑﻊ از ﺧﺎك ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان‪ 24 ،‬ﻧﻔﺮ ﺳﻜﻮﻧﺖ داﺷﺘﻪاﻧﺪ اﻣﺎ اﻣﺮوزه در ﻫـﺮ‬ ‫ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ‪ 56 ،‬ﻧﻔﺮ ﺳﻜﻮﻧﺖ دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻴﺰان ﺑﺮاي ﻛﻞ اﻳﺮان‪ 25 ،‬ﻧﻔـﺮ‬ ‫در ﻫﺮ ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪ ‬‬

‫آب و ﻫﻮاي ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان ﺑﻪ دﻟﻴـﻞ دوري از درﻳﺎﻫـﺎ‪ ،‬ﻗـﺎرهاي)ﺑ‪‬ـﺮي(‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬آب در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻴﺶ از دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ اﻳﺮان ﺑـﻮده و آب و ﻫـﻮاي‬ ‫ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ و ﺳﺎﻟﻢﺗﺮي دارد‪ .‬ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ ﺑﻮده و ﺳﻠﺴﻠﻪﺟﺒﺎل‬ ‫زاﮔﺮس از آرارات ﺷﺮوع و ﺗﺎ ﭘﺸﺘﻜﻮه اداﻣﻪ دارد‪ .‬در ﺑﺨﺶ ﻣﺮزي اﻳﺮان و‬ ‫ﻋﺮاق ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﻮهﻫﺎ ﭘﻮﺷﻴﺪه از ﺟﻨﮕﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ در ﻃـﻮل ﺗـﺎرﻳﺦ‬ ‫ﻛﺴﻲ از ﺟﻨﮕﻞﻫﺎ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﺮدم ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻣﻨﺒﻊ ﺳـﻮﺧﺖ‬ ‫دﻳﮕﺮي ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬درﺧﺘﺎن اﻳﻦ ﺟﻨﮕﻞﻫﺎ را ﻣﻲﺳﻮزاﻧﻨﺪ و از ﺑﻴﻦ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﺛﺮوتﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎارزش ﻛﺸﻮرﻣﺎن در ﺣﺎل از ﺑـﻴﻦ‬ ‫رﻓﺘﻦ اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ (1945)1324‬ﺑﻴﺶ از ‪ %95‬ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان‬ ‫ﺑﻲﺳﻮاد ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻲﺳﻮادي در ﺑﻴﻦ زﻧﺎن ‪ %100‬ﺑﻮد‪ .‬اﻛﻨﻮن ﻫـﻢ ﺑـﺎ ﮔﺬﺷـﺖ‬ ‫ﭼﻬﻞ ﺳﺎل‪ %60 ،‬ﻣﺮدﻫﺎ و ‪ %75‬زﻧﺎن ﺑﻲﺳﻮادﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻄﺢ ﺑﻲﺳـﻮادي در ﻣﻴـﺎن‬ ‫زﻧﺎن روﺳﺘﺎﻳﻲ ﺑﻪ ‪ %95‬ﻣﻲرﺳـﺪ‪ .‬ﻃﺒـﻖ آﻣﺎرﻫـﺎي ﺑﻴـﺴﺖ ﺳـﺎل ﻗﺒـﻞ‪ ،‬در‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺮاي ﻫﺮ ‪ 50‬ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﻳﻚ ﭘﺰﺷﻚ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﻫﻢ وﺿﻊ از‬ ‫اﻳﻦ ﺑﻬﺘﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺑﺴﻴﺎري از ﭘﺰﺷﻜﺎن‪ ،‬ﻛﺮدﺳﺘﺎن را ﺗﺮك و ﺑﻪ ﺧﺎرج از‬ ‫ﻛﺸﻮر ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮدهاﻧـﺪ‪ .‬اﻛﻨـﻮن ﻫـﻢ ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ ﭼﻬـﻞ ﺳـﺎل ﻗﺒـﻞ‪ ،‬ﺑﻴـﺸﺘﺮ‬ ‫روﺳﺘﺎﻫﺎي ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺪون دﻛﺘﺮ و دارو ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪23‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﺨﺶ اﺻﻠﻲ اﻗﺘﺼﺎد ﻛﺮدﺳﺘﺎن را ﻛﺸﺎورزي ﺗـﺸﻜﻴﻞ ﻣـﻲدﻫـﺪ‪ .‬ﺻـﻨﻌﺖ‬ ‫ﻣﺪرن در ﻛﺮدﺳﺘﺎن رﺷﺪ ﺑﺴﻴﺎر اﻧﺪﻛﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ %80 .‬درآﻣـﺪ ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‬ ‫اﻳــﺮان از ﻛــﺸﺎورزي ﺗــﺄﻣﻴﻦ ﻣــﻲﺷــﻮد و ﺑﺨــﺶ ﻗﺎﺑــﻞ ﺗــﻮﺟﻬﻲ از آن را‬ ‫ﻣﺤﺼﻮﻻت داﻣﻲ ﺗـﺸﻜﻴﻞ ﻣـﻲ دﻫـﺪ‪ 5 .‬ﻣﻴﻠﻴـﻮن ﻫﻜﺘـﺎر از ﻛـﻞ ﻣـﺴﺎﺣﺖ‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻦ زراﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﺎدل ‪ %40‬ﺧﺎك ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ‬ ‫از اﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺗﻨﻬﺎ ‪ %24‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻌﺎدل ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن و دوﻳﺴﺖ ﻫﺰار ﻫﻜﺘﺎر ﺑـﻪ‬ ‫زﻳﺮ ﻛﺸﺖ ﻣﻲرود ﻛﻪ ﻣﻌﺎدل ‪ %10‬ﻛﻞ ﻣﺴﺎﺣﺖ ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺒﻞ از ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن ‪ %78‬زﻣﻴﻦﻫﺎ در دﺳﺖ زﻣﻴﻨﺪاران‬ ‫ﺑﺰرگ ﺑﻮد‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ دﻫﻘﺎﻧﺎن ﺗﻨﻬﺎ ‪ %8‬زﻣﻴﻦ را در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻴﺶ از‬ ‫‪ %60‬ﺧﺎﻧﻮارﻫﺎي دﻫﻘﺎﻧﺎن ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ ﻓﺎﻗﺪ زﻣﻴﻦ زراﻋﻲ ﺑﻮدﻧـﺪ و ‪ %23‬ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﺳﻬﻤﻲ ﻛﻤﺘﺮ از ﻳﻚ ﻫﻜﺘﺎر زﻣﻴﻦ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻫﻤﺎن ﺣﺎل‪ %56 ،‬زﻣـﻴﻦﻫـﺎ در‬ ‫ﺗﺼﺎﺣﺐ ﻳﻚ درﺻﺪ ﺳﺎﻛﻨﺎن روﺳﺘﺎ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺎﻟﻜـﺎن ﺑـﺰرگ ﺑـﻮد‪ .‬وﺿـﻌﻴﺖ‬ ‫زﻣﻴﻨﺪار روﺳﺘﺎﻳﻲ در آن ﻣﻮﻗﻊ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﻧﺰدﻳـﻚ ﺑـﻪ ‪ %40‬ﻛـﻞ‬ ‫زﻣﻴﻦﻫﺎ در ﺗﻤﻠﻚ ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 2‬ﻫﺰارم ﺟﻤﻌﻴﺖ روﺳـﺘﺎﻳﻲ ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪ .‬آﻧـﺎن‬ ‫ﻣﺎﻟﻜﺎن ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ در ﻣﻮاردي از ‪ 10‬ﺗﺎ ‪ 100‬روﺳـﺘﺎ‬ ‫را در ﺗﻤﻠﻚ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪24‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻣﺤﺮوم در ﻛﺸﻮري ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ وﺟﻮد ﻓﺮاواﻧﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﻧﻴﺮوي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺟﻬﺖ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‪،‬‬ ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﻧﺪرت ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ‪ ،‬دوﻟـﺖ‬ ‫ﻣﺮﻛﺰي در ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻫﻴﭻ اﻗـﺪاﻣﻲ ﻧﻨﻤـﻮده اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻧﺤـﻮي ﻛـﻪ اﻛﻨـﻮن‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان ﺷﺎﻳﺪ ﻓﻘﻂ از ﻳﻜﻲ دو ﻣﻨﻄﻘﻪي دﻳﮕﺮ اﻳﺮان‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن‬ ‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻛﺮدﺳﺘﺎن از ﻟﺤﺎظ ﻣﺮاﺣﻞ ﭘﻴـﺸﺮﻓﺖ و ﺗﺮﻛﻴـﺐ ﻃﺒﻘـﺎﺗﻲ‪،‬‬ ‫دوران ﻓﺌﻮداﻟﻲ را ﺳﭙﺮي ﻧﻤﻮده و اﻛﻨﻮن ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮﺧﻲ ﺳﻨﺖﻫﺎ و ﻣﺮاﺳـﻢﻫـﺎي‬ ‫اﻳﻦ دوران در ﻛﺮدﺳﺘﺎن دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫اﻗﺘﺼﺎد ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺮاﺳﺮ اﻳـﺮان وارد ﻣﺮﺣﻠـﻪي ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪداري ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪداري در ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﺑﻮرژوازي ﺗﺠﺎري ﻧﻤﻮد ﭘﻴـﺪا‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺻﻨﻌﺖ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﺻﻨﻌﺖ ﻣﺪرن در ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﮔﺴﺘﺮش‬ ‫ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬در ﻛﺮدﺳـﺘﺎن ﻧـﻪ ﺑـﻮرژوازي ﺻـﻨﻌﺘﻲ و ﻧـﻪ‬ ‫ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ و ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ ﺧـﺎﻃﺮ‪ ،‬ﻧﻘـﺶ اﻗﺘـﺼﺎدي و‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻢ اﺳﺖ‪ .‬اﻛﺜﺮ ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻛﺮدﺳﺘﺎن را زﺣﻤﺘﻜﺸﺎن ﺷـﻬﺮ و‬ ‫روﺳــﺘﺎ ﺗــﺸﻜﻴﻞ ﻣــﻲدﻫﻨــﺪ‪ .‬در ﺷــﻬﺮﻫﺎ ﻃﺒﻘ ـﺎت و ﻗــﺸﺮ ﻣﺘﻮﺳــﻂ ﻳﻌﻨــﻲ‬ ‫ﺧﺮدهﺑﻮرژواﻫﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ‪.‬‬

‫‪25‬‬ ‫‪ ‬‬

‫در ﻣﺮﺣﻠﻪي ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻣﺒﺎرزهي ﻣﺮدم ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺮاي آزادي و ﺗﺤﻘﻖ ﺣﻘـﻮق‬ ‫ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻃﺒﻘـﺎت و اﻗـﺸﺎر ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺣـﻀﻮر دارﻧـﺪ‪ .‬ﺣﻘﻴﻘﺘـﺎً اﻣـﺮوز در‬ ‫ﻛﺮدﺳــﺘﺎن اﻳــﺮان ﻗــﺸﺮ ﻧﻴﺮوﻣﻨــﺪي وﺟــﻮد ﻧــﺪارد ﻛــﻪ ﻣﺨــﺎﻟﻒ ﻣﺒــﺎرزهي‬ ‫آزادﻳﺨﻮاﻫﺎﻧﻪ ي ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺻـﻮرت ﭘﺮاﻛﻨـﺪه اﻳﻨﺠـﺎ و آﻧﺠـﺎ‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻃﺒﻘﻪي ﺧﺎﺻﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺎ ﺟﻨﺒﺶ رﻫـﺎﻳﻲﺑﺨـﺶ‬ ‫ﻣﺮدم ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪﺻـﻮرت ﻗـﺸﺮ و ﻧﻴـﺮوي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‪،‬‬ ‫ﭘﺪﻳﺪهي آﻧﭽﻨﺎﻧﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠﺖ اﺳﺖ ﻛـﻪ آرﻣـﺎنﻫـﺎي‬ ‫دﻣﻜﺮاﺳﻲ و ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري از ﺳﻮي ﻋﻤﻮم ﻣﺮدم ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲﺷـﻮد و‬ ‫رژﻳﻢ ارﺗﺠـﺎﻋﻲ ﻣﺮﻛـﺰي در ﻛﺮدﺳـﺘﺎن ﻛـﺎﻣﻼً ﻣﻨـﺰوي ﮔﺮدﻳـﺪه و ﻣـﺮدم‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺗﺤﺖ ﻫﻴﭻ ﻋﻨﻮاﻧﻲ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ اﻳﻦ رژﻳﻢ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪2‬ــ ﺷﺮاﻳﻂ داﺧﻠﻲ و ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‬ ‫ﺟﻨﮓ ﭼﺎﻟﺪران ﻧﻘﻄﻪي ﺗﺤﻮل ﻣﻬﻤﻲ در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻠﺖ ﻛـﺮد اﺳـﺖ‪ .‬در اﻳـﻦ‬ ‫ﺟﻨﮓ ﻛﻪ روز ‪ 23‬اوت ﺳﺎل ‪ 1514‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻳﻜﻢ ﺷﻬﺮﻳﻮرﻣﺎه ‪ 920‬ﻫﺠـﺮي‬ ‫ﻗﻤﺮي ﻣﻴﺎن ﻟﺸﻜﺮ ﺳﻠﻄﺎن ﺳﻠﻴﻢ ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ و ﺷﺎه اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺻـﻔﻮي ﺑـﻪ وﻗـﻮع‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺮدﻫﺎ از ﺳﻠﻄﺎن ﺳـﻠﻴﻢ ﺣﻤﺎﻳـﺖ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠـﻪ‪ ،‬ﻟـﺸﻜﺮ ﺷـﺎه‬

‫‪26‬‬ ‫‪ ‬‬

‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺻﻔﻮي ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرد و اﻳﻦ ﺷﻜﺴﺖ‪ ،‬ﺳﺮآﻏﺎز ﺗﻘـﺴﻴﻢ ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‬ ‫ﻣﻴﺎن اﻳﺮان و اﻣﭙﺮاﻃﻮري ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ ﭼﺎﻟﺪران‪ ،‬ﻫﺮ دو دوﻟـﺖ ﺗـﺪرﻳﺠﺎً ﺑـﺴﻮي ﺗـﺸﻜﻴﻞ ﻗـﺪرت‬ ‫ﻣﺮﻛﺰي ﻧﻴﺮﻣﻨﺪي ﮔﺎم ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻮﺟـﺐ ﻋﻜـﺲاﻟﻌﻤـﻞ ﻛﺮدﻫـﺎ‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬زﻳﺮا آﻧﻬﺎ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﻗﺒﻮل ﻗﺪرت ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﻧﺒﻮدﻧـﺪ‪.‬‬ ‫در ﺳﺎل ‪ 1608‬ﺧﻴﺰش و ﻣﻘﺎوﻣﺖ " ﺧﺎن ﻟﭗ زﻳﺮﻳﻦ" ﺑﺮادوﺳﺘﻲ در ﻗﻠﻌﻪي‬ ‫"دمدم" روي داد ﻛﻪ ﻗﺮنﻫﺎﺳﺖ ﺣﻤﺎﺳﻪي او ﺑﻪ اﺳﻄﻮرهاي از ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﻲ و از‬ ‫ﺧﻮدﮔﺬﺷﺘﮕﻲ در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﻣﺒﺪل ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﺎوﻣﺖ و دﻓـﺎع‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺎه ﻋﺒﺎس ﺻﻔﻮي ﺳﺮﻛﻮب ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻟﺸﻜﺮ ﻗﺰﻟﺒﺎشﻫﺎ ﺳـﺎﻛﻨﺎن‬ ‫ﻛﺮد ﻣﻨﻄﻘﻪي ﻏﺮب اروﻣﻴﻪ را ﻗﺘﻞﻋﺎم ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺎه ﻋﺒﺎس ﺻﻔﻮي در ﺳﺎل ‪ 1639‬ﺑـﺎ ﺳـﻠﻄﺎن ﻣـﺮاد ﻋﺜﻤـﺎﻧﻲ ﻣﻌﺎﻫـﺪهاي‬ ‫ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﻃﺒﻖ اﻳﻦ ﻗﺮارداد‪ ،‬ﺗﻘـﺴﻴﻢ ﻛﺮدﺳـﺘﺎن رﺳـﻤﻴﺖ ﻳﺎﻓـﺖ و از آن‬ ‫زﻣﺎن ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز ﻛﻪ ‪ 350‬ﺳﺎل ﺳﭙﺮي ﺷﺪه‪ ،‬ﺧﻄﻮط ﻣـﺮزي اﻳـﻦ ﺑﺨـﺶ از‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ 2 ‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﺮدﻫﺎ اﻛﺜﺮاً ﺳﻨﻲﻣﺬﻫﺐ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺳـﻠﻄﺎن ﺳـﻠﻴﻢ ﻋﺜﻤـﺎﻧﻲ ﺷـﺘﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ ﺑﺮﺧـﻲ از‬ ‫ﻛﺮدﻫﺎي اﻳﺮان در ﻛﻨﺎر ﻟﺸﻜﺮ ﺻﻔﻮي ﻋﻠﻴﻪ ﻋﺜﻤـﺎﻧﻲ ﻫـﺎ ﺟﻨﮕﻴﺪﻧـﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠـﻪ "ﺳـﺎروﺑﻴﺮه" ﻛـﻪ از ﻫﻤـﻪ‬ ‫ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮ و ﺷﻜﺎرﭼﻲ اﻫﻞ ﺑﺎﻧﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﺎه اﺳـﻤﺎﻋﻴﻞ وي را ﺑـﻪ ﻫﻤـﺮاه ﺧـﻮد ﺑـﺮده ﺑـﻮد‪ .‬ﺳـﺎروﺑﻴﺮه در‬ ‫ﭼﺎﻟﺪران ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎﻧﻪ ﺟﻨﮕﻴﺪ و در ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﻧﻴﺰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪27‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن در ﭼﺎرﭼﻮب ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻳﺮان ﺑﺪون آﻧﻜﻪ دﺳﺘﺨﻮش ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺟﺪي‬ ‫ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﭘﺎﺑﺮﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫در ﻣﺪت ‪ 470‬ﺳﺎﻟﻲ ﻛﻪ از ﺟﻨﮓ ﭼﺎﻟﺪران ﺳـﭙﺮي ﻣـﻲﺷـﻮد‪ ،‬ﻛﺮدﻫـﺎ در‬ ‫اﻳﺮان ﻫﻤﻮاره ﻋﻠﻴﻪ ﻗﺪرت ﻣﺮﻛﺰي ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺖ در اﺻﻔﻬﺎن و ﺑﻌﺪﻫﺎ در ﺗﻬﺮان‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺒﺎرزه ﻧﻤﻮده و ﺗﺎ ﻧﻴﻤﻪي دوم ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﻛـﻪ اﺳـﺘﻘﻼل و‬ ‫ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬آﺧﺮﻳﻦ اﻣﺎرت ﻛﺮدﻫﺎ در اﻳﺮان‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ‬ ‫اردﻻن ﺑﻪ ﻣﺮﻛﺰﻳﺖ ﺳﻨﻨﺪج ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1865‬ﻳﻌﻨـﻲ ‪ 120‬ﺳـﺎل ﻗﺒـﻞ‪،‬‬ ‫ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ ﻗﻴﺎمﻫﺎي ﻣـﺮدم‬ ‫ﻛﺮد در اواﺧﺮ ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ و در ﺳﺎل ‪ 1880‬آﻏﺎز ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻴﺎم ﺑﻪ اﻧﻘـﻼب‬ ‫ﺷﻴﺦ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﻧﻬﺮي ﻛﻪ رﻫﺒﺮي آﺋﻴﻨﻲ و ﻳﻚ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻣﺘﻨﻔﺬ ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﺑـﻮد‪،‬‬ ‫ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻴﺦ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺗﻤﺎم ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺎﺑﻴﻦ درﻳﺎﭼﻪي اروﻣﻴﻪ و‬ ‫وان را آزاد ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺗﻼش و ﻗﻴﺎم ﻛﺮدﻫﺎ ﺑـﺮاي ﺗـﺸﻜﻴﻞ ﻛـﺸﻮر‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻮد‪ .‬اﻳـﻦ ﻗﻴـﺎم ﺑـﺎ ﻫﻤﻜـﺎري دو ﻟـﺸﻜﺮ اﻳـﺮان و ﺗـﺮك‬ ‫ﺳﺮﻛﻮب ﺷﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺣﺲ ﻣﻠﻲﮔﺮاﻳﻲ ﻛﺮدﻫﺎ را زﻧﺪه و ﺷﻜﻮﻓﺎ ﻛﺮد و ﺗﺄﺛﻴﺮات‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺑﺮ اﻧﺴﺠﺎم و اﺗﺤﺎد ﻣﻠﺖ ﻛﺮد داﺷﺖ‪.‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ 3 ‬ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ اول ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻣﭙﺮاﻃﻮري ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﻛﺮدﻫﺎي ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﻣﻴـﺎن ﺳـﻪ ﻛـﺸﻮر ﺗﺮﻛﻴـﻪ‪،‬‬ ‫ﻋﺮاق و ﺳﻮرﻳﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮﺧﻲ از ﻛﺮدﻫﺎ ﺿﻤﻴﻤﻪي ﺧﺎك اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷﻮروي ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪28‬‬ ‫‪ ‬‬

‫در ﻣﺪت ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ اول‪ ،‬ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ ارﺗﺶﻫﺎي ﺣﺎﺿـﺮ‬ ‫در ﺻﺤﻨﻪ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﻗﺸﻮن ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ و روس ﻣﺒﺪل ﺷﺪ‪ .‬ﺗﺮكﻫﺎ ﺑﺮاي ﺗﻀﻌﻴﻒ‬ ‫اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﻠﻲﮔﺮاﻳﺎﻧﻪي ﻣﻠﺖ ﻛﺮد‪ ،‬ﺗﻼش ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ اﺣـﺴﺎﺳﺎت ﻣـﺬﻫﺒﻲ را‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ ﻏﻴﺮﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ روسﻫﺎ و اراﻣﻨﻪ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧـﺎﻃﺮ‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﺨﺸﻲ از ﻋﺸﺎﻳﺮ ﻛﺮد را ﺑﻪ آﻟﺖ دﺳﺘﻲ ﺟﻬﺖ ﻗﺘﻞ ﻋـﺎم‬ ‫اراﻣﻨﻪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺳﺎﻛﻨﻴﻦ ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان ﺑﻪ ﻛـﺮات ﺗﻮﺳـﻂ ﻟـﺸﻜﺮﻫﺎي‬ ‫ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ و روس ﻣﻮرد ﻏﺎرت و ﻛﺸﺘﺎر ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﺗﻤﺎم ﺟﻨﮓ اول‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻛﺸﻮري وﻳﺮان ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺮدﻣﻲ در ﺑﻪ در و ﺧـﺴﺘﻪ و ﻓﻘﻴـﺮ ﻛـﻪ دﭼـﺎر‬ ‫ﻗﺤﻄﻲ و ﺑﻴﻤﺎري ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﺟﻨﮓ‪ ،‬اﻣﭙﺮاﻃﻮري ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ‬ ‫از ﻫﻢ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻴﺪ و اﻳﻦ روﻳﺪاد ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻛﺮدﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻓﺮﺻﺘﻲ ﺟﻬـﺖ‬ ‫رﺳﻴﺪن ﺑﻪ آزادي و اﺛﺒﺎت ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻣﻠﻲ ﻛﺴﺐ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﺤـﻮي ﻛـﻪ در‬ ‫ﺳﺎل ‪ 1920‬ﻣﻌﺎﻫﺪهي ﺳِـﻮ‪‬ر) ‪ ( Sevr‬ﺣـﻖ ﻣﻠـﺖ ﻛـﺮد در ﺗﺮﻛﻴـﻪ را ﺑـﻪ‬ ‫رﺳﻤﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺣﻖ ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري و ﺣﺘﻲ اﺳﺘﻘﻼل را ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﻗﺎﺋﻞ‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﻋﺮاق ﻧﻴﺰ ﺑﻪ واﺳﻄﻪي ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﻮد ﺣﻔﻴﺪ ﻛﻪ رﻫﺒﺮي ﺟﻨﺒﺶ آن دوران‬ ‫را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه داﺷﺖ‪ ،‬ﻗﻴﺎم وﺳﻴﻊ ﻣﻠﻲ ﺑﺮﭘﺎ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺗﻔﺎﻗـﺎت در ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‬ ‫اﻳﺮان ﻫﻢ ﺑﺪون ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﺒﻮدﻧﺪ و ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﻛﻪ در ﺳﺎلﻫـﺎي ‪ 1920‬و ‪1922‬‬ ‫‪ 29‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺳﻤﻜﻮ) اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ آﻏـﺎ( رﺋـﻴﺲ ﻋـﺸﻴﺮهي ﺷـﻜﺎك ﺗﻤـﺎﻣﻲ ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﺷـﻤﺎل‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان را ﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮذ ﺧﻮد درآورده و اﻋﻼم اﺳﺘﻘﻼل ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ و‬ ‫راﻫﻜﺎري ﻛﻪ ﻛﻠﻴﻪي ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﺖ ﻛﺮد را ﻓﺮﻣﻮﻟـﻪ ﻧﻤـﻮده ﺑـﻮد‪ ،‬در‬ ‫اروﻣﻴﻪ ﭘﺨﺶ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺳﻤﻜﻮ ﺑﺮاي اﺗﺤﺎد ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﺳﺎل ‪ 1923‬ﺑﻪ ﺳـﻠﻴﻤﺎﻧﻴﻪ‬ ‫رﻓﺖ و ﺑﺎ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﻮد دﻳﺪار ﻧﻤـﻮد و ﻫـﺮ دو ﺗـﻼش ﻧﻤﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺟﻨـﺒﺶ‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن در ﻫﺮ دو ﻛﺸﻮر را ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ و اﻫﺪاﻓﺸﺎن را ﻫﻤﺴﻮ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﺳﺎل ‪ )1299‬اواﻳﻞ ﺳﺎل ‪ 1921‬ﻣﻴﻼدي( رﺿﺎﺧﺎن ﺑﻌـﺪ از ﻛﻮدﺗـﺎﻳﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ اﻧﺠﺎم ﺷﺪ ﺑﻪ ﻗﺪرت رﺳﻴﺪ و ﺳﺎل ‪ (1923)1304‬در‬ ‫ﺗﻬﺮان ﺧﻮد را ﺷﺎه و ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬار ﺳﻠﺴﻠﻪي ﭘﻬﻠﻮي در اﻳﺮان ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﻗﻴـﺎم‬ ‫ﺳﻤﻜﻮ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1309‬ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻨـﺎن اداﻣـﻪ داﺷـﺖ‪ ،‬ﻣـﺎﻧﻌﻲ ﺑـﺮ ﺳـﺮ راه‬ ‫رﺿﺎﺧﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗﺼﺪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﻚ دوﻟـﺖ ﻧﻴﺮوﻣﻨـﺪ ﻣﺮﻛـﺰي در اﻳـﺮان را‬ ‫داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠﺖ‪ ،‬ﻃﻲ ﻳﻚ ﺗﻮﻃﺌﻪ‪ ،‬در روز ﺳﻲوﻳﻜـﻢ ﺧﺮدادﻣـﺎه ﺳـﺎل‬ ‫‪ (1930)1309‬ﺳﻤﻜﻮ ﺗﻮﺳﻂ ﻳـﻚ ﺳـﺮﻫﻨﮓ ارﺗـﺶ اﻳـﺮان ﺑـﺮاي اﻧﺠـﺎم‬ ‫ﻣﺬاﻛﺮات ﺑﻪ ﺷﻬﺮ اﺷﻨﻮﻳﻪ دﻋﻮت ﺷﺪ و در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﻃﺮز ﻧﺎﺟﻮاﻧﻤﺮداﻧـﻪاي ﺑـﻪ‬ ‫‪4‬‬ ‫ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪4 ‬ﺳﻤﻜﻮ در ﻣﺪت ﻗﻴﺎم ﺧﻮد دﭼﺎر ﭼﻨﺪ اﺷﺘﺒﺎه ﺑﺰرگ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از آﻧـﺎن ﻛـﺸﺘﻦ ﻣـﺎرﺷـﻤﻌﻮن‪ ،‬رﻫﺒـﺮ‬ ‫آﺷﻮري ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ي اروﻣﻴﻪ در اﺳﻔﻨﺪﻣﺎه ‪ )1296‬ﻓﻮرﻳـﻪ ي ‪ (1918‬ﺑـﻮد ﻛـﻪ دﺷـﻤﻨﻲ آﺷـﻮري ﻫـﺎ را‬ ‫ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ‪.‬‬

‫‪30‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻗﻴﺎم دﻳﮕﺮي در ﺳﺎل ‪ 1310‬در ﺟﻨﻮب ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان از ﺳـﻮي ﺟﻌﻔـﺮ‬ ‫ﺳﻠﻄﺎن)اوراﻣﺎﻧﺎت( ﺑﺮﭘﺎ ﺷﺪ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي را ﺑﻪ وﺣﺸﺖ اﻧﺪاﺧﺖ و ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ‪ ،‬رﺿﺎﺷﺎه ﻟﺸﻜﺮي را ﺑﺮاي ﺳﺮﻛﻮب اﻳﻦ ﻗﻴﺎم اﻋﺰام ﻧﻤـﻮد و ﺑـﺎ‬ ‫وﺣﺸﻴﺎﻧﻪﺗﺮﻳﻦ ﺷﻴﻮه آن را ﺳﺮﻛﻮب ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﺤﻤﺪرﺷـﻴﺪﺧﺎن ﺑﺎﻧـﻪ در ﺧـﻼل‬ ‫ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1303‬ﺗﺎ ‪ 1309‬ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻧﻈﺎﻣﻲ در ﻣﻨﻄﻘـﻪي ﺑﺎﻧـﻪ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫ﻗﺸﻮن دوﻟﺘﻲ اﻳﺮان آﻏﺎز ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎ ﻫﻤﭽﻮن ﺧﻴﺰش ﺟﻌﻔﺮ ﺳﻠﻄﺎن‬ ‫وﺟﻪ ﻋﺸﻴﺮهﻳﻲ داﺷﺖ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﮔـﺴﺘﺮش ﻧﻔـﻮذ دوﻟـﺖ ﻣﺮﻛـﺰي ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺤﻤﺪرﺷﻴﺪﺧﺎن در ﺳﺎل ‪ 1309‬ﺑﻌﺪ از ﺷﻜﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺮاق ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺷﺪ‪.‬‬ ‫رژﻳﻢ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻣـﺮور زﻣـﺎن ﺗﻮاﻧـﺴﺖ ﻗـﺪرﺗﻲ ﻧﻴﺮوﻣﻨـﺪ در ﺗﻬـﺮان‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ داده و ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺳﺮﻛﻮب ﺧﻴﺰشﻫﺎي ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﻴﺰشﻫﺎي دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻣﻠــﻞ ﺗﺤــﺖ ﺳــﺘﻢ در ﻟﺮﺳــﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻠﻮﭼــﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺧﻮزﺳــﺘﺎن‪ ،‬ﺗـﺮﻛﻤﻦﺻــﺤﺮا و‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻧﻤﻮده و آﻧﻬﺎ را از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮد و اﻳﺮان را ﺑﻪ ﭘﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﺑـﺮاي‬ ‫اﺟﺮاي ﺗﻮﻃﺌﻪﻫﺎي اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ اﻧﮕﻠﻴﺲ در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﺒﺪل ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫در دوران ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎﻟﻪي دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري رﺿﺎﺷﺎه‪ ،‬ﺳﺘﻢ ﻣﻠﻲ در ﻧﻬﺎﻳـﺖ ﺧـﻮد‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬ﺷﻮوﻳﻨﻴﺴﻢ اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ رﺳﻤﻲ رژﻳﻢ ﭘﻬﻠﻮي ﺗﺒـﺪﻳﻞ ﺷـﺪه ﺑـﻮد و‬ ‫ﻣﻠﻞ ﻏﻴﺮﻓﺎرس اﻳﺮان ﺗﺤﺖ ﺧﺸﻮﻧﺖﺑﺎرﺗﺮﻳﻦ ﻧﻮع ﺳﺘﻢ ﻣﻠـﻲ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻧﺎﺑﻮدي آﺛﺎر ﻣﻠﻲ‪-‬ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﻳﻦ ﻣﻠﺖﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاي ﻣـﺪون و‬ ‫‪ 31‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﻃﺮحرﻳﺰي و اﺟﺮاء ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ ﻫـﺪف از آن‪ ،‬آﺳﻴﻤﻴﻼﺳـﻴﻮن ﻣﻠـﻞ‬ ‫ﻏﻴﺮﻓﺎرس ﺑﻮد‪ .‬دﺳﺘﻜﺎري و ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﻬﻦ و ﻣﻌﺎﺻـﺮ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴـﺮ اﺳـﺎﻣﻲ‬ ‫ﺷﻬﺮﻫﺎ و روﺳﺘﺎﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ ﺑـﺴﻴﺎري از آداب و رﺳـﻮم ﻣﻠـﻲ و ﭘﻮﺷـﺶ‬ ‫ﻟﺒﺎس‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻧـﺸﺎن داده ﺷـﻮد در اﻳـﺮان‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻣﻠﺖ وﺟﻮد دارد و آن ﻣﻠﺖ ﻓﺎرس اﺳﺖ‪ .‬اﺷﻌﺎر ﺑﺎﺑﺎ ﻃﺎﻫﺮ ﻋﺮﻳـﺎن‬ ‫ﺷﺎﻋﺮ ﭘﺮآوازه ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻳﺶ ﻗﺪﻳﻤﻲ ﻟـﺮي ﺳـﺮوده ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺳـﻂ ﺑـﻪ‬ ‫اﺻﻄﻼح ﻋﺎﻟﻤﺎن ادب‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﺤﺮﻳﻒ واﻗﻊ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ﻧﮕﺎرش ﮔﺮدﻳـﺪ‪.‬‬ ‫رﺷﻴﺪ ﻳﺎﺳﻤﻲ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر وزارت ﻓﺮﻫﻨـﮓ‪ ،‬ﻛﺘـﺎﺑﻲ ﺗﺤـﺖ ﻋﻨـﻮان "ﻛـﺮد و‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻲ ﻧﮋادي و ﺗﺎرﻳﺨﻲ او" ﻧﻮﺷﺖ ﺗﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺮدﻫﺎ ﻣﻠﺘﻲ ﺟﺪا از‬ ‫ﻓﺎرس ﻧﻴـﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻫﻤـﻪي ﻣـﺪارس و ادارات دوﻟﺘـﻲ‪ ،‬ﺟﻤﻠـﻪي "ﻓﺎرﺳـﻲ‬ ‫ﺻﺤﺒﺖ ﻛﻨﻴﺪ" ﻧﺼﺐ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﻋﺮق ﻣﻠﻲ در ﻛﺮدﺳﺘﺎن و در ﻗﻠﺐ آﺣـﺎد‬ ‫ﻣﻠﺖ ﻛﺮد آﻧﭽﻨﺎن ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ رﺿﺎﺷـﺎه ﺟﻬـﺖ آﺳﻴﻤﻴﻼﺳـﻴﻮن‬ ‫ﻣﻠﺖ ﻛﺮد‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺼﻄﻔﻲ ﻛﻤﺎل در ﺗﺮﻛﻴﻪ‪ ،‬ﺧﻨﺜﻲ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﺷﻜـﺴﺖ‬ ‫اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪.5‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪ 5 ‬اﮔﺮ درﺳﻲ ﺻﺮﻳﺢ از ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﺮدﻫﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﺳﻴﻤﻴﻼﺳﻴﻮن اﺣﺘﻤﺎل ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪32‬‬ ‫‪ ‬‬

‫در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﻫﻤـﻪ ﻇﻠـﻢ و ﺳـﺘﻢ‪ ،‬در ﺑﺮﺧـﻲ از ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﻛﺮدﺳـﺘﺎن اﻳـﺮان‬ ‫ﺧﻴﺰشﻫﺎي ﻋﺸﻴﺮهاي ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﻴﺎم ﻣﺤﻤﻮدﺧﺎن ﻛﺎﻧﻲﺳﺎﻧﺎن در ﺳﺎل ‪ 1305‬ﺷﻤﺴﻲ در ﻣﻨﻄﻘﻪي ﻣﺮﻳـﻮان‬ ‫آﻏﺎز ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻴﺎم ﻛﻪ ﻣﺎﻫﻴﺘﺎً ﻏﻴﺮﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺪت ﺳﺮﻛﻮب ﮔﺮدﻳـﺪ‬ ‫و ﻣﺤﻤﻮدﺧﺎن ﺑﻪ ﻛﺸﻮر ﻋﺮاق ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺷـﺪ‪ .‬در ﺳـﺎلﻫـﺎي ‪ 1307‬و ‪1308‬‬ ‫اﻳﻞ ﻣﻨﮕﻮر ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﻣﻼ ﺧﻠﻴﻞ در اﻃـﺮاف ﻣﻬﺎﺑـﺎد ﻋﻠﻴـﻪ اﺳـﺘﺒﺪاد دوﻟـﺖ‬ ‫ﻣﺮﻛﺰي ﺑﻪ وﻳﮋه‪ ،‬ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ ﭘﻮﺷﺶ ﻟﺒﺎس ﻛﺮدي‪ ،‬ﻗﻴﺎم ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻼ ﺧﻠﻴـﻞ و‬ ‫ﻣﺒﺎرزان ﻣﺴﻠﺢ وي ﭼﻨﺪﻳﻦ درﮔﻴﺮي ﺑﺰرگ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗـﺸﻮن اﻳـﺮان ﺑﺮﭘـﺎ‬ ‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺧﻴﺰش آﻧﺎن در ﺧﺮدادﻣـﺎه ‪ 1308‬ﺳـﺮﻛﻮب ﺷـﺪ‪ .‬در ﻣﻨﻄﻘـﻪي‬ ‫ﺳﻮﺳﻨﺎﻳﺘﻲ ﺳﺮدﺷﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي اَﻣ‪‬ﺮﭘﺎﺷﺎ ﺧﻴﺰش دﻳﮕﺮي ﺑﺮﭘﺎ ﮔﺮدﻳـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫آن ﻫﻢ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻟﺸﻜﺮ اﻳﺮان ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرد‪.‬‬ ‫در ﺳﺎل ‪ 1309‬در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻗﻴﺎم آرارات ﻛﻪ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي اﺣﺴﺎن ﻧﻮري ﭘﺎﺷﺎ‬ ‫در ﺣﺎل ﺟﺮﻳﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﻴﺎم ﻋﺸﺎﻳﺮ ﺟﻼﻟﻲ ﺑﻪ رﻫﺒـﺮي "ﺑﻴﺮﻫـﻮ" و "ﻓﺮزﻧـﺪه"‬ ‫ﺑﺮﭘﺎ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1310‬اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺖ و ﺑﻌﺪ از ﺷﻜﺴﺖ ﻗﻴـﺎم آرارات‪ ،‬ﺑـﺎ‬ ‫ﻫﻤﻜﺎري دو دوﻟﺖ اﻳﺮان و ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺳﺮﻛﻮب ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﻴﺮﻫـﻮ در زﻣـﺎن ﻗﻴـﺎم‬ ‫آرارات ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪ و ﻣﺮدم ﻣﻨﻄﻘﻪ اﻳﻦ ﺷﻌﺮ را ﺳﺮودﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻴﺰ اي ﺑﻴﺮﻫﻮ ﺑﺮﺧﻴﺰ ﺑﺮﺧﻴﺰ ﭼﺮا آرارات را وﻳﺮاﻧﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﮔﺬاﺷﺘﻲ‬ ‫‪33‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ ژاﻧﺪارم ﻛﻪ در آن دوران "اﻣﻨﻴـﻪ" ﺧﻮاﻧـﺪه ﻣـﻲﺷـﺪ‪ ،‬ﻣـﺮدم‬ ‫روﺳﺘﺎﻫﺎي ﻛﺮدﺳﺘﺎن را ﻫﺮاﺳﺎن ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬اﻣﻨﻴﻪﻫـﺎ دزدﻛـﻲ در ﺧﺎﻧـﻪﻫـﺎي‬ ‫دﻫﻘﺎﻧﺎن ﻛﺮد‪ ،‬ﻓﺸﻨﮓ و ﻛﺎﻻي ﻗﺎﭼﺎق ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻌﺪاً ﺑـﺎ ﺗﻔﺘـﻴﺶ و‬ ‫ﻛﺸﻒ آﻧﺎن‪ ،‬رﺷﻮه و ﺟﺮﻳﻤﻪ از آﻧﻬﺎ ﻃﻠﺐ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫در زﻣﺎن رﺿﺎﺷﺎه‪ ،‬اﻣﻨﻴﻪ در روﺳﺘﺎﻫﺎي ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺣﺎﻛﻢ ﻣﻄﻠﻖ ﺑﻮد‪ .‬ﺧﻮد را‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ ﺟﺎن و ﻣﺎل و ﻧﺎﻣﻮس ﻣﺮدم داﻧﺴﺘﻪ و ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬آن ﭼﻴﺰي ﺑﻮد ﻛﻪ اﻣﻨﻴﻪ‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﺟﻮاﻧﺎن ﻛﺮدﺳﺘﺎن را ﺑﻪ زور ﺑﻪ ﺳﺮﺑﺎزي ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﺣـﻖ‪،‬‬ ‫ﻧﺎم ﺧﺪﻣﺖ ﺳﺮﺑﺎزي را "اﺟﺒﺎري" ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺗﺮاﻧﻪاي ﺑﺮاي آن ﺳـﺮوده‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺮاﻧﻪاي ﻣﺸﻬﻮر ﻛﻪ ﻣﻘﺪﻣﺘﺎً دوران ﻣﺸﻘﺖﺑﺎر ﺳـﺮﺑﺎزي را ﺑـﻪ ﺗـﺼﻮﻳﺮ‬ ‫ﻣﻲﻛﺸﻴﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﺎﻫﻲ ﻫﻔﺖ ﻗﺮان‪ ،‬روزي ﭼﻬﺎر ﺷﺎﻫﻲ ﭼﻘﺪر ﺑﺮاي ﻗﻨـﺪ و ﭼﻘـﺪر ﺑـﺮاي‬ ‫ﭼﺎي ﺧﺮج ﻛﻨﻢ‪.‬‬ ‫و در اداﻣﻪ‪ ،‬ﻧﻔﺮت و ﺑﻴـﺰاري ﻣـﺮدم را ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ رژﻳـﻢ ﭘﻬﻠـﻮي ﻧـﺸﺎن‬ ‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﭘﺴﺮ ﺑﺰرگ ﻛﺮدم ﺑﺎ ﻗﻨﺪ ﺷﻬﺮي رﺿﺎﺷﺎه او را ﺑﺮد ﺑﺮاي ﺧﺪﻣﺖ اﺟﺒﺎري‬

‫‪34‬‬ ‫‪ ‬‬

‫اﻟﻬﻲ! رﺿﺎﺷﺎه ﺗﺨﺘﺖ ﺳﺮﻧﮕﻮن ﮔﺮدد ﺑﻪ اﺟﺒـﺎر ﻛﺮدﻫـﺎ را ﺑـﺮاي ﺟﻨـﮓ‬ ‫رواﻧﻪ ﻣﻲﻛﻨﻲ‬ ‫در ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻮاﻗﻊ‪ ،‬ﻣﺮدم ﻋﺎدي از اﻳـﻦ ﻫﻤـﻪ ﻇﻠـﻢ و ﺳـﺘﻢ ﺑـﻪ ﺳـﺘﻮه‬ ‫ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮري ﻳﺎ اﻣﻨﻴﻪاي را ﻣﻲﻛﺸﺘﻨﺪ و ﻓﺮار ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ و ﻳـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﺳﺮﺑﺎزي ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺮد ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻛﻮهﻫﺎ ﭘﻨﺎه ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﺰاران ﻧﻔﺮ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﺨﺶﻫﺎي اﻳﺮان ﺗﺒﻌﻴـﺪ ﺷـﺪﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري رواﻧﻪي زﻧﺪان ﻣﺸﻬﻮر "ﻗﺼﺮ ﻗﺠﺮ" ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺗﻮدهﻫﺎي ﻣﺮدم ﻛﺮدﺳﺘﺎن‬ ‫ﻛﻪ از رژﻳﻢ رﺿﺎﺷﺎه ﭘﻬﻠﻮي ﺑﻴﺰار ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻴﺰاري را ﻋﻠﻨﺎً و ﺑﻪ ﺷـﺪت در‬ ‫ﺳﻮم ﺷﻬﺮﻳﻮرﻣﺎه ﺳﺎل ‪ (1941)1320‬ﻧـﺸﺎن دادﻧـﺪ و در ﻣـﺪت ﻛﻮﺗـﺎﻫﻲ‬ ‫ﻫﺰاران ﺳﺮﺑﺎز و اﻣﻨﻴﻪ را ﺧﻠﻊ ﺳﻼح ﻛﺮده و در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﺮدﺳـﺘﺎن ﺑـﻪ‬ ‫وﻳﮋه در روﺳﺘﺎﻫﺎ‪ ،‬ﻋﻤﻼً ﺑﻪ ﻗﺪرت دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺨﺸﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ آﻏﺎز ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم‪ ،‬رﺿﺎﺷﺎه ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺧﻮد را ﺑـﻪ آﻟﻤـﺎن‬ ‫ﻧﺎزي ﻧﺰدﻳﻚ ﻛﺮد و وﺿﻌﻴﺘﻲ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪ ﻛﻪ اﻳﺮان ﺑﻪ ﺟﻮﻻﻧﮕﺎه و ﻣﻴـﺪان‬ ‫ﻧﻔﻮذ ﺟﺎﺳﻮﺳﺎن و ﻣﺄﻣﻮران آﻟﻤﺎن ﻫﻴﺘﻠﺮي ﻣﺒﺪل ﮔﺸﺖ‪ .‬ﭘﺲ از آنﻛﻪ آﻟﻤﺎن‬ ‫در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﺳﺎل ‪ 1941‬ﻣﻴﻼدي ﺑﻪ اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷﻮروي ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮد‪ ،‬ﻋﻤـﻼً‬ ‫ﺟﺒﻬﻪي ﺑﺰرﮔﻲ از اﺑﺮﻗـﺪرتﻫـﺎ‪ ،‬از اﺗﺤـﺎد ﺟﻤـﺎﻫﻴﺮ ﺷـﻮروي و آﻣﺮﻳﻜـﺎ و‬ ‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻋﻠﻴﻪ آﻟﻤﺎن و اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ و ژاﭘﻦ ﻛﻪ دول ﻣﺤﻮر ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﻌﺪ از ﻧﺸﺴﺖ و ﮔﻔﺘﮕﻮ‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﻪ ﻛﺸﻮر)ﻣﺘﻔﻘﻴﻦ( ﺑﺮ آن ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻢ ﻧﻔـﻮذ‬ ‫آﻟﻤﺎن ﻧﺎزي را در اﻳﺮان رﻳﺸﻪﻛﻦ ﻛﻨﻨﺪ و ﻫﻢ اﻳﻨﻜﻪ از ﻃﺮﻳﻖ اﻳﺮان‪ ،‬ﻛﻤـﻚ‬ ‫و ﻫﻤﻜﺎري‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه اﺳﻠﺤﻪ و ﻣﻬﻤﺎت ﺑﻪ اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷﻮروي ارﺳﺎل ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬در روز ﺳﻮم ﺷـﻬﺮﻳﻮرﻣﺎه ﺳـﺎل ‪ 25 )1320‬اوت ‪(1941‬‬ ‫ارﺗﺶ ﺳﺮخ از ﺷﻤﺎل و ارﺗﺶ آﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ از ﺟﻨﻮب‪ ،‬ﺧﺎك اﻳﺮان را‬ ‫اﺷﻐﺎل ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬رژﻳﻢ دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري رﺿﺎﺷﺎه ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻛـﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪاي را‬ ‫در ﺑﺮاﺑﺮ ورود ارﺗﺶ ﻣﺘﻔﻘﻴﻦ ﻧﺪاﺷﺖ و ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرد‪.‬‬ ‫ﻛﻨﺘﺮل ﺟﻨﻮب ﻛﺸﻮر در دﺳﺖ اﻧﮕﻠـﻴﺲ و آﻣﺮﻳﻜـﺎ و ﺷـﻤﺎل ﻛـﺸﻮر در‬ ‫دﺳﺖ اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷﻮري ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﻲ دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري رﺿﺎﺷـﺎه‪،‬‬ ‫ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺑﺎز در اﻳﺮان ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪ و اﺣـﺰاب و ﺳـﺎزﻣﺎنﻫـﺎي ﺳﻴﺎﺳـﻲ‬ ‫رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري‪ ،‬اﻳﺮان آزادي ﺑﻪ ﺧـﻮد‬ ‫دﻳﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺨﺶ ﺟﻨﻮﺑﻲ ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان از ﺳﻮي ﻧﻴﺮوﻫﺎي آﻣﺮﻳﻜﺎ و‬ ‫اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺗﺼﺮف ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬در ﺑﺨﺶ ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺗـﺎ ﺷـﻬﺮ اروﻣﻴـﻪ ارﺗـﺶ ﺳـﺮخ‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﺮ ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻨﻄﻘﻪي ﻣﻬﺎﺑﺎد از وﺿﻊ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه‪ ،‬دور ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻪ‬ ‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻏﺮﺑﻲ ﻗﺸﻮﻧﻲ در ﻣﻨﻄﻘﻪ داﺷﺘﻨﺪ و ﻧﻪ ارﺗﺶ ﺳﺮخ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‪،‬‬ ‫وﺿﻌﻴﺖ وﻳﮋهاي در ﻣﻨﻄﻘﻪي ﻣﻬﺎﺑﺎد اﻳﺠﺎد ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻬﺎﺑﺎد و‬ ‫ﭘﻴﺮاﻣﻮن آن‪ ،‬ﺳﺎﺑﻘﻪاي ﻃﻮﻻﻧﻲ در ﻣﺒﺎرزات ﻣﻠﻲ ﻛﺮد داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪،‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﺎزﻣﺎن ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﺮد ﺑﻪ ﻧﺎم ﺟﻤﻌﻴﺖ اﺣﻴﺎي ﻛﺮد)ﻛﻮﻣﻠـﻪي‬ ‫ژ‪.‬ﻛﺎف( در ﻣﻨﻄﻘﻪي ﻣﻬﺎﺑﺎد ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺆﺳﺴﻴﻦ ﻛﻮﻣﻠﻪ ﻳﺎزده ﺗـﻦ ﺑﻮدﻧـﺪ‬ ‫ﻛﻪ در روز ‪ 25‬ﻣـﺮداد ﺳـﺎل ‪ 16)1321‬اوت ‪ (1942‬در ﻣﻬﺎﺑـﺎد ﺗـﺸﻜﻴﻞ‬ ‫ﺟﻠﺴﻪ داده و ﻛﻮﻣﻠﻪي ژ‪.‬ﻛﺎف را ﺑﻨﻴﺎن ﻧﻬﺎدﻧﺪ ﻛﻪ آرﻣﺎن آن‪ ،‬رﻫـﺎﻳﻲ ﻣﻠـﺖ‬ ‫ﻛﺮد ﺑﻮد‪ 6.‬ﻛﻮﻣﻠﻪ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻣﺨﻔﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳـﺪ از ﻫﻤـﺎن اﺑﺘـﺪا‪،‬‬ ‫ﻛﺮدﻫﺎي ﻋﺮاق در ﺗﺄﺳﻴﺲ آن ﺷﺮﻛﺖ داﺷﺘﺘﻨﺪ و ﻧﻤﺎﻳﻨﺪهي آﻧﻬـﺎ "ﻣﻴﺮﺣـﺎج‬ ‫اﺣﻤﺪ" ﻛﻪ از اﻓﺴﺮان ارﺗﺶ ﻋﺮاق ﺑﻮد‪ ،‬از ﺳﻮي "ﺣﺰب ﻫﻴﻮا" در ﻧﺨـﺴﺘﻴﻦ‬ ‫ﺟﻠﺴﻪي ﻛﻮﻣﻠﻪي ژ‪.‬ﻛﺎف ﺣﻀﻮر داﺷﺖ‪ .‬ﺣﺰب ﻫﻴﻮا در ﺳﺎل ‪ 1939‬ﺗﻮﺳـﻂ‬ ‫ﭼﻨﺪ روﺷﻨﻔﻜﺮ ﻛﺮدِ اﻫﻞ ﺷﻬﺮ ﺳﻠﻴﻤﺎﻧﻴﻪ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي "رﻓﻴﻖ ﺣﻠﻤﻲ" و "ﻣﺤﻤﻮد‬ ‫ﺟﻮدت" ﺑﻨﻴﺎن ﻧﻬﺎده ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻛﻮﻣﻠﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺒﺎرزاﺗﻲ ﻣﻠﺖ ﻛﺮد‬ ‫در ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪهاي ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻮد‪ .‬زﻳﺮا ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳـﺎزﻣﺎن ﺳﻴﺎﺳـﻲاي‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ از ﺳﻮي ﻣﺮدم ﻋﺎدي ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﻣﺆﺳـﺴﻴﻦ ﻛﻮﻣﻠـﻪ از ﻃﺒﻘـﺎت‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺟﺎﻣﻌﻪي ﻣﻬﺎﺑﺎد ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان آﻧﺎن را ﺧﺮده ﺑﻮرژوا ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ .‬آﻧﺎن‬

‫‪ ‬‬ ‫‪ 6 ‬ﻣﺆﺳﺴﻴﻦ ﻛﻮﻣﻠﻪي ژ‪.‬ﻛﺎف اﻳﻦ ﻳﺎزده ﻧﻔﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺮوﻫـﺮ‪ ،‬ﻋﺒـﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ذﺑﻴﺤـﻲ‪ ،‬ﻋﺒـﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ‬ ‫اﻣﺎﻣﻲ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر ﻣﺪرﺳﻲ‪ ،‬ﻧﺠﻢ اﻟﺪﻳﻦ ﺗﻮﺣﻴـﺪي‪ ،‬ﻣﺤﻤـﺪ ﻧـﺎﻧﻮازاده‪ ،‬ﻋﻠـﻲ ﻣﺤﻤـﻮدي‪ ،‬ﻣﺤﻤـﺪ اﺻـﺤﺎﺑﻲ‪،‬‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﻛﻴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺻﺪﻳﻖ ﺣﻴﺪري و ﻗﺎﺳﻢ ﻗﺎدري‪.‬‬

‫‪37‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻛﻮﻣﻠﻪ‪ ،‬ﺳﻨﺘﻲ ﻗﺪﻳﻤﻲ را ﺷﻜﺴﺘﻨﺪ و اﻳﻦ ﺑﺎر رﻫﺒﺮي ﺟﻨﺒﺶ را ﺑـﻪ‬ ‫ﺷﻴﺦ‪ ،‬آﻏﺎ و ﻓﺌﻮدال واﮔﺬار ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻀﻮﻳﺖ ﻛﻮﻣﻠـﻪ در ﻣـﻲآﻣـﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳـﺴﺘﻲ ﺳـﻮﮔﻨﺪ ﻳـﺎد‬ ‫ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي رﻫﺎﻳﻲ ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﻣﺒﺎرزه ﻛﻨـﺪ و‬ ‫اﺳﺮار ﻛﻮﻣﻠﻪ را ﻓﺎش ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪي ﻛﺮدﻫﺎ ﭼﻪ زن و ﭼﻪ ﻣﺮد را ﻫﻤﭽﻮن ﺑﺮادر‬ ‫و ﺧﻮاﻫﺮ ﺧﻮد ﺑﺪاﻧﺪ و ﺑﺪون دﺳﺘﻮر ﻛﻮﻣﻠـﻪ‪ ،‬وارد ﻫـﻴﭻ ﺣـﺰب و ﺳـﺎزﻣﺎن‬ ‫دﻳﮕﺮي ﻧﮕﺮدد‪ .‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻛﻮﻣﻠﻪي ژ‪.‬ﻛﺎف‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﺐ اﻋـﻀﺎء و ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪي اﻳـﻦ‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎن) اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪي ﻣﻨﺴﺠﻤﻲ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﻫﺪاﻓﻲ را ﺑﺮاي ﺧـﻮد ﺗﻌﻴـﻴﻦ‬ ‫ﻛﺮده ﺑﻮد( و ﻧﻴﺰ ﻧﻮع ﺳﺎزﻣﺎندﻫﻲ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺣـﺎﻛﻲ از آن اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻛﻮﻣﻠـﻪ از‬ ‫ﺳـﻮﻳﻲ ﺳــﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴــﺴﺖ ﺑــﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨــﻲ ﺻــﺮﻓﺎً ﺑــﺮاي "ﻛـﻮرداﻳﺘﻲ"‬ ‫ﻣﻲﻛﻮﺷﻴﺪ‪ ،‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺳﻜﺘﺎرﻳﺴﺘﻲ و ﺑـﺴﺘﻪ ﺑـﻮد‪ .‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ‬ ‫دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ آﺣﺎد ﻣﺮدم را ﺟﺬب ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ ﺧـﺎﻃﺮ‪ ،‬ﻫﻤﭽـﻮن‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻣﺨﻔﻲ در ﭼﺎرﭼﻮﺑﻲ ﻣﺤﺪود و ﻣﺤﻔﻠﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫در اردﻳﺒﻬﺸﺖﻣﺎه ‪)1322‬آورﻳﻞ ‪ (1943‬ﮔﺮدﻫﻤﺎﻳﻲ ﮔﺴﺘﺮدهاي از اﻋﻀﺎء‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪي ﻛﻨﮕﺮهي ﻛﻮﻣﻠﻪي ژ‪.‬ﻛﺎف ﺑﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﻛﻨﮕﺮه ﻛﻪ‬ ‫در "ﺑﺎغ ﺧﺪاﭘﺮﺳﺖ" ﺗﺸﻜﻴﻞ و ﺣﺪود ﻳﻜﺼﺪ ﺗﻦ ﻧﻴﺰ در آن ﺷـﺮﻛﺖ ﻛـﺮده‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺮار ﺑﺮ اﻳﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻠﻪ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﺧﻮد را در ﻧﺸﺮﻳﻪاي ﻣـﻨﻌﻜﺲ‬ ‫‪38‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در ﻫﻤﻴﻦ راﺳـﺘﺎ‪ ،‬ﻣﺠﻠـﻪي ﻧﻴـﺸﺘﻤﺎن ﻣﻨﺘـﺸﺮ ﮔﺮدﻳـﺪ‪ .‬ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ﻣﺠﻠﻪي ﻧﻴﺸﺘﻤﺎن‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻓـﺮادي‬ ‫ﻛﻪ در آﻏﺎز‪ ،‬ﻛﻮﻣﻠـﻪي ژ‪.‬ﻛـﺎف را ﺗـﺸﻜﻴﻞ داده و رﻫﺒـﺮي آن را ﺑﺮﻋﻬـﺪه‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ از وﺿﻌﻴﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ دوﻟﺖﻫﺎ و ﻣﺒـﺎرزات ﻣﻠـﻞ‬ ‫ﺑﺮاي رﻫﺎﻳﻲ ﻣﻄﻠﻊ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﻣﺠﻠﻪ ي ﻧﻴﺸﺘﻤﺎن‪ ،‬دوﻟﺖ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ "دوﺳﺖ ﻣﻠﺖ ﻛﺮد" ﻗﻠﻤﺪاد ﺷـﺪه و‬ ‫ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺮﭼﻤﺪار آزادي ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻠﻞ و ﻧﻴﺰ ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ‪ ،‬رﻫﺒﺮي ﺳﻴﺎﺳﻲاي ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﺎر رﻫـﺎﻳﻲ ﻣﻠـﺖ ﻛـﺮد اﺳـﺖ‪ ،‬و‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ اﻳﻦ ﺧﻮاﺳﺖ را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎي ﻛﺒﻴﺮ ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﺪ ﻛـﻪ ﺧـﻮد‬ ‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ دوﻟﺖ اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮ اﺳﺖ‪ ،‬دﺳﺖﻛﻢ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ دﭼﺎر ﺳﺮدرﮔﻤﻲ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻫﻤﮕﺎن ﻣﻲداﻧﻨﺪ و ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻴﺰ آن را اﺛﺒـﺎت ﻧﻤـﻮده ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﺴﺌﻮل ﺑﺴﻴﺎري از ﺳﺘﻢﻫﺎ و رﻧﺞﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﺑﺎ آن روﺑـﺮو ﮔﺮدﻳـﺪه‪،‬‬ ‫ﺑﻪ وﻳﮋه از اﺑﺘﺪاي ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺗﺎ ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ اول و ﺗﺎ زﻣﺎن ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻛﻮﻣﻠﻪ‪،‬‬ ‫دوﻟﺖ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺣﺘﻲ در ﺑﺴﻴﺎري از ﻧﺸﺴﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬ﺣﻖ ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﻣﻮرد ﭘـﺬﻳﺮش‬ ‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﻌﺎﻫﺪهي ﺳِﻮ‪‬ر اﺳﺘﻘﻼل ﻛﺮدﺳﺘﺎن را ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ‬ ‫اﮔﺮ ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺣﻖ ﺧﻮد را ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎي ﻛﺒﻴـﺮ ﻣﻘـﺼﺮ اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫‪39‬‬ ‫‪ ‬‬

‫اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ در آن ﻣﻮﻗﻊ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷـﻮروي و آﻣﺮﻳﻜـﺎ در‬ ‫ﺟﺒﻬﻪي ﺿﺪ ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻮﺟﻴﻬﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺑﺎﺷـﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺮدم ﻣﻈﻠﻮم ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺮاي رﻫﺎﻳﻲ ﻣﻠﻲ و ﻣﻴﻬﻨـﻲ ﺗـﺸﻜﻴﻞ‬ ‫ﮔﺮدﻳــﺪه‪ ،‬ﻣــﺴﺘﻘﻴﻤﺎً از ﻛــﺸﻮري ﻃﻠــﺐ آزادي ﻧﻤﺎﻳــﺪ ﻛــﻪ ﺳــﺘﻤﺪﻳﺪﮔﻲ و‬ ‫ﻣﻈﻠﻮﻣﻴﺖ را ﻧﺼﻴﺐ وي ﻛـﺮده اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺎ اﻳـﻦ وﺟـﻮد‪ ،‬ﻛﻮﻣﻠـﻪي ژ‪.‬ﻛـﺎف‬ ‫ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻴﺪاري ﻣﻠﻲ را در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان اﺷﺎﻋﻪ دﻫـﺪ‪ .‬ﻛﻮﻣﻠـﻪ‬ ‫ﺗﻮاﻧﺴﺖ در ﻣﻨﻄﻘﻪي ﻣﻬﺎﺑـﺎد و ﺑﺮﺧـﻲ ﻣﻨـﺎﻃﻖ دﻳﮕـﺮ رﻳـﺸﻪ دواﻧﻴـﺪه و در‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﺎزﻣﺎن ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺮدم ﻛﺮد در ﻛﺮدﺳﺘﺎن‬ ‫اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮآﻏﺎز و ﭘﺎﻳﻪاي ﺟﻬﺖ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳـﺘﺎن ﻣﺒـﺪل‬ ‫ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫در دوراﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻠﻪي ژ‪.‬ﻛﺎف ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه و ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﺧـﻮد را‬ ‫آﻏﺎز ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن درﮔﻴﺮ ﺟﻨﮓ ﺑﺰرﮔﻲ ﻋﻠﻴﻪ ﻓﺎﺷﻴـﺴﻢ ﺑـﻮد‪ .‬در‬ ‫اروﭘﺎ‪ ،‬آﺳﻴﺎ و آﻓﺮﻳﻘﺎ ﺟﻨﮓ اداﻣﻪ داﺷﺖ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ در اﻳﻦ دوران ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬ ‫ﻣﻲرﺳﻴﺪ ﻛﻪ آﻟﻤﺎن ﻫﻴﺘﻠﺮي‪ ،‬اﻳﺘﺎﻟﻴﺎي ﻣﻮﺳﻮﻟﻴﻨﻲ و ژاﭘﻦ ﻫﻴﺮوﻫﻴﺘﻮ در ﺟﻨﮓ‬ ‫ﭘﻴﺮوز ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺘﻔﻘﻴﻦ ﻧﻴﺮوي ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺘﺤـﺪﻳﻦ‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎن دادﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺒﺎرزهي ﻣﻠﻞ ﺗﺤﺖ ﺳﺘﻢ ﻧﺎزﻳـﺴﻢ در اروﭘـﺎ‪ ،‬ژاﭘـﻦ در‬ ‫آﺳﻴﺎ و اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ در آﻓﺮﻳﻘﺎ روز ﺑﻪ روز در ﺣﺎل ﮔﺴﺘﺮش ﺑﻮد‪ .‬ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﻲ رژﻳـﻢ‬ ‫‪40‬‬ ‫‪ ‬‬

‫دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري رﺿﺎﺧﺎن از ﺳﻮﻳﻲ و ﮔﺴﺘﺮش ﻣﺒـﺎرزهي ﺿـﺪ ﻓﺎﺷﻴـﺴﺘﻲ ﻣﻠـﻞ‬ ‫ﺟﻬﺎن از ﺳﻮﻳﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻓﻀﺎي ﺑﺎز ﻣﺒﺎرزاﺗﻲ را ﺑﺮاي ﻣﻠﺖ ﻛﺮد در ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‬ ‫اﻳﺮان ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪.‬‬ ‫وﻟﻲ ﻛﻮﻣﻠﻪي ژ‪.‬ﻛﺎف از ﺳﻮﻳﻲ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴـﺴﺖ و از دﻳﮕـﺮ ﺳـﻮ‪،‬‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﺴﺘﻪ و ﻣﺨﻔﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻗـﺸﺎر ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﻣـﺮدم ﻛﺮدﺳـﺘﺎن را ﻣـﻮرد‬ ‫ﺧﻄﺎب ﻗﺮار ﻧﻤﻲداد و ﭘﺎﺳﺨﮕﻮي وﺿﻌﻴﺖ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه در ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳـﺮان‬ ‫ﻧﺒﻮد‪ .‬ﮔﺴﺘﺮش ﺑﻲﻧﻈﻴﺮ ﺟﻨﺒﺶ در ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان ﻛﻪ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ارﮔﺎﻧﻴﻚ ﺑـﺎ‬ ‫ﻛﻞ ﺟﻨﺒﺶ ﺳﺮاﺳﺮي اﻳﺮان داﺷﺖ و ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﺨﻔـﻲ ﺗﻮﺳـﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘـﻪ ﺑـﻮد‪،‬‬ ‫ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻣﻨﺴﺠﻢ‪ ،‬دﻣﻜﺮات و ﺑﺎز ﺑﺮاي ﺗﻮدهﻫـﺎي ﻣـﺮدم ﺑـﻪ ﻫﻤـﺮاه‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاي روﺷﻦ و ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ‪ ،‬در ﻓﺎﺻـﻠﻪي زﻣـﺎﻧﻲ ﺳـﺎل‬ ‫‪ ،1322‬ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻠﻪ اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﺮوﻳﺞ اﻓﻜﺎر و ﺑﺎورﻫﺎي ﺧﻮد از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺠﻠـﻪي‬ ‫ﻧﻴﺸﺘﻤﺎن ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ (1945)1324‬ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ آﺷﻜﺎر ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻠﻪي‬ ‫ژ‪.‬ﻛﺎف دﻳﮕﺮ آن ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺟﻨﺒﺶ وﺳﻴﻊ ﺗـﻮدهﻫـﺎي ﻣـﺮدم‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان را رﻫﺒﺮي ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺣﺘـﻲ ﺗﺮﻛﻴـﺐ اﻓـﺮادي ﻛـﻪ در ﺟﻠـﺴﻪي‬ ‫اردﻳﺒﻬﺸﺖﻣﺎه ‪ 1322‬رﻫﺒﺮي ﻛﻮﻣﻠﻪ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﻳـﺎ ﺑـﺮاي رﻫﺒـﺮي‬ ‫ﻛﻮﻣﻠﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺑﻮد ﻛﻪ اﺟﺎزه ﻧﻤﻲداد ﻛﻪ داراي دﻳﺪﮔﺎه‬ ‫وﺳﻴﻌﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺒﺎرزهي ﻣﻠﺖ ﻛـﺮد در ﻛﺮدﺳـﺘﺎن اﻳـﺮان را ﺑـﺎ ﺟﻨـﺒﺶ‬ ‫‪ 41‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺳﺮاﺳﺮي ﻣﻠﻞ اﻳﺮان ﻫﻤﺴﻮ ﻛﻨﻨﺪ و ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ارزﻳﺎﺑﻲ ﺷﺮاﻳﻂ واﻗﻌﻲ ﻛﺸﻮر‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﺷﻌﺎري ﺑﺮاي ﺳﺎزﻣﺎن ﺧﻮد ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻮارد اﺷﺎره ﺷﺪه از ﺳﻮﻳﻲ و اﺳـﺘﻘﺮار آزاديﻫـﺎي دﻣﻜﺮاﺗﻴـﻚ در‬ ‫اﻳﺮان و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺟﻨﺒﺶ دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ در ﺳﺮاﺳﺮ اﻳﺮان از ﺳﻮﻳﻲ دﻳﮕﺮ و ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﺷﻜﺴﺖ آﻟﻤﺎن ﻫﻴﺘﻠﺮي و ﭘﻴﺮوزي ﻣﺒﺎرزهي ﻣﻠﺖﻫﺎ ﻋﻠﻴﻪ ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ‪ ،‬زﻣﻴﻨـﻪ را‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺣﺰب ﭘﻴﺸﺮو و ﭘﺎﺳﺨﮕﻮي ﺷﺮاﻳﻂ ﺟﺪﻳـﺪ در ﺗـﺎرﻳﺦ‬ ‫ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ آرﻣﺎنﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲاش‪ ،‬ﻓﺮاﻫﻢ آورد‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺰﺑﻲ ﻫﻢ‬ ‫ﺿﺮورﺗﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻮد و ﻫﻢ زﻣﻴﻨﻪي ﺗﺄﺳﻴﺲ آن ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪3‬ــ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن‬ ‫ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن در ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺠﻢ ﻣﺮدادﻣـﺎه ﺳـﺎل ‪16 )1324‬‬ ‫اوت ‪ (1945‬در ﺷﻬﺮ ﻣﻬﺎﺑﺎد ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺷﺪ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪي ﺧﻮد را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻧﻘﻄﻪي ﻋﻄﻔﻲ در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺒﺎرزات ﻣﻠﺖ‬ ‫ﻛﺮد و ﺳﺮآﻏﺎزي ﺑﺮاي ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳـﻚ ﺳـﺎزﻣﺎن و ﺣـﺰب ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﻣﺘﺮﻗـﻲ و‬ ‫ﻣﺪرن ﺑﻮد‪ .‬زﻳﺮا ﻗﺒﻞ از ﺣﺰب دﻣﻜﺮات در ﺗﻤﺎم ﺗـﺎرﻳﺦ ﻣﻠـﺖ ﻛـﺮد ﺣﺰﺑـﻲ‬ ‫آﻧﭽﻨﺎن ﻣﺘﺮﻗﻲ و داراي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاي ﻣﺪون ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤـﻴﻦ دﻟﻴـﻞ‪،‬‬ ‫ﺣﺰب دﻣﻜﺮات از ﻫﻤﺎن آﻏﺎز‪ ،‬ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻗﺸﺎر ﺟﺎﻣﻌﻪي ﻛﺮدﺳـﺘﺎن را‬

‫‪42‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻛﺮد‪ .‬در آن ﻣﻘﻄﻊ‪ ،‬ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﺳﻪ رﺳﺎﻟﺖ اﺳﺎﺳـﻲ‬ ‫را در ﭘﻴﺶ داﺷﺖ‪:‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ‪ :‬ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺗﻮدهﻫﺎي ﻣﺮدم ﻛﺮدﺳﺘﺎن و ﺟﺬب آﻧﺎن ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺧﻮد‬ ‫و ﺑﻪ وﻳﮋه‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﻳﻚ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻨﺴﺠﻢ و واﺿﺢ‪.‬‬ ‫دوم‪ :‬ﭘﻴﻮﻧﺪ زدن ﻣﺒﺎرزهي ﻣﻠﺖ ﻛـﺮد در ﻛﺮدﺳـﺘﺎن اﻳـﺮان ﺑـﺎ ﻣﺒـﺎرزهي‬ ‫ﺳﺮاﺳﺮي ﻣﻠﻴﺖﻫﺎي اﻳﺮان ﺑﺮاي دﻣﻜﺮاﺳﻲ و ﺿﺪﻳﺖ ﺑﺎ ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ‪ .‬وﻗﺘـﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪ‪ ،‬در ﺑﺨﺶﻫﺎي دﻳﮕﺮ اﻳﺮان ﻣـﺪتﻫـﺎ‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ دهﻫﺎ ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه و رﺷﺪ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺒـﺎرزهاي ﻛـﻪ‬ ‫ﻛﻮﻣﻠﻪي ژ‪.‬ﻛﺎف رﻫﺒﺮي ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﺗﺎ آن ﻣﻮﻗﻊ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮد و ﻳﺎ ﻣﻴﺴﺮ ﻧـﺸﺪه‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺒﺎرزهي ﺳﺮاﺳﺮي ﻣﻠﻴﺖﻫﺎي اﻳـﺮان ﭘﻴﻮﻧـﺪ داده ﺷـﻮد‪ .‬در واﻗـﻊ‪،‬‬ ‫ﭼﺎرﭼﻮب ﺗﻔﻜﺮ ﻛﻮﻣﻠﻪي ژ‪.‬ﻛﺎف اﻳﻦ اﺟﺎزه را ﻧﻤﻲداد ﻛﻪ رواﺑﻂ دوﺳـﺘﺎﻧﻪ و‬ ‫ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﻛﺮد و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻣﺘﺮﻗﻲ اﻳﺮان ﺑﺮﻗـﺮار‬ ‫ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﺳﻮم‪ :‬ﺟﻠﺐ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻧﻴﺮوﻫﺎي آزادﻳﺨﻮاه و ﺿﺪ ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ ﺟﻬـﺎن از ﺣﻘـﻮق‬ ‫ﻣﺸﺮوع ﻣﻠﺖ ﻛﺮد در ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان و ﻣﺒﺎرزهي رﻫﺎﻳﻲﺑﺨـﺶ ﻣﻠـﺖ ﻛـﺮد‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ وﻇﻴﻔﻪ از آن ﺟﻬﺖ ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ ﺑﻮد ﻛﻪ در آن ﻣﻮﻗـﻊ ﻣﻠـﺖﻫـﺎي‬ ‫ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه در اروﭘﺎ ﻣﺒﺎرزهي ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ را ﺑﺮﭘﺎ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪43‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺷﺮﻛﺖ ﻣﺮدم ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﺣﺰب دﻣﻜـﺮات ﻛﺮدﺳـﺘﺎن در ﻣﺒـﺎرزهي‬ ‫ﺿﺪ ﻓﺎﺷﻴﺴﺘﻲ از ﺳﻮﻳﻲ‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ ﻣـﺮدم ﻛﺮدﺳـﺘﺎن را ﺑـﺮاي اوﻟـﻴﻦ ﺑـﺎر در‬ ‫ﺟﺒﻬﻪي ﺟﻨﺒﺶ آزادﻳﺨﻮاﻫﻲ ﺟﻬﺎن ﻗﺮار ﻣﻲداد و از دﻳﮕﺮ ﺳﻮ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﻜﺎن را‬ ‫ﺑﻪوﺟﻮد آورد ﻛﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻧﻴﺮوﻫﺎي آزادﻳﺨﻮاه ﺟﻬﺎن را ﺑـﻪ ﺳـﻮي ﻣﺒـﺎرزهي‬ ‫ﻣﺸﺮوع ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﺟﻠﺐ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑـﻪ وﻳـﮋه‪ ،‬ﺣـﻀﻮر ﻟـﺸﻜﺮ اﺗﺤـﺎد ﺟﻤـﺎﻫﻴﺮ‬ ‫ﺷﻮروي در اﻳﺮان‪ ،‬ﺣﻀﻮر ﻗﺎﻃﻌﺎﻧﻪي اﺗﺤﺎد ﺟﻤـﺎﻫﻴﺮ ﺷـﻮروي در ﻣﺒـﺎرزهي‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ دوﺳﺘﻲ اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷﻮروي در آن زﻣﺎن ﺑﺎ ﻣﻠﺖ‬ ‫ﻛﺮد و ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ ﻛﻪ از ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن و ﺟﻨﺒﺶ رﻫﺎﻳﻲﺑﺨﺶ ﻣﻠﺖ‬ ‫ﻛﺮد ﺑﻪﻋﻤﻞ آورد‪ ،‬ﻫﻤﻪي اﻳﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦﺑـﺎر در ﺗـﺎرﻳﺦ راه را ﺑـﺮاي‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺒﺎرزه ي ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﺑﺎ ﻣﺒـﺎرزات ﺗﻤـﺎﻣﻲ آزادﻳﺨﻮاﻫـﺎن ﺟﻬـﺎن ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ و اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﻋﺠﻴﻦ و ﻣﺘﺤﺪ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﻬﻴـﺎ ﻧﻤـﻮد‪ .‬ﺣـﺰب دﻣﻜـﺮات‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺮاي اﻳﻦﻛﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ اﺟﺮاي آن ﺳﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﻣﻬﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﻫـﺮ‬ ‫ﭼﻴﺰ ﻻزم ﺑﻮد داراي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪي ﻣﻨﺴﺠﻢ و ﻣﺸﺨﺺ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ‬ ‫ﻫﻢ در ‪ 8‬ﻣﺎده ﺑﻪ ﺻﻮرت ذﻳﻞ اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﻓﺖ‪:‬‬

‫‪7‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪7 ‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻛﺮدي ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺒﻮد و از ﻣﺘﻦ ﻓﺎرﺳﻲ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺮدم‬

‫‪44‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ‬

‫"ﺑﻴﺎﻧﻴﻪي ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن"‬ ‫ﻫﻢﻣﻴﻬﻨﺎن ــ ﺑﺮادران!‬ ‫آﺗﺶ ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ دﺳـﺖ دﺷـﻤﻨﺎن آزادي و ﺑـﺎ زﻳﺮﭘﺎﮔﺬاﺷـﺘﻦ‬ ‫دﻣﻜﺮاﺳﻲ ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪي ﺑﺎزوان ﭘﺮﺗـﻮان ﺳـﺮﺑﺎزان آزادي‪،‬‬ ‫ﻫﻢﭘﻴﻤﺎﻧﺎن ﺑﺰرگ ﻣﺎ‪ ،‬ﺧﺎﻣﻮش ﺷﺪ‪ .‬ﺟﻬﺎن دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ ﭘﻴـﺮوز ﺷـﺪ و دﻧﻴـﺎي‬ ‫ﻓﺎﺷﻴﺴﺘﻲ ﻛﻪ ﺗﻼش ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﻣـﺮدم و ﻣﻠـﺖﻫـﺎي ﺟﻬـﺎن را ﺗﺤـﺖ ﺳـﻠﻄﻪ و‬ ‫اﺳﺎرت ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﻣﺴﺘﺒﺪ درآورد‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻗﻄﻌﻲ ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرد و ﻣﺘﻼﺷﻲ‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲرﻓﺖ‪ ،‬ﻣﺴﻴﺮ آزادي ﺑﺮاي ﻣﺮدم و ﻣﻠﺖﻫـﺎي‬ ‫ﺟﻬﺎن ﻫﻤﻮار ﮔﺸﺖ‪ .‬اﻣﺮوز ﻣﻠﺖﻫﺎي ﺟﻬﺎن از ﺑﺰرگ و ﻛﻮﭼﻚ‪ ،‬ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ‬ ‫از ﻣﺴﻴﺮي ﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮي آزادي ﻫﻤﻮار ﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ و از ﺗﻌﻬﺪاﺗﻲ ﻛـﻪ‬ ‫در ﻣﻨﺸﻮر ﺗﺎرﻳﺨﻲ آﺗﻼﻧﺘﻴﻚ داده ﺷـﺪه‪ ،‬ﺑﺮﺧـﻮردار ﺷـﻮﻧﺪ و ادارهي اﻣـﻮر‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮد را ﺑـﻪ ﻣﻴـﻞ و ارادهي ﺧـﻮﻳﺶ‬ ‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺎ ﻛﺮدﻫﺎ ﻛﻪ در اﻳﺮان زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨـﻴﻢ‪ ،‬ﺳـﺎلﻫـﺎ و ﺑﻠﻜـﻪ ﻳﻜـﺼﺪ ﺳـﺎل‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در راﺳﺘﺎي ﺣﻘﻮق و ﻗﺪرت ﻣﻠﻲ و ﻣﺤﻠﻲ ﻣﺒـﺎرزه ﻧﻤـﻮدهاﻳـﻢ و‬ ‫‪45‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ دادهاﻳﻢ‪ .‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺧﻮدﻛﺎﻣﻪي اﻳﺮان ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻋﻨﻮان ﺣﺎﺿﺮ ﺑـﻪ‬ ‫ﭘﺬﻳﺮش ﺣﺮف ﺣﺴﺎب ﻣﺎ ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ و ﺣﺘﻲ ﻣﺎﻧﻊ از اﺳﺘﻔﺎدهي ﻣﺎ از ﺣﻘﻲ ﺷﺪﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﺑﺮاي اﻳﺎﻻت و وﻻﻳﺎت اﻳﺮان درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﻫﻤـﻮاره‬ ‫ﮔﻠﻮﻟﻪ‪ ،‬ﺑﻤﺐ و ﺗﻮپ و زﻧﺪان و ﺗﺒﻌﻴﺪ و اﺳﺎرت ﭘﺎﺳﺦ ﺧﻮاﺳﺖﻫﺎي ﻣﺎ ﺑـﻮده‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ وﻳﮋه‪ ،‬در ﻣﺪت زﻣﺎﻣﺪاري ‪ 20‬ﺳﺎﻟﻪي رﺿﺎﺧﺎن ﻛﻪ ﺣﺘﻲ در ﭘﻮﺷﺶ‬ ‫ﻟﺒﺎس ﻧﻴﺰ آزاد ﻧﺒﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺎ زور ﺳﺮﻧﻴﺰه و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪي اﻓﺴﺮان دزد و ﺧـﺎﺋﻦ و‬ ‫ﻏﺎرﺗﮕﺮ‪ ،‬ﻫﻤﻪي داراﻳﻲ و زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎ را از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدﻧﺪ و ﭼﺸﻢ ﻃﻤﻊ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻮس‬ ‫و ﺷﺮف ﻣﺎ دوﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺮاي ﻧﺎﺑﻮدي و رﻳﺸﻪﻛﻨﻲ ﻧﺴﻞ ﻣﺎ از ﻫﻴﭻ رذاﻟﺖ‬ ‫و ﺳﺒﻌﻴﺘﻲ ﻓﺮوﮔﺬار ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﻧﻴﺰ اﻧﺴﺎن ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻣـﺎ ﻧﻴـﺰ ﺗـﺎرﻳﺦ‪ ،‬زﺑـﺎن و‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪاي دارﻳﻢ ﻛﻪ ﻧﺰد ﻣﺎ ﮔﺮاﻣﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﺑﺎﻳﺪ ﺣﻘﻮق ﻣﺎ زﻳﺮﭘﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ‬ ‫ﺷﻮد؟ ﭼﺮا ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ در ﺧﺎﻧﻪي ﺧﻮد آزاد و ﻣﺨﺘﺎر ﺑﺎﺷﻴﻢ؟ ﭼﺮا اﺟـﺎزه داده‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻤﺎن را ﺑﺎ زﺑﺎن ﻛﺮدي آﻣﻮزش دﻫﻴﻢ؟ ﭼﺮا ﻧﻤـﻲﮔﺬارﻧـﺪ‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن وﻻﻳﺘﻲ ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎر ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ از ﻃﺮف اﻧﺠﻤﻦ وﻻﻳﺘﻲ اداره ﺷﻮد ﻛـﻪ‬ ‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ آن را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ؟‬ ‫ﻫﻢﻣﻴﻬﻨﺎن ﮔﺮاﻣﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺣﻖ داده ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ ﺣـﻖ ﮔﺮﻓﺘﻨـﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺣﻘﻮق و ﻗﺪرت ﻣﻠﻲ و ﻣﺤﻠـﻲ ﺧﻮدﻣـﺎن ﻣﺒـﺎرزه‬ ‫ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺒﺎرزه‪ ،‬ﻣﺴﺘﻠﺰم اﺗﺤﺎد و ﻳﻜﺮﻧﮕﻲ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺳـﺎزﻣﺎن و ﭘﻴـﺸﺎﻫﻨﮓ‬ ‫‪46‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻻزم دارد‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻫﺪف ﻣﻘﺪس اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺣـﺰب دﻣﻜـﺮات ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‬ ‫ﺗﺄﺳﻴﺲ و ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺷـﻤﺎ ﻫـﻢﻣﻴﻬﻨـﺎن ﻋﺰﻳـﺰ‪ ،‬ﭼـﺸﻢ و‬ ‫ﮔﻮش ﺧﻮدﺗﺎن را ﺑﺎز ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﻪ ﺣﺰب ﻣﻠﻲ ﺧﻮدﺗﺎن ﺑﭙﻴﻮﻧﺪﻳﺪ و در راﺳـﺘﺎي‬ ‫ﺗﺤﻘﻖ ﺣﻖ ﻣﺸﺮوع ﻣﻠﻲ ﺧﻮد ﻓﺪاﻛﺎري ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن رﻫﺒﺮ‬ ‫و راﻫﻨﻤﺎي ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ در ﺳﺎﻳﻪي ﭘﺮﭼﻢ اﻳﻦ ﺣﺰب اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻠﺖ ﻛﺮد از‬ ‫ﺧﻄﺮ ﻧﺎﺑﻮدي رﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ و ﻧﺎﻣﻮس و ﺷـﺮف ﻣﻠـﻲ ﺧـﻮد را‬ ‫ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در داﺧﻞ ﻣﺮزﻫﺎي دوﻟﺖ اﻳـﺮان‪ ،‬ﺧﻮدﻣﺨﺘـﺎري‬ ‫ﻣﻠﻲ را ﻛﺴﺐ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻢﻣﻴﻬﻨﺎن! ﻣﺎ ﺑـﻪ ﻏﻴـﺮ از ﺣـﻖ ﻣـﺸﺮوع و اﻧـﺴﺎﻧﻲ ﺧـﻮد‪ ،‬ﭼﻴـﺰ دﻳﮕـﺮي‬ ‫ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ‪ .‬ﺷﻌﺎرﻫﺎي ﻣﺎ در ﻣﻔﺎد زﻳﺮ ﺧﻼﺻﻪ ﺷﺪه‪ .‬ﻟـﺬا ﺑﺎﻳـﺴﺘﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ و‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻳﻜﺎﻳﻚ آﺣﺎد ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﺗﻔﻬﻴﻢ ﺷﻮد‪:‬‬ ‫‪1‬ـ ﻣﻠﺖ ﻛﺮد در داﺧﻞ اﻳﺮان و ﺑﺮاي ادارهي اﻣﻮر ﻣﺤﻠﻲ ﺧﻮد‪ ،‬ﻣـﺴﺘﻘﻞ و‬ ‫آزاد ﺑﺎﺷﺪ و در درون ﻣﺮزﻫﺎي دوﻟﺖ اﻳﺮان‪ ،‬ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪2‬ـ از ﺣﻖ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻣﺎدري ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻤﺎم اﻣﻮر اداري ﺑـﻪ‬ ‫زﺑﺎن ﻛﺮدي اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ‪ ،‬اﻧﺠﻤﻦ وﻻﻳﺘﻲ ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺳﺮﻳﻌﺎً اﻧﺘﺨﺎب ﺷـﻮد‬ ‫و ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻣﻮر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و دوﻟﺘﻲ را ﻣﻮرد رﺳﻴﺪﮔﻲ و ﻧﻈﺎرت ﻗﺮار دﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪47‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪4‬ـ ﻣﻘﺎﻣﺎت دوﻟﺘﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪون ﺗﻌﻠﻞ‪ ،‬از ﻣﺮدم ﺑﻮﻣﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪5‬ـ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺎن روﺳﺘﺎﻳﻴﺎن و ﻣﺎﻟﻜﺎن زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺗﻮاﻓﻘﻲ‬ ‫ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮد ﻛﻪ آﻳﻨﺪهي ﻫﺮ دو ﻃﺮف را ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪6‬ـ ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن در ﻣﺒﺎرزهي ﺧﻮد ﺗﻼش دارد ﻛﻪ ﺑﻪ وﻳﮋه ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﻠﺖ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و اﻗﻠﻴﺖﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻛﻪ در آذرﺑﺎﻳﺠﺎن زﻧﺪﮔﻲ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪،‬‬ ‫اﻋﻢ از آﺷﻮريﻫﺎ‪ ،‬اراﻣﻨﻪ و‪ ...‬اﺗﺤﺎد و ﺑﺮادري ﻛﺎﻣﻞ ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪7‬ـ ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺎ ﻫـﺪف ﭘﻴـﺸﺮﻓﺖ ﻛـﺸﺎورزي‪ ،‬ﺗﺠـﺎرت‪،‬‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﻪي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺖ و ﺳﻼﻣﺖ و ﻧﻴﺰ ﺑﻬﺒﻮد رﻓﺎه اﻗﺘﺼﺎدي و ﻣﻌﻨـﻮي‬ ‫ﻣﻠﺖ ﻛﺮد‪ ،‬اﻗﺪام ﺑﻪ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﻣﻌﺎدن ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻧﻤﻮده و‬ ‫در اﻳﻦ راه ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪8‬ـ ﻣﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻠﻴﺖﻫﺎي اﻳﺮان از ﻓﺮﺻﺖ ﻣﺒﺎرزهي آزاداﻧـﻪ‬ ‫ﺟﻬﺖ ﺳﻌﺎدت و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻣﻴﻬﻦ ﺧﻮد ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ و ﺳﻬﻴﻢ ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﮔﺮﭼﻪ ﻣﺨﺘﺼﺮ و ﺣﻘﻴﻘﺘﺎً ﺗﻨﻬﺎ در ‪ 8‬ﻣﺎده ﻓﺮﻣﻮﻟﻪ ﮔﺮدﻳﺪه‪ ،‬ﻟـﻴﻜﻦ‬ ‫ﺗﻤﺎمي ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت اﺳﺎﺳﻲ ﻣـﺮدم ﻛﺮدﺳـﺘﺎن را در ﺑـﺮ ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﻣـﺎدهي‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري در ﭼﻬﺎرﭼﻮب دوﻟﺖ اﻳﺮان را ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﺒﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان ﻫﻢاﻛﻨﻮن ﻧﻴـﺰ ﺑـﺮاي آن‬ ‫ﻣﺒﺎرزه ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا از اﺑﺘﺪا ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴـﺪه ﺑـﻮده ﻛـﻪ ﺣـﻖ‬ ‫‪48‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ در ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان ﺑـﻪﺻـﻮرت ﺧﻮدﻣﺨﺘـﺎري ﻗﺎﺑـﻞ اﺟـﺮا‬ ‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت‪ ،‬ﺣﻖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﺳـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ ﺷـﻜﻞ و‬ ‫ﺻﻮرت آن ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺎدهي ﻫﺸﺘﻢ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺣﺰب دﻣﻜـﺮات در‬ ‫راﺳﺘﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺎن دﻣﻜﺮاﺳﻲ ﺑﺮاي ﺳﺮاﺳـﺮ اﻳـﺮان اﺳـﺖ‪ .‬و‬ ‫ﻣﺆﻳﺪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺣﺰب دﻣﻜـﺮات ﻛﺮدﺳـﺘﺎن از ﻫﻤـﺎن آﻏـﺎز‪،‬‬ ‫ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري ﺑﺮاي ﻛﺮدﺳﺘﺎن را از دﻣﻜﺮاﺳـﻲ ﺑـﺮاي اﻳـﺮان ﻣﺠـﺰا‬ ‫ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﻣﺎدهي دوم‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺎن ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ زﺑﺎن ﻛﺮدي ﻣﻲﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬ ‫در ﻣــﺎدهي ﺳــﻮم و ﭼﻬــﺎرم ﻣﻨﺎﺳــﺒﺎت ﻣﻴــﺎن دوﻟــﺖ ﻣﺮﻛــﺰي و ﻣﻨﻄﻘــﻪي‬ ‫ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎر ﻣﻌﻴﻦ ﺷﺪه و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬دو ﻣﺴﺄﻟﻪي اﺳﺎﺳﻲ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺧﻮاﺳﺖ‬ ‫ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ اﻳﻨﻜﻪ‪ ،‬زﺑﺎن ﻧﻤﺎد ﻣﻬﻢ و اﺳﺎﺳﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺮ ﻣﻠﺘﻲ اﺳـﺖ و ﺑـﺎ ﺑـﻪ‬ ‫رﺳﻤﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ زﺑﺎن ﻛﺮدي‪ ،‬راه ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﺣ‪‬ﻘـﻪي‬ ‫ﺧﻮد ﺑﺎز ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﻫﻢ ﻛﻮدﻛﺎن ﻛﺮد ﺑﻪ زﺑﺎن ﻣﺎدري آﻣﻮزش ﺑﺒﻴﻨﻨـﺪ و ﻫـﻢ‬ ‫ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻄﻠﻮﺑﻲ ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻌﻪي ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻠﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﻮد‪ .‬دوم‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ رواﺑﻂ‬ ‫ﻣﻴﺎن ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎر و دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي و ﺑﻪ وﻳﮋه‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺻﻼﺣﻴﺖﻫـﺎ‪،‬‬ ‫ﺟﻬﺖ ادارهي ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري ﺑـﺴﻴﺎر ﺣـﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴـﺖ اﺳـﺖ‪ .‬در اﻳﻨﺠـﺎ ﺣـﺰب‬ ‫‪49‬‬ ‫‪ ‬‬

‫دﻣﻜﺮات ﺑﺴﻴﺎر آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ از اﺻﻞ اﻧﺠﻤﻦ اﻳﺎﻟﺘﻲ و وﻻﻳﺘﻲ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ اﻳﺮان‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮده‪ ،‬اﻣﺎ از آن ﻣﻮﻗﻊ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ در زﻣـﺎن ﻣـﺸﺮوﻃﻴﺖ ﺗـﺎﻛﻨﻮن اﻳـﻦ‬ ‫ﻗﺎﻧﻮن ﻧﻪ در ﻛﺮدﺳﺘﺎن و ﻧﻪ در ﻫﻴﭻ ﺟﺎي دﻳﮕﺮي در اﻳـﺮان اﺟـﺮا ﻧﮕﺮدﻳـﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه در ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻫﻤـﻪي ﻣﻘﺎﻣـﺎت دوﻟﺘـﻲ ﺑﺎﻳـﺪ ﻛـﺮد ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﺒﻪي ﺑﺮ ﺣﻘﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻧﺸﺪه ﻛﻪ ﻫﻤﻪي آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‬ ‫ﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻛﺎرﻣﻨﺪ و ﺣﻘﻮقﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺮد ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﻣـﺼﺪر‬ ‫اﻣﻮر و ﻛﺎر ﺑﻪ دﺳﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﺑﻪ ﻃﻮر اَﻋـﻢ و‬ ‫ﻣﻠﺖ ﻛﺮد در ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان ﺑﻪ ﻃﻮر اﺧﺺ‪ ،‬ﺑـﺎ ﺑﻬـﺮهﮔﻴـﺮي از ﺗﺠﺮﺑﻴـﺎت‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪي ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬درﻳﺎﻓﺘﻪ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﻣﺎﻧﻊ از آن اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻛﺮدﻫـﺎ‬ ‫در ﻛﺸﻮر ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﺼﺪر اﻣﻮر ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻫﻤﻮاره ﻣﺴﺌﻮﻻن و ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻋﺎﻟﻲرﺗﺒـﻪ‬ ‫از ﻣﺮﻛﺰ ﺗﻌﻴﻴﻦ و اﻋﺰام ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي‪ ،‬ﻗﺪرت ﺧﻮد را‬ ‫ﺑﺮ ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺑﺎﻳﺪ ﻛـﺮد ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﻘﻴﻘـﺖ‬ ‫ﺷﻴﻮهاي از ﺣﻖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮد اوﺳـﺖ ﺗـﺎ ﻣـﺮدم‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﺣﺴﺎس ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ در ﻣﻴﻬﻦ ﺧﻮد ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﺧﻮد را‬ ‫در اﺧﺘﻴﺎر دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﻣﺎدهي ﺷﺸﻢ اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬اﻳﻨﺘﺮﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﺣﺰب دﻣﻜـﺮات ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‬ ‫دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﺧﻮاﻫﺎن ﺣﻖ ﻣـﺸﺮوع ﺧـﻮد اﺳـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ اﻳـﻦ‬ ‫‪50‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي زﻳﺮﭘﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺣﻘﻮق ﻣﻠﻲ ﻣـﺸﺮوع ﻣﻠـﻞ دﻳﮕـﺮ ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲﻫﺎ‪ ،‬آﺷﻮريﻫﺎ‪ ،‬ارﻣﻨﻲﻫﺎ و دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺰب دﻣﻜـﺮات‬ ‫ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري ﺑﺮاي ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﻧﻴﺰ ﺑـﺎ ﺗﻤـﺎﻣﻲ‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻠﺖﻫﺎ ﺑﻪﺻﻮرت ﺑﺮادراﻧﻪ و دوﺳﺘﺎﻧﻪ زﻧـﺪﮔﻲ ﻛﻨـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﻳﻜـﻲ از آن‬ ‫ﻧﻜﺎت ﻣﻬﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺰب دﻣﻜﺮات را از ﻛﻮﻣﻠﻪي ژ‪.‬ﻛﺎف ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪،‬‬ ‫زﻳﺮا ﺣﺰب دﻣﻜﺮات از اﺑﺘﺪاي ﺗﺄﺳﻴﺲ آن‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻨﺘﺮﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴـﺴﻢ ﺑﻨـﺎ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ دﺳﺖﮔﺮﻓﺘﻦ ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري ﺑﺪون رﻳﺸﻪﻛﻨﻲ ﻓﻘﺮ و درﻣﺎﻧﺪﮔﻲ و‬ ‫ﺑﺪون ﺗﻮﺳﻌﻪي اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ و ﺑﻬﺒـﻮد زﻧـﺪﮔﻲ ﻣـﺮدم‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﻪاي ﺑﻲﻣﺤﺘﻮا ﻣﺒﺪل ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ در ﻣﺎدهي ﻫﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺣﺰب‬ ‫دﻣﻜﺮات درﺻﺪد اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻣﻜﺎﻧﺎت و ﻣﻨـﺎﺑﻊ زﻳﺮزﻣﻴﻨـﻲ اﺳـﺖ ﺗـﺎ‬ ‫اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺑﻬﺪاﺷﺖ در ﻛﺮدﺳﺘﺎن را ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﺑﺒﺮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در آن زﻣﺎن‪،‬‬ ‫ﺣﺰب دﻣﻜـﺮات از ﺻـﻨﺎﻳﻊ ﺳـﺨﻨﻲ ﺑـﻪ ﻣﻴـﺎن ﻧﻤـﻲآورد و ﺗﻨﻬـﺎ ﺑﺤـﺚ از‬ ‫ﻛﺸﺎورزي و ﺗﺠﺎرت ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﺮا در آن زﻣﺎن‪ ،‬ﺻـﻨﻌﺖ در ﻛﺮدﺳـﺘﺎن وﺟـﻮد‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﮔﺬﺷﺖ ‪ 38‬ﺳﺎل از ﺗﺄﺳـﻴﺲ ﺣـﺰب دﻣﻜـﺮات ﻛﺮدﺳـﺘﺎن اﻳـﺮان‪،‬‬ ‫ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪي ﻛﻨﻮﻧﻲ آن ﻛﻪ در ﻛﻨﮕﺮهي ﺷﺸﻢ در ﺑﻬﻤﻦﻣﺎه ﺳﺎل ‪1362‬‬ ‫ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت اﺳﺎﺳﻲ ﻛﻨﻮﻧﻲ در آن‬ ‫‪ 51‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻫﺸﺖ ﻣﺎده ﮔﻨﺠﺎﻧﻴﺪه ﺷﺪه و اﻳﺴﺘﺎدﮔﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺧﻂﻣـﺸﻲ ﺳﻴﺎﺳـﻲ‪ ،‬ﻳﻜـﻲ از‬ ‫ﻋﻠﻞ ﭘﻴﺮوزي و ﻣﺤﺒﻮﺑﻴﺖ ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان در ﻣﻴﺎن ﺗﻮدهﻫﺎي‬ ‫ﻣﺮدم اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا از زﻣﺎن ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺣﺰب ﻛـﻪ ﻣﺒـﺎرزه ﻫﻤﭽﻨـﺎن اداﻣـﻪ دارد‪،‬‬ ‫ﺷﻌﺎرﻫﺎي اﺻﻠﻲ و اﻫﺪاف ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺷﻌﺎرﻫﺎ و اﻫﺪاﻓﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ‪ 40‬ﺳﺎل‬ ‫ﻗﺒﻞ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪي اوﻟﻴﻪي ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﮔﻨﺠﺎﻧﻴﺪه ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ‪،‬‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﻋﻘـﺐﻣﺎﻧـﺪهي آن دوران ﻛﺮدﺳـﺘﺎن اﻳـﺮان‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪاي‬ ‫اﻧﻘﻼﺑﻲ و ﺗﺮﻗﻲﺧﻮاﻫﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪاي ﻛـﻪ در ﺗـﺎرﻳﺦ ﻣـﺮدم ﻛـﺮد ﺑـﺮاي‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪي ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎز ﻫـﻢ ﺑـﺎ در ﻧﻈـﺮ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻦ وﺿﻌﻴﺖ و ﺷﺮاﻳﻂ ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪهي آن زﻣﺎن‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ از اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﻮﻗـﻊ‬ ‫داﺷﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪي ﺑﻨﺪﻫﺎي آن از ﻟﺤﺎظ ﺗﺌﻮرﻳﻚ و ﻋﻠﻤﻲ ﻓﺮﻣﻮﻟﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷـﻨﺪ‬ ‫و ﭘﺎﺳﺨﮕﻮي ﻫﻤﻪي ﺧﻮاﺳﺖﻫﺎي ﻣﻠﺖ ﻛﺮد و اﻗـﺸﺎر و ﻃﺒﻘـﺎت دﻣﻜـﺮات‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫در آن زﻣﺎن» ﺑﻴﺸﺘﺮ زﻣﻴﻦﻫﺎ در دﺳﺖ ﻣﺎﻟﻜﺎن ﺑﺰرگ ﺑـﻮد و در ﺣﻘﻴﻘـﺖ‬ ‫ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ در روﺳﺘﺎﻫﺎي ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻪ اوج ﺧﻮد رﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟـﻮد‪،‬‬ ‫در ﻣﺎدهي ﭘﻨﺠﻢ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬اﺷﺎرهاي ﺑﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ اراﺿﻲ ﻳﺎ ﺣـﻖ ﺑﻴـﺸﺘﺮ دﻫﻘﺎﻧـﺎن‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ذﻛﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺑﺴﻨﺪه ﺷﺪه ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻛﻠﻲ ﻣﻴﺎن دﻫﻘﺎﻧﺎن و‬ ‫ﻣﺎﻟﻜﺎن ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫‪52‬‬ ‫‪ ‬‬

