Kadir Pazarlıklı- Nübüvvet Silsilesi ile Felsefe silsilesinin Mukayesesi by SELÇUK

R!SALE-1

NUBUVVET

SiLSiLESi

SiLBiLESiNiN

Tezi Veren:

Doç.

Dr.

NUR�DA

Mehmet BAYRAKTAR

Ank. u. !lahiyat Fakultesi !slam Felsefesi Kursusu öğretim üyesi

iLE

FELSEFE

MUKAYESELERi

Tezi Hazırlayan: Kadir PAZARLIKLI 4/B

83070141-0

MUKADD!ME

•

�

•

Tez Hakkında Birkaç Soz.. .. . . ..... . . . . ... . .... .. . Vehim ve Tenbih... ... .... .. .... . .. ..... . .. . . . . .. . Felsefenin Menşei .... ; .. ..... . .... ..... . . . . . . . . . . Aklın Nakil Yanındaki Yeri.. .. . . . .. . .. . .. . .. . . . . . Hl:KMET

l:LE

NOKTA-1:

NAZARINDA

FELSEFENl:N

·I II :E._II l.

2:-4-

KUR-AN

KARŞILAŞTIRILMASI

Muvazenelerin Hikmeti 5-7 Kur •an•ın Kudsf Hikmetiyle Felsefenin Hikmeti 8 - 1 4 Kur'an ve Felsefenin K�inattan Bahsi l4-I6 Kur'an ve Felsefe Hikmetinin Neticeleri·-····17-20 .

KUR-AN

l:LE

KANUNLARI

KANUNLARININ

•

FELSEFE

KARŞILAŞTIRILMASI

A> Genel Manada: !slam ile Fıtrat <Tabiat> Ka nunları Arasındaki 1rtibat 21-23 B) Islam ile Insan Fıtratı Arasındaki lrtibat23-24 •

!NSANIN FERD I

ve !CT!M

•

(TOPLUMSAL)

•

HAYATI BAKI-

MINDAN KUR-AN. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

24-25

a) Kur-an-ın Nikah Hakkındaki HükmU. . .. . . .. . .. .. . b) Kolelik ve lslam. . ... .. ... . . .. ..... ...... ... . . c ) Mirasta Erkekle Kadının Durumu. . . .. . . . . . . .. . . . d) Miras Hukukunda Annenin Durumu. .. .. . . .. . .. . .. . e) Hırsızlık ve Hırsızın Durumu .... . . . . . . . . . . . . . . f) TesettUr (örtUnmek) . . . . ... .. . . . .... . . . ... . . ... g) Faiz ve Zekat. . .. ... . . . .. . . . . . .. .. . . .. ... .. . .. h) San-at (Resim) . . . . .. . ....... .. . ...... . . . . .. . . . ı) Edebiyat ve Belağat Noktasında Kur-an ile Felsefe Medeniyetinin Karşılaştırılması. .. . .... . . . . . . .. . .

26--27 27

�g

29-3?2 33-3� 3 6 - 39� 39 - 40 40-42

��

Kur•an ile Felsefe Medeniyetinin Dusturları .-�2: 44 54 Kur•an ile Felsefenin Hayata Verdikleri Kur•an ile Felsefe Sakirdierinin Muvazenesi 51-52 Kur'an•dan ıstifade Eden Asfiya, Evliya ve Hü. kemanın hikmetleriyle Kur•an Hikmeti�in Muvazenesi55-60 •

Risale-i

Nur•un

Usulü

BAH l: SLERE

Ç .

•

TOPLU

•

Bl: R

•

BAKI Ş

. . . . .

•

g@-71

- TZ.

I MUKADD!ME Hiç şüphe yok ki; Hz.Adem-den simdiye kadar.insanlık ale minde. iki büyük cereyan; iki fikir silsilesi her tarafta ve insanlığın her tabakasında dal budak salmış iki büyük ağaç hükmünde gelmiş gidiyor. Bunlardan biri. silsile-i Nübüvvet ve diyanet; diğeri, felsefe ve hikmet silsilesi! Bu silsilelerin beşer tarihindeki mevcüdiyeti. insan olmanın zarüri bir neticesi olarak ortaya çıkmaktadır. Zira insanın fıtra tında yerleştirilen akıl. fikir ve kalb gibi sayısız istidatlar. insan oğlunu düşünrneğe sevketmekte. adeta tefekküre zorlamaktadır. Neticede insan. kainatta olan şeyieri düşünüp. hakikatlarını araş tırınağa yonelmiştir. özellikle kendisinin "nereden geldiği. bu dün yadaki işinin ne oldugu ve nereye gideceği?" meseleleri. karşısına büyük muammalar olarak ortaya çıkmış; insanlık. tarihl seyri içinde bu tılsımıarı çözmek için didinip durmuştur. Ancak kainatı ve insanı bu kadar harika yaratan ALLAH (c. c.) . beşeri başıboş, mühmel ve perişan bir halde bırakmamıştır. Evet. karıncavı emirsiz. arıyı beseri nebisiz ya-subsuz bırakınıyan Kudret-i Ezeliyye. elbette bırakmaz. Ve bırakmamıştır da. Her kavme kendi lisanlarıyla rasuller göndererek (Ibrahim süresi-4) "mevcudatın mahiyet ve hakikatlarını. insanın nereden geldiğini. bu dünyada vazifesi ne .·olduğunu ve nereye sevk olunduğunu". doğru olarak haber vermiş ve ders vermiştir. Fakat bir çok insanlar semavl hakikatlardan yüz çevirerek; cüz-ı akıllarına itimad ile vahye kulak vermemişler ve silsile-i Nübüvvetten farklı bir çığır açmışlardır. dinlemediğinin Biz. insanların vahiy hakikatlerini neden hakiki sebebinden sarf-ı nazar edip, tezimizin başında kisaca esas felsefenin menşei (nereden çıktığı) üzerinde -basitce- durup, mevzumuza geçecegız. !nsanların nübüvvet müessesesinden yüz çevirip, buna zıt bir çığır açmalarının hakiki sebebi, tezin sonunda.

bütün konulara hulasa olarak aldığımız -ENE- bahsindedir.

bazı Esas olarak işliyeceğimiz konu. Kur-an-ın felsefe ile yonlerden karşılaştırılmasıdır. Ezcümle; Kur-an ve felsefenin kai nata bakış açıları ve hikmetleri. Kur-an medaniyeti ile felsefe medaniyeti ve bunların bazı düsturları. Kur-an kanunlarıyla felsefe kanunları. Kur-an ile felsefenin hayata verdikleri ve her ikisinin talebeleri arasındaki muvazeneler. ana hatlarıyla tezimizin rnevzuunu teşkil etmektedir. haklkatı. Kısaca ifade etmek gerekirse; Bir tarafta sernavllik mahsulleri diğer tarafta arzl ve beşerl fikirlerle. bunların arasında karsılaştırma yapılacaktır. Burada, bana bu konuda çalışma imkanı verdiği için değerli hocama, bu çalısmamda yardimlari olan tüm dost ve kardeşlerime ve daktilo işinde imkan ve yardımlarını esirgemiyen GALAKS! BILGlSAYAR camiasına en içten muhabbetlerirole teşekkürler ederim. KADlR PAZARLIKLI 5/5/1988 ANKARA

II TEZ

Çalısmamda

H AKKINDA koyduğum

B!R

konu

KAC

SöZ

başlıkları,

konuların

makamını tesbitte kolaylık olması için konulmuştur. Yoksa her başlığın altındaki yazı, müstakil değildir. Risale-i Nur, fihristevari bir kitab olmadığı için her hangi bir bölümü başka konulardan tecrid edip, belli bir konuya hasretmek bakılması mümkün değildir'. Onun için kitaba bir bütün olarak l�zımdır. Daha da mühimmi; tez mevzusunu esaslı bir şekilde anlamak isteyenler, doğrudan nur ktilliyatına müracaat etmelidirler. Çünki benim kendi maksadıma uygun olarak aldığım bir çok mevzu, Risale-i Nurda başka makam ve maksad için zikredilmiş olabilir.

2- Bu çalışmayı "Risale-i Nur·'un fels?feyi tahlili" olarak anlamamak gerekir. Çünki yapmış olduğumuz muvazeneler, daha çok müşahhas ve pıratik hayatla ilgilidir. Yoksa meselenin temelini teşkil eden zatiyet. ezeliyet. sıfatlar. harek�t-ı zerrat, imkan ve hudus ve bunlara bağlı olan meseleler değildir. Bu konuların herbiri hakkında müstakil çalışma yapılabilir. 3- Risale-i Nurun esas maksadı, felsefeyi tahli 1 ve tenkid değildir. · Yani, felsefeden, felsefe olduğu için bahsetmez Belki maksadı iman, Islam ve bunların isbat ve müdafaasıdır. Bu asırda iman ve tsıaın-a tarruzlar, ilim perdesine bürünerek fen ve felsefeden geldiği için Risale-i Nur,· felsefeyi şiddetle tokatlarnıştır. 4- Mukaddimeden de anlaşıldığı gibi Risale-i Nur-da bahsedilen (ve · bizim de incelediğimiz) felsefe, m�na ve mahiyet olup, Phisagor ile ortaya çıkan -felsefe- kelimesi ve sadece bunun şumulüne dahil olan felsefl sistemler değildir. Bilakis, Nübüvvet ve vahy-i llahl güneşinden gözünü kapayıp, yıldız böceği htikmündeki aklına itimad ederek "bana göre.... " ibaresi altında "Ene"den kaynaklanan bütün söz ve fikirler. inceledigimiz felsefenin şumulü içindedir.

lhtar: Bazı insanlar, I�am bazıali 'yi feylesof olarak görmüsler ve öyle göstermek istemislerdir. husus, Bediüzzaman Said Nursf hakkında

söz

konusu

olabilir.

Böyl�

olabilirler. Ancak sunu bilmek gerekir ki: 6azzali ve Bediüzzaman'ın kendi if �deler in i n sehadetiyle-, Kur'an'ın karsısında olan

felsefeye

insanlar,

bütün

kendilerince

müc�delesi

karsıdır.

-eserlerinin

Elbette

dayanak noktası, Kur'an'dır. Binaenaleyh, onları feylesof addetmek ve felsefe yaptıklarını en azından büyük bir hatadır. Bu hata da, olduğunu göstermektedir.

bakıs

açısından

kaynaklan1akta

nokta-i

haklı ve

mücadelede

iddia nazarın

etııı ek ,

yanlıs

FELSEFEN!N

MENSEl

Gözüroli z l e goruyoru z ve teşekkü l e tmiş i l im ve fen l er bir nizarn ve lisanıyla an l ıyoruz ki, kaina t ta harika devam l ı bir denge(muvazene-i d aime) i çinde mükemme l bir in tebessüm tizam var. Şu a l em sarayının tavanı o l an gökyü zü, eden yıldı z l ar l a t envir edi l miş. Tabanı o l an yer yuzu ise baştan başa rengarenk çi çek l er l e süs l endiri l miş. Bi l hassa dünya, mu- cizevl sanat eser l erine sergi o l muş; her bahar ve yaz mevsiminde çeşit çeşit nime t l er l e dona tı l mış sofra l ar kuru l ur: gü z ve kış mevsiminde de§işik l i �e maruz ka l ır: mah l Ukat kafi l e l erine konup gö çrnek i çin bir han ve bir misafirhane şek l inde; devam l ı inkı l ap l ara ve de�işik l ik l ere maruz ac aib bir memleket şek l inde görünüyor. Bunun l a bir i çinde likte insan da son derece harika ve bütün mevcüdat müstesna ve mümtaz bir var l ık ... E l bette böy l e bir insanın, gözü önündeki ac aib iş l ere karşı i l gisiz ka l ınaşı mümkün değildir. Kendisinde akı l bu l unması ve son derece cami - ( �� zengin istidat ve kabi l iye t l er l e yara tı l ması sebebiy l e nu k ainatın ne o l du�unu. neden o l du�unu, kim tarafından yapı l dığını ve ö ze l l ik l e kendisinin ne o l duğunu araştırıyor. "Is te bu noktada vahy-i ! l ahl der ki : Bu k ainat, bu h arika var l ık l ar ve bu antika sana t l ar(*) sonsu z k udre t ve i lim sahibi A l l ah tarafından yara t ı l mıştır. Vahye k u l ak asmayan beşer kafası ise, bu mevcüdatın hikmet ve kısım haklkat larını mukayyed (sınır l ı ) ak l ıy l a düşünüp bir fikir l er ortaya çıkarmıştır. Bu da. fe l sefedir. !nsan, fıtratındaki camiiyye t (is tidat ve kabi l iye t l e rinin zengin l iği ) sebebiy l e k ainatın haklkatını araştırır ken, en faz l a ak l ını ve zihnini meşgu l �den şey , şu üç mUşkil mese l edir: " ! nsan nereden ge l iyor? Bu dünyadaki işi nedir ve nereye gidiyor?" Fenn-i hikme te karşı bu ü ç sua l in cevabını di�er büyük peygamber l er gibi, si l si l e-i Nübüvve tin reisi o l an Muhammed-i Arabi A l eyhissa l a t ü Vesse l am şöy l e cevap l andırıyor: - Ey Eze l lnin hikme t! Bu gördü�ün insan l ar, Su l tan-ı kudretiy l e, yok l uk karan l ık l arından, .ziyadar var l ık a l emine çıkarılan mah l uk l ardır. Su l tan-ı Eze l l, bü tün mevcüdat ı i çinde biz insan l arı se çmiş v e em anet-i kübrayı bize ver miştir. Biz, haşir yo l uy l a saadet-i ebediyyeye.müteveccihen hareket etmek teyiz. Dünyadaki işimiz de.o saade t-i ebediyye yo l l arını temin e t mek l e re - s-ü l -m a l ımız o l an istida t l arımı zı nema landırmak tır. (** ) Ve şu a zlm insan kervanına. bundan sonra Sul tan-ı E ze l lden risa l e t va zifesiy l e ge l ip riyaset eden benim. tste o S u l tan-ı Eze l lnin risa l e t beratı o l arak bana verdiği Kur - an-ı A z1müşşan e limdedir. Şüphen varsa a l ,

(i) Hesela; bir sinek, bir ağaç ve hakeza her şey gayet harika birer makina ve sanat eseridirler

ki,

bütün insanların akılları toplanıp bir akıl olsalar, bir tanesini yaratamazlar.

(tıı tstidatlafı ne�alandırmak, gelistir�ek ise, Allah hesabına kullanıp, aza ve cihazlarımızı

vazifelerine yoneltr.ıektir. tzah ve isoatı icin bak: Sözler (9. ve 23. Söz), s.40-47, 321-323. .

-ı-

hakiki

I I I

VEH!M

TENBlH

Bir hakikatı beyan etmek lazım geliyor.

Söyle ki:

Risale-i Nur-un şiddetle tokat vurduğu ve hUcum ettiği felsefe ise. mutlak değildir; belki muzır kısmınadır . ÇUnki, felsefenin hayat-ı ictimaiyye-i beşeriyyeye ve ahldk ve kemalat-ı insaniyyeye ve san-atın terakkiyatına hizmet eden felsefe ve hikmet kısmı ise. Kur-an i le barışıktır. Belki Kur-anın hikm�tine hadimdir. muaraza edemez . Bu kısma Risale-i Nur ilişmiyor. tkinci kısım felsefe ise: Dalalete ve ilhada ve tabiat bataklığına dUştirrneğe vesile olduğu gibi sefahet ve lehviyyat ile gaflet ve dalaleti netice verdiğinden ve sihir gibi harikalarıyla muaraza ettiği için , Risale-i Nur ekser eczalarında mizanlarla ve kuvvetli ve bUrhanlı muvazenelerle felsefenin yoldan çıkmış bu kısmına ilişiyor, tokatlıyor. MUstakim. menfaatdar felsefeye ilişmiyor. (Asa-yı Musa , s.4)

Bed i uz z am a n , ak l ı n ak l e t er c i h eden l er i n durumunu ve ak l ı n n ak i l k arsısınd ak i mevk i i n i , bir t ems i l i le ş öy l e bey a n ed i y or : "'o

0fS1

! Ey ak l ı n ak l uzer i ne ter c i h eden mutef e l � s i f , b i l k i ! Sen ken d i f e l sef l ak l ın l a n ak l i t e ' v i l ed i yor, be l k i de t ahr i f ed i yors u n . ( Ho db i n miltez i l e g i b i . <H a z i r l a t a g a l gu l den yan> ) öy l ed i r. Z i r a gururd a n ve f e l sef i y a t t a ( çok meş gu l i yet t en ) t e f es s uh etm i ş ( bozu l muş ) o l an ak l ın ha le g i rd im. ona d ar ge l i r . B e n de b i r z am a n s en i n g i b i o Sonra b i r v akı a d a g ayet y Uks ek ve ç ok p ar l ak bir s ar ay gördüm k i , o n u n d amı s em a nın s akf ıy l a ( t av a n) b i t i şm i s i d i . a s a ns ör gibi Ve o s ar aYın yüksek p e n c ere l er i nden ç eş i t l i zemb i l l er s arkı t ı l mış i d i . Hem z emb i l l er i n i p l er i mebde'den münt eh aya k a d ar uz u ndu l ar . O a s a n s ör l er i n b azısı yere y akın i d i l er (2) Muv af f ak o l ab i l en k i mse l er o n l ar a a t l ayıp yüksek men z i l l ere ç ıkıyor l ardı . B a z ı l arı d a mebde-de a l ç ak , münteh a d a yüksek i d i l er. Ve h akez a . . . Sonra o s ır a d a m ağrur ve has aret kar i n s a n l ar gördi.im k i . o zemb i l l ere h i ç ehemm i yet verm i yor l ar . Be l k i yukarıy a ç ıkmak i ç i n t a ş l ard a n , es ya l ard a n yığınlar . merd i ve n l er d i z i p ayak l arı a l t ı n a koymab i ra z yukarıy a ç ıktıkt a n s o nr a a tes ebbü s ed i yor l ar ve tekrar yere d u ş erek s uku t ed i yor l ardı . Evet böy l es i eb l eh ler, h i ç b i r z am a n men z i l - i m aks u d a çıkamadı l ar ve ç ık amı y a c aklard ı r d a . Hem b az ı i n s a n l arı d a gördum ki , f i r ' avn l aşmış nef i s l er i ne i t i mad ed i p s ar ayın d uvar l arın a ç i v i l er çakmak s uret i y l e b a s ıp çıkmak i s t i yor l ardı . B u n l ar d ah i az b i r m i kt ar çıkar , s o nr a ayak l arı s ur ç erek d uşti p boyu n l arı kırı l ıyordu . Ve h akez a .. . Hem g ördum k i .. i n s a nın , o n l ar l a mü cehhez o l duğu kes b ve a l a t den i l e n ş ey l er i se ( akı l ve i rade g i b i ) , a n c ak i s t i d a t ve muv a f f ak i yet n i sbet i nde o zemb i l ve a s a n s ör l ere a t l amak ıçın ku l l a nmak u z ere ver i l miş l erd i r . Yoks a menz i l l ere u l aşmak i ç i n değ i l d i r. .

! şt e s en i n ak l ın i k a l i nd i r (ya n i qem ve d i zg i n i n d i r l Nak l i s e. s en i n h ak i k a t a u l aşman i ç i n f u ze q i b i en kes k i n b i r a l etind i r . Eve t k i m k i , A l l ah - a t evekkü l ederse A l l ah onun vek i l i d i r . (3) B i r b a ska yerde de " o s u n net l er i . s a nki s emad a n t ede l l i ve t enez z u l eden i p l er g i b i g ördum k i , o n l ar a t eme s s uk eden ( y a p i ş a n) y uk s e l i r , s a adet l ere nai l o l ur . Muha l ef et s emaya ed i p de ak l a d ay a n a n l ar i se, u z u n b i r m i n are i le h am ak a t i n d a bu l u n a n F i r avu n qibi bir f i r avun çıkmak o l ur . " ( 4 ) demekle, n ak i l de n i -r a z eden , yuz ç ev i ren ak l ı , ş i ddetle zecr ed i yor .

Iii;�� ·f�t:'(f

Kur- a n d a makam-ı i f h am ve i l z amd a geç e n

(n jor >_,1)1) -

t_'

. ..

···

121 Su meselenin i z ah ı n ı � Fatihanın sonundaki üç yolun beyanında Otuzuncu Sözün "Ene" bahsinde 'Lemeat• kitabında bir seyahat-ı hayAliyyede zikretmisimdir. O sem�dan tedellf edenisarkani zembil i3l

asansörler ise sırat-ı müstakim olan hakaik-ı Kur'aniyyeye is�rettir.

Bediüzzaıwı, Hesnevi-i Nuriye. Tre.: Badıllı Abdulkadir Ost. 1980), s. 191-192. (4) Bediüzzailian, Hesnevi-i Ntlriye, Tre.: Nursf Abdulmecid� !!st. 19841, s.75.

-J.;...

ve ve

oku!

( 1)

Yine vahyi diniemiyen beş er k afası bir

üretmiş,

fak a t

doğru

Netice o l arak cômi'

diyebi l iriz

bir fıt r at t a,

yar a tmış,

g ayet

ki;

zengin

Cen ab-ı

cih az l ar

boy l ece b ü t ü n mah l Uk a t a

da rasulleri

vasıt asıyla

An l aşı lmaz bir kit ap,

Zir a,

k ağı t t a n ib aret t asdik

k a l ır .

H akk,

üst ün

kain a t ı h arik a bir suret t e yar a tmış rını

t akım fikir l er

cevabı hô l ô bulamamış t ır .

kı l mış t ır.

ve k ain a t ın

insa n l ar a

! nsan a

v ahyin

vermiş tir .

m a n asız

için

bir

h ak lk a t l arını

y a r a tı l ış ın

ve eşyanın h aklk at l arını g ürebi l mek

Yine,

h ak 1k atla

ders

mu a l l imsiz o l s a.

etmek ve onun g ö stermesiy l e

insanı

ist id a t l ar l a

g aye l erini

akı l

vermiş t ir .

Bunun l a ber aber irade-i cü z'iyye vererek insa nı serbest r akmış t ır. it a a t

Bir kısım

ederek

insan l a r,

p eyg amber l ik

vahyin h ak lk at l erine in a nmış .

l erine a l dırış

V ahyin

etmiyen veya hi l miyen beşer

ve t efrite d ü ş üp

h ak lk l hikmet i

felsefeye men ş e-

o l muş t ur.

ger ç ek l eri diniemiyen

akı l ,

Bin aen a l eyh,

vahyin

ayrı bir

si l si l esinden

Nübüvvet

ve diyanet

hikmet

rınd a Nübüvvet müessesesinden ç ığır,

h akik a t ise

ak l ı

bu l amamış t ır.

mevcu d a t ın

ç ığır

bı-

müessesesine ifr a t boy l ece get irdiği

ve h akik a t l a a çmış t ır.

!ş t e

ayrı

onun

zıddı ol an si l sile-i fe l sefedir . G örü l üyor ki akı l , n ak l e ve vahye k arşı ge l diği z am a n bir ç ığır a çmak t adır . Bu ifadeden� ak l ı h afife

ayrı

a l dığımız a n l aşı l marna l ıdır. Ak l ın Kur·- a n n a z arın d a d a büyük önemi vardır: Kur'an bir ç ok ayet l erde düşünrneğe ve ak l ı ku l l anmaya kın ar.

t eşvik eder;

ayıp l ar .

verdieri

kıyınet

ince l ememiz

vahyin

" ak l ın değeri nedir.

ak l ın

n ak i l

yanındaki

t ek

NAKIL

YANINDAKI

g öst ermesiy l e g örebi l ir .

Cünki

naz a�ut l ak h akik at ı ih a t a edemez .

YERI

insa nın

ak l ı k ôin a t ın

r ak edebi l sin .

n a z arı

sı-

mukayye d

öy l eyse bü t ün

k ainôt ı

vardır

k i;

t ı l sımını ve yar a t ı l ışın sır l arını

Z at en

akı l ,

vahyin

etmek için veri lmiş t ir .

bund a n do l ayıdır.

An c ak

Bin aen a l eyh,

qören ve bi l en birisinin bi l dirmesine

ve k abu l

ak l a

nedir?"

b a ş ıy l a k ain a t ın h ak lk at l arını g ö remez .

nır l ı o l duQ-u gibi ak l ı d ahi cüz'idir .

beşer

Kur·-anın

durumu

gerekecek t ir .

