A, B, C, D, E … methodevervangend?! Over deze uitgave Hoewel de uitgave ABCDE… ik begrijp het! in eerste instantie niet bedoeld was om methodevervangend in te zetten, zijn er ontwikkelingen waarmee het met enkele aanvullingen wel zo gebruikt en verantwoord zou kunnen worden! Ten eerste is de uitgave vergeleken met een criterialijst voor het kiezen van een nieuwe methode voor begrijpend en studerend lezen. Op deze manier is ABCDE… ik begrijp het! onderzocht op: - Achtergrond & visie - Leerstofkeuze, leerstofomgeving, oefenstof - Leerstofordening - Aanwijzingen voor het didactisch handelen - De relatie tussen tekst-en beeldmateriaal - Differentiatie, leerstofaanbod, verwerkingswijzen en evaluatie - Materiële kenmerken - Toegankelijkheid - Invoering Door ABCDE… ik begrijp het! naast de criteria te leggen, kon worden geconcludeerd dat aan al deze punten is voldaan. ABCDE… ik begrijp het! is zelfs meer: het bevat door de luistercd’s ook een relatie tussen tekst en geluid. Op twee criteria kan ABCDE… ik begrijp het! nog beter scoren (Leerstofkeuze, leerstofomgeving en oefenstof & Materiële kenmerken). Hierbij denken we aan het trainen van specifieke vaardigheden die nodig zijn voor het tekstbegrip, namelijk leesstrategieën. We noemen ook een eigentijds karakter, waarbij we doelen op digitale toepassingen. Elke school is anders en zal de uitgave ABCDE… ik begrijp het! op eigen wijze gebruiken. Wij geven u twee voorbeelden waarmee meer aandacht kan worden gegeven aan leesstrategieën en aan digitale toepassingen (zie Combinatie met Nieuwsbegrip en Combinatie met Tekst verwerken). En wist u al dat er een nieuwe uitgave voor studerend lezen, XYZ, in ontwikkeling is bij Schoolsupport? Omdat de uitgave ABCDE… ik begrijp het! de punten bevat die men in een methode belangrijk vindt (criterialijst) en omdat de aanpak en manier van werken binnen ABCDE… ik begrijp het! systematisch en theoretisch verantwoord is, beschouwen we de uitgave ook als een methode. Lesmethodes bestaan uit een leerlijn waarin de doelen zijn uitgewerkt in concrete lessen, een handleiding, en leerlingmaterialen eventueel uit computerprogramma’s of internettoepassingen. Deze aspecten zijn allemaal terug te vinden in de uitgave ABCDE… ik begrijp het! Er is een handleiding met een verantwoording van de didactische keuzen, er zijn toets- en scorebijlagen, leerlingmaterialen en CD’s. Omdat bij ABCDE… ik begrijp het! (voorlopig geen) digitale toepassingen beschikbaar zijn, is er uitgezocht hoe dit te ondervangen is (zie Combinatie met Nieuwsbegrip).
Begrijpend lezen, woord- of leesstrategieën? Taalverwerving en taalonderwijs verlopen als het ware in cirkels: het gaat vaak om dezelfde inhouden, maar de complexiteit en de mate van beheersing nemen toe. Begrijpend lezen is een actief en complex proces waarbij zaken als woordenschat, voorkennis en juist gebruik van leesstrategieën van © Schoolsupport • www.schoolsupport.nl
1
ABCDE... ik begrijp het!