‫اﻟﺒﺘﻪ در ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬اﻳﻦ ﺷﻌﺎري ارﺗﺠﺎﻋﻲ اﺳـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ در ﺷـﺮاﻳﻂ آن‬ ‫دوران ﻛﻪ ﻣﺎﻟﻜﺎن ﺑﺪون در ﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘﻦ ﻫـﻴﭻ ﻗـﺎﻧﻮﻧﻲ‪ ،‬دﻫﻘﺎﻧـﺎن را اﺳـﺘﺜﻤﺎر‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و اﮔﺮ ﻗﺎﻧﻮن و آداب و رﺳﻮﻣﻲ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد داﺷـﺖ‪ ،‬ﺑـﺎ ﺗﻮﺳـﻞ ﺑـﻪ‬ ‫زور آن را زﻳﺮﭘﺎ ﻣﻲﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻼش ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎر ﻛﺮدﺳـﺘﺎن ﺟﻬـﺖ‬ ‫ﺗﺪوﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻛﻠﻲ ﮔﺎﻣﻲ روﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را ﻧﻴﺰ ذﻛﺮ ﻛـﺮد‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺎدهي ﭘﻨﺠﻢ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﻲ اﻧﻘﻼﺑﻲ ﻧﻴـﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺒـﻪاي رادﻳﻜـﺎل ﻫـﻢ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﻲ رﻓﻮرﻣﻴـﺴﺘﻲ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻫـﺪف آن ﺗﻐﻴﻴـﺮ زﻳﺮﺑﻨـﺎﻳﻲ ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﺻﻼح آن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ و ﺣﻔﻆ و ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﻧﻈﻢ و ﻧﻈﺎم‬ ‫ﻗﺪﻳﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪون ﺷﻚ‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﺐ رﻫﺒﺮي ﺣﺰب دﻣﻜﺮات و ﻛﺎدرﻫـﺎﻳﺶ ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي ﺗﺸﻜﻴﻼﺗﻲ ﻛﻮﻣﻠﻪي ژ‪ .‬ﻛﺎف ﺑﻨـﺎ ﺷـﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬ﻣـﺎﻧﻊ از آن‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻲ اﻧﻘﻼﺑـﻲ و رادﻳﻜـﺎل ﺑـﻪ ﺳـﻮد زﺣﻤﺘﻜـﺸﺎن در ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ‬ ‫ﮔﻨﺠﺎﻧﻴﺪه ﺷﻮد‪ .‬ﻃﺒﻖ آﻣﺎرﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﺑـﻴﺶ از ﻧﻴﻤـﻲ از اﻋـﻀﺎي رﻫﺒـﺮي‬ ‫ﺣﺰب ﻳﺎ ﻛﻤﻴﺘﻪي ﻣﺮﻛﺰي‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻠﻚ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻟﻜﺎن ﺑﺰرﮔﻲ ﻧﻴـﺰ وﺟـﻮد‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﺑﻘﻲ ﺣﻘﻮقﺑﮕﻴﺮ و روﺷﻨﻔﻜﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ از ﻗﺸﺮ ﺧُﺮده ﺑﻮرژوازي‬ ‫ﺷﻬﺮي ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻧﺘﻈﺎر اﻳﻦﻛﻪ زﻣﻴﻦداران ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاي اﻧﻘﻼﺑﻲ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ‬ ‫دﻫﻘﺎﻧﺎن ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻴﻬـﻮده اﺳـﺖ‪ .‬از ﺧﻮاﺳـﺖ ﺗﻘـﺴﻴﻢ اراﺿـﻲ ﺳـﺨﻨﻲ‬

‫‪53‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻴﻢ‪ ،‬زﻳﺮا ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪاي در ﺷﺮاﻳﻂ آن ﻣﻮﻗﻊ ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺑـﻪ دور از‬ ‫واﻗﻊﺑﻴﻨﻲ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ آن زﻣﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪي ﻛﺮدﺳﺘﺎن در ﺣﺰب دﻣﻜﺮات و ﺗﻤـﺎﻣﻲ‬ ‫اﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ و ﺣﺘﻲ ﺗﺪوﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻧﻴﺰ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﻫـﺮ ﭼﻨـﺪ اﻳـﻦ‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ وﺿـﻌﻴﺖ ﻛﻠـﻲ اﻳـﺮان در زﻣـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﻧﻴﺮوﻫـﺎي‬ ‫ارﺗﺠﺎﻋﻲ در ﺣﺎل ﻋﻘﺐﻧﺸﻴﻨﻲ و ﻧﻴﺮوﻫـﺎي دﻣﻜﺮاﺗﻴـﻚ در ﺣـﺎل ﭘﻴـﺸﺮﻓﺖ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ و ارﺗﺒﺎﻃﻲ دوﺳﺘﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﻛﺸﻮر ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﺷﻮروي ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑـﻮد‪،‬‬ ‫ﺑﺪون ﺷﻚ ﺗﺄﺛﻴﺮاﺗﻲ ﺑﺮ ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﺖ ﻛﺮد در ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان ﮔﺬاﺷـﺘﻪ ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫ﻫﻤﻪي اﻳﻨﻬﺎ ﺣﺰب دﻣﻜﺮات را ﺗﺸﻮﻳﻖ و ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﭼﻨﺪ ﮔﺎم ﺟﻠﻮﺗﺮ‬ ‫از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺗﺮﻛﻴﺐ و ﺳﺎﺧﺘﺎرش اﺟﺎزه ﻣﻲداد‪ ،‬ﺑﺮدارد‪.‬‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪي ﻫﺸﺖ ﻣﺎدهاي ﺣﺰب دﻣﻜﺮات اﮔـﺮ ﺑـﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪي ﻛﻨـﻮﻧﻲ ﺣـﺰب‬ ‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﮔﺮدد‪ ،‬داراي ﻧﻮاﻗﺼﻲ ﻫﻢ ﺑﻮد‪ .‬اﺷﻜﺎﻻت و ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺘﻲﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد‬ ‫در وﺿﻌﻴﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺎ ﭼﻬﻞ ﺳـﺎل ﻗﺒـﻞ ﻣﺘﻔـﺎوت اﺳـﺖ‪ .‬ﻣﻨﻄﻘـﻲ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪي ﭼﻬﻞ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﻤﻪي ﻣﻄﺎﻟﺒﺎﺗﻲ را‬ ‫ﻛﻪ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪي ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺣﺰب ﮔﻨﺠﺎﻧـﺪه ﺷـﺪه‪ ،‬در ﺑـﺮ ﮔﻴـﺮد‪ ،‬اﻣـﺎ ﻧﻮاﻗـﺼﻲ‬ ‫ﻫﻤﭽﻮن ﺷﻴﻮهي ﻧﮕﺎرش ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ در آن ﻣﻮﻗﻊ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ در ﻫﻤـﺎن زﻣـﺎن‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻬﺘﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ واﻗﻌـﺎً ﻛﻠـﻲ ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﺷـﺪه ﺑـﻮد و‬ ‫‪54‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ .‬در ﻣﻮرد ﺑﺴﻴﺎري از ﻣـﺴﺎﺋﻞ‪،‬‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت روﺷﻦ ﻧﻈﺮات ﺧﻮد را ﺑﻴﺎن ﻧﻜﺮده ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑـﻪﻋﻨـﻮان ﻣﺜـﺎل‪،‬‬ ‫ﻧﻴﺮوي اﻣﻨﻴﺘﻲ‪ ،‬ژاﻧﺪارم‪ ،‬ﭘﻠﻴﺲ‪ ،‬ﻧﻴﺮوي ﭘﻴﺸﻤﺮگ و ارﺗﺶ ﻣﻠﻲ‪ .‬اﻟﺒﺘـﻪ ﺑﺠـﺰ‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻮارد‪ ،‬اﻳﺮادات دﻳﮕﺮي در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺎن ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري اﺳﺖ‪ .‬در آن زﻣـﺎن ﺷـﻬﺮ ﻣﻬﺎﺑـﺎد ﺑﺨـﺸﻲ از‬ ‫اﺳﺘﺎن آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻏﺮﺑﻲ ﺑﻮد‪ .‬واژهي ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم را ﺗﺪاﻋﻲ ﻣﻲﻛـﺮد‬ ‫ﻛﻪ ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري ﺑﺮاي ﻣﻨﻄﻘﻪي ﻣﻬﺎﺑﺎد درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑـﺮاي ﻛـﻞ‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺮز اﻳﻦ ﻛﺮدﺳﺘﺎن ذﻛﺮ ﻧﮕﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻣﺴﺄﻟﻪاي ﻛـﻪ‬ ‫اﻫﻤﻴﺖ آن ﺑﺮاي ﺣﺰب دﻣﻜﺮات در ﻣﺪت اﻳﻦ ﭼﻬﻞ ﺳﺎل آﺷﻜﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫زﻳﺮا در آن زﻣﺎن و ﺑﻌﺪ از ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن در ﻣﻬﺎﺑﺎد‪ ،‬ﺑـﻪ ﻋﻠـﺖ‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺮزﻫﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺘـﻲ ﺟﻤﻬـﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن ﮔـﺎه ﮔـﺎﻫﻲ ﺑـﺎ‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن دﭼﺎر اﺧﺘﻼف ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ اﻳﻦ ﻣﻮارد‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪي آن زﻣﺎن ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاي ﭘﺮﻣﺤﺘﻮا و‬ ‫ﺗﺮﻗﻴﺨﻮاﻫﺎﻧﻪ ﺑﻮد و اﻛﻨﻮن ﻫﻢ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت اﺻﻠﻲ آن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻫﺪف ﺣﺰب‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺣﺰﺑﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪي ﭼﻬﻞ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ ﺧﻮد را در اﺳﺎس درﺳـﺖ‬ ‫ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺑﺮاي ﻋﻤﻠﻲ ﻧﻤﻮدن آن‪ ،‬ﻣﺒـﺎرزه ﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﺧـﻮد ﻣﻬﻤﺘـﺮﻳﻦ ﺳـﻨﺪ‬ ‫ﺻﺤﺖ و درﺳﺘﻲ و ﻣﺘﺮﻗﻲ ﺑﻮدن ﻧﺨـﺴﺘﻴﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪاش ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬در اﻳﻨﺠـﺎ‬ ‫‪55‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺿﺮورﻳﺴﺖ ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ دﻳﮕﺮ اﺷﺎره ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﮕﺎرش اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ‬ ‫ﺑﺮ ﻋﻬﺪهي ﻗﺎﺿﻲ ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪ .‬ﻗﺎﺿـﻲ ﻣﺤﻤـﺪ در اواﺧـﺮ ﻣﺒـﺎرزات‬ ‫ﻛﻮﻣﻠﻪي ژ‪.‬ﻛﺎف ﺑﻪ ﻋﻀﻮﻳﺖ ﻛﻮﻣﻠﻪ درآﻣﺪ و ﺑـﻪزودي ﺷﺨـﺼﻴﺖ ﻣﻤﺘـﺎز و‬ ‫ﺑﺮﺟــﺴﺘﻪي وي در ﺳــﺎزﻣﺎن ﻧﻤﺎﻳــﺎن ﮔﺮدﻳــﺪ‪ .‬اﮔﺮﭼــﻪ دﻳﺮﺗــﺮ از ﺑــﺴﻴﺎري‬ ‫ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎي دﻳﮕﺮ وارد ﻛﻮﻣﻠﻪ ﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻋﻤﻼً رﻫﺒـﺮ ﻛﻮﻣﻠـﻪي ژ‪.‬ك ﺷـﺪ‪.‬‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻫﻢ ﻛﻪ ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺗﺄﺳﻴﺲ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻣـﺸﺨﺺ ﺷـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﻗﺎﺿﻲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ ﻛﺲ دﻳﮕﺮي اﻳـﻦ ﺿـﺮورت را درك ﻧﻤـﻮده ﻛـﻪ‬ ‫ﻛﻮﻣﻠﻪي ژ‪ .‬ﻛﺎف ﺑﺎ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺧﻮد ﺑـﺎ اﻫـﺪاف‪ ،‬ﺷـﻴﻮهي ﺗـﺸﻜﻴﻼت و‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻓﻌﻠﻲ ﺧﻮد ﻗﺎدر ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﭘﺎﺳﺨﮕﻮي ﻣﺒﺎرزهي ﻣﻠﺖ ﻛـﺮد در‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻗﺎﺿـﻲﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻴﺶ از دﻳﮕـﺮان در ﺗﺄﺳـﻴﺲ ﺣـﺰب‬ ‫دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻧﻘﺶ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻴﺶ از دﻳﮕﺮان در ﺗـﺪوﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪي‬ ‫ﺣﺰب ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮده و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ و ﺑﻪ ﺣﻖ‪ ،‬ﻗﺎﺿﻲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻨﻴﺎﻧﮕـﺬار ﺣـﺰب‬ ‫دﻣﻜﺮات ﻣﺤﺴﻮب ﺷﺪه و ﻣﻲﺗﻮان اذﻋﺎن ﻧﻤﻮد ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن رﻫﺒﺮان آن ﻣﻮﻗﻊ‬ ‫ﺣﺰب دﻣﻜﺮات‪ ،‬ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﺑﻲﻧﻈﻴﺮ ﺑﻮد و ﺳﻄﺢ آﮔـﺎﻫﻲ و ﺻـﻼﺣﻴﺖ وي از‬ ‫دﻳﮕﺮان ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺗﺮ ﺑﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻨﺪ روﺷﻨﻔﻜﺮ دﻳﮕﺮ را ﻧﺎدﻳﺪه ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪،‬‬ ‫ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤﺪ ﻳﮕﺎﻧﻪ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺎ اﻛﻨﻮن ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ درك ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛـﻪ ﻗﺎﺿـﻲ‬

‫‪56‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﭼﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺧﻄﻴﺮ و ﭼﻪ زﺣﻤﺖ و ﻣﺒﺎرزهي ﺑﻲوﻗﻔﻪاي را ﺑـﻪ دوش‬ ‫ﻣﻲﻛﺸﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪4‬ــ ﻧﺘﻴﺠﻪي ‪ 160‬روز ﻣﺒﺎرزه‬ ‫ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻌﺪ از ﺗﺄﺳـﻴﺲ و ﺗـﺮوﻳﺞ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪﻫـﺎي ﺧـﻮد‪،‬‬ ‫آزﻣﻮن ﺑﺰرﮔﻲ را ﭘﻴﺶرو داﺷﺖ و ﻻزم ﻫﻢ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﻓﺮدي آﮔـﺎه و ﻛـﺎردان‬ ‫در ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﮔﺮدد ﻛﻪ در ﭼﻨـﺪ ﻣـﺎه آﻳﻨـﺪه اﺗﻔـﺎق ﻣﻬﻤـﻲ در‬ ‫ﺳﺮاﺳﺮ اﻳﺮان ﺑﻪ وﻗـﻮع ﺧﻮاﻫـﺪ ﭘﻴﻮﺳـﺖ و اﻳـﻦ ﺗﺤـﻮﻻت ﺑـﺪون ﺷـﻚ از‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﻛﺮدﺳﺘﺎن آﻏﺎز ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ وﻗـﺖ ﺗﻨـﮓ ﺑـﻮد و ﺣـﺰب‬ ‫دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻫﻤﻪي ﺗﻮان و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲﮔﺮﻓـﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي آﻣﺎدﮔﻲ و ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ روﻳﺪادﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﻛﻪ ﻛـﺸﻮر در اﻧﺘﻈـﺎر آﻧﻬـﺎ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻗﺪام ﺑﻪ اﻧﺘﺸﺎر دﻳﺪﮔﺎهﻫـﺎ و ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪي ﺧـﻮد‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬از ﻫﻤﺎن آﻏﺎز‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺘﺎ آرزوﻫﺎي ﻋﻤﺪهي ﻣﻠـﺖ ﻛـﺮد را‬ ‫در ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬در ﻣﺪت زﻣﺎن ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ اﻛﺜﺮ ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻛﺮدﺳﺘﺎن و ﺑﻪ وﻳـﮋه‬ ‫آن ﺑﺨﺶ از ﻛﺮدﺳﺘﺎن را ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن در آن ﻣـﺴﺘﻘﺮ ﺷـﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻮد ﺟﺬب ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪57‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﻪدرﺳﺘﻲ ﻛﻪ ﺣﺰب دﻣﻜﺮات در ﻣﺪت ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻴـﺪاري ﻣﻠـﻲ و‬ ‫ﻋﻘﺎﻳﺪ دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ را در ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺗﺮوﻳﺞ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺘﻢ دوران رﺿﺎﺧﺎن ﺗﻤﺎم ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻣﻠﺖ ﻛﺮد در ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‬ ‫اﻳﺮان را ﺳﺮﻛﻮب ﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺳﻴﺎﺳـﺖ ﺧـﻮد دﻟﻴﻠـﻲ ﺷـﺪ ﻛـﻪ اﻧﺪﻳـﺸﻪي‬ ‫ﻣﻠﻲﮔﺮاﻳﻲ ﺗﻮدهﻫﺎي ﻣﺮدم ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺷﻮد‪ .‬آﮔـﺎﻫﻲ ﻣﻠـﻲ ﺗـﻮدهﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺮدم و ﺗﻘﻮﻳﺖ اﻧﺪﻳﺸﻪي ﻣﻠﻲﮔﺮاﻳـﻲ ﻳﻜـﻲ از ﻛﺎرﻫـﺎﻳﻲ ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﺣـﺰب‬ ‫دﻣﻜﺮات در ﻣﺪت ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻣﻮﻓﻖ ﺑـﻪ اﻧﺠـﺎم آن ﺷـﺪ‪ .‬اﮔـﺮ ﺗﻘﻮﻳـﺖ اﻓﻜـﺎر‬ ‫ﻣﻠﻲﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ در ﻣﻴﺎن ﺗﻮدهﻫﺎي ﻣﺮدم دﺷﻮار ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻧﻤﻲرﺳـﻴﺪ‪ ،‬ﺗﺒﻠﻴـﻎ اﺻـﻮل‬ ‫دﻣﻜﺮاﺳﻲ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ آن زﻣﺎن‪ ،‬آزادﻳﺨﻮاﻫﻲ در ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻛﺎر آﺳﺎﻧﻲ ﻧﺒـﻮد‪.‬‬ ‫ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺟﺎﻣﻌـﻪي ﻛﺮدﺳـﺘﺎن ﺑـﻪ ﻧﺤـﻮي ﺑـﻮد ﻛـﻪ در ﺑﻴـﺮون از ﺷـﻬﺮﻫﺎي‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬رؤﺳﺎي ﻋﺸﺎﻳﺮ‪ ،‬آﻏﺎﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻜﺎن و ﺷﻴﻮخ ﺗﻤﺎم ﻗﺪرت را در دﺳﺖ‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ و آﻧﺎن ﻫﻴﭻ ﺗﻤﺎﻳﻠﻲ ﺟﻬﺖ ﺗﺒﻠﻴﻎ و ﮔـﺴﺘﺮش ﻋﻘﺎﻳـﺪ دﻣﻜﺮاﺗﻴـﻚ در‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ آﻧﺎن ﺗﺎ ﺣﺪي ﻫﻢ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﻠﻲﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از آﻧﺎن در زﻣﺎن رﺿﺎﺷﺎه دﭼﺎر ﺳـﺘﻢ ﻣﻠـﻲ ﺷـﺪه‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺮ و ﺗﺒﻠﻴﻎ اﺻﻮل دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ ﻛﻪ اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﺧﻄﺮ ﻣﻮاﺟـﻪ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻔﻌﺸﺎن ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧـﺎﻃﺮ ﻧﻴـﺰ ﺑـﺎ اﻳـﻦ اﺻـﻮل ﺑـﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ‬ ‫ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪58‬‬ ‫‪ ‬‬

‫در آن زﻣﺎن ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺳﺎزﻣﺎن در ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان ﺑﻪ وﻳﮋه ﺑﺼﻮرت ﺟﺪﻳـﺪ‬ ‫و ﻣﺪرن‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪهي ﺗﺎزهاي ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ آن ﺧﻮ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻠـﺖ ﻛـﺮد‬ ‫در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﻮد اﺳﺎﺳﺎً ﻣﻴﻞ و رﻏﺒﺘﻲ ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬زﻳـﺮا اﻳـﻦ‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ و ﻧﻈﻢ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺳﻮي دوﻟﺖﻫﺎي ﻣﺮﻛﺰي اﻋﻤﺎل ﺷﺪه و ﻫﻤﻮاره‬ ‫ﻣﻠﺖ ﻛﺮد در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﻣﻘﺎوﻣﺖ و ﺣﺘﻲ ﻋﻠﻴﻪ آن ﻣﺒﺎرزه ﻛﺮده و زﻳﺮ ﺑﺎر ﻧﺮﻓﺘﻪ‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻈﻢ و ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻛﺮدﺳﺘﺎن در ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎ و ﻣﻔﻬﻮم اﻋﺰام‬ ‫ﺳﺮﺑﺎز و ﺑﺎج و ﺧﺮاج را داﺷﺘﻪ و ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﻫﻤﻮاره اﻳﻦ دو ﭘﺪﻳﺪهي ﻣﺮﺑـﻮط‬ ‫ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي را رد ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺣﺘﻲ‪ ،‬ﻫﻢ اﻛﻨـﻮن ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ‬ ‫آﺳﺎﻧﻲ زﻳﺮ ﺑﺎر اﺻﻮل ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻣﺪرن ﻧﻤﻲرود‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔـﺖ ﻛـﻪ رﻫﺒـﺮي‬ ‫ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاي ﻣﻨﺴﺠﻢ اراﺋـﻪ داده و ﺳﻴﺎﺳـﺘﻲ ﺻـﺤﻴﺢ و درﺳـﺖ در‬ ‫ﭘﻴﺶ ﺑﮕﻴﺮد و ﻣﺮدم ﻧﻴﺰ از اﻳﻦ رﻫﺒﺮي ﻧﻴﺰ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ ﺣﻠﻘـﻪي‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﻲ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻛﺎدرﻫﺎي ﺣﺰب ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ را ﺑﻪ ﻣﻴـﺎن ﺗـﻮدهﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺮدم ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻫﻨﻮز ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻳﺎ ﻛﺎﻣﻼً از‬ ‫ﻛﺎدر ﺗﺮﺑﻴﺖ ﺷﺪه و آﮔﺎه و ﺑﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻲﻧﺼﻴﺐ ﺑﻮد و ﻳﺎ ﺗﻌﺪاد اﻳﻦ‬ ‫ﻧﻮع ﻛﺎدرﻫﺎ ﺑﺴﻴﺎر اﻧﺪك ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وﺿﻊ ﻛﺎدر ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻮد‪ .‬زﻳﺮا‬ ‫ﻛﺮدﻫﺎ اﺻﻮﻻً ﺑﺮاي اﻣﻮر ﻧﻈـﺎﻣﻲ و ﻣﺒـﺎرزهي ﻣـﺴﻠﺤﺎﻧﻪ از آﻣـﺎدﮔﻲ ﺑﻬﺘـﺮ و‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردار ﻫﺴﺘﻨﺪ و در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻪي ﺗﺎرﻳﺨﻲ دارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﻪ ﺑﻪ‬ ‫‪ 59‬‬ ‫‪ ‬‬

‫اﻧﺪازهي ﻛﺎﻓﻲ ﻛﺎدر ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺑﻪ وﻳﮋه ﺗﺸﻜﻴﻼﺗﻲ داﺷﺖ‪ ،‬ﻧﻪ اﻣﻜﺎن و ﻓﺮﺻﺖ‬ ‫آﻣﻮزش ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﻧﻪ اﻋﻀﺎي ﺣﺰب آﻣـﺎدﮔﻲ آﻧﭽﻨـﺎﻧﻲ از‬ ‫ﺧﻮد ﺑﺮوز ﻣﻲدادﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪي ﻛﺎدر ﺗﺸﻜﻴﻼﺗﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ در آن ﻣﻮﻗﻊ‬ ‫ﻋﺪهي ﻗﻠﻴﻠﻲ از رﻫﺒﺮان ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﺑـﻪ ﺳـﺎزﻣﺎندﻫـﻲ و ارﮔﺎﻧﻴﺰاﺳـﻴﻮن‬ ‫اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺎ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻛﻨﻮﻧﻲ آن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﺘﻲ ﺳﺎلﻫﺎ ﺑﻌﺪ از ﺳﻘﻮط ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري از اﻓﺮادي ﻛﻪ در‬ ‫ﺳﻄﻮح ﺑﺎﻻي اﻳﻦ ﺟﻤﻬﻮري اﻳﻔﺎي ﻧﻘﺶ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ از ﻛﻢوﻛﺎﺳﺘﻲﻫﺎ‬ ‫ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ اﺷﺎره ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ ﻛـﻪ وﺿـﻊ دﺧـﻞ و درآﻣـﺪ‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺧﻮب ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻳﺎ اﺳﻠﺤﻪ و ﻣﻬﻤﺎت و ﺧﻮراك ﻛﺎﻓﻲ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷـﺖ‪،‬‬ ‫اﻣﺎ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻫﻴﭻ ﻳﻚ ﺑﻪ اﺷﻜﺎل ﺑﺰرگ ﺣﺰب دﻣﻜﺮات و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﺟﻤﻬـﻮري‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻓﻘـﺪان ﺳـﺎزﻣﺎن و ﺳـﺎﺧﺘﺎري ﻣـﺴﺘﺤﻜﻢ اﺳـﺖ‪ ،‬اﺷـﺎره‬ ‫ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ‪ .‬در آن دوران‪ ،‬اﻓﺮاد ﺑﻪ ﻧﺪرت ﺑﻪ ﺷﻌﺎر"ﺳـﺎزﻣﺎن‪ ،‬اﺳـﻠﺤﻪي ﻣﻬـﻢ‬ ‫ﻣﺎﺳﺖ" ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ در ﺣﺰب ﻣﺎ ﺟﺎﻳﮕﺎه وﻳﮋهاي ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ وﺟﻮد ﻫﻤﻪي اﻳﻦ ﻣﻮاﻧﻊ و ﻣﺸﻜﻼت‪ ،‬ﺣﺰب در ﺷﻬﺮ ﻣﻬﺎﺑﺎد ﻛﻪ آن زﻣﺎن‬ ‫‪ 15‬ﺗﺎ ‪ 20‬ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﺟﻤﻌﻴﺖ داﺷﺖ‪ ،‬ﻛـﺎﻣﻼ رﻳـﺸﻪ دواﻧﻴـﺪ و ﺑﻴـﺸﺘﺮ ﻣـﺮدم‬ ‫ﻣﻬﺎﺑﺎد را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺧﻮد ﺟﺬب ﻛﺮد‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﺣﺰب در ﺷﻬﺮ ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ در‬ ‫روﺳﺘﺎﻫﺎ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﻣﻮﻓﻘﻴﺘﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪ .‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜـﻪ ﻣـﺮدم‬ ‫‪60‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻋﻼﻗﻪاي ﺑﻪ ﺳـﺎزﻣﺎنﻳـﺎﺑﻲ ﻧـﺸﺎن ﻧﻤـﻲدادﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ ﻣـﺎﻧﻊ دﻳﮕـﺮ‪ ،‬آﻏﺎﻫـﺎ‪،‬‬ ‫زﻣﻴﻦداران‪ ،‬رؤﺳﺎي ﻋﺸﺎﻳﺮ و ﺷﻴﻮخ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﺮاﻳﻂ آن زﻣﺎن ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺑﻮد‬ ‫ﻛﻪ رؤﺳﺎي ﻋﺸﺎﻳﺮ‪ ،‬ﺷـﻴﻮخ و آﻏﺎﻫـﺎ در ﺑﺮاﺑـﺮ ﺣـﺰب‪ ،‬ﺧـﻮد را ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪهي‬ ‫روﺳﺘﺎﻫﺎ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻮﻳﻲ دﻫﻘﺎﻧﺎن آﻧﺎن را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫وﻟﻲ واﻗﻌﻴﺖ آن ﺑﻮد ﻛﻪ رؤﺳﺎي ﻋﺸﺎﻳﺮ‪ ،‬ﺷﻴﻮخ و آﻏﺎﻫﺎ ﺧـﻮد را ﺷﺨـﺼﺎً‬ ‫ﻣﻨﺘﺨﺐ ﻣﺮدم ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ و ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻪﻧﺎﭼـﺎر ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﺎ آﻧـﺎن ﺑـﻪ‬ ‫ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﻲرﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬در ﻛﻤﻴﺘﻪي ﻣﺮﻛﺰي و ﻣﻴـﺎن اﻓـﺴﺮان ﺑﻠﻨﺪﭘﺎﻳـﻪي ﺣـﺰب‬ ‫دﻣﻜﺮات و ﻧﻴﺰ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻫﻴﺄتﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﺗﺒﺮﻳـﺰ و ﺑـﺎﻛﻮ ﺳـﻔﺮ ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪،‬‬ ‫رؤﺳﺎي ﻋﺸﺎﻳﺮ و ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎي دﻳﻨـﻲ ﺑـﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪﮔﻲ از ﺣـﺰب دﻣﻜـﺮات‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧﻮرد‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از رؤﺳﺎي ﻋﺸﺎﻳﺮ دو ﺑﺎر ﺑﻪ اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷﻮروي و ﺑﻪ وﻳﮋه ﺷـﻬﺮ‬ ‫ﺑﺎﻛﻮ ﺳﻔﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﺳﻔﺮ دوم ﻛﻪ در ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜﻢ ﺷﻬﺮﻳﻮرﻣﺎه ‪12 )1324‬‬ ‫ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ (1945‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻌﺪ از ﺗﺄﺳـﻴﺲ ﺣـﺰب دﻣﻜـﺮات ﻛﺮدﺳـﺘﺎن اﻧﺠـﺎم‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬آﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﭘﻴﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺤﻮهي زﻧـﺪﮔﻲ و ﻧﻈـﻢ و اﻧـﻀﺒﺎط ﻛـﺸﻮري‬ ‫ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ رؤﺳﺎي ﻋـﺸﺎﻳﺮ و ﺻـﺎﺣﺒﺎن اﻣـﻼك درك‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ در آﻳﻨﺪه و ﺑﺎ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ دﻣﻜﺮاﺳﻲ در ﻛﺮدﺳﺘﺎن و دوﺳﺘﻲ ﺟﻤﻬﻮري‬ ‫‪ 61‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺎ اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷﻮري‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ آﻧﺎن ﺑـﻪ ﻣﺨـﺎﻃﺮه ﺧﻮاﻫـﺪ‬ ‫اﻓﺘﺎد‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﻳﻜﻲ از دﻻﻳﻞ ﺿﺪﻳﺖ رؤﺳﺎي ﻋﺸﺎﻳﺮ ﺑـﺎ ﺟﻤﻬـﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﻤﺎﻳـﺖ اﺗﺤـﺎد ﺟﻤـﺎﻫﻴﺮ ﺷـﻮري از ﺟﻨـﺒﺶ‪ ،‬از‬ ‫ﺗﺮس‪ ،‬ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺧﻮد را از ﺣـﺰب دﻣﻜـﺮات و ﺟﻤﻬـﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن اﻋـﻼم‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺷﺮاﻳﻂ ﺳﻘﻮط ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻋﻠﻨـﺎً ﻧـﺸﺎن داد ﻛـﻪ اﻏﻠـﺐ‬ ‫آﻧﺎن ﻗﻠﺒﺎ ﺑﺎ ﺣﺰب و ﺟﻤﻬﻮري ﻫﻤﺮاه ﻧﺒﻮدﻧﺪ و ﺣﺘﻲ زﻣﺎﻧﻲ ﻫﻢ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﻧـﻮﻋﻲ‬ ‫در ﺟﻤﻬﻮري دﺳﺖ اﻧﺪرﻛﺎر ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي راﺑﻄـﻪي ﺧـﻮد را ﺑـﺎ رژﻳـﻢ‬ ‫ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ در ﺗﻬﺮان ﺣﻔﻆ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺳﻴﺮ روﻳﺪادﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ و ﺳﻮﻳﻲ ﻣﻲرﻓـﺖ ﻛـﻪ ﺣـﺎﻛﻲ از ﺑـﻪ‬ ‫دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﺑـﻮد‪ ،‬ﻻزم ﺑـﻮد ﺣـﺰب‬ ‫ﺟﻬﺖ اﻳﻔﺎي اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ‪ ،‬ﺧﻮد را آﻣﺎده ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛـﻪ رﻫﺒـﺮي‬ ‫ﺣﺰب ﺑﺮﻧﺎﻣﻪي ﻣﻨﺴﺠﻢ و ﻣﻨﻈﻤﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻫﺪف داﺷﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨـﺪ ﻛـﺴﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺳﺮرﺷﺘﻪاي از ﺳﻴﺎﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺮاﻳﻂ و ﺟﺮﻳـﺎن‬ ‫روﻳﺪادﻫﺎ ﺣﺎﻛﻲ از آن اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺣـﺰب در آﻳﻨـﺪهاي ﻧﺰدﻳـﻚ ﺑـﻪ ﺣﺰﺑـﻲ‬ ‫ﺑﺮﺧﻮردار از ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺒﺪل ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﺗﻔـﺎﻗﻲ ﻛـﻪ در ﭘـﺎﻳﻴﺰ ﺳـﺎل‬ ‫‪ 1324‬در آذرﺑﺎﻳﺠﺎن روي داد‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﻴـﺎﻧﮕﺮ اﻳـﻦ ﺣﻘﻴﻘـﺖ ﺑـﻮد‪ .‬در ﺳـﻮم‬ ‫ﺷﻬﺮﻳﻮرﻣﺎه ‪ 25 )1324‬اوت ‪ (1945‬ﻓﺮﻗﻪي دﻣﻜﺮات آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺗـﺸﻜﻴﻞ‬ ‫‪62‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺷﺪ و ﺗﺸﻜﻴﻼت ﺣـﺰب ﺗـﻮده در آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن را ﺑﻠﻌﻴـﺪ‪ .‬ﻓﺮﻗـﻪ ﺑﻌـﺪ از ﻣـﺪﺗﻲ‬ ‫ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ‪ ،‬اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﺴﻠﻴﺢ ﺗﻮدهﻫﺎي ﻣﺮدم‪ ،‬ﺑﻪ وﻳـﮋه دﻫﻘﺎﻧـﺎن و ﻓـﺮاﻫﻢ ﻛـﺮدن‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺟﻬﺖ ﺧﻴﺰﺷﻲ ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﺗﺎ ﺑﻴـﺴﺖوﻳﻜـﻢ آذرﻣـﺎه‬ ‫‪ 1324‬اداﻣﻪ داﺷﺖ‪ .‬در اﻳﻦ روز ﭘﺎدﮔﺎن ﺗﺒﺮﻳﺰ ﺗﻮﺳﻂ ﻓﺪاﻳﻲﻫـﺎي آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن‬ ‫ﺗﺴﺨﻴﺮ ﺷﺪ و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن رﺳﻤﻴﺖ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪.‬‬ ‫در ﻛﺮدﺳﺘﺎن و در روز ﺑﻴﺴﺖ و ﺷﺸﻢ آذرﻣـﺎه ‪ 17)1324‬دﺳـﺎﻣﺒﺮ ‪(1945‬‬ ‫آﺧﺮﻳﻦ ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻗﺪرت ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﻣﻬﺎﺑﺎد ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﺮو‬ ‫رﻳﺨﺖ و اﻋﻀﺎي آن ﺧﻠﻊ ﺳﻼح ﺷﺪﻧﺪ و ﻗﺪرت ﻛﺎﻣﻼً در دﺳﺖ ﻣﺮدم ﻛﻪ ﻟﺤﻈﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻟﺤﻈﻪ ﻣﺴﻠﺢﺗﺮ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪﻫﺎ اﻳﻦ روﻳﺪاد زﻣﻴﻨﻪﺳﺎز ﺗـﺸﻜﻴﻞ‬ ‫ﺳﭙﺎه ﻣﻠﻲ ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن )ﺑﻌﺪﻫﺎ( روز‬ ‫ﺑﻴﺴﺖ و ﺷﺸﻢ آذرﻣﺎه را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان "روز ﭘﻴﺸﻤﺮگ" ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﺣﻮادث ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ در ﺷﺮف وﻗﻮع ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬از روز ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺣﺰب دﻣﻜﺮات در‬ ‫ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺠﻢ ﻣﺮدادﻣـﺎه ﺗـﺎ دوم ﺑﻬﻤـﻦﻣـﺎه ﻛـﻪ ﺟﻤﻬـﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن اﻋـﻼم‬ ‫ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻛﺮد‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ‪ 160‬روز ﻳﻌﻨﻲ ﻛﻤﺘـﺮ از ﺷـﺶ ﻣـﺎه ﻃـﻮل ﻛـﺸﻴﺪ‪ .‬در‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻛﻪ از ﻟﺤﺎط اﻗﺘـﺼﺎدي و اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻋﻘـﺐاﻓﺘـﺎده و‬ ‫ﺗﺠﺮﺑﻪي ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻣﺒﺎرزهي ﺣﺰﺑﻲ در آن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺤﺪود و ﻛﻢ ﺑﻮد‪ ،‬ﺷـﺶ ﻣـﺎه‪،‬‬ ‫ﻣﺪت ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ ﻳـﻚ ﺣـﺰب ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﺑﺘﻮاﻧـﺪ از ﻟﺤـﺎظ‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺗﺸﻜﻴﻼﺗﻲ و ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺧﻮد را ﺟﻬﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻗﺪرت‪ ،‬آﻣﺎده ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪63‬‬ ‫‪ ‬‬

‫اﻣﺎ ﺗﺤﻮﻻت ﻣﻨﺘﻈﺮ آﻣﺎدهﺷﺪن ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺑﻴﺴﺖ و ﺷـﺸﻢ‬ ‫آذرﻣﺎه ﻣﻌﻠﻮم ﺑﻮد ﻛﻪ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن در آﻳﻨﺪهاي ﻧﺰدﻳﻚ در ﻣﻬﺎﺑﺎد رﺳـﻤﺎً‬ ‫اﻋﻼم ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﺣـﺰب دﻣﻜـﺮات در ﻫﻤـﻪي ﻧـﻮاﺣﻲ‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن از ﺷﻤﺎل ﺳﻘﺰ ﺗﺎ ﻣﺎﻛﻮ اﻗﺪام ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻤﺎمي اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪهي ﺧﻮد را در ﻣﺮاﺳﻢ اﻋﻼم ﺟﻤﻬﻮري ﺑﻪ ﻣﻬﺎﺑﺎد اﻋﺰام ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬روز دوم ﺑﻬﻤﻦﻣﺎه‪ ،‬ﻳﻚ روز ﺗﺎرﻳﺨﻲ در زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻠﺖ ﻛـﺮد‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫وﻳﮋه ﻣﺮدم ﻛﺮد در ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺰاران ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه از ﺳﺮاﺳﺮ ﻛﺮدﺳﺘﺎن در‬ ‫ﺷﻬﺮ ﻣﻬﺎﺑﺎد ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ اﺳﻜﺎن آﻧﺎن ﺑـﺎ زﺣﻤـﺖ ﻣﻴـﺴﺮ ﺷـﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻨﺎزل ﻫﻤﮕﻲ ﭘ‪‬ﺮ ﺑﻮد از ﻣﻬﻤﺎن‪ 8.‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺗﻨﻬـﺎ‬ ‫ﭘﻨﺞ ﻣﺎه و ده روز ﺑﻌﺪ از ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺄﺳـﻴﺲ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺣﺰﺑـﻲ ﻗﺪرﺗﻤﻨـﺪ ﻣﺒـﺪل ﺷـﺪ و‬ ‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ادارهي ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ آﻣـﺎدﮔﻲ‬ ‫ﻻزم ﺟﻬﺖ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ رﺳﺎﻟﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪ 8 ‬دوم ﺑﻬﻤﻦﻣﺎه ‪ 1324‬روز ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺮدي ﺑﻮد و ﺑﺮف ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﺷﻬﺮ ﻣﻬﺎﺑﺎد را ﺳﻔﻴﺪﭘﻮش ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬اﻣـﺎ‬ ‫روز ﺟﺸﻦ و ﺷﺎدي و ﺧﻮﺷﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺮدم ﺷﻬﺮ از ﺑﺰرگ و ﻛﻮﭼﻚ و زن و ﻣﺮد و ﺣﺘـﻲ ﺳـﺎﻛﻨﻴﻦ‬ ‫روﺳﺘﺎﻫﺎي اﻃﺮاف ﻣﻬﺎﺑﺎد ﻧﻴﺰ در ﻣﻴﺪان ﭼﻮار ﭼﺮا و اﻃﺮاف ﺟﻤﻊ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮل ﻫﮋار ﺷـﺎﻋﺮ" ﺻـﺪ‬ ‫ﺑﻬﺎر ﻧﻮﻛﺮ اﻳﻦ زﻣﺴﺘﺎن ﺑﺎد"‪.‬‬

‫‪64‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‬

‫ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن‬

‫‪65‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪1‬ـ ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﻤﻬﻮري‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ اول ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﻤﻬـﻮري‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺮﻳﻊ ﻣﻬﻴﺎ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫وﺿﻌﻴﺖ داﺧﻠﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻛﻪ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن در آن ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ ﻳـﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪي ﻣﻬﺎﺑﺎد ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻫﺪف ﻣﻬﻴﺎ ﺑﻮد‪ .‬در واﻗـﻊ اﻳـﻦ ﻣﻨﻄﻘـﻪ‪،‬‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪاي آزاد ﺑـﻮد‪ .‬ﻗﺒـﻞ از ﺗـﺸﻜﻴﻞ ﺣـﺰب دﻣﻜـﺮات ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‪ ،‬ﻣـﺮدم‬ ‫روﺳﺘﺎﻫﺎي اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻋﻤﻼً در ﺳﻮم ﺷﻬﺮﻳﻮر ﻣﺎه ‪ 1320‬رژﻳﻢ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ را‬ ‫از ﺑﻴﻦ ﺑﺮده و اﻣﻮر روزاﻧﻪي آﻧﺎن ﺗﻮﺳﻂ رؤﺳﺎي ﻋـﺸﺎﻳﺮ‪ ،‬ﺷـﻴﻮخ و آﻏﺎﻫـﺎ‬ ‫اداره ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﺳﻮم ﺷﻬﺮﻳﻮرﻣﺎه‪ ،1320‬ﻫﺰاران ﻧﻔـﺮ از ﻣـﺮدم ﻛﺮدﺳـﺘﺎن ﻣـﺴﻠﺢ‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺮدم ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ اﻳﻦ ﻧﻮع ﻋﻤﻠﻜﺮد‪ ،‬ﻣﺮدم‬ ‫را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺳﻴﺎﺳﺖ و اﻧﻘﻼﺑﻲ ﺑﻮدن ﺳﻮق ﻣﻲداد‪ ،‬وﻟﻲ ﭼﻮن ﺟﺮﻳﺎﻧﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ‬ ‫و ﺑﺪون ﻧﻈﻢ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﺑﺮوز ﺑﺮﺧﻲ اﻋﻤﺎل و رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻏﻴـﺮ‬ ‫اﺻﻮﻟﻲ از ﺳﻮي اﻓﺮاد ﻣﺴﻠﺢ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮﺑﻲ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑـﺮاي‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺣﻮادث ﺑﻬﺎر ﺳﺎل ‪ 1321‬در اﻃﺮاف اروﻣﻴﻪ اﺷـﺎره ﻛـﺮد‪.‬‬ ‫ﻃﻮاﻳﻒ ﻛﺮد اﻃﺮاف اروﻣﻴﻪ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻧـﺎن ﻣـﺴﻠﺢ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬در ﺑﻬـﺎر ﺳـﺎل‬ ‫‪ 1321‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺮاﻛﺰ دوﻟﺘﻲ ﻣﺴﺘﻘﺮ در ژاﻧـﺪاﻣﺮي ﻳـﻮرش ﺑﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ‬ ‫‪66‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺷــﺮوع ﺑــﻪ آزار و اذﻳ ـﺖ و ﺗــﺎراج اﻣــﻮال ﻛــﺸﺎورزان آذري ﺳــﺎﻛﻦ در‬ ‫روﺳﺘﺎﻫﺎي اﻃﺮاف اروﻣﻴﻪ ﻧﻴﺰ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از اﻳﻦ اﻗﺪام‪ ،‬در ﻫﺸﺘﻢ اردﻳﺒﻬﺸﺖﻣﺎه‪ ،‬ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن اروﻣﻴﻪ را ﻣﺤﺎﺻـﺮه‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎت و اﺧﺒﺎر آن زﻣﺎن‪ ،‬ﺷﻤﺎر اﻓـﺮاد ﻣـﺴﻠﺢ در ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‬ ‫ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺮ ‪ 10‬ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﻓﺮاد ﻋـﻼوه ﺑـﺮ ﺗـﺎراج اﻣـﻮال ﻣـﺮدم‬ ‫زﺣﻤﺘﻜﺶ اﻃﺮاف اروﻣﻴﻪ‪ ،‬ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪي ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﻧﻴﺰ ﻣﻄـﺮح ﻧﻤﻮدﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت و ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي آﻧﺎن ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮارد زﻳﺮ ﺑﻮد‪:‬‬ ‫" ﻛﺮدﻫﺎ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺣﻖ آزادي ﺣﻤﻞ ﺳﻼح در اروﻣﻴﻪ و ﺷﻬﺮﻫﺎي اﻃﺮاف آن‬ ‫را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در اﺟﺮاي اﻣﻮر ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻴﺰ آزاد ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ ﻫﺰﻳﻨـﻪي‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﻣﺪرﺳﻪ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺣﻖ ﺧﻮاﻧـﺪن و‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻣﺎدري ﺑﻪ آﻧﻬﺎ داده ﺷﻮد"‪.‬‬ ‫اﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت ﺣﺎﻛﻲ از آن ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﺮﻛﺖ اﮔـﺮ ﭼـﻪ ﺑﻴـﺸﺘﺮ ﺟﻨﺒـﻪي‬ ‫ﻋﺸﻴﺮهاي داﺷﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﺗﺎ ﺣﺪي از رﻧﮓ و ﺑﻮي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد‪.‬اﻣﺎ‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ رﻫﺒﺮي و ﻫﺪاﻳﺖ اﻳﻦ ﺣﺮﻛﺖﻫﺎ در دﺳﺖ رؤﺳﺎي ﻃﻮاﻳـﻒ‬ ‫ﺑﻮد و ﺑﻨﺎ ﺑﻪ آداب و رﺳﻮم و ﻣﻨﻄﻖ راﻳﺞ در ﻣﻴـﺎن ﻃﻮاﻳـﻒ و اﻳﻨﻜـﻪ اﻳـﻦ‬ ‫ﻃﻮاﻳﻒ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﺤﺪ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﺪام از آﻧﻬـﺎ ﺟﻨـﺒﺶ را ﺑـﻪ ﺳـﻤﺘﻲ ﺳـﻮق‬ ‫ﻣﻲداد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ رؤﺳﺎي ﻋﺸﻴﺮهﻫﺎ ﺣﺘﻲ در ﻧﻮع ﺗﺎراج اﻣﻮال روﺳﺘﺎﻳﻴﺎن‬ ‫‪67‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻫﻢ اﺧﺘﻼف داﺷـﺘﻨﺪ و ﻫـﻢرأي ﻧﺒﻮدﻧـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﺣﺮﻛـﺖﻫـﺎ ﭘﻴﺎﻣـﺪﻫﺎي‬ ‫زﻳﺎﻧﺒﺎري ﺑﺮ ﻣﺮدم اروﻣﻴﻪ و ﭘﻴﺮاﻣﻮن آن در ﭘﻲ داﺷﺖ و ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺷـﻜﻞ‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﮕﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫اﻳﻦ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﺑﻌﺪ از ﻣﻴﺎﻧﺠﻴﮕﺮي ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن اﺗﺤـﺎد ﺷـﻮروي ﻣﻴـﺎن آﻧـﺎن و‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي‪ ،‬ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪي آﻧﻬﺎ ﻋﻤﻠﻲ ﺷﻮد ﺑـﻪ ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﺗﺤـﺖ‬ ‫ﺳﻠﻄﻪي ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪ و ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺻﺮهي اروﻣﻴﻪ و ﺷﻬﺮﻫﺎي اﻃﺮاف آن ﭘﺎﻳـﺎن‬ ‫دادﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪاي ﻛﻪ از ﻃﺮف ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﺑﻪ آن ﭘﺎﺳﺦ داده ﺷـﺪ‪،‬‬ ‫ﺣﻖ ﺣﻤﻞ ﺳﻼح ﺑﻪ ﺻﻮرت آزاد در اروﻣﻴﻪ و ﺷﻬﺮﻫﺎي اﻃـﺮاف ﺑـﻮد‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ‬ ‫ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي در ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‬ ‫و ﺑﻪ وﻳﮋه در روﺳﺘﺎﻫﺎ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺧﻮد را از دﺳﺖ داده ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪،‬‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن در ‪ 25‬ﻣﺮداد‪ 1324‬ﺗﺄﺳـﻴﺲ ﺷـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ اراﺋﻪي ﻳﻚ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪي ﻋﻤﻠﻲ‪ ،‬رﻫﺒﺮي اﻳـﻦ ﺟﻨـﺒﺶ را ﺑـﻪ‬ ‫دﺳﺖ ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬ﻛﻢﻛﻢ ﺣﺮﻛﺖﻫـﺎي ﭘﺮاﻛﻨـﺪه ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﺟﻨـﺒﺶ ﭘﻴﻮﺳـﺘﻨﺪ‪ .‬در‬ ‫ﺑﺨﺶ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ اﻳﺮان ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ دﻳﮕـﺮ ﻧﻴـﺰ ﻗﺪرﺗﻤﻨـﺪ ﺷـﺪه‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪9 ‬اﻳﻮاﻧﻒ ﺗﺎرﻳﺦﻧﻮﻳﺲ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻴﭻ ﺳﻨﺪ و ﻣﺪرﻛﻲ را اراﺋﻪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور ﺑﻮد ﻛـﻪ‬ ‫ﺣﺮﻛﺖ ﻫﺎي ‪ 1321‬در اﻃﺮاف اروﻣﻴﻪ از ﺳﻮي ﺟﺎﺳﻮﺳﺎن آﻟﻤﺎﻧﻲ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ)ن(‪.‬م‪.‬س اﻳﻮاﻧـﻒ‪.‬‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻮﻳﻦ اﻳﺮان‪،‬ص ‪95‬‬

‫‪68‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﻮدﻧﺪ و در واﻗﻊ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻧﻴﺮوي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣـﻲآﻣﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫وﻳﮋه ﺣﺰب ﺗﻮده ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮد در آن زﻣﺎن ﻧﻴﺮوﻫﺎي دﻣﻜﺮات و ﭼـﭗ را ﺑـﻪ‬ ‫دور ﺧﻮد ﺟﻤﻊ ﻛﻨﺪ و در ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ و ﺑﺰرگ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﺑﺎدان‪ ،‬اﺻﻔﻬﺎن و‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻤﺎﻟﻲ اﻳﺮان ﻳﻌﻨﻲ در ﮔﻴﻼن و ﻣﺎزﻧﺪران ﺑﺴﻴﺎر ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ‬ ‫و ﻗﻮي ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪10‬‬

‫ﺣﺰب ﺗﻮدهي اﻳﺮان ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﻪ ﺗﻨﻬـﺎ‬ ‫در اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در ﻛﻞ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫـﺎ و ﻧﻴﺮوﻫـﺎي دﻣﻜﺮاﺗﻴـﻚ ﺗﻮاﻧـﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‬ ‫ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي را ﻛﺴﺐ و ﺗﻮﺟﻪ ﺗﻮدهﻫﺎي ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺧـﻮد ﺟﻠـﺐ‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪10 ‬اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از اﻓﺴﺮان ارﺗﺶ اﻳﺮان را دﭼﺎر ﺳـﺮدﮔﻤﻲ ﻛـﺮده ﺑـﻮد و ﺑـﺪون آن ﻛـﻪ‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ي ﻣﺮﻛﺰي ﺣﺰب ﺗﻮده را ﻣﻄﻠﻊ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬از ﺳﻮي ﺳﺮﻫﻨﮓ آذر و ﺳﺮﮔﺮد اﺳﻜﻨﺪاﻧﻲ اﻓﺴﺮان ﺗـﻮده اي‬ ‫ﻃﺮﺣﻲ رﻳﺨﺘﻪ ﺷﺪ و در ﺷﺎﻣﮕﺎه ‪ 25‬ﻣﺮدادﻣﺎه ‪ ،1324‬ﻧُﻪ ﺳﺮﺑﺎز و ﺷﺶ اﻓﺴﺮ از ﺧُﺮاﺳﺎن ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﺎﺳـﺘﻨﺪ و‬ ‫ﺑﻪ ﻃﺮف ﮔﻨﺒﺪ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺮﻫﻨﮓ آذر ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﭘﻨﺞ اﻓﺴﺮ دﻳﮕﺮ در ﮔﺮﮔﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻠﺤـﻖ ﺷـﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ‪ 29‬ﻣﺮدادﻣﺎه ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻳﺠﺎد ﻳﻚ ﭘﺎﻳﮕﺎه ﭘﺎرﺗﻴﺰاﻧﻲ در ﻣﻴﺎن ﺗﺮﻛﻤﻦ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻃـﺮف ﮔﻨﺒـﺪ در‬ ‫ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در ﻛﻤﻴﻦ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ژاﻧﺪارﻣﺮي اﻓﺘﺎدﻧﺪ و ﺳﺮﮔﺮد اﺳﻜﻨﺪاﻧﻲ و ﺷﺶ اﻓﺴﺮ دﻳﮕـﺮ ﻛـﺸﺘﻪ و‬ ‫ﻣﺎﺑﻘﻲ ﻧﻴﺰ ﭘﺎ ﺑﻪ ﻓﺮار ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و اﻳﻦ ﻗﻴﺎم ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﻣﻮﻓﻖ ﺷﻮد‪ ،‬دﻟﻴﻞ ﺷﻜﺴﺖ ﻗﻴﺎم‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻧﺸﺪه و ﺑﺴﻴﺎر زودﺗﺮ از وﻗﺖ ﻣﻘﺮر‪ ،‬آﻏﺎز ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺣﺰب ﺗﻮده ﻛﻪ در آن زﻣـﺎن در ﻣﻴـﺎن‬ ‫ارﺗﺶ ﻧﻔﻮذ داﺷﺖ‪ ،‬از آن ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻧﻜﺮد‪.‬‬

‫‪ 69‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻔﻮذ و ﻗﺪرت ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﺗﻀﻌﻴﻒ ﺷـﺪه و ﺑـﻪ دﻟﻴـﻞ اﺳـﺘﻘﺮار‬ ‫دﻣﻜﺮاﺳﻲ در اﻳﺮان‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﻣﺮﻛـﺰي ﺑـﻪ راﺣﺘـﻲ ﻗـﺎدر ﺑـﻪ ﺳـﺮﻛﻮب و‬ ‫ﺿﺮﺑﻪزدن ﺑﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻣﻲﺗـﻮان ﮔﻔـﺖ ﻛـﻪ در آن زﻣـﺎن‬ ‫اﭘﻮزﻳﺴﻴﻮﻧﻲ دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ و ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ در ﺳﺮاﺳﺮ اﻳﺮان وﺟﻮد داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﺒﻞ از ‪ 26‬آذرﻣﺎه‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ درﺳـﺖ در ‪ 21‬آذرﻣـﺎه ‪ 12) 1334‬دﺳـﺎﻣﺒﺮ‬ ‫‪ ،(1945‬ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن در ﺗﺒﺮﻳﺰ رﺳﻤﺎً ﻗﺪرت را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ‬ ‫و ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي در آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﭘﺎﻳﺎن دﻫﺪ‪ .‬ﻛﻠﻴـﻪي‬ ‫ﭘﺎدﮔﺎنﻫﺎ و ﺳﻼح و ﻣﻬﻤﺎت ﺑﻪ دﺳﺖ ﻓـﺪاﺋﻴﺎن آذرﺑﺎﻳﺠـﺎﻧﻲ اﻓﺘـﺎده و ﺣﺘـﻲ‬ ‫ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﮔـﻴﻼن و ﻣﺎزﻧـﺪران ﻛـﻪ‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﺴﻴﺎر ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻗﺪرت ﺟﺰء‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪي روزاﻧﻪي آﻧﺎن ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻫﻢ در اﻳﺮان و ﻫﻢ در ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ ﻻزم ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳﺖ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮدم ﻓﺮاﻫﻢ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻻزم ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﺷـﻜﻞ و‬ ‫ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ اﻳﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت رﺳﻤﻲ اﻋﻼم ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫از ﻟﺤﺎظ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻫﻢ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ وﺟﻮد داﺷـﺖ‪ ،‬ﭼﻨـﺪ ﻣـﺎه ﻗﺒـﻞ از‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺒﺎرزهي ﺳﺨﺖ و دﺷﻮار ﻣﺮدم در اروﭘﺎ ﻋﻠﻴـﻪ‬

‫‪70‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻧﺎزﻳﺴﻢ آﻟﻤﺎن و ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ ﭘﻴﺮوز ﺷﺪه ﺑﻮد و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺒﺎرزهي ﻣﺘﻔﻘﻴﻦ‬ ‫و ﻣﻠﺖﻫﺎي آﺳﻴﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮد اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ژاﭘﻦ را ﺑﻪ زاﻧﻮ در آورد‪.‬‬ ‫ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دو‪‬م ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻫـﺎي دﻣﻜﺮاﺗﻴـﻚ در ﺳﺮاﺳـﺮ‬ ‫ﺟﻬﺎن روز ﺑﻪ روز در ﺣﺎل رﺷﺪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺴﻴﺎري از رژﻳﻢﻫﺎي ﻋﻘﺐﻣﺎﻧـﺪه و‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖﻫﺎي ارﺗﺠﺎﻋﻲ ﺳﺮﻛﻮب ﺷﺪه و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ در ﺑﺮﺧـﻲ از ﻛـﺸﻮرﻫﺎي‬ ‫اروﭘﺎي ﺷﺮﻗﻲ‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﻤﻬﻮري ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﻣﻬﻴﺎ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫اﻋﺘﺒﺎر و ﻧﻔﻮذ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺷﻮروري‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻴﺮوﻳـﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻴﺶ از ﻫـﺮ‬ ‫ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻧﻈﺎﻣﻲ دﻳﮕﺮي در ﺑﺮاﺑﺮ ﻳﻮرش ﻓﺎﺷﻴـﺴﻢ ﻣﻘﺎوﻣـﺖ ﻛـﺮده‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ‪ .‬اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ ﻛـﺸﻮر دﻳﮕـﺮي از ﺧـﻮد‬ ‫ﻓﺪاﻛﺎري ﻧﺸﺎن داده ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻴﺶ از ‪ 20‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ از ﻣﺮدم آن ﻛﺸﺘﻪ و ﺻﺪﻫﺎ‬ ‫و ﻫﺰاران ﺷﻬﺮ و روﺳﺘﺎﻫﺎي آن وﻳﺮان ﮔﺸﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺪون ﺷﻚ ﺑﻪ اﻳـﻦ دﻟﻴـﻞ‬ ‫ﻛﻪ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي در اﻳﻦ ﺟﻨﮓ ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﻲ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﻪ ﻧﻈـﺮ‬ ‫ﻣﻲرﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﭘﻴﺮوزي ﺑﺮ ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ‪ ،‬ﻧﻔﻮذ و اﻋﺘﺒـﺎر آن اﻓـﺰاﻳﺶ ﭘﻴـﺪا‬ ‫ﻛﻨﺪ‪ .‬اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﻳﻜﻲ از ﺣﺎﻣﻴﺎن ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﻠﺖ ﻛﺮد در ﻛﺮدﺳـﺘﺎن اﻳـﺮان‬ ‫در ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1324‬ـ ‪1945) 1325‬ـ ‪ (1946‬ﺑﻪ وﻳـﮋه‪ ،‬ﭘـﺸﺘﻴﺒﺎن ﺣـﺰب‬ ‫دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن و ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ 71‬‬ ‫‪ ‬‬

‫اﻳﻦ ﻣـﺴﺄﻟﻪ از ﻟﺤـﺎظ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ زﻣﻴﻨـﻪ را ﺟﻬـﺖ ﺗﺄﺳـﻴﺲ ﺟﻤﻬـﻮري‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن در ﻣﻬﺎﺑﺎد ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ رﺳﻤﺎً ﻗﺪرت را در دﺳﺖ ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬ ‫رواﺑﻂ ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن و رﻫﺒﺮان ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑـﺎ اﺗﺤـﺎد‬ ‫ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷﻮروي ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ دارد‪ ،‬ﭘﺲ از آن ﻛﻪ در ﺳﻮم ﺷـﻬﺮﻳﻮر ﻣـﺎه‬ ‫‪ 25) 1320‬اوت ‪ ( 1941‬رژﻳﻢ رﺿﺎﺷـﺎه ﺳـﺮﻧﮕﻮن و ارﺗـﺶ ﺳـﺮخ وارد‬ ‫اﻳﺮان ﺷﺪ و در ﺑﺨﺶﻫﺎﻳﻲ از ﺷﻤﺎل ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻣﺴﺘﻘﺮ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻣﺎت اﺗﺤﺎد‬ ‫ﺷﻮروي ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎ ﻣﺴﺄﻟﻪي ﻛﺮد روﺑﻪرو ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از ﺣﺮﻛﺖﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻴﺰش اروﻣﻴﻪ در ﺑﻬﺎر ﺳﺎل ‪ 1321‬دوﻟﺖ اﺗﺤﺎد‬ ‫ﺷﻮروري را ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻧﻤـﻮد ﻛـﻪ در ﻛﺮدﺳـﺘﺎن ﻳـﻚ اﻧﺪﻳـﺸﻪي‬ ‫ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﻣﻠﻲ وﺟﻮد دارد و ﻣﺮدم ﻛﺮدﺳﺘﺎن"ﺑﺎﻟﻘﻮه" ﻣﺒﺎرز ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤـﻴﻦ‬ ‫دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻛﻤﻴﺴﺮﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳـﻲ و اﻓـﺴﺮان ﺷـﻮروي ﻛـﻪ در ﺗﺒﺮﻳـﺰ و‬ ‫اروﻣﻴﻪ در رأس اﻣﻮر ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻢ ﻛﻢ ﻣﺘﻮﺟـﻪ ﺷـﺪﻧﺪ ﻛـﻪ ﻻزم اﺳـﺖ اﺗﺤـﺎد‬ ‫ﺷﻮروي ﺑﺎ ﻣﻠﺖ ﻛﺮد راﺑﻄﻪي ﻣﺴﺘﺤﻜﻢﺗﺮي ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑـﻪ دﻟﻴـﻞ ﻋـﺪم‬ ‫وﺟﻮد ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺳﺮان ﻋﺸﺎﻳﺮ‪ ،‬آﻏﺎﻫﺎ‬ ‫و ﺷﻴﻮخ در ﺑﻴﻦ ﺧﻮد ﺑﺮاي اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﻧﻤـﻲرﺳـﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬اﺗﺤـﺎد‬ ‫ﺷﻮروي را در اﻳﻦ ﺑﺎره دﭼﺎر ﺳﺮﮔﺮداﻧﻲ ﻛﺮده و ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺒﻮد ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﭼـﻪ‬ ‫ﻛﺴﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺬاﻛﺮه ﻛﻨﻨﺪ و ﻧﻤﺎﻳﻨﺪهي واﻗﻌﻲ ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﭼﻪ ﻛﺴﻲ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺎ‬ ‫‪72‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳـﻲ‪ ،‬اﻗﺘـﺼﺎدي و اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﺑـﺎ در ﻧﻈـﺮ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺳﻄﺢ آﮔﺎﻫﻲ و ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻃﺒﻘـﺎﺗﻲ ﺟﺎﻣﻌـﻪي ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪﮔﺎن‬ ‫اﺗﺤﺎد ﺷﻮروري ﻛﻢ ﻛﻢ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ واﻗﻊﺑﻴﻨﺎﻧﻪﺗﺮﻳﻦ و ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ راه اﻳـﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻓﺮادي ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻋﺸﻴﺮهاي و دﻳﻨﻲ و‬ ‫ﻫﻢ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ روﺷﻨﻔﻜﺮي در ﻛﺮدﺳﺘﺎن داراي اﻋﺘﺒﺎر و ﻧﻔﻮذ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑـﻮد‬ ‫ﻛﻪ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروري در آذرﻣﺎه ‪ 1320‬ﭘﺲ از اﻳﻨﻜﻪ اﻓـﺴﺮان و ﻛﻤﻴـﺴﺮﻫﺎي‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ آﻧﺎن ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎر ﺑﻪ ﻣﻬﺎﺑﺎد رﻓﺖ و آﻣﺪ ﻧﻤﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻫﻴـﺄﺗﻲ ‪ 30‬ﻧﻔـﺮه از‬ ‫رؤﺳﺎي ﺑﺮﺧﻲ ﻗﺒﺎﻳﻞ‪ ،‬ﺷﻴﻮخ و آﻏﺎﻫـﺎ و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪﮔﺎﻧﻲ از ﻃﺒﻘـﺎت‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻣﻬﺎﺑﺎد را ﺑﻪ ﺑﺎﻛﻮ دﻋﻮت ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬در رأس اﻳﻦ ﻫﻴﺄت ﻛـﻪ‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺿﻲ ﻣﺤﻤـﺪ ﻛـﻪ در‬ ‫آن زﻣﺎن ﻫﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺨﺼﻴﺖ دﻳﻨﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻫﻢ ﺑﻪﻋﻨﻮان روﺷـﻨﻔﻜﺮي‬ ‫ﺑﺎ ﻧﻔﻮذ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻓﺮاد ﻧـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪهي ﺣـﺰب‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺟﻨﺒﺶ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺘﻲ اﻓﻜﺎر و ﻋﻘﺎﻳﺪﺷﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻫـﻢ ﻣﺘﻔـﺎوت‬ ‫ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪11‬‬

‫‪ ‬‬

‫‪1‬ـ ﻫﺮﭼﻨﺪ در آن زﻣﺎن ﻣﻦ ﻳﺎزده ﺳﺎل داﺷﺘﻢ وﻟـﻲ ﻣﺜـﻞ ﺑـﺴﻴﺎري از ﻛﻮدﻛـﺎن دﻳﮕـﺮ آن دوران‪،‬‬

‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻦ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻛﺮد‪ ،‬ﭘﺪرم ﻳﻜﻲ از اﻋﻀﺎي اﻳﻦ ﻫﻴﺄت ﺑﻮد‪ .‬ﺧﻮب ﺑﻪ ﻳﺎد دارم زﻣـﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻲ ﻗﻨﺪ و ﻳﻚ اﺳﻠﺤﻪ ي ﺷﻜﺎري ﺑﺎ ﺧﻮد آورده ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﻮروي ﻫـﺎ‬

‫‪73‬‬ ‫‪ ‬‬

‫در ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ ﺳﻔﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺟﻨﺒﻪي آﺷﻨﺎﻳﻲ داﺷﺖ و ﻫﺪف اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻢ‬ ‫اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﻠﺖ ﻛﺮد را ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ و ﻫﻢ رؤﺳﺎ و رﻫﺒﺮان ﻣﻠـﺖ‬ ‫ﻛﺮد ﺟﺎﻣﻌﻪي ﺷﻮروي را از ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ و ﺑﺎ آن آﺷﻨﺎ ﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨـﺪ در‬ ‫اﺳﺎس اﻳﻦ ﺳﻔﺮ ﻧﻮﻋﻲ ﺳﻔﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻮد وﻟﻲ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت رﺳـﻤﻲ از آن ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺳﻔﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻧﺎم ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺮﻛﻴﺐ اﻋﻀﺎي اﻳﻦ ﻫﻴﺄت ﻧـﺸﺎﻧﻪي‬ ‫اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ را ﻛﻪ ﻗﺒﻼً اﺷﺎره ﻛﺮدﻳﻢ" در ﺣﻘﻴﻘـﺖ‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪاي آزاد ﺑﻮد" ﻛﻪ ﻗﺪرت در دﺳﺖ ﻫﻴﭻ ﺣﻜـﻮﻣﺘﻲ ﻧﺒـﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎرﺗﻲ‬ ‫ﻣﻬﺎﺑﺎد‪ ،‬ﺑﻮﻛﺎن‪ ،‬اﺷﻨﻮﻳﻪ و ﻧﻘﺪه را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ از ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻣﻲﺷـﻨﺎﺧﺖ‬ ‫‪ ‬‬ ‫ﻗﻨﺪ و ﺗﻔﻨﮓ و ﭼﻨﺪ ﺷﻴﺊ دﻳﮕﺮ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻫﺪﻳﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ي اﻋﻀﺎي ﻫﻴﺄت داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﻗﻨﺪ ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﺑﺎ ارزش ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻮن در اﻳﺮان ﻛﻤﻴﺎب و ﮔﺮان ﺑـﻮد‪ .‬ﻣـﻦ از اﻳـﻦ ﻛـﺎر ﺗﻌﺠـﺐ ﻣـﻲ ﻛـﺮدم‪ ،‬ﺑﺮادرﻫـﺎ و‬ ‫ﻋﻤﻮزادهﻫﺎﻳﻢ ﻛﻪ از ﻣﻦ ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺪرم ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺗﻦ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺑﺎﻛﻮ رﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﻘﻮق و‬ ‫آزادي ﻣﻠﺖ ﻛﺮد را ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻣﻦ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ از ﭘـﺪرم ﭘﺮﺳـﻴﺪم ﻛـﻪ ﺣﻘـﻮق‬ ‫ﻛﺮدﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﺠﺎ رﺳﻴﺪ؟ ﭘﺪرم ﭘﺎﺳﺦ داد ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺎش ﻛﻪ آن را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧـﻮاﻫﻴﻢ آورد‪ .‬ﭘـﺪرم ﺑـﺎ رﺷـﻴﺪ‬ ‫ﺑﻴﮓ ﻫﺮﻛﻲ ﻛﻪ وي ﻫﻢ از از اﻋﻀﺎي ﻫﻴﺄت ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮﺳﺮ ﻣﺴﺄﻟﻪ ي ﻣﻬﻤﻲ دﭼﺎر اﺧﺘﻼف ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬رﺷﻴﺪ ﺑﻴـﮓ‬ ‫ﻣﻲ ﮔﻔﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮب اﺳﺖ ﻛﻪ روس ﻫﺎ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺮدﻫﺎ ﺑﻪ ﺣﻘﻮﻗﺸﺎن ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻨﻜﻪ در آﻳﻨـﺪه‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪي ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺘﻲ ﺷﺒﻴﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪي ﺷﻮروي دﭼﺎر ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﮕـﺮان ﻛﻨﻨـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬وﻟـﻲ ﭘـﺪرم‬ ‫ﻣﻲﮔﻔﺖ در آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺷﻮرويﻫﺎ ﺷﻌﺎري دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ و ﺑـﻪ آذري ﺗﻜـﺮار ﻣـﻲﻛـﺮد‪،‬‬ ‫"اﻟﻴﻨﻪ ن ﻧﻴﺸﻠﻪ" ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎ دﺳﺘﺎن ﻛﺎر ﻛﻦ و ﺑﺎ دﻧﺪان ﺧﻮدت ﺑﺨﻮر‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻫﺮﻛﺲ ﻛﺎر ﻧﻜﻨـﺪ‪،‬‬ ‫ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻧﺎن ﺑﺨﻮرد‪.‬‬

‫‪74‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺮﻛﺰ ﺣﺮﻛﺖﻫﺎ و ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي آزادﻳﺨﻮاﻫﺎﻧﻪي ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﺗﺒـﺪﻳﻞ‬ ‫ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺨﺶ ﺟﻨﻮﺑﻲ ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮذ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و ﺑﺨﺶ ﻣﺮﻛﺰي ﻫﻢ ﻛﻪ‬ ‫ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻘﺰ و دﻳﻮاﻧﺪره ﺑﻮد ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻧﻴﺮوي ﻫﻴﭻ ﻛﺪام از ﻃﺮفﻫﺎي دﻳﮕـﺮ در‬ ‫آن وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬اﻣﺎ در واﻗﻊ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺑﻲﻃـﺮف ﻣـﺸﺨﺺ ﺷـﺪه‬ ‫ﺑﻮد و ﻫﻢﭘﻴﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ در در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ رﺳﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﻴﭻ‬ ‫ﻛﺪام از آﻧﺎن در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﺎﺻﻲ را دﻧﺒﺎل ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬در‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪي ﻣﺮﻳﻮان‪ ،‬ﺳﻘﺰ و ﺑﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪي ﺑﻲﻃﺮف در ﻣﻴﺎن ﻣﺘﺤـﺪﻳﻦ ﺑـﻮد‪،‬‬ ‫ﻗﺪرت ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﺑﻪ وﻳﮋه در روﺳﺘﺎﻫﺎ ﺗﻀﻌﻴﻒ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﻫﺮ ﻛـﺪام‬ ‫از رؤﺳﺎي ﻋﺸﺎﻳﺮ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﻮد ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ارﺗﺶ ﺳﺮخ ﭘﺲ از ﺳـﻮم ﺷـﻬﺮﻳﻮرﻣﺎه ‪ 25" 1320‬اوت ‪ " 1941‬وارد‬ ‫ﺷﻬﺮ ﺑﺎﻧﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﭘﺲ از ﺗﺨﺮﻳﺐ ﭘﺎدﮔﺎن ﺑﺎﻧﻪ و ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ اﻗﺎﻣﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﺷـﻬﺮ‬ ‫را ﺗﺮك ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻃﺮف اروﻣﻴﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ رﺷﻴﺪﺧﺎن از ﻓﺮﺻﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد و از ﻋﺮاق ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﺻﺪﻫﺎ ﺗﻦ‬ ‫را ﻣﺴﻠﺢ ﻛﺮد و در روز ﻧﻮزدﻫﻢ ﺷـﻬﺮﻳﻮر ‪) 1320‬ﺳـﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ ( 1941‬ﺷـﻬﺮ‬ ‫ﺑﺎﻧﻪ را ﺗﺼﺮف ﻛﺮد‪ .‬ﭘﺲ از ﭼﻨﺪ روز ﻧﻴﺰ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺷﻬﺮ ﺳﻘﺰ را ﺑـﻪ ﺗـﺼﺮف‬ ‫ﺧﻮد درآورد و در روز ﺳﻮم آﺑﺎنﻣﺎه )‪ 25‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ( ﺳﺮدﺷﺖ را ﻫﻢ ﺗـﺼﺮف‬ ‫ﻧﻤﻮد و ﺗﻼش ﻛﺮد ﺗﺎ ﻣﺮﻳﻮان را ﻧﻴﺰ ﺗﺼﺮف ﻛﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻣﻮﻓﻖ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﺗـﺎ ﭘـﺎﻳﻴﺰ‬ ‫‪75‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪ 1323‬ﻣﺤﻤﺪ رﺷﻴﺪﺧﺎن در ﻣﻨﻄﻘﻪي ﺑﺎﻧﻪ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﻣـﻲﻛـﺮد‪ .‬در‬ ‫اواﻳﻞ آﺑﺎنﻣﺎه ﺳﺎل ‪) 1323‬اواﺧﺮ ﺳـﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ (1949‬دوﻟـﺖ اﻳـﺮان ﺗـﺼﻴﻢ‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ ﻟﺸﻜﺮي را ﺑﻪ ﺑﺎﻧﻪ اﻋـﺰام ﻛﻨـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﻟـﺸﻜﺮ در "ﮔﺮدﻧـﻪ ي ﺧـﺎن"‬ ‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺤﻤﺪرﺷﻴﺪﺧﺎن را در ﻫﻢ ﺷﻜﺴﺖ و ﻣﺤﻤـﺪ رﺷـﻴﺪ ﺧـﺎن ﺑﺎﻧـﻪ را‬ ‫ﺗﺮك ﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻗﺒﻞ از ﺧﺮوج‪ ،‬در روز ﻫﺸﺘﻢ آﺑﺎنﻣﺎه )‪ 30‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ( ﺑﺎﻧـﻪ را‬ ‫ﺑﻪ آﺗﺶ ﻛﺸﻴﺪ‪.‬‬

‫‪12‬‬

‫ﻫﻴﺄت اﻋﺰاﻣﻲ ﺑﻪ ﺑﺎﻛﻮ ﺑﺎ ﺑﺎﻗﺮوف‪ ،‬دﺑﻴـﺮ ﻛـﻞ وﻗـﺖ ﺣـﺰب ﻛﻤﻮﻧﻴـﺴﺖ‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﺑﺎﻗﺮوف ﺗﻨﻬﺎ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان دﺑﻴـﺮ ﻛـﻞ ﺣـﺰب‬ ‫ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻧﻜـﺮد‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ در ﺳﻴـﺴﺘﻢ دوﻟـﺖ ﺷـﻮروي‬ ‫ﻣﺮدي ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻔﻮذ ﺑﻮد و ﺑﺎ اﺧﺘﻴﺎر و ﻗﺪرﺗﻲ ﻛﺎﻣﻞ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ .‬در اﻳـﻦ‬ ‫ﺳﻔﺮ ﺑﺎﻗﺮوف از ﺳﻮي اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﺑﺎ ﻫﻴﺄت اﻋﺰاﻣﻲ ﺻﺤﺒﺖ و ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﺮد‬ ‫و ﺑﻪ آﻧﺎن اﻋﻼم ﻛﺮد ﻛﻪ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي آﻣﺎده اﺳﺖ از ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠـﺖ ﻛـﺮد و‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪12 ‬در ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ رﺷﻴﺪ ﺧﺎن ﺑﻪ ﻣﻬﺎﺑﺎد رﻓﺖ و ﻳﻜﻲ از ﭼﻬﺎر اﻓﺴﺮي ﺑﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ درﺟﻪي ژﻧﺮاﻟﻲ ﻧﺎﺋﻞ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻣـﺎت اﻧﮕﻠـﻴﺲ در ﻋـﺮاق ﻫـﻢ در ارﺗﺒـﺎط‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ‪ ،‬ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن را ﺗﺮك ﻛﺮد و ﺑﻪ ﺳﻮي ﻋـﺮاق رﻓـﺖ و‬ ‫ﺳــﭙﺲ ﺑــﻪ وي اﺟــﺎزه داده ﺷــﺪ ﻛــﻪ ﺑــﻪ ﻣﻨﻄﻘــﻪ ي "ﺷــﻠﻴﺮ" ﺑــﺎزﮔﺮدد و ﺳــﺮاﻧﺠﺎم در ﺳــﺎل ‪1353‬‬ ‫درﮔﺬﺷﺖ‪).‬ن(‬

‫‪76‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺗﺸﻜﻴﻞ دوﻟﺖ ﻣﻠﻲ در ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ‪ ،‬ﺻـﺒﺮ و‬ ‫ﺣﻮﺻﻠﻪ و اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﻫﻤﻪ ﻗﺎﺿﻲ ﻣﺤﻤـﺪ‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ را ﻋﻨﻮان ﻛﺮده و ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺮدﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻫﻤـﻪي ﻣﻠـﺖﻫـﺎي‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺣﻖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮد را دارﻧﺪ و از اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ‬ ‫ﻃﻮر ﺟﺪي از ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﺖ ﻛﺮد در اﻳﺮان ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻋﻀﺎي ﻫﻴﺄت ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﺧﻮﺷﺤﺎل و ﺧﺮﺳﻨﺪ ﺑﻪ ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺎزﮔـﺸﺘﻨﺪ و ﺑـﺴﻴﺎر اﻣﻴـﺪوار ﺑﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﻓﺮﺻﺘﻲ ﺑﺮاي ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪه و اﻳﻦ اﻣﻜﺎن ﻓـﺮاﻫﻢ ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﻛﺮدﻫﺎ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﺧﻮد دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ اﻳﻦ ﺳﻔﺮ رﺳﻤﻲ ﻧﺒـﻮد‪ .‬ﺑـﺮاي اﻳﻨﻜـﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﻫﻴﺄت از ﺳﻮي ﻳﻚ ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻳﺎ ارﮔﺎن دوﻟﺘﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﭘــﺲ از ﺗــﺸﻜﻴﻞ ﺣــﺰب دﻣﻜــﺮات ﻛﺮدﺳــﺘﺎن‪ ،‬در اواﻳــﻞ ﺷــﻬﺮﻳﻮرﻣﺎه‬ ‫‪،1324‬ﻗﺎﺿﻲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﺗﺒﺮﻳﺰ رﻓـﺖ و در ﻣﺮاﺳـﻢ ﺟـﺸﻦ ﺗـﺸﻜﻴﻞ ﻓﺮﻗـﻪي‬ ‫دﻣﻜﺮات آذرﺑﺎﻳﺠﺎن در دوازدﻫﻢ ﺷﻬﺮﻳﻮر ﻣﺎه ‪) 1324‬ﺳﻮم ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪(1945‬‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﻛﺮد‪ .‬ﭘﺲ از اﻳﻦ ﺟﺸﻦ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺗﻦ دﻳﮕـﺮ ﺑـﺮاي ﺑـﺎر دوم ﺑـﻪ‬ ‫ﺑﺎﻛﻮ دﻋﻮت ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﻔﺮ ﻳﻚ ﺳﻔﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬ ‫دﻟﻴﻞ ﻛﻪ ﻗﺎﺿﻲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﻫﺒﺮ ﺣﺰب دﻣﻜﺮات و اﻋﻀﺎي دﻳﮕﺮ ﻫﻴﺄت‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻋﻀﺎي رﻫﺒﺮي ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﺑﻪ ﺑﺎﻛﻮ رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪،‬‬ ‫اﻳﻦ ﺑﺎر ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي ﺧﻮد را ﻓﺮﻣﻮﻟﻪ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﻮاﺳﺘﻪي آﻧﻬﺎ از اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي‬ ‫‪77‬‬ ‫‪ ‬‬

‫اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ از ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺗﺄﺳﻴﺲ آن ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺣﻤﺎﻳـﺖ‬ ‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺳﭙﺎه ﻣﻠﻲ و ﻧﻴﺮوي ﻣﺴﻠﺢ ﺧﻮد را‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺎن ﻛﻤﻚ ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬اﺳﻠﺤﻪ و ﻣﻬﻤـﺎت ﻧﻈـﺎﻣﻲ از اﺗﺤـﺎد‬ ‫ﺷﻮروي ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎر ﻧﻴﺰ ﻫﻴﺄت ﺑﺎ ﺑﺎﻗﺮوف وارد ﻣﺬاﻛﺮه و ﮔﻔﺘﮕـﻮ ﺷـﺪ و‬ ‫ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻞ ﺑﺎﻗﺮوف ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻔﺮ ﻗﺒﻠﻲ رﺿﺎﻳﺖﺑﺨﺶﺗﺮ ﺑـﻮد و از ﺳـﻮي‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷﻮروي ﻗﻮل ﻣـﺴﺎﻋﺪ ﻣﺒﻨـﻲ ﺑـﺮ ارﺳـﺎل اﺳـﻠﺤﻪ و‬ ‫ﻣﻬﻤﺎت ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﺮدﺳﺘﺎن داده ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس آﻧﭽﻪ ﻛـﻪ ﻣـﺸﺨﺺ اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫ﺣﺪود ‪ 10‬ﻫﺰار ﻗﺒﻀﻪ ﺗﻔﻨﮓ ﺑﺮﻧﻮ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﺳﻼحﻫﺎي ﺳﺒﻚ و اﺳﺎﺳﻲ آن‬ ‫دوران ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﺎ ﻗﺒﻞ از ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن در ﺑـﻴﻦ ﻣـﺮدم‬ ‫ﭘﺨﺶ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﻳﺎ ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺟﻤﻬـﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن داده ﺷـﺪ‪ .‬ﻫـﺮ ﭼﻨـﺪ‬ ‫ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻮاﻓﻘﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ﺑﺎﻗﺮوف و ﻫﻴﺄت ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن ﺷـﺪه ﺑـﻮد‪،‬‬ ‫ﻗﺮار ﺑﻮد ﺳﻼحﻫﺎي ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻧﻈﻴﺮ ﺗﻴﺮﺑﺎر ﺳﺒﻚ و ﺳـﻨﮕﻴﻦ و ﺗـﻮپ ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن داده ﺷﻮد‪ ،‬وﻟﻲ در ﻋﻤﻞ‪ ،‬اﻳـﻦ ﺳـﻼحﻫـﺎي ﺳـﻨﮕﻴﻦ ﺑـﻪ‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن داده ﻧﺸﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﻗﻮل ﻛﻤﻚﻫﺎي ﻣـﺎﻟﻲ‬ ‫داده ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﻤﻚ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن داده‬ ‫ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ در ﻫﻴﭻ ﺳﻨﺪ ﻳﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ ي ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪه اي از آن‬ ‫زﻣﺎن‪ ،‬ﺳﺨﻨﻲ از درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻤﻚ ﻣﺎﻟﻲ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻗﺮار ﺑﻮد ﺑﺮﺧﻲ از‬ ‫‪78‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺟﻮاﻧﺎن ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺮاي آﻣﻮزش ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﻪ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷـﻮﻧﺪ ﺗـﺎ‬ ‫در آﻳﻨﺪه ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺳﭙﺎه ﻣﻠﻲ ﻛﺮدﺳﺘﺎن را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ اﻳـﻦ‬ ‫وﻋﺪه ﻫﻢ ﻋﻤﻠﻲ ﻧﺸﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ‪ 60‬ﺗﻦ از ﺟﻮاﻧﺎن ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑـﺮاي آﻣـﻮزش ﺑـﻪ‬ ‫ﺷﻮروي ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﺗﻮاﻓﻘﺎت ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻴﺎن ﻫﻴـﺄت‬ ‫و اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي‪ ،‬اﻳﺠﺎد ﻳﻚ ﭼﺎﭘﺨﺎﻧﻪ در ﻣﻬﺎﺑﺎد و ﭼـﺎپ و ﻧـﺸﺮ روزﻧﺎﻣـﻪ‪،‬‬ ‫ﻣﺠﻠﻪ و ﻛﺘﺎب ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ وﻋﺪه ﻋﻤﻠﻲ ﺷـﺪ و ﻳـﻚ دﺳـﺘﮕﺎه ﭼـﺎپ از اﺗﺤـﺎد‬ ‫ﺷﻮروي ﺑﻪ ﻣﻬﺎﺑﺎد ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪ و در آﻧﺠﺎ راهاﻧﺪازي ﮔﺮدﻳﺪ و ﺗﻤﺎم ﻧﺸﺮﻳﺎت‬ ‫ﺣﺰﺑﻲ و ﻛﺘﺎبﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ در دوران ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن ﻣﻨﺘـﺸﺮ ﺷـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﭼﺎپ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺣﺰب دﻣﻜﺮات از ﻳﻚ ﻃﺮف از ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣـﺮدم‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن و ﻧﻴﺮوﻫﺎي دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ در ﺑﺨﺶﻫﺎي دﻳﮕﺮ اﻳﺮان ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد و‬ ‫از ﻃﺮﻓﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ و وﻋﺪهي ﻛﻤﻚ ﻣـﺎﻟﻲ اﺗﺤـﺎد‬ ‫ﺷﻮروي را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪13‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪ 13 ‬در اﻳﻦ ﺳﻔﺮ ﮔﻔﺘﮕﻮﻳﻲ ﺑﻴﻦ ﺑﺎﻗﺮوف و ﻗﺎﺿﻲ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺄﻣﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺑـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم‬ ‫ﻧﻮﺷﻴﺪن ﭼﺎي ﺻﺤﺒﺖ از ﻛﻤﻚ ﻣﺎﻟﻲ ﺷﻮروي ﺑﻪ دوﻟﺖ آﻳﻨﺪهي ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺷﺪ‪ .‬ﻗﺎﺿﻲ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺎﺟﺮاﻳﻲ را‬ ‫ﺑﺮاي ﺑﺎﻗﺮوف ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪" :‬ارﺑﺎب روﺳﺘﺎﻳﻲ ﻳﻚ ﺗﺎزي را ﺑﻪ ﻣﺮد ﻓﻘﻴـﺮي ﺑﺨـﺸﻴﺪ‪ .‬ﺻـﺒﺢ آن‬ ‫روز ﻣﺮد روﺳﺘﺎﻧﺸﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﺰد آﻏﺎ )ارﺑﺎب روﺳﺘﺎ ( رﻓﺖ و از اﻳﺸﺎن ﺳﭙﺎﺳـﮕﺰاري ﻛـﺮد‪ .‬ﺑـﺰرگ روﺳـﺘﺎ‬ ‫ﻣﺘﻌﺠﺐ ﺷﺪ و از ﻣﺮد روﺳﺘﺎﻧﺸﻴﻦ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺳﭙﺎس و ﻗﺪرداﻧﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺨﺸﻴﺪن ﻳـﻚ ﺗـﺎزي‬ ‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎﺳﺖ؟ ﻣﺮد روﺳﺘﺎﻧﺸﻴﻦ در ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﻛﻪ ﺗﺎزي را ﺑﻪ ﻣﻦ دادهاي‪ ،‬ﺑﺪون ﺷﻚ اﺳـﺒﻲ را ﻫـﻢ‬

‫‪79‬‬ ‫‪ ‬‬

‫در آن زﻣﺎن ﺷﺮاﻳﻂ داﺧﻠﻲ و ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﺮاي اﻋـﻼم ﻣﻮﺟﻮدﻳـﺖ ﺟﻤﻬـﻮري‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴـﻞ‪ ،‬در روز دوم ﺑﻬﻤـﻦ ﻣـﺎه ‪22) 1324‬‬ ‫ژاﻧﻮﻳﻪ‪ (1946‬در ﻣﻴﺪان "ﭼﻮارﭼﺮا"ي ﺷﻬﺮ ﻣﻬﺎﺑﺎد در ﮔﺮدﻫﻤـﺎﻳﻲ وﺳـﻴﻌﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﺮدﺳﺘﺎن در آن ﺷﺮﻛﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻤﻬﻮري‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻋﻼم ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻛﺮد و ﻗﺎﺿﻲ ﻣﺤﻤﺪ ﻛﻪ رﻫﺒـﺮ ﺣـﺰب دﻣﻜـﺮات‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر اﻧﺘﺨﺎب ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﮔﺮدﻫﻤـﺎﻳﻲ‬ ‫ﺑﺰرگ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻮا ﻗﺎﺿـﻲ ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻪ اﻳـﺮاد ﺳـﺨﻨﺮاﻧﻲ ﭘﺮداﺧـﺖ و ﻃـﺮحﻫـﺎ و‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي آﻳﻨﺪهي ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن را اﻋﻼم ﻛﺮد ﻛﻪ در اﺳـﺎس‪ ،‬ﻫﻤـﺎن‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪14‬‬

‫‪ ‬‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﻮاﻫﻲ داد ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﺑﻪ ﺷﻜﺎر ﺑﺮوم و زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺳﺐ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺨـﺸﻴﺪي‪ ،‬ﻏـﺬاي اﺳـﺐ را ﻫـﻢ‬ ‫ﺧﻮاﻫﻲ داد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺎ و ﻣﻜﺎن ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﻦ و ﻫﻢ ﺑﻪ اﺳﺐ ﺧﻮاﻫﻴـﺪ داد آن زﻣـﺎن‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ از ﺷﻤﺎ راﺿﻲ ﺧﻮاﻫﻢ ﺷـﺪ"‪).‬ﺟﻤﻬـﻮري ﻣﻬﺎﺑـﺎد‪ ،‬ل ‪ (450 ،‬ﻣﻨﻈـﻮر ﭘﻴـﺸﻮا‬ ‫ﻗﺎﺿﻲ ﻣﺤﻤﺪ از ﻧﻘﻞ اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻮد و ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻜﻞ از ﻫﻤﺎن آﻏﺎز ﺑﺎﻗﺮوف را ﻣﺘﻮﺟﻪ‬ ‫ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻗﺮار اﺳﺖ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي از ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ وﻋﺪهي ﻛﻤـﻚ‬ ‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﻠﻲ ﺑﺎﺷﺪ در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﺑﺎ ﻗﻮل و ﻗﺮار و وﻋﺪه و وﻋﻴﺪ ﻛﺎري از ﭘﻴﺶ ﻧﺨﻮاﻫﺪ رﻓﺖ‬ ‫و ﻛﺮدﻫﺎ ﻫﻢ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ وﻋﺪه و وﻋﻴﺪ ﺑﺪون ﻋﻤﻞ اﺗﻜﺎ ﻛﻨﻨﺪ‪).‬ن(‬ ‫‪ 14 ‬در اﻳﻦ ﮔﺮدﻫﻤﺎﻳﻲ "زﻳﺮو ﺑﻬﺎدري" ‪" ،‬ﺳﻴﺪ ﻋﺒﺪاﷲ ﮔﻴﻼﻧﻲ" را ﻣﻮرد ﺣﻤﻠـﻪ ﻗـﺮار داد و وي را ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻤﻜﺎري و داﺷﺘﻦ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ اﻳﺮان ﻣﺘﻬﻢ ﻛﺮد ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺳـﺨﻨﺎن "زﻳـﺮو" در روز‬ ‫ﻳﺎزدﻫﻢ اﺳﻔﻨﺪﻣﺎه ‪ 1324‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ او‪‬ل ﻣﺎرس ‪ 1946‬در ﺷـﻤﺎره ي ‪ 21‬روزﻧﺎﻣـﻪي ﻛﻮردﺳـﺘﺎن ﭼـﺎپ و‬

‫‪80‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺳﭙﺲ ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ي وزﻳﺮان ﺑﻪ رﻳﺎﺳﺖ "ﺣﺎﺟﻲ ﺑﺎﺑﺎ ﺷﻴﺦ" ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ‪ 13‬وزﻳـﺮ‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از آﻧﺎن از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻣﻬﺎﺑﺎد ﻳـﺎ‬ ‫از ارﺑﺎﺑﺎن و ﻣﺎﻟﻜﺎن ﺑﺰرگ ﺑﻮدﻧﺪف ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪ‪ .‬اﺳﺎﻣﻲ وزﻳﺮان ﻛﻪ در روز‬ ‫‪ 22‬ﺑﻬﻤﻦ ﻣﺎه در روزﻧﺎﻣﻪي ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‪ :‬ﺣﺎﺟﻲ ﺑﺎﺑﺎ ﺷﻴﺦ‬ ‫‪ 2‬ـ وزﻳﺮ ﺟﻨﮓ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﺳﻴﻒ ﻗﺎﺿﻲ‬ ‫‪ 3‬ــ وزﻳﺮ داﺧﻠﻪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪاﻣﻴﻦ ﻣﻌﻴﻨﻲ‬ ‫‪ 4‬ـ وزﻳﺮ ﺑﻬﺪاﺷﺖ و ﺳﻼﻣﺖ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ اﻳﻮﺑﻴﺎن‬ ‫‪ 5‬ـ وزﻳﺮ ﻣﺸﺎور‪ :‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن اﻳﻠﺨﺎﻧﻲ زاده‬ ‫‪ 6‬ـ وزﻳﺮ راه و ﺗﺮاﺑﺮي‪ :‬اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ اﻳﻠﺨﺎﻧﻲ زاده‬ ‫‪ 7‬ـ وزﻳﺮ اﻗﺘﺼﺎد‪ :‬اﺣﻤﺪ اﻟﻬﻲ‬ ‫‪ 8‬ـ وزﻳﺮ ﭘﺴﺖ و ﺗﻠﮕﺮاف‪ :‬ﻛﺮﻳﻢ اﺣﻤﺪي‬ ‫‪ ‬‬ ‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪.‬اﺣﺘﻤﺎل دارد "زﻳﺮو" ﺑﺮاي ﺟﻠﺐ رﺿﺎﻳﺖ ﺷﻮروي اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن را ﻋﻨﻮان ﻛﺮده ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﭼـﻮن‬ ‫در آن وﻗﺖ ﺳﻴﺪ ﻋﺒﺪاﷲ ﮔﻴﻼﻧﻲ را ﺑﻪ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﺑﻪ ﻫﺮ دﻟﻴـﻞ ﻛـﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻴﺪان ﭼﻮارﭼﺮا در روز دوم ﺑﻬﻤﻦ ﻣﺎه ‪ 1324‬روز ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑـﺮاي‬ ‫ﺑﺤﺚ و ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻮدن اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﺒﻮد‪).‬ن(‬

‫‪ 81‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪ 9‬ـ وزﻳﺮ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ‪ :‬ﻣﺼﻄﻔﻲ داودي‬ ‫‪ 10‬ـ وزﻳﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ :‬ﻣﻨﺎف ﻛﺮﻳﻤﻲ‬ ‫‪ 11‬ـ وزﻳﺮ ﻛﺸﺎورزي‪ :‬ﻣﺤﻤﻮد وﻟﻲ زاده‬ ‫‪ 12‬ـ وزﻳﺮ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت‪ :‬ﺻﺪﻳﻖ ﺣﻴﺪري‬ ‫‪ 13‬ـ وزﻳﺮ ﻛﺎر‪ :‬ﺧﻠﻴﻞ ﺧﺴﺮوي‬

‫‪١٥‬‬

‫ﻳﻜﻲ از ﺣﺮﻛﺎت ﻧﻤﺎدﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر در روز ﺑﻴﺴﺖ و ﺷﺸﻢ آذرﻣﺎه‬ ‫)‪ 17‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ (1945‬اﺗﻔﺎق اﻓﺘـﺎد و روز دوم ﺑﻬﻤـﻦ ﻣـﺎه ) ‪ 22‬ژاﻧﻮﻳـﻪ ي‬ ‫‪ (1946‬در ﻣﻬﺎﺑﺎد ﺣﺎﻟﺖ رﺳﻤﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد و ﺳﭙﺲ در ﺷﻬﺮﻫﺎ و روﺳـﺘﺎﻫﺎي‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺗﻜﺮار ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻦ ﭘﺮﭼﻢ ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺮﭼﻢ ﻛﺮدﺳﺘﺎن‬ ‫ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻪ رﻧﮓ ﺑﻮد‪ :‬رﻧﮓ ﺳﺮخ در ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﺳﻔﻴﺪ در وﺳﻂ و ﺳﺒﺰ در ﭘﺎﻳﻴﻦ‪.‬‬ ‫آرم ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن در وﺳﻂ ﭘﺮﭼﻢ ﺑﻮد ﻛﻪ از ﻳﻚ ﻣﺪاد در ﻣﻴـﺎن دو‬ ‫ﺷﺎﺧﻪ ي ﮔﻨﺪم ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﻠﻢ ﻧﺸﺎﻧﻪي ارج ﻧﻬﺎدن ﺣـﺰب دﻣﻜـﺮات و‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﻋﻠﻢ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻮد و ﮔﻞ ﮔﻨﺪم ﻫﻢ ﻧﺸﺎﻧﻪي ﺗﻮﻟﻴـﺪ و‬ ‫ﻛﺎر ﺑﻮد‪ .‬ﺧﻮرﺷﻴﺪي ﻫﻢ از ﺑﺎﻻي آرم ﻃﻠﻮع ﻛﺮده ﻛﻪ ﺳﻤﺒﻞ آزادي ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ 15 ‬در ﺑﻌﻀﻲ از ﺟﺎﻫﺎ ﻧﺎم ﻣﻼ ﺣﺴﻴﻦ ﻣﺠﺪي ﻫﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وزﻳﺮ دادﮔﺴﺘﺮي ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪82‬‬ ‫‪ ‬‬

‫از دو‪‬م ﺑﻬﻤﻦ ﻣﺎه‪ ،‬ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻦ ﭘﺮﭼﻢ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﺮدﺳـﺘﺎن ﺑـﻪ ﻋﺎﻣـﻞ‬ ‫ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﮔـﺴﺘﺮدهاي ﺑـﺮاي ﺟﻠـﺐ ﺣﻤﺎﻳـﺖ اﻗـﺸﺎر ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﻣـﺮدم‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن از ﺣﺰب دﻣﻜﺮات و ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑـﻮد ﻛـﻪ‬ ‫در ﺷﻬﺮﻫﺎ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ روﺳﺘﺎﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻛﻪ ﺟﻤﻬـﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن در آﻧﺠـﺎ‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﺮﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺮاﺳﻢ ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻦ ﭘﺮﭼﻢ ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺮﮔﺰار ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫اﻋﻀﺎي ﺣﺰب دﻣﻜﺮات از ﻣﻬﺎﺑﺎد ﺑﻪ روﺳﺘﺎﻫﺎ و ﺷـﻬﺮﻫﺎي اﻃـﺮاف رﻓﺘـﻪ‪،‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي ﺣﺰب دﻣﻜـﺮات و ﺟﻤﻬـﻮري‬ ‫‪16‬‬

‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن را ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺧﻮاﻫﺎن ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﺮدم ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺲ از ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺳﺮود رﺳﻤﻲ ﺑﺮاي ﺣﺰب و ﺟﻤﻬﻮري‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪ ﻛﻪ آن ﻫﻢ ﺳﺮود ﻣﺸﻬﻮر "اي رﻗﻴـﺐ" ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﻫـﻢ‬ ‫اﻛﻨﻮن ﻧﻴﺰ ﺳﺮود رﺳﻤﻲ ﺣﺰب ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻧﺘﺨﺎب اﻳﻦ ﺳﺮود ﺑﺮاي ﺣـﺰب ﺑـﻪ‬ ‫ﺻﻮرت اﺗﻔﺎﻗﻲ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻲﺗـﻮان ﮔﻔـﺖ ﺑﻌـﺪ از ﭼﻨـﺪ ﻗـﺮن ﻣﻠـﺖ ﻛـﺮد‬ ‫ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻣﻠﻲ ﺧﻮد را ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﻮده و ﺣﻜﻮﻣﺖ را در دﺳﺖ ﮔﻴـﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﻻزم ﻣﻲﻧﻤﻮد و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در اﻳﻦ ﺳﺮود ﻧﻴﺰ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ "اي‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪16 ‬روز ﺷﺸﻢ ﺑﻬﻤﻦ ﻣﺎه‪ ،‬ﻛﻠﻴﻤﻲﻫﺎي ﺷﻬﺮ ﻣﻬﺎﺑﺎد ﺑﺎ ﺑﺮﮔﺰاري ﻳﻚ ﺟﺸﻦ ﺑﺎ ﺷﻜﻮه‪ ،‬از ﺗـﺸﻜﻴﻞ ﺟﻤﻬـﻮري‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪83‬‬ ‫‪ ‬‬

‫رﻗﻴﺐ ﺑﺪان ﻛﻪ ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﻫﻤﭽﻨﺎن ﭘﺎﺑﺮﺟﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻣﻠﺖ‬ ‫ﻛﺮد از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺮد زﻧﺪه اﺳﺖ"‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﺻﺪﻫﺎ ﺳﺎل‪ ،‬دوم ﺑﻬﻤﻦﻣﺎه ﻧﺸﺎﻧﻪي اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ دﺷﻤﻨﺎن ﻣﻠﺖ ﻛـﺮد‬ ‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ اﻳﻦ ﻣﻠﺖ را ﺑﻪ زاﻧﻮ درآورده و از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ﻇﻠـﻢ و‬ ‫ﺳﺘﻢ ﺑﻲﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﻣﻠﺖ ﻛﺮد روا داﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ و ﻫﻤـﻮاره‬ ‫ﻛﻮﺷﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﺗﺤﺎد و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻴﺎن آﺣﺎد ﻣﻠﺖ ﻛﺮد را از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮﻧـﺪ‪،‬‬ ‫وﻟﻲ ﻣﻮﻓﻖ ﻧﺸﺪﻧﺪ و ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻣﻠﺖ ﻛﺮد را از ﺑﻴﻦ ﺑﺮده ﻳﺎ آﺳﻴﻤﻴﻠﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ و ﻧﻤﺎدﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻓﺮﻳﺎد ﺑﺮآورده و ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻠﺖ‬ ‫ﻛﺮد ﻫﻤﭽﻨﺎن زﻧﺪه و ﭘﺎﺑﺮﺟﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 2‬ـ دﺳﺘﺎوردﻫﺎ و ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن‬ ‫دوران ﺣﻴﺎت ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ‪ 11‬ﻣﺎه ﺑﻮد و اﮔﺮ دﻗﻴﻖﺗﺮ ﮔﻔﺘـﻪ ﺷـﻮد‪،‬‬ ‫ﻣﺪت ﻋﻤﺮ آن ‪ 330‬روز ﺑﻮد‪ .‬ﺳﻴﺼﺪ و ﺳـﻲ روز در ﻃـﻮل ﺗـﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻣـﺪت‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﺑﻮد و ﻫﻴﭻ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ اي در ﻣﺪت ‪ 11‬ﻣﺎه‪ ،‬ﻓﺮﺻﺖ اﻳـﻦ‬ ‫را ﻧﺪارد ﻛﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪي ﺧﻮد ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻤﻲ از آن را اﺟﺮا ﻛﻨﺪ‪ .‬وﻟـﻲ ﺑـﺎ‬ ‫اﻓﺘﺨﺎر ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ دﺳﺘﺎوردﻫﺎ و ﻋﻤﻠﻜﺮدﻫﺎي ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن در‬ ‫ﻃﻮل ‪ 11‬ﻣﺎه ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ و ﺗـﺎرﻳﺨﻲ ﺑـﻮد‪ .‬ﺑـﺴﻴﺎري از اﻳـﻦ دﺳـﺘﺎوردﻫﺎ از‬ ‫‪84‬‬ ‫‪ ‬‬

