S & Co

Magazine van Schretlen & Co no. 9 2008 008

HET DESIGNHUIS

podium voor creatie en innovatie Tijdschriften maken voor kansarme kids T 1 INCLUSIEF2 G PA R e i ze n : Te r ug na a r B a li

EL S&CO FINANCIE Time Out: 3x romantisch overnachten T

SCHRET LS_09.indd 1

15-02-2008 13:35:51

voo rwoo rd

Innovatief en

Colofon

ambitieus

Uitgave: S&Co is het kwartaalblad van Schretlen & Co

Ook in 2008 is het onze ambitie om beste private bank van Nederland te blijven. En vanzelfsprekend om u positief te blijven verrassen met onze dienstverlening.

Het interview op pagina 18 met trendwatcher Lidewij Edelkoort over het Designhuis, een podium en ontmoetingsplaats op het gebied van design en innovatie, sluit bijzonder goed aan bij de koers van Schretlen: ook wij zoeken voor u steeds naar nieuwe oplossingen die onze dienstverlening beter maken.

We investeren bijvoorbeeld in een innovatief portefeuillemanagementsysteem. Daarmee kunnen we u steeds de beste beleggingsoplossingen bieden die perfect passen bij uw wensen. Dit jaar gaan we tevens de automatisering van administratieve processen verder doorzetten, zodat we nog meer energie kunnen steken in persoonlijke aandacht voor u.

We willen naast de zorg voor uw vermogen ook een betrokken bank zijn. Onze nieuwe pay off ‘verrijkt uw vermogen’ vat deze ambitie goed samen.

Daarom heb ik ook veel bewondering voor de mensen die op pagina 10 vertellen over hun initiatief in het kader van Binden & Boeien.

Over verrijking gesproken...

Gerbert Mos, directievoorzitter Schretlen & Co NV g.mos@schretlen.com

2

en bestemd voor haar cliënten en relaties.

Concept en realisatie: Scripta Media B.V., Amsterdam Artdirection en vormgeving: Buro Charlotte Lokin, Haarlem Redactie: Joost Bijlsma, Han Dieperink, Jacquelijn van der Harst, Eva Jansen, Mark Rosenberg, Claudia van der Tas, Marieke van Zalingen Medewerkers: Mirjam Bleeker, Bart Brussee, Merlijn Doomernik, Evelyn Jongman, Mariska Keus, Ernest Marx, Agnès Michot, Wilma Scholte, Paula Schouten, Manon Sikkel, Janneke Staats, RBP, Anja van Wijgerden Redactieadres: Redactie S&Co, Postbus 1869, 1000 BW Amsterdam, e-mail: marketing@schretlen.com Trafficcoördinatie: Jacqueline Konermann Lithografie: Grafimedia, Amsterdam Drukwerk: Drukkerij WC Den Ouden B.V.

Uitgever en producent streven uiterste zorgvuldigheid na bij de productie van S&Co. Beiden zijn echter niet aansprakelijk voor onjuistheden in het blad. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Indien u geen prijs stelt op het ontvangen van S&Co dan kunt u dit kosteloos melden aan: Schretlen & Co, Redactie S&Co, Antwoordnummer 47707, 1070 WB Amsterdam of via marketing@schretlen.com. Indien u klachten of opmerkingen heeft over de dienstverlening van Schretlen & Co NV, dan kunt u deze kenbaar maken aan zowel uw contactpersoon als aan het centraal meldpunt meldpunt@schretlen.com of telefonisch (020) 577 33 70, telefax (020) 577 33 71.

S&CO

SCHRET LS_09.indd 2

15-02-2008 13:36:11

in ho ud

4 Bali: het eiland van de glimlach eiland. Tropisch regenwoud, vulkanen, rijstterrassen en het stadje

23 Tijd voor musea&eropuit 24 Met hart&ziel

Ubud als stralend middelpunt.

Vijf medewerkers van Schretlen & Co bezochten een weeshuis in

10 Persoonlijk Schretlen

Kenia. Namens de bank steunen zij hiermee het project waar een

Binden & boeien is een bijzonder initiatief van Schretlen. Drie medewerkers vertellen wat zij hebben gedaan met hun budget,

26 3x romantisch overnachten

wat ze onder andere kunnen besteden aan vrijwilligerswerk.

Slapen boven in een vuurtoren, op een luxe etage in hartje

13 Tijd voor boeken&cd’s 14 Tijdschriften voor kansarme kids

Amsterdam of in een idyllisch rietgekapte villa midden in de bos-

De echte schoonheid van Bali zie je pas als je rondrijdt over het

cliĂŤnt zich al jarenlang actief voor inzet.

sen. In Nederland zijn de meest romantische hotels te vinden.

waarbij kansarme kinderen op de weekendschool hun horizon

30 Tijd voor theater&film 31 S&Co financieel

kunnen verbreden door samen tijdschriften te maken.

Column Mr. Z: hedgefondsen versus private equity, Cat-bonds: een

18 Het Designhuis van Lidewij

nieuwe beleggingsmogelijkheid, duurzaam beleggen, de gevolgen

Bladenmaker Koos de Boer richtte na zijn pensioen een fonds op,

van honderd dollar-olie, de Nederlandse beurs, Short gaan.

Lidewij Edelkoort is trendforecaster en mede-initiator van het Designhuis. Design wordt steeds belangrijker voor onze maatschappij waarin softconsumptie, nieuwe materialen uit melk en eiwitten een enorme vlucht zullen krijgen.

S&CO

SCHRET LS_09.indd 3

3

15-02-2008 13:36:36

re iz en

Een heerlijk gevoel van vrijheid, waar je n i e t s a nd e r s h o o r t dan vogels, krekels en kikkers

Het eiland van de glimlach

Terug naar Bali 4

S&CO

SCHRET LS_09.indd 4

26-02-2008 10:05:03

Tulamben m Amed A

B

A

L

I

Ubud

I n d i Bali s c h Seminyak Kutaa e INDONESIË 0

10

20

40 km

115°°

8° 8°30’

Sanur

O c e a a n 115°30’

Links: het River Cafe bij het zwembad van hotel Maya Ubud. Boven van links naar rechts: het Maya Sari Mas restaurant, waar ’s ochtends het uitgebreide Sunrise buffet klaarstaat. Indonesische en westerse cuisine: ze weten het voortreffelijk klaar te maken in het hotel. Roomservice bij je eigen huisje.

Een paar dagen aan het zonnige strand aan de zuidkant van Bali zijn perfect om jezelf op te laden. Maar de echte schoonheid zie je pas als je rondrijdt over het eiland. Tropisch regenwoud, vulkanen, rijstterrassen en overal weer die mystieke ceremonies van de eilanders. Dit is ‘paradise island’, met het stadje Ubud als stralend middelpunt.

TEKST: MARISKA KEUS / FOTOGRAFIE: MIRJAM BLEEKER

SCHRET LS_09.indd 5

S&CO

5

25-02-2008 18:15:27

re iz en

Vooral ’s ochtends vroeg, i n h e t ve r s ch ot e n lic h t, heeft het eiland een mystieke sfeer

Alle foto’s: Bali wordt niet voor niets het ‘eiland der goden’ genoemd. Overal zijn tempeltjes en offerplaatsen waar in mandjes van bananenblad rijst en tropische bloemen worden geofferd en wierook wordt gebrand om de goden gunstig te stemmen.

Vierentwintig was ik, toen ik voor het eerst voet op Bali zette. Mijn eerste reis buiten Europa en wat was ik onder de indruk. Van de overweldigende natuur met tropisch regenwoud en hoge palmbomen, afgewisseld door rijstvelden die trapsgewijs tegen de vulkaanhellingen lagen. Van de meest intense schakeringen groen, de bananen die omgekeerd richting de zon groeiden, de kruidige tropische geuren die in de zinderende lucht hingen. En ook van het linksrijdende verkeer, waarbij de enige regel leek: er zijn geen regels, zolang je maar vaak en hard toetert. Ook is het heel normaal om met de hele familie op de brommer te zitten (vier personen is geen uitzondering).

Nu, tien jaar later en heel wat meer bereisd, ben ik terug. De brommertjes zijn alleen maar in aantal toegenomen, maar ik word meteen weer gegrepen door de schoonheid van het eiland.

Walvissen & ceremonies Soms is het geluk met je. Zo ook op de ochtend dat ik nietsvermoedend geniet van mijn eerste kopje ‘Bali koffie’ met uitzicht op zee in Amed, aan de oostkant van het eiland. De rust wordt ineens verstoord door opgewonden kreten van de andere gasten. En zowaar, een paar honderd meter uit de kust zwemt een walvis voorbij met haar jong. Wat een begin van de dag! Tulamben is een tussenstop waard, omdat je er al snorkelend tot pal boven een oud scheepswrak kunt komen. Een leuke aanvulling op de tropische vissen, zeesterren, schildpadden en zelfs dolfijnen, die op plekken als Candi Dasa en Lovina voorbij zwemmen.

6

Noodles & loempiaatjes Over het eiland toeren is sowieso een fijne onderneming. Ik laat me gewillig rondrijden. Ramen open, de zon op je gezicht en genieten maar. Van het uitzicht op de sawa’s, de bomen waar dikke mango’s aan hangen, kinderen die in hun schooluniformpjes achter elkaar aan rennen langs de kant van de weg en de nodige pitstops bij warongs. Bij deze kleine eethuisjes komen de noodles, loempiaatjes en groenten rechtstreeks uit de wok op je bord terecht. Herstel: op een bananenblad. Het smaakt heerlijk kruidig (en soms springen de tranen in je ogen, zo pikant kan het zijn); toch echt anders dan ‘onze’ Indonesische keuken.

Dorpstempels en rituelen Nergens anders dan op dit eiland zie je zoveel tempels en offerplekken. Van dorpstempels tot heilige tempels en familietempels. De overwegend hindoeïstische eilanders zijn duidelijk niet zuinig met hun rituelen. Voor alles wordt wel een aanleiding gevonden om de goden gunstig te stemmen en het onheil af te weren. Of dat nu de geboorte van een kind is of het inwijden van een nieuwe auto, compleet met een mandje met wierook, rijst en tropische bloemen op de bumper. De offertjes zijn ontelbaar, de ceremonies dan weer klein, dan weer opvallend en kleurrijk. In processies dragen vrouwen hun mooiste kanten doorkijkbloesjes boven kleurrijke sarongs en klinkt er gamalanmuziek en getrommel. Een bijzondere ervaring. En het past helemaal bij wat het motto van het eiland lijkt: leven en laten leven.

Aan zee, bij Sanur en Seminyak, zijn prachtige stranden, maar het is er ook erg toeristisch, inclusief westerse loungetenten. Een mooi contrast met het binnenland rond Ubud. Na al die jaren blijkt het stadje nog altijd charmant, ook al is het duidelijk meegegaan met de tijd. Het is wel toeristisch, maar niet te. Genoeg om er leuke adresjes te vinden en een levendige sfeer. Er wonen

S&CO

SCHRET LS_09.indd 6

15-02-2008 13:37:07

>> S&CO

SCHRET LS_09.indd 7

7

15-02-2008 13:37:13

re iz en

Net buiten Ubud is de n a t u u r o n aan ge t a s t en de rust intens

Links: het lokale bier, Bir Bintang, wordt in een ijsgekoeld glas geserveerd. Rechterpagina linkerfoto’s: bij de stalletjes onderweg eet je het lekkerste tropische fruit en authentieke Indonesische gerechtjes als plakrijst met saté. Foto middenonder en rechts: net buiten Ubud is de natuur nog altijd ongerept. Sawa’s worden afgewisseld door tropisch regenwoud.

Facts&Figures Reisinformatie Vanaf Schiphol

vliegen Singapore Airlines, Cathay Pacific en Malaysia Airlines op Den-Pasar (Bali). De gemiddelde vliegtijd is zestien uur.

Naast een geldig paspoort is een visum nodig. Bij een verblijf van dertig dagen of minder is dit bij aankomst aan te schaffen, anders via de Indonesische Ambassade in Den Haag.

Vervoer binnenland Je laten rondrijden in een auto, dan wel een gedeeld busje met chauffeur is bijna even duur (lees: goedkoop) als zelf een auto huren.

Hotels in Ubud Maya Ubud, Jalan hunung sari peliatan (www.mayaubud.

com): het hotel uit deze reportage, waar ze ook meditatie, yoga, kookworkshops en dagtrips organiseren.

The Viceroy, een met smaak ingericht hotel in een al even fijne ‘nature experience’ setting (Jalan lanyahan, www.theviceroybali.com).

Beste reistijd De droge peri8

ode loopt van april tot oktober, daarbuiten is het regenseizoen.

Ook dan is de temperatuur nog heel aangenaam, maar valt er bijna iedere dag wel een tropische stortbui.

Leuk om te doen Relaxen in het laidback Ubud

en dat als uitvalsbasis gebruiken voor dagtochtjes. Highlights op Bali zijn Lake Batur met de hete bronnen, de Pura Besakih-tempel op de vulkaan Gunung Agung en natuurlijk de stranden in het zuiden.

Een Balinese massage: ontspanning verzekerd. Bij Maya Ubud zijn ook behandelingen te boeken door niet-gasten.

Je kunt heerlijk eten in Ubud: er wordt gezegd dat Tutmak Warung Kopi (Jalan Dewi Sita) de beste koffie schenkt, ga lunchen bij Cafe Lotus (Jalan Raya Ubud en eet bebek (eend, een Balinese specialiteit) bij Dirty Duck Diner (op Padang Tegal).

Meer lezen Insight Guide Reisgids Bali & Lombok, € 23,90, ISBN 9789066551534

nu nog meer expats, en zittend achter een watermeloenshake bij het leuke Deli Cat Cafe hoor ik niets anders dan Engels. En Ary’s Warung bestaat nog steeds, zij het nu in gezellig loungeuitvoering. Maar sommige dingen zijn compleet hetzelfde gebleven. De drukte van de lokale markt, de trottoirs met grote gaten erin, de vele galerietjes met ‘Bali art’, de hotels die niet boven de toppen van de palmbomen mogen uitkomen, het feit dat McDonald’s hier nog altijd geen licentie heeft en vooral... die prachtige omgeving. Zelfs als je niet zo’n fietser bent, is het een aanrader om een fiets te huren. Want net buiten Ubud is de natuur onaangetast en de rust intens. Hier en daar kwaakt een eend in een rijstveld. In de schaduw van een palmboom trekt de eigenaar van een piepklein galerietje, niet meer dan een hutje eigenlijk, een kokosnoot voor me uit de boom, om die ter plekke open te slaan met een machete: ‘Welcome to my island!’ En ik denk: mission accomplished!

Romantisch Precies in deze rustgevende omgeving staat ook het Maya Ubud Hotel. Op anderhalve kilometer van het dorp, tussen twee valleien waardoor een rivier loopt met dikke keien erin. Er zijn logeeradresjes genoeg in Ubud. Van heel simpele kamertjes met niet meer dan een bed met klamboe voor een paar euro per nacht tot superluxe verwenhotels. En dit hotel valt in de laatste categorie. Het is eigenlijk meer een resort, maar dan heel romantisch. Bij het openluchtcafé op een ligstoel aan het zwembad liggen, dat is echt een ervaring! Wie over het randje van het zwembad hangt, ziet de Petanu-rivier zo’n dertig meter onder zich en daarbij alle kleuren groen die je maar kunt bedenken.

De huisjes van het hotel staan mooi op zichzelf en hebben goed verzorgde, ruime kamers met donker gelakt teakhout en openslaande deuren naar een eigen terrasje.

S&CO

SCHRET LS_09.indd 8

15-02-2008 13:37:21

Lychees, ramboetans en mango’s Nu kun je in de restaurants bijzonder lekker eten, maar het is ook heerlijk dat er roomservice is. Dan komen ze een fruitontbijtje met lychees, ramboetans en mango’s brengen, zodat je er op je eigen terrasje van kunt genieten. Het personeel ‘laat’ je gewoon, maar de service is wel optimaal. Het geeft ook een gevoel van vrijheid, zo midden tussen de palmen en varens zitten. Want je zit op je eigen eilandje, je buren zie je niet.

De spa is waanzinnig. Een liftje brengt je dertig meter lager naar de rivierbedding waar je in de spa enorm wordt verwend: een traditionele Balinese kruidenmassage, voetreflexologie of het bad vol bloemblaadjes, het is nog moeilijk kiezen. En het ruikt er heerlijk naar jasmijn en frangipane. Je komt er echt vol energie, en inderdaad, met die beroemde ‘Bali smile’ vandaan.

S&CO

SCHRET LS_09.indd 9

9

15-02-2008 13:37:28

per s o onlij k

BINDEN & BOEIEN IS EEN BIJZONDER INITIATIEF VAN SCHRETLEN. ELKE MEDEWERKER KRIJGT EEN BUDGET IN TIJD OF GELD OM TE BESTEDEN AAN ONDER ANDERE VRIJWILLIGERSWERK. DRIE MEDEWERKERS VERTELLEN WAT ZIJ IN 2007 HEBBEN GEDAAN.

Roelof Venekamp (34) FUNCTIONEEL BEHEERDER ‘Ik zet mijn budget in voor stichting Gambo Computer at School, dat computeronderwijs in Zuid-Afrika ondersteunt. Deze stichting is een jaar geleden opgezet en ik ben er sinds de oprichting bij betrokken. Mijn schoonvader is voor zijn werk geregeld in Zuid-Afrika.

Bij een van die bezoeken werd hij gevraagd mee te gaan naar een school. Er stond één computer in een kluis, maar niemand kon ermee omgaan. Inmiddels hebben we voor de school vijftien computers geïnstalleerd. Als hobby knapten we al computers op, nu hadden we een concreet doel. Zo hebben de computers een zeer laag stroomgebruik en zijn ze erg handzaam. De computers staan in zelfgemaakte kasten en zijn geplaatst in een zeecontainer, die ook het klaslokaal vormt. Zo hebben we dus een kant-en-klaar computerleslokaal afgeleverd, waar enorm veel gebruik van wordt gemaakt.

