H LU C T
Wie kan het langst onder water blijven? Misschien doe je dit wedstrijdje wel eens als je in een zwembad bent. Je neemt een flinke hap lucht en duikt onder water. Maar na een klein poosje voelt het toch niet helemaal lekker meer in je hoofd. Het bonst en je krijgt het gevoel of je hoofd uit elkaar zal knappen. Dan wil je graag weer omhoog. Om lucht te krijgen. Ook al verlies je de wedstrijd dan misschien wel.
Weetje? minuten uikslang 3 uur en 33 Weet je dat een geelb t en? De potvis kan da onder water kan blijv veer en een zeeleeuw onge 1 uur en 52 minuten uden bij eldrecord adem inho 20 minuten. Het wer veer 10 minuten. mensen staat op onge et na!! tijd, doe dat maar ni Dat is een heel lange
Vraag: En vissen dan? Vissen hoeven hun adem niet in te houden. Zij halen hun zuurstof uit het water.
8
9
1 Wat is lucht? Lucht is eigenlijk iets heel raars. Je ziet het niet, je hoort het niet, maar het is overal om je heen. Lucht bestaat uit verschillende gassen, vooral kooldioxide (CO2 ), koolzuurgas en zuurstof. Om de zuurstof in de lucht gaat het nu. Deze is voor ons het aller-belangrijkste.
De kringloop van de lucht
Weetje? Weet je dat je lucht kunt wegen ? Stel je een heel grote doos voo r, eentje waar een wasmachine in zou pas sen. De lucht in zo'n grote doos we egt evenveel als een pak suiker.
Zuurstof krijg je binnen door te ademen. Je zuigt lucht via je neus naar binnen en daarna gaat het door je luchtpijp naar je longen. Daar aangekomen halen de longblaasjes de zuurstof uit de lucht. Zij zorgen ervoor dat die zuurstof in je bloed terechtkomt, zodat deze door je hele lichaam gepompt kan worden. Die zuurstof heb je namelijk nodig om je eten te verbranden. Door die verbranding krijg jij weer energie om elke dag de dingen te doen die je graag wilt doen. De gassen in de lucht die je inademt en niet nodig hebt, adem je weer uit in de vorm van kooldioxide.
Weetje? reekwoorden Weet je dat er veel sp r het woord en gezegden zijn waa Probeer eens te ‘lucht’ in voorkomt? nnen betekenen. bedenken wat ze ku van krijgen. * Ergens lucht de lucht vallen. * Het komt uit heppen. * Een luchtje sc
an de lucht. een wolkje a g is r E * n luchten. d niet kunne n a m Ie * lucht. uiltje aan de * Geen v in de lucht. Er hangt iets
Het is belangrijk dat er steeds weer nieuwe zuurstof bijkomt. Daar zorgen de bomen en planten voor. Bomen en planten ademen ook. Maar zij gebruiken de kooldioxide in de lucht en maken daar voedsel voor zichzelf van en zuurstof voor de mensen. Dat heeft God bij de schepping al bedacht. Mooi, hè! Zo blijft er dus steeds genoeg zuurstof in de lucht voor jou en mij. Dit noem je de kringloop van de lucht.
Evenwicht Als lucht zo belangrijk is, snap je natuurlijk best dat die lucht fris en schoon moet zijn. Maar weet je wat jij en ik doen? We maken die schone, frisse lucht elke dag een beetje vuiler. Overal om je heen zie je steeds meer fabrieken en we gebruiken steeds meer apparaten in ons huis. Er rijden steeds meer auto’s en er vliegen steeds meer vliegtuigen. Daardoor wordt de lucht steeds vuiler en viezer. Dat kun je vooral merken in de grote steden en in de buurt van drukke wegen. Door de vieze en vuile lucht is de kringloop van de lucht (het evenwicht) verstoord. De bomen en planten kunnen niet meer alle kooldioxide omzetten in zuurstof.