AKLIN Akı l

akı l l arını k u l l a nmaya n l arı ş iddet l e

O z aman,

Yoksa,

ih tiyaç

g ö st erdik l erini !s l amd a

a n l amak

ak l a veri l en

ak l ın veri l mesinin hikmeti.

ö nem n ak l e

ter cih için veya t ek b a ş ıy l a mevcud a t ın hikmet l erini ve y a r a t ı l ışın g aye l erini a n l amak i ç in deği l dir . Ç ü nki, kifayet etmez.

Akı l

rasu l l erin

böy l e

beyan et t iğimiz

gibi,

ak l ı d a

cüz-idir;

uzak t ır .

H ak lk at

bir

maksa d a

g ö nderi l mesine t ek

bin aen

ih t i y a ç

! nsa nın başıy l a

veri l miş

o l mazdı .

n a z arı

m ahdut

h aklk at l arı

o l saydı,

Yuk arıd a o l duğu

an l amak t a n

da qibi pek

boy l e o l duğu h a l de, fe l sefe nak l e mür a c a etmeden veya onu ink ar ederek h aklk atları germeye ç alı-'

şıyor .

O z am a n muvazeneyi k aybedip b a t ak l ığ a giriyor�

!ll Bediüzzair:an, !sarat-ül !'caz, !!stanbul-1986), s.13

-2-

cüm l es i n i n tef s i r i nde

i s e ş öy l e demekted i r:

"Yahut,

a c ab a ,

ak ı l l arına guvenen akı l sı z f ey l es o f l ar g i b i " ak l ımız b i ze yeter" dey i p s an a i tt i b a d arı i st i nk a f mı eder l er? Ha l buk i : s ana i tt i b a i emreder . Çunk i : Butun ded i ğ i n Akıl i s e, maku l dur. F ak at akı l ona tek başıy l a yet i semez. "(5)

Evet k a i natın tı l s ı mını, hı l k at- i a l em i n mu amm a s ını ancak Kur'an-ı Hak i m kesf ve beyan etm i şt i r. Bu d a, Kur'an hak a i k -ı ın gaybl haber l er i nden en muh i mm i d i r . "Çunk i : O on l arı gaybiyeyi hads i z d a l a l et yo l l ar i i ç i nde i st i k amet l e g i d i p bu lmak, ak l -ı beser i n k arı değ i l d i r ve o l am a z . Bese

r i n en d ah i hukema l arı o mes a i l i n en kuçuğune akı l l arıy l a yet i smed i ğ i ma l umdur. Hem Kur-an. o gö s terd i ğ i hçd.çaik-ı t l ah i yye ve o h ak a i k -ı kevn i yyeyi beyandan s onra ve s a f a-yı terakk i yatınd an kalb ve tezk iye- i nef i sten s onra ve ruhun ve al<J ın _tej<e_mm1!lll11d �n__şQnrq__l)_eşer i n uku ı u: "s ad akte" dey i P Q_ hakô i k ı kqbtJ.l eder. ( 6 ) __

Demek akı l tek b a ş ıy l a yaratı l ış ın h i kmet l er i n i . kai natın h ak l k at l arını i drakten a c i z d i r . Anc ak v ahy i an l amak mak amındadır. B i naena l eyh v ahye uymak mec bur i yet i nded i r. Vahy i n get i rd i k l er i ne uymadığı tak d i rde hak l k atın yo l unu şaşırıp vesvese ve evhanı l ara duş erek; şeytanıara oyun c ak , evhama merkeb . ehv a l v e k orku l ara ma'r a z ( . . . . . =serg i . fuar) ve dağ l ar k adar ağır yuk l ere mat i yye ( b i nek) o l a c aktır . N i tek im bu h ak i k at ge l e c ek muv azene l er l e tamamen ort aya çık a c aktır . Son o l arak d i yoruz k i . ak l ın qörev i , v ahv i n h aklk at l e- r i n i an l amak ye t a s d i k etmekt i r : h akik atın mense i ve ö l çusu de er i l d i r. ":ts l am i yet. akıl d i n i d i r" derken. . bu k a s ded i l i yor o l s a gerek . Ak s i h a l de butun akı l l ar m i kt arın c a d i n ortaya çık ardı k i , bundan dah a gu l unç b i r ş ey o l amaz . . . Çunk i her akı l fark l ı dusunecek t i r . . .

(5) Bediüzza:rıan, Sözler,

(6) Sözler, s.

406.

(!stanbul- 1985i, s.386

-4!-

H!KMET

NOKTASINDA

FELSEFENiN

!LE

KUR-AN

KARŞILAŞTIRILMASI

Muvazenelerin Hikmeti: Adem (A.S.) zamanından beri. beşeriyette iki cereyan-ı azım birbiriyle çarpışarak gelmiş. Biri. istikamet yolunu takip ile nimet ve saadet-i dareyne mazhar olan ehl-i nübüvvet ve salahat ve ıman; kainatın hakiki güzelliğine ve intizam ve kemaline mutabık olarak istikamette hareket ettiklerinden. hem kainat sahibinin lutuflarına. hem iki cihanın saadetine mazhar olup beşeri melekler derecelerine. belki fevkine terakkl ettirmeğe vesile olarak dünyada iman haklkatleriyle manevl bir cennet. ahirette ·· bir saadet kazanıp ve kazandırmışlar. tkinci cereyan. istikameti bırakıp ifrat ve tefritle aklı bir veslle-i azab ve elemler toplayıcı bir alete çevirmesinden. insaniyeti en bedbaht bir hayvaniyetten aşağı düşürüp dünyada zulümlerine mukabil gadab-i !lahl ve muslbet tokatlarını yemekle beraber. dalaleti cihetinden, akıl alakadarlığıyla kainatı bir hüzüngah ve matemhane-i umlimiyye ve zevalde yuvarlanan z1hayatlar için bir mezbaha. selh-hane ve gayet çirkin ve karışık gorup ruhu. vicdanı dünyada bir manevl cehennemde olup, ahirette daiml bir azab çekrneğe kendini müstehak eder. Fatiha-i Şer1fenin ahirinde d�

...-

�-

':�\�! SJ; •,� � ;iJ\4 o_;ı: :;)\ �� V:� f �.. ... �;;.

�

ayeti. bu iki cereyan-ı azlmi ders veriyor. Ve Risale-i Nurdaki bütün muvazenelerin menbaı ve esası ve üstadı. bu ayettir. (7) Kur'an-ı Hakimde çeşitli şekillerde ıman ve küfür muvazeneleri yapılmıştır. Mü'minlerden bahs edilir edilmez hemen kdfirler ele alınmakta. Cehennem ve ehli tavsif edil dikten sonra hemen cennet ehli nazara verilmekte ve hakeza ... Mesela; Bakara suresinin ilk beş ayetinde mü'minlerden sena ile bahsedilmekte, ondan sonraki iki ayette kafirler ve oniki ayette de münafıklar zikredilmektedir. Hem mesela; � .. , / , , ,. / " ..... , gibi ayetlerde(8) mü'minlerle , ...... . J . ,) / _,1 ... � kdfirlerin akibeti karşılaştırılmaktadır. Kur'anda çoklukla bulunan bu çeşit muvazenelerin sebeb ve hikmeti nedir. diye akla bir s ;ı r � __gel � bilir. . -; ":

·J \)'1�1;�;.:-: •

...]\.:e)\,, ..... �, y'

,·

•J

gibi sebeb ve hikmeti; ettirmektir. Şöyle ki:

�i 5 1

!.. �l�'-' _�,��\\ •_:i; --:_•...--;\ :.J1 {�;;� r- (V/ - ..::..J-1 V'.. Ayetinin manasından da anlaşılacağı :,

hidayete teşvik ve dalaletten nefret

!7l Bediuzzaaan, Sualar(lst. 1988), s.618. !81 el-tnfitar/13-14.

neali:

"!yiler!samf�i

!kafirlerl ise muhakkak alevii ate�tedirler.•

mü'minlerl

-5 -

hic

�üphesiz

Nafa

!Cennetinlde,

kötüler

ayetinde geçen "nebller. sıddıklar. şehidler ve salihler" ;;;; .. (Nisa Silresi. 4/69) "',. , o'•' .. Yani. "Kendilerine nlmet kafilesi

� �\ Z, �\

verilenler" diye

övülmekte.

onların

iltihaka teşvik edilmektedi�

yoluna ve o

kafileye

kelimeleriyle peygamberlere isyan eden ve onların yoluna girmeyenleri "gazaba uğrayanlar" ve "sapkınlar" mealindeki kelimelerle akibetlerini beyan ve gittikleri yoldan şiddele nefret ettiriyor. Kur-an-ı Kerimdeki bütün muvazeneler bu minval üzere gider. Risale-i Nurda da aynı usul takib edil miştir. Söyle ki: "Kur-an-ı Hakimin sırr-ı i-cazıyla hakiki bir tefsiri olan Risale-i Nur; bu dünyada manevi bir cehennemi, dala lette gösterdiği gibi. lmanda dahi bu dünyada manevl bir cennet bulunduğunu isbat ediyor. Ve günahların ve fenalık ların ve haram lezzetlerin içinde, manevl ellm elemleri gösterip hasenat ve güzel hasletlerde ve hakaik-ı şeriatın arnelinde cennet lezaizi (lezzetleri) gibi manevl lezzetler bulunduğunu isbat ediyor. Sefahet ehlini ve dalalete düşen leri o cihetle aklı başında olanları kurtarıyor."(9) Bu lman-küfür ve dalalet-hidayet yollarının kaşılaştı rılmasının şekli ve sebebi ise el-Hüccet-üz-Zehra isimli risalede şöyle izah ediliyor: "Bu zamanda iki dehşetli hal var. Birincisi: Akibeti görmiyen. bir dirhem hazır lezzeti. ileride bir batman lezzetlere tercih eden hissiyat-ı insaniye akıl ve fikre galebe ettiğinden ehl-i sefaheti sefahetten kurtarmanın çare-i yeganesi; aynı, lez�etinde elemini gösterib hissini mağlub etmektir. Ve � ... .. � .,.,., ayetinin işaretiyle; bu zamanda ahiretin elmas gibi nimet lerini. lezzetlerini bildiği halde. dünyevl kırılacak şişe parçalarını onlara tercih etmek. ehl-i lman iken ehl-i da lalete o hubb-u dünya ve o sır için tabi olmak tehlikesinden kurtarmanın çare-i yeganesi. dünyada dahi cehennem azabı gibi elemleri göstermekle olur ki; Risale-i Nur o meslekten gidiyor ... Yoksa, bu zamandaki küfr-ü mutlakın ve fenden gelen dalaletin ve sefahetteki tiryakiliğin inadı karşısın da Cenab-ı Hakkı tanıttırdıktan sonra ve cehennemin vücudu nu isbat ile ve onun azabı ile insanları fenalıktan. seyyi attan vazgeçirmek yolu ile ondan. belki de yirmiden birisi ders alabilir. Ders aldıktan sonra da. "Cenab-ı Hakk Gafur ur-Rahimdir. hem Cehennem pek uzaktır." der. yine sefaheti ne devam edebilir. Kalbi, ruhu hissiyatına mağlub olur.

c::�\�Ü\

(9) Sualar, zd., s.675. -

�· :!

Nur ekser küfür ve iste. Hisale-i muvazeneleriyle dünyadaki eli m ve ürkütücü neticelerini göster dalaletin o mekle en muannid (inatçı) ve nefisperest insanları dahi menhus. gayr-i mesrU lezzetlerden ve sefahetlerden bir nefret verip aklı basında olanları tevbeye sevkeder. O muvazenelerden, Altıncı, Yedinci, Sekizinci Sözlerdeki kısa muvazeneler ve Otuz ikinci Sözün üçüncü mevkıfındaki uzun muvazene; en sefih ve dalalette giden adamı da ürkütüyor. dersini kabul ettiriyor. Bu asırda ikinci dehşetli hal: Eski zamanda küfr-ü mutlak ve fenden gelen dalaletler ve küfr-ü inadlden gelen temerrüd, bu zamana nisbeten pek az idi. Onun ıçın, eski !slam muhakkiklerinin dersleri. hüccetleri. o zamanlarda tam kaf1 olurdu. Küfr-ü meşkuku çabuk izale ederdi(giderir di) . Allah'a lman umuml olduğundan, Allah'ı tanıttırmakla ve cehennem azabını ihtar etmekle çokları sefahetlerden, dalaletlerden vazgeçebilirlerdi. Sirndi ise: eski zamanda bir memlekette bir kafir-i mutlak yerine, şimdi bir kasaba' da yüz tane bulunabilir. Eskide fen ve ilim ile dalalete girip inat ve temerrüd ile hakaik-ı lmana karşı çıkana nisbeten şimdi yliz derece ziyade olmuş. Bu mütemerrid inadcılar, firavunluk derecesinde bir gurur ile ve dehşetli d�l&letleriyle hakaik-ı lmaniyeye karşı muaraza (karşı gelmek) ettiklerinden, elbette bunlara karşı atom bombası gibi -bu dünyada onların temellerini parça parça edecek bir haki kat-ı kudsiye lazımdır ki; onların tecavüzatını durdursun ve bir kısmını ımana getirsin. lste, Cenab-ı Hakka hadsiz şükürler olsun ki; bu zama nın tam yarasına bir tiryak olarak Kur'an-ı Mu'ciz-ül-Beya nın bir mu'cize-i maneviyyesi ve lemeatı bulunan Risale-i Nur, pekçok muvazenelerle, en dehşetli muannid mütemerrid leri. Kur'anın elmas kılıcı ile kırıyor. Ve kainat zerre leri adedince Vahdaniyyet-i tlahiyyeye ve lmanın hakikatıa rına hüccetleri, deli Ileri gösteriyor ki; (zuhurundan beri) ve en şiddetli hücümlara karşı ma�lub olmayıp galebe etmiş ediyor. Evet Risale-i Nur, lman ve küfür muvazeneleri ve hidayet ve dalalet mukayeseleri, bu mezkur hakikatleri bilmüşahede isbat ediyor." (10)

(10) Sualar, zd., s.675-679.

-7-

�

NUBUVVETLE FELSEFEN!N KA!NATA BAKIS AÇISI VE NETiCELER!

"Şeriatın nazarı, evvela ve bizzat saadet-i uhreviyye ye bakar. tkinci derecede, ahirete vesile olmak dolayısıyla dünyaya nazar eder." (11) Nübüvvet nazarında dünya ahiretin tarlasıdır. Mevcudat, mektubat-ı llahiyye olup, Allah'ın varlığının, birliğinin Cenab-ı ve büyüklüğünün delilleridir. Kur'ana göre kainat, Hakkın isim ve sıfatlarının tecelligahıdır. Bu bakımdan varlıklar, bize Rabbimizi tarif eder. Dolayısıyla "nazar-ı Nübüvvet ve tevhid ve lman; vahdete. ahirete, uluhiyete baktığı için hakaikı ona göre görür. Nokta-ı nazar birbi rinden çok uzaktır. -Ehl-i felsefenin en büyük bir maksadı, ehl-i usulüd- din ve ulema-i ilm-i kelamın makasıdı (maksad) içinde görünmiyecek bir derecede küçük ve ehemmiyetsizdir. işte, onun içindir ki. mevcudatın tafs11-i mahiyetinde ve ince ahvallerinde ehl-i hikmet çok ileri gitmişler. Fa kat haklki hikmet olan Ulum-u Aliye-i ilahiyye ve Uhreviye de o derece geridirler ki, en basit bir mü'minden daha ge ridirler. Bu sırrı fehmetmiyenler (anlamayanlar). muhakki kln-i islamiyyeyi, hükemalara nisbeten geri zannediyorlar. Halbuki, akılları gözlerine inmiş, kesrette (maddede) boğulmuş olanların ne haddi var ki, Veraset-i Nübüvvet ile makasıd-ı aliye-i kudsiyyeye yetişeniere yetişebilsinler. Hem bir şey iki nazar ile bakıldığı vakit, iki muhtelif hakikati gösteriyor. tkisi de haklkat olabilir. Fennin hiçbir haklkat-ı kat'iyyesi, Kur'anın hakaik-ı kudsiyyesine ilişemez. Fennin kısa eli, onun münezzeh ve mualla dameni ne erişemez. NUmune olarak bir misal zikrederiz: Mesela; Küre-i Arz, ehl-i hikmet nazarıyla bakılsa haklkati şudur ki: Güneş etrafında mutavas�ıt (orta büyük lükte) bir seyyare (gezegen) gibi hadsiz yıldızlar içinde döner. Yıldızlara nisbeten küçük bir mahluk. Fakat ehl-i Kur'an nazarıyla bakıldığı vakit -Onbeşinci Sözde izah edildiği gibi- hakikati söyledir ki: Semere-i alem olan ın san; en cami', en bedi' (harika) ve en aciz, en za1f, en latif bir mu'cize-i kudret olduğundan, beşik ve meskeni o lan zemin, semaya nisbeten maddeten küçüklüğüyle ve hakare mer tiyle beraber manen ve san'aten bütün kainatın kalbi. kezi.. bütün mu'cizat-ı san'atın meşheri, sergisi.. bütün niha tecelliyat-ı esmanın mazharı, nokta-ı mihrakiyyesi.. yetsiz faaliyet-i Rabbaniyyenin mahşeri, ma'kesi.. hadsiz hallakiyet-i tlahiyyenin. hususan nebatat ve hayvanatın kesretli enva-ı sağlresinden cevadane lcadın medarı, çarşı sı ve pek geniş ahiret alemlerindeki masnilatın küçük mik yasta nümunegahı ve mensucat-ı ebediyyenin sür'atle işiiyen tezgahı ve menazır-ı sermediyyenin çabuk değişen taklidgahı ve besatin-i daimenin tohumcuklarına sür'atle sümbüllenen

( 11l Soz ler, ıd., s. 482.

-8-

tarlası) ve terbiyegahı dar ve muvakkat mezraası (ge çici olmuştur . ! ste Arzı n (*) bu azamet-i maneviyyesinden ve ehemmiyet-i san-aviyyesindendir ki, Kur-an-ı Hakim; semava ta nisbeten büyük bir ağacın küçük bir meyvesi hükmünde olan Arzı, bütün semavata karşı küçücük kalbi, büyük kalıba mukabil tutmak gibi �enk tutuyor. Onu bir kefede, bütün semavatı bir kefede koyuyor, mükerreren: ı�"' 11 ... .... -;:.. J ... diyor. ! şte sair mesaili buna kıyas et

Jt')�J.J .;ı\rı;,) ,;

ve anla ki: Felsefenin ruhsuz. sönük haklkatları. Kur'anın parlak ruhlu haklkatlarıyla müsademe edemez . Nokta-i nazar ayrı ayrı olduğu i çi n ayrı ayrı görünür. " (12) Felsefe kendi mevzuunda, eşyanın maddl mahiyetlerinde haklkatı ifade etmiş olabilir. (Doğru fenler gibi. ) Fakat hareket noktasında bir yanlışlık ve bakış a çısında çarpık lık olduğu için, haklkat nazarında haksız düşmüştür. Yukarıda görüldüğü gibi , felsefenin bakış açısı çok dar, bakış tarzı son derece sathl ve zahirldir. Çünki cüz- ı Buna akl-ı beşer, kül 1 l haklkatları keşfetmekten acizdir. karşı vahy-i sem&vl ve nazar-ı nübüvvet. mevcudatın haki bütünüyle katlerini ve gerçek manasını nasıl ihata ediyor. görüyor , bir misaile görmüş olduk . Çünki Kur-an, k&inatın yaratıcısının ilm-i muhitinden gelmiştir. mevzular o kadar geniş tah ttizar: Risale-i Nur'da lil edilmiş ki . başka bir üslupla o nu ifade etmek veya aynı metni almadan " Risale-i Nur··da boyledir" deme)< adeta imkan sızdır. Onun için ancak bazı kelimelerin günümüz Türkçesin deki karşılığını parantez i çine yazmakla ve mevzunun başı ile sonunda kendime göre bir takım mulahazalarda bulunmakla iktifa ediyorum. (Hazırlayan)

(ti Evet k üre - i Arz küçüklüğüyle beraber seırıavata karsı gelebilir. Cürıb, nasıl ki dai m f bir çesme, varidatsız büyük bir gölden daha büyük" denilebilir. Heın bir ölçek ile bir sey ölçerek baska yere nakledilen ve onun elinden geçmis ve ona girmis çıkmıs bir ma hs öla tla , zAhiren binler defa ölçekten büyük ve da§ gibi bir cisimle o ölçek muvazeneye çıkabilir. Aynen öyle de: Küre-i Arz, Cenabı Hak onu sanatına bir �esher ve teadına bir manser ve hikmetine �edar ve kudretine mazhar ve rahmetine mezher (çiçeklik) ve Cennetine mezraa ve hadsiz kainata ve mahlukat aleeierine ölçek ve �azi

ga yb Alemin� akacak bir çesıne hükmünde fcad etmis.

denizlerine

Her sene kat kat ve katmerli yüzbin tarzda, masnöattan dokunmus gö�leklerini de§istirdi§i ve çok defa dolup miziye bosaltarak gayb alemine döktü§ü bütün o müteceddid Alemleri ve arzın �üteaddid gö1leklerini nazara al; yini bütün mazisini hazır

gelmezse, noksan da kalmaz. !ste !12i Söz ler ,

zd.,

s.350-351.

se1avata

�e

�..:,""�IJ ':?� �Jiy_;

farzet. Sonra yeknesak ve bir derece basit

karsı muvaz

-IO-

et.

Göreceksin

sırrını anla.

ki:

Arz,

ziyade

(Sozler, s. 178)

KUR'ANIN KUDSi HiKMETiYLE FELSEFENiN HiKMETi R i sa l e- i

Nur'dan

( Söz l e r)

Onikin c i ve

Onuçun c u Söz l er i

e s a s a l dığımız bu mev z uda y i ne ası l mevzu. Nubuvvet l e fe l s e fe n i n bakış açıs ının k ar ş ı l aştırı lması o l a c aktır. Tabi k i . bunun l a her i k i cereyanın h i kmet i de ortaya ç ıkmış o l a c aktır. Çünk i " HiKMET " . en kıs a i f ades i yle "me v c u d at a y a p ı l an n a z ar ve b akış açı s ından varı l an net i c e d i r . " K i m b i r şeye n a s ı l b ak ar s a , o ş ey i n h i kmet i o z atın yanınd a , o e şyaya bak ı ş ın a göre o l ur. Onun ıçın "h i kmet " baş l ığı a l tınd aki mevz u muz , önc ek i mevzu i l e s ık ı i rt i ba t h a l i nded i r . önc e mevzumuzun teme l i n i te şki l e d e n "h i kmet" i n i z ahı yer i nde ola c aktır . H i kmet, b i r şe� takjb edi l erı q ave l er. maks ad ve m a s J..qhcı_t..Lill:: meyve ve net i c e l e r , d:!.L-.Hikmet: abes i yy e t. f a i de z r dd n s s i z 1 ik y_S2_L _r_qf_:ı,_ ı ı_çi ı � __

Hemen ş unu be l i rte l i m k i . e şyanın h i kmet l e rin i a nlama da i n s an ö l çü ve m i k y a s a l ındığı z aman. h i kmet a n l ayı ş ı de ğ i şmekted i r. Nefs i n i n menf a at l er i ne düşkün o l an i ns an. doğrudan doğruya k e nd i s i ne fayd a s ı dokunmayan ş ey l e r i hikmets i z, boş ş ey l e r o l a r ak k abu l etmektedir. Herkes e göre değ i ş en b i r değer i se h ak l k i değ i l d i r. B i z im k onumuz, h akik i hikmet o l duğuna göre ö l çü , i ns anı i nsiyak ve h i s l er değ i l d i r. "H i kmet" i n i z ahı Ris a l e - i Nur·-da çok yerlerde m e v c ut tur. E z c ün1 l e: Otu z un c u Len1-anın üçünc ü NiikteS i o l an i sm- i Hak i mde i z ah ed i l di ğ i g i bi "Sarı i ·-- i Zü l c e l a l ( ) i sm- i H ak i m- i n mukte zasıy l a her ş eyde.erı h a f i f söret i , en

kıs a yo l u, en k o l ay tarzı , en f a i de l i şek l i eh emm i yet l e tak i b ett i ğ i göste r i yo r k i .: i s r a f, abesiyyet , f a i des i z l i k , fıtr atta yoktur. (13) Cenab-ı H akk , Hak lm i sm i y l e k a i n a tı

b i r k i t a p ş ek linde s ayfası,

y a r atmıştır. K a i nat k i t abının h e rb i r h e rb i r s atırı , h e rb i r h a r f i ve h atta h e rb i r nokta

sı s onsuz h i kmet l e r v e g aye l e r t a ş ımakta. c ok mana l ar i fa de etmekted i r . Mes e l a , k a i nat k it abının b i r nokta s ı o l an bir çek i rdekte , b i r a ğ a cın fihr i stes i yazı l mış ve meyve l er i ade d i n c e g aye l e r güdü l muştur. M a ah a z a k a i rıatırı y a r atı l ma sındak i h akik i gaye y i de gözden k açırmamak l azımdır. O da . ustasını ve k at i b i n i çe ş i t l i yön l erden tanıttırmaktır . B i naen a l eyh bur ad a h i kmet dey i n c e . k a i n atın yar atı l ış ınd ak i haklk i maks at l a r. g aye ve net i c e l e r ak l a ge l me l i d i r . Bu açık l ama l ardan s orı r a e s a s mevzw-nuz o l an Kur'an h i kmet i y l e fe l s efe h i kmetin i n k ar ş ı l aştırı l m a s ın a geçeb i l i r i z . On i k i n c i Ayet i n i n ( 14)

Sözde zımnında

\� r� • ... ı � . :; • ......