De stichting heeft een lerares ingehuurd om computeronderwijs te geven, het onderhoud van de computers wordt door lokale mensen gedaan.

We willen de activiteiten van Gambo Computers at School graag uitbreiden zodat meer Zuid-Afrikaanse kinderen computers leren gebruiken. Met het Binden & Boeien-budget ben ik nu in staat om een promotiewebsite voor de stichting te maken. Ik hoop dat we binnenkort nieuwe zeecontainers kunnen vullen!’

Kijk voor meer informatie op www.gambocomputersatschool.com

‘Betere computers voor een betere toekomst’ 10

S&C CO

SCHRET LS_09.indd 10

15-02-2008 13:37:38

‘Samen klussen is ook een vorm van teambuilding’

Evelien Collart (39) MEDEWERKER MIDOFFICE ‘Afgelopen jaar heb ik me voor twee goede doelen ingezet: Stichting Meare en de Nationale Voedselactie van Dorcas. Stichting Meare is een Noord-Brabantse organisatie die verstandelijk gehandicapten steunt en begeleidt bij wonen, werken en vrije tijd. Onze vestiging zet zich al langer in voor Meare. Dit jaar heb ik met een groepje collega’s ter voorbereiding op de jaarlijkse spellendag spelmaterialen opgeknapt en geschilderd. Het is elke keer weer leuk om voor Meare aan het werk te zijn. Het contact met de bewoners, die altijd nieuwsgierig komen kijken wat we doen, is bijzonder.

Voor ons is zo’n dagje samen klussen ook een vorm van teambuilding.

Voor de Nationale Voedselactie van Dorcas heb ik samen met een collega een dag bij een supermarkt gestaan om mensen te vragen extra boodschappen te doen voor voedselpakketten voor de allerarmsten in Oost-Europa.

Het ging dan bijvoorbeeld om pakken rijst, pap of blikken groenten. Van alle gedoneerde voedingsmiddelen worden voedselpakketten gemaakt, die vanaf een centraal punt in Nederland naar Oost-Europa worden vervoerd.

Deze vorm van hulp spreekt me aan. Natuurlijk kun je ook geld doneren, maar daarvan weet je nooit zeker of het goed aankomt. Nu zijn we zelf actief.’

S&C CO O

SCHRET LS_09.indd 11

11

15-02-2008 13:37:46

per s o onlijk Hans van Rooden (43) ‘Tijdens enkele bouwreizen die ik met Schretlen voor Habitat for Humanity heb gemaakt, vond ik het contact met de kinderen altijd bijzonder, dat raakte me diep. Daarom gaat mijn budget voor Binden & Boeien naar Unicef. Ik ben jeugdvoorlichter geworden en geef gastlessen op basisscholen. Bedrijfsvoorlichting zou gezien mijn baan een logischer stap zijn geweest, maar ik vind het juist leuk om nu eens met een heel andere doelgroep te werken. Laatst hield ik ’s ochtends gastlessen over het werk van Unicef voor groep zeven en acht van een lokale basisschool.

Diezelfde middag sprak ik op een bijeenkomst over bedrijfsbeëindiging een club agrariërs toe.

Die variatie spreekt me aan. Het is een enorme uitdaging om in hun eigen taal de kinderen actief en betrokken te maken bij het werk van Unicef.

In het verleden heb ik me jarenlang als vrijwilliger ingezet voor de plaatselijke voetbalclub en trainde ik jeugdteams. De afgelopen jaren kwam het er niet van om vrijwilligerswerk te doen. Schretlen heeft me met dit initiatief het laatste duwtje gegeven om me weer sociaal in te zetten. Het geeft me veel voldoening. Er zal dit jaar waarschijnlijk ook wel wat vrije tijd gaan zitten in mijn werk voor Unicef, want ik geef nu in de avonduren ook voorlichting aan serviceclubs over gezamenlijke fundraisingacties.’

TEKST: JANNEKE STAATS / FOTOGRAFIE: BART BRUSSEE / STYLING: PAULA SCHOUTEN / VISAGIE: WILMA SCHOLTE / MET DANK AAN: TOMMY HILFIGER VIA MAISON DE BONNETERIE, HUGO BOSS, POLO RALPH LAUREN VIA MAISON DE BONNETERIE, MATINIQUE, CLARKS, STILLS, SCAPA EN BLACKSTONE

S E N I O R R E L AT I E M A N AG E R

‘Schretlen gaf me het laatste duwtje om me weer sociaal in te zetten’ 1 12

S&C CO

SCHRET LS_09.indd 12

15-02-2008 13:37:58

tijd v oo r boeke n & cd's B A L L E T J U W E L E N

Master of movement is een dvd-box met hoogtepunten uit het oeuvre van de maestro.

Alleen al om het meesterwerk ‘Adagio Hammerklavier’ (1973) met Van Manens muze Alexandra Radius een must.

Master of movement, Hans van Manen,

OVERVLOED Vaak denk je al snel aan wat niet mogelijk is. Het is de kunst om dit om te buigen en te zien welke kansen er liggen, zegt trainer in verandermanagement Rinze Terluin in zijn boek Overvloed. Hij leert je om het heft in handen te nemen en kansen en mogelijkheden te benutten waarmee je de eerste stappen zet naar een rijk leven.

Rinze Terluin, Overvloed, Spectrum, ISBN 9027444307, € 16,95

6-dvd-box, € 89

Dapper e E len a OPNIEUW GELEZEN

Ultieme liefde Liefde in tijden van cholera is het ultieme verhaal over liefde, eenzaamheid, ouderdom en dood. Gekleurd door de schrijver die het leven aan alle kanten heeft gezien en geproefd. Márquez beschrijft de gedwarsboomde jeugdliefde tussen Florentino en Fernanda, haar huwelijk met de meest begeerde vrijgezel Juvenal, zijn indrukwekkende stoet aan minnaressen, en hun uiteindelijke vereniging als Fernanda weduwe is en ze beiden de zeventig zijn gepasseerd.

Gabriel García Márquez, Liefde in tijden van cholera, Meulenhoff, ISBN 9789029081436, € 12,50

Het gaat de verkeerde kant op met de wereld, maar dat is geen reden om het erbij te laten zitten. Elena Simons toont op heldere wijze hoe grote wereldproblemen als milieuvervuiling, armoede en oorlog met elkaar samenhangen en hoe ze te verhelpen zijn.

Maar dan moeten we wel aan de slag!

Elena Simons, Alle grote wereldproblemen en hun oplossingen, Querido, ISBN 9789021433233, € 15

Satie volgens De Leeuw Erik Satie (1866-1925) is de grote uitzondering in de klassieke muziek: clown en mysticus tegelijk, weet iedere snaar te raken. Hij zette de tijd stil met Gnossiennes en Gymnopédies en hield ervan zijn publiek flink te prikkelen met satirische liederen. De opnamen van Reinbert de Leeuw blijven dan ook boeien.

Erik Satie, Reinbert de Leeuw, € 19,95

S&CO

SCHRET LS_09.indd 13

13

20-02-2008 15:14:59

Tijdschriften maken met kansarme kids

Het Johan Cruijff-veldje van Koos de Boer 14

S&CO

SCHRET LS_09.indd 14

25-02-2008 18:23:34

m e n s & m eni ng

‘We hebben bijvoorbeeld al een meisje dat later graag journalist wil worden, en een Marokkaanse jongen in Amsterdam-Noord die heel mooi kan tekenen en illustrator wil worden. Er zi t te n e ch te t a le n te n tus se n .’

Het Johan Cruijff-veldje van de tijdschriften, noemt Koos de Boer (67) zijn project dat kansarme kinderen de mogelijkheid biedt om door het maken van bladen de blik naar buiten te vergroten en ervaringen op te doen die bij hun eigen interesses en beleving aansluiten. ‘Ik sta versteld van de onderwerpen die de kinderen aandragen.’

Toen Koos de Boer twee jaar geleden met pensioen ging, na 47 jaar gewerkt te hebben bij tijdschriftenuitgever Sanoma Uitgevers (bekend van onder andere Viva, waar De Boer hoofdredacteur van was, Living, Nieuwe Revu, Margriet en MarieClaire), wist hij niet precies wat hij als afscheidscadeau moest vragen. Wat hij wel wist, was dat hij geen flessen wijn of andere obligate cadeaus wilde. Hij wist ook dat het een zinvol cadeau moest worden. En toen schoot het hem te binnen: hij zou een Johan Cruijff-veldje vragen voor Amsterdam-Noord. Koos de Boer: ‘Ik ben in die buurt opgegroeid. Het was toen al een sociaal zwakkere wijk met straten die wij de rimboe noemden. Mijn vader was voorzitter van de speeltuinvereniging en heeft zich jarenlang ingezet om activiteiten en clubavonden voor kinderen te organiseren. Dat speelde een belangrijke rol in ons gezin. Ik ging als jongetje ook vaak mee. Dat werk heb ik eigenlijk nooit voortgezet. En omdat ik mijn loopbaan ben gestart als sportverslaggever bij De Tijd en als eerste Johan Cruijff ooit heb geïnterviewd, leek het me mooi om een Johan Cruijff-veldje te sponsoren.’

Horizon verbreden Maar toen de vriendin en de zoon van Koos de Boer informeerden bij de Cruijff Foundation bleek een voetbalveldje niet haalbaar door de hoge kosten van € 100.000 en het jarenlange gelobby dat eraan voorafgaat. Het was wel mogelijk om een fiTEKST: AGNÈS MICHOT / FOTOGRAFIE: MERLIJN DOOMERNIK

SCHRET LS_09.indd 15

nanciële bijdrage te leveren aan een veld in ruil voor naamsvermelding. ‘Maar dat wilde ik helemaal niet’, zegt Koos de Boer, ‘ik wilde iets van mezelf. En opeens wist ik het: ik zou het Johan Cruijff-veldje voor de tijdschriften gaan ontwikkelen. Een speelveld waarop kansarme kinderen kennis kunnen maken met tijdschriften.’ De Boer kreeg bij zijn afscheid een bedrag van € 10.000 waarmee hij het Koos de Boerfonds oprichtte.

Voor de klas Een paar jaar geleden had Koos de Boer al meegewerkt aan het Tijdschrift in de Klas-project van de Nederlandse Uitgeversbond, een project waarin aan de hand van een bladenpakket en een werkboek kinderen kennis konden maken met tijdschriften. Hij werd ooit gevraagd door de Weekendschool om iets over tijdschriften te komen vertellen. Dat had hij leuk gevonden en in 2007 leken de Weekendscholen hem de ideale plek om zijn eigen tijdschriftenproject te lanceren. De IMC-Weekendscholen zijn in 1998 opgericht door psychologe Heleen Terwijn en zijn erop gericht om aanvullend onderwijs te geven aan jongeren tussen tien en veertien jaar uit sociaaleconomisch >> S&CO

15

15-02-2008 13:38:22

‘De kinderen krijgen de kans om on de r we r pe n te be d e n ke n d i e zij b e lan gr ijk vin den’ zwakkere buurten. In blokken van vijf weken vertellen professionals, zoals advocaten en artsen, over hun vak waardoor de kinderen een indruk krijgen van beroepen waar ze anders niet veel mee in aanraking komen. De kinderen gaan aan de slag met materialen die ook in het ‘echt’ worden gebruikt en ze gaan waar mogelijk met de gastdocenten mee naar hun werkplek.

De Weekendscholen begonnen met drie vestigingen in Amsterdam (Zuidoost, Noord en West), maar het concept is zo succesvol dat er nu ook scholen zijn in Rotterdam, Den Haag, Utrecht, Tilburg en Nijmegen. In Amsterdam-Zuidoost geven zich jaarlijks driehonderd kinderen op, terwijl er maar dertig leerlingen in een klas kunnen. Ze krijgen twee intakegesprekken. Kinderen moeten echt gemotiveerd zijn, want ze moeten drie jaar lang elke zondag tussen 11.00 en 15.00 uur naar school.

Krachtig medium Gedurende vijf zondagen werken de leerlingen aan hun eigen tijdschriften. Ze maken kennis met de verschillende specia-

16

lismen. De een is hoofdredacteur, de ander schrijft teksten of zorgt voor styling en fotografie. Koos de Boer staat zelf elke zondag voor de klas, samen met collega-bladenmakers, vormgevers, tekst- en eindredacteuren, stylistes, visagistes en fotografen die belangeloos aan dit project meewerken. ‘Wat tijdschriften bijzonder maakt, is dat kinderen de kans krijgen om onderwerpen te bedenken die zij belangrijk vinden. Dat kan van alles zijn. Vervolgens werken ze die onderwerpen zelf uit. Zo benader je ze in hun eigen belevingswereld. In feite is het tijdschrift alleen maar een stuk gereedschap, een middel om hun horizon te verbreden.’

Echte talenten Koos de Boer: ‘Je kunt jammer genoeg niet alle kinderen enthousiasmeren, maar gelukkig zijn er altijd een paar die je ontzettend verrassen. Zo had ik een echt straatjochie in de klas. Maar hij wilde graag kleren met een eigen logo erop. Een van mijn collega’s heeft hem gezegd: ga maar tekenen, ga maar aan het werk.

Hij is gedurende vijf weken de fanatiekste leerling van de klas geweest. We hebben zijn logo door een vormgever laten uitwerken en laten drukken op een overhemd en een T-shirt én hij heeft in de fotostudio als model geposeerd. Die jongen weet nu wat hij wil.

Ik denk dat dit project kinderen in staat stelt om iets te doen wat ze echt interesseert. En misschien denkt iemand wel: wat een leuk beroep. We hebben bijvoorbeeld al een meisje dat later graag journalist wil worden. En een Marokkaanse jongen in AmsterdamNoord die heel mooi kan tekenen en illustrator wil worden. Er zitten echte talenten tussen.’

S&CO

SCHRET LS_09.indd 16

20-02-2008 15:15:09

men s & m eni ng

‘Alle onderwerpen die kinderen bezighouden kun je naar tijdschriftartikelen vertalen. Als je kinderen in staat stelt om zich te verdiepen in het onderwerp en ze interviews laat maken, ko m e n ze i n con t a c t m e t m e nse n met wie ze anders nooit in aanraking waren gekomen.’

‘Eigenlijk gaat dit project niet over het medium tijdschrift, maar over het tijdschrift als venster naar onderwerpen die dicht bij die kinderen staan en waarover ze iets te zeggen hebben of meer van willen weten’, zegt Koos de Boer. ‘Ik sta elke keer versteld van de items die ze aandragen: Hoe is het leven als je in een jeugdgevangenis hebt gezeten? Hoe is het als je altijd gepest wordt in de klas? Wat is het verschil tussen opgroeien in een gezin met tien kinderen en als enig kind? Hoe ontmasker je een loverboy? Hoe is het leven in een getto? Waarom is er nog zo veel aids in de wereld? Dit allemaal in één klas. Het is niet mis. Deze onderwerpen zouden zo in een bijlage van een kwaliteitskrant kunnen. En dan hebben we het over kinderen van 12, 13 jaar.

Ik zat een tijdje geleden met vier Marokkaanse meisjes te brainstormen. Ze vertelden dat ze af en toe de Cosmo en Marie-Claire lazen, tijdschriften voor een veel oudere doelgroep. Ze lazen die tijdschriften niet voor de styling- en beautyadviezen, maar voor de zware verhalen. De verhalen over het leven noemden ze het. Over miskramen, echtscheidingen, incest.

Die lazen ze ook op www.maroc.nl. Later heb ik erover nagedacht: verhalen horen bij de Marokkaanse cultuur. Kijk maar naar de verhalenvertellers op het grote plein van Marrakech.’

Regilio Tuur Voor het maken van de interviews en reportages worden mensen uit allerlei hoeken benaderd en meestal krijgt het project alle steun en medewerking. Maar tot grote verbazing van De Boer bleek er bij de politie niemand bereid om mee te werken aan het verhaal

over loverboys. ‘Terwijl de meisjes die dit verhaal wilden schrijven tot de kwetsbare groep horen. Juist bij deze groep is het heel belangrijk om aan preventie te doen.’ Ook voor het verhaal over getto’s werd niemand bij de politie gevonden die bereid was om op zondag iets te komen vertellen. ‘Gelukkig liep ik op de sportschool oud-bokser Regilio Tuur tegen het lijf en hij zei meteen ja.

Op zondagmiddag heeft hij, strak in het pak, drie kwartier met de kinderen gepraat. Hij heeft ze alles verteld over het getto, en hun mening daarover helemaal veranderd. De kinderen dachten dat een getto stoer en cool is. Hij heeft de kinderen duidelijk gemaakt dat je helemaal niet trots moet zijn op een getto. En dat ze blij mogen zijn dat de Bijlmer geen getto is. Na afloop zijn een paar kinderen iets langer met Regilio blijven praten. Als die kinderen zich hun hele leven herinneren dat Regilio Tuur tegen ze gezegd heeft dat kansarm niet kansloos betekent en dat je moet vechten om iets van je leven te maken, dan ben ik tevreden. Al geldt het maar voor één.’

CV KOOS DE BOER Koos start als sportjournalist bij het dagblad De Tijd. Daarna wordt hij sportredacteur bij de Geïlllustreerde Pers om vervolgens als chef-redacteur van het voetbalweekblad Kick het wereldkampioenschap voetbal in 1974 te verslaan. Ten slotte werkt hij als hoofdredacteur voor het tijdschrift Viva. De volgende stap is hoofd Editorial Services bij Admedia. Vervolgens start hij de afdeling In- en Externe Communicatie. Na twee jaar Corporate Communication-manager bij de divisie Sanoma Magazines te zijn geweest, is hij nu zelfstandig Media & Communicatie-adviseur. Met zijn fonds is hij nu bezig om dit tijdschriftenproject geschikt te maken voor een grotere doelgroep: de VMBO-scholen. Daarvoor zal hij een site ontwikkelen, een werkboek maken, workshops organiseren en een helpdesk installeren. Daarvoor is geld nodig.