‫آرزوﻫﺎي دﻳﺮﻳﻨﻪي ﻣﺮدم ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑـﺎر در ﻃـﻲ دوران‬ ‫ﺣﻴﺎت ﻣﻠﺖ ﻛﺮد‪ ،‬ﺟﺎﻣﻪي ﻋﻤﻞ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺑﻮد‪ .‬زﺑﺎن ﻛـﺮدي ﺗﺒـﺪﻳﻞ ﺑـﻪ زﺑـﺎن‬ ‫رﺳﻤﻲ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و ﻣﺠﻼت ﺑﺴﻴﺎري ﺑﻪ زﺑﺎن ﻛﺮدي ﭼﺎپ و ﻣﻨﺘـﺸﺮ‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎره ي ﻧﺨﺴﺖ روزﻧﺎﻣﻪ ي "ﻛﻮردﺳﺘﺎن" ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻛﻨﻨﺪه ي دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي‬ ‫ﺣﺰب دﻣﻜﺮات‪ ،‬در روز ‪ 30‬ﺑﻬﻤﻦ ﻣﺎه ‪ 10" 1324‬ژاﻧﻮﻳﻪ ي ‪ "1946‬ﭼﺎپ‬ ‫ﺷﺪ ﻛـﻪ ﺟﻤﻌـﺎً ‪ 113‬ﺷـﻤﺎره از اﻳـﻦ روزﻧﺎﻣـﻪ ﺑـﻪ ﭼـﺎپ رﺳـﻴﺪ‪ .‬ﻣﺠﻠـﻪ ي‬ ‫"ﻛﻮردﺳﺘﺎن "ﻣﺠﻠﻪاي ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ادﺑـﻲ و ﻋﻤـﻮﻣﻲ ﺑـﻮد‪ ".‬ﻫـﺎواري ﻛـﻮرد"‬ ‫ﻣﺠﻠﻪاي ﺳﻴﺎﺳـﻲ و "ﻫـﺎواري ﻧﻴـﺸﺘﻤﺎن" ﻛـﻪ ارﮔـﺎن اﺗﺤﺎدﻳـﻪي ﺟﻮاﻧـﺎن‬ ‫دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣﺠﻠـﻪ اي ﺳﻴﺎﺳـﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ‬ ‫ﻣﻲ ﻛﺮد‪" .‬ﻫﻼﻟﻪ" ﻛﻪ ﻣﺠﻠﻪاي ادﺑـﻲ ﺑـﻮد در ﺑﻮﻛـﺎن ﺑـﻪ ﭼـﺎپ ﻣـﻲ رﺳـﻴﺪ‪.‬‬ ‫"ﮔﺮوﮔﺎﻟﻲ ﻣﻨﺪاﻻﻧﻲ ﻛﻮرد" ﻧﻴﺰ از ﺳﻮي ﻛﺎرﻣﻨﺪان ﭼﺎﭘﺨﺎﻧـﻪ ي ﻛﻮردﺳـﺘﺎن‬ ‫در ﻣﻬﺎﺑﺎد ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻲ ﺷﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در اواﺧﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺟﻤﻬـﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‬ ‫ﺗﻌﺪادي ﻛﺘﺎب درﺳﻲ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻛﺮدي ﺑـﺮاي ﺗـﺪرﻳﺲ در ﻣـﺪارس ﭼـﺎپ و‬ ‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﺟﺮأت ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺗـﻼش ‪ 11‬ﻣﺎﻫـﻪ ي ﺟﻤﻬـﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن در‬ ‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ زﺑﺎن ﻛﺮدي و ﺗﻌﺎﻟﻲ و ﻏﻨﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻛﺮدي ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻳﻚ اﻧﻘـﻼب‬ ‫ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪ ‬‬

‫در ﻃﻮل اﻳﻦ ﻣﺪت)‪ 11‬ﻣﺎه( ﺑﻪ اﻧﺪازهاي ﻛﺘﺎب و ﻧﺸﺮﻳﻪ ﺑﻪ زﺑـﺎن ﻛـﺮدي‬ ‫ﭼﺎپ و ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ ﻛﻪ در ﺑﺮﺧﻲ از ﺟﺎﻫﺎ ﻛﻪ اﻣﻜﺎﻧﺎت و ﻓﺮﺻﺖ ﻛﺎﻓﻲ وﺟﻮد‬ ‫داﺷﺖ‪ ،‬در ﻃﻮل ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺳﺎل ﺑﻪ اﻳﻦ اﻧﺪازه ﻛﺘﺎب و ﻧﺸﺮﻳﻪ ﭼـﺎپ و ﻣﻨﺘـﺸﺮ‬ ‫ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫در راﺳﺘﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻛﺮدي‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﺨـﺴﺘﻴﻦ ﺑـﺎر ﺗﺌـﺎﺗﺮ‬ ‫ﻛﺮدي ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﻘﺶ ﺗﺌﺎﺗﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ اﻳـﻦ دﻟﻴـﻞ ﻛـﻪ اﻓـﺮاد‬ ‫ﺑﻲﺳﻮاد ﺗﺌﺎﺗﺮ را ﻣﻲﻓﻬﻤﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ ﺧﻮاﻧـﺪن ﻧـﺸﺮﻳﺎت را‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه اﮔﺮ دﻗﺖ ﻛﻨﻴﻢ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﺷـﻮد ﻛـﻪ در آن زﻣـﺎن ‪%90‬‬ ‫درﺻﺪ از ﻣـﺮدم ﻛﺮدﺳـﺘﺎن ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ و ﺧﻮاﻧـﺪن و ﻧﻮﺷـﺘﻦ را ﻧﺪاﺷـﺘﻪ اﻧـﺪ‪،‬‬ ‫اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ اﻫﻤﻴﺖ و ارزش ﺗﺌﺎﺗﺮ ﻛﺮدي ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ روﺷﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪17‬‬

‫ﻳﻜﻲ از دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﻦ ﺑـﻮد ﻛـﻪ زﻧـﺎن ﺑـﺮاي‬ ‫اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﺑﻪ ﺻﻮرت رﺳﻤﻲ و آزاداﻧﻪ وارد ﻣﻴﺪان ﻣﺒﺎرزه ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻨﻜـﻪ‬ ‫زﻧﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ وارد ﻛﺎرزار و ﻣﺒﺎرزه ي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻮا ﻫﻤﺴﺮ و دﺧﺘـﺮان‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ را ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﺣـﻀﻮر ﭘﻴـﺪا‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ 17 ‬ﻳﻜﻲ از ﻋﻨﺎوﻳﻦ ﺗﺌﺎﺗﺮ ﻛﺮدي‪" ،‬ﻣﺎم ﻣﻴﻬﻦ" ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫" ﻣﺎم ﻣﻴﻬﻦ" ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ از ﺳﻮي ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺴﺘﺒﺪ ﻣﻮرد ﺳﺘﻢ واﻗﻊ ﺷـﺪه ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﺑﻌـﺪﻫﺎ‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪان ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺎ ﻣﺒﺎرزه او را آزاد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪86‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ اﻟﮕﻮ و ﺳﺮﻣﺸﻘﻲ ﺑﺮاي دﻳﮕـﺮ زﻧـﺎن ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬روز ‪ 24‬اﺳـﻔﻨﺪ ﺳـﺎل‬ ‫‪ 14 ) 1324‬ﻣﺎرس ‪ (1946‬اﺗﺤﺎدﻳﻪ ي زﻧﺎن دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن زﻧﺎن اﻳﺮان‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪ و روز ﺑﻪ روز در ﺣﺎل ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﻲ ﻣـﺸﺨﺺ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫زﻧﺎن ﻣﺴﺘﻘﻞ‪ ،‬ﻣﺘﺮﻗﻲ و ﺑﻪ وﻳﮋه ﺗﺤﺼﻴﻠﻜﺮده در آن زﻣﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻢ ﺑﻮد و در‬ ‫ﻣﺪت زﻣﺎن ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ اﻣﻜﺎن ﮔـﺴﺘﺮش ﻣﺒـﺎرزه ي زﻧـﺎن ﺑـﻪ ﺗﻤـﺎﻣﻲ ﻣﻨـﺎﻃﻖ‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺪون ﺷـﻚ ﻳﻜـﻲ از دﺳـﺘﺎوردﻫﺎي ﺑـﺴﻴﺎر ﻣﻬـﻢ و ﺑـﺎ ارزش ﺟﻤﻬـﻮري‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺳﭙﺎه ﻣﻠﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ "ﻧﻴﺮوي ﭘﻴـﺸﻤﺮگ" ﻧـﺎم ﻧﻬـﺎده‬ ‫ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪18‬‬

‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺳﭙﺎه ﻣﻠﻲ ﺑﺨﺸﻲ از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ي ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﺑﻮد ﻛﻪ در آن ﮔﻔﺘـﻪ‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ اﻧﺠﺎم اﻣﻮر و ﻛﺎرﻫﺎي ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻠـﺖ ﻛـﺮد اﻧﺠـﺎم‬ ‫ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻻزم ﺑﻮد ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن از ﻫﻤﺎن زﻣﺎن ﺑـﻪ ﻓﻜـﺮ آﻳﻨـﺪه و‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ 18 ‬ﭘﺲ از ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﻤﻬﻮري‪ ،‬ﻳﻚ اﻧﺠﻤﻦ ادﺑﻲ در ﻣﻬﺎﺑﺎد ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺟﺎي اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻓﺎرﺳـﻲ و‬ ‫ﻋﺮﺑﻲ‪ ،‬از ﻛﻠﻤﺎت ﻛﺮدي راﻳﺞ در ارﺗﺶ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ واژه‪ ،‬اﺻﻄﻼح ﻓﺎرﺳﻲ "ﺳﺮﺑﺎز" ﺑﻮد ﻛـﻪ‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ﻫﺎ آن را "ﻓﺪاﻳﻲ" ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﻴﺪ ﻛﻪ اُدﺑﺎ ﻫﻴﭻ اﺳﻄﻼﺣﻲ را ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜـﻪ‬ ‫ﭘﻴﺮﻣﺮدي دﻧﻴﺎدﻳﺪه ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮل آوردن ﭼﺎي ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ آنﻫﺎ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻛﺮدﻫﺎ از ﻗﺪﻳﻢ ﺑـﻪ ﻣـﺮدان‬ ‫از ﺧﻮدﮔﺬﺷﺘﻪ "ﭘﻴﺸﻤﺮگ" ﻣﻲﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ )ن(‬

‫‪87‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﻴﺮوي ﭘﻴﺸﻤﺮگ ﻳﺎ ﻫﻤﺎن ﺳﭙﺎه ﻣﻠـﻲ‬ ‫ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﮔـﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓـﺖ و ﻫـﺰاران ﺗـﻦ ﺑـﺮاي ﻣﺤﺎﻓﻈـﺖ از ﺟﻤﻬـﻮري‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻣﺴﻠﺢ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻋﻀﻮﻳﺖ ﻧﻴﺮوي ﭘﻴﺸﻤﺮگ در آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از اﻓﺴﺮان ﻛﺮد ارﺗﺶ ﻋﺮاق ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳـﺮان ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪه ﺷـﺪه‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺳﭙﺎه ﻣﻠﻲ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻛﺮده و ﺟﺰء اﻓﺮاد ﺑﺴﻴﺎر ﻓﻌﺎل ﺳـﭙﺎه ﺑﻮدﻧـﺪ‪.‬‬ ‫وﻟﻲ ﻫﻨﻮز ﺑﺮاي ﻧﻴﺮوي ﭘﻴﺸﻤﺮگ ﺳﭙﺎه ﻣﻠﻲ‪ ،‬اﺻـﻮﻟﻲ ﻣـﻨﻈﻢ و ﻳـﺎ ﺑـﻪ ﻗـﻮل‬ ‫اﻣﺮوزيﻫﺎ آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪاي ﻛﺎﻣﻞ و ﻣـﺪون وﺟـﻮد ﻧﺪاﺷـﺖ و ﺑـﺪون آزﻣـﻮن و‬ ‫ارزﻳﺎﺑﻲ‪ ،‬اﻓﺮاد ﺑﺴﻴﺎري ﺑﻲ آنﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﭘﻴﺸﻤﺮگ ﺑﻮده ﻳـﺎ ﻛـﺎر ﻣﺸﺨـﺼﻲ در‬ ‫ﺳﭙﺎه ﻣﻠﻲ اﻧﺠﺎم داده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬درﺟﻪي اﻓﺴﺮي درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺣﺘﻲ ﻧﻮﻋﻲ‬ ‫رﻗﺎﺑﺖ ﻧﺎﺳﺎﻟﻢ ﺑﻴﻦ رؤﺳﺎي ﻃﻮاﻳﻒ ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺑـﻮد و ﺑﺮﺧـﻲ از رؤﺳـﺎي‬ ‫ﻃﻮاﻳﻒ ﻓﻜﺮ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺗﻌﺪاد ﺳﺘﺎرهﻫﺎي روي دوش آﻧﻬـﺎ ﺑﻴـﺸﺘﺮ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ارزش و اﺣﺘﺮام آﻧﺎن ﺑﺎﻻﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪19‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪ 19 ‬رواﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از رؤﺳﺎي ﻋـﺸﺎﻳﺮ از ﭘﻴـﺸﻮا ﻗﺎﺿـﻲ ﻣﺤﻤـﺪ درﺧﻮاﺳـﺖ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﺳﺘﺎرهﻫﺎي ﺳﺮدوﺷﻲ او را اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﻨﺪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ روﺳﺘﺎ ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬ﺑـﻪ ﺧـﻮد ﺑﺒﺎﻟـﺪ‪ ،‬ﭘﻴـﺸﻮا از‬ ‫ﺳﻮﻳﻲ ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﺳﺖ اﻳﻦ اﻓﺴﺮ را ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻛﻨﺪ و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﻫﻢ ﻧﻤﻲﺧﻮاﺳﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﺷﻜﻨﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮﻃﻲ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪ ﺑﻪ او ﺗﺮﻓﻴﻊ درﺟﻪ ﺑﺪﻫﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ در روﺳﺘﺎي ﺧﻮدش ﻧﺸﺎﻧﻪ ي ﺗﺮﻓﻴﻊ درﺟـﻪ را‬ ‫ﺑﺮ ﺷﺎﻧﻪاش ﻧﺼﺐ و از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ ‪).‬ن(‬

‫‪88‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﻧﻔﺮ ﺑﻪ درﺟﻪي ژﻧﺮاﻟﻲ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ ﺑﻮدﻧـﺪ از‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﺳﻴﻒﻗﺎﺿـﻲ‪ ،‬ﻋﻤﺮﺧـﺎن ﺷـﻜﺎك‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪرﺷـﻴﺪ ﺧـﺎن ﺑﺎﻧـﻪ و‬ ‫ﻣﻼﻣﺼﻄﻔﻲ ﺑﺎرزاﻧﻲ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻓﺮد دﻳﮕﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ "زﻳـﺮو ﺑﻬـﺎدري" ﻛـﻪ‬ ‫رﺋﻴﺲ ﻳﻚ ﻃﺎﻳﻔﻪي ﻛﻮﭼﻚ و ﺑﻲﺳﻮاد ﺑﻮد‪ ،‬درﺟﻪي ﻣﺎرﺷﺎﻟﻲ را ﺑﺮاي ﺧـﻮد‬ ‫ﺑﺮﮔﺰﻳــﺪه ﺑـﻮد و وي را "ﻣﺎرﺷــﺎل زﻳــﺮو" ﻣــﻲﺧﻮاﻧﺪﻧــﺪ‪ .‬اﻳــﻦ دو ﻧﻤﻮﻧــﻪ‬ ‫ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه ي ﻋﺪم اﺳﺘﻘﺮار اﺻﻮل و دﻳﺴﻴﭙﻠﻴﻦ ﭘﻴﺸﻤﺮگ ﺑﻮد‪ .‬وﻟﻲ ﺑـﺎ اﻳـﻦ‬ ‫وﺟﻮد‪ ،‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺳﭙﺎه ﻣﻠﻲ ﻳﻜﻲ از اﻓﺘﺨﺎرات ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤـﻴﻦ‬ ‫ﻛﻪ آﺛﺎر و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ارﺗﺶ ارﺗﺠﺎﻋﻲ ﻧﻈﺎم ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ و ﭘﻠﻴﺲ‬ ‫و ژاﻧﺪارﻣﺮي از ﻫﻢ ﭘﺎﺷﻴﺪه و ﻧﻴﺮوي ﭘﻴﺸﻤﺮگ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ آن ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﻜﻲ‬ ‫از دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ و ﺑﺎ ارزش ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن ﺑـﻮد‪ .‬وﺿـﻌﻴﺖ‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻨﻄﻘﻪ اي ﻛﻪ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن در آن ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬دﭼﺎر ﺗﻐﻴﻴﺮ‬ ‫و ﺗﺤﻮل ﺷﺪه و در ﺣﺎل رﺷﺪ ﺑﻮد و ﻳﻜﻲ از ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛـﻪ ﺟﻤﻬـﻮري‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎ اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷﻮروري ﺗﺠﺎرت ﻣﻲﻛـﺮد و‬ ‫ﺑﻪ وﻳﮋه‪ ،‬ﻓﺮوش ﺗﻮﺗﻮن ﺑﻪ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي و ﺧﺮﻳﺪ ﺑﺴﻴﺎري از وﺳـﺎﻳﻞ ﻣـﻮرد‬

‫‪89‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻧﻴﺎز از اﻳﻦ ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺳﺒﺐ رﺷﺪ ﺑﻲ ﺳﺎﺑﻘﻪ ي ﺗﺠﺎرت ﺷﺪه و راه را ﺑﺮاي ﺑﻬﺒـﻮد‬ ‫وﺿﻌﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي ﻫﻤﻮار ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪20‬‬

‫ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ اﻗﺘﺼﺎدي اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ در آن زﻣﺎن ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟـﻪ اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ در آن زﻣـﺎن در ﺑﺨـﺶﻫـﺎﻳﻲ از اﻳـﺮان‪ ،‬ﺣﺘـﻲ در ﺟﻨـﻮب‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻓﻘﺮ ﺑﻴﺪاد ﻣﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮدم ﺑﻪ دﻟﻴـﻞ ﻓﻘـﺮ و‬ ‫ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ ﺟﺎن ﺑﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺄﻣﻴﻦ آﺳﺎﻳﺶ و اﻣﻨﻴﺖ ﻣﺮدم ﻳﻜﻲ از دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻫﺰاران ﻧﻔﺮ در ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻣﺴﻠﺢ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ در ﻃـﻮل ‪11‬‬ ‫ﻣﺎه ﻋﻤﺮ اﻳﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫دزدي اﺻﻼً وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ و رﺷﻮه ﺧﻮاري ﻛﻪ در زﻣﺎن ﺣﻜﻮﻣﺖ رﺿﺎﺷـﺎه‬ ‫ﺑﻴﺪاد ﻣﻲ ﻛﺮد‪ ،‬در زﻣﺎن ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن از ﺟﺮاﺋﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر‬ ‫ﻣﻲآﻣﺪ‪.‬‬

‫‪21‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪20 ‬ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن و ‪ 875‬ﻫﺰار ﻛﻴﻠﻮ ﺗﻮﺗﻮن ﺑﻪ اﺗﺤﺎد ﺷـﻮروري ﻓﺮوﺧـﺖ ﻛـﻪ ﺟﻤﻌـﺎً‬ ‫‪ 800‬ﻫــﺰار دﻻر ارزش داﺷــﺖ ) و‪ .‬اﻳﮕﻠﺘــﻮن ﺟﻤﻬــﻮري ﻛــﺮد‪ ،‬ص‪w.Eglaton: The ،88 :‬‬ ‫‪(Kurdish Rebubie of 1946. 1963 London , p: 88‬‬ ‫‪ 21 ‬روز ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺑﻬﻤﻦﻣﺎه در ﺷﻤﺎرهي ‪ 21‬روزﻧﺎﻣﻪي " ﻛﻮردﺳﺘﺎن" اﺑﻼﻏﻴﻪاي ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣـﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ در‬ ‫ﭼﻨﺪ ﺷﻤﺎرهي ﺑﻌﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ اﺑﻼﻏﻴﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ":‬از ﻃﺮﻳﻖ اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ و ﺑﻨﺎ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪي ﻣﺮﻛﺰي ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﺑﻼغ ﻣﻲﮔﺮدد؛ ﻫﺮ ﻛﺲ‬

‫‪ 90‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﺪون ﺷﻚ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬـﻢ ﻣﻠـﺖ ﻛـﺮد در ﺟﻤﻬـﻮري‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑـﺎر ﺣـﻖ ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷـﺖ ﺧـﻮد را‬ ‫ﺑﻪدﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ و ﻃﻌﻢ آزادي را ﭼﺸﻴﺪ‪ .‬ﻧـﻪ دﺳـﺘﻮرات ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﻣﺮﻛـﺰي‬ ‫وﺟﻮد داﺷﺖ ﻛﻪ از آن اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﻨﺪ و ﻧـﻪ از ﻓـﺸﺎر و ﺳـﺮﻛﻮب ﭘﻠـﻴﺲ و‬ ‫ژاﻧﺪارم ﺧﺒﺮي ﺑﻮد‪ .‬اﻛﻨﻮن دﻳﮕﺮ ﻣﻠﺖ ﻛـﺮد در ﻛﺮدﺳـﺘﺎن اﻳـﺮان اﺣـﺴﺎس‬ ‫ﻣﻲ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ در ﻛﺸﻮر ﺧﻮد ﺻـﺎﺣﺐ ﺣﻜﻮﻣـﺖ اﺳـﺖ و در ﺳـﺮزﻣﻴﻦ ﺧـﻮد‬ ‫ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﺧﻮد ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮﻳﺶ را رﻗﻢ ﻣﻲ زﻧﺪ‪ .‬ﺑـﻪﻃـﻮر‬ ‫ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬ﻣﻠﺖ ﻛﺮد آزاد ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﻠﺘﻲ ﻛﻪ ﺳﺎﻟﻬﺎ زﻳﺮدﺳﺖ ﻧﺒﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻃﻌﻢ ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ ﭼﻨﺪﻳﻦ دوﻟـﺖ ﻳـﺎ‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ را ﻧﭽﺸﻴﺪه و در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﻮد‪ ،‬ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ اﺣـﺴﺎس زﻧـﺪاﻧﻲ ﺑـﻮدن‬ ‫ﻧﻜﺮده ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻧﻤـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ارزش آن آزادي را ﻛـﻪ ﻣﻠـﺖ ﻛـﺮد در ﺳـﺎﻳﻪ ي‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻛﺴﺐ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬درك ﻛﻨﺪ‪ .‬آﺣﺎد ﻣﻠﺖ ﻛـﺮد ﻧـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ‬ ‫زﻳﺮدﺳﺖ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺴﻠﺢ ﺷﺪه و ﺑﻌﺪ از ﺻﺪﻫﺎ ﺳﺎل‪ ،‬ﻛﺮاﻣﺖ و ﺷﺨﺼﻴﺖ‬ ‫‪ ‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﺄﻣﻮري‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﺮ ﻋﻨﻮاﻧﻲ‪ ،‬از ﻳﻚ ﺗﻮﻣﺎن ﺗﺎ ﺻﺪ ﺗﻮﻣﺎن ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻛـﺎري) ﭼـﻪ ﻗـﺎﻧﻮﻧﻲ‪ ،‬ﺷـﺮﻋﻲ و‬ ‫ﻏﻴﺮه( رﺷﻮه ﺑﺪﻫﺪ ﻳﺎ درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪن‪ ،‬ﺧﺎﺋﻦ ﺑﻪ ﻣﻤﻠﻜﺖ و ﻣﻠّﺖ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣـﻲﺷـﻮد‪.‬‬ ‫ﺣﻜﻢ ﻣﺠﺎزات اﻳﻦ اﻓﺮاد ﻧﻴﺰ از ده ﺳﺎل ﺣﺒﺲ ﺗﺎ اﻋﺪام ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ ...‬ﻛﻤﻴﺘـﻪي ﻣﺮﻛـﺰي ﺣـﺰب‬ ‫دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪)".‬ن(‬

‫‪ 91‬‬ ‫‪ ‬‬

‫اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ را ﭘﻴﺪا ﻛﺮده و ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﺷﻬﺮوﻧﺪ درﺟﻪ دو ﻣﺤـﺴﻮب‬ ‫ﻧﻤﻲ ﺷﺪﻧﺪ و ﺧﻮد را ﻛﻤﺘﺮ از ﻣﻠﺖﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺧﻮد و ﻧﻴﺮوي‬ ‫ﺧﻮد اﻳﻤﺎن و اﻋﺘﻤﺎد ﭘﻴﺪا ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ﻫﻤﻪ ي اﻳﻨﻬﺎ‪ ،‬ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‬ ‫ﭘﻴﺮوز و ﻣﻮﻓﻖ‪ ،‬ﻣﻐﺮور ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻘﺎﻣـﺎت ﺟﻤﻬـﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن و ﺣـﺰب‬ ‫دﻣﻜﺮات ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪﮔﻲ و دﻓـﺎع در ﺑﺮاﺑـﺮ‬ ‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻧﻴﺮوﻫﺎي دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ ﺳﺮاﺳﺮ اﻳﺮان ﻫـﻢ ﭘﻴﻤـﺎن و‬ ‫ﻣﺘﺤﺪ ﺷﻮﻧﺪ و ﻳﻚ ﺟﺒﻬﻪي ﻣﺘﺤﺪ و ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ را ﺗـﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ‬ ‫دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺮﻗﻪي دﻣﻜﺮات آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﺣﺰب ﺗﻮدهي اﻳﺮان و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺣﺰب‬ ‫اﻳﺮان و ﺣﺰب ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺖ و ﺣﺰب ﺟﻨﮕﻞ ﻛـﻪ در ﺷـﻤﺎل اﻳـﺮان ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺒﻬﻪاي ﻣﺘﺤﺪ و ﻣﺘﺮﻗﻲ را ﺗﺸﻜﻴﻞ دادﻧﺪ‪ .‬ﻫﺪف ﺣﺰب دﻣﻜـﺮات از‬ ‫ﻋﻀﻮﻳﺖ در اﻳﻦ ﺟﺒﻬﻪ‪ ،‬اﺛﺒﺎت اﻳﻦ واﻗﻌﻴـﺖ ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﺟﻨـﺒﺶ دﻣﻜﺮاﺗﻴـﻚ‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن از ﻃﺮﻳﻖ اﺗﺤﺎد ﺑﺎ ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي ﻣﺘﺮﻗﻲ ﺳﺮاﺳﺮ اﻳﺮان ﭘﻴـﺮوز ﺧﻮاﻫـﺪ‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﺑﺎ اﻳﻦ اﻗﺪام درﺻﺪد ﺑﻮد ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﻛﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ ﻫـﺎﻳﺶ‬ ‫در ﻣﺤﺪودهي ﻣﺮزﻫﺎي اﻳﺮان اﺳﺖ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺑﻨﺪ ﻫﺸﺘﻢ از اﺳﺎﺳﻨﺎﻣﻪي‬ ‫ﺣﺰب دﻣﻜﺮات را ﻛﻪ ﺗﺄﻣﻴﻦ دﻣﻜﺮاﺳﻲ در ﺳﺮاﺳﺮ اﻳﺮان ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ ﻣﺮﺣﻠـﻪي‬ ‫اﺟﺮا درآورد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺑﺨﺸﻲ از ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳـﺮان ﻛـﻪ در آن ﻗـﺪرت‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي از ﺑـﻴﻦ رﻓﺘـﻪ و ﺟﻨـﺒﺶ دﻣﻜﺮاﺗﻴـﻚ و ﻣﺘﺮﻗـﻲ ﺑـﻪ ﻃـﺮز‬ ‫‪92‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﻲﻧﻈﻴﺮي ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﻣﺮاﻛﺰ دﻣﻜﺮاﺳﻲ در ﺳﺮاﺳﺮ‬ ‫اﻳﺮان ﺷﺪه و ﺗﻮﺟﻪ ﺗﻤﺎم آزادﻳﺨﻮاﻫﺎن را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧـﻮد ﺟﻠـﺐ ﻛـﺮده ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳـﺮان ﻣﻜـﺎﻧﻲ اﻣـﻦ ﺑـﺮاي ﺗﻤـﺎم آزادﻳﺨﻮاﻫـﺎن دﻳﮕـﺮ‬ ‫ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎي ﻛﺮدﺳﺘﺎﻧﻲ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻫـﺎي ﺑﻠﻨﺪﭘﺎﻳـﻪي‬ ‫ﻛﺮد از ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺗﺮﻛﻴﻪ‪ ،‬ﺳﻮرﻳﻪ و ﻋﺮاق ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻣـﺴﺘﻤﺮ ﺑـﺮاي دﻳـﺪار از‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﻣﻬﺎﺑﺎد ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻣﻬﺎﺑﺎد ﻣﻜﺎن اﻣﻴﺪ و ﻗﺒﻠﻪ ﮔﺎه آزادﻳﺨﻮاﻫﺎن ﻛﺮد ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺮد‬ ‫ﻣﻴﻬﻦ دوﺳﺖ و ﺗﺮﻗﻲﺧـﻮاﻫﻲ ﻗﻠﺒـﺎً آرزوي ﻣﻮﻓﻘﻴـﺖ و ﭘﻴـﺮوزي ﺟﻤﻬـﻮري‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن در ﻣﻬﺎﺑﺎد را داﺷﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﻓـﺮوغ ﻣﻬﺎﺑـﺎد‪ ،‬آﺳـﻤﺎن‬ ‫ﺗﺎرﻳﻚ ﺗﻤﺎم ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻛﺮدﺳﺘﺎن را در آﻳﻨﺪه روﺷﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫در ﭘﺎﺳــﺦ ﻧﻤﺎﻳﻨــﺪهي ﻛﺮدﻫــﺎي ﺗﺮﻛﻴــﻪ ﻛــﻪ ﭘــﺲ از ﺗــﺸﻜﻴﻞ ﺟﻤﻬــﻮري‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﻣﻬﺎﺑﺎد ﺳﻔﺮ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﻴﺸﻮا ﻗﺎﺿـﻲ ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﺮروي ﭘﺎرﭼـﻪاي‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ":‬ﭘﺮﺗﻮ ﺧﻮرﺷﻴﺪ اﻳﻨﺠﺎ‪ ،‬در آﻳﻨﺪه ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺗﺎﺑﻴﺪ‪".‬‬ ‫ﭘﻴﺶ از ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‪ ،‬ﺑـﺎرزاﻧﻲ ﻫـﺎ ﺑـﻪ رﻫﺒـﺮي ﺳﻴﺎﺳـﻲ‬ ‫ﻣﻼﻣﺼﻄﻔﻲ و رﻫﺒﺮي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺷﻴﺦ اﺣﻤﺪ ﺑﺎرزاﻧﻲ ﻛﻪ از دﺳﺖ ﻇﻠـﻢ و ﺳـﺘﻢ‬ ‫رژﻳﻢ واﭘﺴﮕﺮاي ﻧﻮري ﺳﻌﻴﺪ در روز ‪ 19‬ﻣﻬﺮﻣـﺎه ‪) 1324‬ﻳـﺎزدﻫﻢ اﻛﺘﺒـﺮ‬ ‫‪93‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪ (1945‬ﺑﻪ ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان ﭘﻨﺎه آورده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﻨﻄﻘـﻪي اﺷـﻨﻮﻳﻪ ﻣـﺴﺘﻘﺮ‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدان ﻣﺴﻠﺢ آﻧﺎن را ﻛﻪ ‪ 2000‬ﺗﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬زﻧـﺎن و ﻓﺮزﻧـﺪان و‬ ‫ﺗﻌﺪادي ﻣﻌﻠﻢ ﻣﺪرﺳﻪ‪ ،‬ﺣﻘﻮقﺑﮕﻴﺮ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ دوازده اﻓﺴﺮ ارﺗﺶ ﻛـﻪ ﻛـﺮد‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮ ﻃﺒـﻖ اﺻـﻮل و ﺳﻴﺎﺳـﺖ ﺣـﺰب دﻣﻜـﺮات ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‪ ،‬ﺑـﻪ ﮔﺮﻣـﻲ از‬ ‫ﺑﺎرزاﻧﻲﻫﺎ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪ و ﺑﺮاﺳﺎس اﻣﻜﺎﻧﺎت آن دوران‪ ،‬در ﺑﺮﺧﻲ از‬ ‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﺮدﺳﺘﺎن و ﺑﻪ وﻳﮋه ﻣﻨﻄﻘﻪي ﻧﻘﺪه ﺑﻪ ﻋﻀﻮﻳﺖ ﺳﭙﺎه ﻣﻠﻲ در آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﻼﻣﺼﻄﻔﻲ درﺟـﻪي ژﻧﺮاﻟـﻲ اﻋﻄـﺎ ﺷـﺪ و ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪهي ﻧﻴـﺮوي‬ ‫ﭘﻴﺸﻤﺮگ ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺷﺪ‪ .‬آﻣﺪن ﺑﺎرزاﻧﻲ ﻫـﺎ و ﭘﻴﻮﺳـﺘﻦ آﻧﻬـﺎ ﺑـﺪﻳﻦ ﺷـﻜﻞ‪،‬‬ ‫ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪهي اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻤﻬـﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن در واﻗـﻊ‪ ،‬ﻧﻤـﺎد‬ ‫ﻫﻤﻜﺎري و ﻫﻤﺪردي و ﺣﺘﻲ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪهي اﺗﺤﺎد ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﻛﺮدﺳﺘﺎن و آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‬ ‫ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻔﺎﻫﻢﻧﺎﻣﻪاي ﻣﻴﺎن ﻣﺘﻔﻘـﻴﻦ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ آﻣﺮﻳﻜـﺎ‪ ،‬اﺗﺤـﺎد ﺷـﻮروي و‬ ‫ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ از ﻳﻚ ﺳﻮ و اﻳﺮان از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬در ﻛﻨﻔـﺮاﻧﺲ ﺗﻬـﺮان ﻛـﻪ ﻃـﻲ‬ ‫روزﻫﺎي ‪ 7‬ﺗـﺎ ‪ 9‬آذرﻣـﺎه ‪ 28) 1322‬ﺗـﺎ ‪30‬ﻧـﻮاﻣﺒﺮ ‪ (1943‬ﺑـﺎ ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ‪ ،‬روزوﻟﺖ و ﭼﺮﭼﻴﻞ ﺑﺮﮔﺰار ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ‪ 6‬ﻣﺎه ﭘـﺲ‬ ‫‪94‬‬ ‫‪ ‬‬

‫از ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ارﺗﺶﻫﺎي ﻣﺘﻔﻘﻴﻦ اﻳﺮان را ﺗﺮك ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﺟﻨـﮓ‬ ‫در اروﭘﺎ در ‪ 18‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪ 8 ) 1324‬ﻣﻪ ‪ (1945‬ﺑﺎ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺑـﺪون ﻗﻴـﺪ و‬ ‫ﺷﺮط آﻟﻤﺎن و در آﺳﻴﺎ‪ ،‬در ‪ 11‬ﺷﻬﺮﻳﻮرﻣﺎه ‪ 2) 1324‬ﺳـﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ (1945‬ﺑـﺎ‬ ‫ﺗﺴﻠﻴﻢ ژاﭘﻦ ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫ارﺗﺶ آﻣﺮﻳﻜﺎ در دﻫﻢ آذرﻣﺎه ‪ 1) 1324‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ (1945‬ﻳﻌﻨـﻲ ﭘـﻴﺶ از‬ ‫اﺗﻤﺎم ﻣﻬﻠﺖ ﻣﻘﺮر‪ ،‬ارﺗـﺶ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴـﺎ ﺗـﺎ اﺳـﻔﻨﺪ ‪ 1 ) 1324‬ﻣـﺎرس ‪(1946‬‬ ‫درﺳﺖ در زﻣﺎن ﻣﻘﺮر‪ ،‬اﻳﺮان را ﺗﺮك ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ارﺗﺶ ﺳﺮخ در ﺟﺎي ﺧﻮد‬ ‫ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫در آذرﻣﺎه ‪ 1324‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﻗﺼﺪ اﻋﺰام ﻧﻴﺮو ﺑﻪ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻛﻤﻚ رﺳﺎﻧﻲ ﺑـﻪ ﭘﺎدﮔـﺎن ﻫـﺎﻳﻲ را داﺷـﺖ ﻛـﻪ ﺗﻮﺳـﻂ ﻓـﺪاﺋﻴﺎن‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ارﺗﺶ ﺳﺮخ در "ﺷـﺮﻳﻒ آﺑـﺎد" ﻣـﺎﻧﻊ از اﻳـﻦ‬ ‫اﻗﺪام ﺷﺪ و ﺑﻪ آﻧﺎن اﺟﺎزه ﻧﺪاد‪ .‬روز ‪ 13‬اﺳﻔﻨﺪ )‪ 2‬ﻣﺎرس( دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ و‬ ‫روز ‪ 15‬اﺳﻔﻨﺪ دوﻟﺖ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ ارﺗﺶ ﺳﺮخ اﻳـﺮان را ﺗـﺮك‬ ‫ﻧﻜﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي اﻋﺘﺮاض ﻛﺮدﻧﺪ و ﺣﺘﻲ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺗﻬﺪﻳﺪ و اﻋـﻼم‬ ‫ﻛﺮد ﻛﻪ اﮔﺮ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺷﻮروي ﺧﺎك اﻳﺮان را ﺗﺮك ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬ارﺗﺶ ﺧﻮد را ﺑﻪ‬ ‫اﻳﺮان ﺧﻮاﻫﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺗﺎ آن اﻧﺪازه ﺣﺎد ﺑﻮد ﻛﻪ دوﻟـﺖ اﻳـﺮان در ‪26‬‬ ‫اﺳﻔﻨﺪ ‪ 16 ) 1324‬ﻣﺎرس ‪ ( 1946‬از اﺗﺤﺎد ﺷـﻮروي در ﺷـﻮراي اﻣﻨﻴـﺖ‬ ‫‪ 95‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻛﺮد‪ .‬ﭘﺲ از ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴﻚ ﻃﻮﻻﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫وﻳﮋه ﭘﺲ از ﺳﻔﺮ ﻗﻮام اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳـﺮ اﻳـﺮان ﺑـﻪ ﻣـﺴﻜﻮ در اواﻳـﻞ‬ ‫ﻓﺮوردﻳﻦﻣﺎه ﺳﺎل ‪ 1325‬ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪاي ﺑﻴﻦ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي و اﻳﺮان راﺟـﻊ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣﺸﻜﻼت ﻓﻴﻤﺎﺑﻴﻦ در ﺗﻬﺮان ﻣﻨﻌﻘﺪ ﺷـﺪ و اﻳـﻦ ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣـﻪ در ‪15‬‬ ‫ﻓﺮوردﻳﻦ ‪ 4" 1324‬آورﻳﻞ ‪ "1946‬ﺑﻪ اﻣﻀﺎي ﻗﻮام و ﺳﺎدﭼﻴﻜﻮف رﺳـﻴﺪ‬ ‫ﻛﻪ در آن آﻣﺪه ﺑﻮد‪:‬‬ ‫‪ -1‬ارﺗﺶ ﺳﺮخ از ‪ 4‬ﻓﺮوردﻳﻦﻣﺎه‪ ،‬ﻃﻲ ﻣﺪت ‪45‬روز ﺑﺎﻳﺪ ﺧﺎك اﻳﺮان را‬ ‫ﺗﺮك ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﻴﻦ اﻳﺮان و ﺷﻮروي ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛـﻪ‬ ‫از روز ﭼﻬﺎرم ﻓﺮوردﻳﻦﻣﺎه ﺗﺎ ﻫﻔﺘﻢ ﻫﻤـﺎن ﻣـﺎه ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣـﻪي ﺗـﺸﻜﻴﻞ اﻳـﻦ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﺑﺮاي ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ ارﺟﺎع داده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪ ﻣﻘﺮرﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ ﻣـﺸﺘﺮك ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر‬ ‫اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﻣﺪت‪ 50‬ﺳﺎل در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻤﺎﻟﻲ اﻳﺮان ﺗـﺸﻜﻴﻞ ﺷـﻮد‪ .‬در‬ ‫‪ 25‬ﺳﺎل ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﺳﻬﻢ اﻳﺮان ‪ %49‬درﺻﺪ و ﺳﻬﻢ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ‪ %5‬از ﺳﻮد‬ ‫اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﺎﺷﺪ و ﭘﺲ از ‪ 25‬ﺳﺎل‪ ،‬ﺳﻬﻢ ﻫﺮﻛﺪام از ﻃﺮﻓﻴﻦ ‪ %50‬ﻣﻲ ﺷـﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ ‪ 50‬ﺳﺎل دوﻟﺖ اﻳﺮان ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺳﻬﻢ اﺗﺤﺎد ﺷـﻮروي را‬ ‫ﺧﺮﻳﺪاري و ﺗﻤﺎم ﺳﻬﺎم ﺷﺮﻛﺖ را ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﻮد ﺛﺒـﺖ ﻛﻨـﺪ‪ .‬ﺗﻤـﺎم ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪ ي‬ ‫‪96‬‬ ‫‪ ‬‬

‫اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻔﺖ ﺑﺮ ﻋﻬﺪهي اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﺑﻮد و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪي اﻳﺮان را ﭼـﺎهﻫـﺎي‬ ‫ﻧﻔﺖ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲداد‪ .‬ﻗﺮار ﺑﻮد اﻳﻦ ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪ ﭘﺲ از ﺧﺮوج ارﺗـﺶ ﺳـﺮخ از‬ ‫اﻳﺮان ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ داده ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻮن دوﻟﺘﻤﺮدان اﻳﺮان ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور ﺑﻮدﻧﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺎ‬ ‫وﺟﻮد ارﺗﺶ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ در ﺑﺨـﺸﻲ از ﺧـﺎك ﻛـﺸﻮر اﻧﺘﺨﺎﺑـﺎت آزاد ﺻـﻮرت‬ ‫ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺳﺮاﺳﺮي ﻣﺠﻠـﺲ را ﺑـﻪ‬ ‫ﭘﺲ از ﺧﺮوج ارﺗﺶ ﺳﺮخ از اﻳﺮان ﻣﻮﻛﻮل ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪22‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻫﺮ دو ﻛﺸﻮر ﺗﻮاﻓﻖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣـﺴﺄﻟﻪ ي آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن‪ ،‬ﻣـﺴﺄﻟﻪي‬ ‫داﺧﻠﻲ اﻳﺮان اﺳﺖ و ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺷﻴﻮهاي ﺻﻠﺢآﻣﻴﺰ و ﻣﺴﺎﻟﻤﺖﺟﻮﻳﺎﻧﻪ ﺣﻞ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮاي ﺧﺮوج ارﺗﺶ اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷـﻮروي از اﻳـﺮان‬ ‫ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪ‪ .‬ﺗﺎ ‪ 20‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪10) 1325‬ﻣﻪ ‪(1346‬ارﺗﺶ ﺳـﺮخ اﻳـﺮان را‬ ‫ﺗﺮك ﻛﺮد‪ .‬ﭘـﺲ از ﺧـﺮوج ارﺗـﺶ ﺳـﺮخ از اﻳـﺮان‪ ،‬ﮔﻔﺘﮕـﻮ و ﻣـﺬاﻛﺮهي‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن و آذرﺑﺎﻳﺠﺎن از ﻳﻚ ﺳﻮ و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛـﺰي از ﺳـﻮي‬ ‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬آﻏﺎز ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺬاﻛﺮات ﺗﺎ ﺷﻬﺮﻳﻮرﻣﺎه ‪ 1325‬اداﻣﻪ داﺷـﺖ‪ ،‬ﻻزم‬ ‫اﺳﺖ ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺬاﻛﺮات اﺷﺎره ﺷﻮد‪ ،‬از ﻣﺴﺄﻟﻪ ي ﻣﻬﻤﻲ ﻛـﻪ در‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ 22 ‬روز ‪ 30‬آذرﻣﺎه ‪ 22) 1326‬اﻛﺘﺒﺮ ‪ (1947‬ﻗﻮام اﻳﻦ ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪ را ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺮد‪ ،‬وﻟﻲ ﺧﻮدش ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺐ آن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪ .‬ﻣﺠﻠﺲ ﻫﻢ ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬آن را "ﻛﺄن ﻟﻢﻳﻜﻦ" و ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي اﺻﻼً وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪97‬‬ ‫‪ ‬‬

‫آن زﻣﺎن ﻣﻄﺮح ﺑﻮد و آن رواﺑﻂ ﺑـﻴﻦ ﺟﻤﻬـﻮري ﺧﻮدﻣﺨﺘـﺎر ﻛﺮدﺳـﺘﺎن و‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﺻﺤﺒﺖ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ دو ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷـﺪه و ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﻫـﺎﻳﻲ دﻣﻜﺮاﺗﻴـﻚ و ﻣﺘﺮﻗـﻲ ﺑـﻪﺷـﻤﺎر‬ ‫ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ ارﺗﺠﺎﻋﻲ ﻣﺮﻛﺰي‪ ،‬ﻣﺘﺤﺪ و ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪ ي دوﺳﺘﻲ و ﻫﻤﻜﺎري ﻣﻴﺎن آﻧﺎن در ﻓـﺮوردﻳﻦ‬ ‫‪ 1325‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 23‬آورﻳﻞ ‪ 1946‬در ﺗﺒﺮﻳﺰ و ﺗﻮﺳﻂ ﻫﻴﺄت ﻫﺎي رﺳـﻤﻲ دو‬ ‫ﻃﺮف ﺑﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ ﭘﻴﺸﻮا ﻗﺎﺿﻲ ﻣﺤﻤﺪ و ﺟﻌﻔﺮ ﭘﻴﺸﻪوري ﺑﻪ اﻣﻀﺎ رﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺘﻦ ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ ﺑﻮد‪:‬‬ ‫‪1‬ـ در آن ﺟﺎﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻻزم داﻧﺴﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﺮ دو ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن‬ ‫رﺳﻤﻲ ﺧﻮد را در ﺧﺎك ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪2‬ـ در آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‪ ،‬در ﺟﺎﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻛﺜﺮ ﺳﺎﻛﻨﺎن آن ﻛـﺮد ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣـﻮر‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﻛﺮدﻫﺎ اداره ﺷﻮد و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬در ﺟﺎﻫﺎﻳﻲ ﻛـﻪ‬ ‫اﻛﺜﺮ ﺳﺎﻛﻨﺎن آن آذري ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﻮر ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ در دﺳﺖ ﻣﺄﻣﻮران ﺣﻜﻮﻣـﺖ‬ ‫ﻣﻠﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪23‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪ 23 ‬ﻧﻜﺘﻪي ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ در اﻳﻦ ﺑﻨﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﻣﻮر دوﻟﺘﻲ ﻳـﺎ ﺣﻜـﻮﻣﺘﻲ ﺑـﻪ دﺳـﺖ ﻛﺮدﻫـﺎ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ از آذرﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲﻫﺎ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ از ﻣﺄﻣﻮران ﺣﻜـﻮﻣﺘﻲ ﻣﻠـﻲ‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪).‬ن(‬

‫‪98‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪3‬ـ ﻫﺮ دو ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮﻧﻲ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺮاي ﺣـﻞ ﻣـﺸﻜﻼت اﻗﺘـﺼﺎدي‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد‪ ،‬ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت اﻳﻦ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺑـﺎ ﻧﻈـﺎرت رﺋـﻴﺲ ﻫـﺮ دو‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺟﺮا ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪4‬ـ در ﻣﻮاﻗﻊ ﻻزم ﺑﻴﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن و ﻛﺮدﺳـﺘﺎن ﻫﻤﻜـﺎري‬ ‫ﻧﻄﺎﻣﻲ اﻳﺠﺎد ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﻫﺮ زﻣﺎن ﻛﻪ ﻻزم ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻳﺎري ﺧﻮاﻫﻨـﺪ‬ ‫رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪5‬ـ اﮔﺮ ﻻزم ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﻬﺮان ﻣﺬاﻛﺮه ﺷﻮد‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ رﺿﺎﻳﺖ‬ ‫وﺗﺼﻮﻳﺐ ﭼﻮ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫‪6‬ـ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺑﺮاي رﺷﺪ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ زﺑﺎن و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻠـﻲ‬ ‫ﻛﺮدﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺧـﺎك آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن ﺳـﺎﻛﻦ ﻫـﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﺣﻜﻮﻣـﺖ‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺮاي رﺷﺪ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ زﺑﺎن و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻠﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ‬ ‫در ﺧﺎك ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺳﺎﻛﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻣﻜﺎﻧﺎﺗﻲ ﻛﻪ در اﺧﺘﻴﺎر دارﻧـﺪ‬ ‫ﺗﻼش ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪ 99‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪ -7‬ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد اﺧﺘﻼل در رواﺑﻂ دوﺳﺘﺎﻧﻪ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺗﺤـﺎد‬ ‫دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ ﻣﻠﻲ ﻳﺎ اﻳﺠﺎد ﺗﻨﺶ ﺑﻴﻦ اﻳﻦ دو ﺣﺮﻛﺖ ﺗﻼش ﻛﻨﺪ‪ ،‬از ﺳﻮي ﻫـﺮ‬ ‫دو ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺠﺎزات ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪24‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣـﻪ از دو ﺑﺨـﺶ ﺗـﺸﻜﻴﻞ ﺷـﺪه ﺑـﻮد‪:‬‬ ‫ﺑﺨﺸﻲ از آن رواﺑﻂ ﺑﻴﻦ دو ﺣﻜﻮﻣﺖ آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن و ﻛﺮدﺳـﺘﺎن را ﻣـﺸﺨﺺ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ دو ﻃﺮف اﻗﻠﻴﺖﻫﺎي ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﺑـﻪ رﺳـﻤﻴﺖ ﺑـﺸﻨﺎﺳﺪ و ﺗﻤـﺎم‬ ‫ﺣﻘﻮق ﻣﻠﻲ و ﺷﻬﺮوﻧﺪ ي آﻧﺎن را رﻋﺎﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻫـﺮ دو دوﻟـﺖ در‬ ‫اﻳﻦ ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪ ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﺮﻃﺮف ﻛﺮدن ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣﺸﻜﻼت‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻫﻤﻜﺎري ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺨﺶ دوم در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ رواﺑﻂ اﻳـﻦ دو‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﺑﻮد‪ .‬در ﺻﻮرت ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ و ﻣﺬاﻛﺮه ﺑـﺎ‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻫـﺮ دو ﺣﻜﻮﻣـﺖ آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن و ﻛﺮدﺳـﺘﺎن ﺑـﺎ آن‬ ‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﻣﻮاﻗﻊ ﻻزم‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ ﻫﺮ دو ﺣﻜﻮﻣﺖ آﻣﺎده ﺑﻮدﻧﺪ ﺑـﺎ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ‬ ‫ﻫﻤﻜﺎري ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪ اي ﺑـﺪﻳﻦ ﺷـﻜﻞ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ 24 ‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ اﺻﻞ اﻳﻦ ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪ ﭘﻴﺪا ﻧﺸﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺘﻦ از ﻓﺎرﺳﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳـﺪ‬ ‫ﻧﺴﺨﻪي اﺻﻠﻲ آن ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻳﻦ ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪ در ﺑﺮﺧﻲ از واژه ﻫﺎ ﺑﺎ ﻧﺴﺨﻪي اﺻﻠﻲ‬ ‫آن ﺗﻔﺎوت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ T‬اﻣﺎ در ﻣﺤﺘﻮا ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﺑﺎ آن ﻧﺪارد‪).‬ن(‬

‫‪100‬‬ ‫‪ ‬‬

‫رﺳﻤﻲ ﺑﻪ اﻣﻀﺎء دو ﻃﺮف رﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺧﺸﻢ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﺷـﺪه‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪدﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﺗﺤﺖ ﻫﻴﭻ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ اﻳـﻦ دو‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ را ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑـﻮد و اﻳـﻦ اﻗـﺪام ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﻛﺮدﺳـﺘﺎن و‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن را ﺗﺠﺰﻳﻪﻃﻠﺒﻲ آﻧﺎن از اﻳﺮان ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪ از ﻳﻚ ﻃﺮف ﻧﺸﺎﻧﻪ ي اﺗﺤﺎد ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن و ﺣﻜﻮﻣﺖ‬ ‫ﻣﻠﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺑﻮد و از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻧﺸﺎﻧﻪ ي اﻳﻦ ﺑـﻮد ﻛـﻪ آﻧـﺎن ﺗـﺼﻤﻴﻢ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎ اﺗﺤﺎد ﻓﻲﻣـﺎﺑﻴﻦ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑـﺮ ﺗﻮﻃﺌـﻪﻫـﺎي ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﻣﺮﻛـﺰي‬ ‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻨﺪ و در زﻣﺎن ﺣﻤﻠﻪي ﻧﻈﺎﻣﻲ اﻳﻦ دوﻟـﺖ‪ ،‬از ﺧـﻮد دﻓـﺎع ﻛـﺮده و ﺑـﻪ‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﺑﻬﺎر ﺳﺎل ‪ 1325‬اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻳﻌﻨﻲ اﺗﺤﺎد و ﻫﻤﻜﺎري در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﻜﻮﻣﺖ‬ ‫واﭘﺴﮕﺮا ي ﻣﺮﻛﺰي‪ ،‬ﻣﺴﺄﻟﻪاي اﺳﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻣﺪ‪ ،‬وﻟﻲ در ﻫﻤﺎن دوران‬ ‫و ﻣﻴﺎن ﺟﻤﻬﻮري ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎر ﻛﺮدﺳﺘﺎن و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺗﻨﺶ ﻫﺎ و‬ ‫اﺧﺘﻼﻓﺎﺗﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﺗﻔﺎوتﻫﺎ از ﻃﺒﻴﻌﺖ اﻳﻦ دو ﺟﻨـﺒﺶ ﻧـﺸﺄت‬ ‫ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺟﻨﺒﺶ آن زﻣﺎن‬ ‫ﻣﻠﺖ ﻛﺮد‪ ،‬ﻛﺎﻣﻼً ﺟﻨﺒﺸﻲ ﻣﻠﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠّﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻫﺮ ﭼﻨﺪ از ﻟﺤﺎظ‬ ‫ﻣﻠﻲﮔﺮاﻳﻲ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻧﻴﺰ ﻧﻮﻋﻲ ﺟﻨـﺒﺶ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﺑـﻮد‪ .‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﺒﺎرﺗﻲ‪ ،‬ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻣﺸﺨﺼﺎً ﭼﻴﺰي را ﺑﺮاي ﺗﻐﻴﻴﺮ وﺿﻊ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬ ‫‪101‬‬ ‫‪ ‬‬

‫در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮد ﻧﻴﺎورده ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜـﺎل‪ ،‬در ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪي ﺣـﺰب دﻣﻜـﺮات‬ ‫اﺷﺎرهاي ﺑﻪ ﻣﺴﺄﻟﻪي ﺗﻘﺴﻴﻢ اراﺿﻲ ﺑﻴﻦ ﻛﺸﺎورزان ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﭘﺲ از رﺳﻴﺪن ﺑـﻪ ﻗـﺪرت‪ ،‬زﻣـﻴﻦﻫـﺎي ﻣﺎﻟﻜـﺎن‬ ‫ﺑﺰرگ را ﻣﺼﺎدره و در ﺑﻴﻦ ﻛﺸﺎورزان آذرﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛـﺮد‪ .‬ﻣـﺸﺨﺺ‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ وﺟﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺟﻨﺒﺶ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪﺗﺮ و ﻋﻤﻴﻖﺗـﺮ ﺑـﻮد‪،‬‬ ‫وﻟﻲ در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬در آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻃﺒﻘﻪي ﻣﺘﻮﺳﻂ در ﺷـﻬﺮﻫﺎ ﻣﻨـﺎﻓﻊ ﺳﻴﺎﺳـﻲ و‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي ﺧﻮد را در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛـﻪ در آن زﻣـﺎن‬ ‫ﺑﻮرژوازي آذرﺑﺎﻳﺠﺎن در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ اﻗﺘﺼﺎد اﻳـﺮان ﻧﻔـﻮذ داﺷـﺖ و از ﻟﺤـﺎظ‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﻮوﻳﻨﻴﺴﻢ اﻳﺮاﻧـﻲ ﻧﻴـﺰ ﺑـﺮ آن‬ ‫ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺧﺮده ﺑـﻮرژوازي و ﺑـﻮرژوازي از آن ﺗـﺮس‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ‪ ،‬آذرﺑﺎﻳﺠﺎن را از اﻳﺮان ﺟـﺪا ﻛـﺮده و ﻳـﺎ ﺑﺨﻮاﻫـﺪ‬ ‫ﻧﻈﺎم ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ را در آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﭘﻴﺎده ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﻪي اﻳﻨﻬـﺎ ﺳـﺒﺐ ﺷـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﺨﺶ ﻋﻈﻴﻤﻲ از ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺷﻬﺮي در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‬ ‫اﻳﺴﺘﺎده و ﺑﺎ آن ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺑﺪﻳﻦ ﺷﻜﻞ‬ ‫ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺣﻘﻴﻘﺘﺎً ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣـﺮدم ﻛﺮدﺳـﺘﺎن ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻋﻤـﺪه و ﻣـﺮدم‬ ‫ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻪ وﻳﮋه ﻣﻬﺎﺑﺎد‪ ،‬ﺑﻮﻛﺎن‪ ،‬اﺷﻨﻮﻳﻪ و ﻧﻘﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻃـﻮر ﻛﻠـﻲ از‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪102‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺻﻮرت دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار داد‪ ،‬ﭼﻮن‬ ‫در ﻛﺮدﺳﺘﺎن روﺳـﺘﺎﻫﺎ ﺗﺤـﺖ ﺳـﻠﻄﻪي ارﺑﺎﺑـﺎن و رؤﺳـﺎي ﻋـﺸﺎﻳﺮ ﺑـﻮد‪،‬‬ ‫روﺳﺘﺎﻳﻴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در آن زﻣﺎن ﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮذ و ﺳﻠﻄﻪي ارﺑﺎﺑﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻤﺘـﺮ ﺑـﻪ‬ ‫ﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ از ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪي ﻓﺮﻗﻪي دﻣﻜﺮات رادﻳﻜﺎلﺗﺮ ﺑﻮد و ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﻣـﺴﺄﻟﻪي اراﺿـﻲ را‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻛﺸﺎورزان ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺳـﺎﻛﻨﻴﻦ روﺳـﺘﺎﻫﺎ ﭘـﺸﺘﻴﺒﺎن و ﺣـﺎﻣﻲ‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬در ﻣﻬﺎﺑﺎد ﻋﻤﻮم ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫ﺟﺪي ﻃﺮﻓﺪار ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﻤﺎﻳﺖ در ﺗﺒﺮﻳﺰ‬ ‫و دﻳﮕﺮ ﺷﻬﺮﻫﺎي آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﻧﺒﻮد‪.‬‬ ‫ﻧﻜﺘﻪ ي ﺟﺎﻟـﺐ ﺗﻮﺟـﻪ اﻳـﻦ ﺑـﻮد ﻛـﻪ در ﻣﺮاﺳـﻤﺎت و راﻫﭙﻴﻤـﺎﻳﻲﻫـﺎي‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬ﭘﺮﭼﻢ ﻛﺮدﺳﺘﺎن و در آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‪ ،‬ﭘﺮﭼﻢ ﺳﺮخ ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷـﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﻔﺎوت ﻃﺒﻴﻌﻲ اﻳﻦ دو ﺟﻨﺒﺶ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن‬ ‫و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‪ ،‬اﺧﺘﻼﻓﺎﺗﻲ ﺑﻴﻦ آﻧﺎن ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺧﺘﻼﻓﺎت‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ در زﻣﻴﻨﻪي اداره ي ﺷﻬﺮﻫﺎي اﺳﺘﺎن آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻏﺮﺑـﻲ ﻳﻌﻨـﻲ ﺧـﻮي‪،‬‬ ‫ﺳﻠﻤﺎس‪ ،‬اروﻣﻴﻪ و ﻣﻴﺎﻧﺪوآب ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺮدو ﻃﺮف ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺪرت ﺧـﻮد‬ ‫را در اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﺷﻬﺮ و اﻃﺮاف آن ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن و ﻛﺮدﻫﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ را ﻛﻪ در ﻏﺮب درﻳﺎﭼـﻪي اروﻣﻴـﻪ واﻗـﻊ ﺷـﺪه ﺑـﻮد‪،‬‬ ‫‪103‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺟﺰﺋﻲ از ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺮ ﭼﻬـﺎر ﺷـﻬﺮ" ﺧـﻮي ‪،‬‬ ‫ﺳﻠﻤﺎس‪ ،‬اروﻣﻴﻪ و ﻣﻴﺎﻧﺪوآب ﻣﻲ ﺷﺪ"‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮﻻن آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺑـﻪ‬ ‫دﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻴـﺸﺘﺮ ﺳـﺎﻛﻨﺎن اﻳـﻦ ﺷـﻬﺮﻫﺎ آذري ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬آﻧﻬـﺎ را ﺟﺰﺋـﻲ از‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآوردﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺮاي ﺣـﻞ اﻳـﻦ اﺧـﺘﻼف‪ ،‬در اروﻣﻴـﻪ و ﻣﻴﺎﻧـﺪوآب‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه داﺷﺖ و ﻋﻤﻼً ﻫﺮ ﭼﻬﺎر ﺷﻬﺮ از ﻃﺮف ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن اداره‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬در ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ در اﻃـﺮاف اروﻣﻴـﻪ و ﻣﻴﺎﻧـﺪوآب‬ ‫اﺧﺘﻼﻓﺎﺗﻲ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﻪ درﮔﻴـﺮي ﻫـﻢ ﻣﻨﺠـﺮ‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎر ﭘﻴﺸﻤﺮگ ﻫﺎ‪ ،‬ﻓﺪاﻳﻴﺎن آذرﺑﺎﻳﺠﺎن را ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻧﻤﻮده و ﺣﺘـﻲ‬ ‫آﻧﺎن را وادار ﺑﻪ ﻓﺮار ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺎ ﻣﻴﺎﻧﺠﻴﮕﺮي و دﺧﺎﻟﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪﮔﺎن‬ ‫اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي در ﻣﻬﺎﺑﺎد و ﺗﺒﺮﻳﺰ از‬ ‫وﻗﻮع درﮔﻴﺮي و ﺗﻨﺶ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪ‪ .‬وﻟﻲ اﻳﻦ راه ﺣﻞ ﻣﻮﻗﺖ ﺑـﻮد‪،‬‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ اﺻﻞ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺣﻞ ﻧﺸﺪ و ﺗﺎ اﻧﺘﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪي ﻛـﺎﻣﻠﻲ ﺑـﻴﻦ‬ ‫آﻧﺎن ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻧﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﺪ اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﺷﻬﺮ ﺑﺨﺸﻲ از ﺟﻤﻬﻮري‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن و ﻳﺎ ﺟﺰﺋﻲ از ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﺑﻬﺎر ﺳﺎل ‪ 1325‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺟﻤﻬـﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن و ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﻣﻠـﻲ‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن در ﻛﻨﺴﻮﻟﮕﺮي اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺴﺄﻟﻪي اﻳﻦ ﺷﻬﺮﻫﺎ و‬ ‫‪104‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﻪ وﻳﮋه اروﻣﻴﻪ ﺣﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﺸﺴﺘﻲ را ﺑﺮﮔﺰار ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﭼﻮن دو ﻃﺮف ﺑـﺮ‬ ‫ﻣﻮﺿﻊ ﺧﻮد ﭘﺎﻓﺸﺎري ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﺸﺴﺖ ﺑﻲﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪25‬‬

‫ﭘﻴﺸﻮا ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤﺪ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎر ﺑﻪ ﻫﻤـﺮاه ﻋـﺪه اي از ﻣـﺴﺌﻮﻟﻴﻦ ﺟﻤﻬـﻮري‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻪ اروﻣﻴﻪ رﻓﺖ و در آﻧﺠﺎ ﺑﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻛـﻪ از ﺗﺒﺮﻳـﺰ‬ ‫آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺴﺖﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮﮔﺰار ﻛﺮد‪ ،‬وﻟﻲ اﻳﻦ ﻧﺸﺴﺖﻫﺎ ﺑـﻲﻧﺘﻴﺠـﻪ ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺎﻟﻜﺎن ﺑﺰرگ و ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان آذري اروﻣﻴﻪ ﭘﻴﺶ ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤﺪ رﻓﺘﻨﺪ‬ ‫و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ اروﻣﻴـﻪ ﺑﺨـﺸﻲ از ﺟﻤﻬـﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ‬ ‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﻼﻗﻪي آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻛﺮدﻫﺎ ﻧﺒﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﻪ آﻧﺎن در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ‪،‬‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻛﺮدﻫﺎ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺷﻮوﻳﻨﻴﺴﻢ ﻋﺠﻴﺒﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﺮدﻫﺎي اﻃﺮاف‬ ‫اروﻣﻴﻪ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﻲدادﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺸﻮا ﻗﺎﺿﻲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎ زﻳﺮﻛﻲ و دراﻳﺖ ﺧﻮد‪ ،‬ﺧﻴﻠﻲ زود ﻣﺘﻮﺟـﻪ ﺷـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﻫﺪف اﻳﻦ اﻓﺮاد اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اروﻣﻴﻪ ﺑﺨﺸﻲ از ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ 25 ‬در اﻳﻦ ﻧﺸﺴﺖ "زﻳﺮو ﺑﻬﺎدري" ﻳﻜﻲ از رؤﺳﺎي ﻋﺸﻴﺮهي "ﻫ‪‬ﺮﻛﻲ" ﻛﻪ ﻣﺮدي ﺑﻲﺳﻮاد اﻣ‪‬ﺎ ﺑـﺎﻫﻮش‬ ‫و ﺷﺠﺎع ﺑﻮد‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن دو ﻃﺮف در اﺗﺎق ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺻﻨﺪﻟﻲ ﺧـﻮد را ﺑﺮداﺷـﺖ و‬ ‫در وﺳﻂ اﺗﺎق ﮔﺬاﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺟﻨﺎب ﻫﺎﺷﻤﻮف )ﻛﻨﺴﻮل اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي در اروﻣﻴﻪ( اﻛﻨـﻮن ﻛـﻪ اﻳـﻦ‬ ‫اﺗﺎق ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻢ ﺻﻨﺪﻟﻲ را در وﺳﻂ اﻳﻦ اﺗﺎق ﻗﺮار دﻫﻢ و ادﻋﺎ ﻛﻨﻢ ﻛﻪ اﺗﺎق ﻣـﺎل ﻣـﻦ‬ ‫اﺳﺖ؟ ﻣﻨﻈﻮر اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ اروﻣﻴﻪ در وﺳﻂ ﻛﺮدﺳﺘﺎن واﻗﻊ ﺷﺪه و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺳﺎﻛﻨﺎن اﻃﺮاف اروﻣﻴـﻪ ﻛـﺮد‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻤﻲﺗﻮان آن را ﺑﺨﺸﻲ از آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آورد‪).‬ن(‬

‫‪105‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﻠﻜﻪ ﻫﺪف آﻧﻬﺎ از ﻣﻄﺮح ﻛﺮدن اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ اروﻣﻴﻪ از ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن رﻫﺎﻳﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﺗﺎ اﻣﺘﻴﺎز ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﻧﻴﻔﺘـﺪ و‬ ‫زﻣﻴﻦﻫﺎﻳﺸﺎن در ﺑﻴﻦ ﻛﺸﺎورزان ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﺸﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪي آﻧﺎن ﻧـﻪ از ﺣـﺐ ﻋﻠـﻲ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ از ﺑﻐـﺾ‬ ‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻮد‪ .‬در اﻳﻦ دﻳﺪار‪ ،‬ﭘﻴﺸﻮا ﻗﺎﺿﻲ ﻣﺤﻤﺪ دﻧﺪاندرد ﺧﻮد را ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻛﺮد و‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﻪي آﻧﺎن را ﭘﺎﺳﺦ ﻧﺪاد‪ .‬زﻳﺮا ﺣﻘﻴﻔﺘﺎً ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺻﺮاﺣﺘﺎً ﺑﮕﻮﻳـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫اروﻣﻴﻪ ﺟﺰء ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻧﻴﺴﺖ و ﻳﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد آﻧﻬـﺎ را ﻗﺒـﻮل ﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ در آن‬ ‫ﺻﻮرت ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي دﻓﺎع از اﻣﺘﻴﺎزات ﻣﺎﻟﻜﺎن ﺑﺰرگ و ﺿﺪﻳﺖ ﺑﺎ ﻛـﺸﺎورزان‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨـﺪ ﻛـﻪ اﺧـﺘﻼف ﺑـﺮ ﺳـﺮ ﺷـﻬﺮﻫﺎي‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻏﺮﺑﻲ و اﺧﺘﻼف ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﻴﺎن ﺟﻨﺒﺶﻫﺎ ﻫﻤﭽﻨـﺎن اداﻣـﻪ داﺷـﺖ‪،‬‬ ‫وﻟﻲ در آن زﻣﺎن ﻣﺴﺄﻟﻪي اﺳﺎﺳﻲ‪ ،‬اﺗﺤﺎد در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻮﻃﺌﻪﻫـﺎي رژﻳـﻢ ﺷـﺎه و‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ‪ ،‬ﻛﻠﻴﻪي اﺧﺘﻼﻓـﺎت اﻣـﺮي ﺣﺎﺷـﻴﻪاي‬ ‫ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲﺷﺪ و در درﺟﻪ ي دوم اﻫﻤﻴﺖ ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬رﻫﺒﺮان ﻫﺮ دو ﻃـﺮف‬ ‫ﺑﻪ ﺣﻖ در ﺗﻼش ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ روز ﺑﻪ روز اﺗﺤـﺎد‪ ،‬ﻫﻤﻜـﺎري و ﻫﻤـﺎﻫﻨﮕﻲ را در‬ ‫ﻣﻴﺎن ﺧﻮد اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﺑﻬﺎر ﺳﺎل ‪ 1325‬ﮔﻔﺘﮕﻮ و ﻣـﺬاﻛﺮه ﺑـﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪﮔﺎن ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﻣﻠـﻲ‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن از ﻳﻚ ﺳﻮ و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛـﺰي از ﺳـﻮي‬ ‫‪106‬‬ ‫‪ ‬‬

‫دﻳﮕﺮ آﻏﺎز ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺬاﻛﺮات ﻫﻢ در ﺗﻬـﺮان و ﻫـﻢ در ﺗﺒﺮﻳـﺰ ﺻـﻮرت‬ ‫ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻﮔﺎه ﻣﺬاﻛﺮهي ﺳﻴﺎﺳـﻲ در ﻣﻬﺎﺑـﺎد‬ ‫اﻧﺠﺎم ﻧﺸﺪ‪.‬‬ ‫در ﻫﺸﺘﻢ اردﻳﺒﻬﺸﺖﻣﺎه ‪ 28) 1325‬آورﻳﻞ ‪ (1946‬زﻣـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ارﺗـﺶ‬ ‫ﺳﺮخ درﺣﺎل ﺧﺮوج از اﻳﺮان ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻴﺄﺗﻲ از ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﻣﻠـﻲ آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن ﺑـﻪ‬ ‫رﻫﺒﺮي ﭘﻴﺸﻪوري‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺬاﻛﺮه ﻋﺎزم ﺗﻬﺮان ﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺮاي ﻣﺪت زﻣـﺎن‬ ‫ﻃﻮﻻﻧﻲ در ﺗﻬﺮان ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي آﻧﺎن و ﺑﻪ وﻳﮋه ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از‬ ‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺑﻪ دﺳـﺘﻮر ﻣﺤﻤﺪرﺿـﺎ ﺷـﺎه از ﺳـﻮي ﺣﻜﻮﻣـﺖ‬ ‫ﻣﺮﻛﺰي ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧـﺸﺪ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪﺣـﺴﻴﻦ ﺳـﻴﻒ ﻗﺎﺿـﻲ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪهي ﺟﻤﻬـﻮري‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻫﻤﺮاه اﻳﻦ ﻫﻴﺄت ﺑﻮد وﻟﻲ در ﻫﻴﭻﻛﺪام از ﻣﺬاﻛﺮات اﺻﻠﻲ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑـﺎ‬ ‫ﻗﻮام "ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ" و ﻧﻪ ﺑﺎ ﺳﺎدﭼﻴﻜﻮف‪ ،‬ﺳـﻔﻴﺮ اﺗﺤـﺎد ﺷـﻮروي ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ﻧﻜﺮد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺬاﻛﺮات ﺑﺪون ﻧﺘﻴﺠﻪي ﻣﺸﺨﺼﻲ ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓـﺖ‪ .‬در ﺑﻴـﺴﺖ و ﺳـﻮم‬ ‫اردﻳﺒﻬﺸﺖﻣﺎه‪ ،‬ﻗﻮام ﻫﻴﺄت ﻣﺬاﻛﺮهﻛﻨﻨـﺪهي آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن را ﻣـﺘﻬﻢ ﻛـﺮد ﻛـﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي را ﺑﭙﺬﻳﺮد‪ .‬ﻳﻚ روز ﺑﻌﺪ‪ ،‬در‬ ‫ﺑﻴﺴﺖ و ﭼﻬﺎرم اردﻳﺒﻬﺸﺖﻣﺎه‪ ،‬ﭘﻴﺸﻪوري ﺑﻪ ﺗﺒﺮﻳﺰ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و اﻋـﻼم ﻛـﺮد‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﺧﻮاﻫﺎن ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺑﻲ ﻗﻴﺪ و ﺷﺮط آذرﺑﺎﻳﺠﺎن اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﻴﺴﺖ‬ ‫‪107‬‬ ‫‪ ‬‬

‫و ﭘﻨﺠﻢ اردﻳﺒﻬﺸﺖﻣﺎه ﻫﻴﺄﺗﻲ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﻣﻈﻔﺮ ﻓﻴﺮوز از ﺗﻬﺮان ﺑﻪ ﺗﺒﺮﻳﺰ رﻓﺖ‬ ‫و ﭘﺲ از ﭼﻨﺪ روز ﮔﻔﺘﮕﻮ و ﻣﺬاﻛﺮه‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﻣﺮﻛـﺰي و ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﻣﻠـﻲ‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺑﺮ ﺳﺮ ﺑﻨﺪﻫﺎي زﻳﺮ ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪:‬‬ ‫ـ آذريﻫﺎ اﻋﻼم ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠـﻲ آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن و‬ ‫ﺑﺨﺸﻲ از اﻳﺮان ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎي آﻧﺎن در ﭼﻬـﺎرﭼﻮب ﻛـﺸﻮر‬ ‫اﻳﺮان اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي اﻃﻤﻴﻨﺎن دادﻧﺪ ﻛﻪ در اﻧﺪﻳﺸﻪي ﺟﺪاﻳﻲ از‬ ‫اﻳﺮان ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎ ﻛﺮدﺳﺘﺎن را ﺑﺨﺸﻲ از آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻗﻠﻤﺪاد ﻛﺮده و و ﺑﻨﺎﺑﺮ‬ ‫اﻳﻦ ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻛﺮدﻫﺎ ﺑﻪ اﻗﻠﻴﺘﻲ در آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪﻧﺪ و ﻫﻮﻳﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ‬ ‫ﺧﻮد را از دﺳﺖ دادﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده ﺑـﻮد و ﺗﻬـﺮان ﺗـﺎ‬ ‫اﻧﺪازهي زﻳﺎدي آن را ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد و دﻛﺘﺮ "ﺳﻼمااﷲ ﺟﺎوﻳﺪ" ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان اﺳﺘﺎﻧﺪار ﻛﻞ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬وﻟـﻲ در اﻳـﻦ ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣـﻪ‬ ‫ﺗﺤﺖ ﻫﻴﭻ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﺣﺮﻓﻲ از ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺎﻣﺪه ﺑﻮد و ﺗﻨﻬﺎ ﺑـﻪﻋﻨـﻮان‬ ‫ﺑﺨﺸﻲ از آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﻣـﺸﺨﺺ ﺑـﻮد ﻛـﻪ رﻫﺒـﺮي ﺣـﺰب‬ ‫دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن و ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣـﻪاي‬ ‫را ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﭘﺬﻳﺮش ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪاي ﺧﻂ ﻗﺮﻣﺰي ﺑـﺮاي‬ ‫‪108‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻮد و ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺗﻼش ﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻃﻲ اﻳـﻦ ﻣـﺪت‬ ‫ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﻨﺜﻲ ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﺑــﻪ ﻫﻤــﻴﻦ دﻟﻴــﻞ در ﻣﺮدادﻣــﺎه ‪" 1325‬اواﻳــﻞ اوت ‪ "1946‬ﭘﻴــﺸﻮا‬ ‫ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤﺪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از ﻣﺴﺌﻮﻻن و ﻣﻘﺎم ﻫﺎي ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻬﺮان ﺳﻔﺮ ﻛﺮد ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪي اﻳﻦ ﺳﻔﺮ‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي و ﺷـﺨﺺ ﻗـﻮام‬ ‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﺳﺘﺎن ﺗﺎزهاي ﺑﻪ ﻧﺎم "ﻛﺮدﺳﺘﺎن" ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣـﺮز آن از‬ ‫اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﺗﺎ ﻛﺮﻣﺎﻧﺸﺎه و ﺳﻨﻨﺪج و ﺑﻪ ﻋﺒـﺎرﺗﻲ ﺗـﺎ ﻣﻨﻄﻘـﻪ ي ﻛﺎﻣﻴـﺎران‬ ‫اداﻣﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و اﻳﻦ اﺳﺘﺎن ﺗﺤﺖ ﻧﻈـﺎرت ﻣـﺴﺌﻮﻻن ﺟﻤﻬـﻮري ﺑـﻮده و‬ ‫ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺳﺘﺎﻧﺪار ﻛﻞ ﻣﻨﺼﻮب ﺷـﻮد‪ .‬ﻣﻨﻄﻘـﻪ ي ﻛﺮﻣﺎﻧـﺸﺎه در‬ ‫ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﺧﺎك اﻳﻦ اﺳﺘﺎن ﻧﺒﻮد و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﺗﺤﺖ ﻫـﻴﭻ ﺷـﺮاﻳﻄﻲ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺒﻮد ﻛﺮﻣﺎﻧﺸﺎه را ﻛﻪ ذﺧﺎﻳﺮ ﻋﻈﻴﻢ ﻧﻔﺘﻲ در آن ﻗﺮار داﺷﺖ و ﺗﻮﺳـﻂ‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﺷﺮﻛﺖ ﻫﺎي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﺟﺰﺋﻲ از ﺧـﺎك ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‬ ‫ﻗﻠﻤﺪاد ﻛﻨﺪ و از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻛﺮﻣﺎﻧﺸﺎه ﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮذ اﻧﮕﻠـﻴﺲ ﺑـﻮد و ﭘﻴـﺸﻮا‬ ‫ﻗﺎﺿﻲ ﻣﺤﻤﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدي واﻗﻊﺑﻴﻦ ﺑﻮد و ﻧﻤﻲﺧﻮاﺳﺖ در آن زﻣﺎن اﻧﮕﻠـﻴﺲ را‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ دﺷﻤﻨﻲ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺗﺮﻏﻴـﺐ ﻛﻨـﺪ و از ﻃﺮﻓـﻲ ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪن ﻣﻨﻄﻘﻪي ﻛﺮﻣﺎﻧﺸﺎه ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‬ ‫در آن زﻣﺎن ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪109‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻗﻮام ﻇﺎﻫﺮاً اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻫﻮﺷﻤﻨﺪاﻧﻪ اﻋﻼم ﻛﺮد ﻛـﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد را در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻣﻲﭘـﺬﻳﺮد ﻛـﻪ دﻛﺘـﺮ"ﺳـﻼماﷲ ﺟﺎوﻳـﺪ" ﻛـﻪ‬ ‫اﺳﺘﺎﻧﺪار ﻛﻞ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ آن ﻧﭙﺮدازد‪ .‬ﻣﺸﺨﺺ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﻫﺪف ﻗﻮام از اﻳﻦ ﻛﺎر‪ ،‬ﻣﻮﻛﻮل ﻛﺮدن اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺑـﻪ آﻳﻨـﺪه و ﻣـﺎﻧﻊﺗﺮاﺷـﻲ‬ ‫ﺑﺮاي ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ آن ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪاً ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻤـﺎﻣﻲ اﻗـﺪاﻣﺎﺗﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﻗﻮام ﻃﻲ اﻳﻦ ﻣﺪت اﻧﺠﺎم داده ﺑﻮ‪ ،‬ﺑﺮاي وﻗﺖ ﻛﺸﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ارﺗﺶ ﺳـﺮخ‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ اﻳﺮان را ﺗﺮك ﻛﻨﺪ و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ‬ ‫را ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ و ارﺗﺶ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ را ﺑﺮاي ﺗـﺼﺮف آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن و ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‬ ‫آﻣﺎده ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺸﻮا ﺑﺪون ﻫﻴﭻ دﺳﺘﺎوردي از ﺗﻬﺮان ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﺗﻨﻬﺎ وﻋـﺪهاي‬ ‫ﺑﻪ وي داده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ آن ﻫﻢ وﻋﺪهاي ﻧﺎﺗﻤﺎم ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ 4‬ـ ﺟﺒﻬﻪي ﺟﻨﮓ‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺷﺎﻣﻞ ﻳﻚ ﺳﻮم ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑـﻮد‪ ،‬ﻛﺮدﺳـﺘﺎن ﺟﻨـﻮﺑﻲ از‬ ‫ﺳﻘﺰ ﺑﻪ ﻃﺮف ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺎ ﻛﺮﻣﺎﻧﺸﺎه ﺗﺤﺖ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﺑﻮد‪ .‬ﻳﻜﻲ از‬ ‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ ﺑﺮاي رﻫﺒﺮان ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي درﺑﺎره ي‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ آﻳﺎ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺨﺶ ﻫﺎي ﺟﻨﻮﺑﻲ ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‬ ‫را ﻧﻴﺰ آزاد ﻛﻨـﺪ و ﺗﻤـﺎﻣﻲ ﺧـﺎك ﻛﺮدﺳـﺘﺎن ﺗﺤـﺖ ﺣﺎﻛﻤﻴـﺖ ﺟﻤﻬـﻮري‬ ‫‪110‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻣﺤﺪود ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﺧﻄـﺮ‬ ‫ﻧﻴﺰ وﺟﻮد داﺷﺖ ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي در ﻣﻘﺎﻃﻊ ﺣﺴﺎس‪ ،‬از ﺣﻀﻮر ﺧﻮد در‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ي ﺳﻘﺰ‪ ،‬ﺑﺎﻧﻪ و ﺳﺮدﺷﺖ ﻛﻪ داراي ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑـﻮد‪ ،‬ﺟﻬـﺖ ﺿـﺮﺑﻪ‬ ‫زدن ﺑﻪ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺴﺄﻟﻪي ﺟﺒﻬـﻪي ﺳـﻘﺰ و‬ ‫ﺑﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺣﻴﺎﺗﻲ ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ دﻟﻴـﻞ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭘﻴﺸﻤﺮگ ﻫﺎي ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن در اﻳﻦ ﺟﺒﻬﻪ در ﺣﺎﻟﺖ آﻣﺎدهﺑـﺎش‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪26‬‬

‫ﻃﺒﻖ آﻣﺎري ﻛﻪ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ ،‬از ‪ 12750‬ﭘﻴـﺸﻤﺮگ ﻛـﻪ در ﺑﻬـﺎر ﺳـﺎل‬ ‫‪ 1325‬در اﻳﻦ ﺟﺒﻬﻪ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ 10750 ،‬ﺗـﻦ ﻛـﺮد اﻳـﺮان و اﺳـﺐ‬ ‫ﺳﻮار و ‪ 2000‬ﺗﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺎرزاﻧﻲ و ﭘﻴـﺎده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ دﻟﻴـﻞ اﻳﻨﻜـﻪ ﺳﻴﺎﺳـﺖ‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن روﺷﻦ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ آﻳﺎ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺟﻨﻮب ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ‪،‬‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ وﻇﻴﻔﻪ ي اﻳﻦ ﺟﺒﻬﻪ در اﻳﻦ اﻣﺮ ﺧﻼﺻﻪ ﺷﺪه ﺑـﻮد ﻛـﻪ از ﻫﺠـﻮم ارﺗـﺶ‬ ‫اﻳﺮان ﺑﻪ ﻃﺮف ﺷﻤﺎل ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺟﺒﻬـﻪ ﺗﻤـﺎم‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻴﺮوﻫﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﺪاﻓﻌﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬واﻗﻌﻴﺖ اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ‪12750‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ 26 ‬ﺟﺒﻬﻪاي ﻧﻴﺰ در ﺳﺮدﺷﺖ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎر ﭘﻴﺸﻤﺮگﻫﺎ آن را ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ ﻗﺮار داده ﺑﻮدﻧﺪ و از ﭘـﻞ‬ ‫ﻋﺒﻮر ﻛﺮده و ﺗﺎ ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﭘﺎدﮔﺎن ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺸﺮوي ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺒﻬﻪ ي ﻣﺸﺘﺮك آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﻛﺮدﺳـﺘﺎن ﻧﻴـﺰ در‬ ‫ﺗﻜﺎب ﺑﻮد وﻟﻲ ﺟﺒﻬﻪي اﺻﻠﻲ ﻫﻤﺎن ﺟﺒﻬﻪي ﺳﻘﺰ و ﺑﺎﻧﻪ ﺑﻮد‪).‬ن(‬

‫‪111‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻓﺮد ﻣﺴﻠﺢ در آن زﻣﺎن از ﻟﺤﺎظ ﺗﻌﺪاد و ﻛﻤﻴﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺮوي زﻳﺎدي ﺑﻮد وﻟـﻲ از‬ ‫ﻟﺤﺎظ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﭼﻨﺪ ﻧﻘﻄﻪ ﺿﻌﻒ اﺳﺎﺳﻲ داﺷﺖ‪:‬‬ ‫‪1‬ـ درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻴﺮوﻫﺎ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﻴﺮوﻫـﺎي ﭘﻴـﺸﻤﺮگ و ﻧﻴـﺮوي‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻣﺪﻧـﺪ‪ ،‬وﻟـﻲ ﻧﻴﺮوﻳـﻲ ﻋـﺸﻴﺮه اي ﺑﻮدﻧـﺪ و‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ي ﻫﻤﻪ ي ﺑﺨﺶ ﻫﺎ‪ ،‬رؤﺳﺎي ﻋﺸﺎﻳﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ي اﻳﻦ ﺗﺮﻛﻴﺐ از‬ ‫دو ﻧﻈﺮ ﻣﻈﻠﻮب ﻧﺒﻮد‪:‬‬ ‫اﻟﻒ( اﻳﻦ ﻧﻴﺮوﻫﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮذ رؤﺳﺎي ﻋﺸﻴﺮه ﻫـﺎي ﺧـﻮد ﺑﻮدﻧـﺪ ﺗـﺎ‬ ‫ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺮ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﺑﻴـﺸﺘﺮ اﻣـﻮر ﺑـﻪ‬ ‫دﺳﺘﻮر رؤﺳﺎي ﻋﺸﺎﻳﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﻣﺴﺌﻮﻻن و ﻣﻘﺎم ﻫـﺎي‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪.‬‬ ‫ب( اﺻﻮل و ﺗﺎﻛﺘﻴﻚ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻻزم در ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﺿﻤﻦ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﻋﺸﻴﺮهﻫﺎ در ﺑﻴﻦ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻪ رﻗﺎﺑﺖ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻨﺎﻓﻊ‬ ‫ﻋﺸﻴﺮهاي و ﻓﺮدي ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﺑﻮد ﺗﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻛﻠﻲ ﺟﻨﺒﺶ‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒ ًﻼ ذﻛﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﻏﻴﺮ از ﺑﺎرزاﻧﻲﻫﺎ ﭘﻴﺸﻤﺮگﻫـﺎي دﻳﮕـﺮ‬ ‫اﺳﺐﺳﻮار ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻧﻜﺘﻪ ي ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻪ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛـﻪ از ﻟﺤـﺎظ اﺳـﻠﺤﻪ و‬ ‫ﻣﻬﻤﺎت در وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﻗﺮار ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﺳﻠﺤﻪ ي ﺧﻮدﻛﺎر و ﺗﻴﺮﺑﺎر ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﻛﻢ ﺑﻮد و ﺑﻴﺸﺘﺮ آنﻫﺎ اﺳﻠﺤﻪي "ﺑﺮﻧﻮ" ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪112‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪ 3‬ـ ﻧﻘﻄﻪ ﺿﻌﻒ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻴﺮوﻫـﺎ آﻣـﻮزش ﻧﻈـﺎﻣﻲ ﻧﺪﻳـﺪه‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻏﻴﺮ از ﺑﺎرزاﻧﻲﻫﺎ ﻛﻪ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل در ﻋﺮاق ﺟﻨﮕﻴـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ و ﺗﺠﺮﺑـﻪي‬ ‫ﺟﻨﮕﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ آن ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺒﻬﻪ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ در ﺟﻨﮕﻲ ﺷﺮﻛﺖ‬ ‫ﻧﻤﻮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻧﻪ آﻣﻮزش ﻧﻈﺎﻣﻲ دﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺮاي ﺷـﺮﻛﺖ در ﺟﻨـﮓ‬ ‫آﻣﺎده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺑﺨﺶ از اﻳﻦ ﻧﻴﺮوي ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻳﻚ اﻓـﺴﺮ ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﺷـﺪه‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ دو وﻇﻴﻔﻪ ﺑﺮﻋﻬﺪه داﺷﺖ‪:‬‬ ‫‪1‬ـ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ و اﻣﻜﺎﻧﺎﺗﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺟﺒﻬـﻪ در اﺧﺘﻴـﺎر دارﻧـﺪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﻴﺮوي ﭘﻴﺸﻤﺮگ آﻣﻮزش ﺑﺪﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪2‬ـ اﻳﻦ اﻓﺴﺮ در ﻫﻤﺎن ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮل ﺗﺪارﻛﺎت ﺑﻮد و ﻻزم ﺑـﻮد آذوﻗـﻪ و‬ ‫وﺳﺎﻳﻞ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﭘﻴﺸﻤﺮگ در ﺟﺒﻬﻪ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫در آن زﻣﺎن ﺑﺮاي ارﺗﺶ اﻳﺮان ﻣﺴﺄﻟﻪي ﻣﻬﻢ و ﻓـﻮري‪ ،‬ارﺳـﺎل آذوﻗـﻪ و‬ ‫اﺳﻠﺤﻪ و ﻣﻬﻤﺎت ﺑﻪ دو ﭘﺎدﮔﺎن ﺑﺎﻧﻪ و ﺳﺮدﺷﺖ ﺑـﻮد ﻛـﻪ در ﻣﺤﺎﺻـﺮه ﻗـﺮار‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﺴﻴﺮ ﺳﻘﺰ‪ ،‬ﺑﺎﻧﻪ و ﺳﺮدﺷﺖ در ﻛﻨﺘـﺮل ﭘﻴـﺸﻤﺮگ ﺟﻤﻬـﻮري‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻮد و در آن زﻣﺎن ارﺗﺶ اﻳﺮان ﻛﻪ ﻧﻴﺮوي ﻫﻮاﻳﻲ ﻧﺪاﺷﺖ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ‬ ‫آذوﻗﻪ و ﻣﻬﻤﺎت را ﺑﻪ ﭘﺎدﮔﺎن ﻫﺎي ﺳﺮدﺷﺖ و ﺑﺎﻧﻪ ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ‪ ،‬در ﺗﻼش ﺑﻮد ﺗـﺎ‬ ‫ﺑﻪﻫﺮ ﻃﺮﻳﻘﻲ‪ ،‬از ﻣﺴﻴﺮ زﻣﻴﻨﻲ اﻳﻦ ﻛﺎر را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬ ‫ﻫﺪف‪ ،‬از روز ‪ 4‬اردﺑﻴﻬﺸﺖ ﺳﺎل ‪ 24) 1325‬آورﻳﻞ ‪ (1946‬ﺳﺘﻮﻧﻲ ‪600‬‬ ‫‪113‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻧﻔﺮي ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎد‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺘﻮن در روﺳﺘﺎي "ﻗﺎراوا" ﺑﺎ ﺑﺎرزاﻧﻲﻫﺎ ﻛﻪ ﺑـﺮ ﺳـﺮ‬ ‫راه ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬درﮔﻴﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در اوﻟﻴﻦ ﺣﻤﻠﻪي ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮاﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺎرزاﻧﻲﻫـﺎ ‪21‬‬ ‫ﺳﺮﺑﺎز را ﻛﺸﺘﻪ و ‪ 17‬ﻧﻔﺮ را ﻧﻴﺰ زﺧﻤﻲ و ‪ 40‬ﺗﻦ را اﺳـﻴﺮ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﺑﻘﻴـﻪي‬ ‫ﺳﺘﻮن ﺑﻪ ﻃﺮف ﺳﻘﺰ ﻋﻘﺐ ﻧﺸﻴﻨﻲ ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺷﻜـﺴﺘﻲ ﺑـﺰرگ ﺑـﺮاي ارﺗـﺶ‬ ‫اﻳﺮان ﺑﻮد و ﺗﺄﺛﻴﺮات ﻣﺜﺒﺖ زﻳﺎدي ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﭘﻴﺸﻤﺮگ ﺟﺒﻬﻪي ﺳﻘﺰ و‬ ‫ﺑﺎﻧﻪ ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﺣﺲ ﻣﻠـﻲ آﻧـﺎن را ﺗﻘﻮﻳـﺖ ﻛـﺮد و ﺳـﺒﺐ ﺷـﺪ ﺗـﺎ‬ ‫اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﻴﺎن ﻋﺸﻴﺮهﻫﺎ ﻛـﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑـﺪ‪ .‬ﺷﻜـﺴﺖ ارﺗـﺶ در ﻛﺮدﺳـﺘﺎن در‬ ‫درون ارﺗﺶ و در ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ ﻧﻴﺰ ﭘﺨﺶ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻮد ﻛـﻪ ﺑﻌـﺪ از‬ ‫اﻳﻦ ﺷﻜﺴﺖ‪ ،‬ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺳﺮﻟﺸﻜﺮ رزمآرا را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪي ﺳﻘﺰ ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ‪.‬‬ ‫وﻟﻲ ﻗﺒﻞ از آﻧﻜﻪ ارﺗﺶ اﻳﺮان وارد ﺟﻨﮓ دﻳﮕﺮي ﺷﻮد‪ ،‬ﭼـﺎرهاي ﻏﻴـﺮ از‬ ‫ﻣﺬاﻛﺮه و ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻳﻚ ﮔﻔﺘﮕﻮ‬ ‫ﻛﻪ در ﺷﻬﺮ ﺳﻘﺰ در ‪ 5‬ﺧﺮدادﻣﺎه ‪ 26) 1325‬ﻣﻲ ‪ (1946‬ﺻﻮرت ﮔﺮﻓـﺖ و‬ ‫ﻫﺮ دو ﻃﺮف ﺗﻮاﻓﻖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از درﮔﻴﺮي ﺑﻴﻦ ﻧﻴﺮوﻫﺎﻳﺸﺎن‪،‬‬ ‫ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺑﻲﻃﺮف ‪ 4‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي را از ﺳﻘﺰ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﺎﻧﻪ و از ﺳـﻘﺰ ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﻤﺖ ﺑﻮﻛﺎن ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻣﻮاﻓﻘـﺖ ﻛﺮدﻧـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ارﺗﺶ آذوﻗﻪ را ﺑﻪ ﭘﺎدﮔﺎن ﺳﺮدﺷﺖ و ﺑﺎﻧﻪ ارﺳﺎل ﻛﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ اﺟﺎزه ي ارﺳـﺎل‬ ‫‪114‬‬ ‫‪ ‬‬

‫اﺳﻠﺤﻪ و ﻣﻬﻤﺎت را ﻧﺪادﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜـﻪ از ﺟﻨـﮓ و در ﮔﻴـﺮي در‬ ‫آﻳﻨﺪه ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي ﺷﻮد و اﮔﺮ ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ ﺑﺮاي دو ﻃﺮف ﭘﻴﺶ آﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ آن‬ ‫را ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻗـﺮار ﺷـﺪ ﻛـﻪ در ﺳـﻘﺰ و ﺑﺎﻧـﻪ و ﺳﺮدﺷـﺖ‪ ،‬ﺣـﺰب‬ ‫دﻣﻜﺮات ﻧﻤﺎﻳﻨﺪهي رﺳﻤﻲ ﺧﻮد را داﺷﺘﻪ و ﺑـﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪهي ارﺗـﺶ اﻳـﺮان در‬ ‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫وﻟﻲ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪ اﺟﺮا ﻧﺸﺪ‪ .‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﻛﻪ‬ ‫ارﺗﺶ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ در ﺗﻼش ﺑﻮد ﻫﺮ ﻃﻮر ﻛﻪ ﺷﺪه اﺳﻠﺤﻪ و ﻣﻬﻤﺎت ﺑﻪ ﭘﺎدﮔﺎن‬ ‫ﺑﺎﻧﻪ و ﺳﺮدﺷﺖ ارﺳﺎل ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻲ اوﻗـﺎت ﺟﻨـﮓ و‬ ‫درﮔﻴﺮيﻫﺎي ﭘﺮاﻛﻨﺪه در ﻣﺴﻴﺮﻫﺎي ﺳﻘﺰ ﺑﻪ ﺑﺎﻧـﻪ ﻳـﺎ ﺳـﻘﺰ ﺑـﻪ ﺑﻮﻛـﺎن روي‬ ‫‪27‬‬

‫ﻣﻲداد‪.‬‬

‫رزمآرا ﭘﺲ از رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺳﻘﺰ در ﺗﻼش ﺑﻮد ﺣﻤﻠﻪي ﮔـﺴﺘﺮدهاي را ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻃﺮاﺣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از آﻣﺎده ﺷﺪن دو ﮔـﺮدان ﺗﻮﭘﺨﺎﻧـﻪ ﺑـﺎ‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ 27 ‬ﺳﺮﻫﻨﮓ "ﻛﻠﻨﻞ" ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺎﻧﻮازاده‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﺑﻠﻨﺪﭘﺎﻳﻪﺗﺮﻳﻦ اﻓﺴﺮان ﺳﭙﺎه ﻣﻠﻲ در ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻣﻴﺎن ﺳﻘﺰ و‬ ‫ﺑﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪ‪ .‬اﺣﺘﻤﺎﻻً آن ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎي ارﺗﺸﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺎﻧﻮازاده در آن ﺑﻮد و از ﺑﺎﻧـﻪ ﻋـﺎزم ﺳـﻘﺰ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬دﺳﺘﻜﺎري ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎي ﺣﺎﻣﻞ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺎﻧﻮازاده در ﻣﻨﻄﻘﻪ ي "ﻛَﻠﻲ ﺧﺎن" ﺳﻘﻮط ﻛـﺮد و‬ ‫ﻧﺎﻧﻮازاده ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪ وﻟﻲ ﺧﻠﺒﺎن ﺑﺎ ﭼﺘﺮ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﭘﺮﺗﺎب ﻛﺮد و ﺟﺎن ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻪ در ﺑﺮد و زﻧﺪه‬ ‫ﻣﺎﻧﺪ‪).‬ن(‬

‫‪115‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻫﻮاﻳﻲ‪ ،‬در روز ‪ 25‬ﺧﺮدادﻣﺎه "‪ 15‬ژوﺋﻦ" ﺑﻠﻨﺪيﻫﺎي "ﻣﺎﻣﻪﺷـﺎ"‬ ‫را ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ ﻗﺮار دادﻧﺪ و ﺟﻨﮓ ﺷﺪﻳﺪي در ﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬در اﻳـﻦ ﺟﻨـﮓ ﻫـﻢ‬ ‫ﺑﺎرزاﻧﻲ ﻫﺎ و ﻫﻢ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﭘﻴﺸﻤﺮگ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ‬ ‫ارﺗﺶ ﻛﻪ ﻧﻴﺮوي زﻳﺎدي را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺧـﻮد آورده ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑـﺎرزاﻧﻲ ﻫـﺎ را ﻛـﻪ‬ ‫ﺗﻌﺪاﺷــﺎن اﻧــﺪك ﺑــﻮد‪ ،‬ﻣﺤﺎﺻــﺮه ﻧﻤــﻮده و "ﺧﻮﺷ ـﻪوي ﺧﻠﻴــﻞ" ﻳﻜــﻲ از‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن دﻟﻴـﺮ و ﺷـﺠﺎع ﺑـﺎرزاﻧﻲ را ﺑـﻪ ﺷـﻬﺎدت رﺳـﺎﻧﺪﻧﺪ و ﻧﻴﺮوﻫـﺎي‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﻋﻘﺐﻧﺸﻴﻨﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﻴﺮوزي ﺑﺰرﮔﻲ ﺑـﺮاي‬ ‫ارﺗﺶ اﻳﺮان ﺑﻮد و رزم آرا در ﺻﺪد ﺑﻮد از اﻳﻦ ﭘﻴﺮوزي اﺳـﺘﻔﺎدهي ﺳﻴﺎﺳـﻲ‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫در اواﺧﺮ ﺧﺮدادﻣﺎه ‪ 1325‬در روﺳﺘﺎي"ﺳﺮا" در ﺣﺪﻓﺎﺻﻞ ﺑﻮﻛﺎن و ﺳﻘﺰ‪،‬‬ ‫رزم آرا و ﻗﺎﺿﻲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎ ﻫﻢ دﻳﺪار ﻛﺮدﻧﺪ و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪ اي‬ ‫ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ در ‪ 5‬ﺧﺮدادﻣﺎه اﻣﻀﺎء ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬از ﺳﻮي دو ﻃﺮف اﺟـﺮا ﺷـﻮد و‬ ‫آﺗﺶ ﺑﺲ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻴﻦ ارﺗﺶ اﻳﺮان و ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن اداﻣﻪ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻫـﺪف‬ ‫رزم آرا از اﻳﻦ اﻗﺪام‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن زﻣﺎن و ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻦ ﻧﻴﺮوي ﺟﻤﻬـﻮري‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن در ﺣﺎﻟﺖ ﺗﺪاﻓﻌﻲ ﺑﻮد ﺗﺎ اﺟﺎزه ﻧﺪﻫﺪ ﺑﻪ ﺳـﻮي ﺟﻨـﻮب ﭘﻴـﺸﺮوي‬ ‫ﻛﺮده و از ﺣﻤﻠﻪي ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫‪116‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ "ﻣﺎﻣﻪﺷﺎ" اﻳﻦ اﺣﺴﺎس در ﺑﻴﻦ ﻧﻴﺮوﻫـﺎي ﭘﻴـﺸﻤﺮگ ﻗـﻮت‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﻤﻠﻪ ي ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ارﺗـﺶ اﻳـﺮان در ﻣﻨﻄﻘـﻪ ي ﺳـﻘﺰ‬ ‫ﺿﺮﺑﻪ وارد ﻛﻨﻨﺪ‪ .،‬ﻫﺪف از اﻳﻦ ﺣﻤﻠﻪ آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﻴﺮوي ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن‬ ‫ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﭘﻴﺸﺮوي ﻛﻨﺪ ﻛﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺷﻬﺮ ﺳﻨﻨﺪج را آزاد ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺷـﻤﺎر‬ ‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن زﻳﺎد ﺑـﻮد و از اﻋﺘﻤـﺎد ﺑـﻪ ﻧﻔـﺲ و روﺣﻴـﻪي‬ ‫ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺮ اﺳﺎس اﺻﻮل و ﺗﺎﻛﺘﻴﻚ‬ ‫ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ارﺗﺶ اﻳﺮان ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ آﻧـﺎن را ﻧﺨﻮاﻫـﺪ داﺷـﺖ‪.‬‬ ‫وﻟﻲ دراﻳﻦ زﻣﺎن ﻳﻚ ﻋﺎﻣﻞ دﻳﮕﺮ دﺧﺎﻟﺖ ﻛﺮد و ﻣﺎﻧﻊ ﭘﻴـﺸﺮوي ﻧﻴﺮوﻫـﺎي‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي ﺟﻨﻮب ﺷﺪ‪.‬‬ ‫روز ‪ 30‬ﺧﺮدادﻣــﺎه ‪ 20" 1325‬ژوﺋــﻦ ‪ "1946‬ﻫﺎﺷــﻤﻮف‪ ،‬ﻛﻨــﺴﻮل‬ ‫اﺗﺤﺎدﺷﻮروي در اروﻣﻴﻪ‪ ،‬ﻧﺰد ﭘﻴﺸﻮا ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤﺪ رﻓﺖ و در روﺳﺘﺎي "ﺳﺮا"‬ ‫ﺑﺎ ﻫﻢ دﻳﺪار ﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﻫﺎﺷـﻤﻮف از ﻗﺎﺿـﻲﻣﺤﻤـﺪ ﺧﻮاﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻧﻴﺮوﻫـﺎي‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺎ ارﺗﺶ اﻳﺮان وارد ﺟﻨـﮓ ﻧـﺸﻮﻧﺪ و ﺑـﻪ آﻧـﺎن ﺣﻤﻠـﻪ‬ ‫ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن اﺣﺘﻤﺎل دارد ﺟﻨﮓ ﺑﺰرﮔﻲ درﮔﻴﺮد ﻛﻪ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي آن را ﺑﻪ‬ ‫ﺻﻼح ﻧﻤﻲ داﻧﺪ و ﺑﻪ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻛﻤﻚ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻧﺨﻮاﻫـﺪ ﻛـﺮد‪ .‬ﻻزم‬ ‫ﺑﻮد ﭘﻴﺸﻮا ﻗﺎﺿﻲ ﻣﺤﻤﺪ و ﻣﻘﺎﻣﺎت دﻳﮕﺮ ﺣﺰب دﻣﻜﺮات‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ ﻛﺮدﺳﺘﺎن‬ ‫و ﺳﺮاﺳﺮ اﻳﺮان را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬از ﻳﻚ ﺳﻮ‪ ،‬ارﺗﺶ ﺳـﺮخ اﻳـﺮان را ﺗـﺮك‬ ‫‪117‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻛﺮده ﺑﻮد و ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪ ي "ﻣﻈﻔﺮ ﻓﻴﺮوز‪ -‬ﭘﻴﺸﻪوري" در ﺗﺒﺮﻳﺰ اﻣـﻀﺎء ﺷـﺪه‬ ‫ﺑﻮد و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬دوﻟﺖ اﻳﺮان و اﺗﺤـﺎد ﺷـﻮروي ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣـﻪ ي ﺗـﺸﻜﻴﻞ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ ﻣﺸﺘﺮك را اﻣﻀﺎء ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺑﺮرﺳﻲ اﻳـﻦ ﻣـﺴﺎﺋﻞ‪،‬‬ ‫ﭘﻴﺸﻮا ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ارﺗﺶ اﻳﺮان ﻣﻘـﺮون ﺑـﻪ‬ ‫ﺻﺮﻓﻪ ﻧﻴﺴﺖ و اﺣﺘﻤﺎل دارد ﺗـﺄﺛﻴﺮات زﻳﺎﻧﺒـﺎري را ﺑـﺮ رواﺑـﻂ ﺟﻤﻬـﻮري‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن و اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﺑﮕـﺬارد‪ .‬اﻳـﻦ ﺗـﺼﻤﻴﻤﻲ ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﺑـﺮ آﻳﻨـﺪه ي‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار ﺑﻮد‪ .‬ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺗﺎ اواﺧـﺮ در ﻫﻤـﺎن‬ ‫ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻣﺤﺪود ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕـﺮ‪ ،‬ﺟﻤﻬـﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﺳﻮم از ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان را ﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮذ ﺧﻮد داﺷﺖ‪.‬‬ ‫‪5‬ـ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ‪ ‬‬ ‫ﻫﻤﺰﻣﺎن در ﺗﻬﺮان ﻣﺎﻧﻮرﻫﺎي ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ ﻗﻮام ﻫﻤﭽﻨﺎن اداﻣﻪ داﺷﺖ‪ .‬ﻗﻮام‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻛﺴﺐ وﻗﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﻲداد ﻛﻪ ﻫﺪﻓﺶ ﻣﺘﺤﺪ ﻛﺮدن و‬ ‫اﻳﺠﺎد ﺟﺒﻬﻪاي وﺳﻴﻊ از ﻫﻤﻪي ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﻠﻲ و دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ در اﻳﺮان اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از اﻣﻀﺎي ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪاي ﻣﻴﺎن ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي‪،‬‬ ‫ﻗﻮام ﺑﻪ اﻳﻦ ﻗﺼﺪ ﻛﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ و ﭼﭗ را ﺑـﻪ ﻃـﺮف ﺧـﻮد‬ ‫ﺟﻠﺐ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺎرﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ اﻧﺠﺎم داده ﺑﻮد‪ .‬‬ ‫‪118‬‬ ‫‪ ‬‬