.....

-'-�e

J v,;. \

.....

..,

.... ""WıJ

��..

••

�

Kur-an-ı H ak l ın i n h i kmet- i

1 ..../ oJ �

" ' .....

••

.... .... .•"� .. . v ./

k ud s i yye-

(13) Daha genis izah icin bkz.: tsarat-ül-t'caz, s.53-55; Sözler, s.75; Sualiır, Yedinci Sua. 1141 Bakara Sdresi, 2/269. Ayetin tamarnının ıneali: (((Allah) hikıneti(=esvanın manalarını idrak, Allah'ın emrine uygun akıll kime dilerse ona verir. Kime de hikmet verilirse muhakkak ki ona cak hayır

verilmistir.

ISaliın, nurlu ve halisi akıl sahiplerinden baskası iyi düsünemez.))

i le fe lsefe

h i kme t i n i n

i cma l e n muv az e ne s ı

bir

t ems i l

i le

şoy l e y a p ı lmak t ad ı r : " H i kme t - i

Kur' a n i yy e

na şu ge l e c ek h i k ay e - i

i le

t ems i l i yy e

B i r z aman hem d i n d a r .

namdar

i stedi

ki :

h i kme t - i

i ' c az a ş ay e s t e

i l e yaz s ı n .

O mu ' c i z nlima k ame t e .

sin .

n akk a ş

! şt e

tun k ı yıne t t ar

Z at .

K ur ' an ı

c evhe r l e r i

durbUnUy l e

f ark l ar ı

b ak :

h em gaye t s an atk ar bir Hak i m- i Hak 1m i . me a n l s i nd ek i ( ma n a ) k ud

Kur ' a n - ı

s i yet i ne ve k e l i ma t ı nd ak i

f en n i yen i n

( l ay ı k )

h ar i k a b i r p ek

bir

l i bas

y az ı

g i yd i r i l

a c i b t ar z d a y a z d ı .

y az ı s ı nd a

istimal

ett i

B U

( ku l l and ı ) .

Hak a i k ı n ı n t e n e vvliüne i ş ar e t i ç i n b a z ı mü c e s s em huruf a t ı n ı ( h arf ) . e l m a s v e z ümr ü t i l e . . ve b i r k ı sm ı n ı l ü ' l ü ve ak i k i l e . . ve bir t a i f es i n i p ı r l an t a nev' i n i a l t ı n v e gumuş i le yazdı .

ve mer c an l a . . ve bir Hem oy l e bir t ar z d a

süs l e nd i r i p mun akk aş

ki ;

b i lmeyen h e rk e s B ahus us . d ak i

eh l - i

gaye t

h ak i k a t ı n

p ar l ak

Sonra

da i r

o H ak i m . için

okumay i

ki :

" Evve l a

te' l if

surl

şirin

ma n a s ı n

t e zy i n a t ı n

k ı yıne t t ar

bir

ve mur as s a Kur -· an ı . a l i me

g o s t e rd i .

f ey l e s of .

ett i ler .

F ak a t

bir

f ey l e s o f u n

c evh e r l e r i n h a s i ye t l e r i nd e n

t ar i f at ı nd a n b ah s e de r . bi

ad am ar ab i

hat t ı

Kur' an ı .

b i l m i yor k i

yaz ı d ı r .

Be l k i

Lak i n , tir . .

ç endan Güz e l

Manas ı n a h i ç

ok umay ı bir

bir

b i l m i yor .

b i r t as v i r c i d i r .

b i r c evh e rc i d i r .

! şte

b i l me z .

k i t ap t ı r

o n a mü n akk a ş arab1

hi ç

i l i şm e z . ve

ant i k a

F ak a t

muz e yy e n

n a z ar ı y l a bir

s an a t l ara

e c ne

i f ad e

eden

b ak ı yo r . mühe n d i s

Mah i r b i r k i my a g e rd i r . .

ad am

( öz e l l ik )

Hat t a

iyi

O' n a

k i t ab ı ,

Çunk i ;

m a n ay ı

ç ok

e c

k ı yıne t i n e a l im .

ya l n ı z h a r f l e r i n n ak ı ş l ar ı nd a n ve mün a s e be t l e r i nd e n z i y e t l e r i nd e n ve

ant i k a

Hem t e c r ü b e .

bunun

s on r a

e d e rd i .

güze l l i k .

" He rb i r i n i z .

bi len

i s t i hs an

g ay e t

p ek

ş u mu s a n n a '

emr e t t i

. ve

b i r müs l üma n

e s e r y az ı n ı z .

da i r b i r e r k i t a p

n a z ar ı n a

o l du ğ u n d a n .

f ey l e s o f a ve

hem mük af a t

ett i

güze l l i ğ i n

( s us l eme ) i ş ar a t ı o l mu ş t ur . . .

nebi

( n ak ı ş l ı )

t ema ş a s ı n d a n h ay r a n o l u p

güre

s ar r a f eser i n i

yazd ı . Amma müs l üman "O.

K i t ab- ı

a l im

Mub i n ' d i r .

ise ;

o n a b ak t ı ğ ı

Kur' a n- ı

vak i t

Hak 1 m ' d i r . "

i şte

an l ad ı bu

ki :

h ak p e

rest zat n e t e zy i n a t - ı z ah i r i yye s in e e hemm i y e t v e r d i v e ne de huru f u n nuk u ş uy l a i ş t i g a l e t t i . Be lk i oy l e bir ş ey l e meşgu l o l du k i . m i l y o n me r t ebe ö t ek i adamı n i ş t i g a l ett i ği me s ' e l e l e r i nd e n dah a

all ,

d ah a

ga l 1 .

d ah a

l at i f .

daha

daha naf i ' , d ah a c am i ' . . . Ç ü nk i : Nuk u ş u n p e rde s i o l an hak a i k - ı kuds i y e s i n d e n v e e nvar- ı e s r a r ı nd a n rek gayet

güz e l

b i r t e f s i r- i

se r i f

y a zd ı .

Sonra

ş er i f

a l t ı nd a b ah s e d e

ikis i .

e s er

l e r i n i g o t ürup o H ak i m- i z 1 ş a n a t ak d i m ett i l er . O H ak i m . evve l a f ey l e s o f u n e s e r i n i a l d ı . B ak t ı g ordü k i : O h o d p e s e nt ve

t ab i a t p e r e s t

h ikme t i n i

a d am .

y a zmam ı ş .

kar ı ş t ı rm ı ş .

ç a l ı şm ı ş .

F ak a t

man as ı n ı

a n l amam ı ş .

Be lki

Çünk i : O me nba- i h ak a ı k o l an Kur' a n ı . man a s ı z zannede rek , man a c i h e t i nd e k ı yrne t s i z l i k i l e · t ahk i r

n uk u ş e tm i ş

H ak i m- i

Huzuru n d a n

H ak l m

d ah i .

ç ı k ard ı .

be l k i

h ak l k i e tm i ş .

o l duğund a n .

h u rme t s i z l i k .

hiç

edps i z l ik

vurdu .

Ona karş ı

ç ok

Hi çbir

onun

e s er i n i

baş ı n a

Sonr a ötek i

h ak - p e r e s t .

mudakk i k

a l i m i n e s er i ne bakt ı ,

gordu k i : G ayet g i.i z e l ve n a f i ' b i r te f s i r ; ve g ayet h ak l ma ne. mi.irş i d ane b i r te ' l i f t i r . 'Af e r i n. barek a l l ah' de d i . ! ş te h i kmet budur ve a l i m ve h ak l m . bunun s ah i b i ne der l er . ötek i adam i s e . h add i nden te c avi.iz etm i ş bir s an'atk ard ı r . Sonr a onun e s e r i ne bir mi.ik a f at o l ar ak ; herb i r h a r f i ne muk ab i l . ti.ik e nm e z h a z i n e s i nd e n 'on a ltın v e r i l s i n' i rade ett i . E ğ e r tems i l i

Amma

f e hm e tt i n

ı s e bak .

muz eyye n Kur ··· a n ıs e .

şu

h ak i k at i n yi.i z i.ini.i de mus anna

gör :

J.;: a i n att ı r .

dk i rn i s e H ak l ın- i E z e ı 'l 'd i r . V e o i k i a d am i s e. b i r i s i ya n i c n eb i s i ; i l m- i fel s e f e ve huk emasıdır . D i ğe r i , Kur'an ve A z i m- i ak i rd l e r-- i d i r � E_yı;: t J-5-.Y.:r�.:. ?:tn:::.L_. lj aJ.s i m . _şu K u r - an- ı k d. i n a t_xn bir _ı:;rı a 11 mjJJ_� s_e j r i dj.r_ Y.� §_f! ____Q_e Lı eı-_____p i r -ç s; ;c ç (jm g, r p_çi :ı.. :r: , c�_ ) :Ey� :Ç_ ' - Q _.X�rk_g p_q_:p-- J:ç_:j._ ;_ Şu k a i na tı n _2.9_bj.J e-: _ _

____

J�r tD.Q� . Y.t2 . . �_cırrı . � r:ıl9X'.l. .D. .YEAP :r aJs.tq_r.:__:ı,nq_g _ _J:;; g _l�m.-:·j _.K1l_Q.r�.tJ.�__ya z ı .La 11 i:ı.ya.t -ı t et_yj_D. iY.Yeyi_ç__i.!l__y_§__j n s �g�r._ş_ v er_j r . H �_ııı_ t.!.�r_i2__;i r _i_ R1 .rf:.r_..h_a r f =.LJ.lli:! I.1;i.Q_g.:r.._g__Lg,_n ( * ... ) mev c ud at a " mana -yı h a r f i " n a:__ z ar ı y l a , yan i o n l ara S i:ı. n i ·- h e s abın a bak ar�e .k adar _g_i.i z el __

_ _

yg� ı l mış . ne k ad ar quz el bir s ur ette S an i i n i n c em a l i ne :lc: 1 �� 1 ' ! �-- --�: .:_t ı. ·./ .'..: r · ' .'-� .:::r _ _ _ " ! �·: :_·-�-� ! !. '..l L : . l. 2 . Y_ ..Q.. i l .!. :2. � _.1_ ! !. ! ! n �·- l J.:. ..i 'J � � :::: i 1 ..i. Cs i r ı i . Amm a . i lm- i h i kmet dedik l er i f e l se f e ise ; gos t e r iyo r . huru f -u me v c ud at ı n te zyin at ı nd a ve mi.i n as ebatınd a d a l m ı ş ve __

( � ) Bu i d d i � , qavet ac ı k � i r se k i l d e � i l er i d e · K 2 n u n l ar � h ah s ı n d e obster i i ec e K t i r , t ı ı ; MANA - Y I HARF1 VE ! SM ! : N a s ı l b i r K i t ao ı n ' her b i r h a r f i k e n d i nef s i n i b i r h a r f k a d a r g dst e r i p v e k e n c ı v ü c u d u n a t e � b ı r s�re t t e d e l � l e t e o i � or v e kendi K At i b i n i on k e l i me i i e t ar ı f e�er v e c o k c i h e t .... - - ı - .;; :..: .ı. r ; . ı· ıi ,., .., ,· : _. ;,.,ı - ,.J. .. .•.ı ,! -7 .'.•.n.· ,, ,.- , -�- -�_·;_,,· _,· ,..._� :,·_iı; ,r , ui: ,·�_,,,; -J ı:> ı� .� �. ,_.,-� .� _:,·__·. � ·-. _,·- .� · : 'i-i d ._- � - .ı.L L � .., V cr i �ı.J:: i t' r : = :.; u =- ._ t: . ı f . ne�t: -:i , DJ:: ; l .l m K'- �J; ��.. ı.; u:.., ,·" m_ o 2 r . A v n e n bv l e ti e : Su k i t ab - ı keb i r - i A l e m i n her b i r h ar i i k e n ti ı n e c i r m i k a d a r ri e l � l et eder . Ve k en d i sör e t i k ad ar g öster i r . F a � at N a k k � s - ı ·Ez e l t n i n esması n ı � � i r k a s i d e k a o a r i ar ı f e t e r ve k e v i i vet l er i ad e s ı n c e ı sa r e � o a r ffi a k l ar ı v l a o esm�yı g dster ı r mu�emmAsı n a sen a a e r eoer . ·� jJz i e r , s . 300) : __ : _

�

5 '' - ,., � -

� · · · - ı

' · .-.· · . - , r_

, ='

- !....!

DemeK

Cenan-ı h a k � ı n n

masi va5ına

( v a r at ı l an l ar a )

mAn A-yı

; :�:�d�:� ' �: � �r�, e� �:� r � e�:n� � :� n ��:��; �� ;��:��:� �:�:;� l

� a � f k i z i hn e

ri � s � 3 � ı n t e c i i l i va t ı n i 1 2 h a r �

va k i t . �Ue3s i r - i

;; ( h

h ar f i y l e

Ş�i r i n

d ea i � i g ı b i

h es ab ı n �

sakmak

a�L: :5:;!:�:�;� �y:�t3��m�� b:.��:��:� ar

f i �re � e i me l i o ı r , t M e s n e v i - i Nd ri y e , s . 50 ) . Z i i a su mevc d d at � i f ham v e ı z ah i ç i n o i r t a k ı m l l ah f mektubl a r o ı r � ı . i c l er ı n d e

d e l 2i l .� b e r ah i n � havar ı k ( d. e l i l � bürfıan v e n ar i �:: a l ar } i mu c c i z e - ı �:: u ri r e t t i r .

; �/ ' " '\r // 11

�L.S �1 �yl }UI � - Y�

n E nun

....

�

/ ı/."

J J

Esrna-i

v az ı l !

c�--

��l)J \� � �[· .

Y aG : : 5 5 ah i f e - i � l e � i n eb t ao - ı v�s i as ı n d a N a k k a s - ı Ez e l i n i n yaz d ı � ı si l s i l e- ı h Ad i sa t ı n s at ı r ı ar ı n a

n i K§Et n a z a r ı v l a b a k v e f i k r - i h a K i x at l a sar ı i , T a k i m e l e - i � l �dan uzanan s u s e l Asi l -i r e s � i l � s e n i a � I A-yi i l l i yy ı n i t e vh i ci e c ! k a r s ı n . l H e ffi ri e y a r a t ı c ı sı n a k ar s ı mev c u d a t . l i san-ı h a l i y l e s u beyti tEr�nnüm e d i y o r :

:ı8j).l �� j; j(;

�� _; � ��

Y�n i � " l b�r e l er i ffi i z avrı a v r ı i se d e , s e n i n hüsnün b i rdi r . Heo s i de o hüsn-ü cemi l e i saret e d i yor l ar . "

l s t e mevcud at ı n Du vec i h l e n a z ar a al ı nm a s ı ; i l i m , l man ve h i kmett i r . Sayet , ı s i m g i b i ınüst a k i l ve

ma k sdd-u b i z z a t ci het i y l e b a k ı l ı rsa kü f r a n ve c e h l - i rnür e k k e b ol ur . I Mesnevi , s. 209 l . El hası ! :

K� i n atı n Al l ah ' a ac ı k b i r s ek i l de d e i � l et i ;

e s i l ıne k t ed i r .

-I 3 -

Yi r m i n c i

Söz

Hesnevi

Lasi vyerna l ar d a

i z ah

sersemleşmi ş, haklkatin yolun u şaş ı rm ı ş . Şu ki tab- ı keblrin hurufat ı ı:ıa " Mana-y ı Harfl " i l e . yani Allah hesab ı na bakmak laz ı m ge l irken ; öyle etmeyi p " Mana-y ı isml " ile . yani mev cudata mevcudat hesab ı na bakar . öyle bahseder . " Ne güze l yap ı lm ı ş " a bede l . " Ne güzeldi r " der . çirki n l eş tirir . B unun i l e kaina t ı tahkir edi p kendisine mü ş tekl eder . Eve t . f e l s e f e , h ak l k at s ı z bir s a fs a t ad ı r v e ka i nat a bir d i ns i z tahkirdir . . ( 15 ) ·

KUR - AN VE FELSEFEN ! N KA ! NATTAN BAHS ! Ge çtiğimiz iki bahisten anlad ı k ki; nazar- ı nübüvve t ve Kur - an , kainata felsefeden tamamen farkl ı . bak ı yor ve anlaş ı l ı yor ki Kur - an kaina t t an felsef enin bahse t tiği g i bi etmiyor . K ur - an . bize k aina t ı n haklkatlar ı n ı ders v�riy or . O. büyük kainat ki tab ı n ı n eze l l bir ter cümesidir. Fakat yara t ı l ı şa ve maddiya ta dair meselelerde K ur - an . müphem ve mü c mel geçmi ş ti r . tafsllat ve t e f errua t a g irmemi ş tir . Bu da, irşadl bir lem- a-i i - cazd ı r . Ehl-i ilhad ı n tevehhüm (z an . hayal) et tikleri gibi medar - ı tenkid o l amaz ve sebeb-i kusur degildir � Sözlerde bu mesele güze l . ve muknl bir şekilde i şlenmi ş tir. Şöyle ki : Eğer desen : "A caba neden Kur ·· an- ı Haklm . felsefenin mevcuda t t an bahset t i gi g ı b ı e t miyor ? Baz ı mesai l i mü cmel b ı rak ı r . baz ı s ı n ı nazar- ı umumlyi · ok ş ı ya cak . hiss-i arnıneyi ren cide etmiyecek . f ikr-i avaın ı taciz edi p y orm ı ya cak bi r suret-i bas ı tane-i z ahiranede söylüy or . " Cevaben deriz ki : Felsef e haklkat ı n yolunu şaş ı rm ı ş onun i çi n. . . Hem geçmi ş derslerden ve sözlerden elbe t t e anlam ı şs ı n ki : Kur- ah- ı Hakim . ş u kainat tan bahsediy or ; ta . Zat ve s ı fa t ve Esrna-i ! l ahiyyeyi bildirsin . Yani; bu ki tab- ı Kainat ı n maanlsini anlat t ı r i p, ta Bal ı k ı n ı tan ı t t ı rs ı n . Demek . mev cudata kendileri i çin deği l . be l ki ; Mucidieri i çin bak ı y or . Hem umü.ma hitab ediyor . t ı m-i Hikmet ise . mevcudata mev c uda t i çin bak ı yor . Hem hususan ehl-i fenne hi tab ediyor . öyle ise. mademki K ur - an- ı Hakim . mev cudat ı delil yap ı yor . bürhan yap ı yor. Delil . zahirl olmak . nazar- ı umü.ma çabuk an i aş ı lmak gerektir . Hem mademki Kur - an- ı Mür şid ; bütün tabaka t- ı beşere hi tab eder . Kesretli tabaka ( ç oğunluk) ise . tabaka- ı avamd ı r . E l be t t e e tsin ve irş �d ister ki : Lüzum i uz şeyleri i bham ile i cmal temsil ile takrib etsin (anlay ı şa daklk (i n ce) şeyleri yaklaş t ı rs ı n) ve mu gala talara dü şürmernek i çin . zahiri nazariar ı nda bedihl o l an şeyleri . lüzumsuz . belki Zararl ı bir suret te tağyir e tmemek tir (Sözler . zd . . s . 2 43) . _Kur - an ı n kaina t tan ne şekilde bahset tiği ve neden böy le bir y olu takib e t tiğini daha a ç ı k bir şekilde an l ı yabi l !15l Sözler, zd . , s . 1 3ö-132

-I 4 -

memi z i ç i n başka p ar ç a l ar a da mür ac aat e tmem i z g e r ekmek t e dir. ! şarat'ül ! ' caz ve Muhakemat ' a (dipnotta verecegımiz sayfa numaralarına) baktığ.ımızda konu daha bariz ve etraf lı bir şekilde ortaya çıkacaktır . Burada ko nuyu özet o larak ele almakta fayda mülahaza ediyorum. Kur'anın esas maksadı : isbat-ı Sani'-i Vahid CAllah'ın adalet ile b i rliğini isbat) r nübüvvet , haşr-i cismani, ibadet esaslarına cumhur-u nası (halk kitlelerini) irşad ve isal etmektir. Binaenaleyh , Kur ' an-ı Kerim' in kainattan yapt � ğı �ah s tebe dir o isti radidi�: ( dolayısıylad � r ; kasdı de gıldır . Yanı .... dır, � :.J.... degildir. Yanı, Kur·· an-ı Kerim , Cenab-ı Hakkın vücud , vahdet ve azametine istidlal ( de lil ge tirmek ) suretiyle kainattan bahsetmiş tir . Yoksa , kainatın bizzat keyfiyetini izah � t mek için de ğildir . Çünki Kur � an . c o ğraf ya ve kozmoğraf ya ( astro nomi) dersi vermek için indiri l m i ş bir kitap degildir . A n c ak Kur- anın kainattan bahsi , ilahl sanatlar , harika nızam ve intizamıyla . bu nizamın haklkl sahibi o l an Zat-ı Zü l celale de lil getir ek ve istid l al keyf iyetini öğretmek i çindir . Binae naleyh ; san ' at , kasd. nizam ; kainatın her zerresinde bulunur ve bütün çıp l aklığıyla kendini gösteiir . Buna içindir binaen, madem ki Kur - anın k d.inattan bahsi istidlal ve madem Kur' anın maksadı insanların umlimunu irşaddır . öyleyse delil , açık ve anlaşılır olmalıdır. ! nsanların çoğunluğunu t e ş kil ede n avaının hissiyatına münasib ve . mallimatına uygun olmalıdır .