Voor meer informatie: www.koosdeboer.nl

S&CO

SCHRET LS_09.indd 17

17

15-02-2008 13:38:50

hol l an ds g l or i e Het D esig n h u is in E in dh ove n: een podium op het gebied van design en innovatie

Tr e n d for e c a s te r L idewij Ed e lkoor t :

‘We gaan een hoopvolle tijd tegemoet’ Lidewij Edelkoort is trendforecaster, chairwoman van de Design Academy Eindhoven en initiator van het Designhuis dat afgelopen najaar zijn deuren opende. Design wordt steeds belangrijker voor onze maatschappij waarin softconsumptie, beeldende vormgeving en nieuwe materialen uit melk en eiwitten een enorme vlucht zullen krijgen.

18

S&CO

SCHRET LS_09.indd 18

TEKST: ERNEST MARX / FOTOGRAFIE: ANJA VAN WIJGERDEN (M.U.V. PORTRET: MARIE TAILLEFER)

15-02-2008 14:07:21

LINKSBOVEN: B-set & Big white pot en de red/white vase zijn ontwerpen van Hella Jongerius | MIDDEN: Lidewij Edelkoort | RECHTS: Loved ones, keramiek,

Elske van der Putten | HELEMAAL RECHTS: Onder de wol, een ontwerp van Claudy Luijcks

S&CO

SCHRET LS_09.indd 19

19

15-02-2008 14:07:32

T

Trendgoeroe Lidewij Edelkoort (1950, Wageningen) heeft goed nieuws. Rond de eeuwwisseling kwam het soms voor dat ze tijdens een lezing snikkende mensen in haar publiek had zitten vanwege de weinig hoopvolle voorspellingen. Maar dat is bijna voorbij. We staan namelijk aan de vooravond van een tijd vol optimisme. Edelkoort: ‘Na een periode van bijna twintig jaar angst, die nog eens is aangewakkerd door 9-11, zullen we ons daarvan losmaken.’

‘ We s t a a n a a n d e voo r avo n d v a n e e n t i j d vol o p t i m is m e . N a e e n p e r io d e v a n b i j n a t w i n t ig ja a r a ng s t , d i e n o g e e ns is a a nge w a k ke r d d o o r 9 -11, z u lle n we o ns d a a r v a n l os m a ke n’

Lidewij Edelkoort

Fear factor Edelkoort voorspelt dat we een periode met minder angst in zullen gaan. Als recent voorbeeld noemt ze Rudy Giuliani – toch een symbool van de aanslag op het World Trade Centre – die zich wegens gebrek aan succes terugtrok als presidentskandidaat. ‘Die fear factor werkt dus niet meer zo goed. Dan weet ik: de kentering komt. Hoera! Zodra je stopt met angst te hebben, verdwijnt vaak ook de bron van het kwaad. Ook in Nederland wordt die angst steeds maar aangewakkerd.

Het grappige is dat in die lange periode van angst ook de jurk terugkwam, heb ik ontdekt. Dat betekent dat er een correlatie is tussen de jurk en angst. Het zou kunnen dat een angstige bevolking intuïtief denkt aan de overleving van zijn soort. Dus: voortplanting. Dan is de jurk hét instrument om die voortplanting te bewerkstelligen omdat het de vrouwelijkheid benadrukt.

Ik voorspel dus dat de jurk minder macht over ons zal krijgen.’

Invloedrijk Time Magazine riep Edelkoort in 2003 uit tot een van de 25 meest invloedrijke mensen ter wereld op modegebied. Maar haar werk strekt zich veel verder uit. Ze heeft een bijzonder talent voor het voorspellen van trends. Zelf noemt ze het een talent voor het openstaan voor de eerste signalen. ‘Ik heb een zeer getrainde intuïtie.’ Het voorspellen van toekomstige trends vormt de basis voor al haar werk. Ze heeft twee in Parijs gevestigde trendforecastingbureaus, Trend Union en Studio Edelkoort, en maakt meerdere boeken en tijdschriften per jaar waarin ze haar voorspellingen uiteenzet. Ze doet ook forecasts voor specifieke bedrijven: automobielbedrijven, verzekeringsmaatschappijen, maar ook de Nederlandse Gasunie is geïnteresseerd in haar voorspellingen.

Verder is Edelkoort directeur van de Design Academy Eindhoven en mede-initiator van het Designhuis dat afgelopen najaar zijn deuren opende in het hart van Eindhoven. Een podium én ontmoetingsplaats op het gebied van design en innovatie, waarin ook Schretlen & Co een rol speelt (zie kader). Een recente nieuwe ontwikkeling op haar vakgebied noemt Edelkoort de beeldende vormgeving die grenst aan de beeldende kunst. ‘Dat zijn ontwerpers die unicums maken. Vaak in brons, marmer of ander hoogwaardig materiaal. Het kunnen curiositeiten zijn, maar ook meubels of functionele voorwerpen. Dit is de tak waar de prijzen ongelooflijk de pan uitvliegen. Door speculatie is er plotseling een enorme vraag naar deze discipline. Voorbeelden zijn werk van Maarten Baas, Jeroen Verhoeven en Studio Job. Ik moet er ook wel om lachen want we dansen wel met z’n allen om het gouden kalf. Dat voelt ook iedereen. Ik denk dat we het aanbod hebben onderschat van nieuwe rijke landen in het oosten met veel nieuwe miljonairs en miljardairs.’

Beleggen in design Beleggen in design is volgens Edelkoort een heel goed idee.

‘De winstmarges van beeldende vormgeving zijn op dit moment hoger dan bij de beeldende kunst. Persoonlijk vind ik het grote plezier dat je heel vroeg een talent kan spotten, en een jaar later is de prijs van het door hem of haar ontworpen object verzesvoudigd of soms wel vertienvoudigd. We zien zelfs studenten die bij de afstudeershow iets laten zien dat nog hetzelfde jaar in Amerika op de veiling wordt aangeboden voor een beginprijs van tachtigduizend dollar. Heel idioot.’

Hoewel Edelkoort aangeeft dat het voor instellingen, zoals ban- >>

RECHTSBOVEN EN VERDER MET DE KLOK MEE: Achterste stoel ‘Cow chair’ een ontwerp van Niels van Eijk. Voorste stoel ‘Polyester Stools’ een ontwerp

van Caroline Gielen. Het kleed ‘Elastieken kleed’ is een ontwerp van Roeland Otten | De Knick knack vases zijn ontwerpen van Kiki van Eijk | Vestje van paardenkant, kant gemaakt van paardenhaar, een ontwerp van Kim van Leuken | View of Eindhoven, een ontwerp van Maaike Bertens | Gouden stoel op de voorgrond ‘Rock Chair’, een ontwerp van Studio Job - Job Smeets. Verwarming tegen muur ‘Heatwave’, een ontwerp van Joris Laarman | City in a Box, een ontwerp van Patricia Weusten | Raamvaas, een ontwerp van Martijn Koomen 20

S&CO

SCHRET LS_09.indd 20

15-02-2008 14:07:40

h ol lan d s gl o ri e

S&CO

SCHRET LS_09.indd 21

21

15-02-2008 14:07:46

LINKS: Bank ‘Pump it up’, een ontwerp van

Nacho Carbonell | MIDDEN: Material girl, visionbags voor Ispovision sport is een ontwerp van Eva Anna Hekking | RECHTS: Pompon is een ontwerp van Marieke Willems

‘ Vor mgev ing z a l mee r e n mee r g a a n s a m e nwe r ke n m e t we te ns cha p’

Lidewij Edelkoort ken, interessant zou kunnen zijn hun kunstcollecties uit te breiden met vormgevingscollecties, vindt de beeldende vormgeving nu vooral zijn weg naar privécollecties. ‘Recentelijk heb ik in Nederland een toer langs enkele ateliers gemaakt met een delegatie uit het Midden-Oosten. In een halve dag hebben zij voor meer dan een miljoen euro aangekocht.’

Net als Bowie en Jagger Met het oog op de vergrijzing zou je verwachten dat er een reeks aan nieuwe gebruiksproducten ontworpen zal worden voor de oudere consument. Edelkoort gelooft daar niet in. ‘Het is een dilemma, want de jongste generatie die nu oud wordt, met mensen zoals Mick Jagger en David Bowie voorop, kan ik toch niet echt oud noemen. Op een gegeven moment zie je wel meer rimpels – als die tenminste niet weggehaald zijn – maar qua mentaliteit zullen mensen springlevend doodgaan. Dus moet je ervoor zorgen dat je tussen de zeventig en de honderd jong blijft, anders is het wel een heel lange nazomer.’

Daarom zal zich volgens Edelkoort wel een enorme industrie op dat vlak gaan ontwikkelen. ‘Maar dan vooral op het gebied van vrije tijd en studie. Ik hoor het publiek voorstellen kunnen we niet een seniorenschool oprichten voor vormgeving?

Uiteraard zullen we voor producten een duidelijkere typografie moeten toepassen. Maar tegelijkertijd kunnen we ook onze ogen laten laseren. Ik geloof dus niet in het ontwerpen van producten voor deze speciale categorie.’

Materialen uit melk en eiwitten Vormgeving zal ook meer en meer gaan samenwerken met de wetenschap. Dat vertaalt zich met name in het gebruik van 22

nieuwe materialen. Daar wordt tegenwoordig erg veel onderzoek naar gedaan. ‘Bijvoorbeeld naar materialen die gemaakt zijn van melk en eiwitten. Ik verwacht ook nieuwe materialen uit mineralen en uit sporen en schimmels. Er is op dit moment een enorme vlucht in bio-materialen zoals bio-plastics. We kunnen plastic maken van aardappels en maïs. Je kunt ook garens maken van allerlei verschillende plantvormen. Dat is volop in ontwikkeling. Ik geloof ook erg in de toekomst van pulp, dus alle duurzame materialen die gecomprimeerd zijn zoals cement, vilt, papier, karton…

We leven in een fantastische periode waarin veel nieuwe dingen zullen gaan gebeuren. De eerste helft van deze eeuw is geweldig.

Ik ben bijzonder geïnspireerd, enthousiast en optimistisch. We gaan een hoopvolle tijd tegemoet.’

Femke Weijtens, directeur externe betrekkingen Schretlen & Co:

‘Dutch Design is belangrijk voor onze economie’ Femke Weijtens is directeur externe betrekkingen bij Schretlen & Co. Ze is verantwoordelijk voor het aantrekken van nieuwe cliënten in Brabant en Limburg. Daarnaast is ze bestuurslid van de stichting Designhuis die voor de exploitatie van het recent geopende Designhuis in Eindhoven zorgt. Ook die functie past bij haar: ‘Het snijvlak van economie en cultuur heb ik altijd erg boeiend gevonden. Ik ben ervan overtuigd dat design steeds belangrijker gaat worden voor Nederland. Met de opmars van landen als China en India is de vraag: hoe kunnen wij economisch op niveau blijven meedraaien? Door innovatief te zijn én door met producten te komen die een toegevoegde waarde hebben. Ik denk echt dat Nederland met design het verschil zal gaan maken.

Internationaal gezien excelleren wij nu al op dat vlak. Het merendeel van de mensen die internationaal doorbreken, komen van de Design Academy Eindhoven. Dutch Design is wereldwijd heel populair en dat biedt een enorm perspectief voor de toekomst.’

S&CO

SCHRET LS_09.indd 22

15-02-2008 14:08:06

ti jd vo o r muse a & erop u i t Bootje varen en In mei is het heerlijk varen door het natuurgebied rondom Broek in heetuin Waterland. Voor thee met koek of gebak meert u aan bij theetuin ude.

Het Weeshuis in Monnickendam of bij ’t Einde in Zuiderwoude.

Kano & Elektroboot Waterland, Broek in Waterland, www.lekkervaren.info

Art Nouveau in Rusland R Jugend de Wiener sezession en Jugendstil, art no nouveau: veel Petersburgers kochte kochten deze kunst en ook het laatste tsa tsarenpaar, Nicolaas en Alexandra, de deed volop aan deze nieuwe mode mee. In de Hermitage vindt u de mo mooiste Russische exemplaren.

FAVO R I E T L U N C H A D R E S

Art N Nouveau tijdens de laatste tsaren, Hermitage Amsterdam, tsaren Amsterdam, t/m 5 mei 2008, Amste www.hermitage.nl www.h Émile Gallé, Vaas met meerlandschap

Alles draait om As In As, tijdelijk gehuisvest in een kapel in Amsterdam-Zuid, Zuid, vind je een buitenkeuken waar biologisch wordt gekookt. Als het mooi weer is, kom je misschien niet eens toe aan het interieur waar lange tafels als een bloem om een ‘as’ draaien. Want het terras is te fijn tussen de pompoenen, courgettes, tomaten en paprika’s.

As, Prinses Irenestraat 19, Amsterdam, (020) 644 01 00

MODE, FILM & INTERIEUR

’T IS LENTE!

Centraal Museum, Utrecht, Script, Mode

Een bostuin vol stinzenplanten, een bijzondere groep verwilderde sierplanten in betoverende kleuren: op het oude landgoed Keppel, midden in de Gelderse Achterhoek, kunt u genieten van de lente tussen de oude bomen.

en interieur, van salon tot house, t/m

Het oude landgoed Keppel, op vele zondagen in maart,

8 aug. 2009, www.centraalmuseum.nl

april en mei, www.dewarande.nl

De kostuums uit o.a. Les Liaisons Dangereuses: in negen filmsets laat het Centraal Museum in Utrecht de geschiedenis van mode en interieur zien. Wie wil kan zichzelf laten fotograferen in de filmset van Madame Bovary of Basic Instinct.

IMAGE & COPYRIGHTS CMU/ DEA RIJPER 12-1997 EN ERNST MORITZ 10-2007

S&CO

SCHRET LS_09.indd 23

23

15-02-2008 13:39:56

ZIJ STEUNEN EEN WEESHUIS IN KENIA! Vijf medewerkers van Schretlen & Co bezochten in november vorig jaar een weeshuis in Kenia. Namens de bank steunen zij hiermee het project waar een cliënt zich al jarenlang actief voor inzet. Schretlen financierde de bouw van drie klaslokalen. De vijf medewerkers werkten op de bouwplaats. Paul den Toom, senior relatiemanager instellingendesk, was erbij.

‘Deze kinderen

verdienen een kans’ Voor welk project hebben jullie je ingezet?

‘We hebben een weeshuis bezocht in Malindi, aan de oostkust van Kenia. Daar hebben we meegewerkt aan de bouw van een nieuwe school. Samen met de Keniaanse bouwvakkers hebben we ijzer gevlochten voor de fundering van de school. Daarnaast namen de Keniaanse medewerkers van het outreach-programma ons mee bij hun bezoeken aan gezinnen in moeilijke omstandigheden.’

Welke organisatie zit achter dit weeshuis?

‘Spirit of Faith is een vrij kleine stichting die in 1984 24

S&CO

SCHRET LS_09.indd 24

is opgericht door een Amerikaanse dominee. Sinds 2001 staat ze onder leiding van het Nederlandse echtpaar Ria Fennema en Fester Medendorp. De stichting beheert twee weeshuizen, diverse schoolopleidingen en projecten voor de lokale bevolking.’

Wat is het grootste probleem in Malindi?

‘In het gebied zijn veel aidswezen, vaak worden ze verzorgd door hun grootouders. Het komt voor dat een oma voor meer dan tien kinderen zorgt. Zij is dan niet in staat om, naast de zorg voor de kleinkinderen, ook nog voor voldoende inkomen te zorgen.

TEKST: JANNEKE STAATS

15-02-2008 13:40:07

met h ar t & zi e l ‘We weten dat er nog heel veel kinderen rondlopen die e nor m ge holp e n zou d e n z ijn als er een plek in dit weeshuis voor ze is’

Roos Kwint-Van den Boogaart (37), senior relatiemanager: ‘Deze organisatie heeft me diep geraakt. Ik heb gezien dat elke euro echt goed wordt besteed.’

Arnaud Veltmaat (39), senior vermogensplanner: ‘Zo’n reis doet meer dan die ene week op de bouwplaats. Eenmaal thuis is er nog zo veel om over na te denken.’

Ruud Bakker (38), medewerker servicedesk

Daphne Cremers (33), assistent: ‘De intake van drie

Paul den Toom (35), senior relatiemanager

backoffice: ‘Ik moedeloos? Ik denk liever aan de

kinderen voor een plaats in het weeshuis zal ik nooit

instellingendesk: ‘Zo’n zestig kinderen van het

kinderen die door hulp wél naar school kunnen

vergeten. Dat moment, waarop wordt besloten wat voor

weeshuis verwelkomden ons. Daar stonden

gaan en wél op tijd medische hulp krijgen.’

hulp ze krijgen, is beslissend voor hun verdere leven.’

we dan als vijf sprakeloze bleekneusjes.’

Die kinderen worden nu geholpen met schoolgeld of medicijnen.’

Wat maakte de meeste indruk op jullie?

‘Het was zeer indrukwekkend om met medewerkers van het outreach-programma de bush in te gaan en te zien hoe de allerarmsten in Kenia wonen en leven. Het was erg leerzaam om te zien dat – ook in situaties waarin ik gevoelsmatig de neiging had om meteen hulp te bieden – de medewerkers van de stichting eerst in gesprek gingen met mensen die in aanmerking kwamen voor het hulpprogramma. De voorwaarde is dat mensen zelf ook actief zijn om hun leefomstandigheden te verbeteren. Kinderen móéten bijvoorbeeld naar school gaan, mensen met hiv zijn verplicht hun medicijnen te nemen en volwassenen worden gestimuleerd om aan het werk te gaan. De stichting begeleidt ze hier zo nodig bij.’

Hoe ziet de toekomst van dit project eruit?

‘Het kost € 100.000 per jaar om het weeshuis te runnen. Datzelfde bedrag is jaarlijks nodig voor het outreach-programma. We weten ook dat er nog heel veel kinderen rondlopen die enorm geholpen zouden zijn als er een plek in dit weeshuis voor ze is.