‫در ﻳﺎزدﻫﻢ ﻣﺮدادﻣﺎه ﺳـﺎل ‪ 2) 1325‬اوت ‪ (1946‬ﺳـﻪ ﻧﻔـﺮ از رﻫﺒـﺮان‬ ‫ﺣﺰب ﺗﻮدهي اﻳﺮان‪ ،‬وزﻳﺮ ﻛﺎﺑﻴﻨﻪي ﻗﻮام ﺷﺪﻧﺪ‪" :‬اﻳـﺮج اﺳـﻜﻨﺪري" وزﻳـﺮ‬ ‫ﻛﺎر و ﻫﻨﺮ‪" ،‬دﻛﺘﺮ ﻓﻴﺮوز )ﻓﺮﻳﺪون( ﻛﺸﺎورز" وزﻳﺮ ﻓﺮﻫﻨـﮓ و "ﻣﺮﺗـﻀﻲ‬ ‫ﻳﺰدي" وزﻳﺮ ﺑﻬﺪاﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻫﺪف ﻗﻮام اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻧﺸﺎن‬ ‫دﻫﺪ ﻛﻪ ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ ﺣﺰب ﺗﻮده را ﻧﻴﺰ در ﻗﺪرت ﺳﻬﻴﻢ ﻧﻤـﻮده و ﺣﻜـﻮﻣﺘﻲ‬ ‫ﻣﻠﻲ و دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﺪ ﻛﻪ در آن زﻣـﺎن در ﺣﻘﻴﻘـﺖ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺴﺖ‬ ‫ﺧﻮاﺳﺖﻫﺎي ﺗﻮدهﻫﺎي ﻣﺮدم ﺳﺮاﺳﺮ اﻳﺮان را ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﻤﺎنﻃﻮر‬ ‫ﻛﻪ ﻗﺒﻼ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﻲ ـ دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪،‬‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ در ﺳﺮاﺳﺮ اﻳﺮان ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﻧﻴﺮوي ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرﮔﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ از ﻫﻤﻪي ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﺮان ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪﺗﺮ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻗﻮام ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻃﺮز ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺮﻛﺎﻧﻪاي ﺗﻈﺎﻫﺮ ﻣﻲﻧﻤﻮد ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑـﺮ ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫اﻗﺪاﻣﺎﺗﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺮ ﺳﺮﻛﺎر آوردن وزﻳـﺮان ﺗـﻮدهاي ﺑـﻪ ﻛﺎﺑﻴﻨـﻪ‪ ،‬ﺗﻮاﻓـﻖ ﺑـﺎ‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﺑﺮﺧﻲ اﻗﺪاﻣﺎت دﻳﮕﺮي ﻛـﻪ ﺟﻨﺒـﻪي دﻣﻜﺮاﺗﻴـﻚ داﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎﺷﺎه اﺧﺘﻼف دارد‪ .‬‬ ‫در آن زﻣﺎن رﻫﺒﺮي ﺣﺰب ﺗﻮده و ﺣﺘﻲ ﻓﺮﻗـﻪي دﻣﻜـﺮات آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن ﻧﻴـﺰ‬ ‫اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدادﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﻮام ﺣﻘﻴﻘﺘﺎ در ﺻﺪد دﻣﻜﺮاﺗﻴﺰه ﻛﺮدن اﻳﺮان اﺳﺖ‬ ‫و روزي ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﺎه را ﺑﺮﻛﻨﺎر ﻧﻤﻮده و اﻳﺮان را ﺑـﻪ ﻳـﻚ ﺟﻤﻬـﻮري‬ ‫‪119‬‬ ‫‪ ‬‬

‫دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬واﻗﻌﻴﺖ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ اﮔﺮ در اﻧﺘﺨﺎب ﺗﺎﻛﺘﻴﻚ و‬ ‫ﻧﺤﻮهي ﻋﻤﻞ‪ ،‬اﺧﺘﻼﻓﻲ ﻣﻴﺎن ﻗﻮام و ﺷﺎه وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻗﻮام ﻫﺮ ﻛـﺎري ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮد ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻮرد ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺷﺎه‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻮرد ﺗﻴﻴﺪ آﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻧﻴﺰ ﺑﻮد‪ .‬‬ ‫ﻛﺎري ﻛﻪ ﻗﻮام ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﻧﻘﺸﻪاي از ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴـﻴﻦﺷـﺪه ﺑـﻮد و ﻫـﺪف از آن‪،‬‬ ‫ﺗﻀﻌﻴﻒ و ﻧﺎﺑﻮدي ﺟﻨﺒﺶ دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ ﺧﻠﻖﻫﺎي اﻳﺮان ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻳﻦ ﺑﻮد‪،‬‬ ‫ﻗﻮام دﻧﺒﺎل ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﻣﻲﮔﺸﺖ ﻛﻪ ﺿﺮﺑﻪي ﻧﻬﺎﻳﻲ را وارد ﻛﻨﺪ‪ .‬در واﻗـﻊ‬ ‫اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﺷﺪ‪ ،‬ﻗـﻮام در ﻫـﺸﺘﻢ ﺗﻴﺮﻣـﺎه ‪29) 1325‬ژوﺋـﻦ ‪ (1946‬ﺣـﺰب‬ ‫دوﻟﺘﻲ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻧﺎم "ﺣﺰب دﻣﻜﺮات اﻳﺮان" ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻛﺮد‪ .‬‬ ‫اﻳﻦ ﺣﺰب در ﻇﺎﻫﺮ ﻗﺮار ﺑﻮد ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻣﺘﺤـﺪ اﺣـﺰاب دﻣﻜﺮاﺗﻴـﻚ و ﭼـﭗ‬ ‫ﮔﺮدآﻣﺪه در ﺟﺒﻬﻪي ﺗﺮﻗﻲﺧﻮاه ﮔﺮدد‪ ،‬اﻣﺎ در ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ اﺣﺰاب‪،‬‬ ‫ﺑﻪ وﻳﮋه ﺣﺰب ﺗﻮده ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺴﺄﻟﻪي اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺑـﺮاي ﻧﺨـﺴﺖ وزﻳـﺮ‬ ‫ﻗﻮام ﺑﻬﺎﻧﻪاي ﺷﺪ ﺗﺎ درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﻴﻦ آزادي اﻧﺘﺨﺎﺑـﺎت‪ ،‬ارﺗـﺶ‬ ‫اﻳﺮان ﺑﻪ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺮود‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪهي ﻗﻮام‪ ،‬ﺑـﺪون ﻣـﺴﺘﻘﺮ ﺷـﺪن‬ ‫‪28‬‬

‫ارﺗﺶ اﻳﺮان در اﻳﻦ دو ﻣﻨﻄﻘﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت آزاداﻧﻪ ﺻﻮرت ﻧﻤﻲﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫‪ ‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪ 28 ‬ﺟﺮج آﻟﻦ‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ آﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺗﻬﺮان ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺤﻮ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﺧﻮد را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻗﻮام ﻧﺸﺎن داد‪ ":‬اﻳـﻦﻛـﻪ‬ ‫دوﻟﺖ اﻳﺮان اﻋﻼم ﻛﺮده ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻧﻴﺮوي اﻣﻨﻴﺘﻲ ﺑـﻪ ﻫﻤـﻪ ي ﺑﺨـﺶ ﻫـﺎي اﻳـﺮان اﺳـﺖ ‪...‬‬ ‫ﺗﺼﻤﻴﻤﻲ ﻛﺎﻣﻼ ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﺑﺠﺎﺳﺖ"‪.‬‬

‫‪120‬‬ ‫‪ ‬‬

‫اﻳﻦ اوﻟﻴﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪي ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻗﻮام ﺑﻮد‪ .‬ﻗـﺒﻼ ﻫـﻢ اﮔـﺮ ﻓـﺮد آﮔـﺎﻫﻲ‬ ‫رﻳﺰﺑﻴﻨﺎﻧﻪ ﺳﻴﺮ روﻳﺪادﻫﺎ را دﻧﺒﺎل ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﺟﻠﻮهﻫﺎي دﻳﮕـﺮي از ﺳـﻮءﻧﻴـﺖ‬ ‫ﻗﻮام را ﻋﻠﻨﺎً ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪي ﻓﻴﺮوز ـ ﭘﻴـﺸﻪوري ﺑـﻪ ﺗـﺼﻮﻳﺐ‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﻧﺮﺳﻴﺪه و ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬دو روز ﭘﺲ از‬ ‫اﻳﻦ ﺗﻮاﻓﻖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ در اواﺧﺮ ﺧﺮدادﻣﺎه ‪ 1325‬اﻓﺮادي ﻛـﻪ ﻣﻌﻠـﻮم ﻧﺒـﻮد ﭼـﻪ‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان "اﻧﺠﻤـﻦ اﻳـﺎﻟﺘﻲ ﺧﻮزﺳـﺘﺎن" ﺧﻮاﺳـﺘﺎر ﺗﻤـﺎﻣﻲ‬ ‫ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن وﻋﺪه داده ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻃـﻮﻟﻲ ﻧﻜـﺸﻴﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﺗﺤﺮﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ‪" ،‬اﺗﺤﺎدﻳﻪي ﻋﺸﺎﻳﺮ ﺧﻮزﺳﺘﺎن" ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷـﺪ‬ ‫و ﻫﻤﺎن ﺗﻘﺎﺿﺎ را ﺗﻜﺮار ﻧﻤﻮد‪ .‬‬ ‫در ‪ 23‬ﺷــﻬﺮﻳﻮرﻣﺎه ‪ 14 ) 1325‬ﺳــﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ (1946‬اﻳــﻞ ﻗــﺸﻘﺎﻳﻲ و‬ ‫ﺑﻮﻳﺮاﺣﻤﺪ ﺑﻪ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﺷﺨﺺ ﻗﻮام در اﺳﺘﺎن ﻓﺎرس ﻗﻴﺎم ﻛﺮدﻧﺪ و اﻗـﺪام ﺑـﻪ‬ ‫ﺧﻠﻊ ﺳﻼح ﻛﺮدن ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﻧﻤﻮدﻧـﺪ و ﺑـﻪ ﺳـﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي‬ ‫ﻛﺎرﮔﺮي و ﺣﺰب ﺗﻮده ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮده و ﺧﻮاﺳﺘﺎر اﻳﻦ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ وزراي ﺗﻮدهﻳﻲ‬ ‫ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ اﺧﺮاج ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ اﺳﺘﺎن ﻓﺎرس ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري داده ﺷﻮد‪ .‬‬ ‫ﻫﺮﭼﻨﺪ در ﺗﻬﺮان رﻫﺒﺮان رﺳﻤﻲ دوﻟﺘـﻲ ﺟﻨـﺒﺶ ﻗـﺸﻘﺎﻳﻲﻫـﺎ را ﻣﺤﻜـﻮم‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻋﻤﻞ ﻗﺸﻮن اﻳﺮان ﺑﺮاي ﺳﺮﻛﻮب اﻳﻦ ﻗﻴﺎم ﻫﻴﭻ اﻗﺪاﻣﻲ اﻧﺠﺎم‬

‫‪121‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻧﺪاد‪ .‬ﻣﻘﺼﻮد از اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻫﻴﺎﻫﻮ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗـﻮام ﺑـﺮاي ﺳـﺮﻛﻮب ﺟﻨـﺒﺶ‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﻛﺮدﺳﺘﺎن آزاداﻧﻪﺗﺮ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ‪ .‬‬ ‫ﻛﻢﻛﻢ آﺷﻜﺎر ﺷﺪ ﻛﻪ ﻗﻮام در اﺟﺮاي اﻳﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺪي اﺳﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻃﻮري ﻛﻪ در روزﻫﺎي آﺧﺮ آﺑﺎنﻣﺎه ﻟﺸﻜﺮي ﺑﻪ زﻧﺠﺎن ﻓﺮﺳـﺘﺎد و ﺑﻬﺎﻧـﻪاش‬ ‫اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ زﻧﺠﺎن ﺟﺰﺋﻲ از اﺳﺘﺎن آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻛﺎﻣﻼ واﺿﺢ ﺑﻮد ﻛـﻪ‬ ‫اﺷﻐﺎل زﻧﺠﺎن‪ ،‬ﺷﺮوﻋﻲ ﺑﺮاي ﻓﺮﺳﺘﺎدن ارﺗﺶ ﺑﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎي دﻳﮕﺮ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‬ ‫و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻗﻮام ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ در ﻣـﺎﻧﻮر دادن‬ ‫و اﻏﻮاي ﻣﺮدم‪ ،‬اﺳﺘﺎد ﻛﻢﻧﻈﻴﺮي اﺳﺖ‪ .‬از ﻃﻨﺰﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗـﻮام‬ ‫در آن زﻣﺎن ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺗﻜـﺮار ﻣـﻲﻛـﺮد ﻛـﻪ‪ :‬ﻧﻴـﺎزي ﺑـﻪ ﭘﻴـﺮوي از ﻣﻜﺎﺗـﺐ‬ ‫ﻋﻮامﻓﺮﻳﺒﺎﻧﻪ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪29‬‬

‫ﻧﻴﻤﻪﺷﺐ آذرﻣﺎه‪ ،‬اوﻟﻴﻦ دﺳﺘﻪ از ﻗﺸﻮن اﻳﺮان ﺑﻪ زﻧﺠﺎن رﺳـﻴﺪﻧﺪ و روز ‪2‬‬ ‫آذرﻣﺎه زﻧﺠﺎن ﻛﺎﻣﻼ ﺑﻪ دﺳﺖ دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي اﻓﺘﺎد و ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ ﻓـﺪاﻳﻲ‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻛﻪ در زﻧﺠﺎن ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘـﺎوﻣﺘﻲ‬ ‫از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻧﺪادﻧﺪ‪ .‬اﺷﻐﺎل زﻧﺠﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺎدﮔﻲ‪ ،‬ﻫﻢ از ﻧﻈﺮ ﻧﻈﺎﻣﻲ و ﻫـﻢ‬ ‫از ﻧﻈﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺣﺘـﻲ ﻣﻌﻨـﻮي‪ ،‬ﺷﻜـﺴﺖ ﺑﺰرﮔـﻲ ﺑـﺮاي ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﻣﻠـﻲ‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪" 29 ‬از دﻧﺒﺎﻟﻪروي ﻣﻜﺎﺗﺐ دﻣﺎﮔﻮژﻳﺴﺖ ﺑﻲﻧﻴﺎز اﺳﺖ"‪.‬‬

‫‪122‬‬ ‫‪ ‬‬

‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺑـﻮد‪ .‬زﻳـﺮا در اﻳﻨﺠـﺎ اﺛﺒـﺎت ﻳـﻚ اﺻـﻞ ﻳـﺎ ﺗﺌـﻮري ﻣﺒﻨـﺎﻳﻲ‪،‬‬ ‫ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ آﻣﻴﺰ ﺑﻮد و آن ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از "ﺣﻜﻤﻔﺮﻣﺎ ﺷﺪن روﺣﻴﻪي ﻓﺮوﭘﺎﺷـﻲ‬ ‫ﻳﺎ ﺷﻜﺴﺖﺑﺎوري"‪ .‬‬ ‫اﺷﻐﺎل ﺷﻬﺮ زﻧﺠﺎن ﺑﺪون ﺟﻨﮓ و درﮔﻴﺮي‪ ،‬ارﺗﺶ ﺷﺎه را ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻛﺮده و‬ ‫ﻣﺤﺮﻛﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ زودﺗﺮ ﺳﺮاﺳﺮ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن را اﺷﻐﺎل ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬از ﻃـﺮف‬ ‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬روﺣﻴﻪي ﻓﺪاﻳﻴﺎن ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن را ﺑﻪ ﻛﻠﻲ ﭘـﺎﻳﻴﻦ‬ ‫آورده و روﺣﻴﻪي ﻣﺒﺎرزه و ﻣﻘﺎوﻣﺖ را در آﻧﺎن از ﺑﻴﻦ ﺑﺮد‪ .‬ﺳﭙﺲ‪ ،‬زﻧﺠﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﭘﺎﻳﮕﺎه ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺗﺒـﺪﻳﻞ ﺷـﺪ و دوﻟـﺖ ﻗـﻮام ﺗﻮاﻧـﺴﺖ از‬ ‫زﻧﺠﺎن ﻧﻴﺮوي ﺧﻮد را ﻫﻢ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻛﺮدﺳﺘﺎن و ﻫﻢ ﺑﻪ ﻃـﺮف ﺗﺒﺮﻳـﺰ رواﻧـﻪ‬ ‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺷﻐﺎل زﻧﺠﺎن ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠـﻲ را ﻧـﺸﺎن داد و ﺑـﻪ‬ ‫وﻳﮋه ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ در ﺑﻴﻦ ﺷـﻬﺮﻫﺎ و اﻗـﺸﺎر و ﻃﺒﻘـﺎت ﻣﺘﻮﺳـﻂ‪ ،‬رﺿـﺎﻳﺖ‬ ‫ﭼﻨﺪاﻧﻲ از ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻧﺪارﻧﺪ و رژﻳﻢ ﺷـﺎه را ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻗـﻀﻴﻪ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻣﻴﺪوار ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن را اﺷﻐﺎل ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬اﺷﻐﺎل زﻧﺠﺎن ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎي ﻓﺮوﭘﺎﺷـﻲ ﻛﺎﻣـﻞ ﺑـﻮد و ﺑـﺮاي‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺷﻜﺴﺖ ﺑﺰرﮔﻲ ﺑـﻮد ﻛـﻪ راه را ﺑـﺮاي ﭘﻴـﺸﺮوي‬ ‫ارﺗﺶ ارﺗﺠﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﺒﺮﻳﺰ ﻣﻬﻴﺎ ﻛﺮد‪ .‬‬

‫‪123‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﺮﺧﻼف آنﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ اﻓﺮاد ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻳﺎ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﻧﻴﺰ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪،‬‬ ‫دوﻟﺖ اﻳﺮان از ﻧﻈﺮ ﻧﻴﺮوي ﻧﻈـﺎﻣﻲ آﻣـﺎدﮔﻲ زﻳـﺎدي ﻧﺪاﺷـﺖ‪ .‬ﺗﻌـﺪاد ﻛـﻞ‬ ‫اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺑﻪ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 20000‬ﻧﻔـﺮ ﻧﺒﻮدﻧـﺪ‪ ،‬از‬ ‫آﻧﺎن ‪ 3000‬ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﻗﻮل آن زﻣﺎن‪" ،‬ﭼﺮﻳﻚ" و ﺑﻪ ﻗﻮل اﻣﺮوزي "ﻣـﺰدور"‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻛﻞ آن ارﺗﺶ ‪ 30‬ﺗﺎﻧﻚ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺪادي ﺗﻮپ و ﺗﻌﺪادي ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎي‬ ‫ﻗﺪﻳﻤﻲ ﻧﻴﺰ داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﺟﺒﻬـﻪ ﻫـﻴﭻ ﺗـﺄﺛﻴﺮي ﻧﺪاﺷـﺘﻨﺪ و ﺑﻴـﺸﺘﺮ ﺟﻨﺒـﻪي‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪30‬‬

‫‪ ‬‬

‫در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﺎن‪ ،‬آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 18000‬ﻓﺪاﻳﻲ ﻓﻘﻂ در ﺟﺒﻬﻪ داﺷـﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻧﻴﺮوي ﻣﻨﻈﻤﻲ ﺑﻮد و اﺳﻠﺤﻪي ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﻫﻢ داﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬درﺳـﺖ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫داراي اﺳﻠﺤﻪي ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻮپ و ﺗﺎﻧﻚ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ از ﺟﻨﺒﻪﻫـﺎي دﻳﮕـﺮ‬ ‫ﻣﺠﻬﺰ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﺳـﺮ راه ارﺗـﺶ ﺷـﺎه ﺑـﻪ ﻃـﺮف ﺗﺒﺮﻳـﺰ ﺟـﺎدهﻫـﺎي ﺑـﺴﻴﺎر‬ ‫ﺻﻌﺐاﻟﻌﺒﻮري ﻫﻤﭽﻮن "ﻗﺎﻓﻼﻧﻜﻮه" وﺟﻮد داﺷـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﻣـﻲﺷـﺪ در آﻧﺠـﺎ‬ ‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﻮد ﻛـﻪ ﺿـﻌﻒ ﺳﻴﺎﺳـﻲ رﻫﺒـﺮان ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﻣﻠـﻲ‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﻧﺎرﺿـﺎﻳﺘﻲ اﺗﺤـﺎد ﺷـﻮروي از ﺑـﺮوز ﺟﻨـﮓ ﺷـﺪﻳﺪي ﻣﻴـﺎن‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ دﺷﻤﻨﻲ ﺗﻌـﺪاد زﻳـﺎدي از ﻣـﺮدم‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ 30 ‬ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ اﻳﺮان ﺑـﺮاي ﻣﺒـﺎرزه ﺑـﺎ آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن و ﻛﺮدﺳـﺘﺎن ‪ 7‬ﻫﻮاﭘﻴﻤـﺎي ﻫﺎﻳﻨـﻪ و ‪ 2‬ﻫﻮاﭘﻴﻤـﺎي‬ ‫ﺗﺎﻳﮕﺮﻣﻮﺳﻲ را اﺧﺘﺼﺎص داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ن‪ .‬ﭘﺴﻴﺎن‪ :‬از ﻣﻬﺎﺑﺎد ﺧﻮﻧﻴﻦ‪ .‬ص‪64.‬‬

‫‪124‬‬ ‫‪ ‬‬

‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‪ ،‬اﻋﻢ از اﻗﺸﺎر و ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺷﻬﺮﻫﺎي آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺑﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ‬ ‫ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻧﺎﭼﻴﺰي در ﻣﻨﻄﻘﻪي "ﻗﺎﻓﻼﻧﻜﻮه" ﺻـﻮرت‬ ‫ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻫﻢ ﺧﻴﻠﻲ زود ﺑﺎ ﺷﻜﺴﺖ روﺑـﺮو ﺷـﺪ و ارﺗـﺶ اﻳـﺮان‬ ‫ﺑﻪﺳﻮي ﺗﺒﺮﻳﺰ ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﺗﺎ ﺗﺒﺮﻳﺰ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪاي‬ ‫ﺑﺎ ارﺗﺶ اﻳﺮان ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ ﻧﻴﺮوي دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﺑﻪ‬ ‫ﺗﺒﺮﻳﺰ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬در ‪ 20‬آذرﻣﺎه ‪ 11) 1325‬دﺳـﺎﻣﺒﺮ ‪ (1946‬رﻫﺒـﺮان ﻓﺮﻗـﻪي‬ ‫ﻣﻀﻤﺤﻞ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت رﺳﻤﻲ‪ ،‬ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺧﻮد را اﻋﻼم ﻛـﺮده و ﺑـﺴﻴﺎري از‬ ‫آﻧﺎن ﺑﻪﺳﻤﺖ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﻓﺮار ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻗﻮام اﻋﻼم ﻛﺮد ﻛﻪ ﻗﺼﺪ‬ ‫دارد ارﺗﺶ را ﺑﻪ ﻃـﺮف آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن ﺑﻔﺮﺳـﺘﺪ‪ ،‬رﻫﺒـﺮان ﻓﺮﻗـﻪي دﻣﻜـﺮات‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن دﺳﺘﻮر ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ دادﻧﺪ و ﺗـﺎ ﭼﻨـﺪ روز ﻗﺒـﻞ از رﺳـﻴﺪن ارﺗـﺶ‬ ‫ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺷﻌﺎرﺷﺎن "اوﻟﺪي وا‪ ،‬دوﻧﺪي ﻳﻮﺧﺪي" ﻳﻌﻨﻲ "ﻣﻲﻣﻴﺮﻳﻢ وﻟـﻲ‬ ‫ﻋﻘﺐﻧﺸﻴﻨﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ" ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺷﻌﺎر در ﻋﻤـﻞ ﺑـﻪ‬ ‫دو ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪ‪ :‬ﺳﻬﻢ رﻫﺒﺮان ﻓﺮار ﺑﻮد و ﺳﻬﻢ ﺗـﻮدهﻫـﺎي ﻣـﺮدم ﻫـﻢ‬ ‫ﻣﺎﻧﺪن و ﻣﺮدن ﺑﻮد‪ .‬‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺷﻮروي ﻫﻢ در اﻳﺮان ﺑﺮ ﺳـﺮ ﻣﻮﺿـﻊ‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﻧﻈﺮ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬‬

‫‪125‬‬ ‫‪ ‬‬

‫روز ‪ 21‬آذرﻣﺎه ‪ 12 )1325‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ (1946‬ﻳﻌﻨﻲ دﻗﻴﻘﺎ ﻳﻚ ﺳﺎل ﭘـﺲ‬ ‫از ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‪ ،‬ارﺗﺶ دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﺑـﻪ ﺷـﻬﺮ ﺗﺒﺮﻳـﺰ‬ ‫رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻗﺒﻞ از رﺳﻴﺪن ارﺗﺶ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ‪ ،‬ﻗـﺪرت در اﻳـﻦ ﺷـﻬﺮ ﺑـﻪ دﺳـﺖ‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ اﻓﺘﺎده ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻓﺮﻗﻪي دﻣﻜﺮات آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ‬ ‫دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺎوﻣﺘﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ارﺗﺶ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻧﺪادﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ‬ ‫ﺗﺎ رﺳﻴﺪن آﻧﺎن‪ ،‬ﺻﺪﻫﺎ ﺗﻦ از ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻓﺮﻗﻪ اﻋﺪام ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺣﻴﺎت‬ ‫ﻳﻚ ﺳﺎﻟﻪي ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪ و اﻳﻦ ﭘﺎﻳﺎن ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻣﻌﻨﻮي ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻨﻔﻲ ﻫﻢ ﺑﺮ روي ﻧﺴﻠﻲ ﻛﻪ در ﺟﻨﺒﺶ‬ ‫دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺳﻬﻴﻢ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﻢ ﺑﺮ روي ﻧﺴﻞﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﺑـﺮ ﺟـﺎي‬ ‫ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﻦ ﺷﻜﺴﺖ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻳﻚ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﻛﺎﻣـﻞ ﺑـﻮد و ﺑـﺮاي‬ ‫ﻣﺮدم آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨـﻲ ﻧﺒـﻮد و ﻧـﺸﺎن داد ﻛـﻪ رﻫﺒـﺮان ﻓﺮﻗـﻪي‬ ‫دﻣﻜﺮات آذرﺑﺎﻳﺠﺎن اﻋﺘﺒﺎر‪ ،‬ﻣﻬﺎرت و اﻧﻘﻼﺑﻴﮕﺮي ﻻزم را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛـﻪ اﮔـﺮ‬ ‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ارﺗﺶ ﺷﺎه ﺑﺎﻳﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬دﺳﺖ ﻛـﻢ ﺑﺘﻮاﻧﻨـﺪ‬ ‫ﻋﻘﺐﻧﺸﻴﻨﻲ ﻣﻌﻘﻮﻻﻧﻪاي داﺷﺘﻪ و اﺟﺎزه ﻧﺪﻫﻨﺪ ﻛﻪ اﻋﻀﺎء و ﻛﺎدرﻫـﺎي ﻓﺮﻗـﻪ‬ ‫اﻳﻨﭽﻨﻴﻦ ﻗﻠﻊ وﻗﻤﻊ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬رﻫﺒﺮان ﻓﺮﻗـﻪي دﻣﻜـﺮات‪ ،‬آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن را ﺗـﺮك‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪون آنﻛﻪ در زﻣﺎن ﻻزم دﺳﺘﻮر ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ را ﺑﻪ ﻛﺎدرﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳـﻲ‬ ‫و ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻓﺮﻗﻪ و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ اﻋﻼم ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﺑﻴـﺸﺘﺮ آﻧـﺎن ﺑـﻪ‬ ‫‪126‬‬ ‫‪ ‬‬

‫دﺳﺖ ﻣﺮﺗﺠﻌﻴﻦ اﻓﺘﺎدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻃﺮز وﺣﺸﻴﺎﻧﻪاي ﻛﺸﺘﺎر ﺷﺪﻧﺪ و اﻏﻠـﺐ آﻧـﺎن‬ ‫اﻣﻮاﻟﺸﺎن ﺑﻪ ﻳﻐﻤﺎ رﻓﺖ‪ .‬‬ ‫اﻳﻦ ﻫﻤﺎن آزادي ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗﻮام ﺟﻬـﺖ ﺑﺮﮔـﺰاري اﻧﺘﺨﺎﺑـﺎﺗﻲ ﺳـﺎﻟﻢ ﺑـﺮاي‬ ‫ﻣﺠﻠﺲ ﺿﺮوري ﻣﻲداﻧﺴﺖ! ‪ ‬‬ ‫ﭘﺲ از اﺷﻐﺎل ﺗﺒﺮﻳﺰ‪ ،‬ﺷﻬﺮﻫﺎي آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻳﻜﻲ ﭘﺲ از دﻳﮕﺮي ﺑﻪ دﺳـﺖ‬ ‫دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي اﻓﺘﺎد‪ .‬‬ ‫در ﺑﻴﺸﺘﺮ اوﻗﺎت‪ ،‬ارﺗﺶ ﻋﻤﺪاً وﻗﺖﻛﺸﻲ ﻣﻲﻛﺮد و ﭼﻨﺪ روز دﻳﺮﺗﺮ ﺑﻪ آن‬ ‫ﺷﻬﺮﻫﺎ ﻣﻲرﺳﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﺎﻧﺪﻫﺎي ﻣﺮﺗﺠـﻊ‪ ،‬ﻫـﺰاران ﻧﻔـﺮ از اﻋـﻀﺎء و ﻃﺮﻓـﺪاران‬ ‫ﻓﺮﻗﻪي دﻣﻜﺮات را ﺑﺪون ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﺑﻜﺸﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس آﻣﺎري ﻧﺎﻗﺺ در ﻃـﻮل‬ ‫ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ از ‪ 21‬آذرﻣﺎه ﺗﺎ ‪ 27‬آذرﻣﺎه )‪18‬ــ‪12‬دﺳﺎﻣﺒﺮ( ﻗﺮﻳﺐ ﺑﻪ ‪15000‬‬ ‫ﻧﻔﺮ از ﺷﻬﺮﻫﺎ و روﺳﺘﺎﻫﺎي آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺮﺗﺠﻌﻴﻦ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪6‬ـ آﺧﺮﻳﻦ روزﻫﺎي ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ‪ ‬‬ ‫در آذرﻣﺎه ‪ 1325‬در ﻣﻬﺎﺑﺎد اﺣﺴﺎس ﻣﻴﺸﺪ ﻛﻪ ﺧﻄـﺮ ﻧﺰدﻳـﻚ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻤــﻴﻦ دﻟﻴــﻞ‪ ،‬روز ‪ 14‬آذرﻣــﺎه )‪5‬دﺳــﺎﻣﺒﺮ( ﺑﺮاﺳــﺎس ﭘﻴــﺸﻨﻬﺎد ﭘﻴــﺸﻮا‬ ‫ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﺷﻮراي ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﺣﻀﻮر ‪ 10‬ﻧﻔـﺮ و ﺑـﻪ رﻫﺒـﺮي ﺧـﻮد ﭘﻴـﺸﻮا‬

‫‪127‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪ و در آﻧﺠﺎ ﺣﻜﻢ دﻓﺎع در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﻤﻠﻪي ارﺗﺶ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛـﺰي‬ ‫ﺻﺎدر ﺷﺪ‪ .‬‬ ‫روز ﺑﻌﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﻋﺒﺎسآﻗﺎ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ‬ ‫ﺣﻜﻢ ﺻﺎدر ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻢ ﺷﺨﺺ ﭘﻴﺸﻮا و ﻫﻢ ﺻـﺪر ﻗﺎﺿـﻲ و ﻫـﻢ ﺑـﺴﻴﺎري از‬ ‫اﻓﺮاد دﻳﮕﺮ ﻧﻈﺮﺷﺎن اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ از آﻣﺪن ارﺗﺶ ﺷﺎه ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي ﻛﺮد‪ .‬‬ ‫ﺻﺪر ﻗﺎﺿﻲ ﮔﻔﺖ‪" :‬دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ اﻳﻦ را ﻧﺪارد ﻛﻪ ﺑﺎ دو ﺟﺒﻬﻪي‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻣﺒﺎرزه ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺣﺪودا ‪ 3‬ﺳﺎل در ﺗﻬﺮان ﺑـﻮدم و از‬ ‫روﺣﻴﻪي ﺳﺮﺑﺎزان و درﺟﻪداران و اﻓﺴﺮان ﻣﻄﻠﻊ ﻫـﺴﺘﻢ‪ .‬دوﻟـﺖ در ﺳـﻘﺰ و‬ ‫ﺳﺮدﺷﺖ و ﺗﻜﺎب ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﻧﺪارد و ﻣﺎ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻓﺪاﻳﻴﺎن دﻣﻜﺮات ﺑـﻪ ﺧـﻮﺑﻲ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻧﻴﺮوي دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي را ﻧﺎﺑﻮد ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬در ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻋﺪهاي از ﻋﺸﺎﻳﺮ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ زﻣﺎن زﻳﺎدي در ﺑﺮاﺑـﺮ ﻧﻴـﺮوي دوﻟﺘـﻲ اﻳـﺴﺘﺎدﮔﻲ و ﻣﻘﺎوﻣـﺖ‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﺷﻤﺎ از آﻧﺎن ﻛﻤﺘﺮ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺘﺮﺳﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺠﻨﮕﻴﻢ"‪ 31 .‬‬ ‫اﻣﺎ از ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﺷﻬﺮ ﻳﻚ ﺳﺮي اﻓﺮاد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣـﻼ ﻋﺒـﺪاﷲ ﻣﺪرﺳـﻲ و ﻣـﻼ‬ ‫ﺣﺴﻴﻦ ﻣﺠﺪي ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﻲﻓﺎﻳـﺪه اﺳـﺖ و ﺑـﺪﻳﻦ‬ ‫ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻓﻜﺮ اﺿﻤﺤﻼل را در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﺷﺎﻳﻌﻊ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪادي از رؤﺳـﺎي‬ ‫ﻋﺸﺎﻳﺮ ﺑﻪ وﻳﮋه ﻣﻨﮕﻮر و ﻣﺎﻣﺶ ﻛﻪ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻓﺮﺻـﺖ ﻣﻨﺎﺳـﺒﻲ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺧﻴﻠـﻲ‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ 31 ‬ن‪.‬ﭘﺴﻴﺎن‪ ،‬از ﻣﻬﺎﺑﺎد ﺧﻮﻧﻴﻦ‪...‬ص ‪173‬‬

‫‪128‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺳﺮﻳﻊ ﺿﻌﻒ و ﺧﻴﺎﻧﺖ ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ و ﺑﻪ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن ﭘـﺸﺖ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ و ﺧﻮد را آﻣﺎده ﻛﺮدﻧﺪ ﻛـﻪ در اوﻟـﻴﻦ ﻓﺮﺻـﺖ ﺑـﺎ دوﻟـﺖ ﻣﺮﻛـﺰي‬ ‫ﻫﻤﻜﺎري ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬‬ ‫ﭘﺲ از آنﻛﻪ ﺗﺒﺮﻳﺰ اﺷﻐﺎل ﺷﺪ و ارﺗﺶ ارﺗﺠﺎﻋﻲ ﺷﻬﺮﻫﺎي آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن را‬ ‫ﺗﺤﺖ ﺳﻠﻄﻪي ﺧﻮد در آورد‪ ،‬ﺳﺮﺗﻴﭗ ﻫﻤﺎﻳﻮﻧﻲ ﻛﻪ از ﻃـﺮف ﺳـﺘﺎد ارﺗـﺶ‬ ‫ﻣﺄﻣﻮر ﺗﺼﺮف ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﻣﻴﺎﻧﺪوآب رﺳﻴﺪ‪ .‬‬ ‫در ‪ 23‬آذرﻣﺎه ﻳﻚ ﺳﺮي اﻓﺮاد از ﻣﺮدان ﻣﻌﺮوف ﻣﻬﺎﺑﺎد‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه آﻧﺎن ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﭼﻨﺪ رﺋﻴﺲ ﻋﺸﻴﺮه ﺑـﻪ اﺳـﺘﻘﺒﺎل‬ ‫ارﺗﺶ رﻓﺘﻪ و وﻓﺎداري ﺧﻮد را از ﻃﺮف ﺷﻬﺮ ﻣﻬﺎﺑﺎد ﺑـﻪ ﺳـﺮﺗﻴﭗ ﻫﻤـﺎﻳﻮﻧﻲ‬ ‫ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ‪ .‬از ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﻣﻴﺮزا رﺣﻤﺖ ﺷﺎﻓﻌﻲ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﺣﺴﻦ ﺷﻤﺴﻲ ﺑﺮﻫﺎن و‬ ‫ﻋﻠﻲ آﻏﺎ اﻳﻠﺨﺎﻧﻲزاده ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧﻮردﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺮدم ﻣﻬﺎﺑﺎد ﻫﻤﭽﻨـﺎن ﻣﻨﺘﻈـﺮ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻮا ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤﺪ ﭼﻪ دﺳﺘﻮري ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﺷﻜﻲ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻮا در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﺼﻤﻴﻤﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑـﺮاي ﺗـﺼﻤﻴﻢﮔﻴـﺮي‬ ‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﭘﻴﺸﻮا ﻫﻢ اوﺿﺎع داﺧﻠﻲ ﻛﺮدﺳﺘﺎن و ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ اﻳﺮان و ﻫـﻢ ﺷـﺮاﻳﻂ‬ ‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ را در ﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﻗﺒﻼ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺪتﻫﺎ ﺑﻮد ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﻮا آﺷﻜﺎر ﺷﺪه ﺑﻮد ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻧﻈﺎﻣﻲ از ﻃﺮف اﺗﺤـﺎد‬ ‫ﺷﻮروي ﺷﺪ‪ .‬‬ ‫‪129‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ رﻫﺒﺮي ﻓﺮﻗﻪي دﻣﻜﺮات آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن در ﺗﺒﺮﻳـﺰ ﺑـﻪ او‬ ‫ﺛﺎﺑﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ و از ﻫﻢ ﭘﺎﺷﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬‬ ‫ﺑــﺪون ﺷــﻚ‪ ،‬اﻳـﻦ ﻣــﺴﺄﻟﻪ روي ﻫــﺮ ﮔﻮﻧــﻪ ﺗـﺼﻤﻴﻤﻲ در ﻣﻬﺎﺑــﺎد ﺗــﺄﺛﻴﺮ‬ ‫ﻣﻲﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬از ﻃﺮﻓﻲ در ﺑﺨﺶﻫـﺎي دﻳﮕـﺮ اﻳـﺮان‪ ،‬ﻏﻴـﺮ از آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن و‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬رژﻳﻢ ﻣﺮﺗﺠﻊ ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ ﺣﻤﻠﻪي ﺷﺪﻳﺪي ﻛﺮده و‬ ‫ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﺮﻛﻮب ﺣﺰب ﺗﻮدهي اﻳﺮان زده ﺑﻮد‪.‬‬ ‫روز ‪ 12‬آذرﻣــﺎه ‪) 1325‬دﺳــﺎﻣﺒﺮ‪ (1936‬ﺳــﺎزﻣﺎن ﺣــﺰب ﺗــﻮده در‬ ‫"زﻳﺮاب" ﻣﺎزﻧﺪران ﺣﺮﻛﺖ ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪاي را آﻏﺎز ﻛﺮده ﺑـﻮد‪ .‬اﮔﺮﭼـﻪ ﻣـﺪت‬ ‫زﻳﺎدي ﺑﻮد ﻛﻪ ﺣﺰب ﺗﻮده در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ آﻣﺎده‬ ‫ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺣﺮﻛﺖ از ﻫﻤﺎن اﺑﺘﺪا دﭼﺎر ﺷﻜﺴﺖ ﺷﺪ و ﺑﺎ ﺣﻤﻠﻪي ارﺗﺶ‬ ‫و ﭘﻠﻴﺲ از ﺑﻴﻦ رﻓﺖ‪ .‬روز ‪ 22‬آذرﻣﺎه )‪13‬دﺳﺎﻣﺒﺮ( ﻛﻠﻮپﻫﺎي ﺣﺰب ﺗـﻮده‬ ‫در ﺗﻬﺮان اﺷﻐﺎل ﺷﺪﻧﺪ و ﺗﻌﺪادي از رﻫﺒﺮان ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﻪ ﺧﺎرج از ﻛـﺸﻮر‬ ‫ﻓﺮار ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬وﺿﻌﻴﺖ ﺧﻴﻠﻲ ﻋﺠﻴﺒﻲ اﻳﺠﺎد ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬رﻫﺒﺮان ﺣﺰب ﺗـﻮده در‬ ‫ﺗﻬﺮان ﺗﻤﺎم ﻓﺸﺎرﻫﺎي دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ اﻣﻴـﺪ اﻳﻨﻜـﻪ‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺣﻤﻼت دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي را در ﻫﻢ ﻣﻲﺷـﻜﻨﻨﺪ و اﻳـﻦ‬ ‫ﻓﺮﺻﺖ ﺑﺮاي ﺣﺰب ﺗﻮده اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷﻮد ﻛـﻪ در ﻗـﺴﻤﺖﻫـﺎي دﻳﮕـﺮ اﻳـﺮان‬ ‫ﻳﻜﺒﺎر دﻳﮕﺮ ﺳﺮ ﺑـﺮ آورﻧـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ در ﻫﻤـﺎن زﻣـﺎن‪ ،‬رﻫﺒـﺮان آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن و‬ ‫‪130‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻫﻢ ﺑﻪاﻳﻦ اﻣﻴﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﺰب ﺗﻮده در ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي دﻳﮕـﺮ اﻳـﺮان‬ ‫ﻛﺎري ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي دﻣﻜﺮات ﺿﺪ دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﻗﻴـﺎم ﻛﻨﻨـﺪ و اﺟـﺎزه‬ ‫ﻧﺪﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﺑﻪ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﻛﺮﺳﺘﺎن ﺣﻤﻠﻪي ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬‬ ‫ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻮا ﻫﻴﭻ اﻣﻴﺪي ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه و ﻳـﺎ ﻛﻤـﻚ ﻧﻴﺮوﻫـﺎي دﻣﻜﺮاﺗﻴـﻚ‬ ‫اﻳﺮان ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺟﺒﻬﻪاي ﻫﻢ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺰب‬ ‫ﺗﻮده و ﺣﺰب اﻳﺮان و ﺳﺎﻳﺮ اﺣﺰاب ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬آﺷـﻜﺎر ﺷـﺪ ﻛـﻪ ﻧـﻪ‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪي ﻋﻤﻠﻲ داﺷﺘﻨﺪ و ﻧﻪ در اوﺿـﺎع و اﺣـﻮال آذرﻣـﺎه ‪ 1325‬ﻛـﻪ اﻳـﻦ‬ ‫اﺣﺰاب اﻧﮕﻴﺰهﺷﺎن را از دﺳﺖ داده ﺑﻮدﻧﺪ و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎﻳﺸﺎن از ﻫﻢ ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ اﻣﻜـﺎن ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ ﻣـﺸﺘﺮﻛﻲ ﻧﺪاﺷـﺘﻨﺪ ﺗـﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨـﺪ ﺑـﻪ‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻛﻤﻚرﺳﺎﻧﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اوﺿﺎع داﺧﻠﻲ ﺟﻤﻬـﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‬ ‫ﻫﻢ ﻣﺘﺸﻨﺞ ﺑﻮد‪ .‬رؤﺳﺎي ﻋـﺸﺎﻳﺮ ﻛـﻪ ﺑﻴـﺸﺘﺮﻳﻦ ﻧﻴـﺮوي ﭘﻴـﺸﻤﺮگ ﺗﺤـﺖ‬ ‫ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﻢﻛﻢ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن را ﺗـﺮك ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‬ ‫ﺗﻌﺪادي از ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان و ﻣﻼﻫﺎي ﺷﻬﺮ ﻣﻬﺎﺑﺎد ﺑﻪ اﺳـﺘﻘﺒﺎل ﺳـﺮﺗﻴﭗ ﻫﻤـﺎﻳﻮﻧﻲ‬ ‫رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻪ رﻫﺒﺮ اﻧﻘﻼﺑﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﻛﺎدر آﻧﭽﻨـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨـﺪ ﻣﺨـﺎﻟﻔﻴﻦ را‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﻧـﻪ ﺗـﺸﻜﻴﻼت ﻣـﻨﻈﻢ و ﺑـﺎاﺧﻼﻗﻲ ﻛـﻪ در آن ﺷـﺮاﻳﻂ‬ ‫ﺣﺴﺎس آﻣﺎده ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺎرت رﻫﺒـﺮي ﺣـﺰب ﻣﺒـﺎرزه و ﻓـﺪاﻛﺎري‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬‬ ‫‪131‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻫﻤﻪي اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻮا ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد ﻛـﻪ ﺟﻤﻬـﻮري‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي را ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪،‬‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻮا ﻧﮕﺮان آن ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺠﺎت ﻣﺮدم ﻣﻬﺎﺑﺎد و ﺗﻤـﺎم ﺷـﻬﺮوﻧﺪان‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن از ﻗﺘﻞﻋﺎم ﺑﻮد‪ .‬‬ ‫ﭘﻴﺸﻮا ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤﺪ ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي ﻗﺒﻠﻲ ﻫﻴﭻ ﺷﻜﻲ درﺑﺎرهي ﺳﻮءﻧﻴﺖ‬ ‫رژﻳﻢ ارﺗﺠﺎﻋﻲ ﺗﻬﺮان ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﭼـﻮن ﺧـﻮد را در ﺑﺮاﺑـﺮ ﻣـﺮدم ﻣـﺴﺌﻮل‬ ‫ﻣﻲداﻧﺴﺖ‪ ،‬ﻗﺼﺪ داﺷﺖ ﺷﺮاﻳﻄﻲ را اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣـﺮدم ﻛﺮدﺳـﺘﺎن دﭼـﺎر‬ ‫آوارﮔﻲ و ﻛﺸﺘﺎر ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ .‬‬ ‫روز ‪ 13‬آذرﻣﺎه اﻛﺜﺮ رﻫﺒﺮان ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻛﻪ ﺑﻪ اﺗﻔـﺎق‪،‬‬ ‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺧﻮد را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﺰل ﭘﻴﺸﻮا رﻓﺘﻨـﺪ‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘـﺖ‪ ،‬ﺗـﺼﻤﻴﻢ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ارﺗﺶ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﻣﻘﺎوﻣـﺖ ﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬اﻛﻨـﻮن‬ ‫ﻻزم ﺑﻮد ﻛﻪ رﻫﺒﺮان وﺿﻌﻴﺖ ﺧﻮد را روﺷﻦ ﻛﻨﻨﺪ و ﻛﺸﻮري را ﻛـﻪ ﺑـﻪ آن‬ ‫ﭘﻨﺎه ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آﻳﺎ ﺑﻪ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﺑﺮوﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺮاق؟ ﭘﻴﺸﻮا‬ ‫ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤﺪ ﺗﺼﻤﻴﻢ رﻫﺒﺮان ﺣﺰب دﻣﻜﺮات را ﻣﺒﻨـﻲ ﺑـﺮ اﻳـﻦﻛـﻪ ﺧـﻮد را‬ ‫ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺮوﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻣﻬﺎﺑﺎد‬ ‫ﻣﻲﻣﺎﻧﻢ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ‪ 25‬آذرﻣﺎه‪ ،‬ﻣﻼ ﻣﺼﻄﻔﻲ ﺑﺎرزاﻧﻲ ﺑﺮاي آﺧﺮﻳﻦ ﺑـﺎر ﺑـﻪ‬ ‫دﻳﺪن ﭘﻴﺸﻮا ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤﺪ رﻓﺖ و از وي ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤـﺮاه ﺑـﺎ ﺑـﺎرزاﻧﻲﻫـﺎ‬ ‫‪132‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﺮود و آﻣﺎدﮔﻲ ﺑﺎرزاﻧﻲﻫﺎ را ﺑﺮاي اﻳﻦﻛﻪ ﺗﺤﺖ اﻣـﺮ ﭘﻴـﺸﻮا ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬اﻋـﻼم‬ ‫ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﭘﻴﺸﻮا ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤﺪ ﺟﻮاﺑﺶ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ‪ ":‬ﻣـﻲداﻧـﻢ زﻧـﺪﮔﻲام ﺑـﻪ‬ ‫ﺧﻄﺮ ﻣﻲاﻓﺘﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻫﻤﻴﺖ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﺮدم را ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻤﻲﮔﺬارم‪.‬‬

‫‪32‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪ 32 ‬در ﻧﺘﻴﺠﻪي ﺑﺮرﺳﻲ آن ﺷﺮاﻳﻂ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤﺪ دﭼﺎر اﺷﺘﺒﺎﻫﻲ ﺗـﺎرﻳﺨﻲ ﺷـﺪ‪ .‬روز ‪25‬‬ ‫آذرﻣﺎه ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺣﺎﺟﻲ ﺑﺎﺑﺎ ﺷﻴﺦ و ﺳﻴﻒ ﻗﺎﺿﻲ ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﺳﺮﺗﻴﭗ ﻫﻤﺎﻳﻮﻧﻲ در ﻣﻴﺎﻧﺪوآب رﻓﺘﻨـﺪ و ﺑـﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ در ‪ 26‬آذرﻣﺎه ) ‪ 17‬دﺳﺎﻣﺒﺮ( ﻳﻌﻨﻲ دﻗﻴﻘﺎً ﻳﻚ ﺳﺎل ﭘﺲ از ﺧﻠﻊ ﺳﻼح ﻛﺮدن ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﻣﻬﺎﺑﺎد‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ارﺗﺶ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﺑﻪ ﻣﻬﺎﺑـﺎد آﻣـﺪ و ﺷـﻬﺮ را اﺷـﻐﺎل‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬زﻳﺮا اﻛﺜﺮ ﻣﺮدم ﻣﻬﺎﺑﺎد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻬﺮداري ﺑﻮﻛﺎن و اﺷﻨﻮﻳﻪ و ﻧﻘﺪه ﻃﺮﻓﺪار ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻮدﻧـﺪ‪،‬‬ ‫ﻗﺒﻞ از رﺳﻴﺪن ارﺗﺶ ارﺗﺠﺎﻋﻲ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻋﻠﻴﻪ رﻫﺒﺮان ﺣﺰب دﻣﻜـﺮات و ﺟﻤﻬـﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن اﻗـﺪام‬ ‫ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺘﻲ ﻧﻜﺮد‪ .‬ﺑﺎ آﻣﺪن ﻟﺸﻜﺮ ﺷﺎه در روز ‪ 26‬آذرﻣﺎه‪ ،‬ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن از ﻫـﻢ ﻓﺮوﭘﺎﺷـﻴﺪ و ﻋﻤـﺮ‬ ‫ﻛﻮﺗﺎﻫﺶ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺗﺎ روز ‪ 30‬آذر ‪ 21) 1325‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ (1946‬ﻣﻬﺎﺑﺎد آرام ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑﺮﺧـﻲ اﻓـﺮاد‬ ‫اﺳﻠﺤﻪ ي ﻛﻮﭼﻚ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﻠﺤﻪ ي ﻛﻤﺮي و ﭼﻴﺰﻫﺎي دﻳﮕﺮي را ﻣﺨﻔﻲ ﻛﺮده و ﺳﻼح ﻫﺎﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ارﺗـﺶ‬ ‫اﻳﺮان ﺗﺤﻮﻳﻞ دادﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺗﻌﺪادي دﻳﮕﺮ ﺳﻼح ﻫﺎي ﺧﻮد را ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻳﻮﻧﻲ‪ ،‬رﻫﺒﺮان ﺣﺰب دﻣﻜـﺮات‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن و ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن را در ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﺟﻤﻊ ﻛﺮده و ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺳـﻼح ﻫـﺎﻳﻲ ﺷـﺪ ﻛـﻪ از اﺗﺤـﺎد‬ ‫ﺷﻮروي ﺗﺤﻮﻳﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺮدم ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ آن اﺳﻠﺤﻪ ﻫﺎ را ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻟﺴﻴﺖ آﻧﺎن را ﻗﺒـﻞ از‬ ‫رﺳﻴﺪن ارﺗﺶ ﺳﻮزاﻧﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻧﻤﻲ داﻧﺪ ﺳﻼحﻫﺎ را ﺑـﻪ ﭼـﻪ ﻛـﺴﻲ دادهاﻧـﺪ‪ ،‬ﺷـﺨﺺ‬ ‫ﭘﻴﺸﻮا ﻗﺎﺿﻲ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻫﻢ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﺗﻤـﺎم ﺟﻠـﺴﻪ‪ ،‬ﺳـﺮﺗﻴﭗ ﻫﻤـﺎﻳﻮﻧﻲ‬ ‫دﺳﺘﻮر داد ﺗﻤﺎم ﻛﺴﺎﻧﻲ راﻛﻪ در ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 28‬ﻧﻔﺮ از رﻫﺒﺮان ﺣـﺰب‬ ‫دﻣﻜﺮات و ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن و ﻗﺒﻞ از ﻫﻤﻪ ﭘﻴﺸﻮا ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤﺪ را دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪133‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪7‬ـ دادﮔﺎه ‪ ‬‬ ‫در دي ﻣﺎه ‪ 1325‬دادﮔﺎه ﭘﻴﺸﻮا ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤﺪ و ﻣﺤﻤﺪﺣﺴﻴﻦ ﺳﻴﻒ ﻗﺎﺿـﻲ‬ ‫آﻏﺎز ﺷﺪ‪ .‬در روز ﻧﻬﻢ ديﻣﺎه )‪ 30‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ (1946‬ﺻﺪر ﻗﺎﺿﻲ را از ﺗﻬﺮان‬ ‫آورده و در ﻣﻬﺎﺑﺎد زﻧﺪاﻧﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻫﺮ ‪ 3‬ﻗﺎﺿﻲ را ﺑﺎ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ‬ ‫ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ دادﮔﺎه ﻏﻴﺮﻋﻠﻨﻲ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻛﺴﻲ اﺟﺎزه ﻧﻤـﻲدادﻧـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﺪاﻧﺪ در دادﮔﺎه ﭼﻪ ﻣﻲﮔﺬرد‪ .‬‬ ‫از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻮا ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤـﺪ و ﻳـﺎراﻧﺶ ﺧﻮاﺳـﺘﺎر اﻳـﻦ‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮد وﻛﻴﻞ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ از ﻃـﺮف دادﮔـﺎه رد ﺷـﺪ‪.‬‬ ‫رﺋﻴﺲ دادﮔﺎه‪ ،‬ﺳﺮﻫﻨﮓ ﻓﻴـﺮوزي از ﺟﻨـﺒﺶ دﻣﻜﺮاﺗﻴـﻚ ﻣﻠـﺖ ﻛـﺮد و از‬ ‫ﺷﺨﺺ ﭘﻴﺸﻮا ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻴﻨﻪ داﺷﺖ و ﻗﺒﻼ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎﻳﻨﺪهي ارﺗﺶ اﻳﺮان‬ ‫در زﻣﺎن ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﻣﻬﺎﺑﺎد آﻣﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺳﻮاي اﻳﻦﻛﻪ دادﮔﺎه ﻋﻠﻨـﻲ‬ ‫ﻧﺒﻮد‪ ،‬اﺟﺎزه ﻧﺪادﻧﺪ ﭘﻴﺸﻮا و ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﺮاي ﺧﻮد وﻛﻴﻞ اﺧﺘﻴﺎر ﻛﻨﻨﺪ و وﻛﻴـﻞ‬ ‫اﺟﺒﺎري ﺑﺮاي آﻧﺎن ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬روز ‪ 19‬دﻳﻤﺎه )‪ 9‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ (1947‬ﭘﻴﺸﻮا از ﺧﻮد‬ ‫دﻓﺎع ﺷﺠﺎﻋﺎﻧﻪاي ﻛﺮد ﻛﻪ ‪ 14‬ﺳﺎﻋﺖ ﺑـﻪ ﻃـﻮل اﻧﺠﺎﻣﻴـﺪ و ﺗﻤـﺎﻣﻲ ﺟـﺮاﺋﻢ‬ ‫دادﮔﺎه ﻓﺮﻣﺎﻳﺸﻲ ارﺗﺶ ﺷﺎه را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮد‪ .‬اﺳﻨﺎد و ﻣﺪارك ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﺣﺘـﻲ‬ ‫آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ دﺷﻤﻨﺎن ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﻧﻴﺰ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺧـﻮﺑﻲ ﻧـﺸﺎن‬ ‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻮا ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ را ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺮ ﻋﻬﺪهاش ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪،‬‬ ‫‪134‬‬ ‫‪ ‬‬

‫اﺣﺴﺎس ﻣﻲﻛﺮد و ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺗﻮان داﺷﺖ و ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺷﺮاﻳﻂ دادﮔﺎه‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻳﺸﻲ ﻧﻈﺎﻣﻲ اﺟﺎزه ﻣﻲداد‪ ،‬از آرﻣﺎنﻫﺎي ﻣﻠﺖ ﻛﺮد و آرﻣﺎنﻫﺎي ﺣـﺰب‬ ‫دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻗﺪاﻣﺎت ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺷﺠﺎﻋﺎﻧﻪ دﻓـﺎع‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬‬ ‫ﭘﻴﺸﻮا در روزﻫﺎي اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن دو ﻣﺴﺄﻟﻪ را ﺑـﻪ‬ ‫ﺧﻮﺑﻲ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ‪ :‬‬ ‫اول‪ :‬اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻣﺮگ در اﻧﺘﻈـﺎرش اﺳـﺖ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑـﻪي‬ ‫ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺳﺎﻟﻪي ﻣﺒﺎرزهي ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﺑﻪ او ﻧﺸﺎن داده ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﻲ ﻇﺎﻟﻢ و‬ ‫ﺣﻴﻠﻪﮔﺮ دراﻓﺘﺎده ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮن او و اﻣﺜﺎل او ﺗﺸﻨﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤـﻴﻦ دﻟﻴـﻞ‪ ،‬از‬ ‫اوﻟﻴﻦ روز دﺳﺘﮕﻴﺮي ﺗﺎ زﻣﺎن ﺑﺮﮔﺰاري دادﮔﺎه ﻓﺮﻣﺎﻳﺸﻲاش‪ ،‬ﺳﻌﻲ ﻛﺮد ﻛـﻪ‬ ‫ﺧﻮد را ﻣﺴﺌﻮل اﺗﻔﺎﻗﺎت و ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻗﺪاﻣﺎت ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺪاﻧﺪ‪ .‬ﻗﺎﺿﻲ‬ ‫ﻗﺼﺪ داﺷﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺤﻮ ﻫﻢ ﺑﻪ راه و آرزوﻫﺎي ﺣﺰب و ﻣﻠﺖ وﻓﺎدار ﺑﻤﺎﻧﺪ و‬ ‫ﻫﻢ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺴﺮ ﺑﻮد‪ ،‬از ﺟﺮم ﻳﺎراﻧﺶ ﻛﻢ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ ﺑﺘﻮاﻧـﺪ ﻣﻘـﺪاري از‬ ‫ﺟﺮم آﻧﻬﺎ را ﺳﺒﻚ ﻛﻨﺪ‪ .‬‬ ‫دوم‪:‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻮا ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮب ﻣﻲداﻧـﺴﺖ ﻛـﻪ اﻳـﻦ‬ ‫ﺷﺨﺺ ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺟﻨﺒﺶ دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ ﻣﺮدم ﻛﺮدﺳـﺘﺎن اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﻣﻲﺷـﻮد‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺒـﺎت و آرﻣـﺎنﻫـﺎي اﻗـﺸﺎر ﺳـﺘﻤﺪﻳﺪهي ﻣﻠـﺖ‬ ‫‪135‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ دادﮔﺎه ﻧﻈﺎﻣﻲ آن را ﺟﺮم ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬ ‫ﻳﻚ رﻫﺒﺮ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ دژﺧﻴﻤﺎن ﺧﻮنآﺷﺎم رژﻳﻢ ﺷﺎه‪ ،‬ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎﻧﻪ اﻳﺴﺘﺎد‬ ‫و از ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن دﻓﺎع ﻛﺮد‪ .‬‬ ‫دﺷﻤﻨﺎن ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻼش ﻛﺮدﻧﺪ ﻛـﻪ ﻗﺎﺿـﻲﻣﺤﻤـﺪ را ﻣﺠﺒـﻮر ﺑـﻪ‬ ‫اﻋﺘﺮاف ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ از ﻛﺮدهي ﺧﻮد ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﺨﺸﺶ ﻛﻨﺪ‬ ‫و در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﭘﻴﺸﻮا ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤﺪ دادﮔﺎه ﻧﻈﺎﻣﻲ و ﻣﺴﺌﻮﻻن‬ ‫ارﺗﺶ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ را ﺑﻪ زاﻧﻮ در آورد و آﻧﻬﺎ را ﻣﺠﺒـﻮر ﻛـﺮد ﻛـﻪ در ﺑﺮاﺑـﺮ‬ ‫ﺑﺰرﮔﻲ و ﺷﺠﺎﻋﺖ وي ﺳﺮﺧﻢ ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﺣﺘـﻲ ﭘـﺸﺖ درﻫـﺎي ﺑـﺴﺘﻪ ﻛـﻪ ﻧـﻪ‬ ‫ﺗﻤﺎﺷﺎﭼﻲ در آن ﺑﻮد و ﻧﻪ وﻛﻴﻞ و ﻧﻪ دادﮔﺎﻫﺶ دادﮔﺎه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﻫـﺎﻧﺘﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻮا ﻗﺎﺿﻲ ﺻﻨﺪﻟﻲاش را ﺑﺮداﺷﺘﻪ و ﺑﺮ ﺳﺮ دادﺳـﺘﺎن‬ ‫ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻛﻮﺑﻴﺪ‪ .‬ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ارﺗﺠﺎع اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ ارﺑﺎﺑـﺎن ﺧـﺎرﺟﻲاش آﻣﺮﻳﻜـﺎ و‬ ‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻫﻨﻮز اﻣﻴﺪوار ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤﺪ را ﻓﺮﻳﺐ داده و ﻛﺎري ﻛﻨﻨـﺪ‬ ‫ﻛﻪ از ﻛﺮدهي ﺧﻮد و ﻣﻠﺘﺶ ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺷﺪه و ﺗﺴﻠﻴﻢ آﻧﺎن ﮔـﺮدد‪ .‬اﻣـﺎ ﭘﻴـﺸﻮا‬ ‫ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤﺪ اﻳﻦ ﺑﺎر ﻫﻢ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪﮔﺎن آﻣﺮﻳﻜـﺎ را ﻛـﻪ ده‬ ‫روز ﭘﻴﺶ از اﻋﺪام ﺑﻪ ﻣﻼﻗﺎت اﻳﺸﺎن رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺎﻃﻌﺎﻧـﻪ رد ﻛـﺮد‪ .‬ﻧـﻪ از‬ ‫ﺗﻬﺪﻳﺪات آﻧﺎن ﺗﺮﺳﻴﺪ و ﻧﻪ ﻓﺮﻳﺐ وﻋﺪهﻫﺎي ﭘﻮﺷﺎﻟﻲ آﻧﺎن را ﺧـﻮرد‪ .‬ﭘﻴـﺸﻮا‬ ‫ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪي ﻛﻪ در روز ‪ 24‬ﺑﻬﻤﻦﻣﺎه ‪13) 1324‬ﻓﻮرﻳﻪ‪(1946‬‬ ‫‪136‬‬ ‫‪ ‬‬

‫در ﭘﻴﺸﮕﺎه ﻣﻠﺖ و ﻣﻴﻬﻨﺶ ﻳﺎد ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬وﻓﺎدار ﻣﺎﻧﺪ و ﺷﻬﺎدت را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‬ ‫ﺗﺎ ﻣﻠﺘﺶ ﺳﺮﻓﺮاز ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬‬ ‫روز ‪ 3‬ﺑﻬﻤﻦﻣﺎه ‪ 23) 1325‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ (1947‬ﻳﻌﻨﻲ ﻳﻚ ﺳﺎل و ﻳـﻚ روز‬ ‫ﭘﺲ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﺋـﻴﺲﺟﻤﻬـﻮر ﻛﺮدﺳـﺘﺎن اﻧﺘﺨـﺎب ﺷـﺪ‪ ،‬ﭘﻴـﺸﻮا‬ ‫ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤﺪ و ﻳﺎراﻧﺶ ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪ اﻋﺪام ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﺟﺮاي ﺣﻜـﻢ اﻋـﺪام ﺑـﻪ‬ ‫ﺗــﺄﺧﻴﺮ اﻓﺘــﺎد‪ 66 ،‬روز ﻃــﻮل ﻛــﺸﻴﺪ ﺗــﺎ روز ‪ 10‬ﻓــﺮوردﻳﻦﻣــﺎه ‪1326‬‬ ‫)‪30‬ﻣﺎرس ‪ (1947‬ﺣﻜﻢ اﻋﺪام در ﻣﻬﺎﺑﺎد ﺑﻪ اﺟﺮا درآﻣﺪ‪ .‬‬ ‫اﻳﻦﻛﻪ ﺣﻜﻢ اﻋﺪام ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 2‬ﻣﺎه ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﭼﻨﺪ دﻟﻴﻞ داﺷﺖ‪ :‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ اﻳﻦﻛﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻮا ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤﺪ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺤﺒﻮﺑﻲ ﺑﻮد و‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺎدﮔﻲ و ﺑﺪون ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺑﺮرﺳـﻲ وي را اﻋـﺪام ﻧﻤـﻮد‪ .‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬رأس ﺳﺎﻋﺖ‪ 3‬ﺻﺒﺢ‪ ،‬ﭘﺲ از اﻳﻦﻛﻪ ﻣﻴﺪان ﭼﻮارﭼﺮا از ﺗﻤـﺎﻣﻲ‬ ‫اﻃﺮاف ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺷﺪه ﺑﻮد و روي ﺑﺎمﻫﺎ ﺗﻴﺮﺑﺎر ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﺎﺿﻲ ﻣﺤﻤﺪ‬ ‫و ﻳﺎراﻧﺶ را ﺑﻪ دار آوﻳﺨﺘﻨﺪ‪ .‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ دادﮔﺎه ﭘﻴﺸﻮا و ﻳﺎراﻧﺶ ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻨﻲ ﺑﺮﮔﺰار ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ‬ ‫ﺣﺘﻲ اﻋﺪام آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﺨﻔﻴﺎﻧﻪ اﺟﺮا ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬‬

‫‪137‬‬ ‫‪ ‬‬

‫دﻟﻴﻞ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ در آن زﻣﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑـﻪ ﭘﺎﻳـﺎن‬ ‫ﻧﺮﺳﻴﺪه ﺑﻮد و ﺑﻪوﻳﮋه‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﺎرزاﻧﻲﻫﺎ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اداﻣﻪ داﺷـﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ ﻓـﺸﺎر‬ ‫زﻳﺎدي ﺑﺮ ارﺗﺶ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ وارد آورده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬‬ ‫رژﻳﻢ ﻣﺮﺗﺠﻊ ﺗﻬﺮان از اﻳﻦ ﻣﻲﺗﺮﺳﻴﺪ ﻛـﻪ اﻋـﺪام ﭘﻴـﺸﻮا ﻗﺎﺿـﻲﻣﺤﻤـﺪ و‬ ‫ﻳﺎراﻧﺶ ﺳﺒﺐ ﻧﺎرﺿﺎﻳﺘﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮدم ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺷﻮد و ﺷـﺎﻳﺪ ﺣﺘـﻲ ﺑﺎﻋـﺚ‬ ‫ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻞ ﺷﺪﻳﺪي از ﻃﺮف ﻣﺮدم ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان ﺷﻮد‪ .‬‬ ‫ﺑﺮ ﺳﺮ اﻋﺪام ﻗﺎﺿﻲﻫﺎ ﺣﺘﻲ در ﻣﻴﺎن ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺗﻬﺮان ﻧﻴﺰ اﺧﺘﻼﻓـﺎﺗﻲ وﺟـﻮد‬ ‫داﺷﺖ‪ .‬ﺗﻌﺪادي از ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ دوﻟﺘﻲ ﻃﺮﻓﺪار آن ﺑﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ ﻗﺎﺿـﻲ و‬ ‫ﻳﺎراﻧﺶ اﻋﺪام ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ .‬‬ ‫اﻣﺎ ارﺗﺸﻲﻫﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻼش ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻪ زودﺗﺮ ﺣﻜﻢ اﻋﺪام اﺟﺮا ﺷـﻮد‪،‬‬ ‫زﻳﺮا ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴـﺸﻮا ﻗﺎﺿـﻲﻣﺤﻤـﺪ ﻫـﻢ در زﻣـﺎن ﺟﻤﻬـﻮري‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ارﺗﺶ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻛﺮده و ﻫﻢ ﺑﻪ دﻳﺪهي ﺣﻘﺎرت‬ ‫ﺑﻪ اﻓﺴﺮان ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪ و ﻫﻢ در زﻣﺎن ﻣﺤﺎﻛﻤﻪاش ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺒﻮد ﻛـﻪ‬ ‫زﻳﺮ ﺑﺎر ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن ﺑﺮود و ﺷﺠﺎﻋﺎﻧﻪ اﻳﺴﺘﺎدﮔﻲ و ﻣﻘﺎوﻣـﺖ ﻛـﺮده‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬‬ ‫ارﺗﺶ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﻲاﺣﺘﺮاﻣﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛـﺮد و‬ ‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺑﺮ دار ﻛﺮدن ﺳﺮ ﭘﻴﺸﻮا ﻗﺎﺿﻲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻮد‪ .‬‬ ‫‪138‬‬ ‫‪ ‬‬

‫در ﻧﻬﺎﻳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از اﺻﺮار آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲﻫﺎ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ اﺛﺒﺎت ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺴﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ و ﻓﺮاﺗﺮ از آن‪ ،‬ﺑﺎ اﺗﺤﺎد ﺷـﻮروي راﺑﻄـﻪ‬ ‫دوﺳﺘﺎﻧﻪ ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬در ﻓﺮﻫﻨﮓ آﻧﺎن ﺳﺰاﻳﺶ ﻓﻘﻂ ﻣﺮگ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﺑﺮ‬ ‫اﺳﺎس ﻣﻮﺿﻊ ﺷﺨﺺ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺷﺎه ﻛـﻪ ﺑـﻴﺶ از ﻫﻤـﻪ ﺑـﺮ اﻋـﺪام ﭘﻴـﺸﻮا‬ ‫ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤﺪ اﺻﺮار داﺷﺖ‪ ،‬ﺣﻜﻢ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺻـﺎدر ﺷـﺪ و ﺷـﺎه ﺣﻜـﻢ اﻋـﺪام را‬ ‫اﻣﻀﺎء ﻛﺮده و ﺑـﺮاي ﺳـﺮﺗﻴﭗ ﻫﻤـﺎﻳﻮﻧﻲ ﻓﺮﺳـﺘﺎد ﻛـﻪ در آن زﻣـﺎن ﺑـﺮاي‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺟﻨﮓ ارﺗﺶ اﻳﺮان ﻋﻠﻴﻪ ﺑﺎرزاﻧﻲﻫﺎ در اروﻣﻴـﻪ ﺑـﻪ ﺳـﺮ ﻣـﻲﺑـﺮد‪.‬‬ ‫دﺳﺘﻮر اﺟﺮاي ﺣﻜـﻢ اﻋـﺪام در روز ‪ 9‬ﻓـﺮوردﻳﻦ )‪ 29‬ﻣـﺎرس( ﺑـﻪ دﺳـﺖ‬ ‫ﻫﻤﺎﻳﻮﻧﻲ رﺳﻴﺪ‪ ،‬وي ﻧﻴﺰ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪي ﺑﻲﺳﻴﻢ‪ ،‬دﺳﺘﻮر را ﺑﻪ ﻣﻬﺎﺑﺎد اﺑﻼغ ﻧﻤﻮد و‬ ‫ﺑﺮ اﺳﺎس آن‪ ،‬در روز ‪ 10‬ﻓـﺮوردﻳﻦﻣـﺎه ‪ ،1326‬ﻫﻤـﺎنﮔﻮﻧـﻪ ﻛـﻪ ﭘﻴـﺸﺘﺮ‬ ‫ﺗﻮﺿ ـﻴﺢ دادﻳ ـﻢ‪ ،‬ﻗﺎﺿ ـﻲﻣﺤﻤــﺪ و ﺑــﺮادرش‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳــﻢ ﺻــﺪر ﻗﺎﺿ ـﻲ و‬ ‫ﭘﺴﺮﻋﻤﻮﻳﺶ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﺣﺴﻴﻦ ﺳﻴﻒ ﻗﺎﺿـﻲ در ﻣﻴـﺪان "ﭼـﻮارﭼﺮا"ي ﻣﻬﺎﺑـﺎد‬ ‫اﻋﺪام ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ در ﻫﻤﺎن ﻣﻴﺪاﻧﻲ ﻛـﻪ روز ‪ 2‬ﺑﻬﻤـﻦ ‪ 22) 1324‬ژاﻧﻮﻳـﻪ‬ ‫‪ (1946‬ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن در آن اﻋﻼم ﺷﺪه و ﻗﺎﺿـﻲﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان رﺋﻴﺲﺟﻤﻬﻮر ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬‬ ‫ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤﺪ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺑﺮرﺳـﻲ ﺑﻴـﺸﺘﺮي اﺳـﺖ‪ ،‬اﻳـﻦ ﺷﺨـﺼﻴﺖ‬ ‫ﺑﺰرگ در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻠﺖ ﻛﺮد از ﺟﺎﻳﮕﺎه رﻓﻴﻊ و واﻻﻳﻲ ﺑﺮﺧـﻮردار اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫‪139‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻻزم اﺳﺖ ﺟﻮاﻧﺎن ﻧﻮرﺳﻴﺪه ﺑـﺎ آن آﺷـﻨﺎ ﺷـﺪه و از زﻧـﺪﮔﻲ اﻳـﺸﺎن درس‬ ‫ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﻋﻤﺮ اﻳﺸﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﺗﺎه ﺑﻮد‪ 33.‬‬ ‫ﭘﻴﺸﻮا ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤﺪ روﺷﻨﻔﻜﺮي ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﻛـﻪ در آن زﻣـﺎن ﺷﺨـﺼﻴﺘﻲ‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ وي در ﻣﻴﺎن ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﺑﻪ ﻧﺪرت ﺑﻪ ﭼـﺸﻢ ﻣـﻲﺧـﻮرد‪ .‬ﻗﺎﺿـﻲﻣﺤﻤـﺪ‬ ‫آﺷﻨﺎﻳﻲ زﻳﺎدي ﺑﺎ ﺗﻤﺪن و ﻋﻠﻮم ﺟﺪﻳﺪ و اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﺟﻬﺎن داﺷﺖ‪ .‬زﺑﺎن‬ ‫ﺗﺮﻛـﻲ‪ ،‬ﻓﺎرﺳـﻲ‪ ،‬اﻧﮕﻠﻴـﺴﻲ و ﻋﺮﺑـﻲ و ﻓﺮاﻧــﺴﻮي و روﺳـﻲ را ﺑـﻪﺧــﻮﺑﻲ‬ ‫ﻣﻲداﻧﺴﺖ‪ .‬در ﻋﻠﻮم دﻳﻨﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲﻫﺎي ﻓﺮاواﻧﻲ داﺷﺖ‪ .‬‬ ‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻨﻜﻪ روﺷﻨﻔﻜﺮي واﻻﻣﻘﺎم ﺑﻮد‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدﻣﻲ ﺳﺎده و ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ‬ ‫ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﻴﺴﻮاد زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﺮد‪" ،‬ﮔﻠﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺻﺤﺮا روﻳﻴـﺪه ﺑـﻮد"‪ ،‬اﻣـﺎ‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد‪ ،‬درد و رﻧﺞ و اﻣﻴﺪﻫﺎ و آرزوﻫﺎﻳـﺸﺎن‬ ‫را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ درك ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬‬ ‫در ﻣﻄﺮح ﻛﺮدن و ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪن اﻳﻦ درد و رﻧﺞ و اﻣﻴﺪ و آرزوﻫـﺎ از ﻫﻤﮕـﺎن‬ ‫ﻣﻮﻓﻘﺘﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻴﺨـﻮد ﻧﺒـﻮد ﻛـﻪ ﻧـﺰد ﻣـﺮدم ﻛﺮدﺳـﺘﺎن از ﭼﻨـﺎن ﻣﺤﺒـﻮﺑﻴﺘﻲ‬ ‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑـﺮاي ﻧﺨـﺴﺘﻴﻦ ﺑـﺎر در ﺗـﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻣـﺮدم ﻛﺮدﺳـﺘﺎن ﻟﻘـﺐ‬ ‫"ﭘﻴﺸﻮا" را ﺑﻪ وي دادﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺸﻮا ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤﺪ ﺗﻤﺎﻣﻲ داﻧﺶ و ﻓﻬـﻢ و ﺷـﻌﻮر‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ 33 ‬ﭘﻴﺸﻮا ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤﺪ در روز ‪ 11‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪ 1279‬ﺷﻤﺴﻲ) ‪ 1‬ﻣﻲ ‪ (1900‬در ﺷﻬﺮ ﻣﻬﺎﺑﺎد دﻳـﺪه ﺑـﻪ‬ ‫ﺟﻬﺎن ﮔﺸﻮد و در زﻣﺎن اﻋﺪام‪ 47 ،‬ﺳﺎل ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬

‫‪140‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺧﻮد را در ﺧﺪﻣﺖ ﻣﺮدم ﻗﺮار داده ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻬﺘﺮ از ﻫﺮ ﻛـﺴﻲ ﻣـﻲداﻧـﺴﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻨﺶ ﭼﻘﺪر ﻋﻘﺐاﻓﺘﺎده اﺳﺖ و ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن را دوﺳﺖ داﺷﺖ‪ ،‬ﭼـﻪ‬ ‫ﻣﻴﺰان درﻣﺎﻧﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻤﻮﻃﻨﺎﻧﺶ در ﭼﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ و در ﻣﻴﺎن ﭼـﻪ‬ ‫ﻓﻘﺮ و ﻓﻼﻛﺘﻲ روزﮔﺎر ﻣﻲﮔﺬراﻧﻨﺪ‪ .‬‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤﺪ ﻧﻘﺶ ﺑـﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤـﻲ را‬ ‫در ﺟﻨﺒﺶ دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ ﺳﺎﻟﻬﺎي‪ (1945-1946) 1324-1325‬اﻳﻔﺎ ﻧﻤﺎﻳـﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺨﺼﻴﺖ وي اﺣﺘﺮام وﻳﮋهاي را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪34‬‬

‫‪ ‬‬

‫ﺳﺨﻨﺎن ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤﺪ از اﻋﺘﺒﺎر وﻳـﮋهاي ﺑﺮﺧـﻮردار ﺑﻮدﻧـﺪ و ﻧﻈـﺮات وي‬ ‫ﺻﺤﻴﺢ و درﺳﺖ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .‬‬ ‫ﭘﻴﺸﻮا ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤﺪ ﺗﻼش ﺑﺴﻴﺎري ﺑﻪ ﺧﺮج داد ﻛﻪ ﺻﻔﻮف ﻣﺮدم ﻛﺮدﺳﺘﺎن‬ ‫را ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ را در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از دﻻﻳﻞ‬ ‫اﺳﺎﺳﻲ ﺷﻜﺴﺖ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻗﻴﺎمﻫـﺎي ﮔﺬﺷـﺘﻪي ﻣﻠـﺖ ﻛـﺮد‪ ،‬ﻓﻘـﺪان اﺗﺤـﺎد و‬ ‫ﻫﻤﺼﺪاﻳﻲ دروﻧﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﺸﻮا ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﺴﻴﺎر ﺗـﻼش ﻧﻤـﻮد ﻛـﻪ‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ 34 ‬ﭘﺲ از ‪ 3‬ﺷﻬﺮﻳﻮرﻣﺎه ‪ 1320‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﻬﺮ ﺳﻘﺰ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺤﻤﺪرﺷـﻴﺪﺧﺎن ﻏـﺎرت ﺷـﺪ و ﺑـﻴﻢ آن‬ ‫ﻣﻲرﻓﺖ ﻛﻪ ﻋﺸﺎﻳﺮ ﻣﺎﻣﺶ و ﻣﻨﮕﻮر ﻧﻴﺰ ﺷﻬﺮ ﻣﻬﺎﺑﺎد را ﻏﺎرت ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﻣـﺮدم‬ ‫ﺷﻬﺮ را ﺳﺎزﻣﺎن داد و ﺑﺮاي دﻓﺎع آﻣﺎده ﻧﻤﻮد‪ .‬از ﻫﻤﻴﻦ رو‪ ،‬ﻋﺸﺎﻳﺮ ﻣﺰﺑﻮر ﺟﺮأت دﺳﺖ اﻧـﺪازي ﺑـﻪ ﺷـﻬﺮ‬ ‫ﻣﻬﺎﺑﺎد را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪" .‬ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر دﺑﺎﻏﻲ" ﺧﻴﺰش ﺟﻤﻌﻴﺖ ژ‪.‬ك‬

‫‪141‬‬ ‫‪ ‬‬

‫اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﻴﺎن ﻋﺸﺎﻳﺮ را ﺑﺮﻃﺮف ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛـﻪ اﻳـﻦ ﻛـﺎر ﺑـﻪ ﺳـﻬﻮﻟﺖ‬ ‫اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ ﻧﺒﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﺎ ﺣﺪ زﻳﺎدي ﺑﺎ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻫﻤﺮاه ﺷﺪ‪ .‬‬ ‫در ﺷﻬﺮ ﻣﻬﺎﺑﺎد ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﺑﻲﻧﻈﻴﺮي در ﻣﻴﺎن ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺳﺎﻛﻨﺎن اﻳﺠـﺎد ﻛـﺮده‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﭘﺲ از ﺷﻜﺴﺖ ﺟﻨﺒﺶ و ﭘﺲ از ورود ارﺗﺶ ارﺗﺠﺎﻋﻲ اﻳﺮان ﻧﻴﺰ‬ ‫ﻫﻴﭻﻛﺲ ﺑﻪ اﺑﺮاز ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ ﻧﭙﺮداﺧﺖ و ﻫﻴﭻﻛﺲ ﺣﺎﺿـﺮ ﻧﺒـﻮد ﺑـﻪ رﻫﺒـﺮان‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺗﻌﺮﺿﻲ روا دارد‪ .‬‬ ‫ﭘﺲ از ﺷﻬﺎدت ﭘﻴﺸﻮا ﻗﺎﺿﻲ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎدات ﺑﺴﻴﺎري از اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻋﻤﻞ‬ ‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺘﻘﺎدات ﺑﺴﻴﺎرﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ از ﻫﻤﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﺮا در ﺑﺮاﺑـﺮ‬ ‫ﻫﺠﻮم ارﺗﺶ ارﺗﺠﺎﻋﻲ اﻳﺮان ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻧﻜﺮد؟ ﺑﺮﺧﻲ اﻓﺮاد ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛـﻪ اﮔـﺮ‬ ‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬اوﺿﺎع ﻛﺎﻣﻼ دﮔﺮﮔﻮن ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬‬ ‫درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻮا ﻗﺎﺿﻲ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺎدﮔﻲ ﺗـﺴﻠﻴﻢ دﺷـﻤﻦ‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬آن ﻫﻢ دﺷﻤﻨﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد وي ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﺗـﺎ ﭼـﻪ اﻧـﺪازه‬ ‫ﻣﻜﺎر و ﻏﺪار اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﻫﺪف ﺣﻔﻆ ﺟﺎن ﺧﻮد اﻗـﺪام ﺑـﻪ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري ﻧﻨﻤﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺧﻄﻴﺮش در ﻗﺒﺎل ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﭘﻴﺸﻮا را ﺑﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﻛﺎر واداﺷﺖ‪ .‬ﺣﻘﻴﻘﺖ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺑﺮرﺳـﻲﻫـﺎي ﻓﺮاواﻧـﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﭘﻴﺸﺘﺮ ﻧﻴﺰ ذﻛﺮ آن ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آﻣﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻮا ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺎﻟﻲ ﺑـﺮاي ﻣﻘﺎوﻣـﺖ‬ ‫ﻧﻤﻲدﻳﺪ‪ .‬از ﻃﺮﻓﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻳﻞ ﻧﺒﻮد ﺧﻮن ﻣﻠﺖ ﺑﻲدﻓﺎع ﻛﺮد ﺑـﻪ دﺳـﺖ ارﺗـﺶ‬ ‫‪142‬‬ ‫‪ ‬‬

‫اﺷﻐﺎﻟﮕﺮ رﻳﺨﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪن ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤﺪ اﺷـﺘﺒﺎه ﺑـﻮد‪،‬‬ ‫اﻳﻦ اﺷﺘﺒﺎه ﭘﻴﺶ از ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﺟﺎن وي ﺗﻤﺎم ﺷـﺪ‪ .‬ﻛـﺴﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﭘﻴـﺸﻮا‬ ‫ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤـﺪ را ﻣـﻲﺷـﻨﺎﺧﺘﻨﺪ و از ﮔﺬﺷـﺘﻪ و زﻧـﺪﮔﻲ وي ﻣﻄﻠـﻊ ﺑﻮدﻧـﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻮا ﺑﻪ ﺧﻮاﺳـﺖ ﺧـﻮد ﭼﻨـﻴﻦ اﺷـﺘﺒﺎﻫﻲ را ﻣﺮﺗﻜـﺐ ﺷـﺪ‪.‬‬ ‫اﻧﺴﺎندوﺳﺘﻲ وي ﺑﻪ اﻧﺪازهاي زﻳﺎد ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﻛـﺸﺘﻪ ﺷـﻮد‪ ،‬ﺷـﻬﻴﺪ‬ ‫ﺷﻮد ﺗﺎ اﻓﺮاد ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدي زﻧﺪه ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪ .‬‬ ‫ﭼﻨﺪ روز ﭘﺲ از اﻋﺪام ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤـﺪ و ﻳـﺎراﻧﺶ‪ ،‬ﭼﻬـﺎر ﺗـﻦ از ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ‬ ‫اﻓﺴﺮان ﻧﻴﺮوي ﭘﻴﺸﻤﺮگ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ":‬ﻋﺒـﺪاﷲ روﺷـﻨﻔﻜﺮ‪ ،‬ﺣﺎﻣـﺪ‬ ‫ﻣﺎزوﺟﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺎﻇﻤﻲ و ﻣﺤﻤﺪرﺳﻮل ﻧﻘـﺪهﻳﻴـﺎن" در ﻣﻬﺎﺑـﺎد و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‬ ‫"ﻋﻠﻲﺑﻴﮓ ﺷﻴﺮزاد"ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهي ﻧﻴﺮوي ﭘﻴﺸﻤﺮگ ﺑﻮﻛﺎن در ﺷﻬﺮ ﺑﻮﻛﺎن ﺑﻪ دار‬ ‫آوﻳﺨﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬دو ﻫﻔﺘـﻪ ﻗﺒـﻞ از اﻋـﺪام ﻗﺎﺿـﻲﻣﺤﻤـﺪ و ﻳـﺎراﻧﺶ‪ ،‬در ‪26‬‬ ‫اﺳﻔﻨﺪﻣﺎه ‪ 16) 1325‬ﻣﺎرس ‪ 11 (1947‬ﺗﻦ از رؤﺳﺎي ﻋـﺸﺎﻳﺮ ﻓـﻴﺾ اﷲ‬ ‫ﺑﻴﮕﻲ و ﮔﻮرك ﺳﻘﺰ ﻛﻪ در ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺣﻀﻮري ﻓﻌﺎل داﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬در‬ ‫ﺷﻬﺮ ﺳﻘﺰ اﻋﺪام ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧـﺪ از‪ :‬اﺣﻤـﺪﺧﺎن ﻓـﺎروﻗﻲ )ﺳـﺎﻻر(‪،‬‬ ‫ﻋﺒﺪاﷲﺧﺎن ﻣﺘﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﺧﺎن داﻧﺸﻮر‪ ،‬ﻋﻠﻲﺧﺎن ﻓﺎﺗﺢ‪ ،‬ﺣﺴﻦﺧﺎن ﻛﺎﻧﻲﻧﻴـﺎز‪،‬‬ ‫ﻣﺤﻤﺪﺑﻴﮓ ﺑﺎﺑﺎﺧﺎن ﺑﻴﮓ‪ ،‬اﺣﻤـﺪﺧﺎن ﺷـﺠﻴﻌﻲ)ﺷـﻨﮕﻪ(‪ ،‬ﺷـﻴﺦاﻣـﻴﻦ اﺳـﻌﺪ‬

‫‪143‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻛﺴﻨﺰاﻧﻲ‪ ،‬آﻏﺎ ﺻﺪﻳﻖ اﺳﻌﺪي ﻳﺎزي ﺑﻼﻏﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻲآﻏﺎي ﺟـﻮاﻧﻤﺮدي ﺗﻤﻮﺗـﻪ و‬ ‫رﺳﻮل آﻏﺎي ﻣﺤﻤﻮدي ﻣﻴﺮده‪ .‬‬ ‫ﻣﻘﺎﻣﺎت ارﺗﺶ در آن زﻣﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛـﻪ ﺑﺎﻳـﺪ ﺗﻌـﺪادي از رؤﺳـﺎي‬ ‫ﻋﺸﺎﻳﺮ را ﻧﻴﺰ اﻋﺪام ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺰ ﻋﺒـﺮت ﮔﺮﻓﺘـﻪ و ﺗـﺴﻠﻴﻢ ﺳﻴﺎﺳـﺖ‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬از ﺣﻖ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﮔﺬﺷﺖ ﻛﻪ ﺳﺮان ارﺗﺶ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﻓـﺮاد‬ ‫را ﺑﺮاي اﻋﺪام ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا رؤﺳﺎي ﻋﺸﺎﻳﺮ ﻓﻴﺾاﷲ ﺑﻴﮕﻲ و ﮔﻮرك ﺳﻘﺰ‬ ‫از وﻓﺎدارﺗﺮﻳﻦ ﺣﺎﻣﻴﺎن ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬رژﻳﻢ ارﺗﺠﺎﻋﻲ ﺗﻬﺮان ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‬ ‫را ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬از ‪ 28‬ﻧﻔﺮي ﻛﻪ در ﻣﻬﺎﺑﺎد ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧـﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﺣﺒﺲ اﺑﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ ﺑﻪ ‪ 15‬ﺳﺎل و ﻋﺪهاي از آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺣﺒﺲﻫـﺎي ‪ 2‬ﺗـﺎ ‪15‬‬ ‫ﺳﺎﻟﻪ ﻣﺤﻜﻮم ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﻦ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن ﻧﻴـﺰ ﭘـﺲ از‬ ‫ورود ارﺗﺶ ﺑﻪ ﻣﻬﺎﺑﺎد ﺷﻬﺮ را ﺗﺮك ﻛﺮده و ﺑـﺴﻴﺎري از آﻧـﺎن ﺑـﻪ ﻋـﺮاق و‬ ‫ﺳﻮرﻳﻪ ﮔﺮﻳﺨﺘﻨﺪ‪ .‬‬ ‫ارﺗﺶ اﻳﺮان اﻗﺪام ﺑﻪ ﻧـﺎﺑﻮدي ﺗﻤـﺎﻣﻲ آﺛـﺎر ﺑﺮﺟـﺎي ﻣﺎﻧـﺪه از ﺟﻤﻬـﻮري‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن در ﻣﻬﺎﺑﺎد ﻛﺮد‪ .‬ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﻛﺮدي در ﻣﻸ ﻋﺎم در ﻣﻴﺪانﻫـﺎي ﺷـﻬﺮ‬ ‫ﺳﻮزاﻧﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺪارك زﻣﺎن ﺟﻤﻬـﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن را ﻳـﺎ ﭘﻴـﺸﺘﺮ ﻣـﺮدم از‬ ‫ﺷﺪت ﺗﺮس و وﺣﺸﺖ ﺳﻮزاﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﻳﺎ ﺑﻌﺪﻫﺎ ارﺗﺶ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ آﻧﻬـﺎ را‬ ‫‪144‬‬ ‫‪ ‬‬

‫از ﺑﻴﻦ ﺑﺮد‪ .‬ﺗﻤﺎم ﺗﻼش و ﺳﻌﻲ دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي اﻳﻦ ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﻫـﻴﭻ اﺛـﺮي از‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺮ ﺟﺎي ﻧﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ 8 ‬ـ ﺑﺎرزاﻧﻲﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﺑﺎرزاﻧﻲﻫﺎ ﺗﻌﺪادي اﺳﻠﺤﻪ و ﻣﻬﻤﺎت را ﻛﻪ از اﻧﺒﺎرﻫـﺎي ﺟﻤﻬـﻮري ﻣﻬﺎﺑـﺎد‬ ‫ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از ‪ 3000‬ﻗﺒﻀﻪ ﺗﻔﻨﮓ و ‪120‬‬ ‫ﻗﺒﻀﻪ ﺗﻴﺮﺑﺎر و ‪ 2‬ﻋﺮاده ﺗﻮپ و ﺗﻌﺪادي ﻧﺎرﻧﺠﻚ‪ .‬‬ ‫ﺑﺎرزاﻧﻲﻫﺎ در آن زﻣﺎن ﻛﻪ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻓﺮوﭘﺎﺷﻴﺪ و ارﺗﺶ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﻬﺎﺑـﺎد‬ ‫ﭘﻴﺸﺮوي ﻛﺮد‪ ،‬از ﺟﺒﻬﻪي ﺳﻘﺰ و ﺗﻜﺎب ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻃﺮاف ﺑﻮﻛﺎن رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ و‬ ‫از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﻬﺎﺑﺎد ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ اﻗﺮار ﻧﻤـﻮد ﻛـﻪ ﻋﻘـﺐﻧـﺸﻴﻨﻲ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ و ﺳﺮﻳﻌﻲ اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از رﺳﻴﺪن ارﺗـﺶ ﺑـﻪ ﻣﻬﺎﺑـﺎد در‬ ‫روز ‪ 29‬آذرﻣﺎه )‪ 20‬دﺳﺎﻣﺒﺮ( ﻣﻼ ﻣﺼﻄﻔﻲ ﺑﺎرزاﻧﻲ ﺑﺮاي دﻳﺪار ﺑـﺎ ﺳـﺮﺗﻴﭗ‬ ‫ﻫﻤﺎﻳﻮﻧﻲ ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﻣﻬﺎﺑﺎد رﻓﺖ و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛـﺮد ﻛـﻪ دوﻟـﺖ اﻳـﺮان از دوﻟـﺖ‬ ‫اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺗﺎ ﺑﺎرزاﻧﻲﻫﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ‬ ‫و ﺑﻪ ﻋﺮاق ﺑﺮوﻧﺪ‪ .‬‬ ‫ﺳﺮﺗﻴﭗ ﻫﻤﺎﻳﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬ﭘﻴـﺸﻨﻬﺎد‬ ‫ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻼ ﻣﺼﻄﻔﻲ ﺑﻪ ﺗﻬـﺮان ﺑـﺮود‪ .‬روز ‪ 30‬آذرﻣـﺎه )‪ 21‬دﺳـﺎﻣﺒﺮ( ﻣـﻼ‬ ‫‪145‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻣﺼﻄﻔﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه "ﻣﻴﺮﺣﺎج اﺣﻤﺪ"‪" ،‬ﻋـﺰت ﻋﺒـﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ"‪" ،‬ﻧـﻮري اﺣﻤـﺪ‬ ‫ﻃﺎﻫﺎ"‪ ،‬ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺳﺮﻫﻨﮓ ﻏﻔﺎري ﻋﺎزم ﺗﻬﺮان ﺷـﺪه و ﺣـﺪود ﻳـﻚ ﻣـﺎه در‬ ‫ﺑﺎﺷﮕﺎه اﻓﺴﺮان ﺗﻬﺮان ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬‬ ‫ﭘﺲ از ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﻲ‪ ،‬دوﻟﺖ اﻳﺮان ﺑﻪ ﺑﺎرزاﻧﻲﻫﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد ﻛﻪ در‬ ‫داﻣﻨﻪي ﻛﻮه اﻟﻮﻧﺪ در ﺣﻮاﻟﻲ ﻫﻤﺪان ﺳﺎﻛﻦ ﺷﻮﻧﺪ و اﻋﻼم ﻧﻤـﻮد ﻛـﻪ ﺣﺎﺿـﺮ‬ ‫اﺳﺖ ﺗﺎ ‪ 6‬ﻣﺎه ﻛﻠﻴﻪي ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑـﻪ ﺧـﻮرد و ﺧـﻮراك‪ ،‬زﻧـﺪﮔﻲ و‬ ‫اﻗﺎﻣﺖ آﻧﺎن را ﭘﺮداﺧﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬‬ ‫ﻣﻼﻣﺼﻄﻔﻲ ﻇﺎﻫﺮا اﻳـﻦ ﭘﻴـﺸﻨﻬﺎد را ﭘـﺬﻳﺮﻓﺖ و روز ‪ 9‬ﺑﻬﻤـﻦ ﻣـﺎه )‪29‬‬ ‫ژاﻧﻮﻳﻪ( ﺑﻪ ﻣﻬﺎﺑﺎد ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ .‬ﺳﺮﺗﻴﭗ ﻫﻤﺎﻳﻮﻧﻲ از وي ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ در اﺳـﺮع‬ ‫وﻗﺖ ﺗﺼﻤﻴﻤﻲ را ﻛﻪ در ﺗﻬﺮان ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ اﺟـﺮا در ﺑﻴـﺎورد‪ ،‬اﻣـﺎ‬ ‫ﻣﻼﻣﺼﻄﻔﻲ از وي ‪ 24‬ﺳﺎﻋﺖ ﻣﻬﻠﺖ ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﺷﻴﺦ اﺣﻤﺪ را ﺑﺒﻴﻨﺪ و ﻧﻈـﺮ‬ ‫وي را ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﺟﻮﻳﺎ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻼﻣﺼﻄﻔﻲ ﭘﺲ از دﻳﺪار ﺑﺎ ﺷﻴﺦ اﺣﻤﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻤﺎﻳﻮﻧﻲ ﭘﺎﺳﺦ داد ﻛﻪ ﺷﻴﺦ اﺣﻤﺪ زﻳﺮ ﺑﺎر ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺗﻬﺮان ﻧﻤﻲرود‪ .‬‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﻣﻼﻣﺼﻄﻔﻲ ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺗﻬﺮان را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘـﻪ ﺑـﻮد‪،‬‬ ‫اﻣﺎ در ﺗﻬﺮان ﻧﻤﻲﺧﻮاﺳﺖ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﺷﻔﺎف ﺑﻪ دوﻟﺖ اﻳـﺮان اﺑـﺮاز‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺪ و اﻋﻼم آن را ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮد ﺗﺎ ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔـﺸﺖ و ﺟـﺴﺘﻦ از‬ ‫ﺧﻄﺮ‪ ،‬آن را ﻋﻠﻨﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺮاي ﺑﺎرزاﻧﻲﻫﺎ ﻳﻚ راه ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻤﺎﻧـﺪه‬ ‫‪146‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﻮد و آن ﻧﻴﺰ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛـﺰي ﺑـﻮد‪ .‬ﺑـﺎرزاﻧﻲﻫـﺎ از ‪21‬‬ ‫اﺳﻔﻨﺪﻣﺎه ‪ 1325‬ﺗﺎ ‪ 24‬ﻓﺮوردﻳﻦ ‪ 11) 1326‬ﻣﺎرس ﺗﺎ ‪ 13‬آورﻳﻞ ‪(1947‬‬ ‫در ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ اﻳﺮان درﮔﻴـﺮ ﺷـﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧـﻲ رؤﺳـﺎي‬ ‫ﻋﺸﺎﻳﺮ از ﻗﺒﻴﻞ ﻫﺮﻛﻲﻫﺎ‪ :‬رﺷﻴﺪﺑﻴﮓ و ﻧﻮري ﺑﻴﮓ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎ ﺑـﺎرزاﻧﻲﻫـﺎ‬ ‫ﻣﺘﺤﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر زود ﺗﺴﻠﻴﻢ ارﺗﺶ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺷﺪﻧﺪ و ﺣﺘﻲ ﻓﺮاﺗﺮ از آن‪،‬‬ ‫راه ﻣﺰدوري در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑـﺎ ﺑـﺎرزاﻧﻲﻫـﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻨـﺪ‪ .‬ﺟﻨـﮓ‬ ‫"ﻧﻠﻮس" ﻳﻜﻲ از ﺟﻨﮓﻫﺎي ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﻮد ﻛـﻪ در ‪ 26‬اﺳـﻔﻨﺪﻣﺎه ‪ 1325‬روي‬ ‫داد‪ ،‬در اﻳﻦ ﺟﻨﮓ ﻳﻚ اﻓﺴﺮ و ‪ 12‬ﺳـﺮﺑﺎز ﻛـﺸﺘﻪ ﺷـﺪﻧﺪ و ‪ 5‬اﻓـﺴﺮ و ‪68‬‬ ‫ﺳﺮﺑﺎز ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﺳﺎرت در آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﻜﺴﺖ ارﺗﺶ اﻳﺮان ﺑﺎزﺗـﺎﺑﻲ ﮔـﺴﺘﺮده‬ ‫داﺷﺖ و ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ارﺗﺶ در ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﺑﺎرزاﻧﻲﻫﺎ ﺑﻪ اﻳـﻦ راﺣﺘـﻲ ﭘﻴـﺮوز‬ ‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬در ‪ 5‬ﻓﺮوردﻳﻦ ‪ 25) 1326‬ﻣﺎرس ‪ (1947‬ﺳﺮﺗﻴﭗ ﻫﻤـﺎﻳﻮﻧﻲ‬ ‫در ﻣﻨﻄﻘﻪي ﺣﺎﺟﻲﻋﻤﺮان ﺑﺎ ژﻧﺮال ﻋﺮاﻗﻲ "ﻋﻠـﻲ ﺣﺠـﺎزي" دﻳـﺪار ﻧﻤـﻮد‪.‬‬ ‫ﺣﺠﺎزي ﺑﻪ ﻫﻤﺎﻳﻮﻧﻲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ارﺗﺶ ﻋﺮاق ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ در ﺟﻨﮓ ﺑﺎ‬ ‫ﺑﺎرزاﻧﻲﻫﺎ ﺑﻪ ارﺗﺶ اﻳﺮان ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻧﻴـﺰ آﻣـﺎدﮔﻲ‬ ‫ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ ارﺗﺶ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ اﻋﻼم ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ در ﺗﺎرﻳﺦ‬ ‫ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﺑﻲﺳﺎﺑﻘﻪ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻣﺴﺄﻟﻪاي ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎرﻫﺎ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده ﺑﻮد‪ .‬اﻛﻨﻮن ﻧﻴﺰ‬ ‫اﺣﺘﻤﺎل ﺗﻜﺮار آن ﻣﻲرﻓﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻫﻤﺎﻳﻮﻧﻲ اﻳﻦ ﭘﻴـﺸﻨﻬﺎدﻫﺎ را ﻧﭙـﺬﻳﺮﻓﺖ زﻳـﺮا‬ ‫‪147‬‬ ‫‪ ‬‬