�

� ��

�

Mesela (Kur ' an) Güneş e der : ' " Döner bir siracdır , bir l ambadır " . Zira .: Güneşt e n , Güneş için , mahiyeti içi n bah setmiyor . Be l ki bir nevi intizamın zenbereği ve nizamın merkezi o l duğundan , intizam ve nizarn ise; Sani' in ( Usta= San�tkd.r) ayine-i marifeti Olduğundan bahsediy6r. Evet der: "Gün e ş dön e r " . Bu dön er tabiriyle; kış , · yaz , ge c e, gündüzün deveran ı ndaki muntazam tasarruf at-ı Kudreti dönmek ihtar ile azamet-i Sani ' i ifham eder. i ste bu hakikatı n e olursa olsun . maksud olan ve hem mensuc, hem meşhud o l an intizama t esir etmez. H e m der : ' .... � .� . .....; ,., �

u� � \

��

�� ,

Ş u 'sirac ' tabiriyle , alemi bi� kasr (saray) suretinde, içinde olan eşya ise; insana ve zi hayata ihzar edilmiş ( hazırlanmış ) müzeyye nat ve mat ' umat (yiyecekler) ve bir levazımat olduğunu ve Güneş dahi musahhar ( hizmetkar ) mumdar olduğunu ihtar ile Rahme t ve ihsan-ı Halıkı ifham eder ( anlatır ) . Şimdi bak : Şu sersem ve geveze felsefe ne der? Bak diyor ki: "Güne ş , bir kit'le-i azime-i mayia-yı nariyedir (büyük, akıcı , sıvı bir ate ş kütlesidir) . Ondan f ırlamış olan sey yaratı (g ezegenleri) e trafında dönduru � , ces ameti _ bu kadar, mahiyeti böyledir , ş öyledir " . Muvahhiş bir dehşetten , müthiş bir hayretten başka, ruha bir kemal-i ilml vermiyor. Bahs-i Kur ' an gibi etmiyor. .. Buna kıyasen ; batınen kof, kıymette olduğunu zahiren mutantan f elsefi meselelerin ne anlarsın. Onun ş a ' ş aa-i suriyesine aldanıp, Kur'an ı n g ay e t ( Sözler, mu' ciznüma beyanına karşı hürmetsizlik etme ! . . " zd . s . 244-2 4 5 ) r

-1 5-

! ş t e K u r ·· an- ı Haklm'in kai ri a t t an bahsi . avaın ın fikir lerine uygundur ki , - muk t e za-y ı h a l e mutabakat diye tarif edilen b e lağat ta budur. Aksi hald e d e lil . isbatlanmak ist enil en ş eyden daha gizli v e anlaş ı lmaz olurdu. M es ela ; Kur - an- ı K e rim mak am- ı istidl ald e şöyle c e demiş olsa idi : " Ey insanlar ! Fezada uçan meczub , misafir v e müt eharrik y e r küreye ; c e r e yan ı yla berab er , müs t ekarr ı nda istikrar eden Güne ş e ; y ı l d ı zl ar ı b i rb i r i n e b a ğ l ayan ç ek i m kuvve tin e ; k ainatta yay ı lm ı ş olan elementlerin kimye vi münas e b e t ve reaksiyonla r ı na ; elek triğin ac aiblikle rine bak ı p inceleyi niz; ta şu alemin sanatka r ı olan A l lah' ı n büyüklüğünü tasavvu r edesiniz. Veyahut ; o kadar küçük l iiğüy l e b e rabe r , milyonlarla mikroskobik hayvan ı i çin e alan bir damla suyu temaşa edip düşününüz ; ta bu gibi harika ş eylarden C enab- ı Hakk ı n h e rş e y e k adir olduğunu tasdik edesiniz. " . Acaba o halde delil iddi d. olunan ş eyden (müdde a ) daha hafl, anlaş ı lmaz ve izaha muhtac olmaz mı idi ? Halbuki de ı i ı in . müdd eada rı daha hafl (anlaş ı lmaz ) olmas ı , makam- ı istidl ale uymaz. Zira d e l ilin müdd eadan evvel z ah i r olmas ı şart t ı r v e muha taplarca vuzuhu ( aç ı kl ı ğ ı ) müstahsendir. Maahaza . onlar ı n hissiyat ı na imale edilen ; avarn ı n . malilm a t ı na uygun inzal olunan ay� tle r , kinaye kabi l inden olu p, ifade e t tikl e ri zahir1 manalar ı s ı dk veya kizbe medar ola�naz. Bununla b e raber hakikata ehl-i tahkiki isal için karlne v e

j�

daki

emar eler vaz -

edilmiş tir. M es e l a:

J, •

" lam " man as ı na geldiği gib i manas ı na da gelmekt edir.

�

(� )"'·::- J �...- �!:J ı,; /;'

•J

�

e d ebiya t - ı Arabiyy ece . .

Hulasa, Kur - an- ı Hak i m , haklmdir. Herşeye k ı yme ti nis be tinde bir makam verir . Madem ki K ur - an bütün z amanlardaki gor unen gibi şü phe Şu olmuş t ur . nazil bütün insanlara � ı na i'caz yüksek n ı an ur K değil, k ı noksanl a a ' Ktir şeyl e r eden talim M u � ciz - ul-Beyan ı Kur - an- ı delill e rdi r . Eve t , Cenab- ı Hakka kasem ede rim ki ; O B eşlr v e Ne zi r ' i n (A . S . M. ) edememek t en t e f rik hayalde n hakikat ı basar v e basl r e ti , kand ı rarak insan lar ı münezz ehtir, celildi r , c elldir ; v eya muğalatalara d üşürmek t en , ' mesl ek-i allleri ganldir . al 1 di r , temizdi r , t ahirdi r . ( * )

( t l Bu k ı s ı m çesi t l i yer l er d en k arma o l up , k ı smen sad e l e s t i r m e ve k ı smen de CÜil e

ederek al ı nmı s t ı r . Ası l l a r ı ve tafsi l at i ç i n . b a k :

Söz l er ,

5 . 243-244 ,

( Trc i , s . 1 1 7 - 1 1 8- 1 1 9 ; 11uh A k e ın.it-ı Bed f i yye i Te ' l i f t a r . 1 9 1 1 ) 5 . 1 3 - 1 4 .

-I 6-

yapı l ar ı n ı

265-266-267 ;

t ağyi r

l sArAt ' ü l - l ' c Az

I< UR - AN VE F E L SEFE H ! KMET ! N ! N NET 1 CE LE R 1

Onü ç u n c ü i l im ,

S ö z - ü n b a ş ı nd a B e d i tiz z am a n b i r

i br e t v e m ar i f e t - i

t l ah i yye

kadar z e ng i n , f e l s e f e n i n d e o l duğunu a n l a t ı y o r .

ona

c i he t i nden n i sbet l e

E z c üm l e ; f e l s e f e mevcudat a , ad i y a t k a i na t t ak i v ar l ı k l ar ı ve meyd a n a g e l e n

ik i

misa l l e ,

Kur - an ı n ne k ad a r f ak i r

n am ı y l a b ak ar . Yan i o l ay l ar ı . g af l e t l e

" norma l l i k ve t ab i 1 l ik " p e rde s i n e büründürür . O z am a n e l b e t t e y a r a t ı c ı y ı h akk ı y l a düşüneme z ve k ü f r an a s a p ar . Me s e l a ; f e l s e f e n i n t a s a l l u t uy l a z ama n ı m ı z d a b i r i ns a n . bir s aks ı d ak i b i r avu ç t o p r ak t a n ç e ş i t ç e ş i t b i tk i l e r i n y ar a t ı l mas ı n ı - g aye t � ar l ak b i r mu c i z e o l dugu h a l d e t ab i l bir had i s e o l ar ak g ö r ür . Kuru ve b as i t b i r t o p r ak t a n ayr ı ayr ı b i tk i l e r i n ç ı k ar ı l m a s ı : k e m i k g i b i k u r u odun p ar ç a l ar ı n ı n uç l ar ı n a t a p t a z e . r e n g ar e nk . t ad ve k ok u l a� ı ayr ı meyve l e r i n t ak ı l m a s ı : b ü t ü n a n a l ar ı n s 1 ne l er i ne t ak ı l a n h ar i k a nUrnun t u l umb a c ı k l ard a n . k a n ve f ı şk ı ort a s ı nd a n b embe y az , s a f l s ü t ü n ş e f k a t k a r a n e gö nde r i l me s i : zehi r l i bir s i ne ğ e ş i f a l ı . t a t l ı b a l ı . y a p t ı rmakt ak i k udre t i v e b i r d i rh e m çe k i rdekt e n t o n l ar l a y i y e c ek l e r y a pm�k t ak i mu c i z e l i ğ i g örme z ve bu a c a i b h ad i s e l e r i ve h a r i k u l ad e f a a l i y e t l e r i " t ab i l d i r der ; g e ç i p g i d e r . Lak i n mu c i z e de y i n c e . h av a d a u çmak ve sud a yürümek g i b i me s e l e l e r ak l ı n a ge l i r . K a i n at t a da ima yarat ı l a n kudre t muc i z e l e r i n i " no rm a l d i r , t ab i l d i r " der , o n l ar a ü l f e t l e b ak ar , ne t i c e d e mar i f e t - i ! l ah i y e g i de n yo l l ar ı k a p a tm ı ş o l ur ( * ) He rk e s i n gozu ö nündek i h aJ< l k i i br e t a l ı n a c ak n o k t a l ar ı d e ğ i l , herk e s e e ma l um o l may a n ş e y l er i m i s a l v e r i r . Me s e l a ; A l l ah � ı n i s b a t ı n d a h e r g ü n gördü Af r ik a o rma n l ar ı nd a �limüz s e r ç e k u ş u v e y a t avuk dururk e n . yaş ay a n b i r k u ş u m i s a l v e r i r . Böy l e c e i br e t . i l i m v e mar i f e t - i ! l ah i yy e n ok t a s ı n d a d a r bir ç er ç evede ka l ır . Amma Kur - a n a b ak ı l d ı ğ ı z am a n i s e görü l ür k i , m i s a l l e r u z ak l ar d a n de ğ i l ç ok y ak ı n d a n g ö s t e r i l i r . D e veye . d ağ l ar a , dere l ere , i n s an ı n h ar i k u l ad e y a r at ı l ı ş ı n a : s i vr i s i nek . ar ı . örüm c e k , hurma . üzüm . . . v s . y e d i kk a t ç ek i l i r . V e b u n l ar ı n l c ad ve vu cud l a r ı n d ak i . i n s a n ak l ı n ı hayre t t e b ı r ak a n s o n s u z k u dr e t z aman bu . n az ar a v e r i l i r . Te f ekkürl ay e t l e r e b ak ı l d ı ğ ı a ç ı k ç a görü l ür . D a h a i y i a n l � ş ı lmas ı i ç i n mü cme l o l a n me t n i ay nen a l ı y o rum . B u r a d a ş u nu i f ade e tmek g e r ek i r : B u r adak i karş ı l aş t ı rm a , g ö r�b i l d i ğ i m i z k ada r ı y l a . müs l üm a n f e l se f e c i l e r l e b i r d e r e c e muvahh i d s ay ı l a n Sokr at . E f l at u n vb . f ey l e s o f l ar ı n A l l ah -- ı s ı f a t l ar ı y l a t a n ı ma h u s u s undak i dar ve nak ı s ( k ı s ı r ) c ad d e s i y l e , Kur - a n ı n g e n i ş ve c am i - c ad d e s i a r as ı n ak i k ar ş ı l a ş t ı rm a d ı r .

ı ı ı B i rt a k ı m f e y l e so f l ar ı n e sy a y ı b a s ı t gerer e k , g üya A l l ah ' ı tenz i h m a k s a d ı y l a " Bi rden ancak b i r sudur eder . ' v e ' Cüz ' i yy a t a i l m- i t l � h f t a a l l u k etffiez . " ded i k l er i a h m a k a n e h ü k ü m , h er h al d e b u r a d an kaynak l an m a k t ad ı r . Y�n i , on l ar v ar l ı kl a r ı ve k�i n at t a k i ol ayl a r ı b a s i t

g ö r mü s l er

-h�sl ! -

büyüktür , b öy l e b a s i t ve � d f şey l er l e u ij r a sroaz " d i y e güya Al l ah ' ı t enz i h etmi s l er . I s l am

Al l a h

f evl esof l ar ı

ol arak k a b u l e d i l en a d a m l ar ı n v e h od b ı n mutez i l en i n d e umuıni yet l e ayn ı g br ü s l ere sah i p ç ı k m a s ı d i k kat ceKı c ı o ı r .

-1 7-

Kur' an- ı Hak i m i l e f e l s e f e u l umunun mahsu l -u h i kmet l e rini . ders- i ibret l e i n i . d e r ece-i i l im l e ri ni muvaz e n e etmek istersen ; ş u ge l ecek söz l er e dikk at et !

i şte Kur' a n-ı Muciz-li l -B eyanın kai n attak i adi y at namı i l e yado l u n a n . harik u l ad e ve birer mu'cize-i kudret o l an rnevcud at listU nd eki adet v e ti l fet perd esini . keski n bey a n atı i l e yırtıp, o h akaik-ı ac 1 beyi zls uu r a ac l p , n az ar-ı ibret l e ri n i ce l bedip, uku l e ( akı l l ar a ) tUk e nmez bir . hazlne-i u l ü.m aç ar. " ( 1 6 ) Şimdi . eh l -i g af l eti f ikre n d a l a l ete atan -ve f e l s e f e nin de içine dUstUğU b atak l ık o l an" ULFET " i n mahiyeti nedi r ? V e Kur ' a n ti l f et p e rdesin i n ası l yırtıyor, gör e l i m. ( Yuk arıda U l f etin ne o l d uğu açık l anmıştı . ) Mesnevl ' de ü l f etin şöy l e d e ni l iy o r : -

mahiyeti

n etice l e ri

h akkın d a

" i ' l em Eyyühe l -Aziz ! İns an l arı fikren d a l a l et e at a n sebe p l erden biri ; U l f eti . i l i m t e l akk l etme l e ridir. ( * ) Ya n i me' l uf l arı o l an ( a l ış a ge l dik l e ri ) şey l e ri kendi l e ri nc e ma l Uın bi l i r l e r. H att a ti l f et do l ayıs ı y l a adiy at a t e emmU l ( dikk at ) e dip eh emmiyet verm ez l e r. Ha l buki U l fet l e ri nd e n bi rer harik a ve do l ay ı ma l lim z an n ettik l e ri o ad1 şey l e r, b i re r muc i z e -i kudret o l duk l arı h a l de .. ü l fet saik asıy l a on l arı temmU l e, dikk ate a l mıyor l ar . ta on l arın f evki n d e ( üstü nd e ) o l an tece l l iyat-ı seyya l ey e im'an-ı n az ar e d e bi l . sin l e r ( d i kk at l ic e b akabi ls i n l e r ) . Bun l arın mes e l i ; deniz ken arın d a durup, denizi n iç e risi ndeki hayvanat a ve sa i r gar i p ha l atın a bakmıy ar ak y a l nız rüz g ar ge l e n i le husu l e d a l g a l ara ve ş ems i n ş uaatından ( Güneş i n ışın l arınd a n ) p e y d a o l an p arı l tısıri a dikkat etmek l e Ma l ik-u l -Bih ar o l an A l l ah ' ın azametine de l i l g eti r e n adamın mese l i gi b i di r : " ( l 7 ) " i ' l em Eyyühe l - Aziz ! i nsan l arın Arza ait ma l um at ve mUse l l emat-ı be dlhi y at l arı ( ap açık doğru l ar ve i l im o l a r ak U lfet kabu l ettik l e ri ş e y l er ) ü l f e t e m e bnidir ( d ay a nır ) . ise ceh l -i mUrekk e b listli n e s e ri l miş bir perdedi r. H akik ate bakı l ırs a z a nnettik l e ri i l im . c ehi l dir. Bu sırr a bi nae ndi r k i , Kur' a n, ay et l e r i y l e i ns a n l arın n az arını me' l uf at l arı o l a n ş ey l ere ç e vi r i yor. Ayet l e r, necim l e r ( yı l dız ) gi bi li l fet p e rdesi ni d e l e r at ar. i ns anın ku l a ğından tut ar . b aşını

1 161 Söz l er , ı: d . , s . i 3 7

( * 1 Mese l A : Tavuk t an yumurta g e l d i ij i ni göre gör e , ' Yumurtayı t avuk yapar ' se k l i n d e k i b i r k abul o r t a y a c ı km ı s t ı r . V ey a � d e y i n c e , b a l yaoan bir si n e k a k l a g e l me k t e d i r . H a l b u k i i n sana p a r m a k ı sı r t a n yumurt a ve b a l ı n yap ı mı nerede suursuz t avuk ve a r ı nerede ! i l l i Mesnev i - i Nur i ye , z d . , s . 1 9 2 . • •

. •

-1. 8-

eğd i r i r .

O u lfetin

a l t ı nd ak i

havar ı k - u l - ad a t mu ' c i z e l e r i

iid i y a t i ç e r i s i nd e g ö s t e r i r . " ( 1 8 ) Me s e l a ; i nek t e n . s i n ek t e n . y a p r ak ; ö r um c ek . vs . ' d e n bahsede r : u l f et ( a l ı ş ı lm ı ş l ı ğ ı n net i c e s i nd e meyd a n a g e l e n n o rma l l i k ve t ab i i l i k ) p e rde s i n i yı rtar a t a r . Bur a d a K ur ' an ı n u l f e t i mi s a l

v e rmek y e r i nd e

n as ı l

y ı rt t ı ğ ı n a d a i r c an l ı

bir

o l a c akt ı r .

Fe l s e f e n i n ad i s ayd ı ğ ı t aş l ar ı n f ı tr1 h a l l e r i nd e " sonsuz h i kme t l e r b u l unduğunu Kur ' a n d e r s v e r ı y o r . R i,..,s�a_.,l e - i · ..... Nur ' d a d a b u durum a ç ı k l an ı y o r . ..... "

� ""

�

/ {1

0� J . Ö;:; �\ ;\ Ö / ı " J[( � � j

/�

...., ....,

•

••

•

• ' � ,v.-

-- � ...

..,

_.,. Jl \:, (1

)

........ . .

D _, ,..- -:,�

.J }

� �of/}i � / � w.J-!. (1 """·"' ::,., w ()' '� � ..) y � : ''�ı ı � .Y "'f. : }-'

�

) )./: J . "'w "" 1 : --- 7./�. ır-; // / ) ��0� lF j.;}�. 4-UH ".,

� •

\. _,

..,

,m )

•

/-"

-: � _, _:

"4-U\,.,�� ;y..\.1. �0;_, �u ı ..

. . . . . . . . . . . . . . . . . ?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , "" / {1 / 0 /

) \, Q/ // ;'�

, : �\ ; ,,UH�� ..... .. ..... �W :.. .. ı,�

i le

ş öy l e b i r h ak i k a t - ı

muaz z am a n ı n

u c u n u g ö s t e r i yo r k i : " Ta l e b - i Ru' y e t " h ad i s e s i nd e me ş h u r d a ğ ı n t e c e l l i i l e p ar ç a l a nmas ı ve t a ş l ar ı n d ağ ı lmas ı gibi umum ru-y i z em i nd e ( dunya y ü z ünd e l : as l ı . s udan i n c i mad e tm i ş ade t a y ek p ar e t aş l ardan i b ar e t o l an ek s e r d a ğ l ar ı n z e l z e l e v e y a b a z ı h ad i s at O ı Arz i yy e s u r e t i n d e t e c e l l i y at - ı C e l a l i yy e i l e o d a ğ l ar ı n yük s ek z i rv e l e r i n d e n . o h a ş y e t v e r i c i t e c e l l i y a t - ı C e l a l i yy e n i n zuhuruy l a t aş l a r p ar ç a l a n a rak . b i r k ı sm ı u f a l a n ı p t o p r a ğ a k a l bo l u p n e b at at a me n ş e o l ur . D i ğ e r b i r k ı sm ı t aş k a l ar ak . yuvar l a n ı p dere l ere . ova l ar a dağı l ı p s ek e n e - i z em i n i n m e sk e n i gibi b i r ç ok i ş l er i nd e h i zme t k ar l ı k e de rek ve mahf l ( g i z l i ) baz ı h ikem C h i kme t l e r ) v e m e n a f l ( me n f a a t l e r ) i ç i n Kudr e t v e H i kme t - i ! l ah i yy e y e s e e d e - i i t a a t e d e r ek . d e s a t r - i H i kme t - i S ü b h a n i yeye ( A l l ah � ı n h i kme t d ü s t ur l ar ı n a ) em i r b e r ş ek l i n i a l ı y or l ar . E l b e t t e o h a şy e t t e n , o yük s e)< mevk i i t e rk e d i p mu t evaz i a n e aş a ğ ı yer l er i i h t i y ar e tmek C s e çmek l ve o müh i m me n f a a t l e r e s e b ep o l m ak : b eyhude o l mayıp, b aş ı bQ� nır H ak i m- i de q i l ve t e s aduf l d ah i o l mad ı q ı n ı . be l k i i ç i nde l\ ad l r - i n t a§_qr...r'lJ.t a t - ı H ak i man e s iy l e . o i n t i z ams ı z l ı k zah i r n a4 ar�ör unm iYen b i r

i n t i�iim- ı

H ak i ma n e

bu l u n d u qu n a o n

Q. e l ij_i_ş_��-Q t_g_şı__q,_rg__JJıu t e a l l ı k f .� i d e l e r . me nf a a t l e r . . v e ı ar , ijş_t_ung� Y.b!Y.Jn::.l2-JlQ_ü�.LC!Ll._Q.p.Cı:J_D..-�!�s ©d i n i q i Y.Q.i rj..l e n __

_ç_:is§_k ve _rrıey_y_q__L<;ı,r_uı mur a s s a a t ıy ı a mü n akk aş ve mü zeyye n qgm l ek l €� r i n k ema l - i i n t i z am ı ve hps n - ü s a n '· a t ı ; k a t ' l. ? i Z şeh a d e t e d e r .

� o 1 an

şup

! ş t e ş u u ç ay e t i n h i kme t nok t a- i n a z a r ı nda ne k ad a r k ı yıne t t a r o l d u ğ u n u g ö rdünuz " ( B ur a d a b i r t a n e s i n i gördük ) . ( 2 0)

1 1 9 1 Bakara Söresi , 2/74

(20) Söz i e r , z d . , s . 24 9 .

-I 9 -

yor . adl

G ö ru l duğu g i b i Kur - an , mev c u d atın h ak i k atını g ö s ter i Yuc e u s l ubuyl a g a f l et ve u l f et p erdes i n i p ar ç a l ayıp z a n n o l u n an

ş ey l erdek i

h ar ik a l ığı g ö s ter i yor.

" Fe l s ef e h i kmet i i se butun h ar i k u l l ade o l a n mu - c i z at-ı kudret i , a det p erdes i i ç i n de s ak l ayıp , c ah i l a n e ve l ak aydane li s tli n de geç er . Ya l n i z h a r i k u l ad e l i kten duş e n ve i nt i z am-ı h ı l k atten huruc eden ( yaratı l ış k anununun dışın a çık an ) ve k em a l - i f ıtratt a n s uk ut ( duşmek ) eden n ad i r fert l er i n a z ar-ı d i k k ate arz eder , o n l arı b i rer hi kmet d i ye z l ş u ura ( şuur s ah i p l er i ne ) t ak d i m eder . En c illn i - ( bir mu ' c i ze- i k u dret o l an

�� )

i bret l i Mes e l a : i n s anın

hı l k at i n i ( yaratı l ı ş ını ) ad l dey i p l ak ayt l ık l a b ak ar . F ak at i n s an ı n kem a l - i h ı l k at i nden huru c etm i ş , uç ayak l ı y ahut ik i baş l ı bir ıns a nı bir ve l ve l e- i i st i ğr a p l a n a z ar-ı i brete teşh i r eder . Mes e l a : en l at i f ve umil.m i b i r mu - c i z e- i rahmet ol a n b U t U n y avru l ar li n h a z i ne- i g aybd a n ( s Ut v s . i l e ) munta z am i a ş e l er i n i a d l görup , kuf r a n p erdes i n i liste ç ek er . Fakat i nt i z arrıcl a n Ş U Z UZ etmi ş . k ab i l e s i nden cuda o l muş ' ya l nız o-l ar ak gurbete d uşmuş , . den i z i n a l t ı nd a ol a n bir bö c eğ i n b i r yeş i l ya prak l a i aş es i n i gorur . ondan tec e l l l eden l ütuf ve k ereml e h az ır _ ba l ık çı l arı a ğ l atmak i ster . (Haş i ye) I ş te K u r - a n-ı Ker i m i n i l i m ve h i kmet ve mar i f et- i ! l ah i yye c i het i y l e s ervet ve gın a s ı ; ve f e l s ef en i n i l i m ve i bret ve m ar i f et- i S an i - c i het i ndek i f akr ve i f l a s ını gor , i bret a l ! " ( 21 )

HAs i ye : Amer i k a ' d a aynen b u v� k ı a o l rnustur .

m ı Söz l er , z d . , s . 1 3 8 .

-2 0-

KUR - AN

K A NUNL A R I

K A NU N L A R I N I N

:t L E

FE LSEFE

K A R Ş I L A Ş T I R I LMA S I

Bu bah i s tek i k arşıl a ştırma , önc e umum1 ve gen i ş d a i re dek i k anunl ar yönlind e n ol a c aktır . Yan i - Tab i at K anunl arı' den i l en -h ak i k atta i s e ad etul l ahın devam v e t ak arrurund a n k anun i baret ol an ; f ıtratt a c ar l , Kevnl (yahut Tekvl nl ) bu k anunl arın l ar üzer i nde k arşıl a ştırma y a p a c ağız. Ta k i keşf

ve bey anınd a.

an mı i s abet rede : Kur' an düs t ur l arı. muvazene s i n i arasındak i t SLAM

v ahy i

d i nl emeyen f e l s e f e m i ,

etm i ş t i r ; görel i m. Bund an s onra d ah a d ar dai medan i y e t i yl e f el s e f e me den i ye t i ve bunl arın huk uk i , ilmL amel L ahl ak 1 vs. y önl erden y ap a c a ğı z . önc e Kur� anın tekvl n l k anunl arl a

mlin as e betl e r i n i

yok s a Kur -

F I TRAT

ort a y a k oymak gerekmek te d i r.