We hebben nu ons persoonlijke en professionele netwerk ingezet om fondsen te werven. Zo hebben we in december een sponsorloop georganiseerd die € 10.600 heeft opgebracht. Ook de Rabo Charity Desk, die bemiddelt tussen goede doelen en cliënten die aan charity willen doen, heeft inmiddels alle benodigde informatie over de stichting. De eerste contacten tussen cliënten en de stichting zijn inmiddels gelegd. Binnenkort zijn Ria Fennema en Fester Medendorp in Nederland. We proberen ze dan met zo veel mogelijk nieuwe donateurs in contact te brengen.’

Meer informatie over het werk van Spirit of Faith is te vinden op de site www.riafennema.nl Wilt u stichting Spirit of Faith financieel steunen, dan kunt u uw bijdrage storten op bankrekening 32.09.53.580 Hardegarijp.

S&CO

SCHRET LS_09.indd 25

25

26-02-2008 10:12:43

Slapen boven in een vuurtoren, op uw eigen luxe etage in hartje Amsterdam of in een idyllisch rietgekapte villa midden in de bossen. Wie even zoekt, vindt in Nederland de meest romantische hotels. Soms niet groter dan ĂŠĂŠn kamer, maar dan wel de allermooiste.

3x romantisch

overnachten

26

S&CO

SCHRET LS_09.indd 26

25-02-2008 18:34:07

tim e - o ut

DE VUURTOREN VAN HARLINGEN

Voor een fenomenaal uitzicht Negen jaar geleden stond er een kleine advertentie in de Leeuwarder Courant.

Te koop aangeboden: een vuurtoren. Na driekwart eeuw trouwe dienst was de toren door de moderne navigatietechnieken overbodig geworden en besloot het Rijk de vuurtoren van de hand te doen. Een oplettende lezer belde direct en werd zo eigenaar van de vuurtoren van Harlingen.

Omdat hij vond dat meer mensen van het prachtige uitzicht over de Waddenzee moesten kunnen genieten, maakte hij er TEKST: MANON SIKKEL

SCHRET LS_09.indd 27

een eenkamerhotel van. Sindsdien is het vuurtorenhotel een groot succes. De kamer boven in de vuurtoren heeft ramen rondom en daardoor een panorama van 360 graden. Met helder weer kunt u de Waddeneilanden aan de overkant zien liggen.

restaurant in de buurt is. En nu hebben we een heel goed restaurant, maar daar ben je zo drie uur kwijt en dat vinden de meeste mensen toch zonde. Die zitten liever in hun vuurtoren om te genieten van het uitzicht. En dat uitzicht is hier, vierentwintig meter boven de grond, fenomenaal.’

Omdat Harlingen een drukke havenplaats is, is er ook veel om naar te kijken, vertelt Koomstra. ‘Er ligt hier een flinke vissersvloot. Elke maandagochtend gaan de dertig vissersboten de zee op. En ’s zomers heb je natuurlijk al die plezierjachten en zeilboten en natuurlijk de veerboten naar de eilanden.’

Wie op deze bijzondere plek wil overnachten, moet een lange adem hebben want de vuurtoren is snel volgeboekt.

Vuurtorenhotel, Havenweg 1, Harlingen,

Vissersvloot Opzichter Willem Koomstra vertelt dat zijn gasten hun kamer bijna nooit verlaten. ‘Ze vragen wel eens aan me of er een

reserveren (0517) 41 44 10 (8.30 tot 11.30 uur), prijs per nacht voor twee personen € 319 info@dromenaanzee.nl www.vuurtoren-harlingen.nl

S&CO

27

15-02-2008 13:40:58

RIETGEKAPTE VILLA IN DE BOSSEN

Voor wandelaars, golfers en fietsers Midden in het bos, aan de rand van Nationaal Park De Sallandse Heuvelrug staat hotel en grand café de Swarte Ruijter. In de jaren twintig van de vorige eeuw werd deze rietgedekte villa gebouwd als theehuis op een van de mooiste plekjes van Nederland, op de Holterberg. De villa heeft daarna altijd een horecabestemming gehad, van café tot pannenkoekenhuis. Vier jaar geleden werd hier een hotel-restaurant geopend. De bedrijfsleiding kwam in handen van het echtpaar Erik en Esther de Mönnink. ‘We krijgen hier allerlei mensen’, vertelt Esther.

‘Fietsers, golfers, wandelaars – het hotel ligt aan het beroemde Pieterpad – maar 28

vooral culinaire liefhebbers. We hebben een heel goed restaurant waar onze chefkok dagelijks met verse streekproducten werkt en kruiden uit eigen tuin gebruikt.

De meeste ingrediënten komen uit deze streek, net zoals het biologische vlees. De gerechten zijn altijd seizoensgebonden.’

Smokkelpad Na een uitgebreid diner is het natuurlijk heerlijk slapen in een van de landelijke kamers van het hotel. De Swarte Ruijter heeft tien kamers. Tien luxe hotelsuites die allemaal op de begane grond liggen, met openslaande deuren die toegang geven tot een privéterras. Elke kamer is stijl-

vol en luxe ingericht en heeft een eigen bos-thema. De Mönnink: ‘In elke kamer is een andere muurschildering van een bos aangebracht. In de ene kamer is dat een herfstbos bijvoorbeeld, in een andere een voorjaarsbos.’ Leuk om te weten is trouwens dat de villa in de afgelopen tachtig jaar nooit van naam is veranderd.

De Mönnink: ‘Vroeger heette het In den Swarten Ruijter, maar wij hebben die eerste twee woorden maar weggelaten. Er zit ook een leuke legende aan. Vroeger liep hier een smokkelpad langs en het verhaal gaat dat mensen heel vaak een zwarte ruiter over het smokkelpad zagen lopen.’

Hotel de Swarte Ruiter, Holterbergweg 7, Holten, reserveren (0548) 59 66 60, prijs € 70 per persoon per nacht (vrijdag en zaterdag) of € 60 (zondag t/m donderdag) www.swarteruijter.nl

S&CO

SCHRET LS_09.indd 28

15-02-2008 13:41:05

tim e - o ut SUITE IN HARTJE AMSTERDAM

Genieten van het goede leven Een eigen suite aan de Keizersgracht in Amsterdam, dat klinkt bijna te mooi om waar te zijn. Maar midden in het centrum staat een statig grachtenpand waar u een eigen suite kunt reserveren, zodat u even kunt voelen hoe het is om aan de gracht te wonen. Het privéguesthouse met de naam En Suite kan zich met gemak meten met de meest luxe suite van een vijfsterrenhotel. Kosten noch moeite zijn gespaard om er een stijlvolle hotelsuite van te maken, maar dan compleet met keuken, woonkamer met open haard en met een eigen opgang.

Nostalgie En omdat En Suite zich midden in het centrum van Amsterdam bevindt, zijn alle musea en bezienswaardigheden op loopafstand. Ook de Jordaan en de beroemde Negen Straatjes zijn om de hoek.

Maar met zo veel comfort en fantastisch uitzicht op de stad is de verleiding groot om de hele dag binnen door te brengen.

Er is een gevulde koelkast, een flatscreen televisie en een dvd-speler met veertig dvd’s. Als u die allemaal wilt zien, zult u een week moeten blijven. Eigenaar Marcel Kuhlmann: ‘We krijgen hier heel veel

mensen die vroeger in Amsterdam hebben gewoond, kinderen kregen en de stad uit zijn gegaan. Die komen terug om weer even te voelen hoe het vroeger was. Gek genoeg krijgen we ook heel veel mensen uit het zuiden. Ik denk dat juist Brabanders en Limburgers van het goede leven houden en dat vind je hier. In de winter zitten mensen voor de open haard met een borrel en in de zomer gooien ze de ramen open en genieten van het fenomenale uitzicht op de gracht.’

En Suite appartement, Keizersgracht 320, Amsterdam, reserveren (020) 421 18 87, prijs vanaf € 195 per nacht, www.ensuite-logies.nl

S&CO

SCHRET LS_09.indd 29

29

15-02-2008 13:41:15

FOTO: ERWIN OLAF

ti jd vo o r t he at e r & film In vuur en vlam

Huiskameronweer Het rommelt in de huiskamer. De familieleden eten zwijgend aan tafel maar het geluid van hun smakken lijkt oorverdovend. Met argusogen bespieden ze elkaar. Er is iets op til maar niemand weet wat. Het Huiskameronweer is geïnspireerd op de absurde verhalen van Belgische schrijver Henri Michaux. Met Titus Tiel Groenestege en Porgy Franssen.

Het huiskameronweer, Orkater, 7 maart t/m 2 juni 2008, www.orkater.nl

Sundance kid Robert Redford ODE AAN

Om zijn klassieke rollen in Butch Cassidy & The Sundance Kid, All the president’s men en Out of Africa. Om zijn regie van Ordinary People en The Quiz show. Om zijn eigen Sundance Institute waarmee hij onafhankelijk gemaakte films in Amerika promoot.

In zijn nieuwe film Lions for lambs richt hij zich op zijn zeventigste tot jonge kijkers met de boodschap dat ze zich niet moeten afkeren wegens het gebrek aan moraal bij hun leiders maar zelf hun mond moeten leren opentrekken.

...heet het lenteprogramma met nieuw werk van de Braziliaanse Gisela Rocha waar de vonken vanaf spatten. Verder een ontroerend stuk van Mats Ek en de première van aanstormend choreografisch talent Yossi Berg.

Vuur&Vlam, Introdans, t/m 24 juni 2008, www.introdans.nl

Idfa gemist?

Wie het Idfa (international documentary film festival amsterdam) 2007 heeft gemist kan gelukkig de films zien op dvd. Gedurende dit jaar brengt Idfa onder de naam Delicatessen onder andere de publieksfavorieten op dvd uit.

Kijk voor titels op www.idfa.nl 30

TATI IN KLEUR Jacques Tati’s zwart-witfilm Jour de fête, over de postbode die efficiënt probeert te werken aan de hand van ideeën uit een stuntfilm, is een klassieker. In 1987 vond Tati’s dochter de originele kleurenkopie terug en die is nu gerestaureerd.

Alleen op zondag 20 april om 10.30 uur in Pathé Tuschinski, Amsterdam

S&CO

SCHRET LS_09.indd 30

25-02-2008 18:39:48

f i nan ciee l 32 36 38 41 44 46 48 51

Meester Z: het nut van ‘sprinkhanen’ Catastrofe-obligaties Duurzaam beleggen in vier stappen Vermogensplanning: volmacht en bewind De gevolgen van dure olie Beleggen in biotech Interview Jan Maarten Slagter, VEB Short gaan

SCHRETLEN & CO N.V. BESCHIKT OVER EEN VERGUNNING ALS KREDIETINSTELLING EN IS ALS KREDIETINSTELLING, BELEGGINGSONDERNEMING EN FINANCIËLE DIENSTVERLENER INGESCHREVEN IN HET REGISTER ZOALS BEDOELD IN ARTIKEL 1:107 VAN DE WET OP HET FINANCIEEL TOEZICHT (WFT) GEHOUDEN DOOR DE NEDERLANSCHE BANK N.V. (WWW.DNB.NL) RESPECTIEVELIJK DE STICHTING AUTORITEITFINANCIËLE MARKTEN (WWW.AFM.NL) TE AMSTERDAM. DEZE PUBLICATIE IS UITSLUITEND BEDOELD VOOR CLIËNTEN VAN SCHRETLEN & CO NV. DE INFORMATIE DIE U IN DEZE PUBLICATIE AANTREFT, IS GEBASEERDOP INFORMATIE DIE IS ONTVANGEN UIT DOOR ONS BETROUWBAAR GEACHTE BRONNEN EN PUBLIEKE INFORMATIE. HOEWEL WIJ BIJ DE SELECTIE VAN ONZE BRONNEN ZORGVULDIG TE WERK GAAN, KUNNEN WIJ NIET INSTAAN VOOR DE JUISTHEID, VOLLEDIGHEID EN ACTUALITEIT VAN DE GENOEMDE FEITEN, MENINGEN, ANALYSES, ADVIEZEN, VERWACHTINGEN EN DE UITKOMSTEN DAARVAN. SCHRETLEN & CO NV AANVAARDT GEEN AANSPRAKELIJKHEID VOOR DIRECTE OF INDIRECTE SCHADE, WAARONDER BEGREPEN IMMATERIËLE SCHADE, GEVOLGSCHADE (ZOALS GEDERFDE WINST), DIE HET GEVOLG IS VAN DE ONJUISTHEID EN/OF ONVOLLEDIGHEID EN/OF HET NIET MEER ACTUEEL ZIJN VAN BEDOELDE INFORMATIE DAN WEL VOORTVLOEIT UIT EEN ONJUISTGEBRUIK VAN DIE INFORMATIE. DEZE PUBLICATIE BEVAT GÉÉN ADVIEZEN OF BELEGGINGSAANBEVELINGEN (EN VORMT GEEN UITNODIGING OF AANBOD TOT HET KOPEN OF VERKOPEN VAN EFFECTEN OF ANDERE FINANCIËLE INSTRUMENTEN), TENZIJ EXPLICIET ANDERS AANGEGEVEN. DE PUBLICATIE IS GENERIEK VAN AARD, EN HOUDT DERHALVE GEEN REKENING MET UW UITGANGSPUNTEN, BELEGGINGSDOELSTELLINGEN, PERSOONLIJKE (FINANCIËLE) SITUATIE, FISCALE ASPECTEN EN PERSOONLIJKE WENSEN. BELEGGINGSBESLISSINGEN OP BASIS VAN DEZE PUBLICATIE DIENEN IN OVEREENSTEMMING TE ZIJN MET UW PORTEFEUILLEPROFIEL, EN DIENEN EERST GENOMEN TE WORDEN NA LEZING VAN HET PROSPECTUS EN DE FINANCIËLE BIJSLUITER (INDIEN AANWEZIG). NEEMT U DAARVOOR CONTACT OP MET UW CONTACTPERSOON. DE WAARDE VAN UW BELEGGINGEN KAN FLUCTUEREN. IN HET VERLEDEN BEHAALDE RENDEMENTEN BIEDEN GEEN GARANTIE VOOR TOEKOMSTIGE RESULTATEN. INDIEN U (DEELS) MET GELEEND GELD BELEGT, KUNT U ONDER OMSTANDIGHEDEN UW INLEG VERLIEZEN EN EEN RESTSCHULD OVERHOUDEN. DE INHOUD VAN DEZE PUBLICATIE KAN OP IEDER MOMENT ZONDER NADERE AANKONDIGING WORDEN GEWIJZIGD. ALLE AUTEURSRECHTEN EN OVERIGE INTELLECTUELE-EIGENDOMSRECHTEN TEN AANZIEN VAN (DE INHOUD VAN) DEZE PUBLICATIE BEHOREN TOE AAN SCHRETLEN & CO NV, TENZIJ EXPLICIET ANDERS AANGEGEVEN. INDIEN U KLACHTEN OF OPMERKINGEN HEBT OVER DE DIENSTVERLENING VAN SCHRETLEN & CO NV, DAN KUNT U DEZE KENBAAR MAKEN AAN ZOWEL UW CONTACTPERSOON ALS AAN HET CENTRALE MELDPUNT: MELDPUNT@SCHRETLEN.COM OF TELEFONISCH (020) 577 33 70, TELEFAX (020) 577 33 71.

C O P Y R I G H T S C H R E T L E N & C O N . V. A L L E R E C H T E N VO O R B E H O U D E N

S&CO

SCHRET_FI_09.indd 31

31

20-02-2008 16:08:45

Van Dutch disease naar sprinkhanenfobie Sprinkhanen worden ze genoemd. Roofridders, uitzuigers, slopers, stropers, strippers en haaien; aandeelhouders die even een bedrijf opkopen en kaalvreten. Private equity- en hedgefondsen liggen onder vuur vanwege hun agressiviteit jegens bedrijven en hun bijdrage aan de recente kredietcrisis. Maar klopt dat beeld wel? Of is het gebaseerd op incidenten?

Bij nadere beschouwing vervullen private equity- en hedgefondsen een nuttige rol.

Nederlandse bedrijven leden nog niet zo lang geleden onder een rammelende corporate governance. Met die Engelse term wordt ondernemingsbestuur in de ruimste zin van het woord bedoeld.

De term slaat op het stelsel van verantwoordelijkheden van alle partijen die bij het bestuur van een bedrijf betrokken (kunnen) zijn, zoals directie, commissarissen, aandeelhouders, bankiers en kapitaalverschaffers. Nederland kende een zogeheten old boys network: een cultuur van vriendjes die elkaar commissariaten toestopten. Verder werd er gezorgd voor beschermingsconstructies zodat overname door buitenlandse partijen minder gemakkelijk werd gemaakt. Steeds vaker lieten buitenlandse beleggers Nederland daarom links liggen. De kritiek op deze cultuur escaleerde aan het begin van deze eeuw. Te midden van de onrust rondom Enron, Worldcom en Parmalat leken vrijwel alle bedrijven die in Nederland het predicaat Koninklijk mochten voeren, besmet met een ziekte: problemen met frauderende bestuurders, te zware ďŹ nancieringen of verdwenen reserves. In het buitenland werd bij deze Royals al gesproken van een Dutch disease. Wat leidde tot een lagere waardering: een Dutch discount.

De code-Tabaksblat, die aanvankelijk veel weerstand opriep in bestuurskringen, zorgde ervoor dat aandeelhouders een deel van de macht op de bestuurlijke elite hebben heroverd. Daar is op zichzelf weinig mis mee. Want het is volstrekt legitiem dat 32

het management de aandeelhouders vertelt wat het gaat ondernemen met het door aandeelhouders verstrekte geld.

Paard van Troje Maar nu actieve aandeelhouders zich roeren, vrezen vakbonden en politici ineens dat juist de macht van de aandeelhouder te veel doorslaat. De code-Tabaksblat is in die visie een paard van Troje en brengt blijkbaar nog erger volk binnen dan de old boys van vroeger. Enige nuance ontbreekt in het debat.

Het wantrouwen jegens aandeelhouders wordt versterkt door nationale gevoelens. Ons aandeelhouderslandschap is het laatste decennium sterk veranderd. Nederlandse pensioenfondsen hebben hun beleggingsportefeuille verder internationaal gespreid. Daardoor kwamen veel Nederlandse aandelen in handen van buitenlandse partijen, op dit moment ongeveer 75 procent.