A, B, C, D, E … methodevervangend?! essentieel belang zijn, zodat betekenis aan geschreven taal kan worden toegekend. Er is voortdurende wisselwerking met de lezer, gelezen informatie wordt gekoppeld aan de informatie die in het geheugen beschikbaar is: woordbetekenissen, inhoudelijke kennis over allerlei onderwerpen, kennis met betrekking tot de opbouw van woorden, van zinnen, van teksten. Bij de methode ABCDE… ik begrijp het! is het vergroten en verdiepen van de woordenschat (volgens onderzoek van Hirsch) een belangrijk onderdeel van de taalles. Woordkennis en tekstbegrip zijn op een positieve manier met elkaar verbonden: leerlingen die de meeste woorden die ze horen en lezen al kennen, begrijpen teksten beter en zijn meer in staat nieuwe woorden te leren. Kinderen worden goede lezers als zij een brede algemene kennis opbouwen. Daarvoor zijn dus teksten nodig die hun algemene kennis en woordenschat vergroten, teksten die ABCDE… ik begrijp het! biedt! Algemene kennis en woordenschat vergroten is erg belangrijk, maar niet de enige manier om een goede lezer te worden. Met expliciete woordenschatinstructie kan slechts een beperkt deel van het benodigde lexicon aan de orde worden gesteld. De meeste woorden leren de kinderen zelf, door te luisteren en vooral door te lezen. Uit onderzoek wordt echter ook duidelijk dat alleen wat oudere lezers, vanaf de bovenbouw, en de betere lezers er in slagen spontaan de betekenis van een significant aantal onbekende woorden op te pikken terwijl ze lezen. Voor kinderen die de basiswoordenschat nog niet beheersen is het impliciet woordleren uit teksten problematisch. Het blijkt dus dat we kinderen moeten helpen meer onbekende woorden al lezende te leren door hen aanpakken of strategieën te leren waarmee ze de betekenis van onbekende of halfbegrepen woorden kunnen achterhalen. Dit betekent leerlingen strategieën leren die ze voor, tijdens of na het lezen kunnen toepassen. Voor het lezen zijn dit: het inschakelen van voorkennis, het bepalen van een leesdoel, en voorspellingen doen over de tekst. Tijdens het lezen zijn dit: denkstrategieën, zelfcorrectiestrategieën, decodeerstrategieën, en woordbetekenisstrategieën. Na het lezen zijn dit: onder woorden brengen welke strategieën ze hebben gebruikt, belangrijkste ideeën en/of gebeurtenissen in de tekst, zien van oorzaak-gevolgrelaties, conclusies trekken, eigen mening bepalen, nieuwe informatie koppelen aan bekende informatie, en samenvatten. Er dienen dus verschillende leesvaardigheden gebruikt te worden. Maar let op: een aantal strategieën goed leren is beter dan heel veel strategieën minder goed!
Combinatie met Nieuwsbegrip Nieuwsbegrip is een aanvulling op bestaande methodes en is geen complete begrijpend leesmethode (CED-groep). Het heeft tot doel het leesbegrip van de leerlingen te stimuleren op een leuke manier. De actualiteit wordt daarbij als kapstok gebruikt, door iedere week op internet actuele en aansprekende teksten te plaatsen op nieuwsbegrip.nl. Nieuwsbegrip besteedt structureel aandacht aan lees-en woordenschatstrategieën en is inzetbaat voor groep 4 tot en met 8 van het basisonderwijs en net als ABCDE… ik begrijp het! tevens inzetbaar binnen het speciaal onderwijs.
© Schoolsupport • www.schoolsupport.nl
2
ABCDE... ik begrijp het!
A, B, C, D, E … methodevervangend?! Voor leerlingen is er een waardevol Stappenplan, een hulpmiddel bij zowel begrijpend lezen als attitudevorming ten aanzien van al het werk. Het is zeker een handig hulpmiddel bij de methode ABCDE… ik begrijp het! Strategieën die de basis voor het stappenplan vormen, zijn: voorspellen, ophelderen van onduidelijkheden, samenvatten, vragen stellen, en relaties & verwijswoorden. Stappenplan Nieuwsbegrip: Voor het lezen:
Oriëntatie op de tekst, uiterlijke kenmerken (titel, kopjes, illustraties) en voorspellen, activeren van de voorkennis.
Tijdens het lezen: Hardop lezen, moeilijke woorden (fragmenten) ophelderen met behulp van woordhulp: - woordenschatstrategieën - omschrijvingen - synoniem/antoniem - illustraties - analyseren van het woord - woordenboek Na het lezen:
Terugblik, voorspelling controleren, tekst begrijpen, samenvatting van een paar zinnen.
U kunt ABCDE… ik begrijp het! goed gebruiken in combinatie met Nieuwsbegrip, zodat u een eigentijds karakter aan het begrijpend lezen geeft waarbij zowel woord- als leesstrategieën geoefend worden. Ook kan het Stappenplan van Nieuwsbegrip perfect bij teksten van ABCDE… ik begrijp het! gebruikt worden. Voor meer informatie kijkt u op schoolsupport.nl en nieuwsbegrip.nl.
