ww
G wo woo a v o sch ordo rden or l oo efe puz euk lsu ni ze e pp ng ls or en en t.n n l/w aar eb lin k
w.
s
en het heelal
© 2012 Schoolsupport bv (Nederlandse uitgave) © 2008: Kinderleicht Wissen Verlag GmbH & Co. KG, Regensburg Auteur: Nicola Herbst, Thomas Herbst, Uwe Lemmer | Vertaling en redactie: Schoolsupport Illustraties: Angelika Grothues, Christine Ott, Harald Ott Ontwerp en lay-out: Michael Wolf, Sabine Fürstenhöfer | DTP: Pollet & Van Eyck [Schoolsupport] Uitgever: Schoolsupport - www.schoolsupport.nl | ISBN: 978-90-8664-319-6 | Artikelcode: BEN02
Benny Blauw in het planetarium Benny Blauw is met zijn klas in het planetarium. Daar maken ze een reis door het heelal. Over alle hemellichamen wordt iets verteld.
In het midden van de ronde zaal staat de planetariumprojector. Met veel knoppen en een toetsenbord kun je het apparaat besturen. Dan gaan de lichten uit en komen er sterren tevoorschijn.
2
planetarium - gebouw waarin de ruimte en de bewegingen van de zon, planeten en de sterren zijn nagemaakt. heelal - ruimte waarin de aarde, de andere planeten en de sterren zijn hemellichamen - deze zijn zichtbaar in het heelal, zoals sterren en planeten projector - apparaat waarmee je een film kunt laten zien
Het plafond is de hemel. Benny zoekt samen met zijn vriendje Mitch De Grote Beer. Aan de hemel zien ze veel sterrenbeelden. Iedereen bewondert de figuren.
Plotseling begint de hemel te draaien. De kinderen horen een luide stem. De man van het planetarium legt uit dat hij de sterren met de projector laat zien. Bezoek ook een planetarium of 'sterrenwacht'. Er is er vast ook ĂŠĂŠn bij jou in de buurt. Gevonden?
luid - hard klinkend (goed te horen)
3
Melkwegstelsels Het heelal bestaat uit ontelbaar veel melkwegstelsels. Miljarden sterren vormen samen zo'n melkwegstelsel.
Melkweg Ons sterrenstelsel is de Melkweg. Onze zon is ĂŠĂŠn van de vele sterren in de Melkweg! Als het heel donker is, lijkt ons sterrenstelsel zo wit als melk. Vandaar de naam Melkweg.
6
miljard - 1.000.000.000
Een kijkje in de sterren Claudius Ptolemaeus bekeek 1850 jaar geleden de hemel. Hij dacht: de zon draait om de aarde. De aarde is het middel足punt en beweegt niet.
Nicolaas Copernicus Deze astronoom ontdekte dat Ptolemaeus het fout had. Hij liet zien dat alle planeten om de zon draaien. Dat was ongeveer 500 jaar geleden.
astronoom - iemand die veel kennis heeft over sterren
15
Moderne astronomie Het belangrijkste instrument van astronomen is een verrekijker, een telescoop.
Reusachtige telescopen In Chili staan sterrenwachten van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht. Vier grote telescopen vormen daar een reuzetelescoop.
16
Sterren als wegwijzer Vroeger gebruikten zeemannen een sextant. Door de hoek tussen de zon of de poolster en de horizon te meten, konden ze hun positie bepalen en de vaarrichting uitstippelen.
Op welke manieren vinden mensen nu de weg? Zoek eens op wat GPS betekent in het Engels en in het Nederlands!
positie - de plaats waar je op een bepaald tijdstip bent
19
Hoe is de zon ontstaan? Net zoals alle andere sterren ontstond de zon uit heet gas. Dat was 5 miljard jaar geleden. gele dwerg
Groeien en gloeien Langzaam is de zon groter geworden en rood gaan gloeien.
rode reus
Sterrendood Over ongeveer 5 miljard jaar zal de zon krimpen. Dan koelt ze langzaam af en gaat steeds minder licht geven. gloeien - een licht uitstralen door
20
witte dwerg
doordat iets heet is geworden krimpen - kleiner worden
Supernova Sterren die zwaarder zijn dan onze zon eindigen in een grote explosie. Zo’n explosie heet een supernova en er ontstaat heel veel licht bij. Na de explosie blijft een zwart gat over.
21
Zwarte gaten
Zwarte gaten zijn de resten van ontplofte zware sterren. Doordat de zwaartekracht in een zwart gat erg sterk is, verliezen lichtdeeltjes hun licht. Daarom zijn zwarte gaten zwart. Sterrenverslinders Zwarte gaten kunnen sterren opslokken. Als een ster te dicht bij een zwart gat komt, wordt hij opgezogen.
22
Leven in het heelal In ons zonnestelsel zoeken onderzoekers alleen op Mars naar leven. Van de andere planeten weten we dat ze te warm of te koud zijn om er te kunnen leven.
Op zoek naar buitenaards leven
radiotelescoop
Met radiotelescopen zoeken onderzoekers naar buitenaards leven. Dat doen ze met het 足opvangen van radiogolven. Tot nu toe is er geen buitenaards leven gevonden. Je kunt wel over buitenaards leven lezen! Namelijk in een science fiction boek.