En het zijn juist deze buitenlandse nieuwkomers die van de nieuwe zeggenschapsrechten gebruikmaken. Aandeelhouders gingen met Koninklijke Olie de dialoog aan om structuurveranderingen te bewerkstelligen. Aandeelhouders van ABN Amro wezen op de al jaren falende strategie waardoor het bedrijf maar bleef doormodderen. Voor een gezonde bedrijfsvoering is het nuttig dat eigenaren van bedrijven gebruikmaken van hun rechten om vragen te stellen over de strategie, over geplande overnames, over de ontwikkeling van de beurskoers en over het

S&CO

SCHRET_FI_09.indd 32

20-02-2008 16:08:46

m e es t e r Z

‘In het buitenland werd bij de Koninklijke bedrijven al gesproken van een Dutch disease. Wat leidde tot een lagere waardering: een Dutch discount’

om deze termen door elkaar te gebruiken. Ze maken de macht van dit type fondsen groter dan die werkelijk is en benadrukken vooral de negatieve kanten. Slecht nieuws verkoopt nu eenmaal beter dan goed nieuws en wat zal de lezer smullen van dat duistere fonds met een kantooradres op de Kaaimaneilanden waarvan niemand weet wie erachter zit. De media creëren zo een schimmige sfeer. Het doelwit is gemakkelijk omdat deze fondsen nauwelijks in de openbaarheid treden en ook nauwelijks worden gecontroleerd. En het commentaar in de kranten vindt een goede voedingsbodem in de maatschappij door de relatieve onbekendheid met dit type investeerders. Dat wordt nog weer versterkt door gebeurtenissen waarbij bepaalde risico’s aan de oppervlakte kwamen. Maar dit zijn vaak juist uitzonderingen die de regel bevestigen.

Private equity Han Dieperink is directeur van de afdeling Financiële Structurering van Schretlen & Co. In elke S&Co schrijft hij zijn beschouwing Meester Z. Reacties: h.j.dieperink@schretlen.com

dividendbeleid. En het maakt toch niets uit of dit wordt gedaan door buitenlandse aandeelhouders, hedgefondsen of private equity-partijen? Of wel?

Diskwalificeren Wellicht het meest storende in het debat over de toegenomen macht van de aandeelhouders is dat veel deelnemers zich in het debat diskwalificeren door geen onderscheid te maken tussen private equity en hedgefondsen. Dit is schering en inslag bij de politiek, de vakbonden en niet in de laatste plaats de pers. Dergelijke opiniemakers vinden het blijkbaar geen enkel probleem

Het zou het debat goed doen als media en politici zich een keer zouden verdiepen in de verschillen tussen private equity en hedgefondsen. Deze liggen niet zozeer in de juridische definities of regelgevende aspecten, maar in de activiteiten die deze groepen van investeerders ontplooien. Private equity is een verzamelnaam voor investeerders die risicodragend vermogen ter beschikking stellen aan niet-beursgenoteerde ondernemingen.

Er zijn verschillende vormen van private equity. Het geld van deze investeerders kan worden gebruikt voor de financiering van de groei, verzelfstandiging van een bedrijf of een bedrijfsonderdeel (buy-out), voortzetting van een bedrijf met nieuwe aandeelhouders (buy-in), een overbruggingsfinanciering, het van de beurs halen van een bedrijf (public-to-private), herstructurering (turnaround) en het financieren van startende ondernemingen (venture capital).

Een schoolvoorbeeld van een private equity-investeerder is Kohlberg Kravis Roberts (KKR). In de sprinkhanendiscussie >> S&CO

SCHRET_FI_09.indd 33

33

20-02-2008 16:08:46

wordt regelmatig verwezen naar het boek Barbarians at the gate waarin het Amerikaanse RJR Nabisco uiteindelijk voor een bedrag van meer dan 30 miljard dollar van de beurs werd gehaald door KKR. Deze investeringsreus wordt nog steeds geleid door oprichter Henry Kravis en haalde ook bedrijven als VNU, Vendex KBB en de semiconductordivisie van Philips van de beurs.

door hun juridische organisatievorm kennen hedgefondsen weinig beperkingen in de activa die zij aanhouden en de posities die ze innemen. Zo maken sommige hedgefondsen gebruik van hefboomwerking door short-posities in te nemen (bijvoorbeeld verkoop van een aandeel dat niet in bezit is) en door het gebruik van opties of andere derivaten. Op deze manier kunnen beleggingsstrategieën worden ontwikkeld die ook van koersdalingen kunnen profiteren. De meeste hedgefondsen hebben zich geOp de boodschappenlijst van een private equity-fonds zoals KKR specialiseerd in bepaalde markten of strategieën. Door gebruik staan bedrijven die ondergewaardeerd zijn, onder de maat pres- te maken van een financiering kunnen relatief kleine winsten op teren of niets op de beurs hebben te zoeken. Een van de eerste een bepaalde positie uiteindelijk hoge rendementen opleveren. maatregelen die private equity-fondsen In vergelijking met gewone beleggingsnemen na een overname is het optimafondsen voeren hedgefondsen gemiddeld Goed renderende bedrijven liseren van het aanwezige kapitaal. Veel gesproken een actiever beleggingsbeleid. hebben niets te vrezen van bedrijven zijn meer aan het boekhouden Daarbij is het risico grotendeels niet afdan aan het ondernemen. Door scherper hankelijk van de algemene marktontwikprivate equity-fondsen. Het te financieren is het vaak mogelijk om een kelingen, met als belangrijkste risico de enige waar ze wellicht bang beter rendement op het eigen vermogen koersschommelingen van de belangrijke voor moeten zijn is dat hun te halen. Feitelijk profiteert een private aandelenindices. De term hedge is dan topmanagers worden afgepikt. ook te verklaren door het afdekken van equity-fonds dus van de verschillen tussen het maximaal haalbare rendement op deze risico’s. De meeste hedgefondsen het eigen vermogen en het rendement op het eigen vermogen, kennen een absolute rendementsdoelstelling, onafhankelijk van zoals dit blijkt uit de waardering op de beurs. de index.

Goed renderende grote beursbedrijven hebben niets te vrezen van deze fondsen. Het enige waar ze wellicht bang voor moeten zijn is dat hun topmanagers worden afgepikt door de vette belo- Een klein deel van de hedgefondsen treedt actief op in het belang van hun beleggers. Deze activistische aandeelhouders vervullen ningspakketten die private equity biedt. een belangrijke rol in het afdwingen van goed ondernemingsbestuur, naast andere meer traditionele activistische beleggers zoHedgefondsen zijn niets anders dan traditionele beleggings- als pensioenfondsen. Het is een feit dat de activistische hedgefondsen met meer vrijheid. Veel hedgefondsen hebben als doel- fondsen de laatste jaren heel wat commotie hebben veroorzaakt, stelling een hoog beleggingsrendement te behalen, min of meer bij zowel grote als kleinere beursgenoteerde ondernemingen. onafhankelijk van de algemene marktontwikkelingen. Mede Kritische aandeelhouders waren geen nieuw fenomeen voor

Beloningspakketten

Activistisch aandeelhouderschap

Hedgefondsen

34

S&CO

SCHRET_FI_09.indd 34

20-02-2008 16:08:47

m ee s te r Z

‘Op de boodschappenlijst van een private equity-fonds staan bedrijven die ondergewaardeerd zijn, onder de maat presteren of niets op de beurs hebben te zoeken’

beursgenoteerde ondernemingen. Maar ze moesten wel wen- ten en zorgen ze voor innovatie op deze markten. nen aan dergelijke kapitaalkrachtige minderheidsaandeelhou- Vanzelfsprekend staan hiertegenover ook mogelijke risico’s voor ders die binnen enkele weken een belang kunnen opbouwen de financiële stabiliteit. Die hebben vooral te maken met de relavan 5 of 10 procent of zelfs meer. tie tussen kredietverleners (banken) enerzijds en hedgefondsen Bedrijfsbesturen hebben hierop gereageerd met pleidooien om en private equity-fondsen anderzijds, al dan niet samenhangend de macht van de aandeelhouder maar weer in te perken. Toch met de beperkte mate van publieke transparantie van deze fondstaat het buiten kijf dat deze ‘actieve’ beleggers op de financiële sen. Net als in de sprinkhanendiscussie wordt ook nu weer gemarkten hun grote nut bewezen hebben. Zij hebben het huis- wezen op de grote rol van in het bijzonder hedgefondsen in de werk gedaan voor de ‘traditionele’ langetermijnbeleggers door huidige kredietcrisis. Als gevolg daarvan pleitte Angela Merkel, allerlei problemen bij beursgenoteerde ondernemingen openlijk in een reactie op een brief van de Franse president, Nicolas Sarin kaart te brengen. Hun belang is daarbij zo groot dat zij ook kozy, voor meer transparantie. proactief deze problemen proberen op Natuurlijk zijn er voorbeelden van hedte lossen. Dan moet u denken aan progefondsen die met geleend geld in AmeHet staat buiten kijf dat blemen als ondoorzichtige governancerikaanse hypotheken hebben belegd en activistische hedgefondsen hun structuur, gebrek aan transparantie over nu forse verliezen moeten melden. Maar het beleid of over governance-aspecten, een veel groter probleem is het terugbegrote nut bewezen hebben. onduidelijke strategie, gebrek aan cotalen van hun leningen verschaft door de Zij hebben het huiswerk hesie bij een conglomeraat, cascade van banken die, door een gebruik aan liquigedaan voor de “traditionele” holdings, excessieve vergoedingen voor diteiten en de vrees voor systeemrisico’s, langetermijnbeleggers. het bestuur, te grote machtsconcentratie hun geld terugvragen. bij enkele aandeelhouders en/of bestuurWarren Buffett waarschuwde enkele jaders, enzovoort. Dat zijn juist de aandachtspunten van een risi- ren geleden al voor zogenaamde ‘financiële massavernietigingscobewuste en op de lange termijn gerichte belegger, al gebrui- wapens’ en leek daarbij met name op hedgefondsen te doelen ken hedgefondsen die aspecten voor een doelstelling op korte die in riskant hypotheekpapier investeerden. De echte financiële termijn. Als de traditionele langetermijnbeleggers vinden dat dit massavernietigingswapens blijken echter de banken zelf te zijn; strijdig is met de belangen op lange termijn, dan rust op hun zij zijn immers voor honderden miljarden aan posities aangeschouders de taak om zelf actief te worden. gaan die in speciale vehikels met een grote hoeveelheid vreemd Private equity- en hedgefondsen vormen een belangrijke toevoe- vermogen werden gefinancierd. Direct gevolg is dat banken ging aan een traditionele beleggingsportefeuille van aandelen en moeite hebben om op de financiële markten voor liquiditeit te obligaties. Om deze reden beleggen veel Nederlandse instituti- zorgen en dat leidt tot meer beweeglijkheid. Van die volatiliteit onele beleggers een deel van hun vermogen hierin. Daarnaast maken andere hedgefondsen echter dankbaar gebruik en daarvervullen private equity- en hedgefondsen een nuttige rol bij het door verschaffen zij op een belangrijk moment toch nog enige vergroten van de efficiëntie en de liquiditeit van financiële mark- liquiditeit.

S&CO

SCHRET_FI_09.indd 35

35

20-02-2008 16:08:47

Insurance linked Securities (CAT Bonds) 15000 Outstanding ILS Bonds New Issuances 11250

7500

3750

0 1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

Figuur I De belangstelling voor cat bonds stijgt snel.

Catastrofe-cash Angst is de basis voor de verzekeringsmarkt, maar ook een goede basis om geld te verdienen.

Obligaties die uitbetalen vanwege het uitblijven van catastrofes, zogeheten cat bonds, kunnen een aantrekkelijk rendement geven en zorgen voor een goede spreiding van het risico. Het rendement hangt namelijk niet af van de ontwikkeling op de financiële markten, maar van (natuur)rampen.

Op kerstavond explodeerde een satelliet door een botsing met een meteoriet. Dat betekende uiteraard een omvangrijke schadepost voor de verzekeringsmaatschappijen in kwestie. Op tweede kerstdag stonden die plotseling in de rij voor herverzekeringscontracten die hun verlies zouden beperken, mochten er in 2008 nog twee satellieten uitvallen. Deze gespecialiseerde verzekeraars deden dit niet omdat ze bang waren dat de kans groot was dat dit weer zou gaan gebeuren. Nee, ze wilden voorkomen dat het uitbetalen van drie of meer van dergelijke gebeurtenissen de balans ernstig zou verzwakken. Dat risico konden ze niet lopen. De wetten van het verzekeren zijn voor verzekerden ongeveer hetzelfde als voor verzekeraars, alleen dan op een andere schaal. Particulieren betalen een premie om zich te beschermen tegen een gebeurtenis die voor hen catastrofaal zou zijn, zoals het afbranden van het huis. Een dergelijke schade is immers vaak enkele malen het eigen vermogen. Voor verzekeraars, op hun beurt, geldt het36

S&CO

SCHRET_FI_09.indd 36

zelfde maar dan op grotere schaal. Zij kunnen uit de ontvangen premies de normale schades betalen en verdienen intussen hun brood uit de opbrengsten van beleggingen. Hun positie komt in gevaar als er een catastrofe plaatsvindt, waarbij een zeer groot aantal huizen in rook opgaat in de regio waar zij actief zijn. Vaak zijn zij immers gespecialiseerd in een bepaald type risico of in een thuisregio. Een grote aardbeving of orkaan kan de schade zo groot maken dat het eigen vermogen te zeer wordt aangetast.

Daarom gaan ze herverzekeringscontracten aan bij herverzekeringsmaatschappijen. Deze zijn gespecialiseerd in de inschatting van dergelijke rampen en dragen een deel van de last als die een zeker niveau overstijgt.

Minieme kans Ook de herverzekeraars hebben natuurlijk een back-up nodig, om te voorkomen dat zij insolvabel kunnen worden. Zij gaan naar de kapitaalmarkt om zich te beschermen tegen rampzalige gebeurtenissen. Daardoor zijn er zogeheten cat bonds ontstaan. Dat zijn obligaties met een korte looptijd, vaak niet meer dan een jaar, die een aantrekkelijke coupon geven van zeg 15 procent. Deze betalen bijvoorbeeld niet uit als in het gebied waarvoor ze zijn afgesloten een aardbeving heeft plaatsgevonden met een kracht van meer dan 7 op de schaal van Richter. Bij een aardbeving met een kracht van 7 of minder wordt in dit voorbeeld volledig terugbetaald, maar bij een aardbeving met een kracht van 8 niets. Daartussen wordt naar rato gerekend. Dus bij een kracht van 7,5 wordt nog de helft betaald. Het verlies is beperkt tot de inleg van een contract en een aardbeving met een kracht van 9 zal niet tot extra verliezen leiden. Door dergelijke cat bonds uit te geven en soortgelijke herverzekeringscontracten aan te gaan, kan een herverzekeringsmaatschappij haar vermogen efficiënter benutten.

Weliswaar betalen de herverzekeraars een hoge premie voor ERIK SCHMAHL, TEAM FINANCIËLE STRUCTURERING

20-02-2008 16:08:47

p ro d uc t e n

‘De grote gevolgen van de orkaan Katrina in de VS in 2005 hebben de premies met 150 procent doen toenemen.

Daarentegen zijn de premies voor aardbevingen in Japan aan het afnemen, nu de schrik van Kobe is vergeten.’

een minieme kans. Maar dat is beter dan het alternatief: nog meer eigen vermogen aanhouden voor dergelijke catastrofale gebeurtenissen. De gedachte achter cat bonds is dat kapitaalmarkten zo omvangrijk zijn, dat zij de verliezen uit dergelijke rampen kunnen absorberen. Een aardbeving in Californië met een schade van 180 miljard dollar is voor de industrie een majeure catastrofe, maar voor de beurs verbleekt het bij de koersschommelingen van dag tot dag. Een normale dagelijkse koersbeweging van 1 procent komt namelijk overeen met zo’n 600 miljard dollar beurswaarde.

Orkaan Cat bonds kunnen interessant zijn voor beleggers omdat ze een goed rendement bieden voor het risico dat wordt genomen.

Bovendien zorgt het voor spreiding in de portefeuille. Het rendement hangt namelijk niet af van de ontwikkeling op de financiële markten, maar van (het uitblijven van) rampen. Waar tegenwoordig steeds meer activa met elkaar correleren, zien we dat cat bonds dat niet doen. Dat danken ze aan hun korte looptijd en gevoeligheid voor gebeurtenissen die niet samenhangen met de situatie op de financiële markten; het moment waarop natuurrampen zich manifesteren blijft onvoorspelbaar.

Wie in cat bonds belegt, moet zich wel verzekerd weten van deskundige fondsbeheerders. Om de invloed van één catastrofe in te dammen, dient een product een goede spreiding van verschillende cat bonds te hebben. En de beheerder moet kunnen inschatten wat de kans is op een catastrofe en weten hoe te reageren als zich zo’n situatie voordoet. Met een snelle analyse van de ontwikkeling en de route van bijvoorbeeld een orkaan kan worden ingeschat welke obligaties gevaar lopen. Daarop kan dan mogelijk nog actie worden ondernomen.

De premies voor cat bonds zijn niet altijd stabiel. Ze hangen af van de noodzaak om herverzekeringscontracten af te sluiten

en van de terughoudendheid van beleggers voor dit soort risico’s. De omvang van de verliezen in de jaren ervoor speelt daarbij een rol. De grote gevolgen van de orkaan Katrina in de VS in 2005 hebben de premies met 150 procent doen toenemen in dat segment.

Daarentegen zijn de premies voor aardbevingen in Japan aan het afnemen, nu de schrik van Kobe uit 1995 is vergeten.