KANUNLAR I

ARAS I NDAK i

t RT ! BAT �

Kur·- an ı n k anunl ar ı i l e - " t ab i at k anunl arı ' ' d e n i l e n ş e r i at-ı r ı� r i ye ara sınd a t am bir uygunluk v ardır. " Ş e r i at-ı i l ah i yy e i k i d i r : B i r i : Sıf a t -ı Kel amd an gel e n b i r şeri attır k i , be ş er i n e f - al - i i ht i y ar i yye s i n i ( i ns anl arın i steğe bağl ı f i i l l e r i n i ) t anz i m eder ( dü z enl e r ) . i k i nc i s i ; Sıf at-ı i ra d e d e n g e l en ve e v am i r- i tekv i n i yye t e s m i ye e d i l en ş er i at- ı f ıtr i yy e d i r k i , blitlin k a { natta c ar l ol an k avan i n- i ad etul l ah - ın muh a s s al asınd an i barett i r. ( 2 2 ) i ş aret i n i n Ondokuzun c u mek t ubun . ondokuzun c u nliktel i Ye di nc i e s a sınd a i s e " D i N : B u qlizel k a i n atı yapan Z atın o ka incıtı_k end iyj.�_beraber_t a r i f b e y ann ame s i " ede cek bir o l arak el e a l ınır . Y i ne İ s l am i ye t ve Ş e r i at . k a i n attak i ni z am-ı ekme l i n s ö zl e i f ade e d i l en gü z e l b i r ş ekl i ( na zm-ı e cme l i ) " ol duğu b e y an e d i l mekted i r. On i k i n c i Sözde de -evve c e geçt i ğ i g i b i - k a i n at . " bliylik bir Kur- an" o l a r ak t anıtıl ırk e n ; Kur - anın da "Ka i nat k i tabının al 1 bir mli f e s s i r i ve bel i ğ bir terc umanı " tekv l nl k anunl arı ı t a b i at k anunl arını l

ol duğundan b ah i sl e , b i ze ders v e rd i ğ i

i z ah ed i l m ekte d i r. N i tek i m RUın Sure s i Otuzun c u aye t i k onumuzun teme l i n i t e ş k i l etmekte d i r. Yan i , f ıtratl a i sl am arasında t/am b i r uygunl uk ol duğunu açıkça beyan etmekte d i r . / /o/ /.., Söyl e · / .....

\;;.. .., :, / / D ) � �8\ . p �\}.l�' � � �.� �., "�\; :. �)� · ) l dJ)l� r. / '"' \ \ \ ( .ı3 ) ..... 'ft .... \ '�.� � -;_ \1 '- }J.\\ � J':.� 'Y . � ��

\ ,

.P ...,

�/

o//

'o , ,

Yan i ; " Ylizlinli b i r muv a hh i d ( mli s l liman ) ol arak d i ne : A ll a h - ın f ıtratına çev i r k i o, i ns anl arı bunun U z e r i ne ( f ıtrat ü z ere ) y aratmıştır. i şte bu h al k ul l ahda ( f ıtrat-ı s e l l me d e ) h i çb i r tağy i r ve d e ğ i ş i k l i k olmaz. Bu d o s doğru b i r d i nd i r. . . . . . . "

R a s ul ul l ah f ıtrat U z e r i ne okumuşl ardır .

ç o c uğun ( A . S. M . ) " h er e f end i mi z s onra bu y aratıl dığını " beyand an

( 2 2 } Hesnevi -i Nu r i ye � z d . , s . 2 4 4 .

(23) Rdm Sdresi , 30/30.

-21 -

anc ak aye t i

Evet , Ke l am s ı f a t ı nd a n ge l e n ve i ns a n l ar ı n i radı ( i ste�e b a � l ı l f i i l i e r i n i düz e n l e y e n s e r i a t l a { k i Kur - a n v e Sünne t t e n ç ı k a n ! s l am d i n i d i r . ) i t i b ar ı k a nun l ard a n i bare t o l a n t ekv1 n 1 ş e r i a t ( t ab i a t k a n u n l ar ı ) a r a s ı ndak i uygun l uk . çok ç e ş i t l i m i s a l l e r l e R i s a l e - i Nur - d a i s b a t ed i l miş t i r. Yukar ı dak i i dd i a n ı n i zah ı saded i nde vere ce� i m i z m i sa l l er i l e ' ' Ahk &.m- ı Kur ·' an iyye ne d e r e c e k a i n a t l a a l ak ad a r v e k a i n a t i ç i n e k ök s a l m ı ş v e s arm ı ş bu l undu�u " gös t e r i l e c e k t i r . C Ta f s i l a t i s t i y e n l e r O t u zu n c u Lem� aya mür a c a a t edeb i l i r l e r , o r a d a d a h a a ç ı k b i r s ek i l d e i s b a t e d i l m i ş t i r . ) Me s e l a ; Kur� an ı n � Tem i z l i k � emr ı , k a i n at t a n as ı l es as l ı b i r k � n u n o l du�u O t uz u n c u Lem� a d a - ı sm- i KuddUs c i l ve s i n d e : K ur � a n ı n emr i o l an � 1 k t i s ad � ı n k a i n at t a de § i sme z b i r d ü s t ur o l arak c e r e y a n e t t i � i . _ y i ne Otuzuncu Lern- ada ' H ak em � ve � Ad ı - · i s i m l e r i n i n c i l v e s i nd e v e i ns an c a yaş aman ı n i k t i s ad a ba � l ı o l d u �u O n d o k u z u n c u Lern - ada g ay e t açık b i r s ek i l d e gösteri lmi şt i r . Y i ne ı ns an ı n rühu ve k adar mu h t a c f ı t r at ı . n am a z l a n e k ad ar a l ak ad ar v e o n a n e o l du�u Dok u z u n c u S ö z - u n D ö rdU n c U NUk t e s i nd e i z ah l a beraber, madd i a l emd e d e n amaz ı n s e k l e n c e reyan ı i s ar at -U l - 1 - c a z d a ( s . 42 ) ve h ak i k at e n bü t ün mah l Ukat l i san- ı h a l l er i y l e Rabb i n i tesbih ve ibade t e t t i k l er i O nye d i n c i Lem- a n ı n S ek i z i n c i N o t as ı y l a , S u a - l ar d a ( e l -H U c c e t �u z - Z e hr a . s . 6 4 2 ) 4.)\ 0 �\ t e f s i r i nd e b e y a n e d i l m i ş t i r . i s t e b u n a k ı y a s e n büt li n Uy l i K u r - a n . k a i ri at t a geçer l i o l an kü l l l k anu n l ar a t e r e lima n o l uy o r v e o k a nun l ar ı g o s t e r ı yo r . Fe l sef e ıse k anun l ar ı n d ı ş ı nd a k a l m ı ş i s t i s n a l ar ı k a nun diye t ak d i m edi yor . B u r a d a k o numuz i a a l �< a l ı bir ik i mi s a l l e k o nuyu b i t i r i yoruz . -

Ony e d i n c i L e m - a n ı n B e s i n c i N o t a s ı nd a f e l s e f e n i n mU s a h has n e t i c e s i v e t ems i l c i s i o l an Avrup a - y a h i t ab i le ş öy l e de n i l i y or : Ey i k i n c i b o z uk Avru p a ! S e n i n ç UrUk e s a s s ı z e s as l ar ı n ı n b i r k ı sm ı s u n l ard ı r ki : . . H a l ı k - ı Kerlmin k e rem dlis t ur l a r ı nd a n ve e rk an - ı k a i n at t a k ema l - i i t a a t l e i mt i s a l edi len ( uyu l a n ) , d U s t u r-u t e av li n l e _ n e b a t a t , h ayv a n a t ı n imdad ı n a v e h ayvan a t . i ns a n l ar ı n i md ad ı n a k o sm a s ı nd a n t e z ah lir eden o umüm i k a n u n u n r ah 1 ma n e , k e r i ma n e c i l ve l e r i n i c i d a l z a n n e d i p " h ay a t b i r c i d a l d i r " d i y e ahmak a n e h Ukme tm i ş s i n . ( * ) A c ab a o dU s t ur-u t e av li n ü n ( y ard ı m l a şma d ü s t uru ) c i l v e s i nd e n o l an zerrat - ı t a am i yy e n i n ( yemek p a r ç a l ar ı n ı n ) . k ema l - i s evk i l e , b e d e n h ü c eyre l � r i n i n g ı d a l a n d ı r ı l m a s ı için k o sm a l ar ı nas ı l c i d a l d i r ? N a s ı l b i r ç ar p ı şmak t ı r ? B e l k i o i md a t v e o k o smak , K e r i m b i r Rabb i n emr i y l e b i r t e avündür ( y ard ı m l asmak t ı r ) .

! t l Evet

k � i n a tt a umömf

b i r yar d ı m i asma düsturu cereyan e t m e k t ed i r . Mese l � ; Gün e ş , emr-i R a b b a n i

c an l ı l ar ı n r ı z ı k l a r ı n ı p i s i r m e k t e , Av i ns an l ara t a k v i mc i l i k e t me k t e ve hakeza ı s ı k , hava, su

�adde l er i , can l ı l ar ı n i md A d r n a ; hayvan l ar i nsan l ar ı n i md Ad ı n a beden

h ü c r e l er i n i n i�dad ı n a kosma l ar ı nd a , büyük

aras ı n d a

d üstur

ac ı k c a

gör ü l m e k t e d i r .

kosmakta

hatta

gıda

bir

kısım

c a n avar

h ayvan l a r l a ,

men f a atperest i n s an l ar ı n b u g e n e l kanuna z ı t ol a r a k h a r e k et l er i n i g ö r en f e l se f e " Hayat , b i r

d i y e a h ın a k � n e h ü k m et m i s . Ha l b u k i b u , b i r kanun d eŞ i l : süz u z d u r , i st i sn a d ı r .

ile g ı da

a t o ffi l a r ı n ı n ,

v e g en i s b i r yard ı m i asma düsturu görünüyor . Anca k

Hayvan l ar h od b i n

c i da l d i r "

Hem ç üri..ik bir e s as ı n : " He r ş e y kendi nef s i ne ma l i k t i r " d i y orsun . H i ç b i r ş e y k e nd i n e f s i ne ma l i k o l m ad ı � ı n a k at - ı b i r de l i l ş udur k i : E s b ab ı n i ç i nde en e ş re f i ve i ht i y ar nokt as ı nd a e n g e n i ş i r ade l i s i , i n s a n d ı r . H a l buk i bu i n s a n ı n düşünmek , s oy l emek ve y emek g i b i e n z ah i r e f - a l - i i ht i y ar i yes i nd e n y ü z c ü z - ü n d e n o n u n d e s t - i i ht i y ar i n a ve r i l e n ve d a i r e- i i k t i d ar ı n a g i r e n y a l n ı z meşkuk ( ş übhe l i ) b i r c ü z ' dür . B oy l e e n z ah i r f i i l i n yüz c ü z ' ü n d e n b i r c ü z ' ü n e ma l i k o l ma yan . n as ı l k e n d i n e ma l i k t i r d e n i l i r ? B o y l e en e ş r e f v e i h t i yar ı e'n g e n i ş ( o l a n i ns a n ) . bu d e r e c e h ak i k i t as arruf t a n ve t eme l l ük t e n e l i b a � l a nm i ş bu l u n s a ; "sair h ayv a n a t ve cemad a t kend i k e nd i n e ma l ikt i r " d iyen . h ayvand a n daha z ı y ad e . h ayv a n v e c emadat t an d a h a z i yade c am i d ve ş uu r s u z o l d u �unu i s b a t e d e r . " ( 2 4 ) S a i r me s e l e l e r bu n a k ı y as edi l se an ı a s ı l ı r k i . f e l s e f e h ak l k a t ı n yo l u n u ş a ş ı rm ı ş ve me s e l e l e r i k ar ı s t ı rm ı ş t ı r . Madern. __y_q_J2.llil E l h as ı l : b i ı i � _?_ l bJ3t t e _ b i l_�D_J< orıu--.: ye q a n e k a i n a t ve _ i ns an h akk ı nd a s öz J ı q.) d e Q __ ŞJ�l;"� .;_.L2�_L ş__.:;J:ıj _b i . k a i n a t v � i n s a n ı n s a h i b i -��_y_g_La t ı c ı_ş_ı__Q_l a n ]1LL8_tf- �� öy l e y s e i n s a n d e n i l e n a c i b mak i n a . a n c ak u s t as ı n ı n ( S an i - - i H al d m ı y·a zm ı ş o l duğu k at a l o ğ a g ö r e h ay a t ı n ı t a n z i m e d e r s e . i n s a n c a y a ş ay a b i l e c ek v e düny a d a da ah i r e t t e de mes ' ud o l ab i l e c ek t i r . Ak ı l d a bunu i k t i z a e d e r . ___

__ _

F e l s e f e d e i s e . h e r g e l e n i n ayr ı b i r ş e y s öy l e y i p . k e n d i s i n d e n ö n c ek i f i k i r e r i ç ürütme y o l u n a g i t t i ğ i g ö r ü l mek t e v e boy l e c e b e ş e r k af as ı nd a n ç ık an f ik i r ve d ok t r i n l e r i n ç ü rü}� O l duğu z am a n ı n g e çmes i y l e d e v am l ı o r t a y a ç ı kmak t ad ı r . E l b e t t e f ı t r a t l a a l ak a s ı o l may a n bu d ok t r i n l e r i n k u r b an ı . y i ne i n s a n o l mak t ad ı r . i man ı y l a e ş r e f - i mah l uk me r t e b e s i n e yük s e l t i l e n i n s a n . f e l s e f e d e ise her ye n i ç ıkan f ik ri n oyu n c a ğ ı d u r umu n d ad ı r . Evet . f e f l s e f l b i r d ok t r i n l e b i r n e s i l mahv e d i l me k t e . o nu n çürük o l duğu o r t ay a ç ı k ı n c a . b aş k a b i r s i s t em l e y e n i n e s i l mahved i l mek t e d i r . B ü t ü n bun l a r da g ö s t e r i yo r k i , i n s a n ı n s a ad e t i . a n c ak y a r a t ı c ı s ı n ı n s o zune uymak l a mümk ü nd ü r . qe t i r " E l h as ı l : Hz . Muh ammed A l eyh i s s a l a t ü . V e s s e l am ı n çi..:L�Ji_ş_ e r i a t ı n h ak a i k ı f_ı t r at_l!l_. k anı).n l_g._rı n d ak i_ muv a z �n e y i qe ı e n ID.lJ.hA..f.Q.�_q_�t_rr.ı.tş_t i r . İ c t i ma iyya t ı n r ab ı t a ı a r ı n a ı az ım mü nas e b e t l§Li_ip l a l e tmem i şt i r . Z aman u z ad ı kç a . a r a l ar ı nd a İ s l am iye t , tt. (iş__gj_Efl_ctq__g_J_mu_ş_t��ur:ıd a n a n_Lçı.ş ı l_UQL_�i ; n e v - - Lb e � e r_ i c i n f ı t r l b i r d i nd i r . " ( 2 6 ) .

KUR . AN

! LE

! NSAN

F I TRAT I

ARAS I NDAK İ

! RT ! BAT

K u r - a n i l e i n s an- ı ekb e r o l a n k a i n a t a r a s ı n d ak i müna s e b e t t e n s o n r a , a l em- i a s ğ a r ( k ü ç ük k a i n at ) o l a n i n s a n i le Kur- a n - ı ·Hak l m a r a s ı n d ak i mü n a s e b e t e ge lmi ş bu l u n u y o r u z . D o l ay ı s ı y l a a r t ı k � y a p a c a ğ ım ız t ahk l \k!' ;:.a. t . . i n- s a n f ı trat ıy l a __ _ _ ; .: :. ;;_.;_ ; ; :.) . 5 � · : :- . Kur - a n - ı K e r l m a r a s ı n d ak i mün as e b e t ve a l dk a o l a c ak t ı r . ·· · --

---

, ... · _ · · �

( 2 4 i t!�d ı un a:wi , L�m : a l ar , i t st . i 986 i , s . i 1 7 . \ 2 5 1 B e d i üz z a ım , Mek t ub a t � ( İ s t . 1 98 6 ! , s . a�· ( 2 6 ) ı sarat-ü l l ' dz , : d . , s . ı i i . -

As l ı nd a k a i natta ge ç e r l i o l an ad etu l l a h i le K u r ' an ar as ı nd ak i uygun l uğun dere c e s i an l aş ı l d ı ktan s onr a. i n s an f ı tr at ı y l a K ur ' an a r a s ındak i uygun l uk k e nd i l i ğ i nden an l a ş ı lmaktad ı r . Çunk i i ns an k a i nattan s uz u l muş bir k at r e d i r . Yan l ı ş

an l a ş ı l ma s ı n.

s i nden g e çm i ş

bu düş ünc e

değ i l di r .

ge t irir :

, _ (;"•

! s l am' a E sk i

Bu hus u s u Hz .

�\ , .

�� 'r� \ u

�_,

Ali �,

Yunan f e l s e f e

( R . A. )

�o

ş öy l e

di le

""' :Z""-' ' 9 -"'

.f�" (� � ı f�

Yan i : " i ns an. h e r ne k adar maddl yap ı s ı i t i bar ı y l a k ü ç ük bi r c i rm i s e d e , i ns anda man e n ş u k o c a A l em d e r e e d i l m i ş ve ye r l e şt i r i l m i şt i r . " R i s a l e - i Nur ' d a i ns an ı n hem mad d l yap ı i t i bar ı y l a , h em de manen . k a i n at ı n k ü ç ük bir numune s i o l duğu i z ah e d i l m i ş t i r . E l h a s ı l : Ka i nat l a Kur ' an aras ı nd a b i r mut abak at v a r s a . ins an l a Kur ' a n a r as ı nd a da mutab ak at v a rd ı r . Bur a d a yap a c ağ ı m t ahk l k at gene l manada o l may ı p , -R i s a l e - i Nur Kü l l i yat ı 'nd a i ş l end i ğ i g i b i - b a z ı k anun l ar muv a c e h e s i nde o l a c ak t ı r . F ak at bu m i s a l l e r . gene l manad a b i r k an a at a gö t ürmek t e d i r . V e r e c e ğ i m i z mi s a l l e r de Ku r ' an ı n t e nk l de u ğ r a m ı ş ahk am ı o l up , s i rnd i bun l ar ı n i z a h ve i s bat ı y ap ı l a c ak t ı r . Bun l ar d a .

d ah a çok

FE RT ve

i ct imai h ayata bak an k anun l ard ı r .

TOPLUM HAYATI

BAK I M I NDAN KUR ' AN

Avrup a me d e n i ye t i n i n bugün k anun l ar

a ç ı s ı nd an

u l a şm ı ş

o l duğu merh a l e f e l s e f e - i beser i yye n i n b i r net i c e s i d i r . Onun i s i m l e nd i rd E r i k a i ç i n Avru p a -· n ı n " Me d eni K anun l ar " d i ye nun l arla Kur - an k anun l ar ı n ı n k arş ı l aş t ı r ı l ma s ı , ayn ı z aman da Kur - an

i le

fe l s e fe n i n k arş ı l aşt ı r ı l m a s ı

Bu b o l ümde

yap a c ağ ı m ı z

J 1)

> '

aç ı d an bak ı l d ı er ı nd a )

i nc e l eme

t "" . / "

ayn ı

d emekt i r. 1 * )

z amand a

�

( başk a b i r

/ //"

0;� }' 0 �\ \).c ?. �� \ J.'- 'U'-' ��\ �ı � j;' $ 0...t"V' ,;/� •:/\ "'L'1� )� :�� uL rv . o ./ /

•

�/

� //

.,y

J_, / / / ./

bu as ı rd a da Ayet i n i n ( 2 7 ) ı c az ı n ı n p ar l ad ı ğ ı n ı ve k anun l ar ı y l a be ş e r ak l ı n ı i s bat e d i y o r .

but un h a şmet i yl e ac i z b ı r akt ı ğ ı n ı

Evet , fe l s e f i düşün c e l e r : k anun ve s i s tem l e r . d a i ma çurume ğe , y ı k ı l ın a ğ a ve de ğ i şrneğe m ahk um o l duğu h a l de Kur' an bütünü y l e " h e r as ı rd a taze n az i l o l uy o r g i b i t a z e l i ğ i n i . genç ı i ğ i n i muh afaz a ed i yo r . E v e t K u r ' a n b i r h utbe - i o l a r ak umum as ı r l ardak i

eze l i yye

l t i R i sal e-i Nur ' d a k i g ay e , bu as ı rd a i n kar

tabak at- ı

i t i ra z a

maruz

ol an

bese r i yyeye

Kur ' a n

Ayet l er i n i

( i n-

müdaf aa

h a k k an i ye t i n i i sb a t t ı r . O n u n i ç i n b ü t ü n konul ar e l e a l ı nma m ı s : s a d e c e K u r ' an a y a p ı l an i t i r az l ar a c evap veri l mi st i r .

! 2 7 ) t sra Süres ı , i 7 i 8 8 . M e al i : " De k i : ! n san l ar ve c i n l e r , s u Kur ' an ı n b i r b e n z e r i n i y a o m a k i ç i n

o e t i r e :ııez l E' i .

·•

araya gel sel er , b i r b i r l er i n e ! g üç l er i n i n

vet t i g i

kadar i

-24 -

yard ı m

etsel e r ,

yine

onun

bir

ben z er i n i

san t a b ak a l ar ı n a l . b i r d e n h i t a b e t t i ğ i i ç i n ov l e d a i m l b i r şe b ab e t i ( ge nç l i q i ) bu l unmak l az ı md ı r . Hem d e öy l e gö rlinmuş ve ist i ve göru l uyor . ( * ) H a t t a , e f k ar c a ( f i k i r) muh t e l i f d a t c a mu t e b ayi n ( b i rb i r i nd e n ayr ı l a s ı r l ar d a n h e r a s r a q ö r e qüya

a s r a m ah s us

B eşe r i n

a s ar

b ak a r .

qibi

ı \; \ )

(

b ak t ı r ı r

ders

veri r .

k a nun l ar ı .

b eş e r ( i ns a n ) qibi Kur- an ı n i h t iyar o l uyor . D e ğ i ş iyo r , t e bd i l e d i l iyor . F ak a t huk um l e rj v e k a nu� l ar ı , o k ad ar s ab i t ve r a s i h t i r ( s a q l am geçt i kçe gö s t e d ı r) k i , a s ı r l ar z i yad e k uvve t i n i d ah a r iyor.�� ( 2 8 ) Ç u nk i K u r - a n . f ı t r a t ı n t e r c lim a n ı d ı r : i s l am . f ı trat dl n id i r . F ı trat d e ğ i şmed i k ç e -k i d e ğ i şm i v e c ek t i r . ) -

ahk am- ı

Kur- an i ye

b ak l d i r .

" Me s e l a ; ş ah ı s l ar . c em a a t l e r . mu ar a z a s ı nd a n ( söz l e . k a r ş ı l ı k l ı mü c ad e l e ) a c i z k a l d ı k l ar ı Kur ' a n a k ar ş ı : butün n e v - - i b e ş e r i n v e b e l k i c i nn i l e r i n de ne t i c e - i e f k ar l ar ı o l a n m e de n i y e t - i h az ı r a . K ur - a n a k arş ı muar a z a vaz i ve t i n i a l m ı ş t ı r . ı - c az - ı K u r - a n a k ar s ı . s i h i r l e r i y l e m u a r a z a edi yor . Ş i md i . şu mu t h i ş yen ı mu a r a z a c ı y a k ar ş ı i - c az - ı }

Kur - a n ı , i sbat

e tmek

} "

gibi

, o J

/,; , o

i ç i n m e d e n i y e t i n mu a r a z a

e s as a t ı v e d e s a t i r i n i . c a ğ ı z . " ( 29 )

t ab i

u\ ' �i\ � \ :j} � ll

e s a s at - ı

ay e t i n i n s ür e t i n d e

Kur - an i y e

d av a s ı n ı vaz - e t t i ğ i

i l e k a rs ı l a ş t ı r a

B u k arş ı l aş t ı rm a l ar . R i s a l e - i Nur - d a b e l l i tasni f l ere t u t u l m am ı ş t ı r . B a z ı v e r l e r d e " i l m l ve arne l i y ö nd e n " i b a r e k u l l a n ı l mak t a i s e d e . bu t u n m i s a l l e r obur l er i ne

de b akmak t ad ı r . Me s e l a ; huk Uk l b i r k anun o l an b i rd e n ç ok ev l i l i ğ i , i lml . arne l i ve ah l ak i s ah a d a n ayr ı d u s ti nmek mumk u n de ğ i l d i r . Onun ı ç ın s ı n ı f l a nd ı rmav ı böy l e bir ay ı r ı m a g i tmed e n . k e nd i t e r c i h i me g ö r e b i r s ı ra y a pmay ı uy g u n bu l dum . Ş i md i . K u r - a n ı n k a nun l ar ı n ı h a l i nd e i z ah ve i s b a t a g e ç e b i l i r i z .