‫اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻣﺎﻳـﻪي ﻛـﺴﺮ ﺷـﺄن و ﺑـﻲآﺑﺮوﻳـﻲ ﺑـﺮاي ارﺗـﺶ ﺷﺎﻫﻨـﺸﺎﻫﻲ‬ ‫ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ از ﻋﻬﺪهي ﺑﺎرزاﻧﻲﻫﺎ ﺑﺮﻧﻴﺎﻣﺪه و از ارﺗﺶﻫﺎي ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎي‬ ‫ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ‪ .‬‬ ‫ﺑﺎرزاﻧﻲﻫﺎ در ﭼﻨﺪ ﻧﺒﺮد دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺷﺠﺎﻋﺎﻧﻪاي از ﺧﻮد ﻧـﺸﺎن داده‬ ‫و ﭘﻴﺮوزي ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻮد و ﺑﻪ ارﺗـﺶ اﻳـﺮان ﻧـﺸﺎن دادﻧـﺪ ﻛـﻪ ﻳـﻚ ﻧﻴـﺮوي‬ ‫ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺠﻬﺰ اﻳﺮان ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ آن را ﻧﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ راﺣﺘـﻲ‬ ‫ﺑﺮ آﻧﺎن ﭼﻴﺮه ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮ اﻏﻠﺐ ﺳﺮان ارﺗﺶ اﻳﺮان ﻧﻴﺰ ﺑﻮد و ﺣﺘﻲ رﺋﻴﺲ‬ ‫ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ اﻳﺮان اﻋﻼم ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ارﺗﺶ ﻧﻮﻳﻦ اﻳﺮان ) ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻤـﺎن ارﺗـﺸﻲ‬ ‫ﻛﻪ از زﻣﺎن روي ﻛﺎرآﻣﺪن رﺿﺎﺷﺎه ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد( ﺗـﺎﻛﻨﻮن ﺑـﺎ دﺷـﻤﻨﻲ‬ ‫ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﻫﻤﭽﻮن ﺑﺎرزاﻧﻲﻫﺎ ﻧﺠﻨﮕﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻫﻤﺎن زﻣﺎن ﻧﻴﺰ ﺷﺎه ﻓﺮﻣـﺎﻧﻲ‬ ‫ﺻﺎدر ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻌﻨﺎي آن ﻓﺮﻣﺎن ﻛﺸﺘﺎر و از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺑﺎرزاﻧﻲﻫﺎ‪ ،‬از‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﻮد‪ .‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎن ﻛﻪ در ‪ 29‬اﺳـﻔﻨﺪﻣﺎه ‪ 19) 1325‬ﻣـﺎرس ‪ (1947‬ﺻـﺎدر‬ ‫ﺷﺪ‪ ،‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ":‬ﺑﺎ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﭘﺎﻳﮕـﺎهﻫـﺎ و ﻣـﺴﻴﺮﻫﺎي ﻛـﻮچ و ﺳـﻔﺮ‬ ‫ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي ﺑﺎرزاﻧﻲ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﻮﭘﺨﺎﻧﻪي آﻧﺎن را ﺑﻤﺒﺎران ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺎ ‪15‬‬ ‫ﻓﺮوردﻳﻦ ‪ 4) 1326‬آورﻳﻞ ‪ (1947‬ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪه و ﻛـﺎري ﻛﻨﻴـﺪ‬

‫‪148‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻪ ﺑﺎرزاﻧﻲﻫﺎ ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ رﻫﺎﻳﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ و ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ آﺑﺮوي ارﺗﺶ اﻳﺮان ﻧـﺮود‪.‬‬ ‫)‪1 :(1‬ـ ن‪ .‬ﭘﺴﻴﺎن ـ از ﻣﻬﺎﺑﺎد ﺧﻮﻧﻴﻦ ‪ ...‬ص ‪ (103‬‬ ‫اﻣﺎ ﺑﺎرزاﻧﻲﻫﺎ روز ‪ 24‬ﻓﺮوردﻳﻦ ‪ 13) 1326‬آورﻳﻞ( از رودﺧﺎﻧﻪي ﮔﺎدر‬ ‫ﻋﺒﻮر ﻧﻤﻮده و وارد ﻋﺮاق ﺷﺪه و ﺧﻮد را ﻧﺠـﺎت دادﻧـﺪ‪ .‬ﭘﻴﺪاﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻫـﻢ‬ ‫آﺑﺮوي ارﺗﺶ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ اﻳﺮان رﻓﺖ و ﻫﻢ آﺑﺮوي ﺧﻮد ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎه ﺷﺎه ﻛـﻪ‬ ‫دﺳﺘﻮرش ﺑﻪ اﺟﺮا در ﻧﻴﺎﻣﺪ‪ .‬‬ ‫ﺑﺎرزاﻧﻲﻫﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﺮان را ﺗﺮك ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛﺎن زﻳﺎدي را ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻤﺮاه ﺧﻮد داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻴﺦ اﺣﻤﺪ ﺑﺎرزاﻧﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛﺎن ﺧﻮد را ﺑـﻪ‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻋﺮاق ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻛﺮد و ﻣﻮرد ﻋﻔﻮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻼﻣﺼﻄﻔﻲ‬ ‫از ﺑﺮﺧﻲ از اﻓﺴﺮان ارﺗﺶ ﻋﺮاق ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد را ﺗـﺴﻠﻴﻢ ﻧﻜﻨﻨـﺪ‪ ،‬زﻳـﺮا‬ ‫اﻋﺘﻤﺎدي ﺑﻪ رژﻳﻢ ﻋﺮاق ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ اﻓﺴﺮان ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣـﻮرد‬ ‫ﻋﻔﻮ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺪتﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﻲ در ﻛﻮﻫـﺴﺘﺎنﻫـﺎ‬ ‫ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎرزاﻧﻲﻫﺎ ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻨﮕـﻲ ﻛـﻪ ﭼـﺸﻢاﻧـﺪاز آن ﻣـﺒﻬﻢ و‬ ‫ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﻪ رژﻳﻢ ﻧﻮري ﺳﻌﻴﺪ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬از‬ ‫اﻳﻦ ﻋﺪه ‪ 4‬اﻓﺴﺮ ارﺗﺶ ﻋﺮاق ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎرزاﻧﻲﻫﺎ ﺑﻪ اﻳﺮان آﻣﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ و‬ ‫در ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻣﻨﺸﺄ ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎمﻫﺎي ﻣـﺼﻄﻔﻲ ﺧﻮﺷـﻨﺎو‪،‬‬ ‫ﺧﻴﺮاﷲ ﻋﺒﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺤﻤﻮد و ﻋﺰت ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ﺑﻪ اﻋﺪام ﻣﺤﻜﻮم ﺷﺪه و‬ ‫‪149‬‬ ‫‪ ‬‬

‫در روز ‪ 29‬ﺧﺮداد ‪ 1326‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 19‬ژوﺋﻦ ‪ 1947‬ﺑﻪ دار آوﻳﺨﺘـﻪ ﺷـﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻋﺪام اﻳﻦ ‪ 4‬ﻧﻔﺮ ﺗﺄﺛﻴﺮات ﻧﺎﮔﻮاري ﺑﺮ ﻣﺮدم ﻛﺮدﺳﺘﺎن داﺷﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑـﺴﻴﺎري‬ ‫از ﻣﻘﺎﻣﺎت دوﻟﺖ ﻋﺮاق ﻛﻪ ﻛﺮد ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻮﺷﻴﺪﻧﺪ ﺗﺎ آﻧﺎن را از ﻣﺮگ ﻧﺠﺎت‬ ‫دﻫﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪاي ﻧﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬در ﻫﻤﺎن ﺣﺎل‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻛـﻪ در دو ﺑﺨـﺶ از‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻣﺒـﺎرزه ﻛـﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬از ﻣﺤﺒﻮﺑﻴـﺖ وﻳـﮋهاي ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﺷـﻬﻴﺪ‬ ‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬از ﻫﻤﻴﻦ رو‪ ،‬روز ﺷﻬﺎدت آﻧﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان روزي در ﺗـﺎرﻳﺦ‬ ‫ﺛﺒﺖ ﺷﺪ ﻛﻪ ‪ ":‬روز ﺷﻴﻮن و ﻣﺎﺗﻢ ﺑﻮد و ﻗﻠﺐ وﻃﻦ ﻣﺎﻻﻣﺎل از درد ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﺮا‬ ‫ﺟﻮاﻧﺎن ﻧﺎﻛﺎم وﻃﻦ در اﻳﻦ روز ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪﻧﺪ"‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ‪4‬‬ ‫اﻓﺴﺮ ﺑﻪ ﻃﺮزي ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺠﺎﻋﺎﻧﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻣﺮگ ﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ و در ﻧﺎﻣﻪي ﺧـﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از ﺷﻬﺎدت ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از ﻣﺮدم ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ راه آﻧـﺎن‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ راه رﻫﺎﻳﻲ ﻣﻠﺖ ﻛﺮد را اداﻣﻪ دﻫﻨﺪ‪ .‬‬ ‫اﻋﺪام آﻧﺎن ﺻﺤﺖ ﻧﻈﺮ ﻣﻼﻣﺼﻄﻔﻲ ﺑﺎرزاﻧﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫـﺪ ﻛـﻪ ﺣﺎﺿـﺮ‬ ‫ﻧﺸﺪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻوﺟﻪ ﺑﻪ وﻋﺪه و وﻋﻴﺪﻫﺎي ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻋﺮاق اﻋﺘﻤﺎد ﻛﻨﺪ‪ .‬‬ ‫ﻣﻼﻣﺼﻄﻔﻲ و ‪ 500‬ﺗﻦ از ﺑﺎرزاﻧﻲﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳـﺖ ﺧـﻮد ﺑـﻪ ﻫﻤـﺮاه او‬ ‫رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬روز ‪ 6‬ﺧﺮدادﻣﺎه از راه ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻣﺠﺪدا ﺑﻪ ﺧﺎك اﻳﺮان ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ و ﭘﺲ‬ ‫از ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻧﺒﺮد ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎﻧﻪ و ﻃﻲ ﻛـﺮدن ﻣـﺴﻴﺮ ﺑـﻴﺶ از ‪ 300‬ﻛﻴﻠـﻮﻣﺘﺮ‪ ،‬ﺑـﺎ‬ ‫وﺟﻮد آنﻛﻪ ﺑﻴﺶ از ‪10‬ﻫﺰار ﻧﻔﺮ از ﻧﻴﺮوﻫﺎي ارﺗﺶ اﻳﺮان ﺑﺮاي ﺟﻠـﻮﮔﻴﺮي‬ ‫‪150‬‬ ‫‪ ‬‬

‫از ﺣﺮﻛﺖ آﻧﺎن ﺑﺮ ﺳﺮ راﻫﺸﺎن ﺑﺎ آﻧـﺎن درﮔﻴـﺮ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺗﻮاﻧـﺴﺘﻨﺪ روز ‪26‬‬ ‫ﺧﺮدادﻣﺎه ﻳﻌﻨﻲ ﭘﺲ از ‪ 20‬روز راﻫﭙﻴﻤﺎﻳﻲ ﺑـﻲوﻗﻔـﻪ و ﺧـﺴﺘﮕﻲﻧﺎﭘـﺬﻳﺮ از‬ ‫رودﺧﺎﻧﻪي ارس ﻋﺒﻮر ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷﻮروي ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ .‬‬ ‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ و ﺟﻨﮓﻫﺎي ﺑﺎرزاﻧﻲﻫﺎ ﺑﺎ ارﺗﺶ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ اﻳﻦ واﻗﻌﻴـﺖ را ﺑـﻪ‬ ‫اﺛﺒﺎت رﺳﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ارﺗﺶ اﻣﻜﺎﻧﭙﺬﻳﺮ ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ اﺣﺘﻤـﺎل‬ ‫ﭘﻴﺮوزي ﻧﻴﺰ در ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻨﮕﻲ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ .‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑـﺎرزاﻧﻲﻫـﺎ از‬ ‫ﺗﺠﺮﺑﻴﺎت ﺟﻨﮕﻲ ﻓﺮاواﻧﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﻣﻨﻄﻘﻪي ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳـﺮان‪،‬‬ ‫آﺷﻨﺎ ﻧﺒﻮدﻧﺪ و ﺷﻤﺎر آﻧﺎن ﻧﻴﺰ اﻧﺪك ﺑﻮد‪ .‬ﺟﻨﮓﻫﺎي ﺑﺎرزاﻧﻲﻫﺎ ﺗـﺎ ﺣـﺪودي‬ ‫ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن را ﺟﺒـﺮان ﻛـﺮد و اﻋﺘﻤـﺎد ﺑـﻪ ﻧﻔـﺲ ﻣـﺮدم‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن را ﻛﻪ در ﻫﻢ ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺪودي اﻓﺰاﻳﺶ داد‪ .‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮات ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن و ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺟﻨﺒﺶ‬ ‫اﻳﺮان را ﺗﺎ ﺣﺪ زﻳﺎدي از ﺑﻴﻦ ﺑﺮد و اﻳﻦ ﺑﺎور را ﺗﻘﻮﻳـﺖ ﻧﻤـﻮد ﻛـﻪ ارﺗـﺶ‬ ‫ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ و دوﻟﺖ ﻣﺮﻛـﺰي اﻳـﺮان ﻧﻴـﺮوي ﺷﻜـﺴﺖﻧﺎﭘـﺬﻳﺮي ﻧﻴـﺴﺘﻨﺪ و‬ ‫ﺷﻜﺴﺖ آﻧﺎن در ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﺟﻨﺒﺶ ﻣﺘﺮﻗﻲ ﻣﻠﺖ ﻛﺮد اﻣﻜﺎﻧﭙﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑـﻪ ﻃـﻮر‬ ‫ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬ﻛﺎﻣﻼ آﺷﻜﺎر ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻠﺖ ﻛﺮد در ﻫﺮ زﻣﺎﻧﻲ ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ اﻳـﺴﺘﺎدﮔﻲ و‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻴﺮوﻫﺎي دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي را دارد‪.‬‬

‫‪151‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪9‬ـ ﻋﻠﻞ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ‪ ‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اذﻋﺎن ﻧﻤﻮد ﻛﻪ اﺳﺎﺳﺎ زﻣﻴﻨﻪي ﺗﺄﺳـﻴﺲ ﺟﻤﻬـﻮري‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺟﻤﻬـﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن ﭘﻴﺎﻣـﺪ‬ ‫ﻣﺒﺎرزهاي درازﻣﺪت و ﻧﺘﻴﺠﻪي ﺳﻴﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ روﻳـﺪادﻫﺎ و ﻧﻘـﺸﻪاي از ﭘـﻴﺶ‬ ‫ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪه ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺷﺮاﻳﻂ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ و داﺧﻠـﻲ در آن زﻣـﺎن و ﺑـﻪ وﻳـﮋه‬ ‫ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن وﺿﻌﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﺎﺻـﻲ را ﻓـﺮاﻫﻢ آورده‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ روﻳﺪادﻫﺎ ﺳﻴﺮي ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن‬ ‫را ﺑﺪﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن را ﺑﺴﻴﺎر زودﺗﺮ از ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪن‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن در ﺳـﺎل ‪ 1324‬ﻣﺎﺣـﺼﻞ ﺷـﺮاﻳﻂ‬ ‫ﻏﻴﺮﻋﺎدي داﺧﻠﻲ و ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﻮد‪ .‬‬ ‫ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺣﻤﺎﻳﺖﻫﺎي اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔـﺬار ﺑـﻮد و‬ ‫وﻋﺪه و وﻋﻴﺪﻫﺎي آﻧﺎن‪ ،‬رﻫﺒﺮان ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺸﻮﻳﻖ‬ ‫ﻛﺮد ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ زودﺗﺮ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن را ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻟـﻴﻜﻦ واﻗﻌﻴـﺖ‬ ‫اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ زﻣﻴﻨﻪي ﻋﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻴﭻ روي ﺑﺮاي ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻛﺎﻣﻼ آﻣﺎده ﻧﺒﻮد‪ .‬‬

‫‪152‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺣﺘﻲ زﻣﻴﻨﻪي ذﻫﻨﻲ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از ﻳﻚ ﻧﻴﺮوي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛـﻪ ﺑﺘﻮاﻧـﺪ‬ ‫ﻳﻚ ﻧﻬﺎد ﻣﻨﻈﻢ دوﻟﺘﻲ را ﻣﺴﺘﻘﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻛﺎﻣﻼ آﻣﺎده ﻧﺒﻮد و روﻧـﺪ و ﮔـﺎمﻫـﺎ‬ ‫ﺑﺮﺧﻼف اﻳﻦ ﺑﻮد‪ .‬‬ ‫ﻫﻨﻮز ﺑﺮﺧﻲ ﻛﺎرﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻗﺒﻞ از ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﭘﺲ از ﺑﺮﻗﺮاري ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻣﻮﻛﻮل ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﺮاي اﺟﺮاي ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ اﻗﺪاﻣﺎت ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ دﻳﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻓﺮﺻﺖ ﻛﺎﻓﻲ ﻧﺒﻮد‪.‬‬ ‫‪ 330‬روز ﺑﺮاي اﺳﺘﻘﺮار و ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨـﻮي ﺟﻤﻬـﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‬ ‫ﻛﺎﻓﻲ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺗﺎ ﺣﺪ زﻳـﺎدي ﺑـﻪﻳﻜﺒـﺎره‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪ و اﻳﻦ ﺗﻌﺠﻴﻞ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺟﻤﻬﻮري در ﻣﺪت ﻋﻤﺮ ﻛﻮﺗـﺎه‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻼت زﻳﺎدي روﺑﺮو ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬از آﻏـﺎز ﺗﺄﺳـﻴﺲ و‬ ‫در ﺑﻄﻦ ﺧﻮد ﺟﻤﻬﻮري ﻳﻜﻲ از ﻋﻠﻞ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ آن ﻛﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪﮔﻲ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ ﻛـﺸﻮرﻣﺎن ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ ﺑـﺪان‬ ‫ﭘﺮداﺧﺘﻴﻢ‪ ،‬رواﺑﻂ ﻋﺸﻴﺮهاي‪ ،‬ﺣﻜﻤﻔﺮﻣـﺎ ﺑـﻮد‪ .‬ﺗﺮﻛﻴـﺐ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ روﺳـﺘﺎﻫﺎ‬ ‫ﻋﺸﻴﺮهاي ﺑﻮد و ‪ 90‬درﺻﺪ ﻣﺮدم ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻲﺳﻮاد ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺧﻮد ﻳﻜﻲ‬ ‫از ﻋﻠﻞ اﺳﺎﺳﻲ ﻋﺪم ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻣﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه‬ ‫داراي ﺑﻌﺪ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪153‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‪ ،‬در ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﻧﻮﻋﻲ ﻋﺪم ﺳﺎزﮔﺎري ﺑـﻪ ﭼـﺸﻢ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮرد ﻛﻪ در دوران ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻃﻲ ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 25‬ـ ‪46) 1324‬‬ ‫ـ ‪ (1945‬ﺑﺎرز و ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻠـﺖ اﻳـﻦ ﻧﺎﺳـﺎزﮔﺎري‪ ،‬ﻋﻘـﺐاﻓﺘـﺎدﮔﻲ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪي ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻮد‪ .‬در ﻳﻜﺼﺪ ﺳﺎل ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﺟﺎﻣﻌـﻪي ﻛـﺮد ﻫﻤـﻮاره از‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﻛﻪ دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي در آن ﺷـﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺑـﻮد‪ ،‬ﻋﻘـﺐاﻓﺘـﺎدهﺗـﺮ و‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﻪﻧﻴﺎﻓﺘﻪﺗﺮ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻳﻜﻲ از ﻋﻠـﻞ ﺷﻜـﺴﺖ ﺑﻴـﺸﺘﺮ ﺟﻨـﺒﺶﻫـﺎي ﻣﻠـﻲ‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﻋﻠﻞ ﺗـﺎرﻳﺨﻲ و ﺧـﺎص ﺧـﻮد را دارد ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﺻﺪﻫﺎ ﺳﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺣﻜﻮﻣـﺖ‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺤﺮوم ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﻴﺮﻫﺎي رﻓﺖوآﻣﺪ ﺑﻪ ﺧـﺎرج ﺑـﺮ اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﻠﺖ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻇﻠﻢ ﺣﻜﻮﻣـﺖﻫـﺎي ﻣﺮﻛـﺰي و ﺑـﺮاي ﺣﻔـﻆ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻮهﻫﺎ ﻋﻘـﺐ ﺑﻨـﺸﻴﻨﺪ و از ﻧﻈـﺮ‬ ‫ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻣﺤﺼﻮر ﺷﻮد‪ .‬اﻗﺘﺼﺎد ﻃﺒﻴﻌـﻲ ﻛـﻪ ﻣﻌﻨـﻲ آن اﻳـﺴﺘﺎﻳﻲ و ﻋـﺪم‬ ‫ﭘﻮﻳﺎﻳﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺪت ﺻﺪﻫﺎ ﺳﺎل ﺑﺮ ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺣﺎﻛﻢ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﻞ‬ ‫دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ روﺑﻨﺎ و ﺑﻪ وﻳـﮋه ﻗـﺪرت ﺳﻴﺎﺳـﻲ آن دوران‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ دول ﻣﺮﻛـﺰي ﻛﺮدﺳـﺘﺎن را اﺳـﺘﺜﻤﺎر ﻧﻤـﻮده و ﻣـﺎﻧﻊ از‬ ‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪154‬‬ ‫‪ ‬‬

‫در اﻳﻨﺠﺎ ﻫﺪف ﺗﺒﻴﻴﻦ و ﻧﺸﺎن دادن اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ اﻧﻜﺎرﻧﺎﭘـﺬﻳﺮ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن در درون ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﻋﻘﺐاﻓﺘﺎده و ﻛﺎﻣﻼ ﻋﻘﺐاﻓﺘﺎدهﺗـﺮ از‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪي دﺷﻤﻨﺎن ﺧﻮد ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫اﻓﺮادي ﻛﻪ رﻫﺒﺮي ﺣﺰب دﻣﻜـﺮات ﻛﺮدﺳـﺘﺎن را ﺑـﻪ ﻋﻬـﺪه داﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻃﻮرﻛﻠﻲ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪي ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ ﺳﻴﺎﺳـﻲ داﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧـﻪ آزﻣـﻮن ﺳـﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻧﻪ آﻣﻮزش ﻻزم را ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم اﻣﻮر دوﻟﺘﻲ دﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ در ﻳﻜﻲ از ﻋﻘﺐاﻓﺘﺎدهﺗـﺮﻳﻦ ﻣﻨـﺎﻃﻖ اﻳـﺮان ﻳﻌﻨـﻲ‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻇﻬﻮر ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي رﻗﺎﺑﺖ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬دوﻟﺘﻲ ﻛﻪ در‬ ‫زﻣﺎن رﺿﺎﺷﺎه ﻣﺮﻛﺰﻳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻲﻛﻮﺷﻴﺪ ﺑـﻪ ﺣﻜـﻮﻣﺘﻲ ﻣـﺪرن ﺗﺒـﺪﻳﻞ‬ ‫ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي ارﺗـﺸﻲ ﻣـﻨﻈﻢ را ﺑﻨﻴـﺎن ﻧﻬـﺎده ﺑـﻮد و از ﻟﺤـﺎظ ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ‪،‬‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ داراي ﺗﺠﺮﺑﻪي ﺑﻴـﺸﺘﺮي ﺑـﻮد و ﺣـﺪاﻗﻞ ﻳـﻚ ﮔـﺎم از‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺟﻠﻮﺗﺮ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺟﻨﺒﺶ ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 25‬ـ ‪ 1324‬از ﻫﻤـﺎن آﻏـﺎز از اﻣﻜـﺎن‬ ‫ﺿﻌﻴﻔﻲ ﺑﺮاي ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺒﻨﺎ ﻳﻜﻲ از ﻋﻠﻞ ﺑـﺴﻴﺎر ﻣﻬـﻢ‬ ‫ﺳﻘﻮط ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻘﺐاﻓﺘﺎدﮔﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪي ﻛـﺮدي رﻳـﺸﻪ در‬ ‫درون اﻳﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ داﺷﺖ‪.‬‬

‫‪155‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﺪون ﺷﻚ ﻳﻜﻲ از ﻋﻠﻞ ﺳﻘﻮط و ﻋﺪم ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ـاﮔﺮ‬ ‫آن را ﺟﺰء ﻋﻠﻞ اﺳﺎﺳﻲ ﻧﻴﺰ ﻧﺸﻤﺎرﻳﻢـ ﺿﻌﻒ دروﻧﻲ ﺧﻮد ﺟﻨﺒﺶ و ﺿـﻌﻒ‬ ‫داﺧﻠﻲ ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ اﺛﺮ آن ﺑﺮ ﺿﻌﻒ داﺧﻠﻲ ﺟﻤﻬـﻮري‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﺸﻬﻮد ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺸﺎﻫﻨﮕﻲ و ﺻﻔﺖ اﻧﻘﻼﺑﻴﮕﺮي ﻳﻚ ﺣـﺰب ﺳﻴﺎﺳـﻲ از آﻧﺠـﺎ ﺳﺮﭼـﺸﻤﻪ‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ﮔﺬﺷﺘﻪي ﺧﻮد ﻣﻲﻧﮕﺮد‪ .‬ﻳﻚ ﺣﺰب اﻧﻘﻼﺑﻲ‬ ‫ﻧﺒﺎﻳﺪ از اﻳﻦ ﺑﻬﺮاﺳﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﻴﺎن اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ﮔﺬﺷﺘﻪي ﺧﻮد‪ ،‬دﺷﻤﻦ را ﺧـﺸﻨﻮد‬ ‫ﻣﻲﺳﺎزد ﻳﺎ از اﻋﺘﺒﺎر ﺣﺰب ﻛﺎﺳﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺮ ﻋﻜﺲ‪ ،‬ﺑﺎ اﻋﺘﺮاف و ﺗﺼﺤﻴﺢ اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ﻣﺒﺎرزاﺗﻲ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬اﻋﺘﺒﺎر ﺣﺰب‬ ‫را در ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم اﻓﺰاﻳﺶ داده و ﺟﺪﻳﺖ و ﻣﺴﺌﻮل ﺑﻮدن آن ﺣـﺰب را ﻧـﺸﺎن‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻧﻘـﺎط ﺿـﻌﻒ و اﺷـﺘﺒﺎﻫﺎت دوران‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺎزﮔﻮ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ را ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ اﺿـﺎﻓﻪ ﻛـﺮد ﻛـﻪ اﻧﺘﻘـﺎد از‬ ‫رﻫﺒــﺮي ﺣــﺰب در دوران ﺟﻤﻬــﻮري ﻛﺮدﺳــﺘﺎن‪ ،‬ﻧــﻪ از ارزش ﺟﻤﻬــﻮري‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻣﻲﻛﺎﻫﺪ و ﻧﻪ ﺑﺮ اﻋﺘﺒـﺎر رﻫﺒـﺮان آن زﻣـﺎن ﺣـﺰب ﺧﺪﺷـﻪ وارد‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﻲ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﻦ ﺑﺎور در ﺗﺎرﻳﺦ ﺣﺰب ﻣﺎ ﺗﻘﻮﻳﺖ‬ ‫ﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﺖ اﺻﻠﻲ ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﻲ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ دوﭘﻬﻠﻮي اﺗﺤـﺎد‬ ‫‪156‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺷﻮروي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ وﺿﻊ اﻳـﺮان ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪ .‬ﮔﻮﻳـﺎ اﺗﺤـﺎد ﺷـﻮروي ﻣـﺮدم‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن را ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺳـﭙﺲ‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن را ﺗﻨﻬﺎ ﮔﺬاﺷﺖ و رژﻳﻢ ارﺗﺠـﺎﻋﻲ اﻳـﺮان ﺗﻮاﻧـﺴﺖ ﺑـﻪ‬ ‫آﺳﺎﻧﻲ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن را از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮد‪ .‬ﻧﺘﻴﺠـﻪي اﻳـﻦ ﺗﺤﻠﻴـﻞ ﻣـﺸﺨﺺ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و آن ﻧﻴﺰ ﺗﻦآﺳﺎﻳﻲ و ﻋﺪم ﺗـﻼش اﺳـﺖ‪ .‬ﻣـﺘﻬﻢ ﺳـﺎﺧﺘﻦ دﻳﮕـﺮان‬ ‫ﻫﻤﻮاره آﺳﺎنﺗﺮ از ﺧﻮد اﻧﺘﻘﺎدي اﺳﺖ‪ .‬در ﻏﻴﺮ اﻳـﻦﺻـﻮرت و اﮔـﺮ ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﺧـﻮد اﻋﺘـﺮاف ﻧﻤـﻮدهاﻳـﻢ ﻛـﻪ ﺟﻤﻬـﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪي دﺳﺖ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن ﺑﻮده و اﻳﻦ دﻗﻴﻘﺎً ﻫﻤﺎن ﺗﻔﻜﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ دﺷﻤﻦ از‬ ‫آﻏﺎز ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﻤﻬﻮري ﺗـﺎﻛﻨﻮن آن را اﺷـﺎﻋﻪ داده اﺳـﺖ‪ ،‬ﺗﻔﻜـﺮي ﻛـﻪ ﺑـﺎ‬ ‫واﻗﻌﻴﺖ ﻧﻤﻲﮔﻨﺠﺪ و ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ را ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻴﺮوي اﺻﻠﻲ ﺟﻨﺒﺶ ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 25‬ـ ‪ 1324‬ﺧﻮد ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﺑﻮده اﺳـﺖ و‬ ‫دﻟﻴﻞ اﺳﺎﺳﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺎز اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﺑﻮده ﻛﻪ ﻣﻠﺖ ﻛﺮد‬ ‫اراده ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻣـﺸﺮوع ﺧـﻮﻳﺶ دﺳـﺖ ﻳﺎﺑـﺪ و ﺳﺮﻧﻮﺷـﺖ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ را در دﺳﺖ ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﻋﻠﺖ اﺻﻠﻲ ﺳﻘﻮط ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪي‬ ‫ﻛﺮد ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﻋﻠﺖ اﺳﺎﺳـﻲ ﺳـﻘﻮط ﺟﻤﻬـﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‪،‬‬ ‫ﺿﻌﻒ دروﻧﻲ ﺟﻨﺒﺶ‪ ،‬ﺿﻌﻒ داﺧﻠﻲ ﺣﺰب و در رأس ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺿـﻌﻒ‬ ‫‪157‬‬ ‫‪ ‬‬

‫رﻫﺒﺮي ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻮده اﺳـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ ﺿـﻌﻒ در ﺗﻤـﺎم اﺑﻌـﺎد‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺣﺰب و ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن داد‪.‬‬ ‫ﺑــﻪ ﻋﻨــﻮان ﻣﺜــﺎل‪ ،‬اﮔــﺮ ﻧﮕــﺎﻫﻲ ﺑــﻪ ﻣﻘﺎﻟــﻪﻫــﺎي آن زﻣــﺎن روزﻧﺎﻣــﻪي‬ ‫"ﻛﻮردﺳﺘﺎن" و دﻳﮕﺮ ﻧﺸﺮﻳﺎت ﺑﻴﺎﻧﺪازﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺮاﻳﻤﺎن ﻣـﺸﺨﺺ ﻣـﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ‬ ‫ﺳﻄﺢ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻋﺎﻟﻲ ﻧﺒـﻮده و ﺣﺘـﻲ ﺳـﻄﺢ ﺑﻌـﻀﻲ از ﻣﻘـﺎﻻت‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ راه را ﺑﺮاي ﺗﻮدهﻫﺎي ﻣﺮدم ﻣـﺸﺨﺺ ﻣـﻲﻛـﺮد‪ ،‬ﺑـﺴﻴﺎر‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﮔﺴﺘﺮش ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺮﻳﻊ ﺟﻨﺒﺶ و ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺑﺴﻴﺎر ﺳـﺮﻳﻊ ﺟﻤﻬـﻮري‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺒﻲ از رﻫﺒﺮي ﺣﺰب و ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن را ﺑـﻪ‬ ‫وﺟﻮد آورده ﺑﻮد‪ .‬اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻣﻄﻠﻖ رﻫﺒﺮي ﺣﺰب ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﺑـﻮد ﻛـﻪ‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدادﻧﺪ و ﻫﻴﭻ ﺗﺠﺮﺑﻪاي ﻧﺪاﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻛﻠـﻲ‪،‬‬ ‫ﺗﺠﺮﺑﻪي ﻛﺎر ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺣﺰﺑﻲ در ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان‪ ،‬ﭘﻴﺸﻴﻨﻪاي ﺑﻪ ﻏﻴﺮ‬ ‫از ‪ 3‬ﺳﺎل ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺟﻤﻌﻴﺖ ژ ـ ﻛﺎف ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ‪ ،‬رﻫﺒﺮاﻧـﻲ روي ﻛـﺎر‬ ‫آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﻄﺢ درك و ﺗﺠﺮﺑﻪي ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺣﺰﺑﻲ ﻳﺎ دوﻟﺘﻲ آﻧﻬﺎ در ﺣﺪ‬ ‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻲ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ واﮔﺬار ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺸﻜﻼت ﻣﺮﺑﻮط ﺑـﻪ ﺳـﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ و ﺑﺮﻗـﺮاري ﻧﻈـﻢ در ﺟﺎﻣﻌـﻪ در ﺗﻤـﺎم‬ ‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺳﻮم‪ ،‬از ﻣﺼﺎﺋﺐ اﺳﺎﺳﻲ ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬

‫‪158‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻠـﺖ ﻛـﺮد ﺑـﻪ درازاي ﺗـﺎرﻳﺦ‪ ،‬اﻧﮕﻴـﺰه و ﻣﻴـﻞ ﺑـﻪ ﻛـﺎر‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻼﺗﻲ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ و ﺳﺎزﻣﺎنﻳﺎﺑﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﺣﺘﻲ از ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ و‬ ‫ﻧﻈﻢ ﺑﻴﺰار ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬زﻳـﺮا ﻫﻤﭽﻨـﺎن ﻛـﻪ ﮔﻔﺘـﻴﻢ‪ ،‬ﺗـﺸﻜﻴﻼت‪ ،‬ﺳـﺎزﻣﺎن و‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ در ﻛﻞ ﻧﻤﺎد ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪ ،‬دوﻟﺘـﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺑﻮده و اﺑﺰار زﻣﺎﻣﺪاري و اﻋﻤﺎل ﺳﺘﻢ آن‪ ،‬ﺗـﺸﻜﻴﻼت‬ ‫و ﺳﺎزﻣﺎن و ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﻣﻠﺖ ﻛـﺮد از آن ﻣﺘﻨﻔـﺮ‬ ‫ﺑﻮده و آن را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻨﻬﺎ‪ ،‬در دوران ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‪،‬‬ ‫ﺧﻮد ﻣﺴﺌﻮﻻن ﺟﻤﻬـﻮري ﻧﻴـﺰ از اﺻـﻮل ﺗـﺸﻜﻴﻼﺗﻲ و اﺻـﻮل ﺳـﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ‬ ‫آﮔﺎﻫﻲ ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺮدم را آﻣﻮزش دﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن و ﺑﻪوﻳﮋه رﻫﺒﺮي آن‪،‬‬ ‫اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ اﮔﺮﭼﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﺑﻮد ﻛﻪ ﻳﻚ ﺣﺰب‬ ‫ﻣﺘﺮﻗﻲ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻮدهﻫﺎي ﻣﺮدم را ﺑﻪ دور ﺧﻮد ﺟﻤﻊ ﻛﺮده ﺑـﻮد‪،‬‬ ‫وﻟﻲ اﻧﺴﺠﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻓﻜﺮي در آن ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪي آن ﺑـﺴﻴﺎر‬ ‫ﻛﻠﻲ و ﺧﻼﺻﻪ ﺑﻮد و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻫﺪف ﻛﻠﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺟﻨـﺒﺶ ﺗـﺎزه ﭘـﺎ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﻫﺮ ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ ﺣﺲ ﻣﻠﻲﮔﺮاﻳﻲ داﺷﺖ و ﺑﺮاي ﺣﻘﻮق ﻣـﺸﺮوع‬ ‫ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﺗﻼش ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻋـﻀﻮﻳﺖ ﺣـﺰب درآﻳـﺪ و ﺣﺘـﻲ‬ ‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬ﻓﺮﺻﺖ آن ﻧﻴﺰ ﺑـﻪ ﺣـﺰب دﻣﻜـﺮات داده‬ ‫‪159‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻧﺸﺪ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ اﻧﺴﺠﺎم و اﺗﺤﺎد ﻓﻜﺮي و ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﺑﻮﺟـﻮد آورد ﻛـﻪ ﻋـﺪم‬ ‫وﺟﻮد آن ﺑﻌﺪ از ﺳﻘﻮط ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻴﭻ ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﻲاي‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﺑﺮ ﻣﺴﻨﺪ ﻗﺪرت ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗـﺎدر ﻧﻴـﺴﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺪون ﻛﺎدر ﺑﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ و زﺑﺪه اﻣﻮرش را اﻧﺠﺎم دﻫـﺪ‪ .‬از ﺗـﺸﻜﻴﻞ ﻧﻴـﺮوي‬ ‫ﭘﻴﺸﻤﺮگ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﺑﺮﮔﺰاري ﻣﺪارس ﺑﻪ زﺑﺎن ﻛﺮدي‪ ،‬ﺟﻤﻠﮕـﻲ اﺣﺘﻴـﺎج ﺑـﻪ‬ ‫ﻛﺎدري داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺒﻮد‪ .‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛـﺎدر ﺳﻴﺎﺳـﻲ و ﺣﺰﺑـﻲ و‬ ‫ﺣﺘﻲ دوﻟﺘﻲ ﻧﻴﺰ در ﻣﻴﺪان ﻛﺎر و ﺗﻼش و ﻣﺒﺎرزه ﭘﺮورش ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ اﻳـﻦ‬ ‫ﻓﺮﺻﺖ در اﺧﺘﻴﺎر ﺣﺰب ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ ﻛﺎدر ﺳﺘﻮن ﻓﻘﺮات ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻛﺎرﻫﺎ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي‬ ‫ﺣﺰﺑﻲ و ﺣﺘﻲ دوﻟﺘﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاﻳﻤﺎن ﻣﺸﺨﺺ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛـﻪ ﻳﻜـﻲ از ﻋﻠـﻞ‬ ‫اﺳﺎﺳﻲ ﺳﻘﻮط ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻓﻘﺪان ﻛﺎدر آﮔﺎه و ﺣﺮﻓﻪاي و ﺑﺎ ﺗﺠﺮﺑـﻪ‬ ‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪35‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪ 35 ‬روز دوم آﺑﺎنﻣﺎه ‪24) 1324‬اﻛﺘﺒﺮ ‪ (1945‬ﻧﺸﺴﺖ ﮔﺴﺘﺮدهاي از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ارﮔﺎنﻫﺎي ﺣﺰﺑـﻲ از‬ ‫ﻣﺎﻛﻮ ﺗﺎ ﻣﻬﺎﺑﺎد ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺟﻨﺒﻪ ي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ داﺷﺖ‪ ،‬در ﺑﻌﻀﻲ از ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ﺳـﺎل‬ ‫‪ 1324‬ﻧﺎم ﻛﻨﮕﺮه ﺑﺮ آن ﻧﻬﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ وﺿﻊ ﺗﺸﻜﻴﻼﺗﻲ ﻧﺎﻗﺺ آن دوران اﺣﺰاب ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫)ن (‬

‫‪160‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﺮاي ﻗﻮيﺗﺮ ﻧﻤﻮدن ﺟﻨﺒﺶ ﻻزم ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻨﺶ‪ ،‬ﻋﺪم ﺳﺎزش و اﺧﺘﻼﻓـﺎﺗﻲ‬ ‫ﻛﻪ در ﺟﺎﻣﻌﻪي ﻛﺮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻨﺒﺶ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬از ﺑﻴﻦ ﺑـﺮود‪ .‬ﻳﻜـﻲ از‬ ‫اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ‪ ،‬ﻧﻔﻮذ رؤﺳﺎي ﻋﺸﺎﻳﺮ در روﺳﺘﺎﻫﺎ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻗﺒﻼً ﻧﻴﺰ ﺑـﻪ آن ﭘﺮداﺧﺘـﻪ ﺷـﺪ‪ .‬روﺳـﺘﺎﻫﺎ ﻛـﻪ اﻛﺜﺮﻳـﺖ ﺟﻤﻌﻴـﺖ‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن را در آن زﻣﺎن ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدادﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ از ﺟﻤﻬـﻮري‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﻪ ﻃـﻮر ﻛﻠـﻲ ﺗﺤـﺖ ﺗـﺄﺛﻴﺮ رؤﺳـﺎي‬ ‫ﻋﺸﺎﻳﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻻزم ﺑﻮد ﻛﻪ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺷﺮاﻳﻄﻲ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣـﻲﻧﻤـﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺪون ﺣﻀﻮر رؤﺳﺎي ﻋﺸﺎﻳﺮ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﻣـﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑـﺎ ﺗﻮدﻫـﺎي ﻣـﺮدم‬ ‫روﺳﺘﺎﻫﺎي ﻛﺮدﺳﺘﺎن ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨـﺪ و ﺑـﺮاي ﺣﻤﺎﻳـﺖ و ﭘـﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ از‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﺣﺰب دﻣﻜﺮات و ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن آﻧﻬـﺎ را ﺗـﺸﻮﻳﻖ و ﺗﺮﻏﻴـﺐ‬ ‫ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫وﻟﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ واﻗﻊﺑﻴﻨﺎﻧﻪ اﻋﺘﺮاف ﻛﺮد ﻛﻪ در آن دوران ﻧﻪ ﻓﺮﺻﺖ ﻛﺎﻓﻲ در‬ ‫اﺧﺘﻴﺎر ﺑﻮد و ﻧﻪ رﻫﺒﺮي ﺣﺰب ﺗﻤﺎﻳﻠﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر داﺷﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﻴﺶ از ﻧﻴﻤﻲ‬ ‫از رﻫﺒﺮان ﺣﺰب ﺧﻮد از رؤﺳﺎي ﻋﺸﺎﻳﺮ و ﺧﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺣﺰب ﺣﺘـﻲ در‬ ‫ﺻﻮرت ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻛﻪ اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ اراﺿﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺗﻮدهﻫﺎي‬ ‫ﻛﺸﺎورزان را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺧﻮد ﺑﻜـﺸﺎﻧﺪ‪ .‬وﻟـﻲ ﻧﺘﻴﺠـﻪي ﻋـﺪم اﺟـﺮاي ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاي آن ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻮدهﻫﺎي ﻣﺮدم ﻓﻘﻴﺮ و ﻓﺎﻗﺪ زﻣﻴﻦ روﺳﺘﺎﻫﺎي ﻛﺮدﺳﺘﺎن‬ ‫‪161‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮذ و ﺗﺄﺛﻴﺮ رؤﺳﺎي ﻋﺸﺎﻳﺮ و ﺧﻮاﻧﻴﻦ ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﻨـﺪ و ﺑـﺮاي‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺸﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ از ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻏﻴﺮ از ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻠﻲ‪ ،‬آﻳﺎ ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ آﻧﻬﺎ ﻧﻴـﺰ در آﻳﻨـﺪه‬ ‫ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﻳﺎ ﺧﻴﺮ؟‬ ‫ﺑﺪون ﺷﻚ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻋﻠﻞ ﺳﻘﻮط ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻋﺪم ﺗﺜﺒﻴـﺖ آن ﺑـﻪ‬ ‫دﻟﻴﻞ ﻛﻤﻲ وﻗﺖ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻪﻃﻮر ﻛﻠﻲ ‪ 330‬روز ﺑـﻮد‪،‬‬ ‫ﻛﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺪت ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻤﻲ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺪت ﻛـﻢ‪ ،‬اﻗـﺪاﻣﺎت ﻣﻬـﻢ و‬ ‫ارزﺷﻤﻨﺪي اﻧﺠﺎم ﺷﺪ و ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﻴﺰ درآﻣـﺪ‪ ،‬وﻟـﻲ در ‪ 330‬روز اﻳـﻦ‬ ‫اﻣﻜﺎن وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﻴﺎﻧﻲ ﻣﺤﻜﻢ و اﺳﺘﻮار ﺑﺮاي دوﻟﺖ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷـﻮد و‬ ‫ﻫﻤﻪي ارﮔﺎنﻫﺎي دوﻟﺘﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻳﺪ و ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﻜـﺎن وﺟـﻮد‬ ‫ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ ﻛﺎدرﻫﺎ ﭼﻪ دوﻟﺘﻲ و ﭼﻪ ﺣﺰﺑﻲ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺷﻮﻧﺪ و ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫در ﭼﻪ ﭘﺴﺖ و ﻣﻘﺎﻣﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻔﻴﺪ و ﻣﺜﻤﺮﺛﻤﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺎر ﺑﻪ ﻛـﺎردان‬ ‫ﺳﭙﺮده ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﻛﻮﺗﺎه ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن ﺧـﻮد ﻳﻜـﻲ از‬ ‫ﻋﻠﻞ ﺳﻘﻮط ﺟﻤﻬﻮري ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺗﺮاژدي ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ ﻧﻬﺎدﻳﻨـﻪ ﺷـﻮد و‬ ‫اﺳﺘﻘﺮار ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﻪ زﻣﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻧﻴﺎز داﺷﺖ وﻟﻲ زﻣﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮي در اﺧﺘﻴـﺎرش‬

‫‪162‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻋﻠﻞ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻋﺚ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ زودﺗﺮ ﺳﻘﻮط‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫آﺷﻔﺘﮕﻲ‪ ،‬ﺑﻲﻧﻈﻤﻲ و ﺑﻲدﻳﺴﻴﭙﻠﻴﻨﻲ در ﺗﻤﺎم اﻣﻮر ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن ﺑـﻪ‬ ‫ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧﻮرد و اﻳﻦ ﻳﻜﻲ از ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ ﺑﺰرگ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪي اﻳﻦ آﺷﻔﺘﮕﻲ و ﺑﻲﻧﻈﻤﻲ‪ ،‬ادﻏﺎم ﺣﺰب و دوﻟـﺖ در ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻣﺠﺮي ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑـﻮد‪،‬‬ ‫وﻟﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺎرﻫﺎ و ﭘﺴﺖﻫﺎ در ﺑـﻴﻦ ﻣـﺴﺌﻮﻻن ﻣـﺸﺨﺺ ﻧﺒـﻮد‪ .‬ﻛﻤﻴﺘـﻪي‬ ‫ﻣﺮﻛﺰي ﺣﺰب اﻛﺜﺮ اوﻗﺎت ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻛﺎر دوﻟﺖ را اﻧﺠﺎم ﻣﻲداد و‬ ‫ﮔﺎﻫﻲ اوﻗﺎت ﻧﻴﺰ ﻣﺴﺌﻮﻻن دوﻟﺘﻲ ﻛﺎر ﺣﺰب را اﻧﺠﺎم ﻣﻲدادﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ اﺷﺨﺎﺻﻲ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد داﺷﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﻫـﻴﭻ ﻣـﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺣﺰﺑـﻲ و‬ ‫دوﻟﺘﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ در ﺑﺴﻴﺎري از اﻣﻮر ﺣﺰﺑﻲ دﺧﺎﻟﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬ ‫ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮار اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻗﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﭼﻪ ﻛـﺴﻲ‬ ‫ﻋﻀﻮ ﻛﻤﻴﺘﻪي ﻣﺮﻛﺰي ﺣﺰب و ﭼﻪ ﻛﺴﻲ وزﻳﺮ و ﻣﺴﺌﻮل دوﻟﺘﻲ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺗﺠﺮﺑﻪي ﭼﻬﻞ ﺳﺎل ﺳﺎﺑﻘﻪي ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫـﺪ ﻛـﻪ ﺑﺮﻃـﺮف‬ ‫ﻧﻤﻮدن ﺑﻲﻧﻈﻤﻲ و ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲ ﻛﺎر ﭼﻨﺪ ﻣﺎه و ﺣﺘﻲ ﭼﻨﺪ ﺳـﺎل ﻧﻴـﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ‬ ‫زﻣﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻧﻴﺎز دارد ﻛﻪ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ اﻳﻦ ﻣﻬـﻢ ﺑـﺮاي ﺟﻤﻬـﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‬ ‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﭘﻴﺸﺘﺮ اﺷﺎره ﻧﻤﻮدﻳﻢ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺨـﺸﻲ از ﺧـﺎك ﻛﺮدﺳـﺘﺎن آزاد‬ ‫‪163‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺗﺤﺖ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﺟﻤﻬﻮري ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻳﻚ ﺳﻮم ﺧﺎك‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن را در ﺑﺮ ﻣـﻲﮔﺮﻓـﺖ و ﺟﻤﻌﻴـﺖ آن ﺑـﻪ ﻳـﻚ ﻣﻴﻠﻴـﻮن ﻧﻔـﺮ ﻫـﻢ‬ ‫ﻧﻤﻲرﺳﻴﺪ‪ .‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮدﻳﻢ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻮا ﻗﺎﺿـﻲﻣﺤﻤـﺪ و ﺗﻌـﺪادي از رﻫﺒـﺮان‬ ‫ﺣﺰب ﺗﻼش ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺳﻨﻨﺪج و ﻛﺮﻣﺎﺷﺎن را آزاد ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ وﻳـﮋه‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﻨﻄﻘﻪي ﺳﻨﻨﺪج‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪي واﺿﺢ و ﻣﺸﺨﺼﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫وﻟﻲ اﺧﺘﻼﻓﺎت داﺧﻠﻲ درون ﺟﻨﺒﺶ و ﺿﻌﻒ درون رﻫﺒـﺮي از ﺳـﻮﻳﻲ و‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺘﻔﻘﻴﻦ ﻳﻌﻨﻲ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي‪ ،‬ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ و آﻣﺮﻳﻜﺎ از ﺳﻮي دﻳﮕـﺮ‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﺪي ﺑﺮ ﺳﺮ راه اﻟﺤﺎق ﺗﻤﺎم ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻳـﺎ ﺑﺨـﺸﻲ از ﻛﺮدﺳـﺘﺎن ﺑـﻪ ﻗﻠﻤـﺮو‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻛﺜﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺣﺎﺻﻠﺨﻴﺰ ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻛﻪ ﺟﻤﻌﻴﺘﺸﺎن ﻫﻢ ﺑﻴـﺸﺘﺮ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬در ﺧﺎرج از ﻣﺤﺪودهي ﻗﻠﻤﺮو ﺟﻤﻬﻮري ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و اﻳﻦ ﺧﻮد ﺑﺎﻋـﺚ‬ ‫ﺗﻀﻌﻴﻒ ﻗﺪرت اﻗﺘﺼﺎدي و اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺷﺪ‪ .‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‪،‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ دﻳﺪﻳﻢ ﺑﺨﺶ ﺟﻨﻮﺑﻲ ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪي ﺳﻘﺰ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺟﻨﻮب‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﺟﺎي آﻧﻜﻪ ﺑـﻪ ﺑﺨـﺸﻲ از ﺟﻤﻬـﻮري ﺗﺒـﺪﻳﻞ ﺷـﻮد و در ﺑﺮاﺑـﺮ دﺷـﻤﻨﺎن‬ ‫اﻳﺴﺘﺎدﮔﻲ ﻛﻨﺪ و از ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻣﻠﻲ دﻓﺎع ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮدن ﺑﻪ‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ و دﺷﻤﻨﺎن ﺑﺮاي ﺳﺮﻛﻮب و ﺳﺮﻧﮕﻮن ﻧﻤـﻮدن‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري از اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪164‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺧﻮد اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﺳﻮم ﺧﺎك ﻛﺮدﺳـﺘﺎن آزاد ﺷـﺪه ﺑـﻮد و در‬ ‫ﻣﺪت آن ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﺑﺮاي آزادﺳﺎزي دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻫﻴﭻ اﻗﺪاﻣﻲ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﻚ‬ ‫ﻣﺴﺄﻟﻪي ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ دﻳﮕﺮ را ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪" :‬ﻫﺮ ﺟﻨﺒﺶ اﻧﻘﻼﺑﻲ اﮔﺮ ﺑﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮﺳﺪ ﻛﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ دﻓﺎﻋﻲ را در ﭘﻴﺶ ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬ﺑﺎ دﺳﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻮر‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ را ﻛﻨﺪه اﺳﺖ"‪.‬‬ ‫ﻳﻚ ﺟﻨﻴﺶ اﻧﻘﻼﺑﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺣﻤﻠﻪ ﻛﻨﺪ و ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺷﺮاﻳﻄﻲ را ﻓـﺮاﻫﻢ ﻛﻨـﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﺴﺘﺎﻳﻲ و ﺳﻜﻮن دﭼﺎر ﻧﺸﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻠﺖﻫـﺎ و‬ ‫ﺣﺘﻲ ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﺑﺮاﻳﻤﺎن ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﺮ زﻣـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﻳـﻚ ﺟﻨـﺒﺶ‬ ‫اﻧﻘﻼﺑﻲ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ دﻓﺎﻋﻲ در آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺧﻴﻠﻲ ﺳﺮﻳﻊ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻳـﺎ آرام‬ ‫آرام ﺷﺮاﻳﻂ اﺿﻤﺤﻼل ﺧﻮﻳﺶ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﺪم ﺗﻼش ﺑﺮاي آزادﺳﺎزي ﺟﻨﻮب ﻛﺮدﺳﺘﺎن و ﺣﻤﻠﻪ ﻧﻜـﺮدن در ﺟﺒﻬـﻪي‬ ‫ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺘﻲ دﻓﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺨﺸﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪي اﺳﻔﻨﺎك آن‬ ‫در آذرﻣﺎه ﺳﺎل ‪ 1325‬ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ وﻋﺪهﻫﺎ و ﺗﻌﻬﺪات داده ﺷـﺪه از ﺳـﻮي دوﻟـﺖ ﻣﺮﻛـﺰي‪،‬‬ ‫ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﭘﺎدﮔﺎنﻫﺎي ﺳﺮدﺷـﺖ و ﺑﺎﻧـﻪ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت داوﻃﻠﺒﺎﻧـﻪ ﺑـﺮاي‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺗﺨﻠﻴﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻠﻲ ﻧﺸﺪ و روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳـﻦ از‬

‫‪165‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻫﻤﺎن آﻏﺎز ﻧﻴﺮﻧﮕﻲ ﺑﻮد و ﭘﺎدﮔﺎنﻫﺎي اﻳﻦ دو ﺷﻬﺮ ﺑـﺮاي روزﻫـﺎي آذرﻣـﺎه‬ ‫ﺳﺎل ‪ 1325‬ذﺧﻴﺮه ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻞ داﺧﻠﻲ ﺳﻘﻮط ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻧﻜﺎﺗﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺑﺎﻻ‬ ‫ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦﺣﺎل ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻋﻠﻞ ﺧﺎرﺟﻲ ﺳـﻘﻮط ﺟﻤﻬـﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن اﺷـﺎره‬ ‫ﻧﻨﻤﻮد‪ .‬ﺳﻘﻮط ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺑﻪ آن ﻃﺮز ﻣﻔﺘﻀﺤﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﻣـﻲﺗـﻮان‬ ‫ﻧﺎم ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺑﻲ ﻗﻴﺪ و ﺷﺮط را ﺑﺮآن ﻧﻬﺎد و ﻓـﺮار ﺷـﺮمآور رﻫﺒـﺮان ﻓﺮﻗـﻪي‬ ‫دﻣﻜﺮات آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺑﻪ ﺷﻮروي و ﺗﻨﻬﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ‪ 15‬ﻫﺰار ﻋﻀﻮ و ﻛﺎدر ﺳﺎده‬ ‫در آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﻗﺘﻞﻋﺎم آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ رژﻳﻢ ﻣﺮﺗﺠﻊ ﻣﺮﻛـﺰي‪ ،‬ﺑـﺪون ﺷـﻚ‬ ‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﺴﺰاﺋﻲ ﺑﺮ ﻛﺮدﺳﺘﺎن داﺷﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﺘﺤﺪي ﻛﻪ ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺪان ﭼﺸﻢ‬ ‫اﻣﻴﺪ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬از ﺑﻴﻦ رﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺘﺤﺪ ﺑـﺪون آنﻛـﻪ ﺿـﺮﺑﻪي ﻣﻬﻠﻜـﻲ ﺑـﻪ‬ ‫دﺷﻤﻦ وارد ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ ﻛﻪ روﺣﻴـﻪي ﻃﺮﻓـﺪاران‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري را ﻧﻴﺰ ﺗﻀﻌﻴﻒ ﻛﺮده ﺑﻮد و ﺑﺬر ﺗﺴﻠﻴﻢ و ﺷﻜﺴﺖ را در ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻛﺎﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺴﻲ دﺷﻮار ﻣـﻲﻧﻤـﻮد ﻛـﻪ رﻫﺒـﺮي ﺣـﺰب دﻣﻜـﺮات و‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ آن اﻧﮕﻴﺰه و روﺣﻴﻪي ﺿﻌﻴﻒ ﺑﺎﻳﺴﺘﻨﺪ و‬ ‫ﻳﺎ ﻛﺎري ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ روﺣﻴﻪي ﺗﻮدهﻫﺎي ﻣﺮدم و ﺑـﻪ وﻳـﮋه ﻃﺒﻘـﻪي ﻣﺘﻮﺳـﻂ و‬

‫‪166‬‬ ‫‪ ‬‬

‫اﻗﺸﺎر ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﺎﻻ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﺎن در ﭘﻲ ﻓﺮﺻﺘﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﻫﺮﭼﻪ ﺳﺮﻳﻌﺘﺮ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻘﻮط ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﻳـﻦ ﺳـﻘﻮط ﻳﻜـﻲ از ﻋﻠـﻞ‬ ‫ﺳﻘﻮط ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻮد و ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛـﻪ ﻳﻜـﻲ از ﻋﻠـﻞ اﺻـﻠﻲ‬ ‫اﺿﻤﺤﻼل و ﺗﺴﻠﻴﻢ در ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن و ﻓﺮﻗﻪي دﻣﻜﺮات آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و‬ ‫ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ اﺣﺰاب‪ ،‬ﺟﺒﻬﻪاي ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان "ﺟﺒﻬﻪ ي اﺣـﺰاب آزادﻳﺨـﻮاه‬ ‫اﻳﺮان" در ﺑﻴﻦ اﺣﺰاب ﻣﺘﺮﻗﻲ اﻳﺮان ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬وﻟـﻲ زﻣـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن و آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻫﺎي دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ در دﻳﮕﺮ ﺑﺨﺶﻫـﺎي‬ ‫اﻳﺮان‪ ،‬ﻫﻴﭻ اﻗﺪاﻣﻲ ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ ﻣـﺎﻧﻊ از آن ﻳـﻮرش ﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺠـﺎم ﻧﺪادﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ آﻧﻬﺎ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻟـﺸﻜﺮ دوﻟـﺖ ﻣﺮﻛـﺰي در‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن و آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺑﺎ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﻮد ﺗﺎ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻧﻴﺮوي ﺧﻮد را ﺑـﻪ‬ ‫ﻛﺎر ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﻫﺮ ﻃﺮﻓﻲ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺑﻮد! ﻧـﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪاي‬ ‫ﻣﺸﺘﺮك و ﻧﻪ اﺗﺤﺎدي ﻣﺤﻜﻢ و ﺑﻪ وﻳﮋه‪ ،‬ﻧﻪ اﺗﺤﺎد ﻋﻤﻠـﻲ در ﺑـﻴﻦ ﻧﻴﺮوﻫـﺎي‬ ‫دﻣﻜﺮات اﻳﺮان ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻧﻤﻲﺧﻮرد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ‪ ،‬رژﻳﻢ ارﺗﺠـﺎﻋﻲ اﻳـﺮان‬ ‫ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﺷﻴﻮهي ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺮﻛﺎﻧﻪاي‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻫـﻢ ﺑـﻪ ﺟﻨـﺒﺶ‬ ‫دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ در ﺳﺮاﺳﺮ اﻳﺮان و ﻫﻢ ﺑﻪ ﻛﺮدﺳﺘﺎن و آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺿﺮﺑﻪي اﺳﺎﺳﻲ‬ ‫‪167‬‬ ‫‪ ‬‬

‫وارد ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ در اﺑﺘﺪا دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺒـﻮد‬ ‫ﻛﻪ از ﻛﺠﺎ آﻏﺎز ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﺑﺮآن ﺑﻮد ﻛـﻪ اﺑﺘـﺪا‬ ‫در دﻳﮕﺮ ﺑﺨﺶﻫﺎي اﻳﺮان ﺿﺮﺑﻪ را وارد ﻛﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﭘﺲ از ﻣﻘﺎوﻣﺖ اﺣـﺰاب‬ ‫دﻣﻜﺮات‪ ،‬ﺣﺰب ﺗﻮده و ﺳﻨﺪﻳﻜﺎﻫﺎ در ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ اﻳﺮان‪ ،‬ﺑـﻪ وﻳـﮋه ﺑﻌـﺪ از‬ ‫اﻋﺘﺼﺎب وﺳﻴﻊ ‪ 23‬ﺗﻴﺮﻣﺎه ﺳـﺎل ‪ 14)1325‬ژوﺋﻴـﻪي ‪ (1946‬در ﺟﻨـﻮب‬ ‫اﻳﺮان ﻛﻪ ‪ 100000‬ﻛﺎرﮔﺮ ﻣﺰدﺑﮕﻴﺮ در آن ﺷﺮﻛﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻗـﻮام‬ ‫ﻓﻬﻤﻴﺪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲﻛﻪ ﻛﺮدﺳﺘﺎن و آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﭘﺎﺑﺮﺟﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺿﺮﺑﻪ زدن ﺑﻪ دﻳﮕﺮ‬ ‫ﺑﺨﺶﻫﺎي اﻳﺮان دﺷﻮار اﺳﺖ‪ 36 .‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ ﺧـﺎﻃﺮ ﺗـﺎﻛﺘﻴﻜﻲ را در ﭘـﻴﺶ‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ و آن ﺗﻀﻌﻴﻒ اﺣﺰاب دﻣﻜﺮات در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻳﺮان ﺑﻮد‪.‬‬ ‫وﻟﻲ ﺿﺮﺑﻪي اﺳﺎﺳﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﻛﺮدﺳﺘﺎن زده ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﻗـﻮام‬ ‫ﭘﺲ از آنﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻧﻴﺮوﻫﺎي دﻣﻜﺮات را در دﻳﮕـﺮ ﺑﺨـﺶﻫـﺎي اﻳـﺮان‬ ‫آﻧﭽﻨﺎن ﺗﻀﻌﻴﻒ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ در زﻣﺎن ﻳﻮرش ﺑﻪ ﺳﻤﺖ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‪،‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ . 36‬اﻋﺘﺼﺎب ‪ 23‬ﺗﻴﺮﻣﺎه‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﺧﻴﺰشﻫﺎي ﻋﻈﻴﻢ ﺟﻨﺒﺶ ﻛﺎرﮔﺮي در اﻳﺮان ﺑﻮد‪ .‬در درﮔﻴـﺮي ﻣﻴـﺎن‬ ‫ارﺗﺶ و ﻛﺎرﮔﺮان ﺑـﻴﺶ از ‪ 38‬ﻛـﺎرﮔﺮ ﻛـﺸﺘﻪ ﺷـﺪﻧﺪ و ‪ 170‬ﻧﻔـﺮ دﻳﮕـﺮ زﺧﻤـﻲ ﺷـﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﺒـﺎت‬ ‫اﻋﺘﺼﺎبﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از ‪ :‬ﻛﺎﻫﺶ ﻓﺸﺎرﻫﺎ و ﺑﺮﻛﻨﺎري اﺳﺘﺎﻧﺪار ﻛﻪ دﺳﺖﻧﺸﺎﻧﺪهي ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔـﺖ‬ ‫اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﺪم دﺧﺎﻟﺖ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ در اﻣﻮر داﺧﻠﻲ اﻳﺮان‪ ،‬ﺧﻠﻊ ﺳﻼح ﻋﺸﺎﻳﺮ ﺟﻨﻮب و ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﻣـﺰد‬ ‫روز ﺟﻤﻌﻪي ﻛﺎرﮔﺮان‪ .‬اﻳﻦ اﻋﺘﺼﺎب ﺑﺎ وﻋﺪه و وﻋﻴﺪﻫﺎي ﻣﻜﺎراﻧﻪي ﻗﻮام و دﺧﺎﻟﺖ رﻫﺒﺮي ﺣﺰب ﺗـﻮده‬ ‫ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺖ)ن(‬

‫‪168‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻫﻴﭻ ﺣﺮﻛﺖ ﺟﺪياي از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻬﺎﺟﻢ ﺧﻮد را ﻋﻠﻴـﻪ اﻳـﻦ‬ ‫دو ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ آﻏﺎز ﻧﻤـﻮد و ﺑـﻪ آﺳـﺎﻧﻲ ﺗﻮاﻧـﺴﺖ ﺣﻜﻮﻣـﺖﻫـﺎي ﻣﻠـﻲ‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﻛﺮدﺳﺘﺎن را از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮد‪ .‬ﭘﺲ از اﻳﻦ اﻗﺪام‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺿﺮﺑﻪاي‬ ‫اﺳﺎﺳﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺣﺰب ﺗﻮده و ﺳﺎﻳﺮ ﺳـﺎزﻣﺎنﻫـﺎ وارد ﻛﻨـﺪ و ﺑـﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‪،‬‬ ‫ﺗﻮاﻧﺴﺖ در ﺳﺮاﺳﺮ اﻳﺮان‪ ،‬ﻳﻚ ﺟﻨﺒﺶ ﮔﺴﺘﺮدهي دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ و ﻧﻴﺮوﻣﻨـﺪ را‬ ‫ﺑﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪاي اﻧﺪك ﺳﺮﻛﻮب ﻛﻨﺪ و ﺗﺎ ﺣﺪ زﻳﺎدي و ﺣﺘﻲ در ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﻨﺎﻃﻖ‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻠﻲ ﺑﺮاي ﻣﺪت ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺳﺎل از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ اﻳـﻦ واﻗﻌﻴـﺖ را ﭘـﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛـﻪ دوﻟـﺖ ﻗـﻮام ﺑـﺴﻴﺎر ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧـﻪ و‬ ‫ﺗﺎﻛﺘﻴﻜﻲ‪ ،‬ﻣﺴﺄﻟﻪي آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﻛﺮدﺳﺘﺎن را ﺣﻞ و ﻓـﺼﻞ ﻛـﺮد‪ .‬ﻣـﺪتﻫـﺎ‬ ‫واﻧﻤﻮد ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﻮاﻓﻖ آﻣﺎده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺪت زﻳﺎدي ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ‬ ‫در ﺗﻬﺮان و ﻛﺴﺎﻧﻲ و در رأس آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺧـﻮد ﻗـﻮام ﻫـﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﺳﻴﺎﺳـﺖ‬ ‫ارﺗﺠﺎﻋﻲ ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎﺷﺎه ﻣﺨﺎﻟﻔﻨﺪ و ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﺮاﻧﻲ دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ را ﺑﻨـﺎ‬ ‫ﻧﻬﻨﺪ‪ .‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻨﻬﺎ ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ وﻗﺖ و در وﻫﻠﻪي ﻧﺨـﺴﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ارﺗﺶ ﺳﺮخ ﺷﻮروي ﺧﺎك اﻳﺮان را ﺗﺮك ﻛﻨـﺪ و دوﻟـﺖ‬ ‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺧﻮد را آﻣﺎده ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ در زﻣﺎن ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺿﺮﺑﻪي ﺧﻮد را وارد ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪169‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﻴﻬﻮده ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﻗﻮام ﺑﻌـﺪ از ﭘﻴـﺮوزي ﺑـﺮ ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﻣﻠـﻲ آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن و‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻟﻘﺐ ﺣﻀﺮت اﺷﺮف را از ﺷﺎه درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪37‬‬

‫ﻗﻮام ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺑﺎﻫﻮش اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧـﻮﺑﻲ ﻗـﺎدر اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻮر دﻫﺪ و ﺑﺪون ﻫﻴﭻ ﻣﺸﻜﻠﻲ رﻫﺒﺮان آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﻛﺮدﺳﺘﺎن را ﻗـﺎﻧﻊ‬ ‫ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺎ در ﺣﺎل اﻳﺠﺎد ﺗﻐﻴﻴﺮات اﺳﺎﺳﻲ در اﻳﺮان اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ رﻫﺒﺮان ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺗﺎ اﻧﺪازهاي ﻓﺮﻳﺐ ﻣﺎﻧﻮرﻫـﺎي‬ ‫ﻗﻮام را ﺧﻮردﻧﺪ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺗﺎ آﺧﺮﻳﻦ ﻟﺤﻈﺎت ﻧﻴﺰ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ارﺗﺶ اﻳﺮان داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﺑﺎﻧﻪ و ﺳﺮدﺷﺖ را ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬اﻣﺮي ﻛـﻪ‬ ‫ﻫﻴﭻ وﻗﺖ ﻋﻤﻠﻲ ﻧﺸﺪ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺘﻈﺎري ﻧﻴﺰ ﺑﻴﻬﻮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻦ‬ ‫ﻛﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ارﺗﺶ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻣﻬﺎﺑﺎد رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺧﻮد را ﻣﺨﻔﻲ ﻧﻤﻮدﻧـﺪ و‬ ‫ﻧﻪ از ﺧﻮد دﻓﺎع ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬در واﻗﻊ آﻧﻬـﺎ ﭼﻨـﻴﻦ ﻣـﻲﭘﻨﺪاﺷـﺘﻨﺪ ﻫﻤﭽﻨـﺎن ﻛـﻪ‬ ‫ﻫﻤﺎﻳﻮﻧﻲ اﻋﻼم ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪ ،‬ارﺗﺶ ﺷﺎه ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻛﺎري ﻧﺪارد و آﺳﻴﺒﻲ ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ‬ ‫ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪ 37‬ﺣﻜﻮﻣﺖ ارﺗﺠﺎﻋﻲ اﻳﺮان در اﻣﺮ ﺳﺮﻛﻮب ﺟﻨﺒﺶ دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ اﻳﺮان ﻳﻜﺪل و ﻣﺘﺤﺪ ﺑﻮدﻧﺪ و اﮔـﺮ ﻫـﻢ‬ ‫اﺧﺘﻼﻓﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬در اﻧﺘﺨﺎب ﺗﺎﻛﺘﻴﻚ و زﻣﺎن ﻣﻨﺎﺳﺐ و وﺳﻴﻠﻪي ﻋﻤﻠﻲ ﻧﻤﻮدن اﻳﻦ ﻫـﺪف ﺑـﻮد‪ .‬ﺑﻌـﺪ از‬ ‫ﺷﻜﺴﺖ ﺟﻨﺒﺶ دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ اﻳﺮان ﺑﻮد ﻛﻪ رﻗﺎﺑﺖ و ﺗﻨﺶ ﺑﻴﻦ ﺷﺎه و ﻗﻮام آﺷﻜﺎر ﺷﺪ‪).‬ن( ‪ ‬‬

‫‪170‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﺧﺎرﺟﻲ ﻧﻴﺰ اﺷﺎره ﺷﻮد‪ ،‬ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻪ ﺧﺎرج از ﻛﻨﺘﺮل‬ ‫و ﻗﺪرت ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﺑﻮد‪ .‬اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻣﺪﺗﻬﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﻔﻮذ زﻳﺎدي‬ ‫در دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي اﻳﺮان ﭘﻴﺪا ﻛﺮده ﺑﻮد و اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﻧﻮﻇﻬﻮر آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ از‬ ‫ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪﺗﺮ ﺑﻴﺮون آﻣﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑـﺎ ﺗﻤـﺎم ﻗـﻮا از ﺣﻜﻮﻣـﺖ‬ ‫ﻣﺮﻛﺰي دﻓﺎع ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ دو دوﻟﺖ اﺳﺘﻌﻤﺎري‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻒ ﮔﺴﺘﺮش ﺟﻨﺒﺶ‪-‬‬ ‫ﻫﺎي آزادﻳﺨﻮاﻫﺎﻧـﻪ در ﺳﺮاﺳـﺮ ﺟﻬـﺎن‪ ،‬از ﺟﻤﻠـﻪ اﻳـﺮان ﺑﻮدﻧـﺪ و ﺗـﺸﻜﻴﻞ‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن را ﺑﺮ ﺧﻼف ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮﻳﺶ در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧـﻪ ﻣـﻲداﻧـﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻫﻢ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺨﺶ ﺑﺰرﮔﻲ از ﺷـﺮﻛﺖ ﻧﻔـﺖ‬ ‫ﻋﺮاق)‪ (IPC‬را در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺖ و ﻧﻔﺖ ﻛﺮﻛﻮك را اﺳﺘﺨﺮاج ﻣـﻲﻧﻤـﻮد و‬ ‫ﻫﻢ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻪ آﻧﻬـﺎ ﻧﻴـﺰ در )‪ (IPC‬ﺷـﺮﻳﻚ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬از اﻳـﻦ‬ ‫ﻫﺮاس داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗـﺸﻜﻴﻞ ﺟﻤﻬـﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن در اﻳـﺮان اﻟﮕـﻮﻳﻲ ﺑـﺮاي‬ ‫ﻛﺮدﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺷﻮد و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي آﻧﻬﺎ را در ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻋـﺮاق‬ ‫و ﺣﺘﻲ ﺳﺮاﺳﺮ ﻋﺮاق ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﺑﻴﺎﻧﺪازد‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺮاي ﻛﺮدﺳـﺘﺎن ﺗﺮﻛﻴـﻪ ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ دارد ﻛﻪ ﻧﻴﻤﻲ از ﻛﺮدﻫﺎ در آﻧﺠﺎ ﺳﺎﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ دﻻﻳﻞ‪ ،‬دوﻟﺖﻫـﺎي‬ ‫آﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺳﺮﺳﺨﺘﺎﻧﻪ از ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﺗﺠﻊ ﻣﺮﻛـﺰي ﭘـﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻣـﻲ‪-‬‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻟﻲ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻳﻦ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲﻫﺎ از دوﻟﺖ ﻣﺮﻛـﺰي‪ ،‬اﻧﺘﻈـﺎري ﻛـﻪ از‬

‫‪171‬‬ ‫‪ ‬‬

‫دوﻟﺖ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي در ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺟﻤﻬﻮري ﻣﻲرﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺮآورده ﻧـﺸﺪ‪ .‬اﻳـﻦ‬ ‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻋﻠﺖ ﺑﻮد‪:‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ اﻳﻨﻜﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ آن زﻣﺎن اﺗﺤـﺎد ﺷـﻮروي ﻳﻌﻨـﻲ ﺳﻴﺎﺳـﺖ دوران‬ ‫اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠـﻲ و در ﺳـﻄﺢ ﺟﻬـﺎﻧﻲ ﻣﺮﺗﻜـﺐ ﺑﺮﺧـﻲ اﺷـﺘﺒﺎﻫﺎت و‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻞﻫﺎي ﻏﻠﻂ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖ در ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺗﻮﺳﻂ ﺑـﺎﻗﺮوف اﺟـﺮا‬ ‫ﻣﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺮد ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ و ﻫﻤﻪﻛﺎرهي آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺷﻮروي ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺑﺮداﺷﺖ ﺑﺎﻗﺮوف ﻧﻴﺰ از ﻧﻴﺮوﻫﺎ و ﺟﺮﻳﺎﻧﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺳﻴﺎﺳـﺖ آن‬ ‫وﻗﺖ اﻳﺮان ﺻﺤﻴﺢ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ دﻳﺪﻳﻢ در ﺟﺮﻳﺎن ﺟﻤﻬـﻮري‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﺧﺘﻼف و ﻧﺎﺳـﺎزﮔﺎري در ﺳﻴﺎﺳـﺖ ﺷـﻮروي ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ اﻳـﺮان‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﻣﻮﻟﻮﺗﻮف ﻛﻪ وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﻮروي را ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﻳﻚ اﺑﺮﻗﺪرت در ﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ‪ ،‬اﻣﺘﻴﺎز ﻧﻔﺖ ﺷـﻤﺎل‬ ‫ﻧﺰد او ﺑﺎاﻫﻤﻴﺖﺗﺮ از دﻓﺎع از ﺣﻜﻮﻣﺖﻫـﺎي ﻣﻠـﻲ آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن و ﺟﻤﻬـﻮري‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻮد‪ .‬وﻟﻲ ﺑـﺎﻗﺮوف ﻛـﻪ ﺧـﻮد آذرﺑﺎﻳﺠـﺎﻧﻲ ﺑـﻮد‪ ،‬ﻫـﺪﻓﺶ ﺗﺤﻘـﻖ‬ ‫آرﻣﺎنﻫﺎي ﻣﻠﻲاش در ﭼﺎرﭼﻮب ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي در اﻳﺮان ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫اﮔﺮﭼﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺪام از رﻫﺒﺮان آذرﺑﺎﻳﺠﺎن از ﺟﺪاﻳﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺳﺨﻨﻲ ﻧﻤـﻲ‪-‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﺎﻗﺮوف آﺷﻜﺎرا در ﺑﺎﻛﻮ اﺑﺮاز داﺷﺖ ﻛﻪ ﻫﺪﻓﺶ ﺑﻪﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳـﺘﻦ‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺷﻮروي و اﻳﺮان اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻬـﺎﺟﺮﻳﻨﻲ ﻛـﻪ در ﺣﻜﻮﻣـﺖ‬ ‫‪172‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻣﻠﻲ داراي ﻗﺪرت ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ اوﻗﺎت‪ ،‬ﻣﺴﺄﻟﻪي ﺟﺪاﻳﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن از اﻳﺮان‬ ‫را ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻋﻘﺐﻧﺸﻴﻨﻲ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي از اﻳﺮان ﭼـﻪ‬ ‫ﺑﺎ ﻫﺪف ﮔـﺮﻓﺘﻦ اﻣﺘﻴـﺎز ﻧﻔـﺖ ﺑﺎﺷـﺪ و ﭼـﻪ ﺑـﻪ ﻋﻠـﺖ ﺷﻜـﺴﺖ ﺳﻴﺎﺳـﺖ‬ ‫ﻋﻈﻤﺖﻃﻠﺒﺎﻧﻪي ﺑﺎﻗﺮوف‪ ،‬دﺳﺘﺎورد ﺗﺤﻠﻴﻞ اﺷﺘﺒﺎه از ﺷﺮاﻳﻂ آن زﻣﺎن اﻳـﺮان‬ ‫ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪38‬‬

‫در ﺑﻴﺮاﻫﻪ رﻓﺘﻦ ﺷﻮروي‪ ،‬ﻗﻮام ﻧﻘﺶ ﺑﺴﺰاﻳﻲ داﺷﺖ‪ .‬ﻗﻮام در ﺳﻔﺮ ﺧﻮد ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺴﻜﻮ رﻫﺒﺮان ﺷﻮروي را ﻗﺎﻧﻊ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﻣـﺴﺄﻟﻪي آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن را ﻣـﺴﺄﻟﻪاي‬ ‫داﺧﻠﻲ ﻗﻠﻤﺪاد ﻛﻨﻨﺪ و در آن دﺧﺎﻟﺖ ﻧﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻗـﻮام‬ ‫اﻳﻦ ﺗﻘﺎﺿﺎ را از آﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻧﻨﻤﻮد‪ ،‬زﻳﺮا آﻧﻬﺎ در آن ﻣﻘﻄﻊ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫ﺟﺪي و آﺷﻜﺎر در اﻣﻮر اﻳﺮان دﺧﺎﻟﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻧﻤﻮﻧـﻪ"ﺟـﺮج‬ ‫آﻟﻦ" ﺳﻔﻴﺮ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه رزمآرا ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﺎرزاﻧﻲﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﺮدﺳﺘﺎن‬

‫‪ ‬‬ ‫‪ .38‬ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ در ﺳﺎل ‪ 1334‬ﺑﺎﻗﺮوف ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﻴﺮﻳﺎ ﻛﻪ وزﻳﺮ ﻛﺸﻮر ﺷﻮروي ﺑـﻮد‪ ،‬ﻫـﺮدو‬ ‫ﻧﻔﺮ دادﮔﺎﻫﻲ و اﻋﺪام ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در دادﮔﺎه ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻗﺮوف ﻣـﺴﺌﻮل ﻛـﺸﺘﺎر ‪ 20‬ﻫـﺰار ﻧﻔـﺮ ﺑـﻮده‬ ‫اﺳﺖ‪).‬ن(‬

‫‪173‬‬ ‫‪ ‬‬

‫آﻣﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺳﻔﺎرت آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎ ﺑﺴﻴﺎري از ﻋﺸﻴﺮهﻫﺎ رواﺑﻂ ﻧﺰدﻳﻜﻲ را ﺑﺮﻗـﺮار‬ ‫ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪39‬‬

‫ﻋﻠﺖ دوم اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي از ﻳﻚ ﺟﻨﮓ وﻳﺮاﻧﮕﺮ رﻫﺎﻳﻲ ﻳﺎﻓﺘـﻪ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻴﺴﺖ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻛﺸﺘﻪ داده ﺑﻮد‪ ،‬ﺻﺪﻫﺎ ﺷﻬﺮ و ﻣﺮﻛﺰ ﺑـﺰرگ ﺻـﻨﻌﺘﻲاش‬ ‫از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻋﻼوه ﺑـﺮ آﻧﻜـﻪ ﻗﺪرﺗﻤﻨـﺪﺗﺮ از ﻗﺒـﻞ از‬ ‫ﺟﻨﮓ ﺑﻴﺮون آﻣﺪه ﺑﻮد ﺑﻪ ﺑﻤﺐ اﺗﻢ ﻧﻴﺰ ﻣﺠﻬﺰ ﺑﻮد‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺷـﺮاﻳﻄﻲ اﺗﺤـﺎد‬ ‫ﺷﻮروي ﺑﺮاي روﻳﺎروﻳﻲ و ﺟﻨﮓ ﺑﺎ آﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻳﺮان آﻣﺎدﮔﻲ ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪي ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻨﻬﺎ اﻧﻔﻌﺎل و ﺑﻲاﺛﺮﺑﻮدن ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺷﻮروي در اﻳﺮان ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ وﻳﮋهاي ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ آﻣﺮﻳﻜـﺎ‬ ‫و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﺴﻴﺎر ﻓﻌﺎﻻﻧﻪ از دوﻟﺖ ﻣﺮﻛـﺰي ﺣﻤﺎﻳـﺖ ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺷـﻮروي‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﻲﻃﺮﻓﻲ را در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن از ﺣﻤﺎﻳـﺖ‬ ‫ﺧﺎرﺟﻲ ﺧﻮد ﺑﻲﺑﻬﺮه ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜـﻲ از ﻋﻠـﻞ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑـﻞ اﻧﻜـﺎر‬ ‫ﺳﻘﻮط ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺪان اﺷﺎره ﻧﻤﻮدﻳﻢ‪،‬‬ ‫ﻋﻠﺖ اﺻﻠﻲ ﻧﺒﻮد و ﻧﺒﺎﻳﺪ در زﻣﺮهي ﻋﻠﻞ اﺻﻠﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ 39‬ﺑﻌﺪ از ﺳﻘﻮط ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن آﺷﻜﺎر ﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﺮﺧﺎن ﺷﻜﺎك ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ و ﺑﻪ ﺻـﻮرت ﻣـﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑـﺎ‬ ‫ﺳﻔﺎرت آﻣﺮﻳﻜﺎ درﺗﻤﺎس ﺑﻮده و اﻳﻦ ﺗﻤﺎس ﺑﻌﺪا ﻧﻴﺰ اداﻣﻪ داﺷﺖ‪).‬ن( ‪ ‬‬

‫‪174‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﻮروي را ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ ﻛـﻪ ﺟﻤﻬـﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن را ﺗﻨﻬـﺎ‬ ‫ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺘﻨﺪ ﺷﻮروي ﺑﺎ ﻧﻴﺮوي ﻧﻈـﺎﻣﻲ‬ ‫از آن دﻓﺎع ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬اﮔﺮ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺮاي ﻣﺪﺗﻲ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻲﻛﺮد و‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺪت زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ارﺗﺶ ﻣﺮﻛﺰي را اداﻣﻪ ﻣﻲداد‪ ،‬آن زﻣﺎن‬ ‫اﺣﺘﻤﺎل داﺷﺖ ﻛﻪ ﺷﻮروي از ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺣﻤﺎﻳﺖ و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻣـﻲ‪-‬‬ ‫ﻛﺮد‪.‬‬ ‫وﻟﻲ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻋﻤﻼً ﻫﻴﭻ دﻓﺎﻋﻲ از ﺧﻮد ﻧﻜـﺮد‪ ،‬در‬ ‫آن ﺻﻮرت آﻳﺎ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺷﻮروي ارﺗﺶ ﺳﺮخ را ﺑﻪ ﻛﺮدﺳـﺘﺎن ﮔـﺴﻴﻞ ﻣـﻲ‪-‬‬ ‫داﺷﺖ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬ارﺗﺶ ﺳﺮخ ﺑﻪ ﺟـﺎي ﻧﻴﺮوﻫـﺎي ﭘﻴـﺸﻤﺮگ ﻣـﻲ‪-‬‬ ‫ﺟﻨﮕﻴﺪ؟‬ ‫اﮔﺮﭼﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ اﺣﺘﻤﺎل دارد ﻛﻪ اﮔﺮ‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن از ﺧﻮد دﻓﺎع ﻣﻲﻛﺮد و ﺑﺮاي ﻣﺪﺗﻲ ﻣﻮﺟﻮدﻳـﺖ ﺧـﻮد را‬ ‫ﺣﻔﻆ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي دﻳﮕﺮ ﭘﻴﺶ ﻣـﻲرﻓـﺖ‪ .‬در‬ ‫اﻳﻨﺠﺎ ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻜﺘﻪي ﻣﻬﻤﻲ اﺷﺎره ﮔﺮدد ﻛﻪ ﺑﺮاي آﻳﻨﺪهي ﻣﻠﺖ ﻛﺮد‬ ‫از اﻫﻤﻴﺖ وﻳﮋهاي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬آن ﻧﻴﺰ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻧﻴﺮو ﻳـﺎ ﻋﺎﻣـﻞ اﺻـﻠﻲ‬ ‫رﻫﺎﻳﻲ ﻣﺮدم ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﺳﺖ‪ .‬آﻳﺎ ﻳﻚ ﺣﺰب اﻧﻘﻼﺑﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑـﻪ ﺗـﻮدهﻫـﺎي‬

‫‪175‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻣﺮدم ﺧﻮد‪ ،‬ﻧﻴﺮوي ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي ﻛﺸﻮر ﺧﻮد ﻣﺘﻜﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻨﺘﻈـﺮ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ارﺗﺶ ﻳﻚ ﻛﺸﻮر دﻳﮕﺮ ﺑﻴﺎﻳﺪ و او را آزاد ﻛﻨﺪ؟‬ ‫ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ اﻳﻦ ﺗﻔﻜﺮ در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻠﺖ ﻛﺮد در ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان و ﺑﻪوﻳﮋه ﺑﻌـﺪ‬ ‫از ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﻲ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻏﺎﻟﺐ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ اﻧﻘﻼﺑﻴﻮن ﺗـﻼش‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﺒﺎرزهي ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻠﺖ ﻛﺮد را رﻫﺎﻳﻲ ﺑﺨﺸﻨﺪ و ﻣﻨﺘﻈـﺮ ﺑﻮدﻧـﺪ‬ ‫ﻛﻪ از ﺟﺎﻳﻲ ﺧﺎرج از داﻳﺮهي ﻗﺪرت‪ ،‬دوﺳﺘﻲ ﺑﻴﺎﻳـﺪ و آزادي ﻛﺮدﺳـﺘﺎن را‬ ‫ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن ﺑﻴﺎورد‬

‫‪40‬‬

‫ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ اﻳﻦ ﺗﻔﻜﺮ اﻣﺮوزه ﻛﻢرﻧﮓ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺪت ﺷﺶ ﺳﺎل اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺪون ﻛﻤﻚ ﺧﺎرﺟﻲ و ﺑﺎ اﺗﻜﺎ ﺑﻪ ﻧﻴﺮوي ﺧﻮد و ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎﻧﻪ‬ ‫از آزادي ﺧﻮد دﻓﺎع ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑـﺎ وﺟـﻮد آنﻛـﻪ ﺑـﺎ دﺷـﻤﻨﻲ درﻧـﺪهﺗـﺮ و‬ ‫ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪﺗﺮ از ﺳﺎل ‪ 1325‬روﺑﺮوﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺎﻳﺴﺘﺪ و از ﺧـﻮد‬ ‫دﻓﺎع ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪي ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪهي ﻧﻮﻳﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧـﺸﺎﻧﻪي آن اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﺮدم ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ آزادي ﻗﺒﻞ از ﻫﺮﭼﻴـﺰي ﺑـﻪ ﻧﻴـﺮو و اﻣﻜﺎﻧـﺎت‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ 40‬در زﻣﺎن ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﺳﺘﺎد ﻫﮋار‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮ ﻛﺮد ﻣﻲﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫اﮔﺮ ﻛﺎر ﺗﻮ در ﺳﺎﻧﻔﺮاﻧﺴﻴﺴﻜﻮ راه ﻧﻴﺎﻓﺘﺪ در ﺟﻠﻮي دروازهﻫﺎي ﻣﺴﻜﻮ ﺑﺮﺳﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﺧﺎك ﺑﺮﻳﺰ‬ ‫در دوران ﺑﻌﺪ از ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ‪ 1332‬در ﻣﻬﺎﺑﺎد ﺷﺎﻳﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ روسﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧـﻮردن‬ ‫ﻏﺬاي ﻋﻴﺪ ﻓﻄﺮ درﻧﮓ ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﻳﻨﻜﻪ ﻏﺬاﻳﺸﺎن را ﺑﺨﻮرﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﻨﺪ آﻣﺪ!)ن( ‪ ‬‬

‫‪176‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺘﻜﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻋﺎﻣﻞ ﺧﺎرﺟﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﻋـﺎﻣﻠﻲ‬ ‫ﻛﻤﻜﻲ ﻣﻲﻧﮕﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﺸﺨﺺ ﺷـﺪه اﺳـﺖ و ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ اﺗﻜﺎ ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮﻳﺶ را آزاد ﻛﻨﺪ‬ ‫و اﮔﺮ ﺑﺎ ﻧﻴﺮوي ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ از ﺳـﺮزﻣﻴﻦ و ﺣﻘـﻮق ﺧـﻮد دﻓـﺎع ﻛﻨﻨـﺪ و‬ ‫ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪون ﺷﻚ‪ ،‬دوﺳﺘﺎن زﻳﺎدي ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﭘﻴـﺪا‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻧﻜﺎﺗﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻮا ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤـﺪ را وادار ﻛﺮدﻧـﺪ ﻛـﻪ از‬ ‫ﺟﻨﮓ ﺑﺎ دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﻣﻨﺼﺮف ﺷﻮد و ارﺗﺶ اﻳﺮان ﺑـﺪون ﻫـﻴﭻ ﻣـﺸﻜﻠﻲ‬ ‫وارد ﺷﻬﺮ ﻣﻬﺎﺑﺎد ﺷﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﻚ واﻗﻌﻴﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻧﻴﺰ اﺷـﺎره‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﻗﺒﻼ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد ﻧﻔﺮات ﻟﺸﻜﺮي ﻛﻪ در آذرﻣـﺎه از ﺗﻬـﺮان ﺑـﻪ ﺳـﻮي‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎد‪ 20 ،‬ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﺑﻮد‪ 30 ،‬دﺳﺘﮕﺎه ﺗﺎﻧـﻚ و‬ ‫‪ 2‬ﻗﺒﻀﻪ ﺗﻮپ دورﺑﺮد و ‪ 9‬ﻓﺮوﻧﺪ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎي ﻛﻬﻨﻪ را ﺑـﻪ ﻫﻤـﺮاه داﺷـﺖ‪ .‬در‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ‪ 15‬ﻫﺰار ﭘﻴﺸﻤﺮگ در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺖ و اﮔﺮ ﻣﺮدم‬ ‫را ﺑﺴﻴﺞ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺪون ﺷﻚ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺗﻌﺪاد ﻧﻴﺰ اﻓﺮادي را ﻣﺴﻠﺢ ﻣـﻲﻛـﺮد‪.‬‬ ‫ﺗﻌﺪاد ﻧﻔﺮات آن ﺑﺨﺶ از ارﺗﺶ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻬﺎﺑﺎد رﺳﻴﺪ‪ 600 ،‬ﻧﻔﺮ ﺑﻮد ﻛـﻪ ‪12‬‬ ‫ﺗﻴﺮﺑﺎر‪ 2 ،‬زرهﭘﻮش و ‪ 2‬ﻗﺒﻀﻪ ﺗﻮپ در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻨﺪ! وﺿﻌﻴﺖ ارﺗﺶ ﺷـﺎه‬ ‫‪177‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﺴﻴﺎر آﺷﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺮﺑﺎزﻫﺎ ﺧﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮف و ﺳﺮﻣﺎ راهﻫﺎ را ﻣﺴﺪود ﻛﺮده‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﺗﺎﻧﻚ و زرهﭘﻮش ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻋﺒﻮر از آن ﻧﺒـﻮد‪ ،‬ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻫـﺎ‬ ‫ﻫﻴﭻ ﺗﺄﺛﻴﺮي ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻫﺎ وﺳﻴﻠﻪي رﻓﺖ و آﻣﺪ ﻣﻮﺗـﻮري ﺑـﺴﻴﺎر ﻛـﻢ و‬ ‫ﻣﻬﻤﺎت اﻧﺪﻛﻲ در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﻛﻤﺒﻮد ﺑﻨـﺰﻳﻦ و ﻣـﻮاد ﺧـﻮراﻛﻲ ﻧﻴـﺰ‬ ‫روﺑﺮو ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪41‬‬

‫آﻳﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮان از ﭘﻴﺸﺮوي ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻧﻤﻮد؟ از ﻣﺸﻜﻼت آن‬ ‫زﻣﺎن ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ .‬وﻟﻲ ﻳﻚ واﻗﻌﻴـﺖ وﺟـﻮد دارد ﻛـﻪ‬ ‫ﻧﻤــﻲﺗــﻮان آن را ﻧﺎدﻳــﺪه ﮔﺮﻓــﺖ‪ .‬ﻣﻘﺎﺑﻠــﻪ ﺑــﺎ رژﻳــﻢ ﺷــﺎه ﺑــﺮاي دﻓــﺎع از‬ ‫دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻣﻨﺠﺮ ﻧﻤـﻲﺷـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲاﻧﺠﺎﻣﻴﺪ و روﺣﻴﻪي ﻣﺒﺎرزان را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲﻛﺮد و ﺑﺪون ﺷﻚ‪،‬‬ ‫ﺗﺄﺛﻴﺮات اﻧﻘﻼﺑﻲ ﺑﺮ آﻳﻨﺪهي ﺟﻨﺒﺶ دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ و ﻣﻠﻲ ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﺑﺮﺟﺎي ﻣﻲ‪-‬‬ ‫ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪ 41‬ن‪ .‬ﭘﺴﻴﺎن ـ از ﻣﻬﺎﺑﺎد ﺧﻮﻧﻴﻦ ‪ ...‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 90‬‬

‫‪178‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪10‬ـ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن در ﺗﺎرﻳﺦ‬ ‫ﺑﺎ وﺟﻮد آﻧﻜﻪ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻣﺪت ‪ 11‬ﻣـﺎه دوام آورد و ﺧﻴﻠـﻲ زود‬ ‫ﺳﻘﻮط ﻛﺮد‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﺎزﻫﻢ داراي ﺟﺎﻳﮕﺎه وﻳﮋهاي در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻠﺖ ﻛﺮد اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن در آﺳﻤﺎن ﺗﺎرﻳﻚ و ﻇﻠﻤﺎﻧﻲ دوران زﻳﺮدﺳـﺘﻲ ﻣﻠـﺖ‬ ‫ﻛﺮد ﻫﻤﭽﻮن ﺳﺘﺎرهاي ﭘﺮﻧﻮر ﻣﻲدرﺧﺸﺪ‪ .‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺘﺎره ﺧﻴﻠـﻲ‬ ‫زود اﻓﻮل ﻛﺮد‪ ،‬وﻟﻲ ﻫﻢاﻛﻨﻮن ﻧﻴﺰ روﺷﻨﻲﺑﺨﺶ راه ﻣﺒﺎرزات ﺳـﺨﺖ ﻣﻠـﺖ‬ ‫ﻛﺮد اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻠﺖ ﻛﺮد در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﺗﺎ زﻣﺎن ﺗـﺸﻜﻴﻞ ﺟﻤﻬـﻮري‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺣـﺎﻛﻢ ﮔـﺮدد و ﺣﺎﻛﻤﻴـﺖ‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﻮﻳﺶ را در دﺳﺖ ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑـﺎر در ﺗـﺎرﻳﺦ ﻣﻌﺎﺻـﺮ‬ ‫ﻣﻠﺘﻤﺎن ﺑﺎ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﺑﻪ آرزوي ﺧﻮﻳﺶ رﺳﻴﺪ و‬ ‫اﺣﺴﺎس ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮﻳﺶ را در دﺳﺖ دارد و در ﻛـﺸﻮر ﺧـﻮﻳﺶ‬ ‫ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ و ﻫﻴﭻ ﺣﺎﻛﻤﻲ ﻏﻴﺮ از ﺧـﻮد او در آن ﻛـﺸﻮر وﺟـﻮد ﻧـﺪارد‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻠﺖ ﻛـﺮد ﺟﻤﻬـﻮري ﺧـﻮد را داﺷـﺖ‪ ،‬ﭘﻴـﺸﻮا و‬ ‫ارﺗﺶ ﺧﻮد را داﺷﺖ‪ ،‬دﺳﺘﮕﺎه اﺟﺮاﻳﻲ ﺑﺮاي اﻣـﻮر ﺧـﻮد را داﺷـﺖ‪ .‬ﺑﻌـﺪ از‬ ‫ﺻﺪﻫﺎ ﺳﺎل ﻣﺒﺎرزه اﺣﺴﺎس ﺷﻌﻒ و ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ ﻣـﻲﻛـﺮد و ﺣﻜﺎﻳـﺖ ﻗـﺪﻳﻤﻲ‬ ‫"ﻛﺮد ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﻧﻤﻲرﺳﺪ" را ﺑﺎﻃـﻞ ﺳـﺎﺧﺘﻪ ﺑـﻮد‪ .‬ﺑـﺮاي ﻣﻠـﺖ ﻛـﺮد‬

‫‪179‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺒﺎرزات ﺧﻮد ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺳﺪ‬ ‫و زﻳﺮدﺳﺖ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﺳﺮﺑﻠﻨﺪ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻳﻚ ﺟﻤﻬﻮري ﻣﻠﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﺑﻮد ﻛﻪ در‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻠﺖ ﻛﺮد‪ ،‬رﻫﺒﺮي ﺟﻨﺒﺶ در دﺳﺖ ﻳﻚ آﻏﺎ‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﻋﺸﻴﺮه ﻳـﺎ ﻳـﻚ‬ ‫ﺷﻴﺦ ﻗﺮار ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از اﻳﻨﻬﺎ در ﺟﻤﻬـﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻨﺼﺐ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺗﻼش ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻋﺎدي ﻳﻌﻨﻲ ﻣـﺮدم ﻛﻮﭼـﻪ و‬ ‫ﺑﺎزار ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷﻴﻮهاي دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻨﺪ و رﻫﺒﺮان ﺧﻮد‬ ‫را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﻳﻚ ﺟﻨﺒﺶ ﻋﻈﻴﻢ ﻣﺮدﻣﻲ ﺑﻪوﺟـﻮد آﻣـﺪه‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن آرﻣﺎنﻫﺎي ﺧﻮد و ﺟﻤﻬﻮري ﺧﻮد ﺑﻮد‪ .‬از اﻳﻦ ﻟﺤﺎظ ﺟﻨـﺒﺶ‬ ‫ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 25- 1324‬ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي ﻗﺒﻞ از ﺧﻮد داراي ﺗﻔﺎوت اﺳﺎﺳﻲ‬ ‫ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺣﺎﻣﻴﺎن ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬اﻗﺸﺎر و ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ آﻳﻨـﺪه ﻣﺘﻌﻠـﻖ ﺑـﻪ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺑﻮد و ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔـﺎن ﺟﻤﻬـﻮري آﻧﻬـﺎﻳﻲ ﺑﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ روز ﺑـﻪ روز‬ ‫ﺿﻌﻴﻒﺗﺮ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ".‬ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن از ﺳـﻮي ﺗﺮﻗﻴﺨﻮاﻫـﺎن و ﻣـﺮدم‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد آﻧﻬﺎ روزﺑﻪ روز ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲﺷﺪ و اﻓـﺮادي‬