De catastrofes die door cat bonds worden gedekt, zijn niet alleen natuurrampen maar ook rampen door menselijk falen, bijvoorbeeld vliegrampen.Vliegtuigen zijn verplicht verzekerd. En de hierin gespecialiseerde verzekeringsmaatschappijen gaan een herverzekeringscontract aan dat uitkeert als twee vliegtuigen met elkaar in botsing komen of er twee 747’s in één jaar crashen. Dergelijke risico’s zijn relatief goed in te schatten omdat er veel data over in omloop zijn. Dit in tegenstelling tot risico’s rond terrorisme en aansprakelijkheid, die moeilijk zijn te becijferen en daarom worden gemeden.

Een fonds kan het verlies per gebeurtenis door spreiding beperken tot 15 procent en daarvoor zijn dan uitzonderlijke catastrofes vereist. De kans op een positief jaarrendement is 95 procent en het verwachte rendement is circa 8 procentpunt boven de driemaandsrente.

Mocht zich een verliessituatie voordoen door een grote catastrofe dan zal de angst in de markt ertoe leiden dat de premies voor het jaar erop weer omhooggaan, zodat het verlies snel kan worden terugverdiend. Nu de financiële sector toch al in de greep is van angst rond hun beleggingsportefeuilles, is het aannemelijk dat ze in toenemende mate bereid zijn een aantrekkelijke premie te betalen om hun risico’s af te dekken.

S&CO

SCHRET_FI_09.indd 37

37

20-02-2008 16:08:48

Duurzaam beleggen in vier stappen Dankzij Al Gore en de televisiedocumentaires over ‘beleggen in wapenhandel’ staat duurzaam beleggen sterk in de belangstelling. Vooralsnog wordt er vooral heel veel over dit onderwerp gepraat, maar het doen smoort vaak in goede voornemens. Voor wie nu toch echt in actie wil komen, reikt Schretlen & Co een stappenplan aan. Daarmee kunnen beleggers een eigen duurzame visie ontwikkelen.

I Intake Wie duurzaam wil gaan beleggen, begint met dezelfde stap als waarmee ieder beleggingsproces start: de intake. De belegger moet aangeven welk doel hij nastreeft: wat wil hij met zijn vermogen bereiken? Moet het inkomen genereren, moet het aangroeien tot een zekere omvang, of moet het in stand blijven voor het nageslacht? Dan de risico’s die hij bereid is te lopen: welke koersverliezen kan hij dragen? Waar ligt hij wakker van? En ten slotte de beleggingshorizon: hoe lang kan hij het geld missen, kan hij onverwachte uitgaven opvangen? Welke termijn kan hij overzien?

Zonder deze informatie is ook een verantwoord advies over duurzaam beleggen niet mogelijk.

II Duurzame thema’s Al dan niet in overleg met zijn accountmanager stelt de belegger de duurzame criteria vast die relevant zijn voor de portefeuillesamenstelling. Het kan gaan om zeer uiteenlopende criteria, van tabak tot bedrijfsethiek en van mensenrechten tot hernieuwbare energie. Schretlen & Co neemt zelf geen standpunt in over wat ‘goed’ of ‘slecht’ is, maar gebruikt de uitkomsten van het onderzoek van Dutch Sustainability Research (DSR), een ge38

S&CO

SCHRET_FI_09.indd 38

specialiseerde, onafhankelijke researchinstelling. DSR toetst voortdurend bedrijven op hun feitelijke handelen, door middel van uitgebreide informatieverstrekking door de bedrijven zelf, door eigen onderzoek en door rechtstreeks contact met de betrokken ondernemingen. De belegger maakt zelf de keuze om al dan niet te beleggen in ondernemingen die actief zijn in wapens of tabak. Hierbij staan hem twee systemen ter beschikking: uitsluitingscriteria en best-in-class.

III Uitsluitingscriteria, best-in-class of beide?

Het is aan de belegger om uit te maken welke van de twee systemen (of vaak een combinatie ervan) hij wil toepassen:

Uitsluitingscriteria De belegger kan een zodanig sterk standpunt hebben over bepaalde activiteiten of gedrag dat hij betrokkenheid daarbij wil vermijden. Een dergelijke, absoluut geformuleerde overtuiging kan leiden tot uitsluiting van individuele ondernemingen of van complete sectoren. Dit vergt van de belegger wel een mening over bijvoorbeeld de mate waarin de omzet van een bedrijf afkomstig mag zijn van ‘verboden’ activiteiten. Ook op landenniveau kan de belegger dergelijke criteria benoemen en in het beleggingsbeleid opnemen. In totaal zijn er circa dertig uitsluitingscriteria.

TJEBBE WOUTMAN, TEAM FINANCIËLE STRUCTURERING

20-02-2008 16:08:48

e thi e k

‘Schretlen & Co neemt zelf geen standpunt in over wat ‘goed’ of ‘slecht’ is, maar gebruikt de uitkomsten van het onderzoek van Dutch Sustainability Research (DSR)’

Best-in-class Dit is een minder absolute benadering van duurzaamheid. Bij dit systeem wordt gebruik gemaakt van een rangschikking die DSR per sector heeft gemaakt. Bedrijven worden in een rangorde geplaatst naar de mate van duurzaamheid in: bedrijfsethiek, maatschappelijke betrokkenheid, corporate governance, klanten, werknemers, milieu, toeleveranciers en controversiële bedrijfsactiviteiten. Deze onderwerpen worden elk geanalyseerd.

Dat gebeurt aan de hand van de officiële standpunten van de onderneming, de rapportages, de transparantie en de geboekte vorderingen. Via ongeveer 200 indicatoren ontstaat per bedrijf een gedetailleerd beeld dat goed vergelijkbaar is met dat van andere ondernemingen. Vervolgens worden de bedrijven gerangschikt naar hun scores op deze criteria. Ondernemingen die relatief beter presteren, komen hoger op de lijst. Ondernemingen die slechter presteren lager.

De selectie is dus niet absoluut maar relatief. Dat heeft drie voordelen. In de eerste plaats worden op voorhand geen bedrijfstakken uitgesloten. Dit is gunstig voor de spreiding van de beleggingsportefeuille. Een tweede voordeel is dat geen zwartwitcriteria worden toegepast. Ieder bedrijf is onderdeel van een keten en het is daardoor nagenoeg ondoenlijk om volledig duurzaam te handelen. In de derde plaats stimuleert het bedrijven om duurzamer te ondernemen. Een negatief oordeel kan leiden tot een lagere kwalificatie, minder interesse van beleggers en daardoor een lagere beurskoers. Voor de belegger is het duurzame effect per geïnvesteerde euro optimaal.

IV Alternatieven De omvangrijke informatiestroom en het grote aantal selectiecriteria kunnen voor beleggers een te hoge drempel zijn om een complete eigen duurzame-beleggingsvisie te formuleren. Om deze beleggers toch een verantwoord en afgewogen alternatief

te bieden, heeft Schretlen, aan de hand van uitsluitingen, ‘best-in-class’ en opgedane ervaringen, een drietal selectievarianten samengesteld met een oplopend duurzaamheidsgehalte.

Portefeuillescreening De belegger die wel in duurzaamheid is geïnteresseerd, maar daar nog niet definitief voor heeft gekozen, kan aan de hand van absolute en relatieve criteria zijn portefeuille eenmalig of periodiek op duurzaamheid laten testen. Hij gaat (nog) niet zo ver zijn beleggingen voortdurend te sturen op basis van duurzame criteria.

Beleggingsfondsen en trackers Verschillende beleggers hebben om uiteenlopende redenen geen behoefte aan een portefeuille met individuele aandelen. Voor deze beleggers staan twee wegen open. Ze kunnen kiezen voor fondsen en trackers die zijn samengesteld uit duurzame aandelen, respectievelijk een duurzame index. De tweede mogelijkheid is de keuze voor beleggingsfondsen die zich richten op bedrijven waarvan de activiteiten aan een duurzame samenleving bijdragen. Bekende thema’s in dit verband zijn hernieuwbare energie, waterbeheer en recycling.

Fiscale faciliteiten Beleggers kunnen ook nog kiezen om in te stappen in ‘duurzame’ activiteiten die fiscaal worden ondersteund. Om de financiering van specifieke activiteiten met een maatschappelijk oogmerk te stimuleren, heeft de Nederlandse overheid verschillende, >> S&CO

SCHRET_FI_09.indd 39

39

20-02-2008 16:08:48

eth i e k

‘Het is gebleken dat bedrijven die duurzaam ondernemen ook vaak goed scoren op traditionele financiële indicatoren en op de winstgevendheid op lange termijn’

min of meer vergelijkbare fiscale faciliteiten in het leven geroepen. Zo wordt onder de huidige Fiscale Groenregeling het vermogen van particuliere belastingplichtigen – voor zover belegd in officieel ‘groene’ projecten – tot een bepaald maximum vrijgesteld van de vermogensrendementsheffing van 1,2 procent. Tevens wordt over het vrijgestelde bedrag aan groene

beleggingen een heffingskorting toegepast op de te betalen inkomstenbelasting en premies volksverzekering van 1,3 procent.

Hoewel de rentevergoeding op deze beleggingen meestal lager is dan op een vergelijkbare normale obligatie, betekent de vrijstelling en de heffingskorting een extra rendement van 2,5 procentpunt. Doorgaans lopen, ná belasting, de rendementen van gewone en groene obligaties niet ver uiteen.

De opmars van duurzaam beleggen De basis voor duurzaam beleggen is gelegd aan het begin van de 19e eeuw.

Kerkelijke instellingen begonnen bij hun beleggingen bedrijven te mijden die betrokken waren bij alcoholproductie en gokken. Vooral in de Verenigde Staten zette die ontwikkeling door en ruim een eeuw later, in 1971, werd het Pax World Fund opgericht, dat niet belegde in bedrijven die betrokken waren bij de Vietnam-oorlog. In de jaren tachtig zorgde het apartheidsregime in Zuid-Afrika voor nieuwe vragen op het gebied van duurzaam beleggen. Naast deze sociaal getinte onderwerpen groeide, onder andere door het Rapport van Rome begin jaren zeventig, de belangstelling voor het behoud van een schoon milieu. Een veelgebruikt argument daarbij is ‘dat wij de wereld slechts te leen hebben van onze kin-

40

deren’. Affaires bij Enron, Parmalat en Ahold hebben meer recentelijk ook van bedrijfsethiek een thema gemaakt.

Uiteindelijk is de hedendaagse duurzame belegger op zoek naar bedrijven die positief scoren op een breed scala van ethische criteria.

Positief merkenimago Toepassing van duurzame criteria betekent dat het beleggingsvijvertje waarin gevist kan worden, verder inkrimpt met iedere aanscherping van de eisen.

Een regelmatig terugkerende opmerking is dan ook dat een duurzaam beleggingsbeleid daardoor wel ten koste móét gaan van het rendement. Deze veronderstelling wordt echter niet gestaafd door wetenschappelijke analyse of praktijkervaringen. Wel is gebleken dat bedrijven die duurzaam onderne-

men ook vaak goed scoren op traditionele financiële indicatoren en op de winstgevendheid op lange termijn.

Zij besteden veel aandacht aan een positief merkenimago, staan open voor omgevingsfactoren, gaan zuinig om met energie en grondstoffen en zijn minder kwetsbaar voor consumentenboycots of aansprakelijkheidsclaims als gevolg van kinderarbeid of veroorzaakte vervuiling. Sommige duurzame bedrijven hebben bovendien een hoog groeipotentieel, omdat zij actief zijn op het gebied van milieutechnologie, hernieuwbare energie, recycling en watermanagement. De belegger die niet alleen kijkt naar het puur financiële gewin, maar ook rekening wil houden met meer maatschappelijke verantwoordelijkheden, wordt daar niet voor gestraft.

S&CO

SCHRET_FI_09.indd 40

20-02-2008 16:08:48

p la n n i ng

‘Een volmacht kan verstandig zijn als u enige tijd naar het buitenland gaat of als u in het ziekenhuis wordt opgenomen’

Handelen namens een ander Wie een ander vertegenwoordigt, heeft veel mogelijkheden en tegelijk grote verantwoordelijkheden. Voor degene die wordt vertegenwoordigd, of zijn erfgenamen, is het belangrijk dat er duidelijke afspraken zijn gemaakt. In beide gevallen dienen partijen zich goed bewust te zijn van hun rechtspositie. Een update van de mogelijkheden en aandachtspunten van vertegenwoordiging, waarin de laatste inzichten van de rechter (jurisprudentie) zijn verwerkt.

Het vertegenwoordigen van een ander komt in verschillende vormen voor. Een bekend voorbeeld van vertegenwoordiging is volmacht. Hierbij geeft iemand een ander de bevoegdheid om namens hem of haar handelingen te verrichten. In juridische termen: met een volmacht verleent een persoon, de volmachtgever, een andere persoon, de gemachtigde, de bevoegdheid om in zijn plaats en namens hem iets te doen. De bekendste volmacht is die waarbij we een familielid voor ons laten stemmen. De volmacht eindigt door de dood, de ondercuratelestelling of het faillissement van de volmachtgever of de gevolmachtigde, maar ook door herroeping door de volmachtgever en door opzegging door de gevolmachtigde.

Een ander voorbeeld van vertegenwoordiging is bewind. Dat is het vertegenwoordigen van mensen die (in de meeste gevallen) tijdelijk of blijvend niet in staat zijn om hun eigen financiële belangen te behartigen. Een bekende vorm hiervan is het zogeheten minderjarigenbewind.

Volmacht We beginnen met volmacht. De volmacht is een handig middel waarmee u andere personen zeggenschap JOS BRAUWERS EN JAN VAN HET HOF, VERMOGENSPLANNING SCHRETLEN & CO

SCHRET_FI_09.indd 41

kunt geven over bijvoorbeeld bankzaken (bankvolmacht). Dat kan verstandig zijn in verschillende situaties. Bijvoorbeeld als u voor enige tijd naar het buitenland gaat. Of als u in het ziekenhuis wordt opgenomen en u niet vooraf weet hoe u eraan toe bent na de opname. Bij het afgeven van zo’n volmacht kunt u zelf kiezen door wie u zich wilt laten vertegenwoordigen. De ‘gemachtigde’ kan uw partner zijn maar ook uw kinderen of een ander die u het vertrouwen geeft. Een groot verschil van volmacht met bewind is dat de volmachtgever ook zichzelf mag blijven vertegenwoordigen. Er zijn dus eigenlijk twee mensen die rechtshandelingen mogen verrichten namens die ene persoon: de volmachtgever én de gemachtigde. Bij bewind is dat niet zo; alleen de bewindvoerder is degene die mag beschikken over het vermogen, de onderbewindgestelde (bijvoorbeeld: een minderjarige) niet. Bij volmachten bestaat onderscheid tussen algemene en bijzondere. Een algemene volmacht omvat alle zaken van de volmachtgever en alle rechtshandelingen, met uitzondering van hetgeen ondubbelzinnig is uitgesloten. Een bijzondere volmacht wordt verleend voor één of een aantal welomschreven handelingen of doelen. Ze strekt zich uit tot alle daden van beheer en van beschikking die dienstig kunnen zijn tot het bereiken van dit doel. Voor elke situatie is er een volmacht op maat. Indien nodig kan een notaris de volmacht in een akte laten vastleggen. >> S&CO

41

20-02-2008 16:08:49

Verantwoording afleggen

Bewind

Een bekend discussiepunt bij volmachten is of de gevolmachtigde rekening en verantwoording dient af te leggen over geldopnames van een bankrekening en in hoeverre hij of zij dat ook aan erfgenamen zou moeten. Rechtbank Utrecht heeft onlangs aangegeven dat de gevolmachtigde (X) in elk geval rekening en verantwoording dient af te leggen aan de volmachtgever (Y).

Echter, als Y bij leven hierom niet heeft gevraagd, moet ervan worden uitgegaan dat de gedane geldopnames de instemming van Y hadden. Om deze reden kan een derde, zoals de erfgenaam, in beginsel geen rekening en verantwoording van X eisen.

Bewind bewijst zijn diensten doorgaans in andere situaties dan volmacht. U kunt denken aan de omstandigheid dat ouders zeggenschap hebben over vermogen van een minderjarig kind. Maar het kan ook zijn dat bewind wordt gevoerd over geschonken of nagelaten vermogen. En het is zelfs mogelijk om als bewindvoerder op te treden over het vermogen van een meerderjarige.

Bij het minderjarigenbewind vertegenwoordigen ouders hun kinderen. Dat wil zeggen dat tot hun 18-jarige leeftijd kinderen in hun burgerlijke handelingen worden vertegenwoordigd door hun ouder(s). Zij moeten zich daarbij als goede bewindvoerders gedragen. Ze zijn aansprakelijk voor schade die het gevolg is van een slecht bewind, ‘behoudens voor de vruchten van het vermogen waarvan het genot hun toekomt’.

Om (het vermogen van) de minderjarige te beschermen, heeft de kantonrechter in bepaalde gevallen bijzondere bevoegdheden. Voor een aantal rechtshandelingen is machtiging van de kantonrechter nodig. Verder is de ouder verplicht aan het meerderjarig geworden kind ten overstaan van de kantonrechter rekening en verantwoording af te leggen.

Het bewind van de ouders strekt zich soms niet uit over het totale vermogen van een minderjarig kind. Vermogen dat door schenking of via vererving is verkregen, kan daarvan zijn uitgezonderd. Daarvoor moet bij de gift of in de uiterste wilsbeschikking wel zijn bepaald dat een ander het bewind over die goederen zal voeren. De bewindvoerder zal in een dergelijk geval rekening en verantwoording moeten afleggen aan de ouders.

Handelingsonbekwaam In het geval waarover de Utrechtse rechtbank zich uitsprak, deed zich echter de situatie voor dat Y tijdens de periode van de volmacht handelingsonbekwaam werd; hij was plotseling niet meer in staat om zijn eigen belangen te behartigen.

Vanaf dat moment geldt, volgens de rechter, dat X, over de betalingen en opnames die hij doet, rekening en verantwoording moet afleggen aan de erfgenaam. Daaraan mochten in het betreffende geval echter niet al te zware eisen worden gesteld, aangezien de partijen in een familierelatie tot elkaar stonden. Van X kon niet worden verlangd dat hij van iedere uitgave een factuur/ bonnetje liet zien.