! t l Görüyoruz k ı : hero i r a s ı r d a , n er o i r t o o ! umd a ,

c e m i y et i n s o sy o l oJ i k , psi k o l oJ i k ve i l m f yap ı s ı h a k k ı n d a d i k kat l i naz ar s ah i p l er i n e b i l g i ver ı r .

Hem ,

get i r i l m i s t i r .

Gen e l l i k l e

cemi yet i n

tef s i r l e r ,

Kur ' a n o k a d ar c�m f d i r ki !=ev r e n se l l i k , k a o s a m l ı l ı k l ! b n S f n � i l e en �mf omu z a Kur ' an d an d e r s i n i a l ab i l i r . Fel s e f e d e i se d u r u m tam t e r s i n ed i r . ( 2 8 } Söz l er , z d . � s . 4 0 7 . \29) A . y .

i c t ı m� f �

i l mf

vücuda

as ı r

asır

s e v i y e s i n e g ö r e t e f s ı r i er

d ah i l i nd e madde l er

i c i nde bir

r�h f

bul undu§u

adam

diz

dize�

oınuz

Te addud-u E z v a c ( * )

t."'· t._ÇJ; 2:,),J; :}: �L�� '!J�Y'U: ı; 1)!� .... Kur ·- a n � ı n N i k ah H akk ı nd ak i

Ya n i : " . . . S i z i n i ç i n h e l a l i..i çer ve d ö r d e r o l mak ü z e re n i k ah

Hukmu :

o l an k ad ı n l ard an iki şer . edeb i l i rs i n i z . . . . . " ( 3 0)

Bu ay e t e d ay a n a r ak ! s l am' d a . bir adam b i rd e n dörde kadar k ad ı n ı ay n ı a n d a n i k ah ı a l t ı nd a bu l undurab i l i r . N i k ah konusunda ! s l am' ı n h ükmü budur . "Med e n i ye t . t e addüd-ü e zv a c ı k abu l e tm i yor . Kur ' a n. ı n o h ükmünü . k e nd i n e muh a l i f - i t ay d a h i kmet ve mas l ah a t - i b e ş e r i yy e y e mü n a f i ( i ns a n l ar ı n l ar ı n a z ı t ) t e l dkk i e d e r . Eve t . e ğ e r i zd i va c d ak i ( ev l e nmek t ek i ) h i kme t . y a l n ı z k a z a-y ı ş e hve t o l s a , t e addüd b i l ak i s o l ma l ı . Ha l buk i . bü t ü n h ayv a n a t ı n ş eh a de t i y l � ve i zd i va c e d e n n e b a t a t ı n t a s d i k i y l e s ab i t t i r k i : l z d i v a c ı n h i kme t i v e g aye s i t e n a s ü l dür ( n e s l i d e v am e t t i rmek t i r l . K a z a-y ı ş e hve t l e z z e t i i s e _. o v a z i f e y i g o rdürmek için R ahme t t ar a f ı nd a n ve r i l e n b i r u c r e t - i c u z ·- i yyed i r . Madem h i kme t e n . h ak i k a t e n . i zd ı vac . n e s i l i ç i nd i r _. n e v - i n b ek a s ı i ç i nd i r . E l b e t t e bir s e n e d e ya l n ı z b i r d e f a t eve l l ü d e k ab i l ( d o ğum y a p ab i l e n ) ve s e ne d e ay ı n ya l n ı z y ar ı s ı nd a k ab i l - i t e l akkuh o l a n ve e l l i ye ' s e di..i ş e n b i r k ad ı n . ek s e r i vak i t t e t a yuz s e neye k ad ar k a b i l - i t e l k i h b i r e r� e ğ e kaf i ge l m e d i ğ i nd e n . mede n i yy e t p ek c ok f ah i ş e h a n e l e r i k abu l e tıne ğ e me c burdur . " ( 31) " ! ş t e d örde k ad ar e v l i l i k , t ab i a t a .. h i kme t e ak l a ve uygundur . K a l d ı k i ş e r i a t bir t aneden d ör d e ç ı k armam ı ş , d örde i nd i rm i ş . be l k i s ek i z d e n d ok u z d a n B ah u s u s b i rd e n f az l a e v l i l i ğe öy l e ş ar t l ar koymu ş t ur ki ; o ş ar t l ar a h i çb i r uymak l a m a z arr at a ( z ar ar a ) mi..i e d d l ( sebeb) o l maz . " ( 3 2 ) Ev e t , i n s an h ak l ar ı v s h i kme t l e r ( ! ) h e s ab ı n a Kur ' a n ı n bu hi..ikmli ne k arş ı ge l en m i ms i z med e n i yye t , g ayr- i me ş ru s ay ı s ı z mün a s e be t l e r i k abu l e tm i ş t i r . V e h at t a b oy l e h ar e k e t l er e " m e d e n i l i k " n am ı t ak ı l ın ı ş t ı r . G o z umu z l e g or u y o r u z ki ; Kur ' a n ı n bu ve benze r i dus t ur l ar ı n a i t i r az eden mede ni ! ! ) i ns a n l ar o t uz k ı rk t a n e k ad ı n l a veya bir kadı n . Boy l e b i r ç ok e rk ek l e g ayr- i me ş r u ark a d a ş l ı k e tmek t e l e r . k anun l ar l a b e r ab e r a ç ı k s a ç ı k l ı k . ah l ak i ve a i l evı n ı z am a ç ı s ı nd a n Avrup a ri ı n be l i n i k ı rm ı ş ve nes i i n i k e s i nt i y e ugratmı şt ı r . Z i r a b u n l a r ı n n e t i c e s i nd e ev i nd e t am s a ad e t i bu l am ı yan , f ak a t d ı ş ar d a k o l ay l ı k l a n e f s l arzu l ar ı n ı t at m i n ede b i l e n i ns an l a r . e v l i l i ğ i n k u l f e t i n e g i rme y i b i r ahmak l ı k s ayar o l muş l ard ı r . ı ı ı M a h k e � 2 Y 2 kar s ı ve man keınevi s u s t u r a n LAyiha-i Te m v i z i n rnüdaf a a t ı n d a n b i r p a r ç a : "Ben d e ad i i yen i n

ınahke�es i n e der i m k i : B i nüçyüz e l l i s e n e d e v e h e r as ı r d a ü c vüz e l l i mi l yon

i n san l ar ı n

h ay a t - ı

i ct i ma

i yyesi nrie en kudsi ve h a k i k at l ı b i r d üstur-u i l Ah f y i , ücyüz e l l i b i n t ef s ı r i n t a s d i k l er i n e v e i t t i f a k i a

r ı n a i st i n id2n ve b i nüçyüzel l i s e n e z ar f ı n d a g e çm i s e c d a d ı mı z ı n i t i k ad l ar ı n a i k t i d �en t ef s i r e d en adaaı rnahku� e d e n haksı z b i r k a r a r ı ı e l b e t t e röy-i z em i n d e a d a l et var s a . o n a n eoeceK d r '

' � .

. • • •

1 3 0 1 N i sJ Sör es i , 4 / 3 . ( 3 1 ) ::;az ı er , z d . , s . 409 1 32 i Tul uat , z d . , s . 88 ; Mün az ar a t . z d . , s . 68

-2 6 -

kararı

red

bir

hükmü

E l h a s ı l : m i ms i z m e d e n i y e t i n k a nun l ar ı ( ya n i m e d e n i ye t i n bozuk k ı sm ı ) Kur- an k a r ş ı s ı nd a . son dere c e· &c i z ve mlif l i s t i r . Kur - a n - a k arş ı i t i r a z h akk ı y ok t ur .

K o l e l i k ve

! s l am

ö n c e s un u s oy l emek g e r ek i r : ! s l am & l em i nde ko l e ve ko l e l i k mü e s s e s e s i , ç ok ü nc e l er i k a lkt ığı h a l de , mede n i g e ç i n e n Avrup a . ö z e l l i k l e Ame r i k a ve İ ngi l i z gibi de s s as mi l l e t l e r . h a l a k o l e l i k mü e s s e s i n i g addar b i r ş ek i l d e f e r d l Amer i h a y a t t a v e m i l l e t h a y a t ı nd a d e v am e t t i rmek t e d i r l e r . k a � d a k o l e l i k mü e s s e s e s i b i l f i i l i ş l emek t ed i r . B az ı m i l l e t b a z ı l ar ı da l e r . I n g i l i z s ömür g e s i nd e y ak ı n t ar i h e k ad ar . glinlimü z d e b i l e e s ar e t hayat ı y a ş amak t ad ı r l ar . Af r i k a ve H i nd i s t a n - ı n k a n ı ri ı eme n ve s e rve t i n i s ornUr erek o n l ar ı n i n s a n l ar ı n ı s e f i l b i r h ay a t a s lirlik l e y e n l e r . herha l d e i n s a n i y e t p e rver l i k mask e s i a l t ı nd a g i z l e ne n k &f i r Avrup a z & l i m l e r i d i r . A n l a ş ı l ı yo r k i bu z & l i m l e r , k e n d i zu l lim ve b arbar l ı k l a r ı n ı o r t -bas e d e b i l mek i ç i n I s l am i y e t e ç e ş i t l i i f t ira ve i s n ad l ard a bu l unmak t ad ı r l ar . F ak a t a l d a n ı yo r l ar . Z i ra , İ s l am i y e t g ü n e ş g i b i d i r : lif l emak l e s ö nm e z . Glindliz gibidir �r ö z yummak l a g e c e o l ma z . G o z li n ü k a p ay a n a n c ak k e nd i n e ge c e y a p ar . S ü n uh a t - t a . me s e l a n i n i z ah ı b a b ı nda ş öy l e d e n i l m i s : " S u a l -Te addlid-li z e v c at ( ç ok e v l i l i k ) ve abd ( k o l e l i k ) g i b i baz i m e s a i l i . e c n e b i l e r ( y a b a n c ı ) s e rr i s t e ed erek me d e n i y e t nokt a - i n a z ar ı nd a , s e r i a t a b a z ı evh am v e s lib e h a t ı ( s libh e l e r ) i r ad e d i yo r l ar . C ev a p - t s l am i y e t i n ahk am ı ( hüküm ) i k i k ı s ı md ı r . B i r i s i : Ş e r i a t o n a mlie s s e s t i r . B u ı s e . hüs n-ü h ak i k i v e h ayr- ı mahz d ı r . ( me s e l a : z ek a t g i b i ) B i r i s i d ah i : Ş e r i a t muadd i l d i r ( d e ğ i ş i k l i ğ e uğr a t ı r ) . Yan i g ay e t vahş i ve g ad d ar bir s ure t t e n ç ı k ar ı p . e hv e n -ü ş -ş e r ve muadde 1 ( e sk i ha 1 i değ i ş t i r i l m i ş ) ve t ab i a t - ı b e ş e r e t a t b i k i mümk ü n v e t am amen hlisn-li h ak i k i y e g e ç e b ı l mek i ç i n z am a n ve z e m i n d e n a l ı nm ı ş b i r s ure t e i f rağ etm i ş t i r . Ç ü nk i . b i rd e n t a b i a t - ı b e ş e rd e umUıne n hlik lim f e rm a o l a n n ı ı� emr ı ( d urum . iş) . b i rd e n r e f ._ e tmek ( k a l d ı rm ak ) t ab i a t - ı b e ş e r i b i rd e n k a l b a trnek i k t i z a eder . B i n a e n a l e yh , ş e r i at v & z ı - ı e s a r e t {kö l e l ik k oyu c u s u l degi l d i r . Be lki en v ah ş i bir s ur e t t e n , boy l e t am am e n h lirr i y e t e yo l a ç ab i l e l e c ek ve g e ç e b i l e c ek bir s ur e t e i nd i rm i s t i r . t a - d i ı e tm i ş t i r . " ( 3 3) E v e t , c ah i l i yy e donem i nde h ay v a n ı ar a b i l e reva gürti l me y e n z u l üm l e r a l t ı nd a i n l i y e n k o l e l e r e , Ş er i at zu l me d i l me s i n i y a s ak l am ı s , h o ş mu ame l e e d i l m e s i n i v e h a t t a e f e nd i s i n i n y e d i ğ i nd e n ye d i r i l i p , g i yd i ğ i nd e n g i yd i r i l me s i g e re k t i ğ i n i e mr e t m i s t i r . Bunun l a beraber , o z am a n ı n t o p l umu n d a i 3 3 i Tu l uat , z d . , s . 87.

vaz g e ç i l m e z b i r mu e s s e s e o l an k ö l e l i ğ i

-2 7-

t e dr i c i b i r s u re t t e

( de r e c e d e r e c e ) k a l d ı r ı c ı hukum l e r g e t i rm i ş t i r . ( K e f f ar e t g e ç me d e n l e rde gu c u y e t e n i n k o l e az ad e tme s i g i b i . ) V e ç ok mus l uman l ar a r a s ı nd a ko l e ve ko l e l ik gibi b'i r me s e l e k a l mam ı ş t ı r .

M i r a s t a E rk ek l e K ad ı n

M i r as t a Kur - a n e rk e ğe u ç t e i k i p ay , k ad ı n a d a u ç t e b i r v e r ı r . ( N i s a Sur e s i , 4 / 7 ) . " Muhakeme s i z me d e n i y e t , Kur- an k ad ı n a s u l us ( u ç t e b i r 1/ 3 ) verd i ğ i ıçın aye t i t e nk i d eder . =

o l an hukm7u Kur ' a n l f 3 4 )

H a l buk i :

m�}z - ı ada l e t o l duğu q i b i . ayn- ı merhame t t i r . Eve t ada l e t t i r . Çunk i : H aya t - ı i c t i ma i yy e d e ek s e r ahk am ( hukum l e r l . ek s e r i y e t i t i b ar ı y l a o l du�undan : ek s e r i y e t i t i b ar ı y l a ( g e n e l l i k l e ) b i r k ad ı n k e nd i s i n i h i maye e d e c ek b i r i s i n i bu l ur . Erk ek i s e . o n a yuk o l a c ak ve n a f ak as ı n ı o n a b ı r ak a c ak b i r i s i y l e t e ş r i k - i me s a i e tmeye me c bur o l ur . i ş t e bu s ur e t t e b i r k ad ı n p e d e r i n d e n y ar ı s ı n ı a l s a , k o c as ı n ok s an i y e t i n i p ar ç a s ı n ı t em i n e d e r . E rk ek p e d e r i nd e n i k i p ar ç a a l s a , b i r t e z e vvu c e t t i ğ i ( ev l e nd i ğ i ) k ad ı n ı n i d are s i n e v e r e c ek ; kız k arde ş i n e mus av l ge l i r . ! şte ad a l e t - i K ur ' a n i yy e b oy l e mer i k t i z a e d e r . B o y l e hukme tmi ş t i r . Hem Kur- a n ı n hukmu , h ame t t i r . Ç u nk i : O z a i f e k ı z , p e d e r i nde n ş e f k at e v e k ar d e ş i nd e n merh ame t e ç ok muh t aç t ı r . Hukm-u K ur - a n a g o r e o kız, Pederi ona "Benim p e d e r i nd e n e nd i ş e s i z b i r ş e f k a t gorur . s e rvet i m i n y ar ı s ı n ı , e l i er i n ve y ab a n i l e r i n e l l er i ne ge çme s i n e s e b e p o l a c ak z ar ar l ı b i r ç o c uk " n a z ar ı y l a e nd i ş e e d i p b akma z . O şefkate e nd i ş e ve h i dd e t k ar ı ş m a z . Hem k ard e ş i nd e n r ek ab e t s i z . h a s e d s i z b i r me rh ame t ve h i m ay e t gorur . K a rd e ş i o n a " h a n e d an ı m ı z ı n y ar ı s ı n ı b o z a c ak v e m a l ı v e r e c eJ< bir r ak i b ' ' m ı z ı n muh i m b i r k ı sm ı n ı e l i e r i n e l i n e n a z ar ı y l a b ak ma z : o merh ame t e ve h i may e t e bir kin, bir i ğb i r ar k a tm a z . Ş u h a l de o f ı trat e n n az i k . n az e n ı n ve h ı l k at e n ( y a r a t ı l ı ş c a ) z a i f e ve n ah i f e kız, s ure t e n az b i r ş ey k ayb e d e r : f ak a t o n a b e d e l ak ar i b i n i n ( y ak ı n l ar ı n ı n ) ş e f k a t i nde n , merh ame t i nd e n , t uk e nme z bir s e rv e t k az a n ı r . Yok s a r ahme t - i H ak - t an z i y qde ona r ahme t ede c e ğ i z d i ye h akk ı nd a n f a z l a o n a h ak vermek , o n a merh am e t deği l , ş ed i t ( ş i dd e t l i ) b i r z u l umdur . Be l k i z ama n - ı c a h i l i y e t t e g ay r e t - i vahş i ya n e y e b i n a e n k ı z l ar ı n ı s ağ o l ar ak d e f n e tmek gibi g addarane bir z u l mu and ı r a c ak şu z am a n ı n h ı rs - ı vahş i ya n e s i , (*) m e r h ame t s i z b i r ş e n a at e ( f e n a l ı k ) y o l a ç m ak i h t i ma l i v ard ı r .. Bunun gibi bu t u n ahk am- ı K ur - a n i yy e '! ... f e rman ı n ı t a s d i k e d i yo r l ar . ( 35 ) / �..) �.... � -'

�'(Jj

"'o -' :\ ı

c)Gi: "I L;'

......

(34i Ni sa Sıir E's i , 4/ i 76 Yan i : ;' E r k e ğ e ( düsE'n oay i , i k i d i s i n i n h i s s e s i k a d a r d ı r . " ( * 1 Bazı yer l er d e " h a k t a n ç ı k a r m a " n A m ı a l t ı n d a k ı z l ar ı n evl a d l ı ktan mened i l m e s i ve araz i mi r a s ı n a ortak o l aması n d i ye çok u z a k y e r l e r e kocaya ver i i rnes i , n u hükü�n n et i c e l er i n i bir nebze

g ö s t e r m e k t ed i r .

( H az ı r l ayan i

m ı H e k t ubat , z d . , s . 40 : Söz l er , z d . , s. 409-4i0

M i r a s Huk ukunda Ann e n i n Durumu

K ur - a n a muh a l i f o l a n huk uk -u me d e n i y e t i n n e k ad a r h ak s ı z o l d u ğ u n u i s b a t e d e n b i n l e r m i s a l l e rde n b i r m i s a l d a h a : }

J J

� }l;

, ,.,

.,.,

d ı n ı n m i r a s ı nd a n

aye t i nde b i l d i r i l d i ğ i n e g e r e a n n e y e e v i a " a l t ı d a b i r ( 1 / 6 ) " h i s s e v e r i l i r . (36 )

" i ş t e m i ms i z mede n i y e t . n as ı l k ı z h akk ı nd a , h akk ı nd a n f az l a h ak v e rd i ğ i nd e n boy l e b i r h ak s ı z l ı ğ a sebeb o l uy o r . . öy l e d e : V a l i d e h akk ı nd a . h akk ı n ı k e smek l e daha dehşe t l i hak s ı z l ı k e d i y o r . Ev e t Rahme t - i Rabban i y e n i n en hUrme t l i , en h a l av e t l i ( t a t l ı ) . e n l at i f ve e n ş i r i n b i r c i l ve s i o l a n ş e f k a t - i v a l i d e ( a n a ş e f k a t i l , h ak a i k - ı k a i n at i ç i nd e en muh t e r em . e n mUk e rrem b i r h ak l k at t ı r . V e va l i d e en kerlm . s a i k as ı y l a en r ah l m oy l e f e d ak ar b i r do s t t u r k i ; o ş e f k at ı s evk i y l e ) b i r va l i de , bUtUn düny a s ı n ı ve h ay a t ı n ı ve r a h a t ı n ı . v e l e d i ( ç o c u�u ı i ç i n f e d a e d e r . H a t t a v a l i d e l i � i n en bas i t ve e n edna d e r e c e s i nde o l an t avuk . o ş e f k at i n ite at ı l ı r , kU ç U c tik b i r l em - a s ı y l a y avru s u n u mUd a f a i ç i n . ars l a n a s a l d ı r ı r . i ş t e boy l e muh t e r em ve mu a z z e z bir h ak i k a t i t aş ı y a n b i r v a l i d e y i . v e l e d i n i n ma l ı nd a n m ahrum e tmek . o muh t e r em h ak i k a t a k arş ı n e ]< a d ar dehş e t l i b i r h ak s ı z l ı k v e n e d e r e c e vahş e t l i b i r h lirme t s i z l i k . n e me r t e be c i n ay e t l i b i r h ak ar e t ve arş - ı r ahme t i t i t r e t e n b i r k ti f r a n- ı n i me t ( n ank or l lik l ve hay a t - ı i c t i m a i yy e - i b e ş e r i yy e n i n g ay e t p ar l ak ve naf i . ( f ayd a l ı ) b i r t i ry ak ı n a ( i l a c ı n a ) b i r z e h i r k a tmak o l du ğu n u . i n s a n i y e t - p e rv e r l i k i dd i a e d e n i n s a n c a n avar l ar ı a n l amaz l ar s a . e l b e t t e h ak i k i i ns a n l ar a n l ar . Kur � an- ı H ak l ın- i n .1

. """

'-'

J .J

-. .- 1....ı \ A"" ...ı. ""-" \\ .}"!': //

hUkmUnU ..

ay n - ı

h ak

mahz- ı

ad a l e t

o l dugunu b i l i r l er . " ( 37 ) e)

mak

H ı rs ı z l ı k v e H ı r s ı z ı n D urumu

H ı r s ı z l ı ğ ı n c e z as ı n a ge l me d e n o n c e b i r muk add i m e g e r ek i r . Ş ey l e k i :

i s l am g e t i rm i ş o l dugu ah i ak l k ur a l l ar l a o l ar ak t o p l umun f e r t l e r i n i h e r t tir l U f e n a l ı k t a n gü ç t e d i r .

yap

bir bUtUn a l ı k oy a c ak

i s l am t o p l umu n d a . y ard ı m l aşma e s as t ı r : i s l a� d i n i . f e l s e f e n i n b i r e s as ı o l an " c ida l ( mü c ad e l e ) " i reddeder . Kur - a n . h e rş e yd e n once mtis l Um a n l ar ı n k ar d e ş o l duk l ar ı n ı bey a n e d e r v e y ard ı ru l aşmay ı ı s r ar l a emr e d e r . Buna dair Kur '· a n d a y ü z d e n f az l a aye t ; v e h ad i s k i t a p l ar ı nd a da Hz . P e y g amb e r i n ( A . S . M . ) ç ok s ay ı d a h ad i s i n i g ör e b i l i r i z . K ı s a c a . i s l am d i n i ; k ö t ü l ü ğe g i d e n y o l l ar ı k a p atm ı ş t ı r . Avrup a me d e n i y e t i nd e i s e d urum t am t e rs i n e d i r . O. h ı rs ı z l ı ğ a , f36i

N i sa Sures i � 4 / 1 1 \ 3 7 ! Mek t u b a t , zd s . 40-4 1 • •

B e d i ti z z am a n Ş am i y e - n i n

h ak a i k - ı

l ık . rın

pis

kal ır . bir

d i kk at i n i z e Bir eh l - i

m a h v o l ur .

has l et l er

hti c c e t t e n

i le

s e b e b- i

o l ab i l i r . şe r i a t - ı

Emn i y e t

g a l ebe S i ze

k ti ç tik

bir

z am a n

bir bir

ev i n i n

M i s af i r .

a d am . zat ı n

bir

s ah i b i

ç ok

e mr - i e l i ni

-öy l e

i se

e l l i

ke s i l d i ğ i n i

d ak avuk l a

i sb a t bu

s ahr a d a . m i s af i r

! l ah l

e h e mm i y e t

y aş ı m a

t e a c c Ub

b ı r ak

ma l ı n ı z ı

k o ş ey e

o l u yor .

b tiytik

gga l ��r�� i

B i zde

sahibi

he s ab ı n a

ge ı i r .

g i rd i m .

bUtUn

ömrUmd e

ded i

bir

Hane

t ek

e l

ki :

e l l i

Sizin

bir

h ı rs ı z

s ah i b i

n az i l

l d am ı n a "

ada l e t i n i z i n

em i r

bir

a d a l e

Mas ı a n a t -ı._)Jeşer i ye

ye r i n e

z a l i mane

hat ı r ı na

k ı rar .

ma l ı na eder

ge l i r .

