1 Los de puzzel op antibiotica compost controversieel hybride radioactief 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
15
isolatie kooldioxide ozon pesticiden resistent
smog synthetisch zonnecel broeikaseffect broeikasgas
duurzaam herwinbaar organisch recyclen gloeilamp
een medicijn, zoals penicilline, waarmee ziekten worden bestreden door bacteriën te doden het inzamelen van materialen zodat deze kunnen worden hergebruikt een gas in de atmosfeer dat schadelijke straling tegenhoudt een apparaat met twee verschillende energiebronnen, zoals bijvoorbeeld benzine en accu’s, of gas en elektriciteit natuurlijk, niet met kunstmatige stoffen bewerkt een gas dat door planten wordt opgenomen om voedingstoffen aan te maken en dat mensen en dieren uitademen voor lange tijd bruikbaar zonder schadelijke gevolgen een mengsel van rook en mist, vaak in grote steden of industriegebieden een lamp die licht geeft door een metalen draadje onder stroom te zetten eigenschap van materiaal dat gevaarlijke straling uitzendt afval (deze is toegevoegd om het verticale woord te vormen) kunstmatig gemaakt en niet in de natuur voorkomend een plaatje dat zonlicht omzet in elektrische energie een mengsel van rottend plantaardig materiaal dat wordt gebruikt om de grond vruchtbaar te maken (verticaal) een geleidelijke temperatuursstijging in de aardse atmosfeer
2 De aarde is plat
1 vervolg 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 a f v a
l
12 13 14 2 Zoek het verborgen woord Er blijven 6 woorden uit de lijst van 20 woorden over. Zet de woorden en de letters op de juiste plaats. controversieel (l) isolatie (e)
pesticiden (u) resistent (m)
broeikasgas (i) herwinbaar (i)
ZINDER mens en maatschappij 3
2 vervolg m bestand tegen bepaalde medicijnen
resistent
����� uit een bron die nooit opraakt of die kan worden vervangen
.............................
����� iets waar mensen het helemaal niet over eens zijn
.............................
����� een gas in de atmosfeer dat hitte opneemt en daardoor de atmosfeer opwarmt ����� materiaal dat niet gemakkelijk hitte of elektriciteit doorlaat ����� gifstoffen die worden gebruikt om ongedierte te bestrijden
............................. ............................. .............................
Het verborgen woord is.............................
d e r e n! n i z
’s verbonden. De zitten ook risico or het Aan pesticiden ijk nadelig zijn vo n kunnen namel le de id ten- en sm an ng pl di bestrij Zeldzame lksgezondheid. vo de or vo k n. oo gd worde Dit milieu, maar tbestaan bedrei or vo n hu in en del niet goed diersoorten kunn t bestrijdingsmid he s al or vo ak zich va is als probleem doet de gezondheid tste gevaar voor oo gr t He ewassen is. r lg aa se afbreekb len op voed strijdingsmidde be n va en st re vo niet kort or de overgebleven jvoorbeeld fruit bi ag m om ar Da achterblijven. worden. oogst bespoten
Als je zeker wilt zijn dat je groenten en fruit zonder chemische-synthetische bestrijdingsmiddelen koopt, welk keurmerk moet het voedsel dan bevatten? Het antwoord vind je op bladzijde 17 van je leesboek. ................................................................................................................................ 4 De aarde is plat
3 Werken met fruit Op bladzijde 12 in je leesboek staat een uitdrukking, namelijk: wie wat bewaart, die heeft wat. Het betekent: het is verstandig om iets te bewaren; je kan het nog eens nodig hebben. Een uitdrukking met ongeveer dezelfde betekenis is: een appeltje voor de dorst. Dit betekent: geld sparen voor later als je het misschien hard nodig hebt.
Er zijn meer uitdrukkingen waar fruit in voorkomt. Zo betekent ‘een appeltje met iemand te schillen hebben’ dat je boos op iemand bent en van plan bent dat ook duidelijk te maken aan die ander. Zet de woorden hieronder op de juiste plaats. druiven
peren
pruimen
appel
vruchten
1 de ............... valt niet ver van de boom =
kinderen lijken vaak op hun ouders
2 met de gebakken ....................... zitten =
te maken hebben met de vervelende gevolgen van iets
3 de ..................... zijn zuur =
het is een enorme teleurstelling
4 de rijpste ........................ zijn geschud =
het belangrijkste werk is gebeurd
5 ergens de ....................... van plukken =
ergens voordeel van hebben
ZINDER mens en maatschappij 5
4 Zoek de dieren
In onze taal zijn er namen van dieren (zelfstandige naamwoorden) die ook gebruikt worden als werkwoord. Een voorbeeld daarvan is: ijsberen. Als er die prachtige witte poolberen mee worden bedoeld dan is het een zelfstandig naamwoord. Als je zegt: “Hij is aan het ijsberen”, dan bedoel je dat iemand rusteloos op en neer aan het lopen is.