Aandachtspunt volmachten De lering die uit de uitspraak kan worden getrokken, is dat een gevolmachtigde regelmatig het gevoerde beheer met de volmachtgever moet doornemen. En verder dat hij of zij dient vast te leggen dat rekening en verantwoording heeft plaatsgevonden.

Mocht een volmachtgever zelf niet meer in staat zijn om zijn financiële belangen te behartigen, dan kan bewind mogelijk meer bescherming bieden.

42

Buiten de bevoegdheden treden Het hiervoor genoemde geval waarin ouderlijk bewind ondergeschikt is aan het testamentair bewind kwam onlangs aan de orde in een procedure voor Rechtbank Arnhem. Bij testament had een erflater aan twee minderjarige kinderen van X een be-

S&CO

SCHRET_FI_09.indd 42

20-02-2008 16:08:49

p la n n i ng

Het meerderjarigenbewind wordt ingesteld in gevallen waarin een meerderjarige tijdelijk of duurzaam niet zelf in staat is om zijn vermogensrechtelijke belangen waar te nemen

drag in contanten gelegateerd en hierover een bewind (met een andere bewindvoerder dan X) ingesteld. Na aanvaarding van de nalatenschap heeft X de legaten aan de kinderen uitgekeerd en omgewisseld in dollars. X bleek hiermee buiten zijn bevoegdheden te zijn getreden, aangezien hij volgens de rechtbank speculeerde met het vermogen van zijn kinderen. Hij voerde dus bewind over het vermogen, terwijl hij wist dat dit niet mocht.

De schade die was veroorzaakt door dit onbevoegd handelen - de waardevermindering van het legaat en de gederfde rente moest X betalen aan de bewindvoerder over het legaat.

Aandachtspunt minderjarigenbewind Ter bescherming (van het vermogen) van minderjarige kinderen is het bewind over hun vermogen geregeld bij wet. De kantonrechter kan op verzoek van het meerderjarig geworden kind of een bewindvoerder, die bij het beheer van het vermogen betrokken is, toetsen in hoeverre dit vermogen op verantwoorde wijze is beheerd.

Bij de beoordeling let de kantonrechter op de periode tot de einddatum van het bewind en hiermee samenhangend het risicomanagement bij het beheer. Als u vooraf de (kanton)rechter als bevoegde om het vermogensbeheer voor minderjarigen te toetsen benadert, kan een procedure worden voorkomen.

Meerderjarigenbewind Het meerderjarigenbewind wordt ingesteld in gevallen waarin een meerderjarige tijdelijk of duurzaam niet zelf in staat is om zijn vermogensrechtelijke belangen waar te nemen. Op verzoek kan de kantonrechter dan een bewind instellen over speciďŹ eke goederen en daarbij een bewindvoerder benoemen. Het beheer over het vermogen komt dan uitsluitend toe aan deze bewindvoerder. Het wordt de meerderjarige rechthebbende dus ontnomen. In een dergelijk geval zal de bewindvoerder ook voor

een doelmatige belegging van het vermogen moeten zorgen. Dit geldt natuurlijk alleen voorzover het vermogen onder bewind staat en niet behoort te worden besteed aan een voldoende verzorging van de rechthebbende. Jaarlijks en aan het einde van het bewind moet doorgaans rekening en verantwoording worden afgelegd aan de rechthebbende of een opvolger van de bewindvoerder, ten overstaan van de kantonrechter.

Voor bepaalde handelingen is machtiging nodig van de kantonrechter. Als een meerderjarige niet in staat is om toestemming te geven, zal een machtiging van de kantonrechter nodig zijn, bijvoorbeeld om te schenken namens de rechthebbende. Maar zal de kantonrechter zijn medewerking verlenen? Bij de beoordeling zal de rechter als eerste kijken of er al een schenkingstraditie was voorafgaande aan de instelling van het bewind. Is dit niet het geval, dan zal het verzoek van de bewindvoerder om te worden gemachtigd tot het doen van een schenking namens een onderbewindgestelde worden afgewezen. Als wel een dergelijke traditie is aangetoond, dan zal de kantonrechter willen voorkomen dat als gevolg van de schenking er in de toekomst onvoldoende vermogen aanwezig is (bij wijziging van wetgeving).

Aandachtspunt meerderjarigenbewind Omdat meerderjarige onderbewindgestelden in sommige situaties zelf niet (meer) de vereiste toestemming kunnen geven om te schenken, zal de kantonrechter zijn medewerking moeten verlenen. Door het weergeven van het schenkingsverleden, het motiveren van de verzorgingsbehoefte en een hierop aansluitend ďŹ nancieel plan kan de machtiging mogelijk wel worden verkregen.

In de schenkingsakte kan verder een mogelijkheid om te herroepen worden opgenomen, voor het geval de gerechtigde het vermogen zelf voor zijn eigen verzorging nodig heeft. Deze bepaling kan helpen om de kantonrechter te overtuigen.

S&CO

SCHRET_FI_09.indd 43

43

20-02-2008 16:08:49

CL1 COMB Comdty US$ 100 90

Figuur I Olieprijs 1985 - 2007

80

Na de twee oliecrises in de jaren zeventig

70

bewogen de olieprijzen zich vrij trendloos,

60

waarna eind jaren negentig een sterke daling

50 40

optrad. De stijgende trend daarna, uitgezonderd

30

het dal bij ‘9/11’, is het duidelijke gevolg van een

20

mondiaal sterk toenemende vraag naar olie.

10 0 jan-88

jan-90

jan-92

jan-94

jan-96

jan-98

jan-00

jan-02

jan-04

jan-06

jan-08

Het zwarte platina?

De olieprijs flirtte vorig jaar kortstondig met de magische grens van 100 dollar per vat.

De grote kwestie is of er in de toekomst aan de steeds verder toenemende vraag kan worden voldaan. In ieder geval betekenen de hoge prijzen dat de oliemaatschappijen behoorlijke investeringen kunnen doen om op langere termijn het aanbod te vergroten. En verder zullen alternatieven steeds meer in trek raken.

Vanwege zijn vele toepassingen en eenvoudige vervoerbaarheid is aardolie een van de meest gewilde grondstoffen op aarde.

Met de groei van de wereldbevolking en de welvaart is de vraag naar het zwarte goud almaar toegenomen. Dat de wereld geleidelijk om steeds meer olie vraagt, mag eigenlijk niemand meer verbazen. Minder voorspelbaar dan het verloop van de vraag is het prijsverloop gebleken. Relatief kleine verschuivingen in de verhouding tussen vraag en aanbod hebben enorme mutaties in de olieprijs veroorzaakt. Tijdens de oliecrisis van de jaren zeventig liep de prijs op tot ver boven de 20 dollar per vat. Maar tegen het einde van de jaren negentig was hij tijdelijk gedaald tot slechts circa 10 dollar per vat (zie figuur I). Terwijl de prijs tegen het einde van 2007 zelfs even de 100 dollar aantipte, waarna hij weer wat daalde. Voor de eerstkomende jaren is het echter de verwachting dat de olieprijs op een hoog peil blijft. De economie heeft inmiddels aangetoond dat dit geen echt probleem is (zie figuur II), er zijn alternatieven voorhanden en het feit dat de prijs stijgt bij een grote vraag is een gezond economisch teken.

Dat laat wel onverlet dat sommige industriële bedrijven in de problemen raken vanwege sterk gestegen kosten. Een duidelijk slachtoffer is bijvoorbeeld de papierindustrie.

Exploratiebudgetten De hamvraag bij olie is steeds of het aanbod de vraag voldoende 44

S&CO

SCHRET_FI_09.indd 44

kan bijbenen. Aan het einde van de jaren negentig was er nog sprake van een overschot, zoals ook bleek uit de lage prijzen.

Nu blijkt het teveel van destijds min of meer de oorzaak van het tekort van nu. Hoe dat komt? Aan het einde van de vorige eeuw waren de kasstromen van de grote olieconcerns, juist door de lage olieprijzen, teruggelopen. In die tijd hielden veel partijen, zoals ook Royal Dutch Shell, de hand op de knip als het om exploratiebudgetten ging. De gevolgen van die zuinigheid uit het verleden merken we nu aan den lijve. Want de meeste projecten kennen een aanlooptijd van zo rond de tien jaar. Daar komt nog bij dat de grote projecten die vanaf de eeuwwisseling wél zijn aangevangen, inmiddels kampen met grote vertraging en met enorme kostenoverschrijdingen. Voorbeelden van dergelijke ‘probleemprojecten’ zijn Sachalin en Kashagan. Deze projecten laten tegelijk ook zien dat nieuwe winning steeds moeilijker en duurder wordt.

LNG De combinatie van een duurdere winning, hoge prijzen en grote vraag vormt natuurlijk de perfecte voedingsbodem voor een belangrijk alternatief als aardgas. Ook hierbij is winning niet altijd even eenvoudig. Soms zijn de locaties ver van de bewoonde wereld (Sachalin). Vanaf dergelijke locaties vergt het immense inspanningen om het vervoer naar afzetgebieBERT DEKKER, TEAM FINANCIËLE STRUCTURERING

20-02-2008 16:08:49

g ro n d s t offe n CL1 COMB Comdty US$ 100 90 80 70 60

Figuur II Olieprijs 2005 - 2008

50 40

De olieprijzen in dollars mogen

30

behoorlijk zijn gestegen, de conjunctuur

20

heeft er nauwelijks onder geleden.

10 0 jan-05

mei-05

sep-05

jan-06

mei-06

sep-06

jan-07

mei-07

sep-07

den te regelen. Steeds vaker wordt gas daarom bij zeer lage temperaturen vloeibaar en compact gemaakt, het zogeheten liquid natural gas (LNG). Daardoor kan het per schip worden vervoerd. Maar dat is een kostbare exercitie. Om alle additionele kosten terug te verdienen, dient de afzet wel voldoende verzekerd te zijn. Daarom willen de verkopers garanties door middel van langjarige afzetcontracten, bijvoorbeeld met grote nutsbedrijven in Japan. De echt grote LNG-stromen moeten overigens nog goeddeels op gang komen en gaan pas in de toekomst echt een rol spelen in de prijsvorming in de energiemarkt.

Wellicht kan Shell hiervan een graantje meepikken. Royal Dutch presteerde een tijdlang onder de maat, dankzij aanhoudende volumedaling. Maar het heeft op de langere termijn toch een behoorlijke potentie vanwege LNG en het voorhanden zijn van grote concessies op het gebied van oliehoudende zanden, bijvoorbeeld in Canada. Al te groot optimisme over dat laatste is echter niet op zijn plaats. De winning ervan gaat met hoge kosten gepaard. Bovendien is het een vervuilend proces, waarover maatschappelijke groeperingen zich in snel toenemende mate zorgen maken. En dalingen in de olieprijs kunnen de uiteindelijke resultaten van teerzandolie behoorlijk onder druk zetten.

Alternatieve bronnen Een ander effect van de stijging van de olieprijs (en in het kielzog de gas- en stroomprijs) is dat opwekking van elektriciteit via alternatieve brandstoffen aan populariteit wint. Zo zit kernenergie weer in de lift en daarmee de belangstelling voor uraniummijnen. Nu in snel tempo kerncentrales worden ontwikkeld, zal ook de vraag naar yellowcake sterk gaan stijgen. Zogeheten ‘junior uranium’-bedrijven, met soms wilde plannen, kennen dan ook een onstuimig koersverloop. Hoed

jan-08

u in dergelijke gevallen voor het kaf onder het koren.

Net als kernenergie, profiteert zonne-energie van de hoge energieprijzen. De kans dat de technologie kan concurreren met andere energiebronnen neemt immers snel toe. Dat ligt niet alleen aan hoge energieprijzen. Ook de efficiency van zonnepanelen neemt toe (hogere opbrengsten) en subsidiebudgetten schieten dankzij Al Gore als paddenstoelen uit de grond. De laatste vijf jaar groeit zonne-energie door die optelsom van factoren jaarlijks met 40 procent. Dat percentage moet je overigens wel iets relativeren. Zonne-energie is vanaf een zeer bescheiden niveau begonnen en zonne-energie beslaat nog steeds slechts een fractie van een procent van de mondiale elektriciteitsvoorziening. Bij de huidige stand van zaken gaat het om kleinschalige projecten.

Toch liggen er interessante mogelijkheden.

Steenkool Een laatste vorm van duurzame energie die het voor de wind gaat, is windenergie. Maar het is de vraag of het verstandig is om daar te fors op in te zetten. Om de grote risico’s in deze tak van sport te spreiden, lijkt het vaak verstandig de weg van een in nieuwe energie gespecialiseerd fund te bewandelen. Zelfs een leidende windmolenproducent als het Deense Vestas heeft een uiterst wisselvallige winstontwikkeling achter de rug.

Het alternatief dat het meeste profiteert van de stijgende energieprijzen is steenkool. Deze na het midden van vorige eeuw in versukkeling geraakte grondstof beleeft een ware comeback.

Niet alleen als directe brandstof, maar ook omdat de technologie steeds meer mogelijkheden biedt om kolen in andere vormen om te zetten, zoals syncrude. Het kan de moeite lonen om, als de politieke omstandigheden het toelaten, interessante steenkoolconcessies in diverse continenten te lokaliseren.

S&CO

SCHRET_FI_09.indd 45

45

20-02-2008 16:08:50

US Healthcare expenditures, 1960-2015E

Healthcare spending

Healthcare spending as a share of GDP in %

3500

Number of Approvals

20

Biotech Drug Approvals

40 35

3000

16 30

2500 CAGR 8%

2000

12

25 20

1500

8

1000 4

500

15 10 5

0

0 ’60 60 ’70 70 ’80 80 ’90 90 ’91 91 ’92 92 ’93 93 ’94 94 ’95 95 ’96 96 ’97 97 ’98 98 ’99 99 ’00 00 ’01 01 ’02 02 ’03 03 ’04 04 ’07E ’11E 1E ’1 ’15E

0 ’82 82 ’83 ’84 ’85 85 ’86 8 ’87 86 8 ’88 87 8 ’89 88 8 ’90 89 9 ’91 90 9 ’92 91 9 ’93 92 9 ’94 93 9 ’95 94 9 ’96 95 9 ’97 96 9 ’98 97 9 ’99 98 9 ’00 99 0 ’01 00 0 ’02 01 0 ’03 02 0 ’04 03 0 ’05 04 0 05

Figuur I Naar verwachting blijven de uitgaven in de gezondheidszorg in

Figuur II Veel biotechbedrijven brengen nog geen producten op

de Verenigde Staten sterk stijgen.

de markt. Maar het aantal goedkeuringen van medicijnen stijgt.

Grey Tech Investeren in innovatieve bedrijven is interessant omdat ze snel kunnen groeien en mogelijk tegen een hoge prijs worden overgenomen. Nog interessanter wordt het als de belegger met zijn investering tegelijkertijd inspeelt op een maatschappelijke ontwikkeling, zoals vergrijzing.

Die combinatie biedt biotech.

Dankzij sterke bevolkingsgroei wereldwijd en vergrijzing in westerse landen stijgen bestedingen in de gezondheidszorg snel. Zo is het de verwachting dat de zorguitgaven in bijvoorbeeld de Verenigde Staten tot en met 2015 met 50 procent zullen toenemen (zie figuur I). Dit neemt met zich mee dat er meer medicijnen zullen worden verkocht. Langetermijnbeleggers die op deze ontwikkeling willen inspelen, kunnen hun geld steken in bedrijven die profiteren van deze ontwikkelingen, zoals die in de sector biotechnologie. Deze industrie vormt slechts een klein onderdeel van de gehele sector gezondheidszorg, terwijl de bedrijven erg innovatief zijn en momenteel tekenen voor de helft van de nieuwe medicijnen die worden gelanceerd. Door de grote hoeveelheid productlanceringen van de laatste jaren (figuur II) groeit de sector bovengemiddeld.

Consolidatie Dat de biotechnologiebedrijven sneller groeien dan het marktgemiddelde is ook de grote farmaceutische 46

S&CO

SCHRET_FI_09.indd 46

concerns opgevallen. Om te kunnen blijven groeien en hun productassortiment aan te vullen, kijken zij met veel interesse naar biotechnologiebedrijven. In de afgelopen jaren zijn door deze ontwikkeling al verschillende bedrijven overgenomen met een duidelijke premie ten opzichte van de beurskoers. Een premie van 50 procent was in 2007 geen uitzondering. Het is de verwachting dat deze trend voorlopig zal aanhouden. Daarnaast zal consolidatie binnen de sector waarschijnlijk ook toenemen aangezien bedrijven minder afhankelijk willen zijn van een enkel product. Of omdat ze hun kaspositie willen versterken door middel van de overname van een bedrijf met een ruime kaspositie.

Doordat veel grote farmanamen moeite hebben om voldoende nieuwe producten te ontwikkelen en op de markt te brengen, wordt naast overnames ook steeds meer gekeken naar een samenwerking met een biotechnologiebedrijf. Hierbij blijft de biotechnologieonderneming onafhankelijk, maar draagt een farmaciebedrijf bij aan de ontwikkelingskosten in ruil voor distributierechten indien een onderzoek succesvol wordt afgerond.

Het voordeel voor een biotechnologienaam is dat de kosten van het onderzoek worden gedeeld. Zolang het onderzoek vorderingen maakt, hoeft het zich geen zorgen te maken over de eigen kaspositie.

Waardering Hoewel de sector over de afgelopen jaren met gemiddeld 20 procent is gegroeid en het de verwachting is dat dit in de komende jaren aanhoudt, heeft dit zich nog niet vertaald in een bovengemiddeld rendement voor beleggers. Dit heeft er onder meer mee te maken dat andere bedrijven in andere sectoren ook een sterke winstgroei hebben laten zien.