Proef Je kunt de kringloop van de lucht zelf zien door wat fonteinkruid in een kom water te doen en deze kom in de zon te zetten. Al snel zul je zien dat er luchtbelletjes van de plant komen. Deze belletjes bevatten zuurstof.
*
10
11
2 Vervuiling van de lucht
De afvalgassen die de lucht in worden geblazen zijn niet alleen vies, maar houden
Hoe komen al die afvalgassen in de lucht? Denk maar eens even bij jezelf na: * Als het koud is, wil je het graag warm hebben op je kamer. Zet de verwarming maar een graadje hoger … * In de zomervakantie wil je heel graag naar die leuke camping in Zuid-Frankrijk. Dat wordt wel een lange reis met de auto … * Koude limonade uit de koelkast is veel lekkerder dan lauwe limonade …
Vraag: Kun je die afvalgassen ook zien?
ook te veel zonnewarmte vast. Ze liggen als een soort dak over de aarde heen. Hierdoor wordt het op aarde steeds warmer en begint de aarde een beetje op een broeikas te lijken. Dat noemen we het broeikaseffect.
Voor al die leuke dingen is energie nodig, heel veel energie. Die energie krijg je door kolen of gas te verbranden. Bijvoorbeeld in een centrale die elektriciteit maakt. (Lees hier meer over bij Neem een schone, ondiepe bak, vul hem met water en het hoofdstuk Energie.) zet de bak twee dagen buiten. Haal de bak na twee dagen Maar bij het verbranden binnen en giet het water voorzichtig door een koffiefilter. van al die verschillende Wat blijft er in de koffiefilter achter? soorten brandstof komen In de winter kun je het ook met sneeuw proberen. vieze en ongezonde afvalgassen vrij. Die gassen worden vaak zo de lucht ingeblazen. Weg schone en frisse lucht!
Proef: Meet de luchtvervuiling
Deze warmte laat de poolijskappen smelten, waardoor er meer water in de oceanen komt. Overal op aarde krijg je last van een stijgende waterspiegel. De kans dat laag gelegen gebieden overstromen wordt daardoor steeds groter. Wat denk je van Amersfoort aan zee? Door de opwarming van de aarde wordt ons klimaat ook anders. Droge gebieden worden nog droger, met een grotere kans op droogtes en grote branden. Natte gebieden worden nog natter, waardoor het voor boeren moeilijker wordt om daar gewassen te laten groeien.
Vraag: Hoe ben jij vanmorgen naar school gegaan?
Weetje? Een broeikas is een grote ‘schuur’ gemaakt van metaal en glas. De zon verwarmt de kas, maar door het glas kan de warmte uit de kas niet verdwijnen. Het wordt steeds warmer in de kas. Je kunt de afvalgassen het best vergelijken met het glas.
12
13
3 Gevolgen voor je gezondheid Op dit moment merk je in ons land nog niet zoveel van het broeikaseffect, omdat het opwarmen van de aarde erg langzaam gaat. Maar je moet weten dat we er op een keer waarschijnlijk niet meer omheen kunnen. Vooral als we op de huidige manier verdergaan met ons gebruik van brandstof.
Wat we al wel kunnen opmerken is de smog. Die ontstaat vaak in de zomer als de zon lang schijnt. De uitlaatgassen van auto’s vermengen zich dan met het zonlicht en er ontstaat een nieuw gas: ozon. Hoog in de lucht is deze ozon nuttig, maar in de buurt van de grond wordt het een dikke, stinkende mist. Normaal wordt deze mist weggeblazen door de wind. Maar in de zomer, als het vaker windstil is, blijft deze mist hangen. Boven grote steden in bijvoorbeeld Azië en Amerika lijkt In sommige steden het dan of kan zo’n smogdeken er een deken wel 3000 meter over de stad ligt. dik zijn.
Schrijf gedurende een week het aantal kilometers op dat jullie auto rijdt en noteer waar je naartoe ging. Zijn deze ritjes echt allemaal nodig geweest of kon je er ook op een andere manier komen?