Combinatie met Tekst verwerken Als algemene doelstelling formuleren de auteurs dat het doel van Tekst verwerken is: alle kinderen, en zeker de zwakkere lezers, leesstrategieën aan te leren, die ze zelfstandig gaan toepassen. In deze uitgave (Noordhoff Uitgevers) staat het aanleren van leesstrategieën dus ook centraal, wat perfect aansluit bij ABCDE… ik begrijp het! dat zich meer op woordenschatontwikkeling richt. De ontwikkeling van leesvaardigheid begint met plezier in lezen. Veel leerkrachten weten dat tien traditionele vragen beantwoorden van het type: ”Wie is de hoofdpersoon?” of “Wat is de hoofdgedachte in dit verhaal?” voor veel kinderen geen plezierige bezigheid vormen. Op veel scholen balen de kinderen al als de boeken van de leesmethode te voorschijn komen. Evaluatiegegevens op dat vlak laten een dramatisch beeld zien. Je kunt je de vraag stellen hoeveel effect deze lessen op de kinderen zullen hebben. Tekst verwerken zorgt voor een aanpak die uitdagende vragen stelt en ABCDE… ik begrijp het! kan daarbij zorgen voor uitdagender teksten.
© Schoolsupport • www.schoolsupport.nl
3
ABCDE... ik begrijp het!
A, B, C, D, E … methodevervangend?! Tekst verwerken is een leesmethode die uitgaat van de natuurlijke taal-leesontwikkeling van kinderen en niet van een fictieve volwassen benadering van teksten. De methode bevat vragen die: - leesinstructie geven; - extra inhoudelijke informatie geven; - delen van samenvattingen geven; - halfoplossingen geven; - vragen om kritiek, oordeel en conclusie; - aanzetten tot overleg en actie; - aanzetten tot herkennen en productief maken. U kunt ABCDE… ik begrijp het! goed in combinatie gebruiken met Tekst verwerken zodat uw leerlingen zowel woord- als leesstrategieën oefenen. Voor meer informatie kijkt u op schoolsupport.nl en noordhoffuitgevers.nl.
ABCDE… ik begrijp het! werkt! Dilemma’s bij het begrijpend lezen zijn vooral gericht op de keuze van een methode, op het ontbreken van een doorlopende lijn, en op de werkwijze die het best kan worden gevolgd met leerlingen die zwak zijn in begrijpend lezen. ABCDE… ik begrijp het! geeft door haar aanpak een oplossing voor zowel de doorlopende lijn als voor de zwakke (begrijpend) lezers. Door de indeling van het leerlingmateriaal, niet per jaargroep maar in vijf verschillende niveaus met elk 24 tekst- en opdrachtkaarten die op ieder moment doorlopen kunnen worden, werkt ieder kind op zijn eigen niveau. ABCDE… ik begrijp het! is dus een lesmethode in de vorm van een doorlopende leerlijn met materiaal voor alle kinderen in alle groepen. ABCDE… ik begrijp het! is goed te gebruiken bij grote leesverschillen in een klas en in combinatieklassen. Kinderen kunnen na een goede instructie uitstekend zelfstandig aan de slag. In de teksten en opdrachten krijgen ze gerichte aanwijzingen. De leerkracht heeft zijn handen vrij om kinderen die dat nodig hebben, te begeleiden. De teksten sluiten aan bij de leefwereld, er zijn verschillende soorten opgaven die verschillende soorten vaardigheden oefenen, waarbij dus het vergroten van de woordenschat veel aandacht heeft. Ook is het bespreken van de teksten belangrijk, omdat het samen spreken over de tekst, de vragen en antwoorden, het tekstbegrip van kinderen vooruit helpt. Dit kan eens in de vier weken zijn, waarbij de leerkracht de leerlingen leert op verschillende manieren naar de tekst en de oplossingsmanieren van de opdrachten te kijken. U zult merken dat, al dan niet in combinatie met andere uitgaven, ABCDE… ik begrijp het! de wereld van de kinderen verbreedt en de kennis verrijkt!
Bronnen E.D. Hirsch - core knowledge / algemene kennis Malmberg - criterialijst begrijpend en studerend lezen taalsite.nl - Nederlandse taal basisonderwijs © Schoolsupport • www.schoolsupport.nl
4
ABCDE... ik begrijp het!