E z e l l de n

t ar a f q i r a n e

tes i r i n i

t ah at t ur

K e l am- ı

-3 � -

k uvve t l i

Onun

başkas ı n ı n

h tikme d e n

yti z d e

içi n

i cras ı n ı

i le .

e t t i k l er i

ded i :

a c lp

htikUm l e r i n

e l ini

o l an

k a l b i n k u l ağ ı

q a r a z l ar .

şer- inin

h ı rs ı z l ık

te rk e t m i şs i n i z .

eder ;

budur :

ad am ı

bur ad ak i

Hane

h ak i k a t t e n

a l t ı nd a

mUd ah a l e

h add- i

e l inin

k i l i t l e

ş e r · ı yy e

l az ım

o l muyor .

s ı rr ı

l l ah l d e n i le

ve Hane

dedi :

o l m amak

t i n h ak i k a t ı n_L_ki?-..YQ§ d iyçı_r_şunu z .

sız

aç ıkta

eli

� ı rd gn_g a f l e t �L�i şs i n i z ;

dak i k ad a

kL H at t a

ded i :

ad a l e t - i

M i s af i r

h e r gtin

t es i r i

s as ı

b öy l e

h ı rs ı z l ı k

ett i .

s ok u y o ru z .

c e r eyan l ar

i ç i nd e

B ak ı y o r

v e rm i y o r l ar .

ora l arda

Mi s af i r

n am ı n a ve

ç o�unuzun

ı ç ı n hapse

h ak i k at ı n

n a z ar - ı

bedev i l er o l ur .

k a s a l ar ı m ı z a k oydu �umu z

k e s i yoruz .

biri

Siz

b i n l er

h i k ay e y i

ded i :

d e f a l ar

-Mem l e k e t i m i z d e

Arş - ı

e d e c ek

g ö r d Um .

Mi s af i r

k ad ar

o l ab i l i r .

y a l a n c ı l ar ı n .

dedi : Ben

i le

ded i :

o l maz .

p ar a l a r ı m ı z ı

dem i ş :

s ah i b i

ya l

A h l ak s ı z

p ar a l ar ı

s ah i b i ne

h ı rs ı z l ı k

d i g i rn i z h a l d e

-B i z

i c t i m a iyye s i

o l ur .

o l a r ak

evi ne

k d ş e s i nde

hane

Hane

-B i zd e

h ı rs ı z ı n

e d i yo r :

ya l n ı z

zeber

- H ı r s ı z l ı k t a n k orkınuyar mu s u nu z . atmı ş s ı n ı z ?

-B i z

Hutbe - i

i z ah

h aya t - ı

! s l &miye

h ak i k a t ı

numu n e

ş öy l e

s a a de t i Ve

İş

a ç ı d an .

g ö s t e r i y o rum :

h ak i k a t

s ah i b i

zir

eder .

o n l ar m a l l a r ı n ı n muh a f a z a s ı n a mı ş .

de � i ş i k

bir misa l le

İ s l am iye n i n

d ti nye v iye s i

ad a l e t

e l i nd e

ç ar p ı c ı

İ s l am iye

s a ade t - i

Yok s a

mes � e l ey i

Z e y l i nd e

JIMi l l e t - i nız

u z at t ı � ı

( h a t ı r l ar ) . İ man ı n

ge l e n v e

has " h ı r-

/ /

..\ l\ : � � 1 :t ; '1 .., ı ') ' ;� 1 .Al ı J � ..-v � '..9 "'V_.-' '-"--:: ı......ı / -'

.. /t 0. /

, •

•

�

Ay e t i n i ( 3 8 ) hi ssedi p i s i t i r g i b i l m a n ve i t i k ad i h e y e c a n a v e h i s s i y a t - i u l v i y e s i h ar ek e t e ge l i r . Ruhun e traf ı ndan . v i c d a n ı n d e r i n y e r l e r i nd e n o s i rk a t rneye l an ı n a ( h ı rs ı z l ı k e ğ i l i m i n e ) h u c urn g i b i b i r h a l e t - i ruh i y e h as ı l o l ur . Nef i s ve h e ve s t e n g e l e n rne y e l an p ar ç a l a n ı r . ç ek i l i r . G i t g i de o mey e l an b u t u n b u t u n k e s i l i r . Ç u nk u : Ya l n ı z veh i rn ve bir f i k i r d e ğ i l , b e l k i rn a n e v l k uvv e t l e r i -ak ı l . k a l b ve v i c d a n b i rd e n o h i ss e . o h e ve s e , h u c urn eder . Hadd - i şer� l y i t ah a t t ur { h a t ı r l amak ) i l e u l v l z e c r v e v i c d a n ı b i r y a s ak c ı o h i s s i n k arş ı s ı n a ç ı k ar . s u s t urur . Eve t l ma n . k a l bd e . k a f a d a yas ak c ı d a i rnl bir manevl b ı r ak t ı c n nd a n f e n a �e l a n l ar h i şt e n . n e f i � t.e:::::c""n,___'.;:_ı k t ü;: c a �ş i::!k t :ı, x:..;.: _g�r t su::çt�d �r_._ }c aur ı r__;._ .

Eve t

i ns an ı n f i i l l er i ka l bi n . h ı ss i n t ernayü l at ı n d a n ç ı k a r . O t emayü l � t . rüh u n i h t i s as a t ı n d a n v e i ht i ya c at ı nd a n i l e r i g e l i r . Ruh i s e , l m a n nuru i l e h arek e t e ge l i r . H ay ı r ı s e y a p a r . s e r i s e k e nd i n i ç e kme y e ç a l ı ş ı r . D a h a k ö r h i s l e r o n u y a n l ı ş y o 1 a s e vk e d i p rnağ l u p e tme z . E l h a s ı ı : " H ad " ve " Ce z a " . Emr- i İ l ah l ve ada l et- i Rabb �n i ye n arn ı n a i c r a e d i l d i ğ i v ak i t hem ruh . hem ak ı l , h e m v i c d a n . h em i n s a n i y e t i n rnah i y e t i nd ek i l at i f e l e r i rnü t e e s s i r ve a l ak ad ar o l ur l ar . İ ş t e bu rn a n a i ç i n d i r k i . elli s enede b i r c e z a . s i z i n h e r g ü n rnü t e add i d h a p s i n i zd e n z i yade b i ze f a i d e v e r i y o r . S i z i n ad a l e t n arn ı n d ak i c e z a l ar ı n ı z ya lnız vehrni n i z i mü t e e s s i r e d e r . Ç ü nk i biri niz h ı �s ı z l ı ğa n i ye t e t t i ğ i vak i t . m i l l e t . v a t a n mas l ah a t ı ve me nf a a t i h e s ab ı n a c e z ay a ç ar p ı l rn ak vehrni g e l i r . Y ah u t i n s a n l ar e ğ e r b i l s e l er a l e y h i nde t e b e yy ü n etse o n a f e n a n a z ar l a b ak ar l ar . �ger ( o r t aya ç ı k s a ) , hüklirne t d e o n u h ap s e tmek i h t i ma l i hat ı r ı na g e l i y or . o v ak i t y a l n ı z kuvv e - i v ah i m e s i c ü z '· ı b i r t e e s s ür h i s s eder . H a l buk i nef i s ve h i s s i nden ç ıkan -hu s us a n i h t i y a c ı d a v ars ak uvve t l i bir rneye l a n l i s t ek ı g a l e be e d e r . D ah a o f e n a l ı k t a n v a z g e çrnek içın o c e z an ı z f ay d a verrne z . Hern d e Emr- i İ l ah 1 i l e o l mad ı ğ ı nd a n . o c e z a l ar da a d a l e t d e ğ i l . Abd e s t s i z . k ı b l e s i z n amaz k ı l mak g i b i b at t a l o l ur . b o z u l ur . D ernek h ak i k i a d a l e t ve � e s i r l i c e z a odur k i : A l l ah - ı n emr i n arn ı y l a o l s u n . Y ok s a t e s i r i yüzd e n b i r e i ne r . ! ş t e bu c üz ' l s i rk a t me s e l e s i n e s a i r kü l l l v e ş urnu l l ü ahk arn- ı t l ah i yye k ı y a s e d i l s i n . T a a n l aş ı l s ı n k i : S aade t - i b e ş e r i yy e düny ada a d a l e t i l e o l ab i l i r . Ada l e t i s e d o ğr u d a n ! H i k ay e n i n do ğruy a Kur ' a n ı n g ö s t e rd i ğ i y o l i l e o l ab i l i r . . . hu l as a s ı b i t t i . ) " ( 3 9 ) G ö rü l üyor k i .

! 3 8 i M� i d e Sures i , 5i38 ! 3 9 1 Hutbe-i Sam i ye , z d . ,

Kur' a n ı n ahk am ı ,

s . 65-69

-3 2 -

ay n - ı

ada l e t t i r .

Te s e t t U r

" K a n u n l ar y ö n lind e n k arş ı l aş t ı rma " bahs i n i n bahse t t i ğ i m i z g i b i , " ! S LAM " dey i n c e ( i t i k ad , muame l at o l a r ak ) i k i ş e y ak l a ge l me l i d i r :

g i r i ş i nd e ve i b ad e t

1- C i h a n ş umu l l Uk 2- F ı t r 1 l i k

( e vre n s e l l i k ) ( i n s a n t ab i a t ı n a uygun l uk )

Y a n i l s l am , h e rş e y i y l e i n s an l ı k t ar i h i n i k u c ak l am ı ş t ı r . B U t u n a s ı r l ar a , b U t U n i n s a n t o p l u l uk l ar ı n a h i t ab e tmek t e d i r . Çünk i ; n e v � - i b e ş e r i n ( i n s a n ı n ) f ı t r a t ı n a t am muv a f ı k ve mut ab ı k b i r d i n d i r . Bu h u s u s , s ab ı k a n k ayd e t t i g i rn i z gibi Aye t - i K e r i me d e ş öy l e b i J d i r i l m i ş t i r : ,

J: .

o :: �1

� , o".- " €Jı� " \.: �l\ (ln S'-· � · ...s ..� ( 'f . Iç_,)\) ,�\ � �\ � ) �ıJW

...l-ı ..)'

•

.V�

., o

. ,

...,.

��

1..1.. ,

.,..,

•

) _..6J,... �

... _. q _,

.,.

o ..

Ay e t i n i n t e f s i r i s ad e d i nde var i d o l a n h ad i s . i s l am f ı t r a t ı U z e r e d o ğduğu " nu b e y a n e d e r .

" her

ı ns an ı n

N e t i c e : i n s a n f ı t r a t ı d e ğ i şme d i k ç e , i s l am ı n hiç bir şey i d e ğ i şme z . R i s a l e - i Nur bu bak ı ş a ç ı s ı nd a n değer l e nd i r i l d i ğ i nde . Kur� a n ı n b U t U n me s e l e l e r i n i n f ı t r a t a uyg u n l u ğu ve c i h a nş umu l o l du ğ u n u i s b a t e t t i ğ i görU l Ur . B u r a d a Kur - a n i ns a n ı n b u as ı rd a t e nk i de maruz k a l m ı ş b i r h UkmU n U n n as ı l t ab i at ı n a ( f ı t r a t ) uygun . . ve g e ç e r l i l i ğ i n i bu a s ı rd a da koruduğu a ç ı k l a n a c ak t ı r . S i rnd i k ay d e d e c e ğ i m i z bu me s e l e . " t. e s e t t Ur " o l u p Y i rm i dördU n c U Lem··- a d a beyan edi Imi şt i r . Şöy l e k i : /

� /

( 40 ) i l a a h i r . . . Ay e t i , t e s e t t UrU emr e d i y o r . Med e n i y e t - i s e f l h e i s e . K ur � a n ı n bu hUkmU n e k arş ı muh a l i f g i d i y or . Te s e t t UrU , f ı t r 1 g ö rmUyor , " b i r e s ar e t t i r " d i y or . E l c ev a p : K u r - a n - ı H ak i m i n bu hUkmU , t am f ı t r 1 o l du ğ u n a ; v e muh a l i f i . g ayr- ı f ı t r 1 o l du ğu n a de l a l e t eden ç ok h i kme t l e r i nd e n , y a l n ı z " D ört H i kme t " i n i b e y a n e d e r i z . B i R i NC i H i KMET : Te s e t tUr . k a d ı n l ar i ç i n f ı trl d i r ve f ı t r a t l ar ı i k t i z a e d i y o r . Ç U nk i ; k ad ı n l ar h ı l k a t e n z a i f ve naz i k o l duk l ar ı nd a n , k e n d i l e r i n i ve h ay a t ı nd a n z i y ad e s e v d i ğ i y avru l ar ı n ı h i maye e d e c ek b i r e rk e ğ i n h i ma y e ve y ard ı m ı n a muh t a ç b u l u nd u ğ u n d a n , k e nd i n i s e vd i rrnek v e n e f r e t et t i rmemek v e i s t i sk a l e maruz k a l mamak i ç i n , f ı t r l b i r m ey l i var . Hem k ad ı n l ar ı n , o n ade t t e n a l t ı y e d i s i , y a i h t i y a rd ı r , y a ç i rk i nd i r k i ; i h t i y ar l ı ğ ı n ı ve ç i rk i n l i g i n i h e rk e s e g ö s ( 4 0 ) Ahzab Sdres i , 33/59.

M�l i : "Ey

p e y g amoer ,

z evcel er i n e , k ı z i ar ı n a v e

rnü ' mi n l er i n

kadıniarına

( me h a s i n v e z i n et l er i n i t r t en . g en i s v e b G l o l a n ) d ı s e l b i se l e r i n o e n üst l e r i n e g i y m e l er i n i s bv l e .

- 3 3-

. .

t e rrnek

i s t eme z l e r . Y a k ı sk an ç t ı r : k e nd i nd e n daha g u z e l l e re n i s b e t e n ç i rk i n duşmemek . . veya t e c avüz d e n ve i t t i h amd a n ko rk ar ; t aarru z a maruz k a l m am ak ve k o c as ı n a z ar ı nd a h ı ya n e t l e müt t e h em o l mamak i ç i n , f ı tr a t e n t e s e t t ur i ster l er . H a t t a d i kk a t e d i l s e . e n z i y a d e k e nd i n i s ak l ı y a n i h t i y ar l ar d ı r . V e o n ade t t e n . a n c ak i k i u ç t an e s i bu l u n ab i l i r k i ; h e m g e n ç o l s un , hem guze l o l sun . h e m k e nd i n i g ö s t e rm ek t e n s ı k ı l m a s ı n . Ma l umdur k i : i n s a n s e vme d i ğ i ve i s t i sk a l e t t i ğ i ad am l ar ı n n a z ar ı nd a n s ı k ı l ı r , m u t e e s s i r o l ur . E l be t t e açık s a ç ı k l ı k k ı y a f et i n e g i r e n g i.i z e l b i r k ad ı n . b akmas ı n a hoş l a nd ı ğ ı n amahrem e rk ek l e r d e n o n d a i k i u ç ü vars a . y e d i s ek i z i n d e n i s t i sk a l e d e r . H e m t e f ahhuş ( f ah i ş e l e şmek ) v e t e f e s suh ( i y i c e b o z u l rnak i e t m i y e n bir gi.ize l k ad ı n . naz i k ve s e r i - ii t - t e e s s lir o l du � u n d a n . madde t e n t e s i r i t e c r übe e d i l e n ; be l k i s em l e nd i r e n l z e h i r l e nd i r e n l p i s n a z ar i ard a n e l bette s ı k ı l ı r . H a t t a i ş i t i y o r u z ; a ç ı k s a ç ı k l ık y e r i o l a n Avrup ad a ç ok k ad ı n l a r . b u d i kk a t - i n a z a r d a n s ı k ı l a rak . " bu a l ç ak l a r b i z i goz hap s i ne a l ı p s ı k ı y or l ar " d i ye , po l i s l ere ş ek v a ed i y o r l ar . . . D e mek med e n i y e t i n ref - - i t e s e t t iirii . h ı l af - ı r ı r. r a t t ı r . Kuı- ' a n ı n t e s e t t ii r emr i f ı t r l o l mak l a b e r a b e r . o made n - i şefkat ve k ı yıne t t ar b i re r ref lka-i e b e d i yy e o l a b i l e ti k ad ı n l a r ı . t e s e t t li r i le s ukut t a n . zi l l etten ve man e v i e s ar e t t e n ve s e t a l e t t e n k ur t a r ı y or .

Hem k ad ı n l ar d a . e c n e b i e rk ek l e r e k arş ı f ı t rat e n k or k ak l ı k . t ah avvlif var . Tah avvli f ise . f ı traten t e s e t t li r li i k t i z a ed i yo r . ÇUnk i ; s ek i z d ok u z d ak i k a b i r z e vk i c i dd e n a c ı l a ş t ı r a c ak s ek i z d ok u z a y a ğ ı r b i r ve l e d yük U n U z ahme t i l e ç ekmek l e berabe r h am i s i z bir ve l ed i n t e rb i y e s i y l e , se k i z dok0z s e n e . o s ek i z dokuz d ak i k a g ayr- i me ş ru z e vk i n be l a s ı n ı ç ekmek i h t i m a l i v a r . V e k e s r e t l e vak i o l du ğ u n d a n , c i d d e n ş i dd e t l e n amahrem l e rd e n f ı t r a t ı kork ar ve c i b i l l i y e t i s ak ı nmak i s t e r . V e t e s e t t lir i le nam ahrem i n i ş t i h as ı n ı a çmamak ve t e c avü z li n e me y d a n v e rmemek . z a i f h i l k a t i emr e d e r ç ar ş a f ı ve k uvve t l i i h t ar e d e r . V e b i r s i p e r i v e k a l ' as ı . o l du ğu n u go s t e r i y o r . Mesmu a t ı ma g ü r e : Merk e z ve payi t ah t - ı hUk um e t t e . çarş ı i ç i nde . q li n d ii z d e . ah a l i n i n q o z l e r i ü n ü nd e , gaye t a d l b i r k u n d u r a b oy_a c ı s ı . d ü nya c a r u t be t e n bUyük bir Q_cl_cım ı n açı)5___Q a c ak l ı k ar ı s ı n a e tm e s i . bi lf i i l s a rk ı n t ı l ı k ş a111a r t e s e t t jjr _a t�_y]ı i nde _o l g._IJj_qr- ı n___h_Q_YQ_.ŞJ_� _yli z l e_r i ne bir '{_LJ)'· uyo r ! . . ! K ! N C t H i KMET : K a d ı n v e e rk ek o r t as ı nd a g ay e t. e s as l ı v e ş ı dd e t l i mli n a s e b e t . muh abb e t v e a l ak a ; ya l n ı z d li ny e v i h a y a t ı n i h t i y a c ı nd a n i l e r i g e l m i y o r . Eve t b i r k ad ı n . k o c a h ay a t s ı n a y a l n ı z h ay a t - ı dli ny e v i yy e y e m a h s u s b i r r e f i k a - ı de g i l d i r . B e l k i h ay a t - ı e b e d i yy e d e d ah i b i r r e f i k a- ı h ay a t t ı r . Madem h ay a t - ı e b e d i yy e d e d ah i k o c a s ı n a r e f i k a- ı h ay a t t ı r : e l be t t e e b e d l ark ad aş ı v e d o s t u o l an k o c as ı n ı n n a z a r ı nd a n g ayr ı , b aşk a s ı n ı n n a z a r ı n ı k e nd i me h as i n i n e c e l be t memek v e o n u d ar ı l tmamak v e k ı sk a nd ı rmamak l az ı m g e l i r . Ma dem mli ' m i n o l a n k o c a s ı . s ı rr - ı ı m a n a b i n a e n o n u n i l e a l ak a s ı h ay a t - ı di.iny e v i yyeye mli n h a s ı r ve y a l n ı z h ayv a n ı ve gü ze l l i k vak t i ne mah s u s muvakk a t b i r muh abb e t deği l , be lk i h ay a t - ı

e b e d i yy e d e

dah i

bir

r e f i k a- ı

h ay a t

n ok t a s ı nd a

e s a s l ı v e c i dd l b i r muh abb e t l e . b i r hurme t l e a l ak ad a rd ı r . Hem y a l n ı z g e n ç l i ğ i nd e ve g ü z e l l i k z aman ı nd a deği l , be lk i

i h t i y ar l ı k ve ç i rk i n l i k v ak t i nd e d a h i o c i dd l hürme t ve muh abb e t i t a ş ı y or . E l b e t t e o n a muk ab i l . o d a k e nd i mehas i n i n i onun n a z ar ı n a t a h s i s ve muhabbe t t i n i ona h a s r e tme s i muk t e z a-y ı i n s a n i y e t t i r . Yok s a p ek az k a z an ı r . F ak at p ek ç ok k ay b e d e r .

UÇUNCU H i KMET : B i r a i l e n i n s a ade t - i h ay a t i ye s i ; koca s am ı m ı bir ve k ar ı mab e y n i n d e b i r emn i y e t - i mü t ek ab i l e ve hürme t ve muh abbe t l e d e v am eder . Te s e t t ür s ü z l ük ve açık s a ç ı k l ı k , o emn i y e t i b o z ar . o mü t ek ab i l hürme t ve muh abbe t i de k ı ra r . Ç ü nk i ; a ç ı k s a ç ı k l ı k k ı l ı � ı n a g i re n on k ad ı n d a n an c ak bir t an e s i bu l urnur ki . k o c as ı nd a n d ah a güze l i gbrme d i � i nde n , k e nd i n i e c n e b i y e s e vd i rme�e ç a l ı şmaz . D ok u z u k o c a s ı n d a n d a h a i y i s i n i gbrür . V e y i rm i ad amd a n a n c ak bir � a ne s i , k a r ı s ı nd a n d a h a g ü z e l i n i g ö rmüyor . O vak i t o s am i m l muh abb e t v e hürme t - i müt ek ab i l e g i tmek l e b e r ab e r , g ay e t ç i rk i n ve g ay e t a l ç ak c a bır hıs uyand ı rm ay a sebeb iyet vereo ı ı ı r . Şby l ek i : ı ns a n h emş i r e mı s ı l l u mahrem l e r i n e k arş ı f ı t r a t e n ş e h e v a n l h i s t aş i y am ı yor . Ç ü nk i : mahrem l e r i n s i ma l ar ı , k ar ab e t ve mahrem i y e t c i he t i ndek i ş e f k at ve muhabbe t - i m e ş r u ay ı i h s a s e t t i � i c i h e t l e : ne f s l , ş eh e v a n l t emayü l a t ı k ı r ar . F ak a t h a c ak l ar g i b i ş e r - a n mahrem l e r e de g b s t e rme s i c a ı z o l may a n yer l er i n i aç ık saç ık b ı r akmak . süf l l n e f i s l e r e g b r e . g a y e t ç i rk i n bir hiss i n u y a nm as ı n a s e b e b i ye t v e r e b i l i r . Ç ü nk i : m a h r em i n s i mas ı , mahrem i y e t t e n haber ver i r ve n amahr eme b e n z e me z . F ak at me s e l a , açık b a c ak , mahrem i n g a yr ı y l a mü s av i d i r . Mahrem i y e t i h aber vere c ek b i r a l arne t - i f ar i k a s ı o l mad ı � ı nd a n , h ayv a n ı bir n a z ar- ı heve s i . bi� k ı si m s üf l l mahr�m l e rde uyand ı rmak mümkündür . B oy l e n a z ar i s e . t üy l e r i ürpe r t e c e k b i r s uk u t - u l..D9...9.D.iYe t t i r ( a l ç ak 1 ı k t ı r ) ! .