Hieronder staan enkele voorbeelden van zelfstandige naamwoorden (van dieren) die ook als werkwoord te gebruiken zijn. Zet de woorden en letters op de juiste plaats. v de boel stuk maken, vernielen
mollen
����� een hatelijke opmerking maken
................
����� in elkaar slaan
................
����� zaniken, zeuren
................
����� draden maken
................
����� door de lucht zweven
................
Het verborgen woord is ............................. Maak een zin met het verborgen woord waarbij je het niet gebruikt als zelfstandig naamwoord maar als werkwoord! ............................................................................................................................. .............................................................................................................................
6 De aarde is plat
5 Kies de juiste energie Zet de woorden op de juiste plaats. kernenergie kolencentrales
witte steenkool zonne-energie
windenergie
1 ................................. maakt gebruik van vallend water dat grote schoepraderen kan laten draaien. 2 Bij het opwekken van ............................ is het noodzakelijk dat het waait. 3 .................................. heeft tot nadeel dat er radioactief afval wordt geproduceerd. 4 ................................. maakt gebruik van een voor onze aarde erg belangrijke ster. 5 We kunnen niet onuitputtelijk van .................................. gebruik maken omdat de delfstof die hierbij gebruikt wordt, binnen afzienbare tijd opraakt.
d e r e n! n i z
d water rales die stromen n. elektriciteitscent n zij s le ra eging te brenge nt w ce be Waterkracht dynahrimft:o) in e ot gr t or n, met so re ie en riv <bijsc n turbine (e le> stromen en htraop cen zic encht terkra gebruiken om ee vind Ze beWa Het nstmatige dam. ee eterv oirn ku al danA ni – res turbine in de t ze le nde water tralle cenva cht – kra of debin stromBCen – tur e van de fiets de draaiende wiel t he tor s al era zo gen – g D kin wer E – inlaat erking kan zetten. in w dynam F –oleiding lg dat er gspanning ers heeft tot gevo atbel – hoo wska G br Het ge uik van rivier H –en uiling optreedt. ge milieuverv
rale
nt Waterkrachtce
A – reservoir le B – krachtcentra C – turbine D – generator
E – inlaat F – leiding ngskabels G – hoogspanni H – rivier
ZINDER mens en maatschappij 7
6 Zoek de brandstof
Delfstoffen zijn stoffen die uit de grond worden gehaald (gedolven). Voorbeelden van delfstoffen zijn: aardgas – aardolie – steenkool – bruinkool – zout – zand – zilver – goud - ijzer.
In de volgende spreekwoorden zijn verschillende delfstoffen gebruikt. Zet de letters op de juiste plaats. het is niet alles goud wat er blinkt (n) je kunt geen ijzer met handen breken (s) olie op het vuur gooien (e) spreken is zilver, zwijgen is goud (e) iemand gouden bergen beloven (k) eigen haard is goud waard (r) op hete kolen zitten (t) de kip met de gouden eieren slachten (t) je moet het ijzer smeden als het heet is (f) de morgenstond heeft goud in de mond (u)
Dakisolatie Zonnepanelen Spaarlampen
Muurisolatie
Dubbel glas
Ondergrondse warmte-opslag
t zo hebzuchtig zijn dat je iets waarvan je veel voordeel hebt, kwijtraakt ...... als je vroeg opstaat, kan je veel doen ...... het is nergens zo fijn als thuis ...... je moet je kans grijpen op het goede moment ...... je kunt onmogelijke opdrachten niet uitvoeren ...... heel veel haast hebben ...... soms kan je beter je mond houden dan je mening geven ...... van alles beloven, maar niets nakomen ...... iets doen waardoor anderen zich nog meer opwinden ...... het lijkt vaak mooier dan het is Het verborgen woord is ....................................
8 De aarde is plat
7 Wat past het best? Welk groepje woorden past het beste bij het begrip milieuvriendelijk? spaarlampen zonnecellen waslijn a papieren boodschappentas b oplaadbare batterijen c glasbak batterijen bromfiets isolatie Zoek op Wat weet jij over waterenergie en bio-energie? Meer informatie kun je vinden op internet. Ga naar: www.meestersipke.nl. Vul in: energie. Klik op: zoek. Klik op: duurzame energie. Klik op: waterenergie (voor vraag 1). Klik op: aardwarmte (voor vraag 2). Klik op: bio-industrie (voor vraag 3). Beantwoord na het lezen van de tekst de volgende vragen:
Een hybride auto.
1 Wat is het voordeel van het gebruik van waterenergie? 2 Wat is aardwarmte? 3 Wat is bio-energie?
1 ........................................................................................................................ ............................................................................................................................ ............................................................................................................................ 2 ........................................................................................................................ ............................................................................................................................ ............................................................................................................................ 3 ........................................................................................................................ ............................................................................................................................ ............................................................................................................................
ZINDER mens en maatschappij 9