‫‪180‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻪ ﺑﺎ آن دﺷﻤﻨﻲ ﻣﻲورزﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ ﻣـﻲرﺳـﻴﺪ ﻛـﻪ ﻣﺤﻜـﻮم ﺑـﻪ زوال‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ"‪.‬‬

‫‪42‬‬

‫ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻧﺘﻴﺠﻪي ﻳﻚ ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﻲ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻠﺖ ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ‬ ‫ﺑﺎر ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺑﺨﺸﻲ از ﺧﺎك ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬اﺛﺮي از ﻇﺎﻟﻤﺎن ﺗﺎرﻳﺦ ﺧـﻮد ﻧﻤـﻲ‪-‬‬ ‫دﻳﺪ‪ .‬ارﺗـﺶ و ﭘﻠـﻴﺲ ﺳـﺘﻤﮕﺮان از ﺑـﻴﻦ رﻓﺘـﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬دﺳـﺖاﻧـﺪرﻛﺎران‬ ‫رﺷﻮهﺧﻮاري ﻛﻪ از ﻣﺮﻛﺰ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮاري ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺑـﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﺧـﻮﻳﺶ ﺳـﺨﻦ ﻣـﻲﮔﻔـﺖ‪ ،‬اذﻳـﺖ و آزار ﻧﻤـﻲﺷـﺪ‪،‬‬ ‫اﺣﺴﺎﺳﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮش و اﻣﻴﺪوار ﻛﻨﻨﺪه در زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺮدم ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و‬ ‫ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻳﻚ ﻣﻠـﺖ ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺻـﺎﺣﺐ ﺧـﺎك ﻣـﻲﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ وﻃﻦ ﺧﻮﻳﺸﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي ﻣﻠﺖ ﻛﺮد در ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮاي‬ ‫ﺗﻤﺎم ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﻗﺒﻠﻪﮔﺎه آﻣﺎل و آرزوﻫﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ آﻣﺪن ﺑﺎرزاﻧﻲﻫـﺎ و ﺑـﺴﻴﺎري‬ ‫دﻳﮕﺮ از ﻛﺮدﻫﺎي ﻋﺮاﻗـﻲ ﻛـﻪ در ﺻـﻔﻮف ﺣـﺰب دﻣﻜـﺮات و در دﺳـﺘﮕﺎه‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻓﻌﺎﻻﻧﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ ﺑﻪ ﺟﻨﺒﺶ ﺗﻤﺎم ﻣﻠﺖ‬ ‫ﻛﺮد ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺗﻤﺎم آﺣﺎد ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﺑﺎ اﻣﻴﺪواري ﺑﻪ آن ﭼﺸﻢ دوﺧﺘﻪ‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ 42‬آرﭼﻲ روزوﻟﺖ ـ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮد در ﻣﻬﺎﺑﺎد‪ .‬ﻣﻴﺪل اﻳﺴﺖ ﺟﻮرﻧﺎل ‪ 1947‬ﺻﻔﺤﻪ ‪269‬‬

‫‪181‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺮدﻫﺎي ﺳﻮرﻳﻪ و ﺗﺮﻛﻴﻪ و ﺣﺘﻲ از ﺧـﺎرج از‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن و اروﭘﺎ و آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ و از ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن دﻳـﺪار ﻣـﻲ‪-‬‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﺮاي آنﻛﻪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ و ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ ﻛـﻪ ﻧﺨـﺴﺘﻴﻦ ﺣﻜﻮﻣـﺖ‬ ‫ﻣﻠﺖ ﻛﺮد‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ و ﭼﮕﻮﻧﻪ اداره ﻣﻲﺷﻮد‬ ‫و ﭼﻪ ﻛﺎري ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ؟‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻧﺘﻴﺠﻪي ﻳﻚ ﺟﻨﺒﺶ دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ ﺑﻮد‪ .‬در اﻳـﻦ ﺟﻨـﺒﺶ‬ ‫ﺗﻤﺎم اﻗﺸﺎر و ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺪﻧﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪي ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺷﺮﻛﺖ داﺷﺘﻨﺪ و ﺑـﻪ ﻣـﺮور‪،‬‬ ‫ﺟﻨﺒﻪي دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ اﻳﻦ ﺟﻨﺒﺶ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺮدم ﻛﻮﭼﻪ و ﺑﺎزار و ﻋﺎﻣﻪ و ﺑﻲﺳﻮاد ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن را از ﺧﻮد ﻣﻲ‪-‬‬ ‫داﻧﺴﺘﻨﺪ و آزاداﻧﻪ در اﺟﺮاي اﻣﻮر ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬دﻣﻮﻛﺮاﺳـﻲاي ﻛـﻪ در‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي آﻧﺎنﻛﻪ از ﺧﺎرج ﻣﻲآﻣﺪﻧـﺪ و آن‬ ‫را ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻌﺠﺐﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫آرﭼﻲ روزوﻟﺖ آﻣﺮﻳﻜـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ در دوران ﺟﻤﻬـﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن از اﻳـﻦ‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري دﻳﺪار ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪":‬اﻧﺴﺎن از ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻌﺠﺐ ﻣﻲ‪-‬‬ ‫ﺷﻮد و آن‪ ،‬ﻓﻀﺎي آزادي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻬﺎﺑﺎد وﺟﻮد دارد"‪.‬‬ ‫در واﻗﻊ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻬﺎﺑﺎد ﻧﻤﻮﻧﻪي ﻛﺎر و ﻋﻤﻞ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ در ﺳﺮاﺳـﺮ‬ ‫اﻳﺮان ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﻓﻜﺎر و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎﻳﺶ زﻧﺪاﻧﻲ ﻣﻲﺷـﺪ و ﻧـﻪ از‬ ‫‪182‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻛﺴﻲ اﻳﻦ ﺣﻖ ﺳﻠﺐ ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ ﻗﺎدر ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺣﺮف ﺧﻮد را ﺑﺰﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﻣﻠﺖ‬ ‫ﻛﺮد ﺑﻪ ﺑﻠﻨﺪاي ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﻮد ﺗﻤﺮﻳﻦ دﻣﻜﺮاﺳﻲ ﻧﻜﺮده ﺑـﻮد‪ ،‬وﻟـﻲ دﻣﻮﻛﺮاﺳـﻲ‬ ‫ﻣﻨﻈﻢ و ﺑﺎ دﻳﺴﻴﭙﻠﻴﻨﻲ در ﻣﻬﺎﺑﺎد ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ روز ﺑـﻪ روز در ﺣـﺎل‬ ‫ﮔﺴﺘﺮش ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﺑﻪ آزادياي دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﻛـﺴﻲ‬ ‫ﺑﺮاي آن ﻣﺮز و ﺣﺪود ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻨﻤﻮده ﺑﻮد‪،‬روزﻧﺎﻣـﻪ و ﻛﺘـﺎب و ﻣﺠﻠـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﺻﻮرت آزاد اﻧﺘﺸﺎر ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺣـﻖ ﺳﺎﻧـﺴﻮر ﻫـﻴﭻ ﻧﻮﺷـﺘﻪاي را‬ ‫ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﺷﺎﻋﺮ و ﻧﻮﻳـﺴﻨﺪهاي وﺟـﺪان ﺧـﻮد را ﻗﺎﺿـﻲ ﻗـﺮار داده ﺑـﻮد‪،‬‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺳﻮاد ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﺣﺎل اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻮد‪ .‬ﺗـﺼﻮر ﻛﻨﻴـﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﺮاي ﭼﻨﺪ ﺻﺪ ﺳﺎل در اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﺻﺘﻲ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﺎﻳـﺪ و ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﻮي ﻋﻠﻢ و ﻫﻨﺮ ﺣﻤﻠﻪور ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﺧـﺼﺎﻳﺺ ﻃﺒﻴﻌـﻲ دﻣﻮﻛﺮاﺳـﻲ در ﺟﻤﻬـﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‪ ،‬آزادي‬ ‫ﻣﺒﺎرزه و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ زﻧﺎن و ﺣﻖ ﻣﺸﺎرﻛﺖ آﻧﻬﺎ در ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﺑﻮد ﻛﻪ اﺗﺤﺎدﻳﻪي زﻧﺎن دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳـﺘﺎن ﺗـﺸﻜﻴﻞ‬ ‫ﺷﺪ و زﻧﺎن در ﻣﺒﺎرزهي ﺳﻴﺎﺳـﻲ و اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﺷـﺮﻛﺖ ﻧﻤﻮدﻧـﺪ‪ .‬اﮔـﺮ اﻳـﻦ‬ ‫واﻗﻌﻴﺖ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ﻛﻪ در آن دوران ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ درﺻﺪ زﻧﺎن ﻛﺮدﺳﺘﺎن‬ ‫ﺑﺎﺳﻮاد ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻫﻤﻴﺖ و ارزش اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺮاﻳﻤﺎن ﺑﻬﺘﺮ ﻫﻮﻳﺪا ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪183‬‬ ‫‪ ‬‬

‫در ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن زﻧﺪان ﺳﻴﺎﺳﻲ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ و در ﻣﺪت آن ﻳـﺎزده‬ ‫ﻣﺎه‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻳﺎ دو ﻧﻔﺮ‪ ،‬آن ﻫﻢ ﺑﺪون اﻃﻼع ﻣﺴﺌﻮﻻن ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‬ ‫ﺗﺮور ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ‪ ،‬ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺗﻨﻬـﺎ دﻣﻮﻛﺮاﺳـﻲ را ﺑـﺮاي‬ ‫ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن ﻧﻴﺎورده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑـﻪ ﻛـﺎﻧﻮن ﻣﻬـﻢ دﻣﻮﻛﺮاﺳـﻲ ﺑـﺮاي‬ ‫ﺳﺮاﺳﺮ اﻳﺮان ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﻣﻠﻴـﺖﻫـﺎي اﻳـﺮان ﻣﻨﺘﻈـﺮ آن ﺑﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫دﻣﻜﺮاﺳﻲ ﻣﻮﺟﻮد در ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬ﭘﺮﺗﻮﻳﺶ را ﺑﺮ ﺗﻤﺎم اﻳﺮان ﺑﺘﺎﺑﺎﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﻣﺮوز‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻜﻲ از ﻛﺎﻧﻮنﻫﺎي دﻣﻜﺮاﺳﻲ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺳـﻨﮕﺮ ﺗـﺴﺨﻴﺮﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‬ ‫دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ در ﺳﺮاﺳﺮ اﻳﺮان اﺳﺖ و در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ اﻳﻔﺎ ﻣﻲﻛﻨـﺪ‪،‬‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﻋﻠﻞ آن‪ ،‬دﺳﺘﺎوردي اﺳﺖ ﻛﻪ از دوران ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن و ﭼﻬﻞ‬ ‫ﺳﺎل ﻗﺒﻞ ﺑﺮاﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻧﺘﻴﺠﻪ ي ﮔﺴﺘﺮش ﻳﻚ ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﻲ ﺿﺪ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴـﺴﺘﻲ‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬ﺟﻨﺒﺸﻲ ﻛﻪ در ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﺪﻓﺶ آن ﺑﻮد ﻛﻪ اﺳـﺘﻘﻼل‬ ‫اﻳﺮان را ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻔﻮذ آﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ را رﻳﺸﻪ ﻛﻦ ﻛﻨـﺪ و ﺑـﺮاي آن‬ ‫ﻣﻲﻛﻮﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﺳﻴﺎﺳﺘﻲ ﻣﻴﻬﻨﻲ و ﻣﻠﻲ در اﻳﺮان ﭘﻴﺮوز ﺷـﻮد‪ .‬اﻳـﻦ ﻧﻴـﺰ ﻳﻜـﻲ‬ ‫دﻳﮕﺮ از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺟﻨﺒﺶ ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1324-25‬ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﺟﻨﺒﺶ ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺨﺸﻲ از ﺟﻨﺒﺶ دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ و ﺗﺮﻗﻴﺨـﻮاه‬ ‫ﺳﺮاﺳﺮي اﻳﺮان ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرﻓﺖ‪.‬‬ ‫‪184‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ آﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ آﻧﭽﻨﺎن از ﺟﻤﻬﻮري‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻴﺰار ﺑﻮدﻧﺪ و آﻧﻘﺪر از ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﺖ ﻛـﺮد در ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‬ ‫ﻛﻴﻨﻪ ﺑﻪ دل داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺳﻘﻮط آن ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻗﻮا ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﻛﻤـﻚ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺑﻪ ﺣﻖ ﻫﺮاس داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﻨﺒﺶ ﻛﺮدﺳﺘﺎن در آﻳﻨﺪه ﺑﻪ ﻣﺮﻛﺰي‬ ‫ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﮔﺴﺘﺮش ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي ﻣﻠﻲ و ﺿﺪ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﻲ در ﺳﺮﺗﺎﺳـﺮ‬ ‫ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﭼﻪ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻛﺎري ﻧﻜﺮد ﻛﻪ ﺗﺮﻛﻴـﺐ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﺟﺎﻣﻌـﻪي‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن را ﺑﺮﻫﻢ ﺑﺰﻧﺪ و ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻃﺒﻘﺎت و اﻗﺸﺎر زﺣﻤﺘﻜﺶ ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﺪ‪ ،‬وﻟﻲ‬ ‫ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺟﻨﺒﻪي ﺗﺮﻗﻲﺧﻮاﻫﺎﻧﻪي آن‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﻧﻘﻼﺑـﻲ ﺑـﻮدن اﻳـﻦ ﺟﻨـﺒﺶ‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ و روﺷﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﺟﻨﺒﺶ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺟﻠﻮ ﮔﺎم ﺑﺮﻣﻲداﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ‬ ‫ﺑﻪ ﺳﻤﺘﻲ ﻣﻲرﻓﺖ ﻛﻪ ﻛﺎر واﻗﺪاﻣﺎت ﻣﺘﺮﻗﻴﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ زﺣﻤﺘﻜﺸﺎن اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬ ‫در آن دوران ﺑﺪون آنﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻳﺠﺎد ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﺟﻪ ﺿـﺪ‬ ‫ارﺗﺠﺎﻋﻲ ﺟﻨﺒﺶ ﻛﺮدﺳـﺘﺎن ﺑـﺴﻴﺎر ﺑﺮﺟـﺴﺘﻪ ﺑـﻮد‪ .‬ارزﺷـﻲ ﻛـﻪ ﺟﻤﻬـﻮري‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺮاي ﻋﻠﻢ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاي ﻛﻪ اراﺋﻪ داده ﺑﻮد و ﺑﺮاي‬ ‫آن ﻣﻲﻛﻮﺷﻴﺪ ﺗﺎ وﺿﻌﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛـﺸﻮر را ﺑـﻪ ﭘـﻴﺶ ﺑﺒـﺮد‪،‬‬ ‫ﺗﻼشﻫﺎي ﺟﻤﻬﻮري ﺑﺮاي آنﻛﻪ زﻧﺎن را در ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ دﻫﺪ‪ ،‬اﻗﺪاﻣﺎت ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ دوﺳﺘﺎﻧﻲ ﻣﺘﺮﻗـﻲ در‬ ‫‪185‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ و اﻳﺮان‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺣـﺎﻛﻲ از آن ﺑﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺟﻤﻬـﻮري‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻧﺘﻴﺠﻪي ﻳﻚ ﺟﻨﺒﺶ ﻣﺘﺮﻗﻲ اﻧﻘﻼﺑﻲ اﺳﺖ و ﻫﺮﭼﻪ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ اﻧﻘﻼﺑﻴﮕـﺮي و اﻧﺠـﺎم ﻛﺎرﻫـﺎي ﺗﺮﻗـﻲﺧﻮاﻫﺎﻧـﻪ ﮔـﺎم‬ ‫ﺑﺮﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻋﻼوه ﺑﺮاﻳﻦﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪي ﻳﻚ ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﻲ ﺑﻮد و ﺑـﺮاي‬ ‫رﻓﻊ ﺳﺘﻢ ﻣﻠﻲ و رﻫﺎﻳﻲ ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﺗﻼش ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬وﻟـﻲ ﻳـﻚ ﺟﻨـﺒﺶ دﮔـﻢ‬ ‫ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﻫﻢ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻣﻠﺖﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎ را دوﺳﺖ ﺧﻮد ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺖ‬ ‫و ﺑﺮ آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻣﻠﻞ اﻳـﺮان رواﺑـﻂ دوﺳـﺘﺎﻧﻪ ﺑﺮﻗـﺮار ﻛﻨـﺪ‪ .‬ﭘﻴـﺸﻮا‬ ‫ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤﺪ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫"ﻣﺎ ﺟﻨﺒﺶ ﺧﻮﻳﺶ را از ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﺖﻫﺎي ﻓﺎرس و آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ‪ ...‬ﺟـﺪا‬ ‫ﻧﻤﻲداﻧﻴﻢ‪ .‬دﺷﻤﻦ ﻣﺎ ﻫﻴﺄت ﺣﺎﻛﻤﻪي اﻳﺮان ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺰﻣﺎن دﺷﻤﻦ ﻣﻠـﺖ‬ ‫ﻓﺎرس ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺮاي ﭘﻴﺮوزي ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﺎ ﻣﻠـﺖﻫـﺎي‬ ‫ﻓﺎرس و آذرﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬در ﻳﻚ ﺳﻨﮕﺮ ﻋﻠﻴﻪ دﺷﻤﻦ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺠﻨﮕﻴﻢ‪".‬‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻧﺘﻴﺠﻪي ﺟﻨﺒﺸﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر در ﺗـﺎرﻳﺦ‬ ‫ﻣﻠﺖ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺨﺸﻲ از ﺟﻨﺒﺶ رﻫﺎﻳﻲﺑﺨﺶ و ﻣﺘﺮﻗﻲ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣـﻲآﻣـﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻳﻚ ﺑﺨﺶ آن ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴـﺴﺘﻲ و ﺟﻨـﺒﺶ ﻛـﺎرﮔﺮي ﺟﻬـﺎن و‬ ‫ﺑﺨﺶ دﻳﮕﺮ آن ﺟﻨﺒﺶ رﻫﺎﻳﻲﺑﺨﺶ ﻣﻠﺖﻫﺎي ﺗﺤﺖﺳﺘﻢ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪186‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺟﻨﺒﺶ ﻛﺮدﺳﺘﺎن در ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1324_1325‬ﺑﻪ ﺑﺨﺸﻲ از ﺟﻨـﺒﺶ ﺿـﺪ‬ ‫ﻓﺎﺷﻴﺴﺘﻲ و ﺿﺪ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﺗﺒـﺪﻳﻞ ﺷـﺪه ﺑـﻮد و ﻋـﻼوه ﺑـﺮ‬ ‫اﻳﻦﻛﻪ ﻳﻚ ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﻲ و وﻃﻨﻲ ﺑﻮد‪ ،‬داراي وﺟﻪ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺟﻨﺒﺸﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺻﻠﺢ و دوﺳﺘﻲ و ﻫﻤﻜﺎري در ﺑﻴﻦ ﺗﻤﺎم ﻣﻠـﺖﻫـﺎي‬ ‫دﻧﻴﺎ ﻣﻲﻛﻮﺷﻴﺪ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﻣﻠﺘﻲ را ﺑﺮﺗﺮ از ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﻧﻤﻲداﻧﺴﺖ و در ﻫﻤﺎنﺣﺎل‪،‬‬ ‫ﻣﻠﺖ ﻛﺮد را ﻧﻴﺰ از ﻫﻴﭻ ﻣﻠﺘﻲ ﺑﺮﺗﺮ ﻧﻤﻲﺷﻤﺮد‪ ،‬ﺿﺪ ﻧﮋادﭘﺮﺳﺘﻲ و ﺷﻮﻳﻨﻴـﺴﻢ‬ ‫ﺑﻮد‪.‬‬ ‫دﺷﻤﻨﺎن ﻣﻠﺖ ﻛﺮد دو اﺗﻬـﺎم را ﻣﺘﻮﺟـﻪ ﺟﻤﻬـﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﺟﻤﻬﻮري ﻣﻌﻠﻮل ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺸﻮر ﺷﻮروي اﺳﺖ‪ .‬دﻗﺖ‬ ‫در ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪي ﺗﺄﺳﻴﺲ و دوران ﺣﻴﺎت ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻧﺸﺎن ﻣـﻲدﻫـﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻛﻤﻚﻫﺎي ﺷﻮروي ﺑﻪ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺗﻨﻬـﺎ ﻳـﻚ ﻋﺎﻣـﻞ ﻣـﺴﺎﻋﺪ و‬ ‫ﺧﻮب ﺑﻮد و ﮔﺮ ﻧﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﻮدهﻫﺎي ﻣﺮدم ﻛﺮد‬ ‫ﺑﻮد و ﻋﺎﻣﻞ آن ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﺑﻮد و رﻫﺒﺮي آن را ﺣـﺰب دﻣﻜـﺮات ﺑـﺮ ﻋﻬـﺪه‬ ‫داﺷﺖ‪.‬‬ ‫اﺗﻬﺎم دﻳﮕﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫـﺪف ﺣـﺰب دﻣﻜـﺮات از ﺗـﺸﻜﻴﻞ ﺟﻤﻬـﻮري‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺠﺰﻳﻪ اﻳﺮان ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ﻫﻴﭻ ﻳـﻚ از ﻧﻮﺷـﺘﻪﻫـﺎ‪ ،‬ﻣﻄﺒﻮﻋـﺎت‬ ‫رﺳﻤﻲ ﺣﺰب و ﺳﺨﻨﺎن رﻫﺒﺮي وﻗﺖ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‪ ،‬ﺳـﺨﻨﻲ دال ﺑـﺮ‬ ‫‪187‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺗﺠﺰﻳﻪي اﻳﺮان ﺑﻴﺎن ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬در ﺑﻴﺸﺘﺮ اوﻗﺎت ﺷﺨﺺ‬ ‫ﭘﻴﺸﻮا ﺑـﻪ ﺧـﻮﺑﻲ ﻣـﺸﺨﺺ ﻧﻤـﻮده اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺣـﺰب دﻣﻜـﺮات ﺧﻮاﻫـﺎن‬ ‫ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري‪ ،‬آن ﻫﻢ در ﭼﺎرﭼﻮب اﻳﺮان اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪43‬‬

‫ﺑﺮﺧﻲ اﻳﻦ ﺳﺌﺆال را ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ در زﻣـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن ﻧـﺎم‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ را ﺑﺮ ﺣﻜﻮﻣﺘﺸﺎن ﻧﻬﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺮا در ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﭘﺮﭼﻢ وﻳﮋهاي‬ ‫را ﻏﻴﺮ از ﭘﺮﭼﻢ اﻳﺮان ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺻﻮرت رﺳﻤﻲ ﻋﻨﻮان ﺟﻤﻬـﻮري‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ؟‬ ‫ﺑﺮ ﻛﺴﻲ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در آن زﻣﺎن ﻛـﻪ ﺣـﺰب دﻣﻜـﺮات ﺗﺠﺮﺑـﻪي‬ ‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ دﺳﺘﮕﺎه دوﻟﺘﻲ را ﻧﺪاﺷﺖ در ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮارد از ﺳﺨﻨﺎن و راﻫﻨﻤـﺎﻳﻲ‪-‬‬ ‫ﻫﺎي ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺷﻮروي ﺳﻮد ﻣﻲﺟﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻳﻮﻧﻴﻔﺮم اﻓـﺴﺮان‬ ‫ﺳﭙﺎه ﻣﻠﻲ ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺗﻘﻠﻴﺪي از ﻟﺒﺎس اﻓﺴﺮان ارﺗـﺶ ﺳـﺮخ ﺑـﻮد‪ .‬ﻣﻮﺿـﻮع‬ ‫ﭘﺮﭼﻢ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺒﻨﺎ ﺑﻮد‪ .‬اﺗﺤﺎد ﺟﻤـﺎﻫﻴﺮ ﺷـﻮروي از ﭘـﺎﻧﺰده ﺟﻤﻬـﻮري‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪43‬‬

‫ﻻزم اﺳﺖ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎن ﺷﻮد ﻛﻪ اﻛﺜﺮ اﻓﺮادي ﻛﻪ ﻃـﻲ ﺳـﺎلﻫـﺎي ‪ 1324-25‬در ﺟﻨـﺒﺶ‬

‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان ﺷﺮﻛﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬آرزوﻳﺸﺎن ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﻚ ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ وﻳـﮋه ﻛـﻪ در‬ ‫اﻳﻦ ﺟﻨﺒﺶ ﺷﻤﺎر زﻳﺎدي از ﻛﺮدﻫﺎي ﻣﻨﺎﻃﻖ دﻳﮕﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ داﺷﺘﻨﺪ و در اﻣﻮر اﺟﺮاﻳﻲ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن‬ ‫ﻣﺴﺌﻮل ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻴﻤﻦ ﺧﺎﻃﺮ‪ ،‬آرزوي ﻗﻠﺒﻲ آﻧﻬﺎ ﻓﺮاﺗﺮ از ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري ﺑﻮد‪ .‬وﻟـﻲ ﺑـﺮ ﭘﺎﻳـﻪي ﺳﻴﺎﺳـﺖ‬ ‫رﻫﺒﺮي ﺣﺰب دﻣﻜﺮات و ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن درﺑﺎرهي ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬درﭼﺎرﭼﻮب اﻳﺮاﻧﻲ‬ ‫دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪه ﺑﻮد‪).‬ن( ‪ ‬‬

‫‪188‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﻫﺮ ﺟﻤﻬﻮري ﭘﺮﭼﻢ ﻣﺨﺼﻮص ﺑـﻪ ﺧـﻮد را داﺷـﺖ‪ .‬ﻫـﻢ‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﻓﺪرال ﻣﺮﻛﺰي داراي ﭘﺮﭼﻢ ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﺧﻮد اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﭘـﺮﭼﻢ‬ ‫ﺗﻤﺎم اﻳﺮان اﺳﺖ و ﻫﻢ ﻫﺮ ﻛﺪام از ﺟﻤﻬﻮريﻫﺎي ﻣﻠﻲ از ﭘﺮﭼﻢ وﻳﮋهي ﺧـﻮد‬ ‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫در ﻣﻮرد" دوﻟﺖ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن" ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﻳـﻦ ﻧـﺎم‪ ،‬ﻳﻜـﻲ از‬ ‫اﻓﺘﺨﺎرات ﺑﺰرگ ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬زﻳـﺮا ﻧﺨـﺴﺘﻴﻦ ﺳـﺎزﻣﺎن‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در دوران ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ‪ ،‬ﭘﺮﭼﻢ ﺟﻤﻬﻮرﻳﺨﻮاﻫﻲ را ﻋﻠﻢ ﻛﺮد‪".‬‬ ‫در رادﻳﻮ ﺗﺒﺮﻳﺰ و ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﻓﺮﻗﻪي دﻣﻜﺮات ﺣﻤﻠﻪي آﻧﭽﻨﺎﻧﻲ ﺑـﻪ ﺳـﻠﻄﻨﺖ‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ در ﻣﻬﺎﺑﺎد از ﻫﻴﭻ ﻋﻤﻠﻲ ﺑﺮاي ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﺮدم ﻋﻠﻴﻪ ﺷـﺎه و‬ ‫اﺻﻮل ﺳﻠﻄﻨﺖ درﻳﻎ ﻧﻤﻲﺷﺪ‪ 44".‬ﺑﻠـﻲ‪ ،‬اﻳـﻦ واﻗﻌﻴـﺖ دارد ﻛـﻪ ﺟﻤﻬـﻮري‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻋﻠﻴﻪ ﺷﺎه و ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺑﻮد و اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻊ ﻫﻢاﻛﻨﻮن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ‬ ‫از اﺻﻮل ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﺟﻨﺒﺸﻲ اﻳﻨﭽﻨﻴﻨـﻲ را رﻫﺒـﺮي ﻣـﻲﻛـﺮد و ﺣﺘـﻲ ﻗـﺪرت‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﻧﻴﺰ در دﺳﺖ ﮔﺮﻓـﺖ و ﺗﺤـﺖ رﻫﺒـﺮي اﻳـﻦ ﺣـﺰب‪ ،‬ﻧﺨـﺴﺘﻴﻦ‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﻣﻠﻲ ﻛﺮد ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪ‪ .‬ﺣـﺰب دﻣﻜـﺮات ﺳـﺎزﻣﺎندﻫﻨـﺪه و رﻫﺒـﺮ‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪. 44‬ن‪ ".‬از ﻣﻬﺎﺑﺎد ﺧﻮﻧﻴﻦ" ص ‪169‬‬

‫‪189‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺟﻨﺒﺶ ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1324-25‬ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻬـﻞ ﺳـﺎل ﭘـﻴﺶ ﺣـﺰب دﻣﻜـﺮات در‬ ‫ﺷﺮاﻳﻄﻲ آﻧﭽﻨﺎن دﺷﻮار اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺧﻄﻴﺮ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬دﻳﺪﻳﻢ ﻛـﻪ‬ ‫ﺣﺰب ﻛﺎﻣﻼ ﺑﺮاي رﻫﺒﺮي و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ اﺟﺮاﻳﻲ آﻣـﺎده ﻧﺒـﻮد و ﻳﻜـﻲ از ﻋﻠـﻞ‬ ‫ﺳﻘﻮط ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﺑﻮد‪ .‬وﻟﻲ ﻓﻜﺮ و اﻧﺪﻳﺸﻪاي ﻛـﻪ ﺣـﺰب‬ ‫ﺑﻨﻴﺎن ﻧﻬﺎده ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬از آن زﻣﺎن ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻛﻪ ﭼﻬﻞ ﺳﺎل ﻣﻲ‪-‬‬ ‫ﮔﺬرد‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﻲ ﻛﺮد در ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺗﺤﺖ رﻫﺒـﺮي ﺣـﺰب‬ ‫دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﺳﺎزﻣﺎن و ﻧﻬﺎد دﻳﮕﺮي ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﻬﻢ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن و آن ﻓﺮزﻧﺪان ﻛﻢﻧﻈﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻠﺖ ﻛـﺮد ﺟـﻮاﻧﻤﺮگ‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮات و آﺛﺎر آن ﺟﻤﻬﻮري ﻫﻤﭽﻨﺎن زﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﻧﻴﺰ ﺑﻌﺪ‬ ‫از ﭼﻬﻞ ﺳﺎل‪ ،‬ﻣﺮدم ﻛﺮدﺳﺘﺎن راه ﺟﻤﻬﻮري را اداﻣﻪ ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ‪ ،‬راﻫـﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﭘﻴﺸﻮا ﻗﺎﺿﻲ ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮده ﺑﻮد و ﺗﻮدهﻫﺎي ﻣـﺮدم ﻛﺮدﺳـﺘﺎن ﺑـﺎ ﺗﻤـﺎم‬ ‫ﺗﺠﺮﺑﻪاي ﻛﻪ ﻛﺴﺐ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﭘﻴﺮوي از ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي ﺻﺤﻴﺢ ﺣﺰﺑﻤﺎن‪،‬‬ ‫ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳـﺘﺎن اﻳـﺮان‪ ،‬آن را ﺗـﺎ ﻧﻬﺎﻳـﺖ اداﻣـﻪ ﺧﻮاﻫﻨـﺪ داد و‬ ‫آرﻣﺎنﻫﺎ و آرزوﻫﺎي ﻣﺤﻘﻖ ﻧﺸﺪهي ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﺎﻣﻞ‬ ‫ﻣﺤﻘﻖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪190‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪ ‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮ‪‬م‬

‫از ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﺟﻤﻬﻮري‬ ‫ﺗﺎ ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد‬

‫‪191‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪1‬ـ ﻓﺮاز و ﻧﺸﻴﺐ دوران ﻋﻘﺐ ﻧﺸﻴﻨﻲ‬ ‫ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﺟﻤﻬﻮري ﻛﻮردﺳﺘﺎن و ﻧﻴﺰ ﺷﻜـﺴﺖ‬ ‫ﺣﺰب ﺗﻮده‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑـﻪ ﻋﻘـﺐﻧـﺸﻴﻨﻲ ﺟﻨـﺒﺶ دﻣﻜﺮاﺗﻴـﻚ‬ ‫ﺳﺮاﺳﺮي در اﻳﺮان ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ در واﻗﻊ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﭘﻴﺮوزي ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ ارﺗﺠـﺎع‬ ‫اﻳﺮان ﺑﺮ ﺟﻨﺒﺶ ﺗﺮﻗﻴﺨﻮاه ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻴﺮوزياي ﻛﻪ ارﺗﺠﺎع ﺣﺘﻲ درﺧـﻮاب‬ ‫ﻫﻢ اﻧﺘﻈﺎر آن را ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬از دﻳﮕﺮ ﺳﻮ‪ ،‬ﺗﻔـﻮق ﺳﻴﺎﺳـﺖ واﺣـﺪ و ﻳﻜﺪﺳـﺖ‬ ‫دوﻟﺖﻫﺎي اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﻲ اﻧﮕﻠﻴﺲ و آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮ )ﺳﻴﺎﺳﺖ( ﺷـﻮروي در اﻳـﺮان‬ ‫ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ورود ارﺗﺶ ﺳﺮخ ﺑﻪ اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻪوﻳﮋه ﭘﻴـﺮوزي اﺗﺤـﺎد ﺷـﻮروي ﺑـﺮ‬ ‫ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ در ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم‪ ،‬ﻣﻠﻴﺖﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ ﺗﻤﺎﻳﻞ و ﻋﻼﻗـﻪي واﻓـﺮي‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﭘﻴـﺪا ﻛـﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل ﺷﻜـﺴﺖ ﺟﻨـﺒﺶ‬ ‫دﻣﻜﺮاﺳﻲ در اﻳﺮان‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺗﺎ ﺣﺪود زﻳﺎدي رو ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﻧﻬﺎد‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎً‬ ‫ﻛﻪ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﻓﺎرغ از آنﻛﻪ از ﻟﺤﺎظ ﻧﻈﺎﻣﻲ دﻓﺎع آﻧﭽﻨـﺎﻧﻲ از ﺟﻨـﺒﺶ‬ ‫دﻣﻜﺮاﺳﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﻴﺎورد )ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ اﺷﺎره ﻧﻤﻮدﻳﻢ ﻛﻪ اﻧﺘﻈﺎر ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫دﻓﺎﻋﻲ ﻧﺎﺑﻪﺟﺎ ﻣﻲﻧﻤﻮد( ﻣﻀﺎﻓﺎً اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻟﺤـﺎظ ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﻫـﻢ از آن ﺣﻤﺎﻳـﺖ‬ ‫ﻧﻜﺮد و ﺑﺨﺸﻲ از ﺗﻮدهي ﻣﺮدم در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺳﻴﺎﺳﺖ اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷﻮروي‬ ‫ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﺑﻪ آن دل ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدد ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﻔﻮق و ﭘﻴﺮوزي ارﺗﺠﺎع ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬ ‫‪192‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺷﻜﺴﺖ ﺟﻨﺒﺶ ﺑﺮاي ﻣﻠﻞ اﻳﺮاﻧـﻲ ﻫﺰﻳﻨـﻪي ﮔﺰاﻓـﻲ ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل داﺷـﺖ‪ .‬در‬ ‫ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ اﻳﺮان ﻗﺮﻳﺐ ﺑﻪ ‪ 20000‬ﻧﻔﺮ ﺗﻮﺳﻂ ﮔﺮوهﻫـﺎي ﻣﺮﺗﺠـﻊ ﻛـﺸﺘﻪ ﻳـﺎ‬ ‫اﻋﺪام ﺷﺪﻧﺪ و ﻫﺰاران ﻧﻔﺮ زﻧﺪاﻧﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺰاران ﺧﺎﻧﻮاده ﺑـﻪ دﻳﮕـﺮ ﻣﻨـﺎﻃﻖ‬ ‫اﻳﺮان ﺗﺒﻌﻴﺪ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺮاي ﻣﻘﻄﻌﻲ در ﺳﺮاﺳﺮ اﻳﺮان ﻓـﻀﺎي ﺧﻔﻘـﺎن و ﻇﻠـﻢ‬ ‫وﺳﺘﻢ دﻳﮕﺮ ﺑﺎر ﺳﺮ ﺑﺮآورد‪ .‬ﺗﻮدهﻫﺎي ﻣﺮدم روﺣﻴﻪي ﺧﻮد را از دﺳﺖ دادﻧـﺪ‬ ‫و ﻓﻀﺎي ﻧﺎاﻣﻴـﺪي و ﺳـﺮﺧﻮردﮔﻲ و ﺗـﺮس از اﻳﻨﻜـﻪ دﻳﻜﺘـﺎﺗﻮري ﺳـﻴﺎﻫﻲ‬ ‫ﻫﻤﭽﻮن ﻋﺼﺮ رﺿﺎﺷﺎه ﺑﺮاي ﻣﺪﺗﻲ ﻃـﻮﻻﻧﻲ در اﻳـﺮان ﻓـﺎﺋﻖ ﺷـﻮد‪ ،‬ﺳﺮاﺳـﺮ‬ ‫ﻛﺸﻮر را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﭘﻴﺮوزي ﺟﻨﺒﺶ دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ در ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻳﻜﺴﺎن ﻧﺒﻮد‪ .‬اﮔﺮ‬ ‫در ﺳﺮاﺳﺮ اﻳﺮان ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬در ﻧﺤﻮهي ﻋﻘﺐﻧـﺸﻴﻨﻲ ﺷـﺒﺎﻫﺘﻲ وﺟـﻮد‬ ‫داﺷﺖ‪ ،‬ﺗﻮدهي ﻣﺮدم ﻧﺎاﻣﻴﺪ و ﺳﺮﺧﻮرده ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑـﺮاي ﻣـﺪﺗﻲ از ﭘﻴـﺸﺮﻓﺖ‬ ‫ﺟﻨﺒﺶ ﻗﻄﻊ اﻣﻴﺪ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺗﺸﻜﻴﻼﺗﻲ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑـﻮد‪ ،‬ﺣـﺰب‬ ‫ﺗﻮده ﺧﺼﻮﺻﺎً در ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﺧـﻮﺑﻲ ﺗـﺸﻜﻴﻼت ﺧـﻮد را ﺑﺎزﺳـﺎزي‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﭘﺲ از ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن و ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺷﻜﺴﺖ ﺟﻨﺒﺶ ﺳﺮاﺳﺮي‪ ،‬در ﺻﻔﻮف رﻫﺒﺮي ﺣـﺰب ﺗـﻮده‪ ،‬اﺧﺘﻼﻓـﺎﺗﻲ ﺑـﻪ‬ ‫وﺟﻮد آﻣﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از رﻫﺒﺮان ﺣﺰب ﺗﻮده‪ ،‬رﻫﺒﺮي ﺣﺰب و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧـﺎرﺟﻲ‬ ‫‪193‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺷﻮروي را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻮاﻣﻞ ﺷﻜﺴﺖ ﺟﻨﺒﺶ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﻲ‬ ‫ﺑﺤﺚ و ﻛﺸﻤﻜﺶ در رون ﺗﺸﻜﻴﻼت ﺣـﺰب ﺗـﻮده‪ ،‬ﺧﻠﻴـﻞ ﻣﻠﻜـﻲ و اﻧـﻮر‬ ‫ﺧﺎﻣﻪاي‪ ،‬از اﻋﻀﺎي رﻫﺒﺮي ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺑﺨﺸﻲ از ﻛﺎدرﻫﺎي ﺣـﺰب‪ ،‬از ﺣـﺰب‬ ‫ﺗﻮده ﺟﺪا ﺷﺪه و ﺑﻪ "ﻣﻨﺸﻌﺒﻴﻦ" ﻣﺸﻬﻮر ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﺑﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﺣﺰﺑﻲ ﺟﺪﻳﺪ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان "ﺣﺰب ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺖ" ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑـﻪ دو‬ ‫دﻟﻴﻞ ﻣﻮﻓﻖ ﻧﺸﺪﻧﺪ‪ .‬اول اﻳﻨﻜﻪ‪ ،‬اﻛﺜﺮ اﻋﻀﺎ و ﻫﻮاداران ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑـﺎ آﻧـﺎن‬ ‫ﻫﻤﺮاه ﻧﺸﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺛﺎﻧﻴﺎً ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ آﻧﻜﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷـﻮروي در اﻳـﺮان‬ ‫ﺑﺎ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬در ﻣﻴﺎن اﻋﻀﺎ و ﻫﻮاداران و ﺣﺘﻲ ﻣﻨﺸﻌﺒﻴﻦ ﻫـﻢ‬ ‫ﻛﻤﺎﻛﺎن ﻧﻔﻮذ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷﻮروي از ﻃﺮﻳﻖ رادﻳﻮ ﻣﺴﻜﻮ‪ ،‬ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﺧﻮد و ﻣﻨﺸﻌﺒﻴﻦ‬ ‫را ﻣﻮرد ﻫﺠﻮم ﻗﺮار داد ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠـﻪ ﺑـﻪ ﺷﻜـﺴﺖ آﻧـﺎن ﻣﻨﺠـﺮ ﺷـﺪ و در‬ ‫ﻧﻬﺎﻳﺖ‪ ،‬ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺣﺰب ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺧﻮد ﻧﺸﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺷﻜﺴﺖ ﺗﻼش اﻧﺸﻌﺎﺑﻲﻫﺎ‪ ،‬ﺣﺰب ﺗﻮده ﺻﻔﻮف ﺧـﻮد را ﻣﺘﺤـﺪﺗﺮ‬ ‫ﻛﺮده و در ‪ 5‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪ ،1327‬دوﻣﻴﻦ ﻛﻨﮕﺮهي ﺧﻮد را ﺑﺮﮔﺰار ﻛـﺮد‪ .‬در‬ ‫اﻳﻦ ﻛﻨﮕﺮه ﻛﻪ ‪ 118‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه در آن ﺷﺮﻛﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻬﺮ ﺗﺄﻳﻴﺪ و ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ ﺑﺮ‬ ‫ﺟﻨﺒﺶ ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1324-25‬ﻧﻬﺎده ﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻛﻨﮕﺮهي ﺣﺰب ﺗـﻮده‪ ،‬ﻋﻮاﻣـﻞ‬ ‫ﺷﻜﺴﺖ ﺟﻨﺒﺶ را ﻋﻠﻨﺎً ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻧﺪاده و ﺗـﺎ ﺟـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺳﻴﺎﺳـﺖ اﺗﺤـﺎد‬ ‫‪194‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷﻮروي و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ رﻫﺒﺮي ﺣﺰب ﺗﻮده ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧـﻮﻋﻲ ﺑـﺮ‬ ‫اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻧﺎدرﺳﺖ آن دو ﺳﺮﭘﻮش ﮔﺬاﺷﺖ و در واﻗـﻊ‪ ،‬ﻧـﺴﺒﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪي ﺧﻮد‪ ،‬روﻳﻜﺮد و دﻳﺪي اﻧﺘﻘﺎدي را دﻧﺒﺎل ﻧﻜﺮد‪.‬‬ ‫ﻛﻨﮕﺮهي ﺣﺰب ﺗﻮده‪ ،‬ﻣﻨﺸﻌﺒﻴﻦ را ﻣﺤﻜﻮم ﻛﺮده و ﺧﺎﺋﻦ ﻗﻠﻤﺪاد ﻧﻤﻮد و ﺑﻪ‬ ‫دﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ اﻋﻀﺎء و ﻫﻮاداران ﺣﺰب ﺗﻮده ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ از آﻧﺎن ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﻴﺎوردﻧﺪ‬ ‫و ﻧﻴﺰ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي آﻧﺎن را ﻣﺤﻜـﻮم اﻋـﻼم ﻧﻤـﻮد‪ ،‬ﻣﻨـﺸﻌﺒﻴﻦ ﺑـﻪ ﺗـﺪرﻳﺞ‬ ‫ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ و ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﺳﺎزﻣﺎنﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻧﻘﺶ آﻧﭽﻨﺎﻧﻲ در‬ ‫ﻋﺮﺻﻪي ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﺮان اﻳﻔﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪45‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪ 45‬ﻛﻨﮕﺮهي ﺣﺰب ﺗﻮده در ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﻦ ﺣﺰب ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺧﺎص ﺧﻮد را دارد ﺑﻪ اﻳـﻦ دﻟﻴـﻞ ﻛـﻪ در ﺷـﺮاﻳﻂ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﺧﺎﺻﻲ ﺑﺮﮔﺰار ﺷﺪ و ﻫﻢ اﻳﻨﻜﻪ آﺧﺮﻳﻦ ﻛﻨﮕﺮهي اﻳﻦ ﺣﺰب ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ از ﺳﺎل ‪ 1327‬ﺗﺎﻛﻨﻮن‬ ‫ﻛﻪ ‪ 39‬ﺳﺎل ﻣﻲﮔﺬرد‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻛﻨﮕﺮهي دﻳﮕﺮي ﺗﻮﺳـﻂ ﺣـﺰب ﺗـﻮده ﺑﺮﮔـﺰار ﻧـﺸﺪه‪ ،‬ﻋﻠﻴـﺮﻏﻢ اﻳﻨﻜـﻪ در‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻮاﻗﻊ اﻣﻜﺎن ﺑﺮﮔﺰاري ﻛﻨﮕﺮه ﻫﻢ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬رﻫﺒﺮي ﺣﺰب ﺗـﻮده‪ ،‬ﺑﻌـﻀﺎً‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻋﻀﺎي ﻛﻤﻴﺘﻪي ﻣﺮﻛﺰي ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻗﺮﻳـﺐ ﺑـﻪ اﺗﻔـﺎق آﻧﻬـﺎ‪ ،‬ﺗﻮﺳـﻂ‬ ‫اﻋﻀﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻛﻤﻴﺘﻪي ﻣﺮﻛﺰي ﻣﻨﺼﻮب ﺷﺪه و در ﻫﻴﭻ ﻛﻨﮕﺮهاي اﻧﺘﺨﺎب ﻧـﺸﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬اﻛﻨـﻮن ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﺳﺎل ‪ 1364‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺧﻮد را ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻛﻤﻴﺘﻪي ﻣﺮﻛﺰي ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔـﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺪام ﻣﻨﺘﺨﺐ ﻛﻨﮕﺮهي ﺣﺰب ﺗﻮده و ﻳﺎ اﻋﻀﺎي ﺣﺰب ﺗﻮده ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪون ﺷﻚ‪ ،‬ﭘﺎﻳﻤﺎل ﻛـﺮدن‬ ‫دﻣﻜﺮاﺳﻲ درون ﺣﺰﺑﻲ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از دﻻﻳﻞ اﻳﻦ ﻓﺎﺟﻌﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺳﺎل ‪ ،1362‬ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﻪ آن ﻣﺒـﺘﻼ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از ﺳﻮﻳﻲ ﺗﺸﻜﻴﻼت آن ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻠﻴﺲ اﻓﺸﺎ و ﺳﺮﻛﻮب ﺷﺪه و از دﻳﮕﺮ ﺳﻮ‪ ،‬ﻣﺤﺒﻮﺑﻴﺖ ﺧﻮد را‬ ‫در ﻣﻴﺎن ﺧﻠﻖﻫﺎي اﻳﺮان از دﺳﺖ داده اﺳﺖ‪) .‬ن(‬

‫‪195‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺷﻜﺴﺖ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‪ ،‬در ﻧﻬﺎﻳﺖِ ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛـﻪ‬ ‫اﺷﺎره ﻧﻤﻮدﻳﻢ‪ ،‬در واﻗﻊ ﻧﻮﻋﺎً ﺷﻜﺴﺖ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﻧﺰوا ﺑﻮد‪ .‬رﻫﺒـﺮان ﻓـﺮاري‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺮدم‪ ،‬ﻫﻮاداران و اﻋـﻀﺎي ﻓﺮﻗـﻪي دﻣﻜـﺮات آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن را ﺗﻨﻬـﺎ‬ ‫ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺰاران ﻧﻔﺮ از آﻧﻬﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺨـﺸﻲ از اﻳـﻦ اﻣـﺮ ﻧﺎﺷـﻲ از‬ ‫ﻛﻴﻨﻪ و ﻧﻔﺮت ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪهاي از ﺗﻮدهﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رﻫﺒﺮان ﻓﺮﻗﻪ ﺑﻮد‪،‬‬ ‫از دﻳﮕﺮﺳﻮ ﻧﻴﺰ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻧﺎاﻣﻴﺪي و ﺳﺮﺧﻮردﮔﻲ را در ﻣﻴﺎن ﻣـﺮدم ﺑـﻪ وﺟـﻮد‬ ‫آورد‪ .‬اﻋﺘﻤﺎد ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻓﺮﻗﻪي دﻣﻜﺮات آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻣﺘﺰﻟﺰل ﺑـﻮد‪ .‬ارﺗﺠـﺎع در‬ ‫اﻳﺮان و ﻧﻴﺰ آﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻛﻪ از ﻣﺴﺒﺒﻴﻦ اﺻﻠﻲ ﺷﻜـﺴﺖ ﺟﻨـﺒﺶﻫـﺎي‬ ‫ﺳﺎﻟﻴﺎن ‪ 1324-25‬ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻼش واﻓﺮي ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورﻧﺪ ﺗﺎ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي را‬ ‫ﻣﺴﺒﺐ و ﻣﺘﻬﻢ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ و در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﻣﻮﻓـﻖ ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻓﻜـﺎر ﺟﺎﻣﻌـﻪ را‬ ‫ﺑﺴﻴﺞ و ﺗﻬﻴﻴﺞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻼت ﻓﺮﻗﻪي دﻣﻜﺮات‪ ،‬ﻛﺎﻣﻼً از ﻫﻢ ﻓﺮو ﭘﺎﺷﻴﺪ و ﻫﻴﭻ ﻧـﺸﺎﻧﻲ از آن‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻼت در آذرﺑﺎﻳﺠﺎن اﻳﺮان ﺑﺮ ﺟﺎي ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮﻗـﻪ ﻣﺘـﺸﻜﻞ از رﻫﺒـﺮي و‬ ‫ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻫﺰار از اﻋﻀﺎي ﺧﻮد‪ ،‬راه آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺷﻮروي را در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓـﺖ و‬ ‫در آﻧﺠﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ داﺷﺖ و روزﻧﺎﻣﻪي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧـﻮد را ﻣﻨﺘـﺸﺮ ﻣـﻲﻧﻤـﻮد‪،‬‬ ‫ﻣﺨﻔﻴﺎﻧﻪ رادﻳﻮي ﺧﻮد را اداره ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﺟﻠﺴﺎت‪ ،‬ﺗﺠﻤﻌـﺎت و ﺑـﻪ اﺻـﻄﻼح‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺣﺰﺑﻲ را رﻫﺒﺮي ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎ از آن زﻣﺎن ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻗﻪ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ‬ ‫‪196‬‬ ‫‪ ‬‬

‫در آذرﺑﺎﻳﺠﺎن اﻳﺮان ﺟﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺑﺎز ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺒـﺎرﺗﻲ‪ ،‬ﻫـﻢ ﺑـﻪ ﻟﺤـﺎظ‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻫﻢ ﺑﻪ ﻟﺤـﺎظ ﺗـﺸﻜﻴﻼﺗﻲ‪ ،‬ﻓﺮاﻳﻨـﺪ اﻧﺤﻄـﺎط و اﺿـﻤﺤﻼل آن در‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺣﺘﻤﻲ و ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻲﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺿﺮﺑﻪاي ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺑـﻪ ﭘﻴﻜـﺮ‬ ‫ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﻲ – دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻓﺮود آﻣﺪ ﻛﻪ ﻣﺘﺄﺳـﻔﺎﻧﻪ ﺗـﺎﻛﻨﻮن ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﺗﺒﻌﺎت آن ﭘﺎﺑﺮﺟﺎﺳﺖ‪ ،‬از آن زﻣﺎن ﺗﺎﻛﻨﻮن‪ ،‬در ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺮﻫﻪ‪ ،‬ﻓﺮﺻﺖ ﻣﺒﺎرزه‬ ‫ﺑﺮاي اﺣﻘﺎق ﺣﻘﻮق ﻣﺸﺮوع ﻣﻠﺖ ﺳـﺘﻤﺪﻳﺪهي آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن ﺑـﻪ دﺳـﺖ آﻣـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ آن‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﻲ در آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻴﺎﻓﺘـﻪ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ ﻳﻜﻲ از دﻻﻳﻞ آن اﻧﺤﻄﺎط و ﻗﺮوﭘﺎﺷـﻲ ﻣـﺬﻛﻮر ﻃـﻲ‬ ‫ﺳﺎل ‪ 1325‬اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﺮدﺳﺘﺎن از ﻳﻚ ﺳﻮ ﺑﺎ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و از دﻳﮕﺮ ﺳﻮ ﺑﺎ اوﺿﺎع دﻳﮕـﺮ‬ ‫ﻣﻨﺎﻃﻖ اﻳﺮان ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮد‪ .‬در ﻛﺮدﺳﺘﺎن دﻗﻴﻘﺎً ﻧﻪ ﺷﻜﺴﺖ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻌﻨﺎ ﺑﻮد و‬ ‫ﻧﻪ اﻧﺤﻼل ﻛﺎﻣﻠﻲ در ﺟﺮﻳﺎن ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻛﻪ دو ﺣﺎدﺛﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮات اﻧﺤﻼل را ﻛﺎﻫﺶ دادﻧﺪ‪ .‬اول اﻳﻨﻜﻪ‪،‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻼف رﻫﺒﺮي ﻓﺮﻗﻪي آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‪ ،‬ﭘﻴﺸﻮا ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤـﺪ و رﻫﺒـﺮي ﺣـﺰب‬ ‫دﻣﻜﺮات ﺗﻤﺎﻣﺎً ﻛﺸﻮر را ﺗﺮك ﻧﻜﺮدﻧﺪ و در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﺧﻮد ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧـﺪن‬ ‫و ﺷﻬﺎدت ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻤﺮدي و وﻓـﺎداري اﻳـﺸﺎن ﺑـﻪ اﻫـﺪاف‬ ‫ﺣﺰب و ﻣﻠﺘﺶ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻊ ﻣﺘﻔـﺎوت از ﻓـﺮار رﻫﺒـﺮان ﻓﺮﻗـﻪ ﺑـﻮد‪ ،‬در‬ ‫‪197‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺤﺒﻮﺣﻪي ﺷﻜﺴﺖ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ وﺿﻌﻴﺘﻲ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﺑﻌـﻀﻲ از ﻋﻨﺎﺻـﺮ‬ ‫داﺧﻠﻲ‪ ،‬اﻋﻀﺎ و رﻫﺒﺮان را ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ ﻗﺮار داده و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻗﺘـﻞ ﺑﺮﺳـﺎﻧﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻓﺎﺟﻌﻪاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﮔﺴﺘﺮدهاي در آذرﺑﺎﻳﺠﺎن روي داد‪.‬‬ ‫از دﻳﮕﺮ ﺳﻮ‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺟﺎﻧﺎﻧﻪي ﺑﺎرزاﻧﻲﻫﺎ‪ ،‬ﺿـﺮﺑﻪي ﺳـﻨﮕﻴﻨﻲ ﺑـﻪ ارﺗـﺶ‬ ‫اﻳﺮان وارد ﻛﺮد و ﻏﺮور و ﺗﻜﺒﺮ ارﺗﺶ را در ﻫـﻢ ﺷﻜـﺴﺖ‪ .‬در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ارﺗﺶ ﺗﺼﺮف دوﺑﺎرهي آذرﺑﺎﻳﺠﺎن را ﻣﻮﻓﻘﻴﺘﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﺮاي ﺧـﻮد ﻗﻠﻤـﺪاد‬ ‫ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻘﺎوﻣﺖ روﺣﻴﻪي ﺗﻮدهﻫﺎي ﻣﺮدم ﻛﺮدﺳﺘﺎن را اﻓﺰاﻳﺶ داد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ دو ﺣﺎدﺛﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﻜﺴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﻛﺮدﺳـﺘﺎن ﺗـﺎ ﺣـﺪود‬ ‫زﻳﺎدي ﻣﺘﻔﺎوت از ﺷﻜﺴﺖ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﺮﺳﺪ و ﻣـﺮدم ﻛـﺎﻣﻼ ﻧﺎاﻣﻴـﺪ‬ ‫ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺪي ﻛﻪ ﺧﻮد را ﺿـﻌﻴﻒ ﺑﭙﻨﺪارﻧـﺪ‪ .‬اﻣـﺎ ﺑـﻪ ﻟﺤـﺎظ ﺗـﺸﻜﻴﻼﺗﻲ‪،‬‬ ‫وﺿﻌﻴﺖ ﺑﻬﺘﺮ از اوﺿﺎع آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺗﺸﻜﻴﻼت ﺗﻤﺎﻣﺎً‬ ‫رو ﺑﻪ اﻧﺤﻼل رﻓﺖ و در واﻗﻊ ﭘﺲ از ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬ﭼﻴـﺰي‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺸﻜﻴﻼت ﺣﺰب دﻣﻜﺮات‪ ،‬ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﺮﺧﻼف ﻓﺮﻗـﻪي‬ ‫دﻣﻜﺮات آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺷﻤﺎر ﻣﻌـﺪودي از اﻋـﻀﺎي ﺣـﺰب دﻣﻜـﺮات از‬ ‫ﻛﺸﻮر ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ در ﺧﺎرج ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ اﻳﺠﺎد ﺗـﺸﻜﻴﻼت‬ ‫ﻧﮕﺮدﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪198‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﺪﻳﻬﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ارﺗﺠﺎع ﺳﻴﺎه ﺑﻪ رﻏﻢ آﻧﻜﻪ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺑﺰرﮔﻲ ﺑـﻪدﺳـﺖ آورده‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ آن ﺣﺪ از ﻗﺪرت ﻧﺮﺳﻴﺪه ﺑﻮد ﻛـﻪ ﺑﺘﻮاﻧـﺪ ﺑـﺮاي ﻣـﺪﺗﻲ ﻃـﻮﻻﻧﻲ در‬ ‫ﺳﺮاﺳﺮ اﻳﺮان‪ ،‬دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري ﺧﺸﻨﻲ ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ :‬در ﺗﻬﺮان و دﻳﮕﺮ ﺷـﻬﺮﻫﺎي‬ ‫ﺑﺰرگ اﻳﺮان ﺑﻴﺶ از ﭼﻨﺪ ﻣﺎه از ﺳﻘﻮط ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺳﭙﺮي ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺣﺰب ﺗﻮده و ﭼﻨﺪ ﺣﺰب دﻳﮕـﺮ ﻧﻴـﺰ ﻛـﻪ در‬ ‫ﻣﻘﺎم اﭘﻮزﺳﻴﻮن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ آﺷﻜﺎر ﺧﻮد را ﺷﺮوع ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‪،‬‬ ‫اوﺿﺎع ﺗﺎ ﺣﺪودي وﺧﻴﻢﺗﺮ ﺑﻮد‪ ،‬زﻳـﺮا آزادي و ﻓﺮﺻـﺖ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ آﻧﭽﻨـﺎﻧﻲ‬ ‫اﻳﺠﺎد ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ آن‪ ،‬ﻳﻚ ﺳﺎل ﭘﺲ از ﺑﻪ ﺷـﻬﺎدت رﺳـﻴﺪن ﭘﻴـﺸﻮا‬ ‫ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﺟﻮاﻧﺎن ﻣﻨﻄﻘﻪي ﻣﻬﺎﺑﺎد ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﻧﻤـﻮده و ﺑـﺎ‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﻮدﻧـﺪ و در وﻫﻠـﻪي ﻧﺨـﺴﺖ‪ ،‬ﺗـﺸﻜﻴﻼت ﺣـﺰب‬ ‫دﻣﻜﺮات را اﺣﻴﺎء ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺠﻠﻪاي ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان "رﻳ‪‬ﻄـﺎ" ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ "راه" را‬ ‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﺪ ﺷﻤﺎرهاي از آن ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳـﻴﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﻣﺠﻠـﻪ ﺗـﺪاوم‬ ‫ﻣﺒﺎرزهي ﺣﺰب دﻣﻜﺮات را در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم را ﺑـﻪ ﻣﺒـﺎرزه دﻋـﻮت‬ ‫ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﭼﺎپ و اﻧﺘﺸﺎر " رﻳ‪‬ﻄـﺎ" ﺗﺄﺛﻴﺮات ﻣﺜﺒﺘﻲ ﺑﺮ روي ﺟﻮاﻧـﺎن داﺷـﺖ‪.‬‬ ‫در اﺣﻴﺎء و ﺑﺎزﺳﺎزي ﺗﺸﻜﻴﻼت ﺣـﺰب دﻣﻜـﺮات ﻫـﻴﭻ ﻛـﺪام از اﻋـﻀﺎي‬ ‫ﭘﻴﺸﻴﻦ رﻫﺒﺮي ﺣﺰب ﻣﺸﺎرﻛﺘﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪199‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﺮﺧﻲ از اﻋﻀﺎي ﺧﻴﻠﻲ ﻓﻌﺎل آن‪ ،‬ﻳﺎ اﻋﺪام ﺷﺪه و ﻳﺎ زﻧﺪاﻧﻲ ﺷـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺨﺶ دﻳﮕﺮي از اﻋﻀﺎء ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮ اﻋﺘﻘـﺎد ﺧـﻮد ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬وﻟـﻲ ﻧﺘﻮاﻧـﺴﺘﻨﺪ‬ ‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻋﺎزم ﺧﺎرج از ﻛﺸﻮر ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪهي رﻫﺒﺮان و ﻛﺎدرﻫﺎي ﺣﺰب دﻣﻜﺮات در آن دوران ﻛـﻪ ﻧـﻪ‬ ‫اﻋﺪام و ﻧﻪ زﻧﺪاﻧﻲ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﻧﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﻋﺎزم ﺧﺎرج از ﻛﺸﻮر ﺷﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‪،‬‬ ‫از ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﻨﺎره ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﺸﻐﻮل ﻛﺴﺐ و ﻛـﺎر ﺷـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﺷـﻤﺎري از‬ ‫رؤﺳﺎي ﻋﺸﺎﻳﺮ از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﻦ ﺣﺰب ﻛﻪ در دوران ﺟﻤﻬـﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‪ ،‬ﻫـﺮ‬ ‫ﻛﺪام ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺑﺎ رژﻳﻢ ﺷﺎه در ارﺗﺒﺎط ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑـﺎ ﻛـﺴﺎﻧﻲ دﻳﮕـﺮ ﻛـﻪ‬ ‫اﺣﺘﻤﺎﻻً ارﺗﺒﺎﻃﻲ از آن ﻧﻮع ﻧﺪاﺷﺘﻪ وﻟﻲ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲﺑﺎﻟﻴﺪﻧـﺪ ﻛـﻪ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن دﺳﺖ ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ زدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﭼﻬﺮه داده و ﺑـﻪ ﻋﻮاﻣـﻞ‬ ‫ﺷﺎه و رژﻳﻢ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪﻧﺪ و ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺳﺎل در رﻛﺎب رژﻳﻢ ﻣﺮﺗﺠﻊ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ از ﻣﻴﺎن رﻫﺒﺮان ﺣﺰب‪ ،‬ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﭘﺮآوازه ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻧﻤﻲﺧﻮرد‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ اﻋﻀﺎ و ﻫـﻮاداران ﺣـﺰب را ﺣـﻮل ﺧـﻮد ﮔـﺮد آورده و ﻣﺠـﺪداً‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻼت ﺣﺰب را اﺣﻴﺎ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﻓﻘﻂ ﺟﻮاﻧـﺎن ﺑﻮدﻧـﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ آﻧﻜﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪي ﻛﺎر ﺣﺰﺑﻲ آﻧﺎن ﻛﻤﺘﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﺟـﺴﻮراﻧﻪ ﮔـﺎم در راه‬

‫‪200‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻣﺒﺎرزه ﻧﻬﺎدﻧﺪ و ﺑﺎ اﻧﺘﺸﺎر )‪ (bŽîŠ‬راه و ﻣﺸﻲ ﻣﺒـﺎرزهي ﺣـﺰب را اداﻣـﻪ‬ ‫دادﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ دﺳﺘﻪ از ﺟﻮاﻧﺎن‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪي ﺳﻴﺎﺳﻲﺷﺎن ﻧﺎﭼﻴﺰ ﺑـﻮد و در‬ ‫ﺿﻤﻦ رﻫﻨﻤﻮدي ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺮ دو راﻫﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﺎً ﺑـﺮ اﻳـﻦ‬ ‫اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺗﺸﻜﻴﻼﺗﻲ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻲ را ﺑﻨﻴﺎن ﺑﮕﺬارﻧـﺪ‬ ‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﺧﻮد ﻧﻮﻋﻲ ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻞ ﻋﻠﻴﻪ ﺷـﺮاﻳﻂ ﻣﻮﺟـﻮد ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل‬ ‫وﺿﻌﻴﺖ " اﻧﺤﻼل" در ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﻳـﻦ ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﺑﻌـﻀﻲ از‬ ‫آﻧﺎن‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان "ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻲ ﻛﺮدﺳﺘﺎن" در ﭘﻲ آن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺣﺰﺑﻲ ﺧﻮد اداﻣﻪ دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ آﻧﻜﻪ اﻛﺜﺮﻳﺖ آﻧﺎن ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛـﻪ‬ ‫دﻧﺒﺎﻟﻪرو ﺧﻂﻣﺸﻲ ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ اﻗﻠﻴﺖ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﺧﻂﻣﺸﻲ را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮد و رويﻫﻢرﻓﺘﻪ ﻣﺠﺪداً ﻧﺎم‬ ‫و ﻧﺸﺎن و ﺧﻂﻣﺸﻲ ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎن ﺟﺪﻳﺪاﻟﺘﺄﺳﻴﺲ‪ ،‬ﺣﻮل دو ﻣﺸﻲ و ﻣﺤﻮر ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣـﻲﻛـﺮد‪ .‬از‬ ‫ﺳﻮﻳﻲ ﺳﻌﻲ ﻣﻲﻛﺮد ﺑﺎ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻋﺮاق ﺗﻌﺎﻣﻞ و ارﺗﺒﺎط داﺷـﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﺒـﺎرت ﺑﻮدﻧـﺪ از ﺳـﺎزﻣﺎنﻫـﺎي ﻛﻤﻮﻧﻴـﺴﺘﻲ )آن دوران ﺣـﺰب‬ ‫ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﻋﺮاق ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﺨﺶ ﺑﻮد( و ﭘـﺎرت دﻣﻜـﺮات ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‬ ‫ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﺷﺎﺧﻪاي از ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻮد و ﺳﭙﺲ ﻳﻚ ﺳﺎل ﺑﻌـﺪ از‬ ‫‪201‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺗﺄﺳﻴﺲ اﻳﻦ ﺣـﺰب در ‪ 25‬ﻣـﺮداد ‪ ،1325‬ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﺣﺰﺑـﻲ ﻣـﺴﺘﻘﻞ در‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻋﺮاق ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺟﻮاﻧﺎن‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎً آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ داﺷـﺘﻨﺪ ﺑـﻪ دﻟﻴـﻞ‬ ‫اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﻠﻲﮔﺮاﻳﺎﻧﻪي ﻛﺮدي ﻳﺎ ﺑﺎ ﻫﺪف درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻤـﻚ ﻳـﺎ ﻣـﺸﻮرت و‬ ‫ﻫﻤﻔﻜﺮي‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ اﭘﻮزﻳﺴﻴﻮن ﻋﺮاق روي آوردﻧﺪ‪ ،‬از دﻳﮕـﺮ‬ ‫ﺳﻮ‪ ،‬ﺳﻌﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ رﻫﺒﺮان ﺣﺰب ﺗـﻮدهي اﻳـﺮان در ﺗﻬـﺮان ارﺗﺒـﺎط‬ ‫ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﻨﺪ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺧﻮد در ﻛﺮدﺳﺘﺎن را ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺰب ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﺮ دو ﻣﺸﻲ ﻣﺬﻛﻮر ﺗﺎ ﻣﺪﺗﻲ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺪاوم در ﺟﺮﻳﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﻣـﺪت زﻳـﺎدي‬ ‫ﻃﻮل ﻧﻜﺸﻴﺪ ﻛﻪ ﺣﺰب ﺗﻮده آﻣـﺎدﮔﻲ ﺧـﻮد را ﺑـﺮاي ﺑﺮﻗـﺮاري ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻼت ﺣﺰب دﻣﻜﺮات در ﻣﻬﺎﺑﺎد اﻋﻼم ﻧﻤﻮد‪ .‬راﺑﻂِ ﻣﻴﺎن ﺣﺰب دﻣﻜـﺮات‬ ‫و ﺣﺰب ﺗﻮده در آن زﻣﺎن‪ ،‬ﺻﺎرماﻟﺪﻳﻦ ﺻﺎدق وزﻳـﺮي ﺑـﻮد ﻛـﻪ از ﻃﺮﻳـﻖ‬ ‫ﺻﺪﻳﻖ اﻧﺠﻴﺮيآذر ﺑﻪ ﺟﻮاﻧﺎن ﻣﻬﺎﺑﺎد رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎي زﻳﺎدي اراﺋﻪ ﻣﻲداد‪.‬‬

‫‪46‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪ 46‬ﺻﺎرم اﻟﺪﻳﻦ ﺻﺎدق وزﻳﺮي از روﺷﻨﻔﻜﺮان ﺷﻬﺮ ﺳﻨﻨﺪج ﺑﻮد ﻛﻪ از ﻫﻤﺎن دوران ﺟﻤﻬـﻮري ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‬ ‫ﺑﺎ رﻫﺒﺮان ﺣﺰب دﻣﻜﺮات و ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺧﺎﻧﻮادهي ﻗﺎﺿﻲ ﻣﺤﻤﺪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺻﺪﻳﻖ اﻧﺠﻴﺮيآذر‪ ،‬از ﻛﺎدرﻫﺎي روﺷﻨﻔﻜﺮ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻮد و ﺟﻮاﻧـﺎن ﻣﻬﺎﺑـﺎد او را از ﻧﺰدﻳـﻚ‬ ‫ﻣﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺳﻘﻮط ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻛﺮدﺳﺘﺎن را ﺗﺮك ﻧﻤﻮد و در ﺗﻬﺮان ﻣﻘﻴﻢ ﺷﺪ )ن( ‪ ‬‬

‫‪202‬‬ ‫‪ ‬‬

‫رﻫﺒﺮي ﺣﺰب ﺗﻮده در آن دوران ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور ﺑﻮد ﻛـﻪ ﺗـﺸﻜﻴﻼت ﺣـﺰب‬ ‫دﻣﻜﺮات در ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺗﺸﻜﻴﻼﺗﻲ و ﭼﻪ ﺑﻪ ﻟﺤـﺎظ ﺳﻴﺎﺳـﻲ‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺘﻲ از رﻫﺒﺮان ﺣﺰب ﺗـﻮده ﭘﻴـﺮوي ﻛﻨﻨـﺪ و در ﺣﻘﻴﻘـﺖ‬ ‫ﺟﺰﺋﻲ از ﺗﺸﻜﻴﻼت ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻧﺎم و ﻋﻨﻮان ﺣﺰب دﻣﻜـﺮات را‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻳﺪك ﺑﻜﺸﻨﺪ و ﺗﺤﺖ دو ﻋﻨﻮان ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺧﻮد اداﻣﻪ دﻫﻨﺪ ﻛـﻪ در‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻌﺪاً ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺻﻮرت درآﻣﺪ‪.‬‬ ‫در ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ ،1327‬ﻣﺠﺪداً ﺟﻨﺒﺶ دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ در ﺳﺮاﺳـﺮ اﻳـﺮان‪،‬‬ ‫ﭘﺎي ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎي اﭘﻮزﻳﺴﻴﻮن ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻮاﺿﻊ دوﻟﺖ ﻣﻄﻠﺐ‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪ و اﻧﺘﻘﺎد ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗـﺪرﻳﺞ آﺷـﻜﺎر ﺷـﺪ ﻛـﻪ در ﺗﻬـﺮان و دﻳﮕـﺮ‬ ‫ﺑﺨﺶﻫﺎ و ﻣﻨﺎﻃﻖ اﻳﺮان و ﺧﺼﻮﺻﺎً در ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺣﺰب ﺗﻮده در ﭘـﻲ‬ ‫ﺟﺒﺮان ﺷﻜﺴﺘﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1325‬و ‪ 1326‬ﺑﻪ آن دﭼﺎر ﺷﺪه ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺪاوم در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷـﻬﺮﻫﺎي ﺑـﺰرگ‪ ،‬ﺗـﺸﻜﻴﻼت ﺧـﻮد را‬ ‫ﭘﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺮور زﻣﺎن ﻧﻔﻮذش ﻓﺰوﻧﻲ ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ و ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﺶ ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﺗﺄﺛﻴﺮ زﻳﺎدي ﺑﺮ اوﺿﺎع ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ دﻧﺒﺎل داﺷﺖ‪ .‬در ﭼﻨـﻴﻦ اوﺿـﺎع و‬ ‫اﺣﻮاﻟﻲ‪ ،‬ارﺗﺠﺎع در اﻳﺮان ﻣﺠﺪداًٌ در اﻳﻦ ﻓﻜـﺮ ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﺑـﺮاي ﻣﻤﺎﻧﻌـﺖ از‬ ‫ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ ﺷﺪن ﺟﻨﺒﺶ دﻣﻜﺮاﺳﻲﺧﻮاﻫﻲ و ﺧﺼﻮﺻﺎً ﻣﺤـﺪودﻛﺮدن ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ‬ ‫اﭘﻮزﻳﺴﻴﻮن و ﻣﻤﻨﻮع اﻋﻼم ﻛﺮدن ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ اﭘﻮزﻳـﺴﻴﻮن‪ ،‬ﭼـﺎرهاي‬ ‫‪203‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﻴﺎﻧﺪﻳﺸﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮدي از دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻨﻴﺎنﻫﺎي ﻗﺪرت ارﺗﺠﺎع اﻳـﺮان‬ ‫ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺷﺎه را ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻛـﺮده و ﻣﻨـﺎﻓﻊ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴـﺴﻢ آﻣﺮﻳﻜـﺎ و‬ ‫اﻧﮕﻠﻴﺲ را ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬در اﻓﻖ دﻳﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧﻮرد‪.‬‬ ‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ آﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ در ﺳﺮﻛﻮب ﺟﻨﺒﺶ دﻣﻜﺮاﺳـﻲ ﺧـﻮاﻫﻲ در‬ ‫اﻳﺮان و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻣﺒﺎرزه ﻋﻠﻴﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺷﻮروي ﻫﻤﺮاه و ﻣﺘﺤﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻣـﺎ‬ ‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻓﺎﺋﻖ آﻣﺪن ﺑﺮ ﺟﻨﺒﺶ دﻣﻜﺮاﺳﻲﺧﻮاﻫﻲ در ﺳـﺎل‪ 1326‬اﺧﺘﻼﻓـﺎﺗﻲ‬ ‫در ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﻧﻔﻮذ زﻳـﺎدي را‬ ‫در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت اﻳﺮان ﺑﻪ دﺳﺖ آورده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻋﻨﻮان راﺿﻲ ﻧﻤﻲﺷـﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻧﻔﻮذ ﺧﻮد را ﻛﺎﻫﺶ دﻫﺪ‪ ،‬اﻣﺎ از دﻳﮕﺮ ﺳﻮ‪ ،‬آﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺳﻄﺢ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ‬ ‫در ﻣﻘﺎم ﻳﻚ اﺑﺮﻗﺪرت و ﭘﻴﺮوز ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ دو‪‬م ﺟﻬﺎﻧﻲ و دوﻟﺘـﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﺑﻤﺐ اﺗﻢ و اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﻣﺠﻬﺰ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻌﺎدﻻت‬ ‫ﻗﺪرت ﺑﻪ ﻧﻔﻊ آن ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﺮده و اﺳﺘﻌﻤﺎر ﭘﻴﺮ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻓﺎﻗـﺪ ﻗـﺪرت ﭘﻴـﺸﻴﻦ‬ ‫ﺧﻮد اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﺎر آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬـﺎ در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧـﻪ و در‬ ‫اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﻣﻤﺘﺎز ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﻴﺎورد‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴـﻞ‬ ‫رﻗﺎﺑﺘﻲ ﺳﺨﺖ ﻣﻴﺎن اﺳﺘﻌﻤﺎر ﻗﺪﻳﻤﻲ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﻗﺪرت آن را ﻧﺪاﺷﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ اﻣﭙﺮاﻃﻮري ﺧﻮد را ﻣﺤﻔﻮظ ﻧﮕﻪ دارد و اﻣﭙﺮاﻃـﻮري ﻧﻮﻇﻬـﻮر‬

‫‪204‬‬ ‫‪ ‬‬

‫آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﺑﻮد و ﺗﻮان آن را در ﺧﻮد ﻣـﻲدﻳـﺪ ﻛـﻪ ﺟﺎﻳﮕـﺎه‬ ‫اﺳﺘﻌﻤﺎر اﻧﮕﻠﻴﺲ را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص دﻫﺪ‪ ،‬در ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻪ آن ﻧﻔﻮذ ﮔﺴﺘﺮده ﻛﻪ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ اﻧﮕﻠﻴﺲ در اﻳﺮان دارا ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺻـﻨﻌﺖ‬ ‫و ﺗﺤﻠﻴﻞ آن دوﻟﺖ ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ داﺷﺖ و ﻧـﻪ ﻧﻔـﻮذ ﻛﻤـﻲ ﻛـﻪ آﻣﺮﻳﻜـﺎ از آن‬ ‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺎﺳﺨﮕﻮي ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬اﻗﺘـﺼﺎدي و ﻧﻈـﺎﻣﻲ ﮔـﺴﺘﺮدهاي‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ آورده ﺑﻮد‪ .‬اﺧﺘﻼف و ﺗﻀﺎد ﻣﻴـﺎن دو اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴـﺴﺖ‬ ‫در اﻳﺮان ﻛﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﻗﺘﺼﺎدي و اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ ﻛﺸﻮري ﺑﺎ اﻫﻤﻴﺖ ﻣﺤـﺴﻮب‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺑﻮد و ﺗﺄﺛﻴﺮات آن ﻧﻴﺰ ﺑـﺮ روي اوﺿـﺎع ﺳﻴﺎﺳـﻲ و‬ ‫داﺧﻠﻲ ﻫﻢ آﺷﻜﺎر ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺪام از دوﻟﺖﻫـﺎي ﻣـﺬﻛﻮر‪ ،‬ﻋﻮاﻣـﻞ و ﻋﻨﺎﺻـﺮ‬ ‫واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد را در ﻣﻴﺎن ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻗﺪرت در اﻳـﺮان ﭘﻴـﺪا ﻛـﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ و‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻫﺮ ﻛﺪام از ﻃﺮﻳـﻖ اﺷـﺨﺎص ﻳـﺎ ﻧﻴﺮوﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ از درون ﻛـﺸﻮر‬ ‫آﻣﺎدهي ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ در ﺻﺪد ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ رﻗﻴﺐ ﺧـﻮد را از ﻣﻴـﺪان‬ ‫ﺑﻪدر ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ اﺷﺎره ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬در ﺳﺮﻛﻮب ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﺻﻴﻞ دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ و‬ ‫ﻣﻠﻲ‪ ،‬در ﺑﻴﻦ ﻫـﺮ ﻛـﺪام از دو اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴـﺴﺖ ﻣـﺬﻛﻮر‪ ،‬اﺧﺘﻼﻓـﻲ ﺑـﻪ ﭼـﺸﻢ‬ ‫ﻧﻤﻲﺧﻮرد و در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺘﻔﻖاﻟﻘﻮل و ﻣﺘﺤﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪205‬‬ ‫‪ ‬‬

‫روز ‪ 15‬ﺑﻬﻤﻦ ﺳﺎل ‪ 1327‬در ﺗﻬﺮان‪ ،‬زﻣـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎﺷـﺎه ﻋـﺎزم‬ ‫ﺟﺸﻦ ﺑﺎزﮔﺸﺎﻳﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﺪف ﺗﻴﺮاﻧﺪازي ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‬ ‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺰﺋﻲ ﻣﺠﺮوح ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻴﺮاﻧﺪازي ﻣﺴﺘﻤﺴﻚ و ﺑﻬﺎﻧـﻪاي‬ ‫ﺷﺪ ﺗﺎ ﻫﺮ ﻧﻮع ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺟﺮﻳﺎﻧﺎت و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي اﭘﻮزﻳﺴﻴﻮن‪ ،‬ﺑﻪوﻳـﮋه ﺣـﺰب‬ ‫ﺗﻮده‪ ،‬ﻣﻤﻨﻮع اﻋﻼم ﺷﻮد‪ .‬ﺣﺰب ﺗﻮده ﻣﻨﺤﻞ اﻋﻼم ﺷﺪ و ‪ 4‬روز ﭘـﺲ از آن‪،‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ روز ‪ 19‬ﺑﻬﻤﻦ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺴﺘﻦ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﻣﺨﺎﻟﻒ دوﻟـﺖ ﻫـﻢ ﺗـﺼﻮﻳﺐ‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬در آن ﻗﺎﻧﻮن ذﻛﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛـﻪ ﻫـﺮ ﻛـﺲ ﺑـﻪ ﺷـﺎه و ﺧـﺎﻧﻮادهي ﺷـﺎه‬ ‫ﺑﻲاﺣﺘﺮاﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎزداﺷﺖ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺷـﺪ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎﺷـﺎه‪ ،‬از اﻳـﻦ وﺿـﻌﻴﺖ‬ ‫ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳـﺴﺎن را ﺗﺄﺳـﻴﺲ ﻛـﺮد و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﻗـﺎﻧﻮن‬ ‫اﺳﺎﺳﻲ را ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺧﻮد ﺗﻐﻴﻴﺮ داد و ﻗﺪرت ﺧﻮد را اﻓﺰاﻳﺶ داد‪.‬‬ ‫ﺑﻌﺪاً آﺷﻜﺎر ﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﺎﺻﺮ ﻓﺨﺮآراﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﺎه ﺗﻴﺮاﻧﺪازي ﻛﺮده ﺑﻮد‪،‬‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺳﺮﻟﺸﻜﺮ رزم آرا ﺗﻤﺎﻳﻞ و ﮔـﺮاﻳﺶ داﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬رزمآرا در آن‬ ‫دوران‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ ﺑﻮد و راﺑﻄﻪي ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﺎ اﻧﮕﻠﻴﺲ داﺷﺖ‪ ،‬ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﺪف اﻳﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﺎ از ﻣﻴـﺎن ﺑﺮداﺷـﺘﻦ‬ ‫ﺷﺎه‪ ،‬رزمآرا را ﺑﺮ ﺳﺮ ﻛﺎر ﺑﻴﺎورد و ﺑﺪﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ دﻳﻜﺘـﺎﺗﻮري ﻧﻈـﺎﻣﻲ را در‬ ‫اﻳﺮان ﭘﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﻞ ﻗﺪرت ﻛﺸﻮر را در دﺳﺖ ﺑﮕﻴـﺮد‪ .‬ﺗﺤﻠﻴـﻞ و‬ ‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺻـﻮرت ﻛـﺸﺘﻪ ﻧـﺸﺪن ﺷـﺎه ﻧﻴـﺰ‬ ‫‪206‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺗﻴﺮاﻧﺪازي دﺳﺘﺎوﻳﺰي ﺑﺮاي ﭘﺎﻳﻪرﻳﺰي دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑـﺎزﻫﻢ ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﻔﻊ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺗﻤﺎم ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬از دﻳﮕﺮ ﺳﻮ‪ ،‬از ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎﺷﺎه‪ ،‬ﻛـﻪ در آن دوران‬ ‫ﺑﺎ ﻣﺮور زﻣﺎن ﺑﻪ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﮔﺮاﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬زﻫﺮ ﭼﺸﻢ ﻣﻲﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬در آن‬ ‫ﻣﻘﻄﻊ‪ ،‬اوﺿﺎع اﻗﺘﺼﺎدي اﻳﺮان ﺑﺴﻴﺎر وﺧﻴﻢ ﺑﻮد‪ ،‬در ﺣﻘﻴﻘـﺖ‪ ،‬ﺳـﻬﻢ ﺑـﺴﻴﺎر‬ ‫ﻛﻤﻲ از درآﻣﺪ ﻧﻔﺖ ﻋﺎﻳﺪ اﻳﺮان ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﺟﻬـﺖ ﺣـﻞ ﻣـﺸﻜﻼت اﻗﺘـﺼﺎدي‪،‬‬ ‫اﻧﮕﻠﻴﺲ دوﻟﺖ اﻳﺮان را ﻧﺼﻴﺤﺖ و ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ از دوﻟﺖ آﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻳﺎ‬ ‫از ﺑﺎﻧﻚ ﺟﻬﺎﻧﻲ وام ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣـﺸﻜﻼت ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﻫـﻢ دﻳﻜﺘـﺎﺗﻮري‬ ‫ﻧﻈﺎﻣﻲ را ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار داده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫دوﻟﺖ آﻣﺮﻳﻜﺎ و ﺑﺎﻧﻚ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮذ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻗﺮار داﺷـﺖ‪ ،‬ﺣﺎﺿـﺮ‬ ‫ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﺮان وام ﺑﺪﻫﻨﺪ و اﺻﺮارﺷﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮ آن ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﺮان ﺧﻮاﺳﺘﺎر‬ ‫ﺳﻬﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮي از درآﻣﺪ ﻧﻔﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺪف آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲﻫﺎ ﺿﺮﺑﻪ زدن ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ‬ ‫ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻤﺎد ﻧﻔﻮذ اﻗﺘﺼﺎدي و ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴـﺎ در اﻳـﺮان‬ ‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد و در واﻗﻊ‪ ،‬دوﻟﺘﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﻣﺠﺰا در درون دوﻟﺖ اﻳﺮان ﺑـﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎر ﻣﻲرﻓﺖ‪.‬‬

‫‪47‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪ 47‬ﻣﺠﻤﻮع درآﻣﺪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ از آﻏﺎز ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻣﺘﻴﺎز ﺗﺎ ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن‪ 895 ،‬ﻣﻴﻠﻮن دﻻر‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ از آن ﻣﺠﻤﻮع ﻓﻘﻂ ‪105‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻟﻴﺮه ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ ‪ % 11/7‬ﺣﻖ اﻣﺘﻴﺎز ﺑﻪ اﻳﺮان ﺗﻌﻠﻖ ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬

‫‪207‬‬ ‫‪ ‬‬

‫اﻳﻦ ﻛﻪ آﻣﺮﻳﻜﺎ از اﻳﺮان ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺧﻮد را از ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺷﻮد‪ ،‬دﻟﻴﻞ ﺑﺮآن ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﺣﻖ اﻳﺮان‪ ،‬ﭘﺎﻳﻤﺎل ﺷﺪه ﺑﺎﺷـﺪ و آﻣﺮﻳﻜـﺎ‬ ‫ﻫﻢ در ﺻﺪد دﻓﺎع از ﺣﻖ اﻳﺮان ﺑﺮآﻳﺪ‪ .‬ﻫﺪف آﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﻟﻐﻮ اﻣﺘﻴﺎزات ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺷﺮﻛﺘﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎي‬ ‫آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ را در آن ﺳﻬﻴﻢ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﻳﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﺟﺎزه ﻧﺪﻫﻨﺪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ‬ ‫اﻧﮕﻠﻴﺲ آن ﻫﻤﻪ ﺳﻮد ﺑﺒﺮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ درﺻﺪ ﺳﻮدآوري آﻧﻬﺎ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻛﻤﺘﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﺧﻮاﺳـﺖ آﻣﺮﻳﻜـﺎ از اﻳـﺮان ﺑـﺮاي ﻛـﺴﺐ‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻮب ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﻴﻬﻦﭘﺮﺳﺖ و ﺿﺪ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴـﺴﺘﻲ در اﻳـﺮان‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮا ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر در ﻳـﻚ ﺟﺒﻬـﻪي ﻣـﺸﺘﺮك ﺑـﺎ‬ ‫آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻋﻠﻴﻪ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫دوﻟﺖ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﺧﻄﺮ را ﺣﺲ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤـﻴﻦ دﻟﻴـﻞ‪ ،‬روي ﻛـﺎر‬ ‫آوردن ﻳﻚ دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري از ﻃﺮﻳﻖ ﻳﻜﻲ از ﭼﻬﺮهﻫﺎي ﻣـﻮرد اﻋﺘﻤـﺎد ﺧـﻮد را‬ ‫ﺿﺮوري ﻣﻲدﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﻫﻤﺎن اﻳﺎم‪ ،‬ﭘﺲ از اﺣﺘﺴﺎب ﻫﺰﻳﻨﻪ‪ ،‬ﺳـﻮد ﺷـﺮﻛﺖ ﻧﻔـﺖ و دوﻟـﺖ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴـﺎ ‪290‬‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻟﻴﺮه ﺑﻮد‪) .‬ﭘﻨﺠﺎه ﺳﺎل ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ص ‪ (44‬‬

‫‪208‬‬ ‫‪ ‬‬

‫در روز ‪ 15‬ﺑﻬﻤﻦﻣﺎه‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﺎه ﺗﻴﺮاﻧﺪازي ﺷﺪ‪ ،‬ﺧـﻮد رزم‬ ‫آرا در آن دﺧﻴﻞ ﺑﻮد ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﺪف ﻛﻪ زﻣﻴﻨﻪي ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ را ﺑﺮاي دﻳﻜﺘـﺎﺗﻮري‬ ‫ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺧﻮد ﻣﻬﻴ‪‬ﺎ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از اﺳﻨﺎد ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ اﻓﺸﺎ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدادﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻧﺎﺻﺮ ﻓﺨﺮآراﻳﻲ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از اﻋﻀﺎي رﻫﺒﺮي ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‬ ‫ﻳﺎ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ در ﺗﻤﺎس ﺑﻮده و ﺑﻌﻀﺎً اﻓﺮادي از اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ‪ ،‬ﻣﺨـﺼﻮﺻﺎً‬ ‫دﻛﺘﺮ ﻧﻮراﻟﺪﻳﻦ ﻛﻴﺎﻧﻮري از ﻗﺒﻞ ﻣﻄﻠﻊ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ روز ‪ 15‬ﺑﻬﻤﻦ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﺎه‬ ‫ﺗﻴﺮاﻧﺪازي ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻲآﻳﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻓﻘﻂ ﻧﺎﻇﺮ ﺣﺎدﺛـﻪ ﺑـﻮده‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻨﻜﻪ ﺷﺎه ﺟﺮاﺣﺖ ﺑﺮداﺷﺖ اﻣﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺪود زﻳﺎدي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪي‬ ‫رزمآرا را ﻣﺨﺘﻞ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺷﺎه ﻛﻪ در ﭘﻲ آن ﺑﻮد ﺗﺎ از اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺧﻮد‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺑﻬﺮه را ﺑﺒﺮد‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺣﺰب ﺗﻮده و ﺳـﭙﺲ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ ﻛﻠﻴـﻪي‬ ‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي دﻣﻜﺮات اﭘﻮزﻳﺴﻴﻮن را ﻣﻤﻨﻮع اﻋﻼم ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪي اﻳﻦﻛﻪ ﻧﺎﺻﺮ‬ ‫ﻓﺨﺮآراﻳﻲ ﻋﻀﻮ ﻳﺎ ﻫﻮادار ﺣﺰب ﺗﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺣـﺰب ﺗـﻮده را ﻣﻨﺤﻠـﻪ اﻋـﻼم‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻬﺎﻧﻪي دﻳﮕﺮ آن ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻫﻤﺎن روز ﻳﻌﻨﻲ ‪ 15‬ﺑﻬﻤﻦ‪ ،‬ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺳﺎﻟﺮوز درﮔﺬﺷﺖ دﻛﺘﺮ ﺗﻘﻲ اراﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺘﻴﻨﮓ ﭼﻨﺪ ﻫﺰار ﻧﻔـﺮهاي ﺑـﺮ‬ ‫ﺳﺮ ﻣﺰار اﻳﺸﺎن ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪48‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪ 48‬ﺳﺎﻟﺮوز درﮔﺬﺷﺖ دﻛﺘﺮ ﺗﻘﻲ اراﻧﻲ‪ 14 ،‬ﺑﻬﻤﻦﻣﺎه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﻴﺎﻧﻮري ﺑﻪ ﺟﺎي روز ‪ 14‬ﺑﻬﻤﻦ‪،‬‬ ‫در ‪ 15‬ﺑﻬﻤﻦ اﻳﻦ ﻣﺮاﺳﻢ ﻳﺎدﺑﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﻮﻋﺎً ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺄﻣﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻇﺎﻫﺮا ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴـﻞ ﻛـﻪ ﮔﻮﻳـﺎ ‪15‬‬

‫‪209‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻴﺘﻴﻨﮓ در ﺟﺎﻳﻲ ﺑﻴﺮون از ﺷﻬﺮ ﺗﻬﺮان و در اﻣﺎﻣﺰاده ﻋﺒﺪاﷲ‬ ‫واﻗﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻬﺎﻧﻪاي ﺷﺪ و ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي واﻧﻤﻮد ﻣﻲﺷـﺪ ﻛـﻪ در‬ ‫آن روز ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻛﻮدﺗﺎﻳﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﻋـﺪم ﻣﻮﻓﻘﻴـﺖ‬ ‫ﺗﻮﻃﺌﻪي ‪ 15‬ﺑﻬﻤﻦﻣﺎه‪ ،‬وﺿﻌﻴﺘﻲ ﻣﺴﺎﻋﺪ را ﺑﺮاي ﺷﺎه ﻓـﺮاﻫﻢ ﻧﻤـﻮد‪ ،‬از ﻳـﻚ‬ ‫ﺳﻮ‪ ،‬از ﺗﻴﺮاﻧﺪازي ﺟﺎن ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻪ در ﺑﺮد و از ﺳﻮي دﻳﮕـﺮ‪ ،‬ﺷـﺮاﻳﻂ ﺟﺪﻳـﺪي‬ ‫ﺑﺮاي اﺳﺘﻘﺮار دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري ﺧﺸﻮﻧﺖآﻣﻴﺰي ﻫﻤﭽﻮن زﻣﺎن رﺿﺎﺷﺎه ﻓﺮاﻫﻢ ﺷـﺪ‬ ‫ﻛﻪ در واﻗﻊ آرزوي دﻳﺮﻳﻨﻪي ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺷﺎه ﺑـﻮد‪ .‬ﭘـﺲ از ‪ 15‬ﺑﻬﻤـﻦ ﻣـﺎه‬ ‫‪ ،1327‬ﻋﺪهي زﻳﺎدي در ﺗﻬﺮان و دﻳﮕﺮ ﺷﻬﺮﻫﺎي اﻳﺮان ﻛﻪ اﻋـﻀﺎي ﺣـﺰب‬ ‫ﺗﻮده و دﻳﮕﺮ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎزداﺷﺖ ﻳﺎ ﺗﺒﻌﻴﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻧﻴﺰ ﺟﻮاﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﻲ آﻏﺎز ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد‬ ‫ﻫﺠﻮم ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪادي از آﻧﺎن‪ ،‬از ﺟﻤﻠـﻪ "ﻋﺰﻳـﺰ ﻳﻮﺳـﻔﻲ" دﺳـﺘﮕﻴﺮ‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻓﺮاد در ﺳﺎل ‪ 1327‬ﭘﺲ از دادﮔﺎﻫﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺸﻲ ﺑﻪ ﭼﻬـﺎر ﺳـﺎل‬ ‫زﻧﺪان ﻣﺤﻜﻮم ﺷﺪﻧﺪ و ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1331‬در زﻧﺪان ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎﺷﺎه از ﻃﺮﻳﻖ اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻄﻠﻮب و ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد آورده‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬اﻗﺪام ﺑﻪ دﺳﺘﻜﺎري ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ اﻳﺮان ﻧﻤـﻮد و در ﺳـﺎﻳﻪي ﺳـﺮﻧﻴﺰهي‬ ‫‪ ‬‬ ‫ﺑﻬﻤﻦ ﻣﺼﺎدف ﺑﺎ روز ﺟﻤﻌﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪).‬ن( ‪ ‬‬

‫‪210‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻈـﺎﻣﻲ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎﺑـﺎت ﻣﺠﻠـﺲ ﻣﺆﺳـﺴﺎن را ﺑﺮﮔـﺰار ﻧﻤـﻮد ﻛـﻪ در‬ ‫اردﻳﺒﻬﺸﺖﻣﺎه ﺳﺎل ‪ ،1328‬اﺻﻞ ﭼﻬﻞ و ﻫﺸﺘﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ را ﺗﻐﻴﻴﺮ داد و‬ ‫اﻳﻦ ﺣﻖ را ﺑﻪ ﺷﺎه اﻋﻄﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﺠﻠﺴﻴﻦ ﺷﻮراي ﻣﻠﻲ و ﺳـﻨﺎ را‬ ‫ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﻫﻤﺰﻣﺎن‪ ،‬ﻣﻨﺤﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺧﺎﺗﻤﻪي ﻛﺎر ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳـﺴﺎن‪،‬‬ ‫ﺷﺎه" ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن" ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺬﻛﻮر را دﻋﻮت ﻧﻤﻮد و ﺑﻪ آﻧﻬـﺎ اﻋـﻼم داﺷـﺖ‪:‬‬ ‫"ﻛﺎري ﻛﻪ ﺣﻀﺮات در اﻳﻦ ﭼﻨﺪ روزه ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﺪهاﻧـﺪ‪ ،‬ﺟﻬـﺖ ﺗﺜﺒﻴـﺖ‬ ‫ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﺑﻮده و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺸﺮوﻃﻪ را ﻧﺠـﺎت دادهاﻧـﺪ ﻛـﻪ ﻗـﺒﻼً دﭼـﺎر‬ ‫وﺿﻌﻴﺖ ﻓﻼﻛﺘﺒﺎري ﺷﺪه ﺑﻮد‪".‬‬

‫‪49‬‬

‫ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎﺷﺎه ﺑﺮ ﻃﺒﻖ اﺻﻞ ﺟﺪﻳـﺪ ﻳﻜـﺼﺪو ﭼﻬـﻞ و ﻫـﺸﺘﻢ‬ ‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﻛﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي ﻣﻠﻲ )ﻛﻪ ﻓﺮض‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪهي ﻣﻨﺘﺨﺐ ﻣﺮدم ﺑﺎﺷﻨﺪ( را ﻗﺒﻮل ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آن را ﻣﻨﺤﻞ‬ ‫ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻣﺠﻤـﻮع‪ ،‬اﻳـﻦ ﻧـﻮع دﺳـﺘﻜﺎري در ﻗـﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳـﻲ‪ ،‬راه را ﺑـﺮاي‬ ‫دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري ﻫﻤﻮار ﻛﺮد‪.‬‬ ‫اﻣﺎ از ﺳﻮﻳﻲ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﻴﻬﻨﻲ و دﻣﻜﺮات‪ ،‬ﺿﻌﻒ و ﻋﺪم اﻧـﺴﺠﺎم‬ ‫ارﺗﺠﺎع و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﺧﺘﻼف و ﺗﻀﺎد ﻣﻴﺎن آﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻋـﻮاﻣﻠﻲ‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ 49‬ﻛﻴﻬﺎن ﺷﻤﺎره ‪ 1831‬ﻣﻮرخ‪ 28/2/24‬ﻧﻘﻞ از ﻛﺘﺎب " ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭼﺮاغ راه آﻳﻨﺪه اﺳﺖ" ﺗﻬـﺮان‪1326‬‬ ‫ص ‪) 521‬ن( ‪ ‬‬

‫‪211‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪﻧﺪ دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري در آن زﻣﺎن‪ ،‬دوام ﻧﻴﺎورد‪ .‬ﻣﺪت زﻳـﺎدي‬ ‫ﻃﻮل ﻧﻜﺸﻴﺪ ﻛﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﺧﻔﻘﺎن‪ ،‬دﺳﺘﮕﻴﺮي‪ ،‬زﻧﺪاﻧﻲ ﻛﺮدن و ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣـﺮدم‬ ‫ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺖ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺗﻮﻃﺌﻪي ﺑﺮﻗﺮاري دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري ﺧﺸﻮﻧﺖآﻣﻴـﺰ ﻧﻈـﺎﻣﻲ‬ ‫ﻣﻮﻓﻘﻴﺘﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﻴﺎورد اﻣﺎ ﺑﺮاي ﻣﺪﺗﻲ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻢ‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ را در ﻛﺮدﺳﺘﺎن‬ ‫و ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ اﻳﺮان ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﻧﺸﻴﻨﻲ واداﺷﺖ‪.‬‬ ‫در ﻣﻬﺮﻣﺎه ‪ ،1328‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻣﺠﻠـﺲ ﺷـﺎﻧﺰدﻫﻢ ﺑﺮﮔـﺰار ﺷـﺪ‪ .‬ﻣـﺼﺪق و‬ ‫ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن اﻋﺘﺮاض ﺧﻮد ﻋﻠﻴﻪ آزاد ﻧﺒﻮدن اﻧﺘﺨﺎﺑـﺎت‪ ،‬در درﺑـﺎر‬ ‫ﺑﺴﺖ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻋﺘﺮاض و ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺗﺎ ﺣﺪود زﻳﺎدي ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻮد و ﺑﺎﻋـﺚ‬ ‫ﺷﺪ ﻛﻪ از ﺗﻘﻠﺐ و ﻓﺮﻳﺒﻜﺎري در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺗﻬﺮان ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺑﻴﺎﻳـﺪ‪.‬‬ ‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺗﻬﺮان ﻫﻢ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﻫﻢ ﺑﻪ دﻟﻴـﻞ‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﺼﺪق و ﻫﻮاداراﻧﺶ ﺑﺎﻃﻞ اﻋﻼم ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﺎه در ﻏﻴﺎب ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪﮔﺎن‬ ‫ﺗﻬﺮان‪ ،‬در آﺑﺎنﻣﺎه ‪ 1328‬ﻣﺠﻠﺲ را اﻓﺘﺘﺎح ﻛﺮد‪ .‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺗﻬﺮان در ‪1328‬‬ ‫ﺑﺮﮔﺰار ﺷﺪ و ﻣﺼﺪق و ﭼﻨﺪ ﺗﻦ دﻳﮕﺮ از ﺟﺒﻬﻪي ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪه ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ راه ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪50‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪ 50‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺑﺴﺖﻧﺸﻴﻨﻲ در درﺑﺎر‪ ،‬ﻫﻤﻜﺎران دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ دﺳـﺖ ﺑـﻪ ﺗـﺸﻜﻴﻞ‬ ‫ﻳﻚ ﺣﺰب ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺧﻮد ﻣﺼﺪق ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑـﺎور ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﺑﻬﺘـﺮ اﺳـﺖ ﺟﺒﻬـﻪاي ﺑـﺎ ﺷـﺮﻛﺖ ﺑﻌـﻀﻲ از‬

