ZINDER 11+ - Aarde in gevaar

zinder 11+ MENS & MAATSCHAPPIJ

Aarde in gevaar

broeikaseffect geleidelijke temperatuurstijging van de atmosfeer om de aarde

vakwoorden

broeikasgas elk gas in de atmosfeer dat hitte opneemt en daardoor de atmosfeer opwarmt duurzaam zonder negatieve gevolgen voor het milieu op lange termijn herwinbaar uit een bron die niet leeg kan raken of die kan worden vervangen organisch natuurlijke producten in plaats van chemische, zoals pesticiden recyclen inzamelen en verwerken van gebruikte voorwerpen zodat het materiaal opnieuw gebruikt kan worden

Deze woorden staan ook op de achterflap, zodat je ze meteen kunt vinden. Op bladzijde 32 worden nog meer woorden uitgelegd.

Van sommige woorden verandert de betekenis na verloop van tijd. Pas halverwege de twintigste eeuw kreeg ‘biologisch’ de betekenis ‘vrij van chemische stoffen zoals pesticiden’.

Voor die tijd betekende ‘biologisch’ vooral ‘houdt verband met levende materie’.

6

7

op de juiste golflengt 8

De mens heeft altijd al zijn omgeving aan zijn behoefte aangepast. De mens heeft gejaagd, gewassen verbouwd en bomen omgehakt om te overleven. Met de komst van nieuwe technologieën heeft de mens naar manieren gezocht om het leven comfortabeler te maken. Mensen zijn nu afhankelijk van producten als auto’s, koelkasten en gloeilampen. Die producten gebruiken veel energie, of ze bevatten stoffen die slecht zijn voor het milieu. In een groot deel van de wereld kopen mensen meer producten dan ooit tevoren. Tenslotte gooien ze die weer weg. De dingen die we kopen, gebruiken en weggooien, hebben grote invloed op het milieu en de wereld van morgen. De mens wordt zich echter steeds bewuster van zijn omgeving en van zijn invloed op het milieu.

Veel mensen maken zich zorgen over milieuproblemen. We vragen ons af wat we eraan kunnen doen. Wordt het broeikaseffect door de mens veroorzaakt, of heeft het een natuurlijke oorzaak? Hoe kunnen we minder afhankelijk worden van fossiele brandstoffen?

Het valt niet mee om te voldoen aan de behoeften van een groeiende bevolking. Een probleem kan vaak op meer manieren worden opgelost. In dit boekje bespreken we wat we kunnen doen om de aarde en de natuurlijke hulpbronnen te beschermen.

Mens en milieu Toen de mens in de gaten kreeg dat veel schade aan de aarde werd toegebracht, begon het belang van milieubescherming door te dringen. Dit zijn enkele maatregelen die werden genomen: 1930 In Nederland wordt voor het eerst een natuurgebied uitgeroepen tot nationaal park: de Veluwezoom.

1971 In Canada wordt de actiegroep Greenpeace opgericht.

1972 De zeer schadelijke pesticide DDT, waar veel vogels aan doodgaan, wordt verboden 1973 Het Landelijk Meetnet Luchtkwaliteit wordt in gebruik genomen. Het bestaat uit een groot aantal ‘snuffelpalen’ die automatisch de luchtkwaliteit meten.

1978 In Den Bosch wordt de eerste Nederlandse glasbak geplaatst.

1991 Chemische stoffen die de ozonlaag aantasten, worden vervangen door minder schadelijke stoffen.

2000 In Europa wordt de verkoop van loodhoudende benzine verboden. Lood is schadelijk voor je hersenen.

IJsberen ondervinden de gevolgen van het broeikaseffect. Door de stijgende temperaturen smelt hun bevroren habitat.

9

Groen tuinieren

Peter hoorde zijn moeder roepen. “Wil je even wat groente voor me uit de tuin halen?�

Peter liep naar de achtertuin. Hij keek in de bedden of er iets stond. Was er iets dat ze vandaag in een salade konden gebruiken. Maar toen zag hij dat er bladluizen op zijn favoriete rozen zaten! Hij deed tuinhandschoenen aan en zette een beschermende bril op. Daarna bespoot hij de rozen flink met de plantenspuit. De geur prikkelde in zijn neus - hij was nog steeds aan het experimenteren met de juiste hoeveelheid knoflook in zijn zelfgemaakte bladluizenverdelger.

Biologische tuinders gebruiken organische bestrijdingsmiddelen. Die bevatten alleen stoffen die in de natuur voorkomen. Als mest gebruiken ze compost en natuurlijke dierenmest. Organische mest en biologische bestrijdingsmiddelen zijn vaak beter voor de grondkwaliteit en minder schadelijk voor de gezondheid van mens en dier.

Biologisch geteelde groente wordt steeds populairder, hoewel het vaak wel wat duurder is. Het is meer werk om ze te verbouwen en de opbrengst is vaak lager. Veel mensen vinden het wel de moeite waard om wat meer te betalen, omdat biologische landbouw het milieu zo min 10 mogelijk belast.

zinderen !

Jarenlang hebben tuinders gebruik gemaakt van synthetische chemische pesticiden. Deze stoffen worden gebruikt tegen ongedierte dat schade toebrengt aan de gewassen. Maar daarmee worden niet alleen schadelijke dieren gedood: ook nuttige dieren zoals lieveheersbeestjes kunnen er niet tegen. Vaak blijven dergelijke bestrijdingsmiddelen achter op de gewassen.