NICOLAI HULS, TEAM FINANCIËLE STRUCTURERING N.H.P.H.HULS@SCHRETLEN.COM

20-02-2008 16:08:50

s ec t o r

‘Een punt dat de keuze van biotechbedrijven compliceert, is het feit dat veel bedrijven nog geen producten op de markt brengen’

Gezien de toegenomen onzekerheid over de economische vooruitzichten, is het mogelijk dat de sector zich straks in positieve zin gaat onderscheiden. De waardering van biotechnologiebedrijven is nu op het aantrekkelijkste niveau in tien jaar uitgekomen. En de groei is niet erg gevoelig voor economische afzwakking. Dit kan ertoe leiden dat beleggers in toenemende mate voor biotech zullen gaan.

Beweeglijk

neming. Een onderzoek kan interessant zijn, maar als een onderneming onvoldoende middelen heeft om het onderzoek af te ronden, hoeft het niet zo te zijn dat het ook een interessante belegging is.

De twee hiervoor geschetste omstandigheden maken het beleggen in biotechnologiebedrijven aanzienlijk risicovoller dan een belegging in een grote farmaceut. Zo’n groot farmabedrijf heeft namelijk veel verschillende producten op de markt waardoor een eventuele tegenslag niet direct het einde van de onderneming betekent. Hoe beweeglijk de koers van biotechnologiebedrijven kan zijn, blijkt wel uit de enorme koersdalingen van Crucell (-40%), Octoplus (-30%) en Pharming (-70%) in 2007.

Wie in biotechnologiebedrijven wil beleggen, heeft ruime keuze.

Meer dan vijfhonderd bedrijven hebben een beursnotering wereldwijd. Ongeveer de helft daarvan bevindt zich in de Verenigde Staten. En ook aan de Nederlandse beurs zijn flink wat biotechnologiebedrijven genoteerd. Kiezen is lastig, temeer omdat het leeuwendeel van de biotechbedrijven niet Track record winstgevend en klein is; de marktkapitalisatie De waardering van Beleggers die het risico van biotech van de meeste bedrijven blijft onder de 1 miljard biotechnologieaandurven, dienen een goed gedollar steken. De twee grootste bedrijven zijn bedrijven is nu op spreide portefeuille aan te houden. goed voor een marktkapitalisatie van 140 milhet aantrekkelijkste Begrip van wat er in een ondernejard dollar, bij een totale marktkapitalisatie van ming gebeurt en hoe de onderzoede sector van rond de 500 miljard dollar. niveau in tien jaar. ken vorderen, is daarbij onontbeerEen ander punt dat de keuze van biotechbedrijven compliceert, is het feit dat veel bedrijven nog geen produc- lijk. Aangezien dit veelal nogal specialistische kennis ten op de markt brengen. Terwijl de belegger bij de grote farma- vergt, is het verstandig om via een fonds te beleggen. ceutische namen ook kan kijken naar de bestaande producten, Een voorbeeld van een fonds dat over de afgelopen moet hij bij biotechnologiebedrijven vaak uitgaan van de in ont- jaren een goed track record heeft opgebouwd is het wikkeling zijnde producten. Hierbij is het zowel belangrijk om Pictet Biotech Fund. Met een rendement van 13,5 de potentie van een eventueel nieuw product in te schatten als procent heeft dit fonds vorig jaar de Nasdaq Biotech hoe succesvol het onderzoek verloopt, wat de slagingskansen Index ruimschoots verslagen. Ook hier geldt echter zijn en hoe lang het onderzoek nog zal duren. Daarnaast moet dat rendementen uit het verleden geen garantie voor er rekening worden gehouden met de kaspositie van de onder- de toekomst bieden.

S&CO

SCHRET_FI_09.indd 47

47

20-02-2008 16:08:51

Interview Jan Maarten Slagter, VEB

‘Het is eb op het Damrak’ Steeds meer beursfondsen verlaten het Damrak omdat ze worden opgekocht. Volgens pessimisten dreigt een totale leegloop, anderen zien een uitholling van de AEX. Maar directeur Jan Maarten Slagter van de Vereniging van Effectenbezitters is niet somber. ‘Die fondsen komen wel weer terug of andere nemen hun

kiers gigantische bonussen maar als het fout gaat, lopen ze geen enkel persoonlijk risico. De aandeelhouder betaalt de rekening.’

Om nog maar te zwijgen van het gebrek aan toezicht- en controlemechanismen. Slagter vindt het te gek voor woorden dat Société Générale een tamelijk onervaren handelaar voor 50 miljard euro posities liet innemen. ‘Die knul was net geen jongste bediende meer en mocht een bedrag op het spel zetten ter grootte van het bruto binnenlands product van Koeweit. Ongelooflijk.’

plaats in.’ En bovendien: ‘Bedrijven aan de

Golfbeweging

beurs staan per definitie te koop. Daar moet

De problemen met Amerikaanse hypotheken hebben zich als een olievlek verspreid in de financiële wereld. Medio januari sloeg de paniek toe op de aandelenbeurzen. Ook in Amsterdam kelderden de koersen. Maar die volatiliteit hoort bij de beurs.

Koersen dalen hard, maar veren ook makkelijk weer op.

Een probleem dat sommige mensen zorgen baart is de afname van het aantal fondsen aan het Damrak. Waren er in 2000 nog 170 bedrijven genoteerd, eind 2007 was dat aantal gedaald tot 127. In beleggerstermen: een min van 25 procent. Grote namen als ABN Amro, KLM, Corus en Numico verdwenen van de borden. Een aantal andere staat op de nominatie om dat lot ook te ondergaan. De reden? Meestal een overname. Anders dan eind jaren negentig, toen Nederlandse bedrijven zelf overnames deden, zijn Nederlandse ondernemingen tegenwoordig hapjes voor hongerige concurrenten of kapitaalkrachtige opkoopfondsen.

In 2006 luidde de VEB de noodklok. Een leegloop dreigt, meende toenmalig VEB-directeur De Vries. Als het zo doorgaat, duikt het aantal fondsen onder de 100 en wacht eenzelfde scenario als in België. Daar vond een kaalslag plaats onder de fondsen, waardoor de BEL20-index tegenwoordig geen enkel internationaal aanzien meer geniet. Jan Maarten Slagter neemt afstand van die

je niet emotioneel over doen.’

De vorige directeur van de Vereniging van Effectenbezitters, Peter Paul de Vries, stond bekend als kuitenbijter. Met zijn scherpe toon en kordate optreden (tijdens een aandeelhoudersvergadering van ABN Amro klom hij op het podium) zette hij bestuursvoorzitters op scherp. Onder De Vries kreeg de positie van de aandeelhouder veel meer reliëf. Hij maakte van de VEB een succesvolle actieclub die respect afdwong. De huidige VEBdirecteur Jan Maarten Slagter is uit ander hout gesneden dan zijn voorganger. De boomlange jurist en ex-journalist houdt het graag beschaafd en praat, ook in dit interview, genuanceerd en afgewogen. Wat niet wil zeggen dat hij zich niet kwaad kan maken. Zo is Slagter behoorlijk ontstemd over het gedrag van de banken, die de wereld in een financiële crisis hebben gestort.

Bankiers zouden de hoeders van de financiële stabiliteit moeten zijn, maar gedragen zich met hun gedrag meer als pyromane brandweermannen, vindt de VEB-directeur. ‘De beloningen in het bankwezen zijn pervers. Als het goed gaat, verdienen ban48

S&CO

SCHRET_FI_09.indd 48

AUTEUR: RUTGER VAHL FOTOGRAFIE: MERLIJN DOOMERNIK

20-02-2008 16:08:51

in t e rv i ew

‘Eind jaren negentig groeide het aantal AEX-fondsen, nu neemt het af. Daar moet je niet al te moeilijk over doen.’

sombere visie. Aan het Damrak vindt geen leegloop plaats maar is sprake van een normale ‘eb-en-vloedbeweging’, stelt hij. ‘Het aantal noteringen aan het Damrak vertoont een golfbeweging.

Eind jaren negentig groeide het aantal fondsen, nu neemt het af.

Daar moet je niet al te moeilijk over doen. Bedenk dat bedrijven met een beursnotering per definitie te koop staan. Dat is juist de reden om een notering te willen. Als bedrijven worden opgekocht, is dat heel normaal.’

En als bedrijven worden opgekocht is dat meestal goed nieuws voor de aandeelhouder. Overnames en overnamegeruchten doen koersen doorgaans omhoog spuiten. Het aandeel ABN Amro was jarenlang nauwelijks vooruit te branden maar kreeg er in korte tijd bijna 50 procent bij toen de overnamestrijd losbarstte. Kassa voor de aandeelhouders.

Slagter geeft toe dat hij als directeur van een beleggersvereniging niet negatief kan zijn over de opkoopwoede aan het Damrak. Veel VEB-leden profiteren er immers van. Tegelijk weet hij dat de Amsterdamse beurs voldoende body moet

houden om aantrekkelijk te blijven als kapitaalmarkt. Een kleine beurs krijgt weinig aandacht, trekt weinig handel en marginaliseert zichzelf.

‘Maar het Belgische scenario zie ik bij ons echt niet gebeuren. Er verdwijnen fondsen maar er komen ook fondsen bij. Dat een grote internationale speler als staalbedrijf AccelorMittal voor een notering in Amsterdam heeft gekozen, is positief.’ Ook tekenend voor de kracht van de AEX is dat van de oorspronkelijk veertien fondsen uit het begin (1983) nog altijd de helft in de AEX staat. ‘Dat zijn toonaangevende bedrijven als Shell, Philips, ING en Unilever.’

Zijn optimisme ten spijt kan ook Slagter niet ontkennen dat in 2007 een opvallend groot aantal fondsen van het Damrak verdween. Na een lange stilte geeft de VEB-directeur toe dat de Amsterdamse beurs de afgelopen jaren inderdaad aan belang heeft ingeboet. Toch, stelt hij, was 2007 een uitzonderlijk jaar. ‘De opkoopwoede van private equityfondsen bereikte een hoogtepunt en dat verklaart het grote aantal beursexits. Maar het doel van dergelijke fondsen is bedrijven financieel gezond te maken en met winst te verkopen. De beste manier om te cashen is een onderneming terug naar de beurs te brengen. Ik verwacht daarom dat het aantal fondsen de komende jaren weer zal toenemen.’

Familiebedrijven De AEX geldt als graadmeter van de Nederlandse economie. Is dat wel terecht? Een aantal Nederlandse fondsen in de hoofdindex is in buitenlandse handen (Air France-KLM, Logica CMG), terwijl twee fondsen hun hoofdkantoren zelfs buiten Nederland hebben staan: ArcelorMittal en vastgoedfonds Unibail Rodamco.

De AEX is nauwelijks nog een afspiegeling van de BV Nederland, >> S&CO

SCHRET_FI_09.indd 49

49

20-02-2008 16:08:51

i n te rview

‘Vastgoedfondsen zijn stenen verpakt in een financieel omhulsel. De charme van het ondernemen ontbreekt, terwijl juist dat aspect beleggers aanspreekt.’

temeer omdat financiële waarden in de index zwaar dominant zijn. ‘De AEX heeft nooit een grote band met de reële economie gehad’, relativeert Slagter. ‘Voor de Nederlandse economie zijn de vele familiebedrijven en buitenlandse investeerders veel belangrijker dan de 25 hoofdfondsen, die erg internationaal georienteerd zijn. Ook de nadruk op financiële waarden in de AEX is niets nieuws. Nederland heeft nu eenmaal een grote financiële sector.’ Wel zorgelijk vindt Slagter dat vertrekkende fondsen als ABN Amro en Numico worden vervangen door vastgoedfondsen als Corio en (waarschijnlijk) Wereldhave. ‘Daarmee verliest de AEX nog meer zijn binding met de reële economie. Vastgoedfondsen zijn stenen verpakt in een financieel omhulsel. De charme van het ondernemen ontbreekt, terwijl juist dat aspect beleggers aanspreekt.’

Tot een paar jaar geleden heette het Damrak besmet met de ‘Dutch disease’. Vriendjespolitiek van bestuurders en commissarissen in combinatie met beschermingsconstructies zouden de koersen in Amsterdam meer drukken dan in andere landen en zo aandeelhouders benadelen. Volgens Slagter is van een Nederlandse ziekte inmiddels nauwelijks sprake meer. ‘De meeste beschermingsconstructies, waaronder certificering, zijn opgeheven.

De juridische positie van aandeelhouders is duidelijk versterkt.

Nee, ik heb niet het idee dat Amsterdam nog een structurele underperformer is.’

Scheefgroei Toch ziet de VEB-directeur ook een aantal ongunstige tendensen.

‘Minister Bos wil de drempel verhogen om een onderwerp op de agenda van de aandeelhoudersvergadering te plaatsen. Dit ondermijnt de positie van de kleinere belegger. Ook krijgen bedrijven meer ruimte aandeelhouders eenzijdig te benaderen, waardoor groepen aandeelhouders tegen elkaar uitgespeeld kunnen worden.’ Ook slecht voor de beurs is handel met voorkennis.

50

Dit zaagt aan de stoelpoten onder het vertrouwen in de kapitaalmarkt. Een paar maanden geleden legde de VEB een claim neer bij uitzendorganisatie Vedior. Vlak voordat het bedrijf bekendmaakte dat het zou worden overgenomen, schoot de koers met 25 procent omhoog. Bij zo’n opmerkelijke koersbeweging kan niet anders dan aan voorkennis worden gedacht. De VEB schikte de zaak met Vedior. Beleggers die op de betreffende ochtend hebben verkocht, krijgen 80 procent van hun koersverlies vergoed, in totaal een bedrag van 4,25 miljoen euro.

Grootverdieners Hoog op de agenda van de VEB staat dit jaar ook de naleving van de code-Tabaksblat voor goed ondernemingsbestuur. En dan met name de topbeloningen. Aan de excessieve zelfverrijking in het bedrijfsleven had de code door zelfregulering een einde moeten maken. Maar daar komt tot op heden weinig van terecht. Zo kreeg Numico-topman Jan Bennink vorig jaar 80 miljoen euro mee nadat hij zijn bedrijf had verkocht. Natuurlijk mag het bestuur profiteren als er waarde wordt gecreëerd, vindt Slagter. ‘Maar 80 miljoen euro is buiten proportie als je de omvang en complexiteit van de onderneming in ogenschouw neemt. Dat is scheefgroei.’

Grootverdienende topmannen als Bennink en zijn ABN Amrocollega Rijkman Groenink doen graag voorkomen dat de discussie over hoge beloningen vooral in Nederland speelt en voortkomt uit Nederlandse kinnesinne. Maar Slagter stelt dat dit nu juist geen typisch Nederlandse discussie is. ‘Je ziet in de VS dat een Congrescommissie zich gaat buigen over de vertrekpremies van Charles Prince van Citigroup en Stan O’Neal van Merrill Lynch.’ De oplossing van het beloningsprobleem is volgens Slagter niet zo moeilijk. ‘De raad van commissarissen moet beloningsplafonds instellen. Wat er dan ook gebeurt bij een bedrijf, aandeelhouders weten altijd hoeveel geld de top mee naar huis neemt. Dan is er geen discussie meer mogelijk.’

S&CO

SCHRET_FI_09.indd 50

20-02-2008 16:08:53

short gaan BOEK-WA ARDE TERM & UITLEG

De gevierde man van Elsevier

BEURSONTGROENING IPO Beursintroductie; afkorting van Initial Public Offering.

PRIMAIRE EMISSIE De eerste keer dat een bedrijf zijn aandelen aanbiedt op de aandelenmarkt.

PROSPECTUS Een wettelijk vereist en juridisch getint document bij een emissie van financiële producten, zoals aandelen.

Hierin staan de voorwaarden van de uitgifte vermeld.

LOCK-UP Constructie bij een beursintroductie die bepaalt dat bestuurders en grootaandeelhouders aandelen voor een bepaalde tijd niet mogen verhandelen.

MAJOREREN Het inschrijven op een groter aantal aandelen dan gewenst. Dit wordt wel gedaan bij een overspannen vraag, in de verwachting dat slechts een percentage wordt toegewezen.

BOOKBUILDING-SYSTEM Een methode waarbij beleggers tegen een of meer door hen op te geven prijzen kunnen inschrijven op een emissie. Meestal kunnen particulieren bij dit systeem slecht bestens inschrijven.

Een kwart eeuw geleden was ik aanwezig bij de aanstelling van Pierre Vinken als commissaris bij Ogem, nadat er grote problemen met dit bedrijf waren ontstaan. Zijn woorden bleven niet hangen, maar zijn gestalte wel; hij leek de personificatie van een koele kikker. Een intrigerende man. Geen wonder dat ik zijn biografie Tegen het idealisme, geschreven door Paul Frentrop, ondanks haar lijvige omvang heb uitgelezen. Frentrop heeft een boek afgeleverd dat nooit verveelt, waardoor je hem zijn lichte neiging tot hagiografie (heldendichtkunst, red.) snel vergeeft. Het verhaal begint met een doorwrocht betoog over de katholieke jeugd van Pierre. Verder krijgt men fascinerende verhalen ontvouwd over de Utrechtse universiteit en het bestaan van Vinken als neurochirurg. Maar de biografie gaat natuurlijk ook dieper in op de spanningen aan de top van het Nederlandse bedrijfsleven. Vinken was met en na Dolf van den Brink de drijvende kracht achter een van de meest spectaculaire Nederlandse groeiaandelen uit de vorige eeuw, Elsevier. Heel verrassend is de zeer uitgebreide en diepgaande belangstelling voor – en kennis van – elementen uit de literatuur en de schilderkunst. Wie het boek te dik vindt om het van voor naar achter uit te lezen, kan zich in ieder geval vermaken met een aantal prachtige cartoons van Peter van Straaten, waaruit blijkt dat gepaste zelfspot

‘Soms zijn je beste investeringen degene die je niet doet.’

Quote

Vinken niet vreemd is. Kortom, een flonkerend boek over een veelzijdige en zeer inspirerende persoonlijkheid.

Bert Dekker

Donald Trump

S&CO

SCHRET_FI_09.indd 51

51

20-02-2008 16:08:53

H ‘

SCHRET LS_09.indd 52

Het i s e en p rest a t i e o m r i j k t e z i j n. Het i s e e n k u n s t o m j e r i j k t e vo e l e n .

’ Eva Jansen

15-02-2008 13:42:03