‫‪212‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺟﺒﻬﻪي ﻣﻠﻲ در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‪ ،‬راه را ﺑﺮاي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺟﺒﻬﻪي‬ ‫ﻣﺬﻛﻮر ﻫﻤﻮار ﻛﺮد و ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺟﺒﻬﻪي ﻣﻠﻲ ﺑﻪ ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﺑـﺎﻧﻔﻮذ ﺗﺒـﺪﻳﻞ ﺷـﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺳﺎل ‪ ،1320‬ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﺷﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺣﺰب ﺗﻮده داراي ﻧﻔﻮذ ﻓﺮاواﻧﻲ ﺑﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﺑﻌﺪﻫﺎ‪ ،‬ﺳـﻴﻤﺎي‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﺮان را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ داد‪ .‬ﺟﺎﻟـﺐ آن ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﺣـﺰب ﺗـﻮده‪،‬‬ ‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ در ﺳﺎل ‪ 1328‬را ﺗﺤﺮﻳﻢ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﺑﺪون ﺗﺮدﻳـﺪ‬ ‫ﻳﻜﻲ از اﻋﻤﺎل ﻧﺎﺳﻨﺠﻴﺪه و ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ اﻳﻦ ﺣﺰب ﺑﻮد‪.‬‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺼﺪق و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﻣﻲﺗـﻮان‬ ‫ﺟﻬﺖ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺳﻮي ﻛﺎر و ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ ﺳﻴﺎﺳـﻲ‪ ،‬اﺳـﺘﻔﺎدهي ﻻزم را از‬ ‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورد‪ .‬از ﻫﻤﺎن اﺑﺘﺪاي ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﺒﻬﻪي ﻣﻠﻲ‪ ،‬در ﺗﺠﺰﻳـﻪ و‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﻘﺶ اﻳﻦ ﺟﺒﻬﻪ در ﻋﺮﺻﻪي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﺒﺎرزاﺗﻲ‪ ،‬اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ در ﺑـﻴﻦ‬ ‫ﻧﻴﺮوﻫﺎ و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺷﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳـﻲ‬ ‫ﻋﻤﺪه ‪ ،‬ﺟﺒﻬﻪي ﻣﻠﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﻣﻴﻬﻨﻲ ﻗﻠﻤـﺪاد ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺣـﺰب‬ ‫‪ ‬‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﻋﻘﺎﻳﺪ و ﺑﺎورﻫﺎي ﻣﻴﻬﻨﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺗـﺸﻜﻴﻞ ﺷـﻮد‪ .‬اﻳـﻦ ﺑـﻮد ﻛـﻪ در ﻧﺨـﺴﺘﻴﻦ روز‬ ‫آﺑﺎنﻣﺎه ‪ ،1328‬ﺗﻮﺳﻂ ‪ 19‬ﺗﻦ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در درﺑﺎر ﺑﺴﺖ ﻧﺸﺴﺘﻪ و ﺳـﭙﺲ در ﻣﻨـﺰل دﻛﺘـﺮ ﻣـﺼﺪق‬ ‫ﮔﺮدﻫﻢ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺒﻬﻪي ﻣﻠﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻲ ﮔﺴﺘﺮده آﻏﺎز ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ ﻛـﺮد و ﺧﻴﻠـﻲ زود‬ ‫ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎر زﻳﺎدي از ﻣﺮدم را ﺣﻮل ﺷﻌﺎرﻫﺎي ﺧﻮد ﮔﺮد آورد‪).‬ن( ‪ ‬‬

‫‪213‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺗﻮده‪ ،‬ﻫﻢ در ﻧﺸﺮﻳﺎت ﻣﺨﻔﻲ ﺧﻮد ﻫﻤﭽـﻮن روزﻧﺎﻣـﻪي "ﻣـﺮدم" و ﻫـﻢ در‬ ‫ﻧﺸﺮﻳﺎت ﻋﻠﻨﻲ ﺧﻮد ﻛﻪ ﺑﻌﺪا دهﻫﺎ ﻧﻮع ﻧﺸﺮﻳﻪي آﻧﭽﻨﺎﻧﻲ ﺗﻮﺳﻂ اﻳـﻦ ﺣـﺰب‬ ‫ﭼﺎپ و ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎدهﻟﻮﺣﺎﻧﻪ و ﺧﻼف واﻗﻊ از ﺟﺒﻬﻪي ﻣﻠﻲ‬ ‫اراﺋﻪ داد‪ .‬ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﺮ اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ آن ﻛـﻪ ﺳﻴﺎﺳـﺖ اﺗﺤـﺎد‬ ‫ﺷﻮروي در اﻳﺮان از ﺳﺎل ‪ 1325‬ﺑﻪ ﺑﻌـﺪ‪ ،‬از ﻣﻴـﺪان ﺑـﻪدر ﺷـﺪه‪ ،‬اﺧـﺘﻼف‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع و ﻣﺴﺄﻟﻪي اﺳﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﻴﺎن آﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﺮ ﻣﻲﮔـﺮدد‪.‬‬ ‫ﺣﺰب ﺗﻮده ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺼﺪق و ﻫﻮاداران ﺟﺒﻬﻪي ﻣﻠﻲ ﺑـﻪ دﻟﻴـﻞ اﻳﻨﻜـﻪ‬ ‫ﻫﻴﭻ ﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻣﻮاﻓﻘﺘﻲ ﺑﺎ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺷﻮروي‪ ،‬ﺧـﺼﻮﺻﺎً در راﺑﻄـﻪ ﺑـﺎ ﻣﻮﺿـﻮع‬ ‫ﻧﻔﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪) ،‬ﻣﺼﺪق ﻳﻜﻲ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗـﺸﻜﻴﻞ ﺷـﺮﻛﺖ ﻣﺨـﺘﻠﻂ‬ ‫ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و ﺷﻮروي ﻃﻲ ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1325-26‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻤﻮد( و در ﺿﻤﻦ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻫﻢ ﺑﻮدﻧﺪ و در آن ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻴـﺰ ﺧﻮاﺳﺘـﺸﺎن ﺑـﺎ ﻣـﺸﻲ‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﺖ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻋﺎﻣـﻞ و ﻳـﺎ ﺣـﺪاﻗﻞ‪ ،‬ﻫـﻮادار‬ ‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮداﺷﺖ ﺣﺰب ﺗﻮده از اﻳﻦ ﻟﺤﺎظ ﻧﺎدرﺳﺖ ﻣﻲﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻨﺎﻓﻊ‬ ‫ﻣﺮدم اﻳـﺮان در ﺿـﺪﻳﺖ ﺑـﺎ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴـﺴﻢ اﻧﮕﻠـﻴﺲ را از ﻣﻨـﺎﻓﻊ آﻣﺮﻳﻜـﺎ و‬ ‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛـﻪ آﻧﻬـﺎ ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ ﻧﻮﺑـﻪي ﺧـﻮد‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻧﻔﻮذ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و ﺷـﺮﻛﺖ ﻧﻔـﺖ اﻧﮕﻠـﺴﺘﺎن ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨـﺪ در آن‬ ‫‪214‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﺮﻫﻪي ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻳﻦ دو ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻫـﻴﭻ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ دو ﻧﻴﺮوي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻫﻢرأي و ﻣﺘﺤـﺪ ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﻣﻴﺎن ﻫﻮاداران ﻣﺼﺪق و ﻣﻨﺎﻓﻊ آﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫ﻛﺘﻤﺎن ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﻣﺼﺪق و ﻫﻮاداراﻧﺶ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪهي ﺑﺮﺧﻲ از ﻃﺒﻘـﺎت و اﻗـﺸﺎر‬ ‫ﻣﻴﻬﻨﻲ و ﺿﺪ اﺳﺘﻌﻤﺎري اﻳﺮان ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﺣﺰب ﺗﻮده اﺧﺘﻼف ﻧﻈـﺮ داﺷـﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫اﻣﺎ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺪي ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﺳﺘﻌﻤﺎر ﻣﺒﺎرزه ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﺎد‬ ‫آن در اﻳﻦ ﺑﺮﻫﻪ از زﻣﺎن‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻮد‪ ،‬اﮔﺮ ﻫﻢ از ﻣﻴﺎن رﻫﺒﺮي‬ ‫ﺟﺒﻬﻪي ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻌﻀﺎً ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺻﻮرت ﻣـﺴﺄﻟﻪ ﺗﻐﻴﻴـﺮ‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺘﻲ از ﻫﻤﺎن اﺑﺘﺪا‪ ،‬ﺟﺒﻬـﻪي ﻣﻠـﻲ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬ ‫ﻧﻴﺮوي ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲآﻣﺪ ﻛـﻪ از ﻣﻨـﺎﻓﻊ ﻣﻠـﻲ اﻳـﺮان در ﺿـﺪﻳﺖ ﺑـﺎ‬ ‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ اﻧﮕﻠﻴﺲ دﻓﺎع ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ دوم ﺟﻬـﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴـﺐ ﻃﺒﻘـﺎﺗﻲ در اﻳـﺮان ﭼﻨـﺪان آﺷـﻜﺎر‬ ‫ﻧﻤﻲﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﺟﻮﻫﺮ ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ ﺟﺒﻬﻪي ﻣﻠﻲ اﻳﺮان آﺷﻜﺎر ﺷﻮد‪ .‬ﻣـﺼﺪق‪ ،‬ﺷﺨـﺼﺎً‬ ‫ﺑﻮرژوا ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺎﻟﻜﻲ ﺑـﺰرگ ﺑـﻮد‪ .‬ﺑﺮﺧـﻲ از ﻛـﺴﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﻣـﺼﺪق‬ ‫ﻫﻤﻜﺎري داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻚ و زﻣﻴﻨﺪار ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ اﺷﺎره ﺷﻮد ﻛﻪ ﺣـﺎﻣﻲ‬ ‫ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺑﺎزار ﺑﻮد و ﺑﺎزار ﻫﻢ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪهي ﺧﺮدهﺑﻮرژوازي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻨـﺎﻓﻊ‬ ‫آن ﺑﺎ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻃﻲ ﺳﺎلﻫﺎي ‪1328-27‬‬ ‫‪215‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺣﺰب ﺗﻮده را ﻗﺒﻮل ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﺧﻮد را ﻧﻤﺎﻳﻨﺪهي ﻃﺒﻘـﻪي‬ ‫ﻛﺎرﮔﺮ ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧـﺴﺘﻨﺪ ﻣﻠـﻲ ﺑﺎﺷـﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ آن را‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻘﺶ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي در ﻣﺒﺎرزهي ﻣﻠﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺘﻲ ﺑﻮد‬ ‫ﻛﻪ از ﻫﻤﺎن آﻏﺎز‪ ،‬رﻫﺒﺮي ﺣﺰب ﺗﻮده آن را درك ﻧﻤﻲﻛﺮد ﻳﺎ ﻧﻤﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‬ ‫درك ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ در واﻗﻊ اﻳﻦ ﺧﻮد ﻳﻜﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ اﺳﺎﺳـﻲ ﺷﻜـﺴﺖ ﺟﻨـﺒﺶ‬ ‫ﺳﺎلﻫﺎي ‪32‬ـ‪ 1328‬ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﭘﻴﺶ از ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ ،‬ﻣﻮﺿـﻮع ﻧﻔـﺖ‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ و ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻣﻲﻛﻮﺷﻴﺪﻧﺪ ﺗﺎ اﻳـﻦ ﻣـﺴﺄﻟﻪ را‬ ‫ﺣﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻛﻪ ﻧﻪ اﺟﺎزه دﻫﻨﺪ آﻣﺮﻳﻜـﺎ در آن ﺷـﺮﻛﺖ ﺳـﻬﻴﻢ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺳﻬﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮي از ﺳﻮد ﻧﻔﺖ ﻋﺎﻳﺪ ﺧﺰاﻧﻪي دوﻟﺖ اﻳﺮان ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲﻫﺎ و ﺑﺨﺼﻮص آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﻣﺘﺨـﺼﺺ‬ ‫"ﺻﻨﻌﺖ" ﻧﻔﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮق ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻋﻼم ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﺮان اﻳـﻦ ﺣـﻖ را‬ ‫دارد ﻛﻪ ﺳﻬﻢ و ﺑﻬﺮهي ﺑﻴﺸﺘﺮي از درآﻣﺪ ﻧﻔﺖ ﺑﺒﺮد ‪.‬‬ ‫از آن ﺟﻤﻠﻪ‪" ،‬ﻛﻮرﺗﻴﺴﻲ"آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻛـﻪ دوﻟـﺖ ﺳـﺎﻋﺪ ﭘﻴـﺸﺘﺮ او را ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﻣﺘﺨﺼﺺ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬در ﻣﻮرد ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات ﻧﻴﻤﻪﺗﻤـﺎم‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠـﻴﺲ اذﻋـﺎن ﻛـﺮد‪ ،‬ﺳـﻬﻤﻲ ﻛـﻪ ﺷـﺮﻛﺖ ﻧﻔـﺖ اﻧﮕﻠـﻴﺲ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬ﻛﻢ ﺑﻮده و ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ وﻧﺰوﺋﻼ را ﻣﺜـﺎل ﻣـﻲآورد‬ ‫‪216‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻪ در آﻧﺠﺎ آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲﻫﺎ اﺻﻞ ﻧﺼﻒ ﺑﻪ ﻧﺼﻒ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﭘﻨﺠﺎه درﺻـﺪ‬ ‫درآﻣﺪ ﺣﺎﺻﻠﻪ از ﻧﻔﺖ را ﺑﻪ دوﻟﺖ وﻧﺰوﺋﻼ ﻣﻲدﻫﻨﺪ و اﻓﺰود ﺑﺎﻳﺪ اﻳﺮان ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ اﺻﻞ را در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﻛﻤﺘﺮ از آن رﺿﺎﻳﺖ ﻧﺪﻫﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺸﺪ ﭼﻨﻴﻦ اﻣﺮي را ﺑﭙـﺬﻳﺮد و در ﻧﺘﻴﺠـﻪ‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﮔﻔﺘﮕﻮي ﺑﺴﻴﺎر در ‪26‬ﺗﻴﺮﻣﺎه ‪1328‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳـﻪي ﭘﻴـﺸﻨﻬﺎدات ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻗﻄﻌﻨﺎﻣﻪي اﻟﺤﺎﻗﻲ ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪي ﺳﺎل ‪1933‬ﺑﻴﻦ دوﻟﺖ اﻳﺮان و ﺷﺮﻛﺖ‬ ‫ﻧﻔﺖ ﺑﻪ اﻣﻀﺎ رﺳﻴﺪ‪.‬‬

‫‪51‬‬

‫دو روز ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻗﺮارداد ﻣﺬﻛﻮر ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ ارﺟﺎع ﺷـﺪ اﻣـﺎ ﻣﺠﻠـﺲ‬ ‫ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ در ﻫﺸﺖ روز ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻋﻤﺮ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮد و ﻗﻄﻌﻨﺎﻣﻪ را ﺗﺼﻮﻳﺐ‬ ‫ﻧﻜﺮد‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻛﺸﻤﻜﺶ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ ﻣﻮﻛﻮل ﺷـﺪ‪ .‬در واﻗـﻊ‪،‬‬ ‫ﺣﺘﻲ ﺑﻌﺪ از ﮔﻔﺘﮕﻮي ﺑﺴﻴﺎر ﻧﻴﺰ ﻛﻞ ﺳﻬﻤﻲ ﻛﻪ دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮد از‬ ‫ﺳﻮد ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﭙﺮدازد‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺑﻴﺴﺖ درﺻﺪ ﻧﺒﻮد ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻳﺮان ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ‬ ‫وﺿﻌﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻓﺸﺎر اﻗﺸﺎر ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻧﻴﺰ ﺗﺄﺛﻴﺮ آﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺗـﺼﻮﻳﺐ‬ ‫ﻗﻄﻌﻨﺎﻣﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬از ﻫﻤﻴﻦ رو‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﻋـﻀﺎي‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ 51‬ﺑﺮ ﻃﺒﻖ اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‪ ،‬ﻗﻄﻌﻨﺎﻣﻪي ‪ 1933‬در ﺟﺎي ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻗﻄﻌﻨﺎﻣﻪ ﺑـﻪ آن اﻓـﺰوده‬ ‫ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ " ﻗﺮارداد اﻟﺤﺎﻗﻲ" ﻣﻌﺮوف ﺷﺪ‪).‬ن( ‪ ‬‬

‫‪217‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺟﺒﻬﻪي ﻣﻠﻲ در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت دورهي ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ ﭘﻴﺮوز ﺷﺪﻧﺪ و دﻛﺘـﺮ ﻣـﺼﺪق و‬ ‫ﺷﺶ ﻧﻔﺮ از ﻃﺮﻓﺪاراﻧﺶ ﻛﻪ ﭘﻨﺞ ﺗﻦ آﻧﺎن از ﺗﻬﺮان و ﻳـﻚ ﻧﻔـﺮ از ﻛﺎﺷـﺎن‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﻣﻴﺎن ﭘﻨﺞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪهي ﺗﻬﺮان‪ ،‬آﻳﺖاﷲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ در ﻟﻴﺴﺖ ﺟﺒﻬﻪي ﻣﻠﻲ‬ ‫ﻗﺮار داﺷﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﭘﻴﺮوزي ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﺟﺒﻬﻪي ﻣﻠﻲ ﺑﺴﻴﺎر اﻓﺰود و ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧـﻪ ﻛـﻪ اﺷـﺎره‬ ‫ﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺟﺒﻬﻪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﻴﺮوي ﻋﻈﻴﻢ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺒﺪل ﺷﺪ و اﻗﺸﺎر ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻨﺘﻈﺮ‬ ‫ﻛﺎر و ﻋﻤﻞ اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎن در ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻼت ﻧﻔﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻛﻪ ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاري ﺑﺎﻫﻮش‪ ،‬آﮔﺎه و زﻳﺮك ﺑﻮد از اﻳﻦ ﺷـﺮاﻳﻂ‬ ‫ﻧﻬﺎﻳﺖ اﺳﺘﻔﺎده را ﺑﺮد و در ﻳـﻚ ﻣـﺼﺎﺣﺒﻪي ﻣﻄﺒﻮﻋـﺎﺗﻲ ﺑـﻪ روﺷـﻨﻲ و ﺑـﺎ‬ ‫ﺻﺮاﺣﺖ اﻋﻼم ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪي ﻓﺮاﻛﺴﻴﻮن ﺟﺒﻬﻪي ﻣﻠﻲ در ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ‬ ‫در ﺑﺮدارﻧﺪهي ﻣﻮاﺿﻌﻲ در ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻗﺮارداد ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﻧﻔﺖ و ﺣﻔﺎﻇﺖ و‬ ‫ﺣﺮاﺳﺖ از آزادي ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﺗﺮور ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ ﻫﮋﻳﺮ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ وﻗﺖ‪ ،‬ﺳﺎﻋﺪ ﻣﺮاﻏـﻪاي روي‬ ‫ﻛﺎر آﻣﺪ و او ﻧﻴﺰ در ﻧﺘﻴﺠﻪي ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺟﺒﻬﻪي ﻣﻠﻲ ﻋﺰل ﺷـﺪ‪ .‬ﺳـﭙﺲ ﻋﻠـﻲ‬ ‫ﻣﻨﺼﻮر ﻛﺎﺑﻴﻨﻪي ﺧﻮد را ﺗﺸﻜﻴﻞ داد او ﻧﻴﺰ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﻗﻄﻌﻨﺎﻣﻪي ﻧﻔﺖ را ﺑـﻪ‬ ‫اﺟﺮا در ﺑﻴﺎورد‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺳﺮﻟﺸﻜﺮ رزمآرا را ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از‬ ‫‪218‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ و ﭘﺮﻧﻔﻮذﺗﺮﻳﻦ دﻳﭙﻠﻤﺎتﻫﺎ ﺑﻮد‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮد ﺗﺎ ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮي را در‬ ‫دﺳﺖ ﺑﮕﻴﺮد و ﺑﺤﺮان ﻧﻔﺖ را ﺣﻞ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫رزمآرا در ﺗﻴﺮﻣﺎه‪ 1329‬ﺑﻪ ﻛﺮﺳﻲ ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬اﺷﺎره ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ وي ﭘﻴﺸﺘﺮ و‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ رﺋﻴﺲ ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻔﻮذ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدي را ﺑﻪ دﺳﺖ آورده ﺑﻮد‬ ‫و ﺑﺎ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻫﻤﻜﺎريﻫﺎي ﻧﺰدﻳﻜﻲ داﺷﺖ و درﺻـﺪد آن ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﺑﻌـﺪ از‬ ‫ﺳﻘﻮط ﺷﺎه‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﺠﺎد ﻳﻚ دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﺰﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻛﻪ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻬﻢ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ و ﺣﺎﻛﻢ ﻣﻄﻠﻖ ﺷﻮد‪ ،‬ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﭘﺴﺖ ﻧﺨﺴﺖ‬ ‫وزﻳﺮي ﺷﺪ‪ .‬دوﻟﺖ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﺗﻤﺎم اﻣﻴﺪش را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ رزمآرا‬ ‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺤﺮان ﻧﻔﺖ را ﺑﻪ ﻧﻔﻊ آﻧﻬﺎ ﺣﻞ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻨﻜـﻪ ﻋﻼﻳـﻖ ﺳﻴﺎﺳـﻲ‬ ‫رزمآرا ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﻬﻮد ﺑﻮد و ﮔﺮاﻳﺶ ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲﻫﺎ داﺷﺖ‪ ،‬در واﻗﻊ‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻊ دوﻟﺖ ﻣﺬﻛﻮر را در اﻳﺮان ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت‬ ‫ﺣﺰب ﺗﻮده از اﻳﻨﻜﻪ رزمآرا ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي رﺳﻴﺪه‪ ،‬ﭼﻨﺪان ﻫـﻢ ﻧﺎراﺿـﻲ‬ ‫ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫در زﻣﺎن ﺗﺼﺪي ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ رزمآرا ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از آﻧـﺎن ﺗﻮاﻧـﺴﺘﻨﺪ از‬ ‫زﻧﺪان ﻗﺼﺮ ﻓﺮار ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آن ﻫﻢ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از اﻋﻀﺎي ﺣـﺰب ﺗـﻮده‬ ‫ﻳﻮﻧﻴﻔﺮم ﻧﻈﺎﻣﻲ را ﺑﻪ ﺗﻦ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺮﻓﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن‬ ‫را ﺑﻪ ﺟﺎي دﻳﮕﺮي اﻧﺘﻘﺎل دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ‪ ،‬اﺗﻮﻣﺒﻴﻠﻲ را ﺑـﻪ ﺟﻠـﻮي زﻧـﺪان‬ ‫‪219‬‬ ‫‪ ‬‬

‫"ﻗﺼﺮ ﻗﺠﺮ" ﺑﺮده و ﺑﺎ ﻧﺸﺎن دادن ﻧﺎﻣﻪاي ﺟﻌﻠﻲ و ﺑﺎ ﻫﻤﻜـﺎري ﺗﻌـﺪادي از‬ ‫ﻣﺴﺌﻮﻻن زﻧﺪان ﻛﻪ ﺧﻮد ﺗﻮدهاي ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ده ﺗﻦ از اﻋﻀﺎي ﺣـﺰب ﺗـﻮده را از‬ ‫زﻧﺪان ﻓﺮاري دادﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮﻳﺨﺘﻦ از زﻧﺪان اﻧﻌﻜﺎﺳـﻲ ﺑـﺴﻴﺎر داﺷـﺖ و اﻋﺘﺒـﺎر‬ ‫ﺣﺰب ﺗﻮده را ﭼﻨﺪان ﻛﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻫﻢ ﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ در ﻋﺮﺻﻪي ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﺮان‪،‬‬ ‫در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺟﺒﻬﻪي ﻣﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ رزمآرا دﺷﻤﻨﻲ داﺷﺖ‪ ،‬ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑـﺎ ﺗﻤـﺎم‬ ‫ﻗﻮاﻳﺶ ﺑﺎ ﺟﺒﻬﻪي ﻣﻠﻲ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺣـﺰب ﺗـﻮده ﺑـﺎ‬ ‫رزمآرا در ﻳﻚ ﻣﻮﺿﻊ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﺟﺒﻬـﻪي ﻣﻠـﻲ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ‪ .‬در زﻣـﺎن‬ ‫رزمآرا ﻣﺴﺄﻟﻪي در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻫﻢ ﭘﻴﺶ آﻣﺪ و آن ﻻﻳﺤـﻪاي ﺗﺤـﺖ‬ ‫ﻋﻨﻮان " ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺎزﻣﺎن اداري ﻛﺸﻮر" ﺑﻮد ﻛـﻪ رزمآرا آن را وارد ﻣﺠﻠـﺲ‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬در ﻳﻜﻲ از ﺑﻨﺪﻫﺎي اﻳـﻦ ﻗـﺎﻧﻮن ﭼﻨـﻴﻦ آﻣـﺪه ﺑـﻮد‪ ":‬ﺑﻨـﺎ ﺑـﻪ اﺻـﻮل‬ ‫‪ 91,92,93‬ﻣﺘﻤﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ‪ ،‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬آن ﺑﺨﺶ از اﻣﻮر ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺎ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ _ﻣﺤﻠﻲ ﻣﺮدم ﻛﺸﻮر ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺘﻒ ﺗﻮﺳـﻂ اﻧﺠﻤـﻦﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺤﻠﻲ اداره ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و در ﻫﺮ ﻛﺪام از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻛﺸﻮر ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺠﻤﻨﻲ‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ"‪.‬‬

‫‪220‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﺮﺧﻲ آن را ﻗﺎﻧﻮن ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ 52.‬اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻣﺎﻳـﻪي ﺗﻌﺠـﺐ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت اﺳﺎﺳﻲ ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري را ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻧﻤـﻲﻛـﺮد و‬ ‫ﺻﺮﻓﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاي ﺑﻮد ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻲ از ادارات از ﻣﺮﻛﺰ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻧﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺎﻧﻮن اﻧﺠﻤﻦﻫﺎي اﻳﺎﻟﺘﻲ و وﻻﻳﺘﻲ ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن‬ ‫ﺑﻪ اﺳﺘﺎنﻫﺎ اﺧﺘﻴﺎر ﻋﻤﻞ ﻣﻲداد ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣـﺎل‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪﮔﺎن ﺟﺒﻬـﻪي ﻣﻠـﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ آن ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛـﻪ ﺗـﺼﻮﻳﺐ آن ﺳـﺒﺐ‬ ‫ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﻘﺴﻴﻢ اﻳﺮان ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪53‬‬

‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ارﺟﺎع ﺷﺪ و ﻧﻬﺎﻳﺘـﺎً ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ ﺗـﺼﻮﻳﺐ‬ ‫ﻧﺮﺳﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻌﮕﻴﺮي ﻣﺒﻴﻦ ﺷﻮﻳﻨﻴﺴﻤﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ از ﻫﻤﺎن آﻏﺎز‪ ،‬از اﻋﻀﺎي‬ ‫ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲرﻓﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﻣﻠﻴﺖﻫﺎي ﺗﺤﺖ ﺳـﺘﻢ‬ ‫اﻳﺮان را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻠﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﺑـﺸﻨﺎﺳﻨﺪ و ﺣﻘـﻮق ﻣﻠـﻲ‬ ‫ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻗﺎﺋﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﻫﻢ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻧﺠﻤﻦﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ 52‬ﺧﺎﻃﺮات دﻛﺘﺮ اﻧﻮر ﺧﺎﻣﻪاي‪ ،‬از اﺷﻌﺎب ﺗﺎ ﻛﻮدﺗﺎ‪ ،‬ص‪250‬ـ ‪ ،1363‬ﭼﺎپ روم ‪ ‬‬ ‫‪ 53‬ﻣﺼﺪق در ﺳﺨﻨﺎن ﺧﻮد در ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ ﻻﻳﺤﻪي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي رزمآرا را ﻻﻳﺤﻪي ﺗﺠﺰﻳﻪي اﻳـﺮان و‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري در اﺳﺘﺎنﻫﺎ ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ .‬ﻣﺼﺪق ﮔﻔﺖ‪ ":‬ﺟﺒﻬﻪي ﻣﻠﻲ ﻋﻠﻴﻪ ﻫﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺠﺰﻳـﻪي‬ ‫اﻳﺮان ﺷﻮد و ‪ ...‬ﺧﻮاﻫﺪ اﻳـﺴﺘﺎد‪".‬ﻳﻌﻨـﻲ در آن دوران ﺑـﺮاي ﻣـﺼﺪق و ﺟﺒﻬـﻪي ﻣﻠـﻲ ﺧﻮدﻣﺨﺘـﺎري و‬ ‫ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ اﻳﺮان ﻫﻢﻣﻌﻨﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻄﻖﻫﺎي دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق در دورهي ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ ﻣﺠﻠـﺲ‪ ،‬ﻧﻘـﻞ از " ﻣـﺼﺪق و‬ ‫ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ" ‪ ،1357‬ص‪).75،76‬ن( ‪ ‬‬

‫‪221‬‬ ‫‪ ‬‬

‫در ﺗﻌﺪادي از ﺑﺨﺶﻫﺎي اﻳﺮان ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘـﻲ اﮔـﺮ ﺗﻨﻬـﺎ ﺻـﻼﺣﻴﺖ‬ ‫ادارهي اﻣﻮر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را دارا ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪_2‬اﺣﻴﺎي ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﻲ‬ ‫ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺎﺳﻲ ﺳﺎل ‪ 1329‬ﻣﺴﺄﻟﻪي ﻧﻔﺖ ﺑﻮد‪ ".‬ﻗﺮارداد اﻟﺤﺎﻗﻲ" ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ ارﺟﺎع داده ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺲ از ﺑﺤـﺚ ﺑـﺴﻴﺎري ﺑـﺮ ﺳـﺮ آن‪،‬‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺟﺒﻬﻪي ﻣﻠﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ آن را ﺑﻪ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺠﻠـﺲ ﺑﻔﺮﺳـﺘﻨﺪ‪ .‬در‬ ‫روز ﭼﻬﺎرم آذر ‪ 1329‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ در ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬اﻳـﻦ ﻗﻄﻌﻨﺎﻣـﻪ را رد‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬در ﻫﻤﺎن روز‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﻋﻀﻮ ﺟﺒﻬﻪي ﻣﻠﻲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ‬ ‫را در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻧﻮاﺣﻲ اﻳﺮان ﺳﺮ دادﻧﺪ و ﺷﻌﺎر ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﺷﻌﺎر‬ ‫ﺟﺒﻬﻪي ﻣﻠﻲ ﻣﺒﺪل ﮔﺸﺖ‪ .‬ﻣﺼﺪق و ﻫﻤﻜﺎراﻧﺶ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﭘﻲ ﺑﺮدﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ از ﻓﺸﺎر ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔـﺖ‬ ‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻧﺠﺎت ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﺷﻌﺎر ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺗﻤﺎﻣﻲ‬ ‫ﻣﺮدم اﻳﺮان و ﻛﻞ اﻗﺸﺎر و ﻃﺒﻘـﺎت ﺟﺎﻣﻌـﻪ را ﺑـﻪ دﺳـﺖ آورد‪ .‬ﻣـﺼﺪق و‬ ‫ﻧﺰدﻳﻜﺎﻧﺶ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ از ﺷﺮاﻳﻂ وﻳﮋهي آن دوران ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺷﻌﺎر ﻣﻤﻜﻦ را در‬ ‫ﺟﻬﺖ ﺑﺴﻴﺞ ﻛﺮدن و ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ ﻣﺮدم در ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠـﻴﺲ‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﭘﺎﻳﮕﺎه اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﻲ آن دوران در اﻳﺮان ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪222‬‬ ‫‪ ‬‬

‫در آن ﻣﻘﻄﻊ‪ ،‬اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻧﻴﺮوي ﻣﻀﺎﻋﻔﻲ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ ﺑـﺎ اﻳـﻦ‬ ‫ﺷﻌﺎر داﺷﺖ و در آن ﻃﺮف‪ ،‬ﻗﺪرت ﺑﺰرگ دﻳﮕﺮي ﭼﻮن ﺣـﺰب ﺗـﻮده ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﻨﺴﺠﻢﺗﺮﻳﻦ و ﻣﻨﻈﻢﺗﺮﻳﻦ ﻧﻴﺮوي ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﺮان ﺑـﻮد‪ ،‬از ﺷـﻌﺎر ﻣﻠـﻲ ﺷـﺪن‬ ‫ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻧﻜﺮد‪ .‬ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﻌﺎر ﻣﻠﻲ ﺷﺪن‬ ‫ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﺷﻌﺎرﻳﺴﺖ ﻛﻪ از ﺟﺎﻧﺐ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ ﺣﺰب ﺗﻮده‪ ،‬ﻣﺼﺪق و ﺟﺒﻬﻪي ﻣﻠﻲ را ﻧﻤﺎﻳﻨﺪهي ﻃﻴﻔﻲ ﺑﺮ‬ ‫ﻣﻲﺷﻤﺮد ﻛﻪ از ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ آﻣﺮﻳﻜﺎ دﻓﺎع ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ‬ ‫ﺑﺎ ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ آﻏﺎز ﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﺷﻌﺎري ﻧﺒﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ آن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ‬ ‫دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﺣﺰب ﺗﻮده ﺗﺎﻛﺘﻴﻚﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ را ﺟﻬﺖ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ آن ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮد‪.‬‬ ‫روزﻧﺎﻣﻪ ي زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ "ﻣﺮدم" در ‪23‬ﻣﻬﺮ ‪ 1329‬ﻳﻌﻨﻲ درﺳﺖ ﻫﻤﺎن ﻣﻮﻗـﻊ‬ ‫ﻛﻪ ﺷﻌﺎر ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﭘﺨﺶ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻮﺷـﺖ‪ ":‬اﺻـﻮﻻ ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﺻﻨﻌﺘﻲ را ﻛﻪ در اﺧﺘﻴﺎر اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻠﻲ ﻛﺮد؟"‬ ‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺣﺰب ﺗﻮده ﺷﻌﺎر ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ را ﭼﻨـﻴﻦ ﺗﺒﻴـﻴﻦ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﻧﻔﺖ ﺗﻨﻬﺎ در ﺟﻨﻮب ﻛﺸﻮر اﻧﺠﺎم ﺷﻮد ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪223‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺑﻪﻃﺮزي ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﺑﺮاز ﻣﻲداﺷﺖ ﻛﻪ ﻧﻔﺖ ﺷـﻤﺎل ﻧﺒﺎﻳـﺪ‬ ‫ﻣﻠﻲ ﺷﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﭘﻴﺸﺘﺮ ﺣﺰب ﺗﻮده ﺧﻮاﻫﺎن واﮔﺬاري اﻣﺘﻴﺎز ﻧﻔﺖ ﺷـﻤﺎل ﺑـﻪ‬ ‫ﺷﻮروي ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮﺿﻌﻲ اﻳﻦ ذﻫﻨﻴﺖ را در اﻓﻜﺎر ﻋﻤـﻮﻣﻲ ﺗﻘﻮﻳـﺖ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﻫﺪف ﺣﺰب ﺗﻮده از ﻣﺤﺪود ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ در‬ ‫ﻣﺤﺪودهي ﺟﻨﻮب اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺘﻴـﺎز ﻧﻔـﺖ ﺷـﻤﺎل را ﺣﻔـﻆ ﻛـﺮده و ﺑـﻪ‬ ‫ﺷﻮروي واﮔﺬار ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺣﺰب ﺗﻮده ﭼﻨـﻴﻦ ادﻋـﺎ ﻣـﻲﻛـﺮد ﻛـﻪ‬ ‫ﻗــﻀﻴﻪي ﻣﻠـﻲ ﻛــﺮدن ﺻــﻨﻌﺖ ﻧﻔــﺖ از ﻣــﺴﺄﻟﻪي ﻗــﺪرت ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﻋﻤـﻼً‬ ‫ﺟﺪاﻳﻲﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ و ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺗﻨﻬﺎ در ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑـﻪ ﺣﻘـﻮق‬ ‫ﺧﻮد دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮد را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬روزﻧﺎﻣﻪي "ﺑﻪ ﺳﻮي آﻳﻨﺪه" ﻛﻪ روزﻧﺎﻣـﻪي ﻋﻠﻨـﻲ ﺣـﺰب‬ ‫ﺗﻮده ﺑﻮد‪ ،‬در روز ‪ 15‬ﺧﺮداد ‪1329‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﺷﺖ‪ :‬راه ﺣﻞ ﻣـﺴﺄﻟﻪي ﻧﻔـﺖ‪،‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺴﺎﺋﻞ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻠﺰم اﻣﻮري اﺳﺎﺳﻲ اﺳﺖ و ﭼﻨـﻴﻦ اﻣـﺮي ﺑـﺪﻳﻦ‬ ‫ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﺮ ﺣﻖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺣﺎﻛﻢ ﺷﻮﻧﺪ‪".‬‬ ‫اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﻗﺒﻞ از ﻣﻄﺮح ﻛﺮدن ﺷﻌﺎر ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻌـﺪﻫﺎ‬ ‫ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻌﺎري ﺑﻪ ﺷﻌﺎر ﻣﻄﻠﻮب اﻗﺸﺎر ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺒﺪل ﮔﺸﺖ‪ ،‬ﺣﺰب ﺗـﻮده‪،‬‬ ‫اﻏﻠﺐ ﺑﺮ ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﻧﻔﺖ در ﺟﻨﻮب ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﻣـﺼﺪاق اﻳـﻦ ﻗـﻀﻴﻪ آن‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺪﻳﺮان ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻄﺮح ﻛﺮدن ﺷﻌﺎر "ﻣﻠـﻲ‬ ‫‪224‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻛﺮدن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ" در ﺳﺮاﺳﺮ اﻳﺮان ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺸﻮﻳﺶ اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺧﻮاﻫـﺪ‬ ‫ﺷﺪ و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﺴﺄﻟﻪي ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﺧﻮزﺳﺘﺎن در ﻣﻴﺎن اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﺤﺚ در ﻣﻮرد ﺳﺮاﺳﺮ ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﻋﻤﻮم ﻣﺮدم را از ﺧﻮزﺳﺘﺎن ﺑﺎز ﻣﻲدارد‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ در ﻣﻨﺎﻗﺸﺎت ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ در ﺟﺮﻳﺎن ﻛﺎﻣﻞ اﻳﻦ ﺟﻨﺒﺶ ﻛﻪ در ﺟﻬﺖ ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﺷﻜﻞ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﻪ ﺗﻨﺎوب ﺷﻌﺎر ﺧﻮد را ﺗﻐﻴﻴﺮ‬ ‫ﻣﻲداد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﻳﻦ ﺷﻌﺎر را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎرﻫﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬ ‫آن اﻳﺴﺘﺎد و اﻇﻬﺎر ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﺮ ﻫﻤﺎن دﻳﺪﮔﺎه ﺧﻮد ﻣﺎﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺟﺒﻬﻪي ﻣﻠﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪهي آن ﺟﻨﺎح ﺑﻮرژوازي ﻳﺎ ﻗﺪرت ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ اﻳـﺮان اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ آﻣﺮﻳﻜﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬در ﻧﻬﺎﻳﺖ و ﺣﺘـﻲ ﺗـﺎ‬ ‫روز ‪ 28‬ﻣﺮداد ‪1332‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ و ﻋﻤﻼ از ﻣﺼﺪق ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻧﻜﺮد‪.‬‬

‫‪54‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪ 54‬ﺣﺰب ﺗﻮده‪ ،‬ﺟﺒﻬﻪي ﻣﻠﻲ را ﮔﺮوﻫﻲ ﻓﺮﻳﺐﺧﻮرده ﻣﻲﻧﺎﻣﻴـﺪ و در ﻣـﻮرد آﻧﻬـﺎ ﻣـﻲﻧﻮﺷـﺖ‪ ":‬ﻣـﺮدم‪،‬‬ ‫ﻓﺮﻳﺐﺧﻮردﮔﺎن آﺧﺮﻳﻦ ﺗﻴﺮوﻛﻤﺎن اﺳﺘﻌﻤﺎر ﻫﺴﺘﻨﺪ و دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪهي آﻧـﺎن اﺳـﺖ"‪" .‬ﺑـﺴﻮي‬ ‫آﻳﻨﺪه" ﺷﻤﺎره ‪ 121‬ﻣﻮرﺧﻪ ‪3‬ﻣﻬﺮﻣﺎه ‪ .13229‬درﺟﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ ﻫﻤﻴﻦ روزﻧﺎﻣﻪ "ﻣﻠﻴﻮن" را ﺑـﺪﻳﻦ ﺷـﻜﻞ‬ ‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ":‬ﻣﻠﻲﮔﺮاﻳﻲ ﺳﻨﮕﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﭘﺸﺖ آن‪ ،‬دﺷﻤﻨﺎن ﻧﺎآﮔﺎه و ﻓﺮﻳﺒﻨﺪهي ﻣﺮدم‪ ،‬دزدﻫـﺎ‪،‬‬ ‫ﻏﺎرﺗﮕﺮان‪ ،‬ﻣﺰدوران و ﻧﻮﻛﺮان اﺳﺘﻌﻤﺎر‪ ،‬اﻧﮕﻞﻫﺎ و ﺟﺎﻧﻮران ﻛﺜﻴﻒ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﻃﺌﻪ‪ ،‬ﺧﺮاﺑﻜـﺎري‪ ،‬ﺑـﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ‪،‬‬ ‫ﺗﺸﻮﻳﺶ اذﻫﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ و آﺷﻔﺘﻪ ﻧﻤﻮدن اﻓﻜﺎر ﻣﺮدم‪ ،‬آﺷﻮﺑﮕﺮي و ﺑﻲﺣﺮﻣﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزان راه آزادي اداﻣﻪ‬ ‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ....‬ﻣﻠﻲ ﻋﻠﻴﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎر اﺳﺖ وﻟﻲ ﭘﺮﭼﻢ اﺳﺘﻌﻤﺎر را ﺑﺮ دوش دارد‪ ،‬دﺷﻤﻦ ﺑﻴﮕﺎﻧـﻪ اﺳـﺖ وﻟـﻲ از‬

‫‪225‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﺧﺎرﺟﻲ اﻧﮕﻠﻴﺲ از ﻳﻚ ﺳﻮ و ﻋﻮاﻣﻞ آﻧﻬﺎ ﻛـﻪ‬ ‫ﻧﻔﻮذي ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ در درون ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻠﻲ ﻛـﺮدن ﺻـﻨﻌﺖ‬ ‫ﻧﻔﺖ اﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ و از آن ﺳﻮ ﺣﺰب ﺗـﻮده ﺑـﺎ اﻫـﺪاﻓﻲ ﻣﺘﻔـﺎوت و ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻞﻫﺎي ﻧﺎدرﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اداﻣﻪ دادﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻫﺮ ﻛﺪام از اﻳﻦ دو ﺟﺮﻳﺎن‪ ،‬ﺑﻪ دﻻﻳﻠﻲ ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ‬ ‫در ﻋﺮﺻﻪي ﺳﻴﺎﺳﻲ آن دوران ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن دو ﻧﻴﺮوي ﻣﺘﻔﻖ ﻛﻪ اﻫـﺪاف‬ ‫ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻨﭽﻨﻴﻦ ﺑﻮد ﻛـﻪ ارﺗﺠـﺎع در اﻳـﺮان و ﺗـﺎ ﺣـﺪي ﺧـﻮد ﺟﺒﻬـﻪي ﻣﻠـﻲ و‬ ‫ﻫﻮاداراﻧﺶ ﺷﻌﺎر ﻣﻌﺮوف "ﺗﻮدهاي ﻧﻔﺘﻲ" را رواج دادﻧﺪ و ﻫـﺪف آن ﺑـﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ و ﺣﺰب ﺗﻮده را ﻣﺘﺤﺪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺑـﺮ‬ ‫‪ ‬‬ ‫ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ دﺳﺘﻮر ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ...‬ﻋﻘﻞ ﻣﻠﻲ ﻧﺎﻗﺺ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﻜﺮش ﻛﻮﺗﺎه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣـﻨﻄﻘﺶ ﺿـﻌﻴﻒ اﺳـﺖ و ‪."....‬‬ ‫"ﺑﺴﻮي آﻳﻨﺪه" ﺷﻤﺎره ‪ 121‬ﻣﻮرﺧﻪ ‪3‬ﻣﻬﺮﻣﺎه ‪ .13229‬دوﺑﺎره ﻫﻤﺎن روزﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎ ﺗﻴﺘـﺮ" ﺟﺒﻬـﻪ ﻣﻠـﻲ ﻳـﺎ‬ ‫ﻣﺰدور رﺳﻮاي اﺳﺘﻌﻤﺎر" ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪ ...":‬اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ در اﻳﺮان ﺟﻤﻌـﻲ از ﻣـﺰدوران ﺧـﻮد ﺗﺤـﺖ ﻋﻨـﻮان‬ ‫"ﺟﺒﻬﻪي ﻣﻠﻲ" را ﺳﺎزﻣﺎن داد‪ ...‬در ﻣﻴﺎن اﻋﻀﺎي اﻳﻦ ﺟﺒﻬﻪي ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﺳﺎزﺷﻲ ﻛﺎﻣﻞ ﺣﺎﻛﻢ ﻧﻴﺴﺖ و ﻧﻤﻲ‪-‬‬ ‫ﺗﻮان ﻫﻤﻪي آﻧﻬﺎ را ﻳﻜﺴﺎن ﺑﺮﺷﻤﺮد‪ .‬وﻟﻲ ﺷﻜﻲ در اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح "ﺟﺒﻬﻪي ﻣﻠﻲ" ﺗﻤﺎﻣـﺎ‬ ‫ﻣﺠﺮي اﻓﻜﺎر اﺳﺘﻌﻤﺎري ﻫﺴﺘﻨﺪ"‪ .‬ﺑﺴﻮي آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪) .1329/9/8 ،174‬ن(‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻋﺪم دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﺘﻦ اﺻﻠﻲ روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﻣﺘﻨﻲ را از ﻛﺮدي ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﻤﻮدﻳﻢ ﻛـﻪ‬ ‫اﺻﻞ آن ﻓﺎرﺳﻲ اﺳﺖ و اﻣﻴﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻔﻬﻮم را رﺳﺎﻧﺪه ﺑﺎﺷﻴﻢ‪.‬‬

‫‪226‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺧﻼف ﺧﻮاﺳﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﻛﻪ اﺳﺎﺳﻲﺗﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﺻﻨﻌﺖ‬ ‫ﻧﻔﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از آﻧﻜﻪ ﺷﻌﺎر ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﺻـﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ ﺑـﻪ‬ ‫ﺷﻌﺎر اﺻﻠﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ و ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ روز ﺑﻪ روز‬ ‫ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ روزﻧﻪ ي اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬رزم آرا‪ ،‬ﻧﺨـﺴﺖوزﻳـﺮ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻃﺮﻳﻖ ﭼﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ زور و ﭼﻪ ﺑﺎ ﺑﻪ ﻛـﺎرﮔﻴﺮي ﺗﺎﻛﺘﻴـﻚ از‬ ‫اﻳﻦ ﺟﻨﺒﺶ ﻋﻈﻴﻢ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬اﻣـﺎ در روز ‪ 16‬اﺳـﻔﻨﺪ ‪ 1329‬رزمآرا‬ ‫ﺗﺮور ﺷﺪ‪ .‬در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺮاي دو ﺟﻨﺎح ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻛـﺸﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪن رزمآرا ﭼﻨﺪان ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ ﻧﺒﻮد و ﻣـﺴﺘﻘﻴﻤﺎً در ﻗﺘـﻞ رزم آرا دﺧﺎﻟـﺖ‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ دو ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از ﻳﻚ ﺟﺮﻳﺎن ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي آﻳـﺖاﷲ ﻛﺎﺷـﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﻪ دﺷﻤﻨﻲ ﺧﻮد را ﺑﺎ رزمآرا ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ و دﻳﮕﺮي ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎﺷﺎه ﻛـﻪ‬ ‫آرام آرام ﺷﺨﺼﻴﺖ و ﻧﻔـﻮذي را ﻛـﻪ رزمآرا در ﻣﻴـﺎن ارﺗـﺶ و در درون‬ ‫ﻣﻤﻠﻜﺖ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻬﺪﻳﺪي ﺟﺪي ﻋﻠﻴﻪ ﻗﺪرت ﺷﺎه و ﺳـﻠﻄﻨﺖ ﻗﻠﻤـﺪاد‬ ‫ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن رزم آرا‪" ،‬ﺣﺴﻴﻦ ﻋﻼء" ﻛﻪ ﻣﻬﺮهي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲﻫﺎ ﺑـﻮد‪،‬‬ ‫روز ‪ 21‬اﺳﻔﻨﺪ ‪ 1329‬ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖوزﻳـﺮي رﺳـﻴﺪ‪ .‬اﻣـﺎ ﻋـﻼء ﻧـﻪ آن ﭼﻨـﺎن‬ ‫ﺷﺨﺼﻴﺖ و ﻧﻔﻮذي داﺷﺖ و ﻧـﻪ در ﺷـﺮاﻳﻂ آن دوران ﻓﺮﺻـﺘﻲ در اﺧﺘﻴـﺎر‬ ‫‪227‬‬ ‫‪ ‬‬

‫داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ از ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي ﺟﻨﺒﺸﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل از‬ ‫ﻣﻴﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻦ رزمآرا راه ﺑﺮاي ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﺻـﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ ﻫﻤـﻮارﺗﺮ ﺷـﺪ و‬ ‫ﺟﺒﻬﻪي ﻣﻠﻲ و ﺑﺨﺼﻮص‪ ،‬ﺷﺨﺺ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻧﻬﺎﻳﺖ اﺳﺘﻔﺎده را ﺑﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺟﻨـﺒﺶ ﻣﻠـﻲ ﻛـﺮدن ﺻـﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ در درون ﻛـﺸﻮر ﺑﻴـﺸﺘﺮ‬ ‫ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺖ و در ﺧﻮد ﻣﺠﻠﺲ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ اﻛﺜﺮﻳﺖ اﻋـﻀﺎ ﺿـﺪ ﻣﺮدﻣـﻲ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺴﺎﻋﺪي ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر اﻗﺸﺎر ﺟﺎﻣﻌـﻪ‪ ،‬در روز‬ ‫‪ 24‬اﺳﻔﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺷـﻮد‪ .‬روز ‪ 29‬اﺳـﻔﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻨﺎ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻋﻀﺎي آن‪ ،‬ارﺗﺠـﺎﻋﻲﺗـﺮﻳﻦ رﺟـﺎل ﺳﻴﺎﺳـﻲ آن‬ ‫دوران ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن را ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن‪ ،‬ﺻـﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ در‬ ‫ﺳﺮاﺳﺮ اﻳﺮان ﻣﻠﻲ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫در واﻗﻊ‪ ،‬روز ‪ 29‬اﺳﻔﻨﺪ ﻳﻌﻨﻲ آﺧﺮﻳﻦ روز ﺳﺎل ‪1329‬ﻳﻜﻲ از روزﻫـﺎي‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺒﺎرزات ﻣﻠﻴﺖﻫﺎي اﻳـﺮان اﺳـﺖ‪ .‬اﮔـﺮ اﻳـﻦ واﻗﻌﻴـﺖ را در ﻧﻈـﺮ‬ ‫ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ﻛﻪ در آن دوران ﻣﺒﺎرزه ﻋﻠﻴﻪ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ اﻧﮕﻠـﻴﺲ و ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎي‬ ‫ﻧﻔﺘﻲ آن در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن اﻣﺮي ﺑـﺴﻴﺎر دﺷـﻮار ﺑـﻮد‪ ،‬آن وﻗـﺖ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ارزش و ﺟﺎﻳﮕﺎه وﻳﮋهاي ﺑﺮاي اﻳﻦ روز ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻗﺎﺋﻞ ﺷـﻮﻳﻢ‪ .‬ﻣـﻲ‪-‬‬ ‫ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﭘﻴﺮوزي ﺑﺮاي ﻋﻤـﻮم ﻣـﺮدم‬ ‫اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮاي ﻣﻠﻴﺖﻫﺎي ﺗﺤﺖ ﺳﺘﻢ و ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮدم ﻛﺸﻮرﻫﺎي دﻳﮕﺮ‬ ‫‪228‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﻮد ﻛﻪ از آن درس ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و راﻫﻲ را ﻛﻪ ﻣـﺮدم اﻳـﺮان ﺑـﻪ رﻫﺒـﺮي دﻛﺘـﺮ‬ ‫ﻣﺼﺪق در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬اداﻣﻪ دﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫وﻟﻲ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ ﻳـﻚ ﻣـﺴﺄﻟﻪ و اﺟـﺮاي آن‬ ‫ﻣﺴﺄﻟﻪاي دﻳﮕﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮي ﭼـﻮن ﻋـﻼء ﻛـﻪ ﺧـﻮد‬ ‫ﻣﺠﺮي ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ در اﻳﺮان ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﺨﺼﻲ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ اﺟـﺮاي‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺗﺼﻮﻳﺐ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﻲ ﻛـﺮدن ﺻـﻨﻌﺖ‬ ‫ﻧﻔﺖ ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺖ و وﺿﻌﻴﺘﻲ ﭘﻴﺶ آﻣﺪ ﺗﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد‬ ‫در ﺻﻔﻮف اول ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ و در رأس آﻧﻬﺎ ﺟﺒﻬﻪي‬ ‫ﻣﻠﻲ و دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﮕﻴﺮﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﺮ اﻳـﻦ اﺳـﺎس و‬ ‫درﻧﺘﻴﺠﻪ ي ﺣﻤﺎﻳﺖﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ‪ ،‬روز ‪ 8‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪ 1330‬دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي ﻣﻨﺼﻮب ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ‪ ،‬روي ﻛﺎر آﻣﺪن دوﻟـﺖ دﻛﺘـﺮ ﻣـﺼﺪق ﻧﻘﻄـﻪي ﻋﻄﻔـﻲ در‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﺸﻮر ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﻤﺎﻳﺰي اﺳﺎﺳـﻲ ﺑـﺎ ﺣﻜﻮﻣـﺖﻫـﺎي‬ ‫ﭘﻴﺶ از ﺧﻮد داﺷﺖ‪ .‬ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺑﺮاي ﺣـﻞ ﻣـﺴﺄﻟﻪي‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﻠﻲ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ روي ﻛﺎر آﻣﺪه و ﺳﻴﺎﺳﺘﻲ ﻣﻠﻲ را در‬ ‫ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪229‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪي دوﻟﺖ ﻣﺼﺪق اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ اﺳـﺘﻘﻼل ﺳﻴﺎﺳـﻲ و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ روﻧـﺪ‬ ‫اﺳﺘﻘﻼل اﻗﺘﺼﺎدي اﻳﺮان را ﻫﻤﻮار ﻛﻨﺪ و ﻛﺸﻮر را از ﺳﻠﻄﻪي اﻗﺘﺪار ﺷﺮﻛﺖ‬ ‫ﻧﻔﺘﻲ و اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﺮﻫﺎﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ دﻟﻴـﻞ‪ ،‬از ﺳـﻮﻳﻲ اﻗـﺸﺎر‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪي اﻳﺮان اﻧﺘﻈﺎر اﺻﻼﺣﺎت اﺳﺎﺳﻲ زﻳﺎدي را از دوﻟﺖ دﻛﺘـﺮ ﻣـﺼﺪق‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ و از ﻃﺮﻓﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺮﺗﺠﻌﻴﻦ و اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ اﻧﮕﻠﻴﺲ و ﻣﻬﺮهﻫﺎﻳﺸﺎن در‬ ‫داﺧﻞ ﻛﺸﻮر دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻫﻢ داده ﺑﻮدﻧﺪ ﺗـﺎ ﻣـﺎﻧﻊ ﻣﻮﻓﻘﻴـﺖ و ﭘﻴـﺸﺮﻓﺖ‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻛﻪ ﺑﺎ ﺟﺪﻳﺖ ﺑﻪ دﻧﺒـﺎل اﺟـﺮاي‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﺖ رﻫﺎﻳﻲ اﻳﺮان از ﺳﻠﻄﻪي ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻮد‪ ،‬در ﮔﺎم ﻧﺨﺴﺖ‪،‬‬ ‫روز ‪ 29‬ﺧﺮداد ‪ 1330‬ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ را ﺧﻠﻊ ﻳﺪ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺗﻤﺎم ﻧﻴﺮوي ﺧـﻮد را‬ ‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮد و ﻧﮕﺬارد ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﻧﻔﺖ اﺟﺮاﻳﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻫـﺪف آﻧﻬـﺎ‬ ‫اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﺑﺎ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﺑﺮﺳﻨﺪ ﻛـﻪ ﻣﻨـﺎﻓﻊ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴـﺎ و‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺣﻔﻆ ﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن‪ ،‬آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﺗـﻮان ﻣـﻲ‪-‬‬ ‫ﻛﻮﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺮﻳﻚ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻮد و ﺳﻬﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮي از ﻧﻔﺖ اﻳـﺮان را‬ ‫ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪.‬‬ ‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ آﺳﺎﻧﻲ ﺑﻪ اﺟﺮا در ﻧﻤﻲآﻣﺪ‪ .‬ﺿـﺪﻳﺖ‬ ‫ﺑﺎ دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺧﻮد را در درون دﺳﺘﮕﺎه دوﻟﺘﻲ اﻳـﺮان‬ ‫‪230‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﺴﻴﺞ ﻧﻤﻮده ﺑﻮد و در ﺧﺎرج ﻧﻴﺰ اﺟﺎزه ﻧﻤﻲداد ﻛﻪ ﻧﻔـﺖ اﻳـﺮان ﺑـﻪ ﻓـﺮوش‬ ‫ﺑﺮﺳﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖﻫﺎي ﺣﺰب ﺗﻮده و ﺣﺘـﻲ ﺷـﺎه و ارﺗـﺶ‪ ،‬ﺷـﺮاﻳﻂ‬ ‫ﺳﺨﺘﻲ را ﺑﺮاي دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق اﻳﺠﺎد ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬از زﻣـﺎن روي ﻛـﺎر آﻣـﺪن‬ ‫دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻣﺒﺎرزهاي ﺳﺨﺖ ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم و ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت آﻧـﺎن از ﻳـﻚ ﺳـﻮ و‬ ‫دﺷﻤﻨﺎن اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﺑﻪ رﻫﺒﺮي اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴـﺴﻢ اﻧﮕﻠـﻴﺲ از ﺳـﻮي دﻳﮕـﺮ در‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن دﻳﭙﻠﻤﺎﺳﻲ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻳﺎد ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣـﺴﺘﻘﻴﻤﺎ در‬ ‫ﺗﻤﺎم اﻣﻮر داﺧﻠﻲ اﻳﺮان دﺧﺎﻟﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻣﻠﻲ ﻛـﺮدن ﺻـﻨﻌﺖ‬ ‫ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺗﻼش زﻳﺎدي ﺑﻪﺧﺮج دادﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﻨﻨـﺪ و‬ ‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺴﻴﺞ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫آرام آرام ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ و دوﻟﺖ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ از وﺟﻮد‬ ‫ﻛﻨﺴﻮﻟﮕﺮيﻫﺎي اﻧﮕﻠﻴﺲ در ﺑﺴﻴﺎري از ﺷﻬﺮﻫﺎي اﻳﺮان اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗـﺎ‬ ‫ﺣﺎﻣﻴﺎن و ﻣﺰدوران ﺧﻮد را ﻋﻠﻴﻪ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰاﻧﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨـﻴﻦ وﺿـﻌﻴﺘﻲ‬ ‫دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﺎﻧﺪ ﻛـﻪ ﻛﻨـﺴﻮﻟﮕﺮيﻫـﺎي اﻧﮕﻠـﻴﺲ را در‬ ‫ﺳﺮاﺳﺮ ﻛﺸﻮر ﺗﻌﻄﻴﻞ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ دﺧﺎﻟﺖﻫﺎي اﻧﮕﻠﻴﺲ در اﻣﻮر داﺧﻠـﻲ اﻳـﺮان‬ ‫ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺨﺸﺪ‪ .‬ﺑﺪون ﺷﻚ اﻳﻦ اﻗﺪام ﻫﻤﭽـﻮن ﺗـﺼﻮﻳﺐ ﻗـﺎﻧﻮن ﻣﻠـﻲ ﻛـﺮدن‬ ‫ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﺧﻠﻊ ﺳﻼح ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠـﻴﺲ‪ ،‬ﺑـﻴﺶ از ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﺧـﺸﻢ‬ ‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ را ﻋﻠﻴﻪ دﻛﺘﺮ ﻣـﺼﺪق ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨـﺖ‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ اﻳـﻦ‬ ‫‪231‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻛﺸﻤﻜﺶﻫﺎ روز ﺑﻪ روز رو ﺑﻪ ﻓﺰوﻧـﻲ ﮔﺬاﺷـﺖ ﺗـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ دﻛﺘـﺮ ﻣـﺼﺪق‬ ‫درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ و ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪاش ﺑﻠﻜﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي‬ ‫ﻣﺘﻌﺪد دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﻋﻠﻴﻪ او ﻣﻮﺿﻊ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎﺷﺎه ﺑﻮد‬ ‫و ﭼﻮن ارﺗﺶ را ﻫﻢ در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﺑﻪ ﺷـﻤﺎر ﻣـﻲآﻣـﺪ‪.‬‬ ‫اﺧﺘﻼف اﺻﻠﻲ ﻣﻴﺎن دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق و ﺷﺎه ﻇﺎﻫﺮاً ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺑـﻮد ﻛـﻪ‬ ‫ﭼﻪ ﻛﺴﻲ وزﻳﺮ ﺟﻨﮓ را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ و وزﻳﺮ ﺗﺎﺑﻊ ﻛﺪام ﻳﻚ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ وزﻳﺮ ﺟﻨﮓ و رﺋﻴﺲ ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺎه ﻣﻨﺼﻮب ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪،‬‬ ‫روﺷﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ از ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺗـﺎ وﻗﺘـﻲ ﻛـﻪ ارﺗـﺶ را از‬ ‫اﺧﺘﻴﺎر ﺷﺎه در ﻧﻴﺎورد‪ ،‬ﻗﺎدر ﺑـﻪ اﺟـﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪﻫـﺎي ﺧـﻮد ﻧﺨﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد و‬ ‫ﺑﺨﺼﻮص در اﺟﺮاي ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﻲ ﻛـﺮدن ﺻـﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ ﺑـﻪ ﺗـﻮﻓﻴﻘﻲ دﺳـﺖ‬ ‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺸﻜﻼت اﺳﺎﺳﺎً ﺑﺮ ﺳﺮ ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎ از ﻗـﺎﻧﻮن‬ ‫اﺳﺎﺳﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺼﺪق ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﺎه ﺑﺎﻳﺪ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺣﻜﻤﺮاﻧـﻲ‬ ‫و ﺑﻪ ﭘﻴﺮو آن‪ ،‬وزارت دﻓﺎع ﻧﻴﺰ ﺗﺤﺖ اﻣﺮ ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ‬ ‫ﻛﻪ در ﺗﻴﺮ ﻣﺎه ‪ 1331‬ﻣﺠﻠﺲ ﻫﻔﺪﻫﻢ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻛﺎر ﻛﺮد‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧـﻪي‬ ‫ﺑﻴﻤﺎري در ﮔﺸﺎﻳﺶ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻜﺮد و در ﻧﺎﻣﻪاي ﺧﻄﺎب ﺑـﻪ ﺷـﺨﺺ‬ ‫ﺷﺎه ﻧﻮﺷﺖ‪ ":‬ﻫﺸﺘﺎد درﺻﺪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ‬ ‫‪232‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﻴﺴﺖ درﺻﺪ آﻧﺎن ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ راه ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻧﻤﺎﻳﻨﺪهي ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺷﻤﺎر‬ ‫ﻧﻤﻲآﻳﻨﺪ"‪ .‬در ﻫﻤﺎن اﺑﺘﺪا ﮔﺮوﻫـﻲ ﭼﻬـﻞﻧﻔـﺮه از ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪﮔـﺎن ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬ ‫اﭘﻮزﻳﺴﻴﻮن در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺼﺪق ﺻﻒآراﻳﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﺻﻮل ﭘﺎرﻟﻤـﺎﻧﻲ‪،‬‬ ‫ﻣﺼﺪق در ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 15‬ﺗﻴﺮ ‪ 1331‬اﺳﺘﻌﻔﺎ داد و ﻛﻨﺎر رﻓﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﻳﻨﻜﻪ‬ ‫ﻧﻔﻮذ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي ﭘﻴﺪا ﻛﺮده ﺑﻮد و ﺣﻤﺎﻳﺖﻫﺎ از وي ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﺟﺒﺎر ﺑﺎر‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺷﺎه او را ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮي ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق در ﺗﺎرﻳﺦ‬ ‫‪ 25‬ﺗﻴﺮ ‪ 1331‬اﺳﺎﻣﻲ وزراي ﻛﺎﺑﻴﻨﻪي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷﺎه ﺳﭙﺮد‪ ،‬ﺷﺎه ﺑـﺎ ﻫﻤـﻪي‬ ‫اﺳﺎﻣﻲ ﻏﻴﺮ از وزﻳﺮ ﺟﻨﮓ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﺮد‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﺑﺎز ﻫﻢ اﺳﺘﻌﻔﺎء داد و اﻋﻼم‬ ‫ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﻨﺼﺐ ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮي ﺑـﻪ ﻛـﺎر ﺧـﻮد‬ ‫اداﻣﻪ دﻫﺪ‪ .‬اﺳﺘﻌﻔﺎي ﻣﺼﺪق ﺑﺎزﺗﺎب ﮔﺴﺘﺮدهاي داﺷﺖ‪ ،‬ﺗﻮدهﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻴﭻ وﺟﻪ اﺳﺘﻌﻔﺎي ﻣﺼﺪق را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻮد ﻛـﻪ ﺷـﺎه‪ ،‬دوﻟـﺖ‬ ‫ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ و ﺣﺘﻲ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻪ از ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي ﻧﺎﺳﺎزﺷﮕﺮاﻧﻪي ﻣﺼﺪق ﺑـﻪ ﺳـﺘﻮه‬ ‫آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ رﺳﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق را از ﻛﺎر ﺑﺮﻛﻨﺎر ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ روز ‪ 27‬ﺗﻴﺮﻣﺎه ﺑﻌﺪ از اﻳﻦﻛﻪ ﭼﻬﻞ ﻧﻔـﺮ از ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠـﺲ ﺑـﻪ‬ ‫اﺣﻤﺪ ﻗﻮام ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺎه ﻗﻮام را ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮي اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺎ‬ ‫اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﺮدم ﻛﺸﻮر و ﺑﺨﺼﻮص ﻣﺮدم ﺗﻬﺮان درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻮﻃﺌﻪي ﺑﺰرﮔﻲ‬

‫‪233‬‬ ‫‪ ‬‬

‫در ﻣﻴﺎن اﺳﺖ ﺗﺎ ﺗﻤﺎﻣﻲ دﺳﺘﺎوردﻫﺎﻳﺸﺎن و ﺧﺼﻮﺻﺎ ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ‬ ‫را از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﻋﻤﻮم ﻣﺮدم در روز ‪ 30‬ﺗﻴﺮﻣﺎه ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﺎﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﻗﻴـﺎم ﻣـﺮدم‬ ‫آﻧﭽﻨﺎن ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺷﺪﻳﺪ و ﺗﺎ ﺣﺪي ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﻗـﺪرت ﺣـﺎﻛﻢ‪،‬‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ اﭘﻮزﻳﺴﻴﻮن‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﺟﺒﻬﻪي ﻣﻠﻲ و ﺣﺰب ﺗﻮده را ﻫﻢ‬ ‫ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮ ﻛﺮد‪ .‬ﺣﺮﻛﺖ ﻣﺮدم ﭼﻨﺎن وﺳﻴﻊ و ﮔﺴﺘﺮده ﺑﻮد ﻛـﻪ ﻫـﻴﭻ ﻧﻴﺮوﻳـﻲ‬ ‫ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ آن ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻬﺪﻳﺪات ﻗﻮام و ﻧـﻪ ﺗـﻼشﻫـﺎ و‬ ‫اﻗﺪاﻣﺎت ﻧﻴﺮوﻫﺎي ارﺗﺠﺎﻋﻲ داﺧﻠﻲ‪ ،‬ﻫﻴﭻﻛﺪام ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ از آن ﺟﻠـﻮﮔﻴﺮي‪-‬‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺳﻲام ﺗﻴﺮﻣﺎه ﻧﺸﺎن داد ﻛـﻪ ﻣـﺮدم اﻳـﺮان ﺑـﺮاي ﻫـﺮ ﮔﻮﻧـﻪ از ﺧـﻮد‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﮕﻲ در راه ﺣﻔﻆ آزادي و دﺳﺘﺎوردﻫﺎﻳﺸﺎن ﺣﺎﺿﺮ و آﻣﺎدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﻴﺎم ‪30‬ﺗﻴﺮﻣﺎه ﺑﻪ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻧﺎﺋﻞ ﺷﺪ و ﺑﺮاي ﻗﻮام ﻫﻴﭻ راﻫﻲ ﺟﺰ ﺑﺮﻛﻨـﺎري‬ ‫ﺑﺎﻗﻲ ﻧﮕﺬاﺷﺖ‪ .‬ﺷﺎه ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر‪ ،‬ﺑﺎر دﻳﮕﺮ د‪.‬ﻣﺼﺪق را ﺑـﻪ ﻧﺨـﺴﺖوزﻳـﺮي‬ ‫ﻣﻨﺼﻮب ﻛﺮد‪ .‬ﻗﻴﺎم ‪ 30‬ﺗﻴﺮﻣﺎه ﺣﻘﻴﻘﺘﺎً دﺳﺘﺎوردي ﻋﻈﻴﻢ ﺑﺮاي ﻛـﻞ ﺟﻨـﺒﺶ‬ ‫ﻣﻠﻲ دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ اﻳﺮان ﺑﻮد و ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﺗﻮان ﺑﺎﻟﻘﻮهي ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺑـﻮد و اﻳﻨﻜـﻪ‬ ‫اﮔﺮ اﻳﻦ ﻗﺪرت در زﻣﺎن ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﺻﺤﻴﺢ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻗـﺪرﺗﻲ‬ ‫ﺗﻮان اﻳﺴﺘﺎدﮔﻲ درﻣﻘﺎﺑﻞ آن را ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻴﺎم در ﺗﻬﺮان ﺗﺎ ﺟـﺎﻳﻲ‬ ‫ﭘﻴﺶ رﻓﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺠﺴﻤﻪﻫﺎي رﺿﺎﺷﺎه را ﭘﺎﺋﻴﻦ آوردﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را درﻫـﻢ‬ ‫‪234‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺷﻜﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﮕﺮاﻧﻲ وﺟﻮد داﺷﺖ ﻛﻪ در ﺻـﻮرت ﻋـﺪم ﺑﺮﻛﻨـﺎري ﺳـﺮﻳﻊ‬ ‫ﻗﻮام‪ ،‬ﻗﻴﺎم ﻣﺮدم ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺴﻴﺮ داده و ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺷﻮرﺷﻲ ﻋﻈـﻴﻢ ﺷـﻮد ﻛـﻪ در‬ ‫ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ در دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮدم ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬در روز ‪ 30‬ﺗﻴﺮﻣﺎه ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﻠﻲ ﭘﻴﺮوز ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ارﺗﺠﺎع در ﻫﻢ ﺷﻜـﺴﺖ‬ ‫و راه ﺑﺮاي اﺟﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي دوﻟﺖ د‪.‬ﻣﺼﺪق و ﻣﺸﺨﺼﺎً ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﺻـﻨﻌﺖ‬ ‫ﻧﻔﺖ ﻫﻤﻮار ﮔﺸﺖ‪ .‬ﺟﺎي ﺗﺄﺳﻒ اﺳﺖ ﻛﻪ د‪.‬ﻣﺼﺪق ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ از اﻳﻦ ﭘﻴﺮوزي‬ ‫اﺳﺘﻔﺎدهي ﻻزم را ﺑﺒﺮد و در ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻣﺮﺗﺠﻌﻴﻦ و ﺧﺎدﻣﺎن اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﺗﺮدﻳﺪ‬ ‫داﺷﺖ‪ .‬ﻗﻴﺎم ‪ 1331‬ﭘﻴﺮوز ﺷـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴـﺴﻢ و در رأس آن آﻣﺮﻳﻜـﺎ و‬ ‫ارﺗﺠﺎع در اﻳﺮان ﺑـﻪ ﺳـﺮﻛﺮدﮔﻲ ﺷـﺨﺺ ﺷـﺎه ﺑﻴﻜـﺎر ﻧﻨﺸـﺴﺘﻨﺪ و ﻓـﺸﺎر‬ ‫ﻫﻤﻪﺟﺎﻧﺒﻪاي ﻛﻪ از ﺳﻮي آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ د‪.‬ﻣﺼﺪق وارد ﻣﻲﺷـﺪ‪ ،‬ﻣﺘﺄﺳـﻔﺎﻧﻪ‬ ‫ﻫﻤﺴﻮ ﺑﺎ ﻓﺸﺎري ﺑﻮد ﻛﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﺮ ﻣﺼﺪق اﻋﻤﺎل ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬آﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻧﻴﺰ دﺳﺖ ﺑـﻪ ﺗﺤـﺮﻳﻢ اﻗﺘـﺼﺎدي اﻳـﺮان‬ ‫زدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻟﻄﺒﻊ ﭘﺲ از ﺧﻠﻊﻳﺪ از ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﺧﺎرج از ﻛﺸﻮر ﺻﺎدر‬ ‫ﻧﺸﺪ و درآﻣﺪ ﻧﻔﺖ ﻗﻄﻊ و وﺿﻌﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺴﻴﺎر ﻧـﺎﻣﻄﻠﻮب ﺷـﺪ‪ .‬ﻣـﻲ‪-‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ د‪.‬ﻣﺼﺪق اﻳﻦ اوﺿﺎع اﻗﺘـﺼﺎدي ﻧﺎﺑـﺴﺎﻣﺎن را ﺳـﺎﻣﺎن ﻣـﻲداد‪ .‬اﻣـﺎ‬ ‫د‪.‬ﻣﺼﺪق از ﻫﻤﺎن اﺑﺘﺪا دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﻣﺘﻔﺎوت و وﻳﮋه ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﺻـﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ‬ ‫داﺷﺖ‪ .‬وي در آذر ﻣﺎه ‪ 1330‬در ﻣﺠﻠﺲ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺖ ‪ ":‬اﻳﻦ ﻧﻔﺖ در ﻣﺪت‬ ‫‪235‬‬ ‫‪ ‬‬

‫اﻳﻦ‪ 40‬ﺳﺎل ﭼﻪ درآﻣﺪي ﺑﺮاي ﻣﺎ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ؟ درآﻣﺪ ﻣـﺎ از ﻧﻔـﺖ در اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﺪت ﺗﻨﻬﺎ ‪ 110‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻟﻴﺮ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻮده و اﻳﻦ ﻫﻢ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﻫﻤﺎنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬ ‫درآﻣﺪ را ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺟﻬﺖ ﺧﺮﻳﺪ ﺳﻼح ﺻﺮف ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣـﺎ ﺑﺎﻳـﺪ ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و دوﻟﺖﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻧﻔﺖ ﻧﺪارﻳﻢ‪ .‬از ﻫﺰﻳﻨـﻪ‪-‬‬ ‫ﻫﺎي ﺧﻮد ﻛﺎﺳﺘﻪ و ﺑﻪ درآﻣﺪﻣﺎن ﺑﻴﺎﻓﺰاﻳﻴﻢ‪ .‬ﻣﻠﺖ ﻧﻴـﺰ ﺻـﺒﻮر ﺑﺎﺷـﺪ ﺗـﺎ ﺑﻨـﺪ‬ ‫اﺳﺎرت را از ﮔﺮدن ﺧﻮد ﺑﺮدارﻳﻢ‪".‬‬

‫‪55‬‬

‫ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺷﻌﺎر "اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺪون ﻧﻔـﺖ" ﺑـﻪ ﻣﻴـﺎن آﻣـﺪ و در‬ ‫واﻗﻊ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻌﺠﺰه ﺷﺒﺎﻫﺖ داﺷﺖ ﻛـﻪ در زﻣـﺎن ﺣﻜﻮﻣـﺖ‬ ‫ﻣﺼﺪق‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻤﻠﻜﺖ دﭼﺎر رﻛﻮد ﻧﺸﺪ‪ .‬از ﻫﻤﻪ ﻣﻬﻤﺘـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ‬ ‫ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﺗﻮازﻧﻲ ﻣﻴﺎن ﺻﺎدرات و واردات اﻳﺠﺎد ﺷﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼـﻪ در آن‬ ‫زﻣﺎن‪ ،‬ﻛﺸﻮر ﺻﺎدارت ﻧﻔﺘﻲ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﻛﻢﻛﻢ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ آﺷـﻜﺎر ﺷـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﻛﺸﻮر ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺪون درآﻣﺪ ﺣﺎﺻﻞ از ﻧﻔﺖ ﻫﻢ اداره ﺷﻮد و ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻳـﻚ‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﻠﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﺮخ اﻗﺘﺼﺎد ﻛﺸﻮر ﺑﻴﺶ از ﭘـﻴﺶ‬ ‫ﻣﻨﻈﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪ 55‬ﺑﺎﺧﺘﺮ اﻣﺮوز ‪ 19‬اﺳﻔﻨﺪﻣﺎه ‪ .1331‬ن ‪ ‬‬

‫‪236‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﻪ ﻣﻮازات ﮔﺴﺘﺮش ﺟﻨﺒﺶ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ ،‬دﺷﻤﻨﺎن ﺑـﺎ ﺗـﻼش ﺑﻴـﺸﺘﺮي در‬ ‫ﺻﺪد ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﮔﺴﺘﺮده ﺷﺪن آن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺰرﮔﺘـﺮﻳﻦ ﻫـﺪف ﻗﺒـﻞ از ﻫـﺮ‬ ‫ﭼﻴﺰي‪ ،‬ﺗﻀﻌﻴﻒ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق و ﺑﺮاﻧﺪازي آن ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻬﻢ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ‬ ‫ﻛﻪ اﻣﻜﺎن داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ آن ﺿﺮﺑﻪ زدﻧﺪ‪.‬‬ ‫رﺑﻮدن و ﻗﺘﻞ اﻓﺸﺎرﻃﻮس‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﭘﻠﻴﺲ ﺗﻬﺮان‪ ،‬دوﺳﺖ و ﻫﻤﻜﺎر وﻓـﺎدار‬ ‫ﻣﺼﺪق در ﻣﺎه اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪ 1331‬ﻧﺸﺎن ﺗﺎزهاي از ﻧﻔﺮت و ﺑﻴﺰاري دﺷـﻤﻨﺎن‬ ‫ﻛﺸﻮر ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺿﺮﺑﺎﺗﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق‬ ‫را ﺗﻀﻌﻴﻒ ﻧﻜﺮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺑﺎﻋﺚ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ ﺷﺪن آن ﺷـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ‬ ‫دﻟﻴﻞ دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ ﺑﻪ ﻓﻜﺮ ﻛﻮدﺗﺎي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖﻫـﺎي آﻳـﺖاﷲ ‪-‬‬ ‫ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﻲ و ﺗﺎ ﺣﺪي ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﻈﺎﻫﺮاﺗﻲ در ﺗـﺎرﻳﺦ ﻧﻬـﻢ اﺳـﻔﻨﺪﻣﺎه ‪1331‬در‬ ‫ﺗﻬﺮان ﺑـﻪ راه اﻓﺘـﺎد و اﻋـﻼم ﺷـﺪ ﻛـﻪ ﺷـﺎه ﺑـﻪ ﻧـﺸﺎﻧﻪي ﻧﺎرﺿـﺎﻳﺘﻲاش از‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي ﻣﺼﺪق ﻗﺼﺪ ﺗﺮك ﻛـﺸﻮر را دارد‪ .‬ﺗﻈﺎﻫﺮﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن ﺧﻮاﺳـﺘﺎر‬ ‫ﻣﺎﻧﺪن ﺷﺎه ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺟﻤﻌﻴﺖ آﻧﺎن اﻧﺪك ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻌﺪادي ارﺗـﺸﻲ و ﭼﻨـﺪ ﺗـﻦ از‬ ‫اﻓﺮاد ﺑﺪﻧﺎم ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﻤﭽﻮن ﺷﻌﺒﺎن ﺑﻲﻣﺦ‪ ،‬ﻛﻪ ﻳـﻚ ﭼﻤﺎﻗـﺪار ﺑـﻮد و ﻣﻠﻜـﻪ‬ ‫اﻋﺘﻀﺎدي ﻛﻪ از ﮔﺬﺷﺘﻪي ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﻬـﺎ ﭘﻴﻮﺳـﺘﻨﺪ و ﺷـﻌﺎر‬ ‫"ﺷﺎه ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺮود‪ ،‬ﺷﺎه ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻤﺎﻧﺪ" را ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻲزدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪237‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻫﻤﺰﻣﺎن در ﺷﻬﺮ ﺗﻬﺮان ﺗﺠﻤﻌﺎت و ﺗﻈﺎﻫﺮات ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮي ﺑﺮ ﺿـﺪ ﺷـﺎه و‬ ‫ﻃﺮﻓﺪاراﻧﺶ ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﻋﺠﻴﺒﻲ در آن ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣـﻲﺧـﻮرد‪.‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ اﻳﻨﻜﻪ ﺷﻌﺎرﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﺎ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﻌﺎر آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻫﻮادار ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﻮدﻧﺪ و در آن زﻣﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻧﻴﺮو و ﺟﺮﻳﺎن اﺻـﻠﻲ‬ ‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ اﻳﻦ ﺑﻮد‪":‬ﻣﺎ ﻣﺮدم ﺑﻴﺪارﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺎ ﺷﺎه ﻧﻤـﻲﺧـﻮاﻫﻴﻢ"" ﺷـﺎه‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮود" ‪ .‬ﺷﻌﺎرﻫﺎي ﻃﺮﻓﺪاران د‪.‬ﻣﺼﺪق ﺑﺎ ﻫﻢ ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﻧﺪاﺷـﺖ‪ .‬ﺷـﻌﺎر‬ ‫آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﻢ ﻃﺮﻓﺪار ﻣﺼﺪق و ﻫﻢ ﻫﻮادار ﺣﺰب زﺣﻤﺘﻜﺸﺎن د‪.‬ﻣﻈﻔﺮ ﺑﻘﺎﺋﻲ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ" ﻫﻢ ﺷﺎه و ﻫﻢ ﻣﺼﺪق" ﺑﻮد‪ .‬ﺷﻌﺎر آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺟﻨﺎح د‪.‬ﻣﺼﺪق ﺑﻮده‬ ‫و ﻧﻴﺮوي ﺳﻮم ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﻜﻲ را ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺧﻮد داﺷﺘﻨﺪ "از ﺟﺎن ﺧﻮد ﮔﺬﺷﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺑـﺎ‬ ‫ﺧﻮن ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﺮگ ﻳﺎ ﻣﺼﺪق"ﺑﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘـﻪ در آن ﻣﻘﻄـﻊ ﺷـﻌﺎرﻫﺎي‬ ‫ﺿﺪ درﺑﺎر‪ ،‬اﺷﺮف ﭘﻬﻠﻮي و ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر ﺿﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺳﺮ داده ﻣﻲﺷـﺪ‬ ‫ﻛﻪ آن زﻣﺎن ﺑـﻪﻋﻨـﻮان "ﺳـﮓ ﻣﺤـﺎﻓﻆ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴـﺴﻢ و ارﺗﺠـﺎع" ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫روﻳﺪاد وﻳﮋه ي دﻳﮕﺮ آن زﻣﺎن‪ ،‬ﻣﻴﺘﻴﻨﮓ ﻣﻮﺿﻌﻲ ﺑﻮد‪ .‬اﻋﻀﺎء و ﻃﺮﻓﺪاران‬ ‫ﺣﺰب ﺗﻮده اﻳﻦ ﻣﻴﺘﻴﻨﮓﻫﺎ را در ﻣﻜﺎنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺣـﻀﻮر ﻣـﺮدم زﻳـﺎد ﺑـﻮد‪،‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻮن ﺳﻴﻨﻤﺎﻫﺎ و ﻳﺎ ﺧﻴﺎﺑﺎنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﺮ رﻓـﺖ و آﻣـﺪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ راه ﻣـﻲ‬ ‫اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻳﻚدﻓﻌﻪ ﭼﻨﺪ ﻛﺴﻲ ﺟﻤﻊ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ و ﻳﻜﻲ را ﺑﺮ ﺷﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻠﻨﺪ‬ ‫‪238‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺳﺮ دادن ﺷﻌﺎر و ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻣﺮدم ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭘﻠﻴﺲ‬ ‫ﻳﺎ ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻣﻄﻠﻊ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﻣﻲرﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺮاﻛﻨـﺪه ﺷـﺪه و‬ ‫ﻣﻴﺘﻴﻨﮓ را ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲدادﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺷـﻜﻞ‪ ،‬ﻣﻴﺘﻴﻨـﮓ در ﻃـﻮل‬ ‫روز در ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺮﭘﺎ ﺷﺪه و روي ﻫﻢ رﻓﺘﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫اﺗﻔﺎﻗﺎت ﻧﻬﻢ اﺳﻔﻨﺪ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ را آﺷﻜﺎر ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ آن ﻫﻴﺎﻫﻮﻫﺎ‪،‬‬ ‫ﺗﻮﻃﺌﻪاي از ﺟﺎﻧﺐ ﺷﺎه و اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺼﺪق ﺑﻪ دﺧﺎﻟﺖﻫﺎي ﺷﺎه و درﺑﺎر‬ ‫در اﻣﻮر دوﻟﺘﻲ ﻣﻌﺘﺮض ﺷﺪه و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ دﺧﺎﻟﺖﻫﺎﻳﻲ اﻋـﻼم‬ ‫ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺎه ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑـﻪ ﻣـﺴﺎﻓﺮت ﺑـﺮود و‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺪﺗﻲ در ﺧﺎرج ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻛـﺴﻲ از ﺳـﻔﺮ وي ﻣﻄﻠـﻊ ﺷـﻮد‪.‬‬ ‫واﻗﻌﻴﺖ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﺎه در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﺸﻢ ﻣﺼﺪق ﻋﻘﺐﻧﺸﻴﻨﻲ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬اﻣـﺎ‬ ‫ﻫﺪف از اﻳﻦ ﺗﻮﻃﺌﻪ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺒﺮ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺷﺎه ﭘﺨﺶ ﺷﻮد و ﻣﺮدم ﺑﺮ ﺳﺮ‬ ‫ﻣﺼﺪق ﻫﺠﻮم آورﻧﺪ و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣـﺼﺪق و ﺧـﻮدش را ﻧﻴـﺰ از ﺑـﻴﻦ ﺑﺒﺮﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﻈﺎﻫﺮﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪي ﻣﺼﺪق رﺳـﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬وي ﻣﻮﻓـﻖ‬ ‫ﺷﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪي ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ﻓﺮار ﻛﻨﺪ و از آﻧﺠﺎ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ رﺳﺎﻧﻴﺪه و‬ ‫ﻧﺠﺎت ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن ﺗﻮﻃﺌﻪي ﻧﻬﻢ اﺳﻔﻨﺪ ﺧﻨﺜﻲ ﺷﺪ و ﻣﺼﺪق ﺗﻮاﻧـﺴﺖ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﻮﻓﻘﻴﺘﻲ ﺑﺰرگ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ و ﻧﻔﻮذ ﺷﺎه ﺑﻪ ﺷﺪت ﻛﺎﺳﺘﻪ ﺷﺪ و اﻳـﻦ ﻓﺮﺻـﺖ‬ ‫ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻣﻤﻠﻜﺖ را از دﺳﺖ درﺑﺎر و ﺷﺎه‬ ‫‪239‬‬ ‫‪ ‬‬

‫رﻫﺎ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﺸﺨﺺ ﺷـﺪ‪ ،‬ﺗﻌـﺪادي از ﻧﺰدﻳﻜـﺎن‬ ‫ﻣﺼﺪق و اﻋﻀﺎي ﭘﺮﻧﻔﻮذ ﺟﺒﻬﻪي ﻣﻠﻲ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ دﺳﺘﺎوردي راﺿﻲ ﻧﺸﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮﻧﻲ ﻫﺸﺖ ﻧﻔﺮه از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ ﺗـﺸﻜﻴﻞ ﺷـﺪ ﺗـﺎ اﺧﺘﻼﻓـﺎت‬ ‫ﻣﻴﺎن ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ و ﺷﺎه را ﺑﺮﻃﺮف ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﻧـﺎم دﻛﺘـﺮ‬ ‫ﺑﻘﺎﺋﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ از رواﺑﻂ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺎ ﺷﺎه و دﺑﺎر ﺑﺮﺧﻮردار ﺑـﻮد‪ ،‬اﻣـﺎ‬ ‫وي ﺑﺮاي اﺧﺘﻼﻓﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺑﻨـﺪﻫﺎﻳﻲ از ﻗـﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳـﻲ وﺟـﻮد داﺷـﺖ‪،‬‬ ‫ﻃﺮﺣﻲ را ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﺗﺼﻮﻳﺐ آن‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ آرزوي‬ ‫دﻳﺮﻳﻨﻪاش ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ ":‬ﺷﺎه ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﻛﻨﺪ ﻧﻪ ﺣﻜﻤﺮاﻧﻲ" ﻣـﻲرﺳـﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﻧﻬﻢ اﺳﻔﻨﺪﻣﺎه ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ‪ ،‬ﺑﻪوﻳﮋه ﺟﺒﻬﻪي ﻣﻠﻲ و ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻢ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ روﻳﻜﺮد ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺣﺰب ﺗﻮده در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺼﺪق ﺗﻤﺎﻣـﺎ‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻜﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﻳﻚ روز ﺑﻌﺪ از ﺷﻜﺴﺖ ﻛﻮدﺗﺎي ﻧﻬﻢ اﺳـﻔﻨﺪ ﻳﻌﻨـﻲ دﻫـﻢ‬ ‫اﺳﻔﻨﺪﻣﺎه ‪ 1331‬روزﻧﺎﻣﻪ ي "ﻣﺮدم" ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﺷﺖ‪":‬دوﻟﺖ ﻣﺼﺪق و درﺑـﺎر‬ ‫ﭘﺴﺮ رﺿﺎﺧﺎن‪ ،‬ﻳﻜﻲ از دﻳﮕﺮي ﺑﺪﺗﺮﻧﺪ و ﻣﺴﺄﻟﻪي ﺑـﻴﻦ آﻧﻬـﺎ در ﭼـﺎرﭼﻮب‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺖﻫﺎﺳﺖ‪".‬‬ ‫ﺗﻮﻃﺌﻪي ﻧﻬﻢ اﺳﻔﻨﺪ ﺷﻜـﺴﺖ ﺧـﻮرد‪ ،‬اﻣـﺎ ﻣـﺸﺨﺺ ﺷـﺪ ﻛـﻪ ﻣـﺼﺪق و‬ ‫ﻧﺰدﻳﻜﺎﻧﺶ در اﻳﻦ ﻓﺎﺟﻌﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﻦ ﺑﺎر آﻳﺖاﷲﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﺑـﺮﺧﻼف‬

‫‪240‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪ 30‬ﺗﻴﺮ ﻣﺎه از ﺷﺎه ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﺮد و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺷﺎه ﺑﻪ ﺧﺎرج‬ ‫از ﻛﺸﻮر اﻋﻼم ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﺗﻮﻃﺌﻪي ﻧﻬﻢ اﺳﻔﻨﺪ آﻏﺎزي ﺑﺮاي ﺗﻮﻃﺌﻪاي دﻳﮕﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ در روز ‪ 28‬ﻣﺮداد‬ ‫‪ 1332‬اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ و ﺳﺮﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در ﺟﺮﻳﺎن ﺗﻮﻃﺌﻪي ﻧﻬﻢ اﺳﻔﻨﺪ آﺷﻜﺎر ﺷﺪ‬ ‫ﻛﻪ آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲﻫﺎ از ﻣﺼﺪق ﻗﻄﻊ اﻣﻴﺪ ﻛﺮدهاﻧﺪ و از آن ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ از وي‬ ‫ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺧﻮد رﻫﺒﺮي ﺗﻮﻃﺌﻪﮔﺮان را ﺑﻪ دﺳـﺖ‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺳﻲام ﺗﻴﺮﻣﺎه ‪ 1331‬ﺳﻴﺎﺳﺖ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻫﻤﭽﻨﺎن در راﺳﺘﺎي‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻦ راﻫﻲ ﺑﺮاي ﺗﻮاﻓﻖ ﺑﺎ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻊﮔﻴﺮي آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲﻫـﺎ‬ ‫ﺑﻪ دو دﻟﻴﻞ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ اﻳﻨﻜﻪ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ واﻗﻌﻴـﺖ ﻛـﻪ اﻛﺜﺮﻳـﺖ ﻣـﺮدم‬ ‫اﻳﺮان ﺣﺎﻣﻴﺎن راﺳﺘﻴﻦ ﻣﺼﺪق ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬واﻗﻒ ﺑﻮد‪ .‬دﻟﻴـﻞ دﻳﮕـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ اﮔـﺮ‬ ‫آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲﻫﺎ از ﻣﺼﺪق ﻛﻪ ﻳﻚ ﻧﻴﺮوي ﻣﻠﻲ و ﺑﻲﻃﺮف ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﻤﺎﻳـﺖ ﻧﻤـﻲ‪-‬‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل اﻳﻦ ﻣﻲرﻓﺖ ﻛﻪ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ در اﻳﺮان ﭘﻴﺮوز ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺼﺪق از ﻧﻈﺮ آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧـﺴﺖ از رﺷـﺪ‬ ‫ﻗﺪرت ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖﻫﺎ در اﻳـﺮان ﺟﻠـﻮﮔﻴﺮي ﻛﻨـﺪ‪ .‬ﺑﻌـﺪ از روﻳـﺪادﻫﺎي ‪30‬‬ ‫ﺗﻴﺮﻣﺎه‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺼﺪق ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ اﻧﮕﻠﻴﺲ و ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر ﺳﻴﺎﺳـﺖ‬ ‫آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺳﺨﺘﮕﻴﺮاﻧﻪﺗﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺼﺪق ﺑﺎرﻫﺎ از آﻣﺮﻳﻜـﺎﻳﻲﻫـﺎ ﺗﻘﺎﺿـﺎي ﻛﻤـﻚ‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﺮد و آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻛﻤﻜﻲ را ﻣﻨﻮط ﺑﻪ ﺣـﻞ ﻣـﺸﻜﻞ ﻧﻔـﺖ ﺑـﻪ‬ ‫‪241‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺷﻴﻮهي ﻣﻄﻠﻮب آﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺣﻤﺎﻳﺖ آﻣﺮﻳﻜﺎ از ﻣـﺼﺪق ﺗـﺎ‬ ‫ﺟﺎﻳﻲ اداﻣﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ در ﺗﻀﺎد ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ دوﻟﺖ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﻳﻨﻜﻪ‬ ‫درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺼﺪق ﻋﻤﻮﻣـﺎ ﻣﻨـﺎﻓﻊ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴـﺴﻢ در اﻳـﺮان و ﺣﺘـﻲ‬ ‫ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ او ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﺖ دﻳﮕﺮ دﺷـﻤﻨﻲ‬ ‫آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺗﻮاﻓﻖ وي ﺑﺎ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻌﺪ از ‪ 30‬ﺗﻴﺮﻣﺎه ﺑﺮاي ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻔﺖ‬ ‫ﻣﻴﺎن اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻨـﻴﻦ ﺷـﺪ ﻛـﻪ ﻣـﺼﺪق ﺑـﻪ ﻧﺎﭼـﺎر ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ‬ ‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻮﺿﻊ داد‪.‬‬ ‫اﻳﻨﭽﻨﻴﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ آﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺗﻮﻃﺌﻪي ﻧﻬـﻢ اﺳـﻔﻨﺪ ﻣـﺸﺎرﻛﺖ ﻛـﺮد‪.‬‬ ‫ﺗﻮﻃﺌﻪي ﻧﻬﻢ اﺳﻔﻨﺪ ﺗﻤﺮﻳﻨﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮاي اﺟﺮاي ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻮﻓـﻖﺗـﺮ ﻛﻮدﺗـﺎي‬ ‫‪ 28‬ﻣﺮداد ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻫﺮﭼﻪ ﺟﻨﺒﺶ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻲرﻓﺖ‪ ،‬ﻣﺮدم ﻣﺘﺤﺪﺗﺮ ﻣـﻲﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﻣﻮﺿﻊ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ و ارﺗﺠﺎع ﻋﻠﻴﻪ ﺟﻨﺒﺶ ﻣﺮدم ﺧﺼﻤﺎﻧﻪﺗﺮ ﻣﻲ‪-‬‬ ‫ﺷﺪ و ﻫﺮﭼﻪ ﻧﻴﺮوي ذﺧﻴﺮه داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﻛﺎرزار ﻣﻲآوردﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺮداد ﻣﺎه‬ ‫‪ 1332‬در ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺟﺒﻬﻪي واﺣﺪ ﺿﺪ ﻣﺮدﻣﻲ ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ ﺟﺒﻬـﻪ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﺘﺸﻜﻞ از آﺧﻮﻧﺪﻫﺎي ﻣﺮﺗﺠﻊ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺳﻴﺎﺳـﺖ ﻣـﺼﺪق و ﻫـﻮادار ﺷـﺎه‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ارﺗﺸﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﻓﺮﻣﺎن ﺷﺎه ﺑﻮدﻧﺪ و ﻗﻮﻳﺎً دﺷﻤﻨﻲ را ﺧﻮد را ﺑـﺎ‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق و ﮔﺴﺘﺮش ﺟﻨﺒﺶ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﻧﺸﺎن ﻣﻲدادﻧﺪ‪ .‬ﺟﺒﻬﻪي ﺿﺪ‬ ‫‪242‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻣﺮدﻣﻲ اﻓﺮادي را در ﺧﻮد ﺟﺎي داده ﺑـﻮد ﻛـﻪ در ﻣﻴـﺎن ﻋﻤـﻮم ﺑـﻪ ﺑـﺪﻧﺎﻣﻲ‬ ‫ﺷﻬﺮت داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﺷﻌﺒﺎن ﺑﻲﻣـﺦ و ﻣﻠﻜـﻪ اﻋﺘـﻀﺎدي ﻛـﻪ در‬ ‫ﺗﻈﺎﻫﺮات ﻧﻬﻢ اﺳﻔﻨﺪ ﻧﻴﺰ ﺷﺮﻛﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ دو ‪56‬ﺗﺎﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن داﺷﺖ‪،‬‬ ‫ﭼﻤﺎق ﺑﻪ دﺳﺖ و ﻣﺰدور را دور ﺧـﻮد ﮔـﺮد آورده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‪،‬‬ ‫ﺟﺒﻬﻪي ﻣﺘﺤﺪي از آﻗﺎﻳﺎن آﻳﺖاﷲﻫﺎ‪ ،‬ارﺗـﺸﻴﺎن و ﻗﻤـﻪﻛـﺸﺎن آﺷـﻮﺑﮕﺮ ﺑـﺎ‬ ‫رﻫﺒﺮي و ﻫﺪاﻳﺖ درﺑﺎر ﺷﺎه ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬در ﺧﺎرج از ﻛﺸﻮر ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﭘـﺲ‬ ‫از آﻧﻜﻪ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ آﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣـﺼﺪق ﺗﻐﻴﻴـﺮ ﻣﻮﺿـﻊ داد‪ ،‬آﻣﺮﻳﻜـﺎ و‬ ‫اﻧﮕﻠﻴﺲ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺧﻮد را در درﺟﻪي دوم ﻗـﺮار دادﻧـﺪ و ﺑـﺮاي ﺑﺮاﻧـﺪازي‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ ﻣﺼﺪق ﻣﺘﺤﺪ ﺷﺪﻧﺪ و اﻳﻦ ﺑﺎر رﻫﺒﺮي ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﺼﺪق ﺑﻪﻃـﻮر‬ ‫ﻋﻠﻨﻲ در دﺳﺖ آﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻣﺸﺨﺼﺎً ﺳﺎزﻣﺎن ﺟﺎﺳﻮﺳـﻲ ﺳـﻴﺎ ﺑـﻮد‪ .‬از ﺑﻴـﺮون‬ ‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ آﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻫﻢﭘﻴﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ و از داﺧﻞ ﻧﻴﺰ ﺟﺒﻬﻪي واﺣﺪي‬ ‫ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ راﺑﻂ ﺑﻴﻦ اﻳﻦ دو‪ ،‬ﺳﻔﺎرﺗﺨﺎﻧﻪي آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺳﻴﺎ از ﻫﻤﺎن اﺑﺘﺪا ﺷﺨﺼﻲ ﺑـﻪ ﻧـﺎم "ﻛﺮوﻣﻴـﺖ روزوﻟـﺖ"را ﺑـﻪ ﺗﻬـﺮان‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬وي ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﺮاﻧﺪازي ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه داﺷﺖ‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ 56‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ درﻣﻮرد درﺑﺎر ﺳـﺨﻦ ﻣـﻲﮔـﻮﻳﻴﻢ‪ ،‬ﻗﺒـﻞ از ﻫﺮﭼﻴـﺰي ﻣﻨﻈـﻮر اﺷـﺮف ﭘﻬﻠـﻮي ﺧـﻮاﻫﺮ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺷﺎه و ﻣﻠﻜﻪ ﻣﺎدرش ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ن( ‪ ‬‬

‫‪243‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ و ارﺗﺠﺎع ﺑﺮاي ﺑﺮﻛﻨﺎري ﻣﺼﺪق ﻣﺘﺤﺪ ﺷـﺪﻧﺪ‪ .‬وﻟـﻲ در‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺟﺒﻬﻪي ﻣﺮدﻣﻲ ﻣﺘﺤﺪ و ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ ﻧﺒﻮد‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﻧﻬﻢ اﺳﻔﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺒﻬﻪي ﻣﻠﻲ و ﺣﺰب ﺗﻮده ﺗﺎ ﺣﺪي ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷـﺪه‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺣﺰب ﺗﻮده ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺟﺒﻬﻪي ﻣﻠﻲ را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻧﻴـﺮوي ﻣـﺪاﻓﻊ‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺑﺨﺸﻲ از اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ )اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ آﻣﺮﻳﻜﺎ( ﻣـﻲداﻧـﺴﺖ و اﺧﺘﻼﻓـﺎت‬ ‫ﻣﻴﺎن ﻣﺼﺪق و دوﻟـﺖ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴـﺎ را ﻧﺎﺷـﻲ از اﺧﺘﻼﻓـﺎت دول اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴـﺴﺘﻲ‬ ‫ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣـﻲﻛـﺮد‪ .‬از ﺳـﻮي دﻳﮕـﺮ‪ ،‬ﺑﺮﺧـﻲ از ﻧﺰدﻳﻜـﺎن د‪.‬ﻣـﺼﺪق ﺑـﺮاي‬ ‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ ﺷﺪن د‪.‬ﻣﺼﺪق و ﺣﺰب ﺗﻮده ﺗﻤﺎم ﺳﻌﻲ ﺧﻮد را ﺑﻪﻛﺎر‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬د‪.‬ﻣﺼﺪق را از اﻳﻨﻜﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻗﺪرتﮔﻴـﺮي ﻛﻤﻮﻧﻴـﺴﻢ ﺑـﺎ ﻧﺰدﻳـﻚ‬ ‫ﺷﺪن ﺑﻪ ﺣﺰب ﺗﻮده اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﺮﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻲ‪-‬‬ ‫ﻛﻮﺷﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ آﻣﺮﻳﻜﺎ را از ﻗﺪرتﮔﻴﺮي ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ در اﻳﺮان ﺑﺘﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ وﺟﻮد اﺧﺘﻼﻓﺎت‪،‬ﻋﺪم وﺣﺪت ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻓﻘﺪان اﺗﺤﺎد ﻋﻤﻠـﻲ‬ ‫ﺑﻴﻦ ﺟﺒﻬﻪي ﻣﻠﻲ و ﺣﺰب ﺗﻮده ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺸﻬﻮد ﺑﻮد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪي اﻳﻦ اﺧﺘﻼﻓﺎت‪،‬‬ ‫اﻛﺜﺮ ﻃﺒﻘﺎت و اﻗﺸﺎر ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻛﻪ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن ﻛﺎﻣﻞ ﻫﻴﭻ ﻛﺪام از ﻃـﺮفﻫـﺎي‬ ‫ﺣﺰب ﺗﻮده و ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ در ﺻﻮرت وﺣﺪت اﻳﻦ دو ﻧﻴﺮو ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻣﻲﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬دﭼﺎر ﺳﺮدرﮔﻤﻲ ﺷﺪﻧﺪ و ﻧﻤﻲداﻧـﺴﺘﻨﺪ ﻛـﺪام ﻳـﻚ از اﻳـﻦ دو‬ ‫ﮔﺰﻳﻨﻪ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬از ﻳﻚ ﻃﺮف‪ ،‬ﺟﺒﻬـﻪي ﺿـﺪﻣﺮدﻣﻲ‬ ‫‪244‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﺤﺪ و از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺟﺒﻬﻪي ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ ﻧﺒﻮد‪.‬‬ ‫ﺧﻮد اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﺿﻌﻒ ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﻲ در آن دوران ﺑﻮد‪ .‬در‬ ‫ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﺳﺎل ‪ 1332‬ﺗﻌﺠﻴﻞ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ و ارﺗﺠﺎع ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺸﻬﻮد ﺑـﻮد‬ ‫ﺗﺎ در اوﻟﻴﻦ ﻓﺮﺻﺖ دوﻟﺖ ﻣـﺼﺪق را ﺑﺮاﻧﺪازﻧـﺪ و دوﻟﺘـﻲ ﺿـﺪ ﻣﺮدﻣـﻲ و‬ ‫واﺑﺴﺘﻪ را ﺑﻨﺎ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬د‪ .‬ﻣﺼﺪق ﺑﺮاي ﺗﻀﻌﻴﻒ ﻧﻔﻮذ ﺷﺎه ﮔﺎمﻫـﺎﻳﻲ ﺑﺮداﺷـﺖ‪.‬‬ ‫اﺑﺘﺪا در ﺧﺮداد ﻣﺎه ‪ 1332‬اﻣﻼك ﺧﺎﻧﺪان ﭘﻬﻠﻮي را ﻛـﻪ زﻣـﺎﻧﻲ آﻧﻬـﺎ را ﺑـﺎ‬ ‫ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ زور از ﻣﺮدم ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﭘﺲ ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺷـﺎه ﻧﻴـﺰ‬ ‫درآﻣﺪش را ﺻﺮف آﻣﺎدهﺳﺎزي ﻛﻮدﺗﺎ و آﺳﻴﺐ رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣـﺼﺪق‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺿﺪﻣﺮدﻣﻲ درآﻣﺪ ﺑﺴﻴﺎري را از ﻛﻒ دادﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﻣﺎﻧﻊ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﭘﻴﺸﺒﺮد ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي ﻣـﺼﺪق وﺟـﻮد داﺷـﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻪ ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﺗﻮﻃﺌﻪﮔﺮي آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ‬ ‫ﺧﻮد را در ﺧﻄﺮ ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ ﻛﻪ در ﻣﺠﻠﺲ ﻓﻘﻂ ﻣﻲﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﺧﻮد‬ ‫را از ﺣﺒﺲ و ﺑﺎزداﺷﺖ دور ﻧﮕﻪ ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ازﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬ﺳﺮﻟﺸﻜﺮ زاﻫﺪي‪ ،‬دﻛﺘﺮ‬ ‫ﺑﻘﺎﺋﻲ‪.....‬اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ و ارﺗﺠﺎع در ﺗﻼش ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن داﺷﺖ‬ ‫دوﻟﺖ را ﺑﻪ ﻃﺮزي ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻣﻨﺤﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻄﻲ را ﺑﻮﺟﻮد‬ ‫آورﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻪ آن راي اﻋﺘﻤﺎد ﻧﺪﻫﺪ‪.‬‬