Hoe werkt een radiotelescoop? Dit is een apparaat met een grote schotel, die radiogolven van hemellichamen kan 'opvangen' en zo kan meten waar ze vandaan komen. Elk hemellichaam, groot of klein, zendt straling in de vorm van lichtgolven of radiogolven uit.
fantasie - als je je fantasie gebruikt, dan verzin je iets buitenaards wezen - iets wat wel leeft, maar wat niet op de aarde leeft
25
Benny Blauw Knutseltip Het is leuk om een sterrenketting voor je raam te hangen. Ze zijn gemakkelijk te maken.
Wat heb je nodig?
- geel en wit golfkarton
- een vormpje van een ster
- een schaar
- visdraad
- een stompe naald Zo werkt het: Leg de ster op het golfkarton en trek hem over. 26
- een potlood
- plakband
Maak met de naald boven en onder in de ster een gaatje. Als je meer sterren gemaakt hebt, moet je ze aan het visdraad vast maken.
Leg na elke ster een knoop in het draadje. Zo blijven de sterren mooi op hun plek.
Hang de ketting met een plakbandje aan je raamkozijn. Klaar!
Benny Blauw Weetje Natuurlijk hebben sterren in het echt geen punten. Maar als versiering voor op je kamer zien ze er met punten het mooist uit. 27
Benny Blauw heelalrecords Jupiter
De grootste planeet De grootste planeet van ons zonnestelsel is Jupiter. De doorsnede van deze planeet is elf keer zo groot als die van de aarde!
Aarde
Heb je van het woord doorsnede gehoord? Het is een moeilijk woord. Welke moeilijke woorden ben je nog meer tegengekomen in het boekje? Hoe lang is jouw lijst?
De meeste ringen Om Saturnus draaien duizenden smalle ringen. Ze bestaan uit ijsbrokken en steenbrokken.
Deze ringen kun je met een kleine telescoop goed zien.
28
VAKWOORDEN Je hebt al een paar moeilijke woorden opgeschreven. En onderaan de bladzijden heb je ook uitleg gekregen over moeilijke woorden. Hieronder zie je een lijst met woorden bij het onderwerp heelal die belangrijk zijn om te onthouden. Ken je ze nog?
astronoom
sextant
gaswolk
ster
heelal hemellichaam komeet lichtjaar (een) maan melkwegstelsel meteoor sterrenwacht oerknal
sterrenbeeld sterrenkunde/ (astronomie) sterrenregen sterrenstof supernova telescoop zonnestelsel zonsverduistering
planeet planetarium planeto誰de ring
29
WOORDENLIJST Je hebt al een paar moeilijke woorden opgeschreven. En onderaan de bladzijdes heb je ook al uitleg gekregen over moeilijke woorden. Hieronder zie je een lijst met algemene woorden die belangrijk zijn om te onthouden.
(om zijn) as
miljard
buitenaards wezen
oppervlakte
doorsnede
positie
explosie
projector
fantasie
sage
gas
triljard
gloeien koepel krimpen luid
verdampen wetenschap windstreek zwaartekracht
Nu is het tijd voor het maken van leuke woordpuzzels en woordenoefeningen! Je vindt ze op www.schoolsupport.nl/weblinks. Succes!
30
elen zz
n d e r z oe
ten
O
Voor nieUWSGieriGe lezerS!
We
Pu
at!
n ke
n
Deze serie bestaat uit...
Benny Blauw en het
heelal
ou het heelal genlijk ontstaan?
experimenten
nderspel!
25/06/12 13:44
elen zz
n d e r z oe
ten
O
Pu
et jou
Voor nieUWSGieriGe lezerS!
We
at!
ISBN 9789086643196
n ke
n
Benny Blauw en het heelal Onvoorstelbaar groot! Benny Blauw gaat samen met jou het heelal ontdekken. Hoe is het heelal e 足 igenlijk ontstaan? Hoeveel sterren zijn er? Welke sterrenbeelden zijn er? En wat is een zwart gat?
Benny Blauw en de wereld van
ridders
leefd hebben. rd je een ridder? ers meer?
experimenten
nderspel!
ISBN 9789086643202
25/06/12 13:51
Benny Blauw en de wereld van ridders Benny Blauw verkent samen met jou de 足spannende riddertijd! Benny wil weten hoe r足 idders geleefd 足hebben. Wat moesten ze doen? Hoe werd je een ridder? En waarom zijn er nu geen ridders meer?
Deze serie bestaat uit...
Voor nieUWSGieriGe lezerS!
We
elen zz
n d e r z oe
ten
O
n ke
n
Hat!
Pu
Benny Blauw en de wereld van
paarden
e pony's
ar de manege.
aat rijden?
experimenten
nderspel!
Benny Blauw en de wereld van paarden Snelle paarden en makke pony's Benny Blauw neemt je mee naar de 足manege. Wat eten paarden eigenlijk? Hoe lang bestaan paarden al? Wat heb je nodig als je paard gaat rijden? En wat is voltigeren?
ISBN 9789086643219
25/06/12 13:55
Voor nieUWSGieriGe lezerS!
We
elen zz
n d e r z oe
ten
O
n ke
n
Hat!
Pu
Benny Blauw en de wereld van
nde wereld van stenen ontstaan? n kleur? enen zijn? elsteen ter wereld?
edelstenen
experimenten
nderspel!
ISBN 9789086643189
25/06/12 13:56
Benny Blauw en de wereld van edelstenen Benny Blauw laat je de fonkelende wereld van edelstenen zien. Hoe zijn edelstenen ontstaan? Hoe komen edelstenen aan hun kleur? Zouden er in de zee ook e 足 delstenen zijn? En hoe groot is de 足grootste edelsteen op de wereld?