Lucht die vervuild is met smog, is slecht voor je gezondheid. Deze vieze lucht irriteert je longen bij het inademen. Je ogen kunnen gaan prikken, je hoest meer en je kunt last krijgen van een zere keel. In sommige steden in Azië kan de smog soms zo erg zijn, dat kinderen een mondmasker moeten dragen als ze naar buiten gaan. Zo voorkomen ze dat ze giftige dampen inademen. Lekker buiten spelen is er dan echt niet bij!
Opdracht Hoe fris is het in jouw klaslokaal?
Bedenk een paar ideeën waardoor het in jouw klaslokaal lekker fris wordt.
Is het vaak ook zo warm bij jou in de klas? De verwarming wordt centraal geregeld en een lokaal heeft vaak grote ramen, waardoor de zon ‘heerlijk’ naar binnen kan schijnen. Niet alle meesters of juffen willen een raam openzetten. Dan kan iemand op de tocht zitten. Zo gebeurt het vaak dat je wat suffig wordt en je niet meer zo goed kunt nadenken.
Zoals je net gelezen hebt, ligt er rond
Weetje?
Weetje?
14
Opdracht
s ook smog In de winter kan som g vriest en de zon ontstaan. Als het lan ude luchtlaag schijnt, krijg je een ko luchtlaag is vrij boven de grond. Deze en. Ook is er dan zwaar en blijft hang wind. De uitlaatvaak weinig tot geen kunnen geen kant gassen van de auto’s aat er smog. op en ook dan ontst
de aarde een soort deken van gassen (de atmosfeer). In de deken om de aarde zit een laag die de ozonlaag heet. Dit is de laag boven de wolken. Deze laag laat warmte en licht door, maar houdt de ultraviolette stralen tegen. De ultraviolette stralen zijn slecht voor je gezondheid omdat ze huidkanker veroorzaken. De laatste jaren merken de geleerde mensen dat die deken op sommige plaatsen in de ozonlaag kapot gaat. ‘Er vallen gaten in’, zeggen ze. En dat komt door de luchtvervuiling. Hierdoor krijgen de ultraviolette stralen meer kans, met alle nare gevolgen van dien.
15
Deze gaten in de ozonlaag zijn in 1985 voor het eerst ontdekt boven Antarctica (de Zuidpool). Toen wisten we al dat CFK’s in spuitbussen, die dus ook in de lucht terechtkomen als je ermee spuit, de grote boosdoeners waren. Deze CFK’s heb je nodig om de inhoud van een spuitbus naar buiten te duwen (drijven). CFK’s worden ook gebruikt als koelmiddel in koelkasten, voor het maken van bellen in piepschuim en bij het maken van onderdelen voor computers. Maar het grote nadeel van CFK’s is dat ze heel langzaam opstijgen naar de ozonlaag en daar meer ozon afbreken dan dat er nieuwe wordt gemaakt. En zo ontstaan er ‘gaten’.
Weetje? f, Ozon lijkt op zuursto maar het heeft een wsterke geur en is blau achtig van kleur. Deze en laag bevindt zich tuss de 10 en 40 kilometer rvlak. boven het aardoppe
4 Een steentje bijdragen Hoe word jij een ecoheld die de luchtvervuiling wil verminderen? Je kunt bijvoorbeeld de lampen in je kamer uitdoen, als je er niet bent. Je kunt een dikke trui aantrekken en de verwarming een graadje lager zetten. Laat de koelkast niet onnodig openstaan. Laat je niet door de auto naar school brengen, maar pak de fiets of loop. Dat is nog gezonder ook! Doe minder water in de waterkoker als je thee zet.
Tip Tegenwoordig zijn CFK’s verboden. Maar spuitbussen bevatten nu vaak propaan of butaan. Die gassen zijn ook niet goed voor de lucht.
Vraag: Kun jij nog meer dingen verzinnen om de luchtvervuiling te verminderen?
Stop de oplader van je telefoon alleen in het stopcontact als je echt gaat laden, anders verbruik je nodeloos stroom.