‫‪245‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺒﻨﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ در اواﻳﻞ ﻣﺮدادﻣﺎه ﻣﺼﺪق ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳـﺪ‬ ‫ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻨﺤﻞ ﺷﻮد و ﺑﺮاي اﻳﻦ اﻣﺮ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ ﺑﺮﮔﺰاري رﻓﺮاﻧـﺪوم ﮔﺮﻓـﺖ‪.‬‬ ‫روز ﭘﻨﺠﻢ ﻣﺮدادﻣﺎه ﻣﺼﺪق ﻃﻲ ﻳﻚ ﭘﻴﺎم رادﻳـﻮﻳﻲ ﮔﻔـﺖ‪ ":‬ﺑـﺎ وﺿـﻌﻴﺖ‬ ‫ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻣﺠﻠﺲ ﻫﻔﺪﻫﻢ ﻫﻴﭻ اﻣﻴﺪي ﺑﻪ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬دوﻟﺖ‬ ‫ﻧﺎﭼﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺷﻤﺎ ﻣﻠﺖ ﻣﻴﻬﻦﭘﺮﺳﺖ ﺑﺨﻮاﻫـﺪ ﻛـﻪ ﻧﻈـﺮ ﺧﻮدﺗـﺎن را‬ ‫درﺑﺎره ﻣﺎﻧﺪﮔﺎري ﻳﺎ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ اﻋﻼم دارﻳﺪ"‪.‬‬ ‫روز دوازدﻫﻢ ﻣﺮدادﻣﺎه در ﺗﻬﺮان و ﻫﻔﺖ روز ﺑﻌﺪ ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻮزدﻫﻢ ﻣﺮدادﻣـﺎه‬ ‫در ﺷﻬﺮﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻫﻤﻪﭘﺮﺳﻲ ﺑﻪ اﺟﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪ 161 .‬ﻫﺰار ﻧﻔﺮ در‬ ‫ﺗﻬﺮان و ‪ 1740‬ﻫﺰار ﻧﻔﺮ در ﺷﻬﺮﺳﺘﺎنﻫﺎ ﺑﻪ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ رأي دادﻧﺪ‪ .‬آراي‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻒ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﻛﻤﺘﺮ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﺷﻤﺎر آراﻳﻲ ﻛﻪ از ﭘﻴـﺸﻨﻬﺎد )اﻧﺤـﻼل‬ ‫ﻣﺠﻠﺲ( اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻛﺮدﻧﺪ در ﺣﺪ اﻧﺘﻈﺎر ﻧﺒﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﺷﻤﺎري از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛـﻪ از‬ ‫ﺟﺒﻬﻪي ﻣﻠﻲ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ رﻓﺮاﻧﺪوم ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻏﻴﺮاز ﺑﺨﺶﻫﺎﻳﻲ از ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي دوﻟﺘﻲ و ﺑﺨﺼﻮص ارﺗﺶ‪ ،‬ﺷﻤﺎر زﻳﺎدي‬ ‫از اﺷﺨﺎص و ﻧﻴﺮوﻫﺎي واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ارﺗﺠﺎع‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن آﻗﺎﻳﺎن آﻳﺖاﷲﻫﺎ ﻣﺨﺎﻟﻒ‬ ‫اﻳﻦ ﻫﻤـﻪﭘﺮﺳـﻲ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬وﻟـﻲ ﺳـﻮاي ﻫﻤـﻪي اﻳﻨﻬـﺎ‪ ،‬رﻓﺮاﻧـﺪوم در ﺟﻬـﺖ‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي ﻣﻠﻲ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪246‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪3‬ـ رﺷﺪ و ﮔﺴﺘﺮش ﻣﺒﺎرزات ﺣﺰب‬ ‫در اواﻳﻞ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ 1331‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻣﺠﻠﺲ ﻫﻔﺪﻫﻢ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري‬ ‫از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن اﻳﻦ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪﮔﺎن واﻗﻌـﻲ ﻣـﺮدم ﻧﺒﻮدﻧـﺪ و ﺑـﺎ اﻋﻤـﺎل‬ ‫ﻧﻔﻮذﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ارﺗﺶ‪ ،‬رﺟﺎل ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻨﺼﺐ و ﻗﺪرت و ﻣﺎﻟﻜﺎن ﺑـﺰرگ‪،‬‬ ‫اﺷﺮاف و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي دوﻟﺘﻲ ﻧﻔﻮذ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﻫﻔﺪﻫـﻢ‬ ‫راه ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ي ﺑﺎرز دﺧﺎﻟﺖﻫﺎي ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻲ درﺑﺎر و ارﺗﺶ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻣﻬﺎﺑﺎد ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﺷﺮوع رأيﮔﻴﺮي در ﻣﻬﺎﺑﺎد ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﺧﻮد را ﻧﺎﻣﺰد ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻬﻤﺘـﺮﻳﻦ آﻧﻬـﺎ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ ﻛﻴﻮانﭘﻮر ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﻮد را ﻛﺎﻧﺪﻳﺪاي ﺟﺒﻬﻪي ﻣﻠﻲ ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪ‪ 57.‬ﻧﻔﺮ دوم‬ ‫ﺣﺴﻦ اﻣﺎﻣﻲ‪ ،‬اﻣﺎم ﺟﻤﻌﻪي ﺗﻬﺮان ﺑﻮد ﻛﻪ از ﺟﺎﻧﺐ درﺑﺎر ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣـﻲﺷـﺪ و‬ ‫ﻧﻔﺮ ﺳﻮم ﺻﺎرماﻟﺪﻳﻦ ﺻﺎدقوزﻳﺮي ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر رﺳﻤﻲ اﻣﺎ ﺑـﻪ ﻧـﻮﻋﻲ‪،‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ 57‬ﻣﺤﻤﺪ ﻛﻴﻮانﭘﻮر ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺎم داد و ﺑﻌﺪ از ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد در ﭘﺎرﻳﺲ درﺟﻪي دﻛﺘﺮي ﻛﺴﺐ‬ ‫ﻛﺮد و ﺑﻪ دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻜﺮي ﻣﻌﺮوف ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﭘﻴﺮوزي اﻧﻘﻼب ﻣﻠﻴﺖﻫﺎي اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﺎزﮔﺸﺖ و‬ ‫ﺳﻔﻴﺮ اﻳﺮان در ﻣﺴﻜﻮ ﺑﻮد‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﺧﻮد را ﺣﺎﻣﻲ ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﻣﻲداﻧﺴﺖ‪ ،‬وﻟﻲ در ﺧﻼل ﺟﻨـﮓ ﺳـﻪ‬ ‫ﻣﺎﻫﻪ‪ )،‬ﻣﺮداد ـ ﻣﻬﺮ ‪ (1358‬ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﺟﻮاﻧﻤﺮداﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﻠﺖ ﺧﻮد دﺷﻤﻨﻲ ورزﻳﺪ و ﻣﻮﺿﻊﮔﻴﺮي ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻌﺪ از‬ ‫ﻣﺪﺗﻲ از ﻣﺴﻜﻮ ﺑﻪ ﺗﻬﺮان ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪ و ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ﺟﺎﺳﻮﺳﻲ ﺷﺪ و زﻧﺪاﻧﻲ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪247‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻛﺎﻧﺪﻳﺪاي ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻮد‪ 58.‬ﺑﺎ ﻫﻤﻪي ﻓﺸﺎري ﻛﻪ ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ‬ ‫ﺑﺮ ﺻﺎدق وزﻳﺮي و ﺣﺎﻣﻴﺎﻧﺶ وارد آورد‪ ،‬در آن اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت و در ﺷﻬﺮ ﻣﻬﺎﺑـﺎد‬ ‫از ﻣﺠﻤﻮع ‪ 1850‬رأي ‪ 1535‬رأي‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ‪87‬درﺻﺪ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺻﺎدق وزﻳﺮي‬ ‫رأي دادﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺻﺎدق وزﻳﺮي اﻫﻞ ﻣﻬﺎﺑﺎد ﻧﺒﻮد و ﺣﺰب دﻣﻜـﺮات ﻫـﻢ ﺳـﺎزﻣﺎﻧﻲ‬ ‫ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎﻳﺶ را ﻣﺨﻔﻴﺎﻧﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲداد‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺮدم از ﭘﻴﺸﻴﻨﻪي‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺗﺮﻗﻲﺧﻮاﻫﻲ و ﻣﻴﻬﻦدوﺳﺘﻲ ﺻﺎدق وزﻳﺮي آﮔﺎه ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﻢ اﻳﻨﻜـﻪ‬ ‫ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ وي ﻛﺎﻧﺪﻳﺪاي ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﺎم از‬ ‫وي ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻛﺎﻣﻞ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺣﺴﻦ اﻣﺎﻣﻲ در ﺣﻮزهي ﺷﻬﺮ ﻣﻬﺎﺑﺎد ﺑﻴﺶ از ‪ 20‬ﺗـﺎ ‪ 30‬رأي‬ ‫ﻛﺴﺐ ﻧﻜﺮده ﺑﻮد‪ 59،‬ﺑﺎ ﺑﺮﮔﺰاري اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻣﻬﺎﺑﺎد اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ آﺷﻜﺎر ﺷﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺮدم ﻫﻤﭽﻮن دوران ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺣﺎﻣﻲ ﺣـﺰب دﻣﻜـﺮات ﻫـﺴﺘﻨﺪ و‬ ‫اﻃﻤﻴﻨﺎن و اﻋﺘﻤﺎد ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﺰب ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ رﻧـﮓ ﻧﺒﺎﺧﺘـﻪ ﺑﻠﻜـﻪ اﻓـﺰاﻳﺶ‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ 58‬در آن دوران ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ آﺷﻜﺎر ﻧﺪاﺷﺖ و ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻧـﺎﻣﺰد رﺳـﻤﻲ ﺧـﻮد را داﺷـﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬‬ ‫‪ 59‬ﺻﺎرماﻟـﺪﻳﻦ ﺻـﺎدق وزﻳـﺮي‪ :‬ﮔﻮﺷـﻪ اي از ﺧـﺎﻃﺮات ﮔﺬﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﻧـﺴﺨﻪي ﺧﻄـﻲ ‪ 1364‬ص اﻳـﻦ‬ ‫ﻳﺎدداﺷﺘﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬‬

‫‪248‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻳﺎﻓﺘﻪ و اﮔﺮ ﻣﺮدم ﻣﺘﺤﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻣﺒﺎرزه ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻗـﺎدر ﺧﻮاﻫﻨـﺪ ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﺑـﺮ‬ ‫ﻓﺸﺎرﻫﺎ و ﺗﺮﻓﻨﺪﻫﺎي ارﺗﺶ و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي دوﻟﺘﻲ ﻏﻠﺒﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ دﺳﺘﺎورد ﻋﻈﻴﻢ در اﻳﻦ دوران ﺗﺠﺮﺑﻪي ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﺮاي ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﺑـﻮد و‬ ‫ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﻧﻴﺮوي اﻧﻘﻼﺑﻲ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي در ﺑﻄﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪي ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﻃـﻮر‬ ‫ﻛﻠﻲ و ﺑﺨﺼﻮص ﻣﻬﺎﺑﺎد ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ آﻧﭽﻨﺎن ﻛﻪ د‪.‬ﻣﺼﺪق در دﻓﺎﻋﻴـﺎﺗﺶ‬ ‫ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺎه و ارﺗﺶ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺣﺎﺿـﺮ ﻧﺒﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺣـﻀﻮر‬ ‫ﺻﺎدق وزﻳﺮي در ﻣﺠﻠﺲ را ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ارﺗﺶ ﺑـﺎ ﺗﻮﺳـﻞ ﺑـﻪ زور و‬ ‫ﺗﻮﻃﺌــﻪ در ﻧــﻮاﺣﻲ ﻋــﺸﻴﺮهاي ﺣﻮﻣــﻪي ﻣﻬﺎﺑــﺎد‪ ،‬ﻧــﺎم ﺣــﺴﻦ اﻣــﺎﻣﻲ را از‬ ‫ﺻﻨﺪوقﻫﺎي رأي ﺑﻴﺮون آورد و در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ وي ﻧـﻪ در ﻣﻬﺎﺑـﺎد زﻧـﺪﮔﻲ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮد و ﻧﻪ ﻣﺮدم او را ﻣﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪهي ﻣﻬﺎﺑـﺎد ﻣﻨـﺼﻮب‬ ‫ﮔﺸﺖ‪.‬‬ ‫در ﻣﺠﻠﺲ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ د‪ .‬ﻛﺮﻳﻢ ﺳﻨﺠﺎﺑﻲ‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﻛﻤﻴـﺴﻴﻮن ﺷـﻜﺎﻳﺎت‪ ،‬از‬ ‫اﻋﻀﺎي رﻫﺒﺮي ﺟﺒﻬﻪ ي ﻣﻠﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﺻﺎدق وزﻳﺮي‪ ،‬ﻣﻨﺘﺨﺐ ﻣـﺮدم‬ ‫ﻣﻬﺎﺑﺎد و ﻧﻤﺎﻳﻨﺪهي آﻧﺎن رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻧﺸﺪ و اﻋﺘﺒﺎرﻧﺎﻣـﻪي اﻣـﺎﻣﻲ ﺑـﺎ ﻣﻮاﻓﻘـﺖ‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺟﺒﻬﻪي ﻣﻠﻲ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ رﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫در ﻣﻬﺮ ﻣﺎه ‪ 1331‬ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﻴﺴﺖ درﺻﺪ از ﺟﺎﻧـﺐ دوﻟـﺖ ﻣـﺼﺪق‬ ‫وﺿﻊ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن درﺑﺎرهي ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺑﻴﻦ رﻋﺎﻳﺎ و ﻣﺎﻟﻜﻴﻦ ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫‪249‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﺮ ﻃﺒﻖ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺑﺮداﺷﺖ ﺷـﺪه ﺑـﻴﻦ ﻛـﺸﺎورز و‬ ‫ﻣﺎﻟﻚ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻴﺴﺖ درﺻﺪ از ﺳﻬﻢ ﻣﺎﻟﻚ از او ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷـﻮد‬ ‫ﻛﻪ ده درﺻﺪ آن ﺑﻪ ﻛﺸﺎورزان ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪه ﺷـﻮد و ده درﺻـﺪ دﻳﮕـﺮ ﺑـﺮاي‬ ‫ﻋﻤﺮان و آﺑﺎداﻧﻲ روﺳﺘﺎﻫﺎ در اﺧﺘﻴﺎر ﺷﻮراي آﺑﺎداﻧﻲ روﺳﺘﺎﻫﺎ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ اﻧﻘﻼﺑﻲ ﻧﺒﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ رواﺑﻂ‬ ‫ﻣﻴﺎن رﻋﻴﺖ و ﻣﺎﻟﻚ در آن زﻣﺎن‪ ،‬ﮔﺎﻣﻲ رو ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرﻓﺖ‪ ،‬ﭼـﺮا‬ ‫ﻛﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ وﻗﺖ‪ ،‬ﻛـﺸﺎورزان را ﺑـﺮاي درﻳﺎﻓـﺖ‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺧﻮد ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ در زﻣـﺴﺘﺎن ‪1331‬اﺟـﺮاي اﻳـﻦ‬ ‫ﻗﺎﻧﻮن در ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺳﺒﺐ ﻗﻴﺎم ﮔﺴﺘﺮده و وﺳﻴﻊ ﻛﺸﺎورزان ﺣﻮﻣﻪي ﺑﻮﻛـﺎن‬ ‫و ﻣﻬﺎﺑﺎد ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪي ﻣﻜﺮﻳﺎن ﺷﺪ‪ .‬ﻛﺸﺎورزان در ﻧﻮاﺣﻲ ﺑﻮﻛﺎن‪ ،‬ﺷـﺎﻣﺎت‪،‬‬ ‫ﭼﻮﻣﻲ ﻣﺠﻴﺪﺧﺎن‪ ،‬ﺷﺎروﻳﺮان و ﺳﻨﺪوس ﻛﻤﻴﺘﻪﻫﺎﻳﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ داده و ﺧﻮاﻫـﺎن‬ ‫اﺟﺮاﻳﻲ ﺷﺪن ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻴﺴﺖدرﺻﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ادارات دوﻟﺘﻲ اﻳﺴﺘﺎدﮔﻲ ﻛﻨﻨﺪ و اﺟﺎزه ﻧﺪﻫﻨـﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺖ ﺻﺎﺣﺒﺎن اﻣﻼك در ادارات ﺑﺮ ﻛﺮﺳﻲ ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ‪ ،‬در ﺑﻴﻦ ﺧﻮد ﭘﻮل‬ ‫ﺟﻤﻊ ﻛﺮده و ﻛﻤﻴﺘﻪﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺟﺮﻳﺎن اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد را ﺑـﻪ‬ ‫ﺷﻬﺮﻫﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬دو ﻧﻮع ﺳﻴﺎﺳﺖ در آن دوران از ﺳﻮي ﻗـﺪرت ﺣـﺎﻛﻢ در‬ ‫اﻳﺮان و ﺑﻪ وﻳﮋه در ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻋﻤﺎل ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬از ﺳﻮﻳﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖ دوﻟﺖ ﻣﺼﺪق‬ ‫‪250‬‬ ‫‪ ‬‬

‫و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي ارﺗﺶ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺗﺤـﺖ ﻫـﺪاﻳﺖ و ﻓﺮﻣـﺎن‬ ‫ﺷﺎه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫اﮔﺮﭼﻪ دوﻟﺖ ﻣﺼﺪق ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻴﺴﺖ درﺻﺪ را ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻛـﺮد‪ ،‬اﻣـﺎ ﻗـﺪرت‬ ‫اﺟﺮاي اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن را در دﺳﺖ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬در واﻗﻊ اﻣﻜﺎﻧﺎت اﺟﺮاي اﻳﻦ ﻗـﺎﻧﻮن‬ ‫ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺧﻮد ارﺗﺶ در ﺳﺮاﺳـﺮ ﻛـﺸﻮر ﻗـﺪرت‬ ‫داﺷﺖ و ﻣﺸﺨﺼﺎً در ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻛﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻣﻴﻠﻴﺘﺎرﻳﺰه ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ در ﺗﻤﺎم اﻣﻮر ﻣﻤﻠﻜﺖ دﺧﺎﻟﺖ داﺷﺖ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻴﺮوﻫﺎي دوﻟﺘﻲ را ﻧﻴﺰ‬ ‫ارﺗﺸﻴﺎن ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدادﻧﺪ‪ .‬ﻛﺸﺎورزان ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺠﺎﻋﺎﻧﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺎﻟﻜﺎن ﺑﻮﻛﺎن و‬ ‫اﻃﺮاف ﻣﻬﺎﺑﺎد ﺑﻪ ﭘﺎﺧﺎﺳﺘﻨﺪ‪ .‬در آن ﻣﻘﻄﻊ اﻋﻀﺎي ﺣﺰب دﻣﻜﺮات‪ ،‬ﻫﻢ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻫﻢ راﻫﻨﻤﺎﻳﻲﻫﺎي ﻻزم را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻲدادﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﻨﺒﺶ ﻛﺸﺎورزان ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺴﺘﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑـﺮ ﺷـﻬﺮ ﺑﻮﻛـﺎن ﻫـﻢ‬ ‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﻮﻛﺎن در آن ﻣﻘﻄﻊ ﻳﻚ ﺷﻬﺮ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ‬ ‫اﻏﻠﺐ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬زﻣﻴﻦﻫﺎ و ﻣﻐـﺎزهﻫـﺎي ﺑﻮﻛـﺎن از اﻣـﻼك ﺷﺨـﺼﻲ ﺣـﺎﺟﻲ‬ ‫اﻳﻠﺨﺎﻧﻲ و ﺑﺨﺼﻮص ﻗﺎﺳﻢ اﻳﻠﺨﺎﻧﻲزاده ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺎ ﻣﺮدم اﻳـﻦ ﺷـﻬﺮ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ رﻋﻴﺖ ﺧﻮد رﻓﺘﺎر ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺟﻨﺒﺶ ﺑﺎ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪي واﺣﺪﻫﺎي ارﺗـﺶ و‬ ‫ﺑﺨﺸﻲ از ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي دوﻟﺘﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻜﻴﻦ و رؤﺳﺎي ﻋﺸﺎﻳﺮ روﺑﺮو ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ﭘﺲ از ﺳﻘﻮط ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺸﻜﻴﻼت و ﺳﺎزﻣﺎنﻫـﺎي ﺣـﺰب‬ ‫‪251‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﻪﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺎزﺳﺎزي ﻧﺸﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻋﻀﺎي ﺣﺰب دﻣﻜﺮات از دو ﻃﺮﻳﻖ ﺑـﻪ‬ ‫ﻛﺸﺎورزان ﻳﺎري ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪:‬‬ ‫از ﻳﻚ ﺳﻮ ﺑﺎ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻮد‪ ،‬آﻧﻬﺎ را راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺣﻘﻮق ﺧﻮد را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و از ﺳـﻮي دﻳﮕـﺮ‪ ،‬آﻧﻬـﺎ را‬ ‫ﻣﻄﻠﻊ ﻣﻲﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﺟﺮاي ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﻣﺎﻟﻜﺎن را وادار ﺑﻪ ﻋﻘﺐﻧﺸﻴﻨﻲ ﺧﻮاﻫـﺪ‬ ‫ﻛﺮد و ﺗﺪاوم ﻣﺒﺎرزه در آﻳﻨﺪه را ﻣﻴﺴﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦﻃـﻮر اﻋـﻀﺎي‬ ‫ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﺳﻌﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻗﻴﺎم و ﻣﺒﺎرزات ﻛﺸﺎورزان را در ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت‬ ‫ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ ﻛﻪ از آزادي ﻧﺴﺒﻲاي ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺗـﺄﺛﻴﺮاﺗﻲ‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫در واﻗﻊ‪ ،‬اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻧﻴﺰ ﺷﺪ و اﻗﺪاﻣﺎت ﺑﺴﻴﺎر ارزﺷـﻤﻨﺪي اﻧﺠـﺎم ﮔﺮﻓـﺖ‪.‬‬ ‫وﻟﻲ رؤﺳﺎي ﻋﺸﺎﻳﺮ ﺑﺎ ﻛﻤﻚ ارﺗﺶ و ژاﻧﺪارﻣﺮي ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ اﻳﻦ ﻗﻴﺎم را ﻛـﻪ‬ ‫ﺗﺎ اواﻳﻞ ﺑﻬﺎر ﺳﺎل ‪ 1332‬اداﻣﻪ داﺷﺖ‪ ،‬ﺳﺮﻛﻮب ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺳﺮان ﻋﺸﺎﻳﺮ ﺗﻮﺳﻂ‬ ‫ارﺗﺶ ﻣﺴﻠﺢ ﺷﺪﻧﺪ و اﻳﻦ ﺳﻼحﻫﺎ ﻋﻠﻴﻪ ﻛﺸﺎورزان ﺑـﻪ ﻛـﺎر ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺷـﺪ و‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري از آﻧﻬﺎ ﻛﺸﺘﻪ و ﺑﻲﺧﺎﻧﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ و ﻛﺸﺎورزان ﺑـﻪ ﻧﺎﭼـﺎر آﻧﺠـﺎ را‬ ‫ﺗﺮك ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﮔﺮﭼﻪ اﻳﻦ ﻗﻴﺎم ﺳﺮﻛﻮب ﺷﺪ اﻣﺎ ﺑـﻪ ﺳـﺒﺐ اﻧﻌﻜـﺎس آن در ﭘﺎﻳﺘﺨـﺖ و‬ ‫ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر ﻛﻤﻚﻫﺎي ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﺑﻪ ﻛﺸﺎورزان‪ ،‬دوﻟﺖ ﺑﻌﺪ از ﻣـﺪﺗﻲ از‬ ‫‪252‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﭘﻴﺸﺮوي ﻣﺎﻟﻜﺎن ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛﺮد و ﻣﺎﻧﻊ ﻗﺘﻞ و ﻛﺸﺘﺎر ﻛـﺸﺎورزان ﺷـﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ‬ ‫ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺎﻟﻜﻴﻦ ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻛﺸﺘﺎر و آواره ﻧﻤﻮدن ﻣـﺮدم‬ ‫ﻣﺘﻬﻢ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ارﺗﺶ ﻧﻔﻮذ ﺑﺴﻴﺎري داﺷﺖ و در رأس آن ﺳﺮﺗﻴﭗ ﻣﻈﻔـﺮي‬ ‫ﻛﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهي وﻗﺖ ﺗﻴﭗ ﻣﻬﺎﺑﺎد ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻓﺴﺮي رﺷﻮهﮔﻴـﺮ ﻣﻌـﺮوف‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ اﻫﺪاي رﺷـﻮه از ﺟﺎﻧـﺐ ﻣـﺎﻟﻜﻴﻦ و ﺣﻤﺎﻳـﺖﻫـﺎي وي‪ ،‬ﻣـﺎﻟﻜﻴﻦ در‬ ‫دادﮔﺎهﻫﺎي ﻛﺸﻮر ﺗﺒﺮﺋﻪ و آزاد ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﺮﻳﺎن اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻣﻬﺎﺑﺎد و ﻗﻴﺎم ﻛﺸﺎورزان ﺑﻪ ﺧـﻮﺑﻲ ﺑـﻪ ﺗﻤـﺎم ﻧﻴﺮوﻫـﺎي‬ ‫دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ اﻳﺮان ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﻧﻴﺮوي اﻧﻘﻼﺑﻲ ﺑـﺴﻴﺎر ﻗﺪرﺗﻤﻨـﺪي در درون‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪي ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ و ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﮕﺎه اﻧﻘﻼﺑﻲ ﺑـﺮاي‬ ‫ﺳﺮاﺳﺮ اﻳﺮان ﺗﺒـﺪﻳﻞ ﺷـﻮد‪ .‬اﻣـﺎ ﻗﺒـﻞ از ﻫﻤـﻪ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎﺑـﺎت ﻣﻬﺎﺑـﺎد و ﻗﻴـﺎم‬ ‫ﻛﺸﺎورزان‪ ،‬ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳـﺘﺎن را ﻫـﺸﻴﺎر ﺳـﺎﺧﺖ‪ .‬اﻛﻨـﻮن دﻳﮕـﺮ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري ﺿﺮوري ﺑﻮد ﻛﻪ ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻫـﺮ ﭼـﻪ زودﺗـﺮ از اﻳـﻦ ﺷـﺮاﻳﻂ‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮده و ﺗﺸﻜﻴﻼت ﺧﻮد را ﺳﺎزﻣﺎندﻫﻲ ﻛﻨـﺪ‪ .‬ﺑﻌـﺪ از ﻧﻬـﻢ اﺳـﻔﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﻲ در ﺳﺮاﺳﺮ اﻳـﺮان و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ در ﻛﺮدﺳـﺘﺎن ﮔـﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓـﺖ‪.‬‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺣﺰب دﻣﻜﺮات از ﺑﻬﺎر ‪ 1332‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻲ ﻧﻴﻤﻪآﺷﻜﺎر ﺗﺒﺪﻳﻞ‬ ‫ﺷﺪ و ﻫﺴﺘﻪﻫﺎ و ارﮔﺎنﻫﺎي ﺣﺰب در ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻣﻬﺎﺑﺎد و ﺳﻨﻨﺪج ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪253‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﻌﺪ از ﻫﻔﺖ ﺳﺎل ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر در ﺳﺎل ‪ 1332‬ﺑﻴﺎﻧﻴﻪاي رﺳﻤﻲ از ﺳﻮي‬ ‫ﺣﺰب دﻣﻜﺮات و ﺑﻪ زﺑﺎن ﻛﺮدي ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﻔﻮذ ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻓﺮاﺗـﺮ از‬ ‫ﺷﻬﺮﻫﺎ رﻓﺘﻪ و ﺗـﺸﻜﻴﻼت آن ﺑـﻪ ﺗـﺪرﻳﺞ در روﺳـﺘﺎﻫﺎي ﻛﺮدﺳـﺘﺎن ﺷـﻜﻞ‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫در آن زﻣﺎن ﺣﺰب ﺗﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﻫـﻢ‬ ‫ﺑﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻛﺎدرﻫﺎي ﺧﻮد‪ ،‬و ﻫﻢ از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻛﻪ اﻣﻜـﺎن ﭼـﺎپ ﺗﻌـﺪادي‬ ‫ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ و ﻧﻮﺷﺘﻪ در ﺷﻬﺮ ﺗﺒﺮﻳﺰ را ﺑﺮاي ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬

‫‪60‬‬

‫وﻟﻲ ﺑﺎ وﺟﻮد آﻧﻜﻪ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻣﺎﻟﻲ ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﺴﻴﺎر زﻳـﺎد ﺑـﻮد‪ ،‬از ﻟﺤـﺎظ‬ ‫ﻣﺎﻟﻲ ﺗﺎ ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻧﻨﻤﻮد‪.‬‬ ‫در ﺧﺮداد ‪ 1332‬ﺟﻨﺒﺶ دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ در ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑـﻪ ﺳـﺮﻋﺖ در ﺣـﺎل‬ ‫رﺷﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر آﻣﺎده ﺳﺎزي ﺑﺮاي ﻓﺴﺘﻴﻮال ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺟﻮاﻧﺎن ﻛﻪ ﻗﺮار ﺑـﻮد‬ ‫در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﻫﻤﺎن ﺳﺎل در ﺷﻬﺮ ﺑﺨﺎرﺳﺖ ﺑﺮﮔﺰار ﺷﻮد‪ ،‬در ‪ 15‬ﺧﺮداد ﺗﺠﻤـﻊ‬ ‫ﮔﺴﺘﺮدهاي از ﺟﻮاﻧﺎن در ﺧﺎرج از ﺷﻬﺮ ﻣﻬﺎﺑﺎد در ﺑﺎغ ﻣﻴﻜﺎﺋﻴﻞ ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ 60‬در زﻣﺴﺘﺎن ﺳﺎل ‪ 1331‬و ﺑﻬﺎر ‪ ،1332‬رﻫﺒﺮي ﺣﺰب ﺗﻮده ﭼﻬﺎر ﺗﻦ از ﻛﺎدرﻫﺎي درﺟﻪ دو ﺧـﻮد را‬ ‫ﺑﺮاي ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ و ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﺑﻪ ﻣﻬﺎﺑﺎد ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛـﻪ دو ﺗـﻦ ازآﻧﻬـﺎ ﻛـﺮد ﺑﻮدﻧـﺪ‪.‬‬ ‫اﮔﺮﭼﻪ آن ﻛﺎدرﻫﺎ ﭼﻨﺪﻣﺎه ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪﻧﺪ وﻟﻲ اﺻﻮﻟﻲ ﺗﺸﻜﻴﻼﺗﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻛﺮدﻧـﺪ‬ ‫ﻛﻪ در ﭘﻴﺸﺒﺮد اﻣﻮر ﺣﺰﺑﻲ ﺑﺴﻴﺎرﻣﻔﻴﺪ واﻗﻊ ﺷﺪﻧﺪ‪).‬ن(‬

‫‪254‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺳﺮﺗﻴﭗ ﻣﻈﻔﺮي ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺗﻴﭗ ﻣﻬﺎﺑﺎد‪ ،‬ارﺗﺶ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ اﻳﻦ ﻧﺸﺴﺖ‬ ‫ﻫﺠﻮم ﺑﺮد و ﺟﻮاﻧﻲ ﺑﻪ اﺳﻢ ﺣﺴﻦ رﻣﻀﺎﻧﻲ ﺷﻬﻴﺪ ﺷﺪ و ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ دﻳﮕﺮ زﺧﻤﻲ‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺟﻮاﻧﺎن ﭘﻴﻜﺮ ﺣﺴﻦ رﻣﻀﺎﻧﻲ را ﺑﻠﻨﺪ ﻛﺮده و ﺑـﺎ ﺗﻈـﺎﻫﺮات ﮔـﺴﺘﺮده‬ ‫وارد ﺷﻬﺮ ﻣﻬﺎﺑﺎد ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﻋﺘﺮاض ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻌـﺪ از ﺳـﺎل ‪1325‬‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺷﻬﺮ ﻣﻬﺎﺑـﺎد روي ﻣـﻲداد‪ .‬ﺣﻘﻴﻘﺘـﺎً اﻳـﻦ ﺣﺮﻛـﺖ ﺗﻮﺳـﻂ ﻣـﺮدم‬ ‫ﭘﺸﺘﻴﺎﻧﻲ و ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ارﺗـﺶ و ﺳـﺎزﻣﺎنﻫـﺎي دوﻟﺘـﻲ ﺑـﻪ‬ ‫وﺣﺸﺖ اﻓﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑـﻪ ‪ 70‬ﻧﻔـﺮ دﺳـﺘﮕﻴﺮ و زﻧـﺪاﻧﻲ‬ ‫ﺷــﺪﻧﺪ‪ .‬وﻟــﻲ در آن زﻣــﺎن ﺣــﺰب دﻣﻜــﺮات ﻧﻔــﻮذ ﺧــﻮد را ﺑــﺴﻂ داده و‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻼﺗﺶ را اﺣﻴﺎء ﻧﻤﻮده ﺑﻮد و ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺳﺎﻛﻨﻴﻦ ﻣﻬﺎﺑﺎد و اﻃﺮاف را ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫اﻳﻦ اﻗﺪام ﺑﺴﻴﺞ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺗﻬﺮان ﻧﻴﺰ ﺗﻮاﻧﺴﺖ اﻋﺘﺮاﺿﺎﺗﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ را‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ اﻗﺪاﻣﺎت ارﺗﺶ در ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻪ راه ﺑﻴﻨﺪازد‪.‬‬ ‫روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﭼﭗ ﻛﻪ در آن زﻣﺎن ﭘﺮﺗﻴﺮاژ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ روزﻧﺎﻣﻪﻫـﺎي‬ ‫ﻣﻠﻲ درﺑﺎرهي ﻧﻘـﺶ ﺗﻈـﺎﻫﺮات و دﺳـﺘﮕﻴﺮي ﻓﻌـﺎﻻن‪ ،‬اﻋﺘـﺼﺎب ﻣـﺮدم در‬ ‫ﺗﻠﮕﺮافﺧﺎﻧﻪ و ﺗﺤﺼﻦ آﻧﻬـﺎ‪ ،‬اﺧﺒـﺎر و ﻣﻘـﺎﻻت ﻓﺮاواﻧـﻲ ﻣﻨﺘـﺸﺮ ﻛﺮدﻧـﺪ و‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﺎر آزادي زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻣﻬﺎﺑﺎدي ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻋﺘﺮاض و ﺗﺤـﺼﻦ ‪ 5‬روز ﺑـﻪ‬ ‫ﻃﻮل اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم دوﻟﺖ و ﺑﻪوﻳﮋه ارﺗﺶ ﻛﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺪرت ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎر‬

‫‪255‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺷﺪﻧﺪ ﺑﺪون ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﻫﻤﻪي زﻧﺪاﻧﻴﺎن را آزاد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و اﻳﻦ ﻣـﻮﻓﻘﻴﺘﻲ ﺑـﺰرگ‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺒﺎرزهي ﻣﺸﺘﺮك آﺣﺎد ﻣﺮدم ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻮد‪.‬‬ ‫اﮔﺮ در آﻏﺎز ﮔﺴﺘﺮش ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﻲ ﻛـﺮدن ﺻـﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ‪ ،‬ﻛﺮدﺳـﺘﺎن ﺑـﻪ‬ ‫آراﻣﻲ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬در ﺗﻴﺮﻣﺎه ﺳـﺎل ‪ 1332‬ﺟﻨـﺒﺶ ﻛﺮدﺳـﺘﺎن در اﻳـﻦ‬ ‫راﺑﻄﻪ ﻓﻌﺎﻟﺘﺮ ﮔﺸﺖ و در ﻣﺮدادﻣﺎه ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از اﻧﻘﻼﺑـﻲﺗـﺮﻳﻦ و ﭘﻴـﺸﺮوﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﺑﺨﺶﻫﺎي اﻳﺮان ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ‪.‬در ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻛﻠـﻲ ﺣﻤﺎﻳـﺖ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮي از رﻓﺮاﻧﺪوم ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪ‪ .‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﻣﻬﺎﺑﺎد ﻛﻪ ﺑﻴﺶ‬ ‫از ‪ 5000‬ﻧﻔﺮ در ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺑﺎ رﻓﺮاﻧـﺪوم رأي دادﻧـﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬـﺎ دو ﻧﻔـﺮ ﻣﺨـﺎﻟﻒ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .61‬در ﺑﺎﻧﻪ ﻫﻢ ﺗﻨﻬﺎ دو ﻧﻔﺮ رأي ﻣﺨﺎﻟﻒ داده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﻪﭘﺮﺳﻲ ﻧﻤﺎد دﻳﮕﺮي ﺑﻮد از اﺗﺤـﺎد ﻣـﺮدم ﻛﺮدﺳـﺘﺎن و ﻧـﺸﺎن داد ﻛـﻪ‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪي اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ و ﻗﻴﺎم ﻛﺸﺎورزان و ﺗﻈﺎﻫﺮات ﺧﺮدادﻣﺎه‬ ‫و ﻫﻤﺼﺪاﻳﻲ ﻣﺮدم ﺑﺮاي آزادي زﻧﺪاﻧﻴﺎن اﺗﻔﺎﻗﻲ ﻧﺒـﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ ﻫﻤـﻪي اﻳﻨﻬـﺎ‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﻨـﺒﺶ روز ﺑـﻪ روز در ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‬

‫‪ ‬‬ ‫‪ 61‬ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﻳﻚ ﮔﺮوﻫﺒﺎن ارﺗﺸﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻟﺒﺎس ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺧﻮد را ﻋﻮض ﻛـﺮده ﺑـﻮد و دﻳﮕـﺮي‪ ،‬ﻳـﻚ‬ ‫ﺟﻮان ﻣﻬﺎﺑﺎدي ﺑﻮد ﻛﻪ دوﺳﺘﺶ ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﺴﻲ ﺣﻖ ﻧﺪارد رأي ﻣﺨﺎﻟﻒ رﻓﺮاﻧﺪوم ﺑﺪﻫﺪ و او ﻫـﻢ از‬ ‫روي ﻟﺠﺒﺎزي ﺑﺎ دوﺳﺘﺶ و ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادن اﺳﺘﻘﻼل ﺧﻮد‪ ،‬رأي ﻣﺨﺎﻟﻒ داده ﺑﻮد‪)!.‬ن(‬

‫‪256‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲﺷﺪ و ﺣﺰب دﻣﻜﺮات روز ﺑﻪ روز ﻧﻔﻮذ ﺑﻴـﺸﺘﺮي درﻣﻴـﺎن ﻣـﺮدم‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآورد‪.‬‬ ‫در ﻣﺪت ﭼﻨﺪ ﻣﺎه‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ از آﻏﺎز ﺳﺎل ‪ 1332‬ﺗـﺎ ‪ 28‬ﻣـﺮداد‪ ،‬ﺗـﺸﻜﻴﻼت‬ ‫ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻧﻪ ﺗﻨﻬـﺎ در ﻣﻨﻄﻘـﻪي ﻣﻜﺮﻳـﺎن‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ در ﺷـﻤﺎل‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن و ﻣﻨﻄﻘﻪي اﺷﻨﻮﻳﻪ و ﻧﻘﺪه و ﺑﻮﻛﺎن و ﺳﺮدﺷﺖ و ﺳﻨﻨﺪج ﻧﻴﺰ اﺣﻴـﺎ‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺻﺪﻫﺎ و ﻫﺰاران ﻧﻔﺮدر ﺷﺮاﻳﻂ ﻧﻴﻤﻪﻣﺨﻔﻲ و ﻧﻴﻤﻪآﺷﻜﺎر آن زﻣﺎن ﺑـﻪ‬ ‫ﺻﻔﻮف ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪" .‬ﺗﻐﻴﻴﺮي ﺑﻨﻴـﺎدﻳﻦ و آﺷـﻜﺎر ﻛـﻪ در‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺪت در وﺿﻊ ﺣﺰب ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ‪ ،‬ﺟﺪا از ﻧﻈـﻢ و ﺗﺮﺗﻴـﺐ ﺑﻴـﺸﺘﺮ در‬ ‫ﻣﻜﺎﺗﺒﺎت و ﻣﺨﺎﺑﺮات در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺟﻨﻮب ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻫـﻢ‬ ‫ﺗﺤﺖ ﭘﻮﺷﺶ ﺗﺸﻜﻴﻼﺗﻲ ﺣﺰب دﻣﻜﺮات در آﻣﺪ‪".‬‬

‫‪62‬‬

‫در ﻣﻬﺎﺑﺎد ﻛﻤﻴﺘﻪاي ﺷﺶﻧﻔﺮه ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﻮد ﻛـﻪ اﮔﺮﭼـﻪ ﻣﻮﺳـﻮم ﺑـﻪ‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪي ﻣﻬﺎﺑﺎد ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ در ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﻛﻞ ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن را ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‬ ‫ﻣﻲﻧﻤﻮد‪ .‬اﻋـﻀﺎء اﻳـﻦ ﻛﻤﻴﺘـﻪ ﻋﺒـﺎرت ﺑﻮدﻧـﺪ از" ﻋﺰﻳـﺰ ﻳﻮﺳـﻔﻲ‪ ،‬رﺣـﻴﻢ‬ ‫ﺳﻠﻄﺎﻧﻴﺎن‪ ،‬ﻛﺮﻳﻢ اوﻳﺴﻲ‪ ،‬ﻏﻨﻲ ﺑﻠﻮرﻳـﺎن‪ ،‬ﻋﺒـﺪاﷲ اﺳـﺤﺎﻗﻲ و ﻋﺒـﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن‬ ‫ﻗﺎﺳﻤﻠﻮ‪ ".‬ﻣﺴﺌﻮل ﻛﻤﻴﺘﻪ از اردﻳﺒﻬـﺸﺖ ﻣـﺎه ‪ 1332‬ﻋﺒـﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﻗﺎﺳـﻤﻠﻮ‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪- 62‬‬

‫ﺻﺎرماﻟﺪﻳﻦ ﺻﺎدق وزﻳﺮي‪ .‬ﮔﻮﺷﻪ اي از ﺧﺎﻃﺮات ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ .‬ص ‪28‬‬

‫‪257‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﻮد‪ 63.‬ﻫﺮﭼﻨﺪ اﻳﻦ ﻛﻤﻴﺘﻪ ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻓﺮﺻﺖ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻧﻴﻤﻪآﺷﻜﺎر ﻧﺪاﺷﺖ‬ ‫و اﻋﻀﺎي آن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠـﻲ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑـﻪي ﻛـﺎر ﺣﺰﺑـﻲ ﻳﻌﻨـﻲ ﻛـﺎر ﺳﻴﺎﺳـﻲ و‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻼﺗﻲ ﻛﻤﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺖ زﻳﺮﺑﻨـﺎي ﺳـﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻣـﺴﺘﺤﻜﻤﻲ را در‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻨﻴﺎن ﻧﻬﺪ و در ﻋﻤﻞ ﺑﻪ "ﻛﻤﻴﺘﻪي ﻛﺮدﺳﺘﺎن" ﻣﺒـﺪل ﮔـﺮدد و در‬ ‫آﻳﻨﺪه ﻫﻢ ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻨﻮان ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺧﻮد را اداﻣﻪ داد‪.‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪي ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺮاي اﻧﺘﺸﺎر اﻓﻜﺎر ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻣﻴـﺎن آﺣـﺎد ﻣـﺮدم‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻼش ﻧﻤﻮد و ﭼﻨﺪﻳﻦ اﻃﻼﻋﻴﻪ ﺑﻪ زﺑﺎنﻫﺎي ﻛﺮدي و ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻪﻧﺎم اﻳﻦ‬ ‫ﺣﺰب ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻧﻤﻮد و زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﺮاي اﻧﺘﺸﺎر روزﻧﺎﻣﻪي "ﻛﻮردﺳﺘﺎن"‪ ،‬ارﮔﺎن‬ ‫ﻣﺮﻛﺰي ﺣﺰب‪ ،‬ﻣﺴﺎﻋﺪ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ اوﻟﻴﻦ ﺷﻤﺎرهي آن ﭘﺲ از ‪ 28‬ﻣﺮداد ﻣﻨﺘﺸﺮ‬ ‫ﺷﺪ‪.‬‬ ‫در ﺷﻬﺮﻫﺎ و ﺣﺘﻲ روﺳﺘﺎﻫﺎي ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻫﺴﺘﻪﻫﺎي ﺣﺰﺑﻲ ﺗـﺸﻜﻴﻞ ﺷـﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪي ﻛﺸﺎورزان ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺷﺪ و در ﻣﺪت ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﮔﺴﺘﺮش ﭘﻴـﺪا ﻛـﺮد و‬ ‫ﻛﺸﺎورزان ﻛﺮدﺳﺘﺎن را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺣﺰب ﺟﺬب ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑـﺮاي اوﻟـﻴﻦ‬

‫‪ ‬‬ ‫‪63‬‬

‫ﻛﻤﻴﺘﻪي ﻣﺸﻮرﺗﻲ ﻫﻢ از "دﻣﻜﺮاتﻫﺎي ﻗﺪﻳﻤﻲ" ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷـﺪه ﺑـﻮد ﻛـﻪ وﻇﻴﻔـﻪي آن‪ ،‬ﮔـﺮدآوري‬

‫اﻋﻀﺎي ﻗﺪﻳﻤﻲ ﺣﺰب و ﺟﺬب ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﺑﻮد‪.‬در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﺣـﺴﻴﻦ ﻓﺮوﻫـﺮ از‬ ‫ﻫﻤﻪ ﻓﻌﺎﻟﺘﺮ و ﻓﺪاﻛﺎرﺗﺮ ﺑﻮد‪).‬ن(‬

‫‪258‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﺎر ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻛﻼس آﻣﻮزﺷﻲ ﻛﺎدر ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺮاي آﻣـﻮزش ﻛﺎدرﻫـﺎي ﺣـﺰب‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﺎرﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫در آن ﻣﻮﻗﻊ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن ارﺗﺒﺎط ﺗﺸﻜﻴﻼﺗﻲ ﺑـﺎ‬ ‫ﺣﺰب ﺗﻮده داﺷﺘﻨﺪ‪ 64.‬در ﻛﻨﺎر ﻫﻴﺄت اﺟﺮاﻳﻲ ﻛﻤﻴﺘﻪي ﻣﺮﻛﺰي ﺣـﺰب ﺗـﻮده‬ ‫ﻛﻪ ﻧﻘﺶ دﻓﺘﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ را داﺷﺖ‪ ،‬در ﺗﻬﺮان ﻛﻤﻴﺴﻴﻮﻧﻲ وﻳﮋه‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﻋﻨـﻮان"‬ ‫ﻛﺎك" ﻳﻌﻨﻲ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ وﻇﻴﻔﻪ‪-‬‬ ‫اش‪ ،‬اﻧﺠﺎم اﻣﻮر اﻳﻦ دو ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﺸﻜﻴﻞ "ﻛﺎك" ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻛﻤﻴـﺴﻴﻮﻧﻲ‬ ‫وﻳﮋه ﭼﻨﺪ دﻟﻴﻞ داﺷﺖ‪ .‬ﻫﻴﺄت اﺟﺮاﻳﻲ ﻓﺮﻗﻪي دﻣﻜﺮات آذرﺑﺎﻳﺠﺎن در اﻳـﺮان‬ ‫ﻧﺒﻮدﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﺪان اﺷﺎره ﻧﻤﻮدﻳﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﻫﻴﺄت اﺟﺮاﻳﻲ در آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن‬ ‫ﺷﻮروي ﺗﺸﻜﻴﻼت ﺧﻮد را ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻛﺮده ﺑﻮد و در ﺧﺎرج از ﻛـﺸﻮر ﺑـﻪ‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ اداﻣﻪ ﻣﻲداد‪ .‬ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻫـﻢ ﻧـﻪ در داﺧـﻞ و ﻧـﻪ در‬ ‫ﺧﺎرج از ﻣﺮزﻫﺎ رﻫﺒﺮي ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬ ‫در آن ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬ﻫﻴﺄت اﺟﺮاﻳﻲ ﺣﺰب ﺗﻮده ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺗﺸﻜﻴﻼت ﺧـﻮد را‬ ‫در آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﺎ ﻧﺎم ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑـﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ 64‬ارﺗﺒﺎط ﺗﺸﻜﻴﻼﺗﻲ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ اﮔﺮ ﻋﻀﻮي از ﻣﻬﺎﺑﺎد ﺑﻪ ﺗﻬﺮان ﻣﻲرﻓﺖ‪ ،‬در آﻧﺠـﺎ ﻋـﻀﻮﻳﺖ در‬ ‫ﺣﺰب ﺗﻮده را ﻗﺒﻮل ﻣﻲﻛﺮد و اﮔﺮ ﻫﻢ از ﺗﻬﺮان ﻋﻀﻮي از ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﻪ ﻣﻬﺎﺑﺎد ﻣﻲآﻣﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔـﺮ ﻛـﺮد‬ ‫ﻫﻢ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻀﻮﻳﺖ ﺣﺰب دﻣﻜﺮات در ﻣﻲآﻣﺪ‪).‬ن(‬

‫‪259‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﭙﺮدازد و ﺻﺤﻴﺢ ﻫﻢ ﻧﻤﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ دو ﻣﻨﻄﻘﻪي ﻣﻬﻢ از ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖﻫـﺎي‬ ‫ﺣﺰﺑﻲ ﻣﺤﺮوم ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬از ﻫﻤﻴﻦ رو‪ ،‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻨﺎﻃﻖ دﻳﮕﺮ اﻳﺮان‪،‬‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻼت ﺣﺰﺑﻲ را در آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﺣﻴﺎ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬از ﺳﻴﺎﺳـﺖﻫـﺎي‬ ‫ﺣﺰب ﺗﻮده ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎي ﺗﺸﻜﻴﻼﺗﻲ را از ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﮕﻴﺮﻧـﺪ‪،‬‬ ‫اﻣﺎ ﺑﺎ ﻧﺎم ﻓﺮﻗﻪ و ﺣﺰب دﻣﻜـﺮات ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ‪ .‬در آن زﻣـﺎن‪ ،‬ﻓﺮﻗـﻪي‬ ‫دﻣﻜﺮات رادﻳﻮ داﺷﺖ و ﺻﺪا و دﻳﺪﮔﺎهﻫـﺎي ﺧـﻮد را ﻣـﻨﻌﻜﺲ ﻣـﻲﻧﻤـﻮد‪.‬‬ ‫"آذرﺑﺎﻳﺠﺎن" ارﮔﺎن ﻛﻤﻴﺘﻪي ﻣﺮﻛﺰي ﻓﺮﻗﻪ ﻫﻢ در ﺑـﺎﻛﻮ ﻣﻨﺘـﺸﺮ ﻣـﻲﺷـﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد اﻋﻀﺎي ﺣﺰب دﻣﻜﺮات در ﺑﺎﻛﻮ ﺑﻴﺶ از ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﻧﺒﻮد‪،‬‬ ‫آﻧﻬﺎ ﻫﻢ در رادﻳﻮي ﻓﺮﻗﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻛﺮدي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﭘﺨـﺶ ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ و ﻳـﻚ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ از ﭼﻬﺎر ﺻﻔﺤﻪي روزﻧﺎﻣﻪي "آذرﺑﺎﻳﺠﺎن" ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ اﺧﺘـﺼﺎص داده‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻨﻮان آن "ﻛﻮردﺳﺘﺎن" و ارﮔﺎن ﺣـﺰب دﻣﻜـﺮات ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‬ ‫ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪65‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪ 65‬اﻳﻦ "ﻛﻮردﺳﺘﺎن" از آذرﻣـﺎه ‪ 1326‬ﺗـﺎ اردﻳﺒﻬـﺸﺖ ‪ 1337 ،1340‬ﺷـﻤﺎره از آن ﭼـﺎپ ﮔـﺸﺖ‪.‬‬ ‫"ﻛﻮردﺳﺘﺎن" ﺑﺨﺸﻲ ﺑﻮد از روزﻧﺎﻣﻪ ي "آذرﺑﺎﻳﺠﺎن" و اﻳﻦ ﻛﺎر ﻫﻢ ﻳﺎدآور ﻣﻌﺎﻫﺪهي ﻓﻴـﺮوز ـ ﭘﻴـﺸﻪ‬ ‫وري ﺑﻮد ﻛﻪ در آن ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺷﺨـﺼﻴﺖ ﻣـﺴﺘﻘﻞ ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﺧـﻮد را از دﺳـﺖ داده ﺑـﻮد و ﺑـﻪ‬ ‫ﺻﻮرت ﺑﺨﺸﻲ از ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن درآﻣـﺪه ﺑـﻮد‪ .‬اﮔـﺮ ﭼﻨـﺪ ﻫـﺰار ﻋـﻀﻮ ﻓﺮﻗـﻪ‪ ،‬روزﻧﺎﻣـﻪي‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺧﻮاﻧﻨﺪهي روزﻧﺎﻣﻪي ﻛﻮردﺳﺘﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن آن ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﭼـﻮن‬ ‫اﻳﻦ روزﻧﺎﻣﻪ ﺣﺘﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ اﻋﻀﺎ و ﻫﻮاداران ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن در داﺧﻞ ﻫﻢ ﻧﻤﻲرﺳﻴﺪ‪ .‬‬

‫‪260‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﻪ اﻳﻦ دﻻﻳﻞ ﺑﻮد ﻛﻪ "ﻛﺎك" ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻴـﺄت اﺟﺮاﻳـﻲ ﺣـﺰب ﺗـﻮده‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻓﺮﻗﻪ و ﺣﺰب دﻣﻜﺮات را ﺣﻔﻆ ﻧﻤﻮد و ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد‬ ‫رادﻳﻮ و روزﻧﺎﻣﻪ در اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷﻮروي ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور ﺑﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ دﻳـﺪﮔﺎه‬ ‫ﻛﻠﻲ ﺷﻮرويﻫﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ دو ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬در ﻋﻤﻞ‪،‬‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻣﻮر ﺣﺰﺑﻲ در آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﻛﺮدﺳﺘﺎن را ﺗﺤﺖ ﻧﻈـﺎرت ﺧـﻮد ﻗـﺮار‬ ‫داده ﺑﻮد‪.‬‬ ‫در ﺳﻴﺎﺳﺖ اﺟﺮاﻳﻲ ﺣﺰب ﺗﻮده ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻧﻴـﺰ ﻧـﻮﻋﻲ آﺷـﻔﺘﮕﻲ‬ ‫دﻳﺪه ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬در ﺑﻴﺸﺘﺮ اوﻗـﺎت‪ ،‬ﺗﻮﺻـﻴﻪي ﻫﻴـﺄت اﺟﺮاﻳـﻲ ﺑـﺮاي ﺳـﺎزﻣﺎن‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاي اﺟﺮاي ﺑﻬﻴﻨﻪي ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي ﺣﺰب دﻣﻜـﺮات ﺑـﻪ‬ ‫رادﻳﻮ ﻓﺮﻗﻪ ﮔﻮش ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ رادﻳﻮ ﻓﺮﻗﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ از اوﺿﺎع ﻛﺮدﺳـﺘﺎن ﻣﻄﻠـﻊ‬ ‫ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮﺧﻲ اوﻗﺎت اﺧﺒﺎر و ﺗﺤﻠﻴﻞﻫـﺎﻳﻲ درﺑـﺎرهي ﻛﺮدﺳـﺘﺎن ﭘﺨـﺶ‬ ‫ﻣﻲﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻋﻨﻮان ﺑﺎ اوﺿﺎع واﻗﻌﻲ ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺗﻄﺎﺑﻖ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪66‬‬

‫"ﻛﺎك" از ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬از ﻳﻚ ﻣـﺴﺌﻮل ﻛـﻪ ﻋـﻀﻮ ﻫﻴـﺄت‬ ‫اﺟﺮاﻳﻲ ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﻮد و دو ﻋﻀﻮ دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﻣﺴﺌﻮل ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ 66‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﭘﺲ از ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ﻋﻠﻲ ﻗﺎﺿﻲ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪ ﭘﻴﺸﻮا ﻗﺎﺿﻲﻣﺤﻤﺪ ﺑﺮاي اﻇﻬﺎر ﻧـﺪاﻣﺖ‬ ‫ﭘﻴﺶ ﺷﺎه رﻓﺖ و ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﻔﺮت و ﺑﻴﺰاري ﻣﺮدم ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﮔﺸﺖ اﻣـﺎ رادﻳـﻮ ﻓﺮﻗـﻪ در ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ‬ ‫ﻛﺮدي ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﺘﺎﻳﺶ از ﻋﻠﻲ ﻗﺎﺿﻲ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و او را وﻃﻦﭘﺮﺳﺖ و ﻣﺒﺎرز ﻗﻠﻤﺪاد ﻛﺮد! )ن(‬

‫‪261‬‬ ‫‪ ‬‬

‫و دﻳﮕﺮي ﻣﺴﺌﻮل آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺑﻮد‪ 67.‬ﻫﻴﺄت اﺟﺮاﻳﻲ ﺣﺰب ﺗﻮده ﺗﺎ آن زﻣـﺎن‬ ‫ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ درك ﻧﻜﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﻪ ﻧﻴﺮوي ﻣﺒﺎرزي در ﻛﺮدﺳﺘﺎن وﺟـﻮد‬ ‫دارد‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻤﻴﺘﻪي ﻣﻬﺎﺑﺎد ﺑﺴﻴﺎر اﺻـﺮار ﻣـﻲورزﻳـﺪ و در واﻗـﻊ ﻫﻤـﻪي‬ ‫اﻣﻜﺎﻧﺎت را ﻫﻢ داﺷﺖ‪ ،‬اﻣﺎ روزﻧﺎﻣﻪي "ﻛﻮردﺳﺘﺎن" ﺗﺎ ﭘﺲ از ﻛﻮدﺗـﺎي ‪28‬‬ ‫ﻣﺮداد ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻴﺶ از ﺻﺪ ﻧﻔﺮ از ﺳﺮاﺳﺮ اﻳـﺮان ﺑـﻪ ﻓـﺴﺘﻴﻮال‬ ‫ﺑﺨﺎرﺳﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺗﻨﻬﺎ داراي ﻳﻚ ﺳﻬﻤﻴﻪ ﺑﻮد‪ .‬در ﻛﺮدﺳﺘﺎن‬ ‫ﻫﻢ وﺿﻌﻴﺘﻲ اﻧﻘﻼﺑﻲ ﭘﻴﺶ آﻣﺪ‪ .‬روز ‪ 26‬ﻣﺮداد ﭘﺲ از ﺷﻜﺴﺖ ﻛﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﻳﻜﻲ‬ ‫از ﻋﻈﻴﻢﺗﺮﻳﻦ ﺗﻈﺎﻫﺮاتﻫﺎ در ﻣﻬﺎﺑﺎد ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗـﺎ‬ ‫آن زﻣﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺨﻔﻴﺎﻧﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و دور از اﻧﻈﺎر ﺑﻮدﻧﺪ در ﺟﺮﻳﺎن‬ ‫آن ﺗﻈﺎﻫﺮات ﺧﻮد را آﺷﻜﺎر ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺮدم ﻳﻚ ﺻﺪا ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻲزدﻧـﺪ" ﺑـﺮو‬ ‫اي ﺷﺎه ﺧﺎﺋﻦ ﺑﻐﺪاد ﻣﻘﺼﺪت ﺑﺎﺷﺪ"‪ .‬ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪهي ﺣﺰب دﻣﻜـﺮات‪،‬‬ ‫ﻣﺮدم ﻣﻬﺎﺑﺎد ﺑﺎ ﺷﻮر و ﻫﻴﺠﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺎم ﭘﻬﻠـﻮي را از ﺧﻴﺎﺑـﺎن اﺻـﻠﻲ‬ ‫ﺷﻬﺮ ﺣﺬف ﻛﻨﻨﺪ و ﻧﺎم "‪ 25‬ﻣﺮداد" ﺑﺮ آن ﻧﻬﺎده ﺷﻮد‪ 25 .‬ﻣـﺮداد‪ ،‬ﻫﻤﺰﻣـﺎن‬ ‫روز ﻓﺮار ﺷﺎه و ﭘﻴﺮوزي ﻣـﺮدم ﺑـﺮ ارﺗﺠـﺎع و اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴـﺴﻢ و روز ﺗﺄﺳـﻴﺲ‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ 67‬ﺗﺎ ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ﺻﺎرماﻟﺪﻳﻦ ﺻﺎدق وزﻳﺮي‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮل ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮل "ﻛﺎك" ﻫﻢ دﻛﺘـﺮ‬ ‫ﺣﺴﻴﻦ ﺟﻮدت ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ از ﻛﻮدﺗﺎ ﺻﺎدق وزﻳﺮي دﺳﺘﮕﻴﺮ و زﻧﺪاﻧﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﻗﺎﺳﻤﻠﻮ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪهي‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺷﺪ و ﻣﻬﻨﺪس ﻋﻠﻮي ﻫﻢ ﻣﺴﺌﻮل "ﻛﺎك" ﺷﺪ‪).‬ن(‬

‫‪262‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻮد‪ .‬از ﻫﻤﻴﻦ رو‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﺳﻨﺠﻴﺪه ﺑﻮد ﻛـﻪ ﺧﻴﺎﺑـﺎن‬ ‫اﺻﻠﻲ ﺷﻬﺮ ﻣﻬﺎﺑﺎد ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ‪ 25‬ﻣﺮداد ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫‪ – 4‬ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد‬ ‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻫﻤﻪﭘﺮﺳﻲ روز ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻣﺮداد ﻣﺎه اﻋﻼم ﺷﺪ و ﻣـﺸﺨﺺ ﮔﺮدﻳـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻣﺮدم رأي ﺑﻪ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ دادهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ زﻧﮓ ﺧﻄﺮي ﺑﺮاي‬ ‫ارﺗﺠﺎع و اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻪ ﺳﺮﻳﻌﺘﺮ دﺳﺖ ﺑﻪ ﻛـﺎر ﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬در واﻗـﻊ‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪي ﻫﻤﻪﭘﺮﺳﻲ ﺗﻨﻬﺎ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺳﻴﺎﺳـﺖﻫـﺎي‬ ‫ﻛﻠﻲ ﻣﺼﺪق و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ اﻋـﻼن ﻧﻔـﺮت و ﺑﻴـﺰاري آﺣـﺎد ﻣـﺮدم اﻳـﺮان از‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﺷﺎه و رژﻳﻢ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫در ﻧﻴﻤﻪﺷﺐ ‪ 25‬ﻣﺮداد ‪ 1332‬ﺳـﺮﻫﻨﮓ ﻧـﺼﻴﺮي ﻛـﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪهي ﮔـﺎرد‬ ‫ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺎﻧﻚ و ﻧﻴﺮوي ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﻪ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪي اﻋﻼم اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺼﺪق ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ و اﺑﻼغ دﺳﺘﻮر ﺷﺎه ﺑﻪ وي‪ ،‬ﺑـﻪ ﻣﻨـﺰل‬ ‫ﻣﺼﺪق رﻓﺖ‪ ،‬ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪي ﻣﺼﺪق‪ ،‬آﻏﺎز ﻛﻮدﺗـﺎ ﺑـﻮد‪ ،‬اﻣـﺎ اﻳـﻦ ﻳـﻮرش‬ ‫ﻣﻮﻓﻘﻴﺘﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﻴﺎورد و ﻓﺮداي روز ‪ 25‬ﻣﺮداد ﺧﺒﺮ ﺷﻜﺴﺖ ﻛﻮدﺗﺎ ﻣﻨﺘﺸﺮ‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬ﺷﺎه از ﻗﺒﻞ اﻗﺪاﻣﺎت ﻻزم را اﻧﺠﺎم داده ﺑﻮد‪ ،‬از راﻣﺴﺮ ﺳﻮار ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎ ﺷﺪ‬ ‫و ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﻐﺪاد و از آﻧﺠﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ رم رﻓﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺳـﻪ روز ﺗـﺎرﻳﺨﻲ در‬ ‫‪263‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺒﺎرزات ﻣﻠﻴﺖﻫﺎي اﻳﺮان رﻗﻢ ﺧﻮرد‪ .‬آﺣﺎد ﻣـﺮدم از ﻋـﺪم ﻣﻮﻓﻘﻴـﺖ‬ ‫ﻛﻮدﺗﺎ و ﻓﺮار ﺷﺎه ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺎدﻣﺎن ﺑﻮدﻧﺪ و در ﺑﺴﻴﺎري از ﻧﻘﺎط ﻛﺸﻮر ﻋﻤﻼً ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻴﺪان آﻣﺪﻧﺪ و دﺳـﺖ ﺑـﻪ ﺗﻈـﺎﻫﺮات و ﺳـﺮ دادن ﺷـﻌﺎر ﻛﺮدﻧـﺪ و ﺷـﻌﺎر‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري‪ ،‬ﺟﻤﻬﻮري دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ و ﺟﻤﻬﻮري ﺗﻮدهاي » در اﻏﻠـﺐ ﻧﻘـﺎط ﺑـﺮ‬ ‫روي دﻳﻮارﻫﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪68‬‬

‫ﻣﺘﺪﺳﻔﺎﻧﻪ ﺳﺮور و ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺳـﻪ روز ﺑـﻪ‬ ‫ﻃﻮل اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ .‬اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﻫﻤﻪي ﺗﻮان ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻫﻤﭽﻨـﺎن در‬ ‫ﺗﻼش ﺑﻮد‪ .‬روز ‪ 28‬ﻣﺮداد ﺑﺎ رواﻧﻪ ﻛـﺮدن ﻋـﺪهاي ارﺗـﺸﻲ و ﭼﻤﺎﻗـﺪار ﺑـﻪ‬ ‫ﺧﻴﺎﺑﺎنﻫﺎي ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻛﻮدﺗﺎ آﻏﺎز ﺷﺪ و ﺑﺎ اﺷﻐﺎل رادﻳﻮ ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺣـﻮاﻟﻲ ﻇﻬـﺮ‪،‬‬ ‫ﻛﻮدﺗﺎﮔﺮان اوﻟﻴﻦ ﮔﺎم ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺑﺮداﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳـﭙﺲ ﺑـﺎ ﻛﻤـﻚ‬ ‫ﺟﺎﺳﻮﺳﺎن آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ‪ ،‬زاﻫﺪي ﻛﻪ در ﺧﺎﻧﻪي ﻳﻚ آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﺧـﻮد را ﻣﺨﻔـﻲ‬ ‫ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮﻛﺰ رادﻳﻮ رﻓﺖ و اﻋـﻼم ﻛـﺮد ﻛـﻪ ﺷـﺎه وي را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬ ‫ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ‪ ،‬ارﺗﺸﻲﻫﺎي ﻛﻮدﺗـﺎﮔﺮ ﺑـﻪ ﺧﺎﻧـﻪي‬ ‫ﻣﺼﺪق ﻳﻮرش ﺑﺮدﻧﺪ و ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ﻣﻘﺎوﻣـﺖ ﺟﺎﻧﺎﻧـﻪاي ﻛـﻪ ﺻـﻮرت ﮔﺮﻓـﺖ‪،‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ 68‬ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺷﻌﺎر "ﺟﻤﻬﻮري دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ" "ﺟﻤﻬﻮري دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ ﺗﻮدهاي" از ﺳﻮي اﻋـﻀﺎ و ﻃﺮﻓـﺪاران‬ ‫ﺣﺰب ﺗﻮده‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺴﺌﻮﻻن ﺟﺒﻬﻪي ﻣﻠﻲ را ﺑﻪ وﺣﺸﺖ اﻧﺪاﺧﺖ و آﻧﻬﺎ را در ﻫﻤﺮاﻫﻲ و ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ‬ ‫ﺣﺰب ﺗﻮده دﭼﺎر ﺗﺮدﻳﺪ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬

‫‪264‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻪ ﺗﺮك ﺧﺎﻧﻪ و ﻓﺮار ﮔﺸﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛـﻪ‬ ‫در ﺷﻬﺮﺳﺘﺎنﻫﺎ ارﺗﺶ از ﻗﺒﻞ آﻣﺎدهﺑﺎش ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ اﻧﺘﺸﺎر ﺧﺒﺮ ﻛﻮدﺗﺎ از رادﻳﻮ‪،‬‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ را در ﺳﺮاﺳﺮ اﻳﺮان ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ و ﻛﻮدﺗـﺎي ﺿـﺪ ﻣﺮدﻣـﻲ ‪28‬‬ ‫ﻣﺮداد ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﺳﻘﻮط ﻛﺮد‪ .‬ﺑـﺴﻴﺎر آﺳـﺎﻧﺘﺮ از آﻧﭽـﻪ ﻛـﻪ‬ ‫ﻛﻮدﺗﺎﮔﺮان و ﻃﺮﻓﺪاران ﻣﺼﺪق اﻧﺘﻈﺎرش را داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎه از رم ﺑﺎزﮔـﺸﺖ و‬ ‫دوﺑﺎره ﻗﺪرت را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ و ﻋﺼﺮ ﺳﻴﺎه اﺳﺘﺒﺪاد ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺑﺮاي ‪25‬‬ ‫ﺳﺎل دﻳﮕﺮ در اﻳﺮان آﻏﺎز ﺷﺪ‪ .‬دﻳﮕﺮ اﺛﺮي از آزادي ﻧﻤﺎﻧـﺪ و ﺳـﺎزﻣﺎنﻫـﺎي‬ ‫دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ و ﻣﻠﻲ در ﺳﺮاﺳﺮ اﻳﺮان ﻣﻮرد ﻫﺠﻮم ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد را ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻲﺗـﻮان اﻳﻨﭽﻨـﻴﻦ‬ ‫ﺑﺮﺷﻤﺮد‪:‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﺪان اﺷﺎره رﻓﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺮوي ﻣﺮدﻣﻲ ﻣﺘﺤﺪ ﻧﺒـﻮد و اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴـﺴﻢ و‬ ‫ارﺗﺠﺎع ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﺮاي ﻛﻨﺎرﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ رﺳﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﻧﻴﺮوي ﻣﺮدﻣﻲ در اﺧﺘﻼﻓـﺎت ﺧـﻮد ﻏﻮﻃـﻪور ﺑـﻮد‪ .‬اﻳـﻦ اﺧﺘﻼﻓـﺎت در‬ ‫روزﻫﺎي ‪ 25‬و ‪ 28‬ﻣﺮدادﻣﺎه ﻧﻤﻮد ﭘﻴـﺪا ﻛـﺮد و در آن ﻣﻮﻗﻌﻴـﺖ ﺣـﺴﺎس‪،‬‬ ‫ﻣﺼﺪق ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي دوﻟﺘﻲ و ﺑﻪ وﻳﮋه ارﺗﺶ را ﺗﺤﺖ ﻛﻨﺘﺮل ﺧـﻮد‬ ‫در آورد‪ .‬روز ‪ 28‬ﻣﺮداد ارﺗﺸﻲﻫﺎ ﺑﺮ ﺧﻼف دﺳﺘﻮر و ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺼﺪق ﻋﻤﻞ‬ ‫‪265‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آﺣﺎد ﻣﺮدم ﻫـﻢ ﺑـﺮاي ﭘـﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ از ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﻣﻠـﻲ ﺳـﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ و‬ ‫ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻧﺸﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﻃﺮﻓﺪار ﺣﺰب ﺗﻮده ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺷﻜﺴﺖ ﺟﻨـﺒﺶ و‬ ‫ﭘﻴﺮوزي ﻛﻮدﺗﺎﮔﺮان را ﺑﺮ ﻋﻬﺪهي ﻣﺼﺪق ﺑﮕﺬارﻧﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﻣـﺼﺪق را ﻣﻘـﺼﺮ‬ ‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﻫﻢ ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﻨﻨﺪ ﻫﻴﺄت اﺟﺮاﻳﻲ ﺣﺰب ﺗﻮده را‬ ‫ﻣﺴﺌﻮل ﺷﻜﺴﺖ ﺟﻨﺒﺶ و ﭘﻴﺮوزي ﻛﻮدﺗﺎ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﻛﺪام از اﻳـﻦ‬ ‫ﻧﮕﺮشﻫﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺻﺤﻴﺢ و واﻗﻌﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق و ﻃﺮﻓﺪاراﻧﺶ ﺗﺎ روز ‪ 28‬ﻣﺮداد آﻣﺎده ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﺑﺎ ﺣﺰب ﺗـﻮده‬ ‫در ﺟﺒﻬﻪاي واﺣﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺮاﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﺗﺎ آﺧﺮﻳﻦ ﻟﺤﻈﺎت ﻫـﻢ ﺑـﻪ اﻳـﻦ اﻣـﺮ‬ ‫اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻋﻠﻴﻪ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴـﺴﻢ اﻧﮕﻠـﻴﺲ ﺑـﻪ‬ ‫ﺗﻮاﻓﻖ ﺑﺮﺳﻨﺪ و ﺑﻪ ﺧﻴﺎل ﺧﻮد از اﺧﺘﻼف ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺖ ﺑـﻪ ﻧﻔـﻊ‬ ‫ﺧﻮد ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺷﺎﻳﺪ ﺗﺎ ‪ 30‬ﺧﺮدادﻣﺎه ‪ 1331‬ﻣﺤﺘﻤـﻞ ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﭘﺲ از آن ﻛﻪ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﺗـﺪرﻳﺞ اﺣـﺴﺎس ﺧﻄـﺮ ﻧﻤـﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن درﺑﺎر و ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ در اﻳﺮان ﻣﺒﺪل ﮔـﺸﺖ‪ .‬در آن ﻣﻮﻗـﻊ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻣﺼﺪق ﺑﺴﻴﺎر ﺟـﺴﻮراﻧﻪﺗـﺮ در ﺑﺮاﺑـﺮ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴـﺴﻢ آﻣﺮﻳﻜـﺎ ﻫـﻢ‬ ‫اﻳﺴﺘﺎدﮔﻲ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬درﺳﺖ ﻳﻚ روز ﭘﻴﺶ از ﻛﻮدﺗـﺎ ﻳﻌﻨـﻲ روز ‪ 27‬ﻣـﺮداد‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﻣﺼﺪق ﺑﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ درﺧﻮاﺳـﺖ ﻫﺎﻧﺪرﺳـﻦ‪،‬‬ ‫‪266‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺳﻔﻴﺮ آﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻈﺎﻣﻲ اﻋﻼم ﻛﺮد ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪي آن ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از آﻣﺪن‬ ‫ﻧﻴﺮوي اﺗﺤﺎدﻳﻪﻫﺎ و ﺳـﺎزﻣﺎنﻫـﺎ ﺑـﺮاي ﭘﻴﻮﺳـﺘﻦ ﺑـﻪ ﻣﻴـﺪان ﻣﺒـﺎرزه ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫ﻛﻮدﺗﺎﮔﺮان از اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻬﺘﺮ ﺳﻮد ﺟﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ دﻛﺘﺮ ﻣـﺼﺪق‬ ‫در ﺑﺮاﺑﺮ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ آﻣﺮﻳﻜﺎ و ﺗﺎ اﻧﺪازهاي در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﺎه ﺗـﺎ آﺧـﺮﻳﻦ روزﻫـﺎ‬ ‫ﻗﺎﻃﻌﻴﺖ ﻻزم را از ﺧـﻮد ﻧـﺸﺎن ﻧـﺪاد و در روز ﻛﻮدﺗـﺎ ﻫـﻢ ﺗـﺎ ﭘﻴـﺮوزي‬ ‫ﻛﻮدﺗﺎﮔﺮان ﻫﻨﻮز ﺑﻪ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي دوﻟﺘﻲ و ارﺗﺶ ﺧﻮشﺑﻴﻦ ﺑـﻮد‪ .‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ‬ ‫دﻟﻴﻞ ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪهاي از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﭘﻴﺮوزي ﻛﻮدﺗـﺎﮔﺮان ﺑـﺮ ﻋﻬـﺪهي دﻛﺘـﺮ‬ ‫ﻣﺼﺪق اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﺳﺨﻨﺎن ﻛﻴﺎﻧﻮري در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ‪ 28‬ﻣﺮداد درﺳـﺖ ﻧﺒﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﻳـﻚ‬ ‫واﻗﻌﻴﺖ در آن ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﻧﻤﻲﺧﻮاﺳﺖ ﺣﺰب ﺗﻮده ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻴﺪان ﺑﻴﺎﻳﺪ و از آن ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫در آن ﻣﻮﻗﻊ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ اﻣﻜﺎن ﺣﻤﺎﻳﺖ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ و ﻛﻮدﺗﺎ ﭘﻴـﺮوز ﺷـﺪه‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬از ﺣﺰب ﺗﻮده ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ دﻳﮕﺮ دﻳﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد و اﻳﻦﺑﺎر‬ ‫ﺣﺰب ﺗﻮده ﻧﻤﻲﺧﻮاﺳﺖ ﻳﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ از ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق ﻣﺤﺎﻓﻈـﺖ‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ 69.‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﺨﺸﻲ از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ﺑﺮ ﻋﻬﺪهي‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ 69‬ﻛﻴﺎﻧﻮري ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﺻﺒﺢ روز ‪ 28‬ﻣﺮدادﻣﺎه ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﺗﻠﻔـﻦ زده و ﺧﻄـﺮ ﻛﻮدﺗـﺎ را ﺑـﻪ وي ﮔﻮﺷـﺰد‬ ‫ﻧﻤﻮده‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺼﺪق ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺎي ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﺮ اوﺿﺎع ﻣﺴﻠﻂ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺼﺪق‬

‫‪267‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻣﺼﺪق ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻋﻨﻮان از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺣـﺰب ﺗـﻮده در ﻗﺒـﺎل‬ ‫ﻛﻮدﺗﺎ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺎﺳﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ از ﻃﺮﻓﻲ ﻣﺼﺪق را ﻧﻤﺎﻳﻨﺪهي ﺑـﻮرژوازي ﻣـﻲ‪-‬‬ ‫داﻧﺴﺘﻨﺪ و از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻛﻴﺎﻧﻮري ادﻋـﺎ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ روز ‪ 28‬ﻣـﺮداد از‬ ‫ﻣﺼﺪق ﭘﺮﺳﻴﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ؟ ﺟﺎي ﺗﻌﺠﺐ دارد ﺣﺰﺑﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﺧﻮد را ﻧﻤﺎﻳﻨﺪهي ﻃﺒﻘﻪ ﻛﺎرﮔﺮ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ ،‬از ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪهي ﺑـﻮرژوازي‬ ‫ﻛﺴﺐ اﺟﺎزه ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜـﻪ در ﺑﺮاﺑـﺮ ارﺗﺠـﺎع و اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴـﺴﻢ ﺑﺎﻳـﺴﺘﺪ‪.‬‬ ‫واﻗﻌﻴﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺰب ﺗﻮده وﻇﻴﻔـﻪي ﺧـﻮد را در آن روز ﺑـﻪ اﻧﺠـﺎم‬ ‫ﻧﺮﺳﺎﻧﻴﺪ‪ .‬ﺣﺰب ﺗﻮده در آن ﻣﻮﻗﻊ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺑﺴﻴﺎري داﺷـﺖ و ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺴﺖ‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻼت ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺧﻮد را در ﺗﻬﺮان و ﺑﻪ وﻳـﮋه ﺳـﺎزﻣﺎن ﭼﻨـﺪ ﺻـﺪ ﻧﻔـﺮي‬ ‫اﻓﺴﺮان ﺗﻮدهاي را ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از ﺗﻈﺎﻫﺮاتﻫﺎي ﻗﺒﻠﻲ ﻧـﺸﺎن داده‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﺣﺰب ﺗﻮده‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﺪت زﻣﺎن ﻛﻤﻲ دهﻫﺎ ﻫﺰار و‬ ‫ﺷﺎﻳﺪ ﺻﺪﻫﺎ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ را ﺑﻪ ﺧﻴﺎﺑﺎنﻫﺎي ﺗﻬﺮان ﺑﻜﺸﺎﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ در روز ‪ 28‬ﻣﺮداد‬ ‫ﻛﺎري ﻧﻜﺮد‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬آﺷﻜﺎر ﺷﺪ ﻛﻪ ﺣﺰب ﺗﻮده ﺗﺎ ﺣﺪ زﻳﺎدي ﺳﻴﺎﺳﺖ‬ ‫ﺧﻮد را دﻧﺒﺎل ﻣﻲﻛﺮد و ﺑﻴﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق و ﺣﻜﻮﻣﺖﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺗﻔـﺎوﺗﻲ‬ ‫ﻗﺎﺋﻞ ﻧﺒﻮد و ﭘﻴﺮوزي ﻛﻮدﺗﺎ را آﻧﭽﻨﺎن ﺑﺎ اﻫﻤﻴﺖ ﻧﻤﻲداﻧـﺴﺖ‪ .‬ﺣﺘـﻲ ﺑـﺴﻴﺎر‬ ‫‪ ‬‬ ‫ﺗﻤﺎس ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﻮاب داده ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﻛﺎري از دﺳﺖ وي ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ و ﺣﺰب ﺗﻮده ﻫﺮ ﻛﺎري ﻛـﻪ‬ ‫از دﺳﺘﺶ ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪) .‬ن(‬

‫‪268‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ در ﺣﺰب ﺗﻮده و ﻫﻴﺄت اﺟﺮاﻳﻲ ﺣﺰب ﺗﻮده ﻛﻪ دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق ﺳﻘﻮط ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد‪ ،‬از ﺳﻮي ﻛﻤﻴﺘﻪي ﻣﺮﻛﺰي ﺣﺰب ﺗﻮده‬ ‫ﺟﺰوهاي ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان "ﺟﺰوهي ‪ 28‬ﻣﺮداد ﻣﺎه" اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻣﺤﺘـﻮاي آن‬ ‫ﺟﺰوه ﻧﺸﺎن ﻣﻲداد ﻛﻪ ﻫﻴﺄت اﺟﺮاﻳﻲ ﺣﺰب ﺗﻮده ارزﺷﻲ ﺑﺮاي ﻛﻮدﺗـﺎ ﻗﺎﺋـﻞ‬ ‫ﻧﺒﻮده و ﺳﻘﻮط ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق را ﻣﺴﺄﻟﻪي ﻣﻬﻤـﻲ ﻧﺪاﻧـﺴﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﺟﺎﻟـﺐ‬ ‫اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﺪ روز ﭘﺲ از ﭘﻴﺮوزي ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد از ﺳﻮي ﻫﻴـﺄت‬ ‫اﺟﺮاﻳﻲ ﺣﺰب ﺗﻮده ﺗﻮﺻﻴﻪﻧﺎﻣﻪاي ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ ﻛﻪ در آن آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ‬ ‫در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ اﻳﺮان ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﻗﻴﺎﻣﻲ ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ آﻣﺎده ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻮﺻـﻴﻪ در‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻫﻢ ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺪت ﻳﻚ ﻣـﺎه‬ ‫ﺗﻼش ﻓﺮاواﻧﻲ ﺷﺪ ﺗﺎ ﻫﺮﭼﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ اﺳﻠﺤﻪ ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد آن ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ آن زﻣﺎن‬ ‫ﻛﻢ ﻫﻢ ﻧﺒﻮد‪ ،‬در ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﮔﺮدآوري ﺷﻮد‪ .‬ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺑﺮﺧﻲ دﺳﺘﻪﻫﺎ ﻫﻢ‬ ‫اﻳﺠﺎد ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﮔﺮوه ﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﺧﺒﺮي از ﻗﻴﺎم ﻧﺸﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﻣﺎﻫﻲ ﭘﺲ از ﭘﻴـﺮوزي ﻛﻮدﺗـﺎي‬ ‫‪ 28‬ﻣﺮداد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪهي ﺣﺰب دﻣﻜﺮات در ﺗﻬﺮان اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ را ﺑﺎ ﻫﻴﺄت اﺟﺮاﻳﻲ‬ ‫ﺣﺰب ﺗﻮده ﻣﻄﺮح ﻛﺮد‪ ،‬ﭘﺎﺳﺨﺸﺎن اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗﺮار ﺑﺮ اﻳـﻦ ﺑـﻮده ﻛـﻪ روز‬ ‫ﺳﻲام ﻣﺮداد اﻗﺪاﻣﻲ ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪه ﻛـﻪ اﻳـﻦ ﻛـﺎر‬ ‫‪269‬‬ ‫‪ ‬‬

‫اﺷﺘﺒﺎه اﺳﺖ و ﻣﻮﻓﻖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و از ﻫﻤﻴﻦ رو ﺣﺰب از آن دﺳﺖ ﻛـﺸﻴﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ دﺳﺖ ﻛﺸﻴﺪن از ﻗﻴﺎم ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎن‪-‬‬ ‫ﻫﺎي ﺷﻬﺮﺳﺘﺎنﻫﺎ اﻋﻼم ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻧﻜﺘﻪي ﺟﺎﻟﺐ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ از آن زﻣـﺎن ﺗـﺎﻛﻨﻮن‪ ،‬در ﻧﻮﺷـﺘﻪﻫـﺎي‬ ‫ﺣﺰب ﺗﻮده و ﺑﻪ وﻳﮋه ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﺳﻮي ﻫﻴﺄت اﺟﺮاﻳﻲ ﭘﺲ از ﻛﻮدﺗﺎي‬ ‫‪ 28‬ﻣﺮداد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ در ﻛﺘﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم "ﺗﺠﺮﺑﻪ ‪ 28‬ﻣﺮداد" ﻫﻢ ﻛـﻪ‬ ‫از ﺳﻮي ﺟﻮاﻧﺸﻴﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﺷﺎرهاي ﺑﻪ ﺟﺰوهي ‪ 28‬ﻣﺮداد ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻛﻮدﺗﺎ ﻫﻤﭽﻮن ﭘﻼﺗﻔﺮم ﻛﻤﻴﺘﻪي ﻣﺮﻛـﺰي ﻣﻨﺘـﺸﺮ ﺷـﺪه‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري ﺗﺤﻠﻴﻞﻫﺎ و ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮيﻫﺎ در آن ﺟﺰوه ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ اﻛﻨـﻮن‬ ‫ﺑﻪ ﺳﻤﻊ و ﻧﻈﺮ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮﻻن ﺣﺰب ﺗﻮده‬ ‫ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه در ﺷﻜﺴﺖ ﺟﻨﺒﺶ ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1330 -32‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ داﺷـﺘﻨﺪ و‬ ‫ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﺎرﻳﺦ و ﺧﻠﻖﻫﺎي اﻳﺮان ﻣﻘﺼﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﺌﻮﻻن ﺣﺰب‬ ‫ﺗﻮده ﺑﺮاي ﺳﺮﭘﻮش ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺑﺮ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺧﻮد و ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺳﻴﺎﺳـﺖ ﻧﺎدرﺳـﺖ‬ ‫ﺧﻮد در ﺟﺮﻳﺎن ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ در ﺟﺰوه ي "‪ 28‬ﻣﺮداد" ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﺗﺌﻮريﺑﺎﻓﻲ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬ ‫"‪ ...‬در اﻳﻦ ﻣﻘﻄﻊ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺿـﻌﻒ ﻧـﺴﺒﻲ ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳـﺎ و ﻋـﺪم ﻣـﺸﺎرﻛﺖ‬ ‫ﻓﻌﺎﻻﻧﻪي ﻛﺸﺎورزان در ﺟﻨﺒﺶ اﻧﻘﻼﺑﻲ ﻋﻠﻴﻪ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ‪ ،‬ﺳﻜﺎن ﺟﻨـﺒﺶ در‬ ‫‪270‬‬ ‫‪ ‬‬

‫دﺳﺖ ﺑﻮرژوازي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﻞ ﺳﺎزﺷﻜﺎراﻧﻪ دارد و در ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ‬ ‫دودل و ﻣﺮدد اﺳﺖ"‪.‬‬

‫‪70‬‬

‫ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮﻻن ﺣﺰب ﺗﻮده ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺷﻜﺴﺖ ﺟﻨـﺒﺶ ﻣﻠـﻲ را ﺑـﺮ‬ ‫ﻋﻬﺪهي ﺟﺒﻬﻪي ﻣﻠﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺟﺰوه ي ‪ 28‬ﻣﺮداد آﻣﺪه ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﻣـﺮدم‬ ‫آﻣﺎدﮔﻲ اﻳﻦ را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﻮدﺗﺎ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛﻨﻨﺪ و ﺣﺰب ﺗﻮده ﻫﻢ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ‬ ‫ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺎري ﻧﺒﻮد! اﻣﺎ اﻧﮕﺎر ﻣﺮدم ﻳﺎدﺷﺎن رﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻛـﻪ ﺣـﺰب ﺗـﻮده‬ ‫ﭘﻴﺶ از ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻲزد‪ " :‬ﻛﻮدﺗﺎ را ﺑﻪ ﺟﻨـﮓ ﺿـﺪ ﻛﻮدﺗـﺎ‬ ‫ﻣﺒﺪل ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪".‬‬ ‫ﺟﺰوه ي ‪ 28‬ﻣﺮداد ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ " :‬اﮔﺮ اﻗﺪاﻣﻲ ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ و ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﺻـﻮرت‬ ‫ﻣﻲﭘـﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺳـﺮﻛﻮب و ﺧﻔﻘـﺎن ﺷـﺪﻳﺪﺗﺮ ﻣـﻲﮔـﺸﺖ و ﻣـﺎ ﭘﻴـﺸﺎﻫﻨﮕﻲ‬ ‫ﭘﻴﺸﺮوﻫﺎﻳﻤﺎن را در ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي‪ ،‬ﺑـﺪون آﻣـﺎدﮔﻲ ﻋﻤـﻮﻣﻲ از دﺳـﺖ‬ ‫ﻣﻲدادﻳﻢ‪ 71".‬ﻣﺸﺨﺼﺎً آن ﻣﻮﻗﻊ ﻛﻤﺘﺮ ﻛﺴﻲ ﻣـﻲداﻧـﺴﺖ ﻛـﻪ ﺣـﺰب ﺗـﻮده‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎن اﻓﺴﺮان ﭼﻨﺪ ﺻﺪ ﻧﻔﺮي را دارد ﻛـﻪ ﺑـﺴﻴﺎري از اﻋﻀﺎﻳـﺸﺎن داراي‬ ‫ﭘﺴﺖﻫﺎي ﺑﺎﻻ و ﻛﻠﻴﺪي ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﭘﺲ از آﺷﻜﺎر ﺷـﺪن ﺳـﺎزﻣﺎن اﻓـﺴﺮان‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺗـﺎ ﭼـﻪ اﻧـﺪازه ﭘـﻮچ و ﺑـﻲﻣﻌﻨﺎﺳـﺖ‪ .‬ﺟﺎﻟـﺐ‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪" 70‬درﺑﺎرهي ‪ 28‬ﻣﺮداد" ﻧﺸﺮﻳﻪي ﻣﺮﻛﺰي ﺣﺰب ﺗﻮده اﻳﺮان ﺑﻬﻤﻦ ﻣﺎه ‪ 1332‬ﺻﻔﺤﻪي ‪) .12‬ن(‬ ‫‪" 71‬درﺑﺎره ي ‪ 28‬ﻣﺮداد" ص ‪) 69‬د(‬

‫‪271‬‬ ‫‪ ‬‬

‫اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎنﻛﻪ ﺑـﺪان اﺷـﺎره ﻛـﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﭘـﺲ از ﻛﻮدﺗـﺎي ‪ 28‬ﻣـﺮداد‬ ‫ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻼف ﻧﻈﺮ ﺑﺮﺧﻲ‪ ،‬اﻳﺮان ﺑﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻳﻮﻧﺎن ﮔﺮﻓﺘﺎر‬ ‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﻣﺪت زﻳﺎدي ﺑﻪ ﺣﻴﺎت اداﻣﻪ دﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﺛﺎﺑﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪72‬‬

‫ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﭘﻠﻴﻨﻮم ﻛﻤﻴﺘﻪي ﻣﺮﻛﺰي ﺣﺰب ﺗـﻮده در ﺗﻴﺮﻣـﺎه ‪ 1336‬ﻛـﻪ در‬ ‫اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷـﻮروي ﺑﺮﮔـﺰار ﺷـﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤـﺎﻻً ﻳﻜـﻲ از دﻣﻜﺮاﺗﻴـﻚﺗـﺮﻳﻦ‬ ‫ﺗﺠﻤﻊﻫﺎي ﻫﻴﺄت اﺟﺮاﻳﻲ ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﻠﻴﻨـﻮم ﺟـﺰوهي‬ ‫"‪ 28‬ﻣﺮداد" را رد ﻛﺮد و ﺑﺮﺧﻲ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﺑﻪ ﺟﺎ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺸﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺑﺨﺸﻲ از ﺗﺤﻠﻴﻞﻫﺎي اﻳﻦ ﭘﻠﻴﻨﻮم اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫" ﻫﻴﺄت اﺟﺮاﻳﻲ ﺣﺰب ﺑﻪ ﺟﺎي اﻳﻨﻜﻪ از ﺷﻌﺎر " ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ‬ ‫در ﺳﺮاﺳﺮ اﻳﺮان" ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ آﺣﺎد ﻣﺮدم از آن ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ‬ ‫و ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ اﺳﺎﺳﻲ ﺑﺮاي اﺗﺤﺎد ﻫﻤـﻪي ﻧﻴﺮوﻫـﺎي ﺿـﺪ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴـﺴﺘﻲ‬ ‫ﻣﺒﺪل ﺷﻮد‪ ،‬ﺷﻌﺎر ﻓﺴﺦ ﻗﻄﻌﻨﺎﻣـﻪي ﻧﻔـﺖ ﺟﻨـﻮب و ﻣﻠـﻲ ﻛـﺮدن آن را در‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﻌﺎر ﺟﺒﻬﻪي ﻣﻠﻲ ﻣﻄﺮح ﺳﺎﺧﺖ‪".‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ 72‬ﭘﺲ از اﻧﺘﺸﺎر "درﺑﺎره ‪ 28‬ﻣﺮداد" ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﻛﻪ در ﻫﻴﺄت اﺟﺮاﻳﻲ ﺣﺰب ﺗﻮده ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﻳﻦ ﺟﺰوه‬ ‫اﺧﺘﻼف وﺟﻮد دارد و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺨﺸﻲ از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﻦ در اﻧﺘﺸﺎر اﻳﻦ ﺟﺰوه ﺳﻬﻴﻢ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﺟـﺰوهي‬ ‫‪ 28‬ﻣﺮداد ﻧﺸﺎﻧﻪي ﺿﻌﻒ و ﺳﺮدرﮔﻤﻲ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﻦ ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﻮد‪).‬د(‬

‫‪272‬‬ ‫‪ ‬‬

‫" اﻳﻦ روﻳﻜﺮد ﻧﺎدرﺳﺖ زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﺮاي اﺗﻬﺎﻣﺎت ﻧﺎرواي دﺷﻤﻨﺎن ﻣﺎ ﻣﺴﺎﻋﺪ‬ ‫ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺿﺮﺑﻪ زدن ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﺣﺰب‪ ،‬ﺣﺰب ﻣـﺎ را ﻣﻘـﺼﺮ ﻗﻠﻤـﺪاد‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﺳﺎزش ﻛﺮده اﺳﺖ‪".‬‬ ‫"آﻣﺎده ﻧﺒﻮدن‪ ،‬ﻏﺎﻓﻞ ﺑﻮدن‪ ،‬ﺑـﻲﺗﺤﺮﻛـﻲ و دﻧﺒﺎﻟـﻪروي‪ ،‬در ﻛﻮدﺗـﺎي ‪28‬‬ ‫ﻣﺮداد ﺧﻄﺎي آﺷﻜﺎر ﻫﻴﺄت اﺟﺮاﻳﻲ اﺳﺖ‪".‬‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب اﻳﺮان ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﻦ ﺣﺰب ﺗـﻮده ﻧـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ‬ ‫ﻣﻴﻞ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﺴﻲ ﻣﺼﻮﺑﺎت ﭘﻠﻴﻨﻮم ﭼﻬﺎرم ﺳﺎل ‪ 1336‬را ﻳﺎدآوري ﻧﻤﺎﻳﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ ﻛﻴﺎﻧﻮري در ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ﺧـﻮد اﻧﺘﻘـﺎدات ﭘﻠﻴﻨـﻮم ﭼﻬـﺎرم را از ﻫﻴـﺄت‬ ‫اﺟﺮاﻳﻲ ﺣﺰب آﺷﻜﺎرا ﻧﻔﻲ ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫اﮔﺮ در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي ﺣﺰب ﺗﻮده ﻣﻔﺼﻼً ﺑﺤﺚ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آﻣﺪ و‬ ‫از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺣﺰب دﻣﻜﺮات در ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻛﻮدﺗﺎ ﺑﺤﺜﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺎﻣﺪ‪ ،‬دﻟﻴﻠﺶ‬ ‫واﺿﺢ اﺳﺖ‪ .‬در آن زﻣﺎن ﺣﺰب دﻣﻜـﺮات ﻣﺜـﻞ ﺳـﺎزﻣﺎﻧﻲ از ﺣـﺰب ﺗـﻮده‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻲﻛﺮد و در ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي اﺳﺘﻘﻼل ﻧﺪاﺷﺖ و ﻣﻨﺘﻈـﺮ ﺗﻮﺻـﻴﻪﻫـﺎي‬ ‫ﻫﻴﺄت اﺟﺮاﻳﻲ ﺣﺰب ﺗﻮده در ﺗﻬﺮان ﺑﻮد‪ .‬از ﻫﻤﻴﻦ رو ﺗﺎرﻳﺦ ﺣﺰب دﻣﻜﺮات‬ ‫در آن ﺳﺎلﻫﺎ ﺑﺎ ﺗﺎرﻳﺦ ﺣﺰب ﺗﻮده ﮔﺮه ﺧﻮرده ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﭘﻴﺮوزي ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ﻋﺼﺮ ﻧﻮﻳﻨﻲ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﻠـﻖﻫـﺎي اﻳـﺮان و‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن آﻏﺎز ﻣﻲﺷـﻮد‪ ،‬دورهي ﻣﺒـﺎرزهي‬ ‫‪273‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺧﺸﻮﻧﺖآﻣﻴﺰ ﻋﻠﻴﻪ اﺳﺘﺒﺪاد ﺳﻴﺎه ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﻛـﻪ ﺗـﺎ روز ‪ 22‬ﺑﻬﻤـﻦ ‪1357‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ ‪ 25‬ﺳﺎل ﺗﻤﺎم اداﻣﻪ داﺷﺖ‪.‬‬

‫‪274‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‪:‬‬

‫‪ -١‬ﺣﺴﻦ ارﻓﻊ ـ ﻛﺮدﻫﺎ ـ ‪ 1966‬ﻟﻨﺪن ـ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‬ ‫‪-2‬‬

‫ﺳﻌﻴﺪ ﺑﺪل ـ ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪي ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي ﻣﻠﻲ ﻛﺮد ‪1363‬‬

‫‪-3‬‬

‫ﻧﺠﻔﻘﻠﻲ ﭘﺴﻴﺎن ـ از ﻣﻬﺎﺑﺎد ﺧﻮﻧﻴﻦ ﺗﺎ ﻛﺮاﻧﻪﻫﺎي ارس ‪ 1328‬ـ ﺗﻬﺮان‬

‫‪-4‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ رﺋﻮف ﺗﻮﻛﻠﻲ ـ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎ و ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺎﻧﻪ ‪1354‬‬

‫‪-5‬‬

‫اﻧﻮر ﺧﺎﻣﻪاي ـ ﻓﺮﺻﺖ ﺑﺰرگ از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ ‪1362‬‬

‫‪-6‬‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر دﺑﺎﻏﻲ ـ ﻗﻴﺎم ﺟﻤﻌﻴﺖ ژـ ﻛﺎف ‪1361‬‬

‫‪-7‬‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﻗﺎﺳﻤﻠﻮ ـ ﻛﻮردﺳﺘﺎن و ﻛﻮرد ‪1352‬‬

‫‪-8‬‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﻗﺎﺳﻤﻠﻮـ ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان ‪ 1978‬ﭘﺎرﻳﺲ ـ ﻓﺮاﻧﺴﻪ‬

‫‪-9‬‬

‫ﻣﺤﻤﻮد ﻣﻼ ﻋﺰت ـ ﺟﻤﻬﻮري ﻣﻠﻲ ﻣﻬﺎﺑﺎد ‪1984‬‬

‫‪ -10‬م‪.‬س‪.‬اﻳﻮاﻧﻒ ـ ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻮﻳﻦ اﻳﺮان ـ ﻓﺎرﺳﻲ‬ ‫‪ -11‬ﻛﻨﮕﺮهي ﺳﻮم ﺣﺰب دﻣﻜﺮات ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان ‪1352‬‬ ‫‪ -12‬روزﻧﺎﻣﻪي ﻛﻮردﺳﺘﺎن ‪ 1324‬و ‪1325‬‬ ‫‪ -13‬ﻣﺠﻠﻪي ﻛﻮردﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻫﻼﻟﻪ و ﻫﺎواري ﻧﻴﺸﺘﻤﺎن ‪ 1324‬و ‪1325‬‬

‫‪275‬‬ ‫‪ ‬‬

14- Lucien Rambout, Les Kurdes et Le Dorit 15- A. Roosevelt Jr The Kurdish Republic Of Mahabad, Middle East Journal, 1946 , New‐ York -16 Chris Kutchera, Le Mouvent National Kurd, 1979, London 17- W. Eagleton Jr. The Kurdish Republic Of 1946, London

276