Een ap pel mo et je altijd g oed w assen voorda t je he m ope Somm et. ige ap pels worde n we met gif l tien keer bespro eid.

Wist je dat?

Bij biologische bestrijding worden dieren, planten en ziekten gebruikt om ongewenste dieren, planten en ziekten te bestrijden. Hierdoor worden minder synthetische bestrijdingsmiddelen gebruikt, maar soms levert het weer andere problemen op.

In 1935 werden in AustraliĂŤ reuzenpadden uitgezet om de suikerrietkever op te eten. Dat diertje tast het suikerriet aan.

Jammer genoeg aten de padden niet elk kevertje op. De padden voelden zich snel thuis in hun nieuwe land. Padden hebben maar weinig natuurlijke vijanden. Ze zijn erg giftig. Dieren die de padden proberen op te eten, kunnen eraan doodgaan.

Groen feit Biologische bestrijdingsmiddelen kunnen ook giftig zijn.

Lees altijd het etiket en zorg ervoor dat je jezelf beschermt als dat wordt aangeraden.

Overvloedig gebruik van bestrijdingsmiddelen en kunstmest kan tot problemen leiden. Weggespoelde bestrijdingsmiddelen kunnen in rivieren en meren terechtkomen, waardoor de vissen doodgaan.

11

Wie wat bewaart die heeft wat Peter kwam terug in de keuken en gaf de groenten aan zijn moeder. Ze sneed de ingrediënten fijn om een salade te maken. “Dank je wel jongen,” zei ze. “Ga je maar even wassen, dan gaan we picknicken.”

Peter en zijn zusje Daphne gingen naar de badkamer om hun tanden te poetsen. Peter deed de kraan dicht tijdens het poetsen.

Hij deed ook het licht uit toen ze klaar waren!

Dat soort dingen vergeet je gauw, maar hij deed zijn best om zuinig te zijn.

Minder dan één procent van alle elektriciteit wordt uit duurzame bronnen geproduceerd: bijvoorbeeld water, wind of zonlicht. In veel landen wordt de meeste elektriciteit geproduceerd door kolen of olie te verbranden.

Bij de verbranding van deze fossiele brandstoffen komt kooldioxide vrij, een broeikasgas.

Veel andere methoden om elektriciteit te maken zijn ook schadelijk voor de planeet.

Kerncentrales leveren veel energie zonder de lucht te vervuilen. Er is wel een ander probleem: het afval dat ze produceren, is radioactief.

Dat is gevaarlijk. Het is erg moeilijk plekken te vinden waar het afval veilig kan worden opgeslagen.

12

Luchtvervuiling bij een chemische fabriek

Europa Noord-Amerika Japan

Zo ziet de wereld er ‘s nachts uit. In Noord-Amerika, Europa en Japan zien we het meeste licht. Deze foto is samengesteld uit honderden satellietfoto’s.

Groen feit Spaarlampen verbruiken 80% minder elektriciteit dan gewone gloeilampen. Ze gaan ook tien keer zo lang mee.

Zo bespaar je energie en water: ✓ Gebruik energiezuinige apparaten. Schakel apparaten uit als je ze niet gebruikt. Laat ze niet op stand-by staan.

Ik snap het. Een deel van dit boekje is fictie: een verhaal over zuinig zijn met het milieu.

De rest is non-fictie: daarin worden de feiten beschreven.

Dit maakt het interessanter en ook gemakkelijker te begrijpen.

✓ Doe meer kleren aan als het kouder wordt, in plaats van de verwarming hoger te zetten. ✓ Laat de was aan de lijn drogen, in plaats van in een droogmachine. ✓ Ga niet te lang onder de douche staan. Draai de kraan dicht terwijl je je tanden poetst.

13

Smogalarm!

Het hele gezin was klaar voor vertrek. Ze wilden naar de stad fietsen. Peter ging liever met de auto, ze hadden een grote jeep waar zijn moeder ook graag in reed. Maar helaas gebruikt zo’n auto veel benzine.

Peters ouders hoopten eigenlijk dat er snel een betaalbare hybride auto op de markt zou komen.

Door de buurt fietsen was ook erg leuk. Maar in de stad hadden ze veel last van alle uitlaatgassen. Ze waren blij dat ze eindelijk bij de supermarkt waren.

Dit doet Peter voor het milieu

Het verkeer is over de hele wereld één van de belangrijkste veroorzakers van luchtvervuiling.

Auto’s produceren kooldioxide en giftige rook. In sommige grote steden is de smog zo dik dat mensen op straat een mondkapje dragen. Smog kan astma, bronchitis en andere luchtwegaandoeningen veroorzaken.

• hij besproeit de rozen met knoflook • hij draait de kraan dicht • hij doet het licht en de ventilator uit • hij gaat met de fiets in plaats van met de auto

Vervuiling is ook gevaarlijk voor planten en dieren. Chemische stoffen zoals zwavel worden in de regen opgenomen, waardoor zure regen ontstaat. In de stad kunnen hierdoor metalen, verf en steen worden aangetast. In de natuur kunnen planten afsterven en kan het water vervuild raken. Daardoor worden de dieren ziek.

De luchtvervuiling kan met de wind over de hele wereld worden meegevoerd. Daardoor valt zure regen vaak in landen die de vervuiling niet hebben veroorzaakt.

14

Smog in downtown Los Angeles