Sjećanje: Hoteli, restorani, kafići

Hotel ”Balkan” iz austrougarskog perioda na sjeverozapadnom uglu Gospodske ulice

Arhivski snimci magazina ”Šeher Banjaluka”

BANJA LUKA KROZ PROSTOR I VRIJEME

Hoteli, restorani, kafići...

Tekst i foto: Adem Čukur

Banjalučki ugostiteljski objekti

Još u XVI-om vijeku, vremenu relativno brzog narastanja grada, razvijala se i ugostiteljska djelatnost, najvećim dijelom u gradskom centrima / čaršijama, prvo u Gornjem, a potom u Donjem Šeheru i Maloj čaršiji / Preko Vrbasa. Za prenoćišta su postojali hanovi i karavan-saraji sa sobama za goste na spratu, i konjušnicama i magazama za robu u prizemlju; prvi u Gornjem Šeheru na desnoj strani Vrbasa sa dvanaest soba na spratu (naveden u vakuf-nami Sofi- Mehmed paše, nepoznatog lokaliteta), drugi na prostoru Stare čaršije, nasuprot ulaza u džamiju Ferhadiju, po kojem se taj prostor kasnije nazivao i Hanište, a čiji su dijelovi temelja konzervirani. Objedovanje se obavljalo u zasebnim objektima – aščinicama (turska riječ sa značenjem restoran / gostionica), kao i ćevapčinicama, burekdžinicama, slastičar na ma...

Godine 1617. počela je sa radom i prva kafana u gradu, druga u BiH nakon Sarajeva. U ljetnom periodu bozadžije su prodavale bozu / hladni napitak na bazi kukuruznog brašna, a u zimskom periodu salepdžije topli napitak / salep, noseći ih u đugumima kroz čaršiju. U periodu Austro-ugarske monarhije grade se hoteli i restorani po uzoru na takve objekte u Zapadnoj Europi od kojih su najznačajniji Hotel ”Bosna” (opisan u članku Bosna i Palas) i Hotel ”Balkan” (mjesto gdje se svojevremeno odvijao dio društvenog života grada) lociran na

sjeverozapadnom uglu Gospodske ulice, mjestu današnje zgrade opštine. Bila je to stilski skladno oblikovana jednospratna ugaona zgrada sa kafanom i restoranom u prizemlju (čiji su se prostori po potrebi mogli objediniti) i sobama na spratu. Objekat je srušen početkom tridesetih godina radi izgradnje zgrade Banske uprave na tom mjestu. U periodu Kraljevine Jugoslavije najznačajniji graditeljski zahvat u ugostiteljstvu predstavlja izgradnja Hotela ”Palas”, oblikovan dijelom sa tradiranim elementima orijentalne arhitekture (opisan u članku Bosna i Palas).

Krajem pedesetih godina prošlog vijeka na padinama brda Šehitluci, pedesetak metara iznad naselja Ilidža, gradi se Turistički dom Ferijalnog saveza, jedno vrijeme omiljeno izletište Banjalučana, koji je spontano dobio nezvaničan naziv ”Brioni”. To je bio jednospratni objekat s manjim restoranom i vanjskom terasom u prizemlju i sobama na spratu gdje se nalazila i manja terasa odakle se pružao lijep pogled na naselje Gornji Šeher i rijeke Vrbas i Suturliju. Krajem sedamdesetih godina dom je napušten pa je postao stjecište neprimjerenih ljudi da bi jedne noći nestao u plamenu.

Šezdesete godine prošlog vijeka obilježene su i izgradnjom niza ugostiteljskih objekata, u prvom redu restorana društvenih preduzeća, a i privatnika. Na izvanrednoj lokaciji u naselju Ilidža na visoko izdignutom platou iznad strme stjenovite obale Vrbasa, neposredno iza mosta pored Šeranića kuće, prema projektu arhitekte Nedžada Hotića gradi se ugostiteljski objekat pod nazivom ”Motel” sa velikom terasom u prizemlju, koju u potpunosti natkriva prostor restorana na spratu. Gledajući ga izdvojeno od lokacije, to je korektno urađen projekat u tada aktuelnom internacionalnom stilu koji, međutim, svojim stilom, velikim volumenom i ravnim krovom narušava postojeći skladni ambijent naselja. Pored tada novoizgrađene Glavne pošte, neposredno sa njene sjeverne strane, izgrađen je Restoran ”Lovac” (Udruženja lovaca), prizemni objekat čiji su vanjski zidovi bili urađeni od obrađenih drvenih poluoblica, a ispred je, u hladu stogodišnjih lipa, bila prostrana terasa.

Na lokalitetu Stare čaršije uz Titovu ulicu izgrađena je zgrada u duhu tada aktuelnog internacionalnog stila sa restoranom za samoposluživanje u prizemlju (prvim takve vrste u gradu) i restoranom sa velikom terasom na spratu arh. Nedžad Hotić ). Na brdu Šehitluci , između Spomenika i Trešnjika, izgrađen je manji ugostiteljski objekat sa restoranom u prizemlju i sobama za goste na spratu. Južno od Lijeve Novoselije grade se privatni restorani ”Podgora”, ”Turist”, ”Yeti”, nešto ranije ”Klašnik” (Udruženja ribolovaca) sa ribogojilištem, u Stupnici, na platou iznad Vrbasa restoran ”Alibaba ” , restoran ”Sirano ” na Laušu, ”Borac” u Boriku, nešto kasnije ”Orhideja” i ”Tri fenjera” u Donjim Hisetima..., a u gradskom centru u postojećim objektima egzistiraju restorani ”Mostar”, ”Kozara” i ”Zora” ,gdje je nakon njenog rušenja u prizemlju novog objekta izgrađen snek-bar.

Sedamdesetih godina prošlog vijeka na mjestu zemljotresom porušenog hotela ”Bosna” prema projektu sarajevskih arhitekata Ante Đebe i Predraga Bulovića gradi se hotel istoimenog naziva, visoke B kategorije i znatno većeg kapaciteta od prethodnog (opisan u članku ”Bosna” i ”Palas” . U isto vrijeme na sjevernom dijelu grada uz magistralni put Banjaluka-Bosanska Gradiška u Budžaku izgrađen je motel ”Internacional”, jednospratni objekat sa fasadnom opekom čime su značajno uvećani smještajni kapaciteti u gradu. U sklopu revitalizacije tvrđave Kastel, u jednom od kazamata (podzemni zasvođeni prostor), u specifičnom ambijentu uređen je restoran istoimenog naziva sa terasom iznad Vrbasa. U sklopu Kompleksa ulice Veselina Masleše postojeći objekat na uglu Gospodske ulice i ulice kralja Alfonsa (sa južne strane) dobiva ugostiteljske sadržaje; u podrumu-pivnicu, u prizemlju-kafe bar, na spratu-restoran. U sklopu novoizgrađenih zanatskih centara poslije zemljotresa ( u Staroj čaršiji, Mejdanu, Starčevici, uz Gospodsku ulicu ) nalaze se i ćevapčinice, burekdžinice, kafići, picerije, slastičarne....

”Motel” u Gornjem Šeheru; u pozadini iznad - Turistički dom ”Brioni” Ferijalnog saveza