TIPS * Koop bijvoorbeeld spuitbussen met een symbool erop dat er ozonvriendelijk drijfgas in zit. Of nog beter: koop spuitbussen met een pompje. Daar zit helemaal geen drijfgas in. * Verfrissers in het toilet bevatten vaak schadelijke stoffen. Om de onfrisse geurtjes toch weg te werken, kun je ook zelf iets maken dat heel milieuvriendelijk is. Prik een rijpe sinaasappel vol met kruidnagels en hang hem op aan een touwtje in de wc. Of vul een klein zakje met een mengsel van liswortel en kaneel.
16
Wat kan Nederland hieraan doen? Wegverkeer is in Nederland de voornaamste bron van luchtvervuiling. Het staat met stip op nummer 1.
* De mensen stimuleren dat ze meer met de trein of de bus reizen. * Alle dieselauto’s verplichten een roetfilter te hebben. * Stimuleren dat er in meer gebieden 80 in plaats van 100 km per uur wordt gereden, omdat dan de uitstoot van schadelijke stoffen het laagst is. * Campagne voeren voor zuinig rijgedrag, het Nieuwe Rijden. * Stimuleren dat er zuiniger motoren ontwikkeld worden.
17
Wat kan er wereldwijd aan worden gedaan?
Kyotoprotocol
We willen natuurlijk niet alleen gezonde, frisse lucht in Nederland.
Het kyotoprotocol is een afspraak (verdrag) die in 1997 door heel veel landen
Er moet gezonde en frisse lucht voor alle mensen, dieren en planten komen. En daar kunnen we met elkaar voor zorgen. Over de hele wereld praten belangrijke mensen daar met elkaar over. Dat is niet altijd makkelijk. Arme landen zouden wel minder willen vervuilen, maar hebben daar vaak het geld niet voor. En rijke landen willen soms niet minder vervuilen omdat ze hun eigen industrie belangrijker vinden.
in de Japanse stad Kyoto is aangenomen, om er samen voor te zorgen dat er minder broeikasgassen in de lucht terechtkomen. De landen spraken af ervoor te zorgen dat er in 2012 5% minder broeikasgassen de lucht in wordt gestoten dan in 1990. Het verdrag zou in werking treden als 55 landen hun handtekening zouden hebben gezet. Dat gebeurde pas in 2005, ruim 7 jaar later!!!
Wat kunnen we met elkaar doen om de luchtvervuiling tegen te gaan? * Het allerbeste is natuurlijk om samen minder te vervuilen. We moeten samen minder brandstof gebruiken. * We kunnen ook veel meer gebruik gaan maken van ‘schone energie’, zoals windmolens, zonne-energie en watercentrales. Deze geven energie zonder vervuiling. * Regeringen kunnen bijvoorbeeld bedrijven die veel vervuilen een boete geven, zodat zij maatregelen nemen om minder te vervuilen.
Amerika, China en India zijn de drie grootste vervuilers ter wereld. Amerika heeft het Kyotoverdrag niet ondertekend. China en India deden dat wel, maar hielden zich niet aan de afspraken. Eind 2009 zijn de ministers van alle landen weer bij elkaar gekomen in Kopenhagen. Daar zijn nieuwe afspraken gemaakt om samen het milieu beter te beschermen.
Als je dit zo leest, denk je misschien: kan het
* Regeringen kunnen afspreken dat ze er met elkaar voor zorgen dat de lucht in de wereld schoner wordt. Tot nu toe is het Kyotoprotocol het enige dat afgesproken is.
18
niet wat meer en wat sneller? Het lijken allemaal kleine, soms onbelangrijke dingen. Maar als iedereen meehelpt, kunnen we samen veel bereiken. Ga jij die uitdaging ook aan?
Weetje? den China is een van de lan len. die het meest vervui hoeveel Maar als je kijkt naar lt het mensen er wonen, va on zorgt weer mee. Per perso meer een Nederlander voor inees. vervuiling dan een ch
19