DöRDUNCU H ! K.fvlET : Ma l umdur k ı : k e s r e t - i nes i l ( çoğa l mak ) . h e rk e s e e m a t l ubdur ( ar z u e d i l i r ) . Hi çbi r mi l l et ve hükume t yok t u r k i . k e s r e t - i t e n a s ii l e t arf t ar o l ma s ı n . H a t t a R a s ti l - i Ekrem A l e yh ı s s a l a t u V e s s e l am f e rman e t m ı s : /

� ))\'j< . u'!'\j., (V./ Jı, C\

\ � @' '� '<0 �

j )� 1 -ev k ema k a l e - Y a n i : " ! zd i v a c e d ı n i z . . ç o ğ a l ı n ı z . b e n k ı y a me t t e s i z i n k e s r e t i n i z l e i f t i h a r e d e c e ğ i m . " H a l buk i teset t ürün r e f ' i ( ö r t ü nme n i n k a l d ı r ı l m a s ı ) i zd i v a c ı t ek s i r e tm e y i p ç ok a z a l t ı y o r . Ç ü nk i : e n s e r s e r i ve a s r i b i r g e n ç d ah i . r e f i k a - ı h ay a t ı n ı n amus l u i s t e r . K e n d i g i b i a s r l . y a n i a ç ı k s a ç ı k o l mas ı n ı i s t em e d i � i n d e n b e k ar ka l ır . B e l k i de f uh ş a sti l lik e d e r . K ad ı n öy l e d e ğ i l . o dere c e k o c as ı n ı i nh i s ar a l t ı n a ( t ek e l i n e ) a l amaz . Ç ü nk i : k ad ı n ı n ai le h ay a t ı nd a müdür-ü d ah i l l o l m ak h ay s i y e t i y l e k o c a s ı n ı n bütün ma l ı n a . ev l ad ı n a ve her ş ey i n e muh a f a z a memuru o l duğund a n en e s a s l ı h as l e t i ( h uyu ) . s ad ak at t ı r . emn i y e t t i r . A ç ı k s a ç ı k l ı k i s e , bu s ad dk at ı k ı r ar ; k o c a s ı n az ar ı n d a emn i y e t i ( güv e n i ) k aybede r . o n a v i c d a n a z a b ı ç ek t i r i r . H at t a e rk e k l e rd e ik i güze l h as l e t o l an c e s ar e t ve s e h av e t ( c öme rt l i k ) k ad ı n l a r d a bu l u ns a , bu emn i y e t e v e s act ak a t a z ar a r o l dugu i ç i n , a h l ak - ı s eyy i e d e nd i r . k b t ü h a s l e t s ay ı l ı r l ar . F ak a t k o c as ı n ı n v az i f e s i . o n a h az i n e d ar l ı k v e s ad ak a t d e ğ i l ; be l k i h i may e t ( k o rumak ) v e merh ame t v e h ürme t t i r . O n u n i ç i n , o e rk ek i nh i s ar a l t ı n a ( t ek e l e ) a l ı nm a z . B a şk a k a d ı n l ar ı d a n i k ah e de b i l i r .

-3 5 -

Mem l e k e t i m i z Avr up a � y a k ı y a s ed i l me z . Ctink i o r ad a d ti e l l o s a ç ık l ık i ç i nde n amus g i b i ç ok ş i dd e t l i v a s ı t a l ar l a a ç ı k b i r d e r e c e muh a f a z a e d i l i r . i z z e t - i n e f i s s ah i b i birisinin k ar ı s ı n a p i s n a z ar l a b ak a n . b oy n u n a k e t e n i n i t ak ar . s onra bak ar . Hem mema l i k - i b ar i de ( s o ğuk mem l ek e t ) o l an Avru p ad ak i t ab i a t l ar , o mem l ek e t g i b i b ar i d ve c am i dd i r l e r . Bu A s y a , y a n i A l em- i i s l am k ı t '· a s ı o n a n i s be t e n mema l i k - i harr e d i r ( s ı c ak mem l ek e t t i r ) . Ma l umdur k i ; muh i t i n , i n s an ı n ah l ak ı u z e r i n d e t e � s i r i v ard ı r . O b ar i d mem l ek e t t e , s o ğuk i n s a n l arda h e ve s a t - ı h ayvan i yyey i t ahr i k etmek ve i s t i h ay ı a çmak i ç i n a ç ı k s a ç ı k l ı k , b e l k i ç ok s n- i i s t i � a l a t a ve ı s raf a t a m e d a r o l maz . F ak at s e r 1 -ü t - t e s s ur ve h a s s as o l an mema l i k - i h ar r e d ek i ( s ı c ak u l k e l e r d ek i ) i n s a n l ar ı n h e v e s a t ı n e f s a n i y e s i n i milt emad i y e n ( de v am l ı ) t e hy i c e d e c ek aç ık s a ç ı k l ı k . e l b e t t e ç ok s u - i i s t i ma l a t a v e i s r af a t a v e n e s l i n z a f i y e t i n e ve s uk u t - u kuvve t e 1 k uvve t t e n d U sme �e ) s e b e bd i r . B i r ayda v e y a y i rm i günde i ht i yac - ı f ı tr l y e muk a b i l , h e r b i rk a ç gti n d e k e nd i n i b i r i s r a f a me c bur z an n e d e r . O vak i t , her ayd a o n b e ş gti n k ad ar h ay ı z g i b i ar ı z a l ar mti n a s e b e t i y l e k a d ı n d a n .t e c e nntib e tme ğ e ( y ak l aşmamay a ) me c bur o l duğund a n , n e f s i n e m a ğ l ub i s e f u hş i y a t a d a mey l e d e r . . . . . . " ( 4 1 ) .

G b rti l tiyor k i t e s e t t ti r . k ad ı n l ar i ç in f ı t r l d i r ; f ı t r a t l ar ı o r � u nmey i g e r ek t i r i yo r . T e s e t t tir s o syo l oj i k b i r k a nun i dur ; t o p l um h a y a t ı n ı n s a ğ l ı k l ı b i r ş ek i l de devam e tme s i ç ı n z ar ur i d i r . H ayv a n l ar a l em i nde d e f ı t r l t e s e t t Ur v a rd ı r . Mti l ah a z a : i n s a n l ı k . e n b e d e v i ! i lke l ) durumu n d a n en mede n i ( mo d e r n ) durumu n a k ad ar . ö r t ti nme n i n gere ğ i ne i n anm ı ş t ı r . An c ak bunun b l ç u s U nti k i m t ay i n e d e c ek t i r ? . . B u s o r u n u n e n mak u l ve mti n a s i p c e vab ı , ş udur : " Y a p a n b i l i r : by l e y s e b i l e n k o nusur " . y ar a t a n k i m i s e . . . t e emme 1 !

g )

Fai z

hiç şuphes i z i ns a n ı yap an .

Z e k a. t

B u r a d a d a K ur � a n ı n f e l s e f e me d e n i y e t i n i n k a nun l a r ı y l a muvaz e n e s i n i i k t i s ad i h ay a t t a y a p a c a ğ ı z . Tab l k i y a p ı l a c ak k a rş ı l aş t ı rma i k t i s ad i h ay a t l a k a l m ı yo r . N e t i c e de o r t ay a ç ı k a n ah l ak i v e s i y a s i durum k ı s a c a göz l e r b nti n e s er i lmi ş o l uy o r . " Eve t , Kur ' a n ı n dti s t ur l ar ı . k a nun l ar ı . e z e l d e n ge l d i ğ i nd e n e be d e g i d e c ek t i r . M e de n i y e t i n k anun l ar ı gibi i ht i yar o l u p b l ume m ahkum d e ğ i l d i r . D a i m a g e n ç t i r . k uvve t l i d i r . Me s e l a : me d e n i y e t i n bti t ti n c em '· i yy a t - ı h ayr i y e l e r i ( h ay ı r kuru l uş l ar ı ) i l e . b U t u n c e bb a r a n e ş e d i t i nz i b a t ve n i z am a t l ar ı y l a ( g Uve n l i k t e şk i l a t ı v e k an u n l ar ı y l a ) . b ti t ti n ah l ak i t e rb i ye g ah l ar ı y l a . K ur � an- ı H ak i m' i n i k i me s e l e s i n e k ar ş ı mu ar a z a e d emey i p mağ l ub duşmuş l e rd i r .

i 4 1 l Leın ' l ar , z d . , s . 1 94 - i 9 8

- 3 6-

K u r - a n ı n bu g a l e b e - i i - c azk ar a n e s i n i bey a n e d e c e ğ i z " . ( 44 ) S öy l e k i :

a l an )

b i r muk add i me

i le

" B ü t ü n muave n e t v e y ard ı m n e v i l e r i n i h d.v l o l an ( i ç i ne z ek a t h akk ı nd a s ah i h o l a r ak R a s u l - i Ekr em A l evh i s s a-

l at ü V e s s e l am- d a n

,/ / (J / "

� �· :; :v� V� _r,,

\ �,, �! ,: � ! j� o

_,_.,

H ad i s - i

Ser i f i

me rv i d i r . Y e m i " müs l Urn a n l ar ı n b i rb i r i n e y ar d ı m l ar ı , a n c ak z ek at k ö p r ü s ü ü z e r i n d e n g e çmek l e y a p ı l ab i l i r ' ' . Z i r a y ard ı m vas ı t a s ı , z e k a t t ı r . İ n s an l ar ı n h ey - e t - i i c t i m a i yye s i n d e i n t i z am ve a s ay i ş i t em i n e d e n k ö p r ü , z ek at t ı r . A l em- i b e s e r d e l i ns a n l ı k a l em i n d e l h ay a t - ı i c t i ma i yy e n i n ( t o p l um h ay a t ı n ı n ı hay a t ı . mu ave n e t t e n ( y ard ı m l aşma ) d o � ar . İ n s a n l ar ı n t e r ak k i y a t ı n a e n g e l o l a n i s y a n l ard a n , i h t i l a l l er d e n . i ht i l a f l a r dan �eyd a n a g e l e n f e l ak e t i e r i n t i ry ak ı . i l a c ı , mu ave n e t t i r . Eve t z ek a t ı n vü c ubu ( f arz o l mas ı l i l e r i ban ı n hurme t i nd e ( f a i z i n h a r am o l us u nd a ) büyük b i r h i kme t , yük s ek bir mas l ah at . g e n i ş b i r r ahme t v ard ı r . Eve t . eğer t ar i h l bir nazar l a s ah i f e - i a l eme b ak a c ak o l urs a n ve o s ah i f ey i l ek e l e nd i r e n b e ş e r i n me s av i s i n e ( gü n ah l ar ı n a ) . h at a l ar ı n a d i kk a t e d e r s e n . h e y - e t - i i c t i m a i yy e d e goru n e n i ht i l a l l er . f e s a t l ar ve bUt U n ah l d.k - ı re z l l e n i n i k i k e l i me d e n doğduğunu �r örtirs tin . B i r i s i : " B e n t ok o l ay ı m d a .. b a sk a s ı a ç l ı ğ ı nd a n ö l ür s e o l s U n b a n a ne " . İ k i nc i s i : "Sen z ahme t l e r i ç i nde b o ğu l k i . b e n n i me t l e r ve l e z z e t l e r i ç i nd e r ah a t e d e y i m " . A l em- i i n s a n i y e t i z e l z e l e l e r e maruz b ı r akınak l a y ık ı l ına ğ a y ak l a ş t ı r a n b i r i n c i k e l i me y i s i l d i r e n a n c ak z e k a t t ı r . ve N e v - - i b e ş e r i umumi f e l dk e t l e r e s ürük l e y e n a s ay i ş i mahve d e n t e r akk i y a t ı , v ik l i ğe s e vk e d i p kes i p atan , hurme t - i r i bad ı r k e l i me y i k ök li nd e n h a r am o l m a s ı d ı r ) .

bo l s e i k i nc i ( f aizin

Ark ad a ş � H e y e t - i i c t i m a i yy e n i n h ay a t ı n ı k o ruy a n i nt i z am ı n e n bUyük ş ar t ı , i n s an l ar ı n t a b ak a l ar ı a r a s ı nd a b o ş l uk k a l m amas ı d ı r . Havas k ı sm ı , av amd a n : z e n g i n k ı sm ı , f uk a r ad a n h a t t - ı muva s a l ay ı ( b a ğ l ar ı ) k e s e c ek k ad a r u z ak .l asmama l ar ı l a z ı md ı r . B u t a b ak a l ar aras ı nd a muv as a l ay ı t em i n e d e n z e k d. t v e mu ave n e t t i r ( y ard ı m l asmad ı r ) . H a l buk i vü c ub-u z ek d. t ( z e k at ı n f arz i yy e t i ) i l e hurme t - i r i b d. y a ( f a i z i n y a s ak l ı ğ ı n a ) mür a a t e tme d i k l e r i n d e n ( uymad ı k l ar ı nd a n ) , t ab ak a l ar aras ı g i t t i k ç e g e r g i n l e ş i r . h a t t - ı muv as a l a k e s i l i r . s ı l a- i r ah i m k a l m a z . B u y ü z d e nd i r k i , aş a ğ ı t ab ak ad a n yuk ar ı t ab ak ay a i h t i r am ( s ay g ı ) , i t a a t . muh abb e t y e r i n e i ht i l a l s ad a l ar ı . h a s e d b a ğ ı r t ı l ar ı , kin ve nef ret vavey l a l ar ı yük s e l i r . K e z a l i k ; yük s ek t ab ak ad a n aş a ğ i t ab ak ay a me rh ame t , i h s an ,

( 4 2 ) B a k a r a Sures i , 2 i 43 ( 4 3 i B a k ar a Sures i , 2 i 2 7 5 ( 44 ) Sdz ! Er , z d . , s . 4 ü 8 .

- 3 7-

t a l t i f y e r i n e zu l üm ateş l er i . t a h akküm l e r t z orb a l ı k l ar ) . ş i ms ek g i b i t ahk i r l e r y a ğ ı y o r . " ! k i t a bak a- i beş er da imi b i r müc ade l e - i m a ne v i y e d e . b i r k e şmek e ş - i i ht i l af t a b u l u nur . G e l e ge l e t a Ru s y a - d a o l d uğu g i b i . s a - y ( emek ) v e s e r m ay e mü c ad e l e s i s ilr e t i nd e b o ğuşmaya baş l ar . . . " ( 45 ) M a a l e s e f . t a b ak a- ı h av a s t ak i ( yük s ek t ab ak ad ak i ) me z i ye t l e r . t e v a z u v e t e r ahhuma ( me r h ame t e ) s e b e p i k e n . t ek e bbur (kibir) v e gurur a b a i s ( s e b e b ) o l uyor . T a b ak a- i f uk ar ad ak i acz ve f ak i r l i k ; i hs a n ve merh ame t i mil c i b ( gerekt i r i y o r ) iken . e s ar e t ve s e f a l e t i i n t a c e d i y o r . E g e r bu s öy l e d i k l e r i me b i r ş ah i d i s tersen a l em- i mede n i y e t e bak . i st ed i ğ i n k ad ar ş a h i t l e r mevc u t t ur " . ( 46 ) f aiz Ev e t . c a h i l i yy e d e vr i n e b i r g ö z a t t ı ğ ı m ı z z am a n . Ç ü nk ü f ai z yUzUnde n b i r ç ok s avaş l ar ı n ç ı k t ı ğ ı n ı görürüz . t e şk i l a t ı nd a n b uyuk z ar a r g ö r e n ve borcunun faizini bi le ö d e y eme ye n l e r . s e l am e t i . f a i z b ab a l ar ı n ı n ( b i l h as s a y ahud i l e rd i r i b a ş ı n ı e zmek t e b u l m u ş l a rd ı r . Ta g ü nümü z e k ad ar -Kur - a n � a s ı r t ç e v i r e n t o p l um l ard a- z e n g i n l e f ak i r aras ı n d ak i bu vaz i y e t d e vam e tm i ş t i r . N i h ay e t e n buyük meyve s ı n ı 1 7 8 9 F r a n s ı z i h t i l a l - i k e b i r i ve 1 9 1 7 ' d e Rus y a ' d a bo l şevik i h t i l a l i y l e verm i ş t i r . G ü n timü z d e d e borc unun f a i z i n i ö d e y e me d i ğ i nd e n ma l ı ar ı n a e l k o nu l an i n s a n l ar az d e ğ i l d i r . ! şte y ard ı m l aşman ı n k a l kmas ı v e f a i z i n g e ç e r l i o l mas ı . t ab ak a l ar a r a s ı n ı ş i dd e t l e ger g i n l e ş t i rm ek t e ve z aman z aman i ht i l a l ve sair d e hş e t l i h ad i s e l e r e sebep o l mak t ad ı r . Bu ma l h ı r s ı nd a n do l ay ı d ı r k i . " Y ah u d i m i l l e t i . p ek ç o}< z ahme t i le k a z a nd ı g � . k e nd i n e f a i d e s i a z . y a l n ı z haz i n edar l ı k ettiği g ayr- i meşru b i r f a i z s e rve t i i l e b u t u n m i l l e t l e rd e n z i l l e t ve s e f a l e t t ok ad ı y e m i ş l e r ve as ı r l ar boyu . sürgün l e re . k a t l i am ve i h a ne t i e r e maruz k a l m ı ş l a rd ı r . " ( 4 7 ) " Hu l as a : Tabak a l ar ar as ı nd a mu s a l ahan ı n ( uyuşman ı n ı t em i n i ve mü n as e b e t i n te- s is i . a n c ak ve a n c ak E rk a n - ı İ s l am i y e d e n o l a n z ek a t ve z ek a t ı n y avru l ar ı o l a n s ad ak a ve t e b e r r u a t ı n C b ag ı ş l h e y - e t - i i ç t i m a i yy e c e yük s ek b i r dü s t ur i t t i h a z ( k a bu l ) e d i l m e s i y l e o l ur " . ( 4 8 1 " Yuk ar ı d a i s b a t e d i l d i ğ i g i b i b ü t ü n i h t i l a l d. t - ı beşe r i yy e n i n mad e n i . b i r k e l i me o l d uğu g i b i . b ü t ü n ah l ak - ı s ey y i e n i n { ah l ak s ı z l ı ğ ı n ) m e n b a ı ( k ay n a ğ ı ) d ah i . b i r k e l i me d i r . B i r i nc i bana ne " .

k e l i me :

" B e n t ok

o l ay ı m .

başkas ı

aç l ıkt an ö l s e

! k i n c i k e l ime : " S e n ç a l ı ş . b e n y i yey i m " . Eve t . h ay a t - ı i ç t i m a i yy e - i b e ş e r i yy e d e h av a s v e avam . yan i z e ng i n l e r ve f ak i r l e r . muvaz e n e l e r i y l e ( de ng e i l e ) rahat l a y a ş ar l ar . O muva z e n e n i n e s as ı i s e : Havas t a b ak as ı nd a . me rhame t v e şef k a t ; a ş a ğ ı s ı nd a . hürme t v e i t a a t t i r . S i rnd i b i r i n c i k e l i me . h av a ş t abak as ı n ı zu l me . ah l ak s ı z l ı ğ a ( s e f ahe t e . g ayr- i

! 4 5 ) M e k t u b a t . ı d . , s . 274

(46i

! �arat-ül t ' caz , z d . , s . 45 ( 4 7 J Hektubat , z d . , s . 27 ı ( 4 8 1 l s�rat-ül ! ' c az , z d . , s . 46 -

meşru

y o l l ar a )

me r h ame t s i z l i ğ e

s e vk e tm i ş t i r .

İ k i nc i

k e l i me . avam ı ; k i n e . h a s e de . müb ar e z ey e s evk e d i p r ah a t - ı beş e r i y ey i b i rk a ç a s ı rd ı r s e l be t t i ğ i ( s ök ü p a ldığı ) gibi . şu a s ı rd a s a- y , s e rmaye i le müb a r e z e ( k avg a ) net i ce s i herk e s e e m a l um o l an Avrup a h ad i s a t - ı a z ı me s i ( büyük o l ay l a r ı ) meyd a n a g e l d i . ! ş t e mede n i y e t , b ü t ü n c em - i yy at - ı h ay r i ye i l e ve ah i ak l mek t e b l e r i y l e ve ş e d i t i n z i b a t v e n i z ama t ı y l a . be ş e r i n o i k i t abak a s ı n ı mus a l ah a e deme d i ğ i ( b ar ı ş t ı ram ad ı ğ ı ) g i b i . h ay a t - ı be ş e r i n i k i mü t h i ş y ar a s ı n ı t e d a v i e d emem i ş t i r . K u r - a n . b i r i n c i k e l i mey i ( " B e n t ok o l ay ı m . başk a s ı

a ç l ı k t an

ö l ür s e

ö l sü n b a n a n e "

k e l i me s i n i } .

e s a s ı n

d an " Vü c ü.b-u Z ek at " i l e k a l - e d e r . t e d av i e d e r . İ k i n c i k e l i men i n e s as ı n ı " Hurme t - i R i b a " i le k a l - ed i p t e d av i eder . Eve t . aye t - i Kur a n i y e a l em k a p ı s ı nd a durup , r i b ay a ( f a i z e ) yas ak t ı r d e r . " K av g a k a p ı s ı n ı k a p ama]< i ç i n bank a k ap ı s ı n ı k a p ay ı n ı z " d i y e rek i n s an l ar a f e nna n eder . Ş ak i rd l e r i n e " G i rmey i n i z " emr e d e r . " ( 4 9 )

�

h )

San � at

( F: e s i m )

İ s l am . r e s i m ve h e yk e l y a pm ay ı y a s ak l am ı ş t ı r . An c ak bu y a s a � ı n hudut l ar ı v a rd ı r . Bu h u s u s - Leme a t - t a ş öy l e ge ç e r : "Memnu - (ya s ak l a nm ı ş) h eyk e l , s ur e t l e r : ya z u l m-i.i mi.it e h a c c i r ( t aş l aşm ı s z u l üm ) , ya mi.i t e c e s s i d { c e s e d l eşm i ş ) r iva . va münc em i c.LJ. d o nuk ) h e v e s t i r . " Çi.ink i . z a l i m l e r i n c an av ar l ı k l ar ı n ı i ns a n ı ne f s l .

t asv i r e d e n g üy a k ahraman l ı k h e yk e l ve t ab l o l ar ı . z u l me ve b a şk a l ar ı n ı e zme_ğ e teşvik eder . Tamam e n s ü f l l v e p i s a r z u l ar ı n c e s e d l e şm i ş ş ek l i o l an ç ı p l ak

vey a y ar ı ç ı p l ak k ad ı n r e s i m ve h eyk e l l e r i , i n s an l ard ak i yük s ek ah l ak l ar ı müt h i ş b i r ş ek i l de t ahr i b e d e r ve k ad ı n l a r ı . n e f s a n ı v e ş eh e v a n l arzu l ar ı t atmi n aleti d e r ek e s i n e düş ürür . R i v ak ar l ı ğ ı n b i r ürünü o l an b i r t ak ı m h e yk e l ve s u ret l e r i s e i n s a n l ar ı r i yaya ve g ö ş t e r i ş e t e ş v i k e d e r . B ö y l e b i r s ı n ı r l a nd ı rm a ğ a g i d i lmek l e beraber y i ne de t s l am - d a res i m vs . t as v i b e d i l me z , n ah o ş k arş ı l an ı r . B i l h a s s a s ü. r e t l e re h e rh a n g i b i r s ur e t t e t ap ı nın ay ı i f ad e e d e n h a l l e r . ke s i n l ik l e y a s ak l a nm ı ş t ı r . ' ' Eve t s a nemp e r e s t l i ğ i ( p u t a t ap ı c ı l ı k ) ş i dd e t l e Kur - a n me n � e t t i ğ i g ibi , s a n emp e re s t l i ğ i n b i r nev i t ak l i d i o l a n s ure t-p e r e s t l i ğ i d e me n - e d e r . M e d e n i y e t i s e . s u r e t l e r i ( r e s i m ) k e nd i me h a s i n i nd e n s ay ı p K u r - a n a muar a z a e tmek ( k ar ş ı g e l mek ) i s temi ş . H a l buk i : gö l ge l i gö l g e s i z s ur e t l e r . ya bir z u l m-ü müt eh a c c i r veya bir r i ya-y ı müt e c e s s i d veya bir h eve s - i müt e c e s s imd i r ki , beş e r i zu l me v e r i y ay a ve h e v ay a , h e v e s i k amç i l ay ı p teşvik eder . Hem . Kur - a n m e rh ame t e n , k a d ı n l ar ı n hürme t i n i muh a f a z a i ç i n . h ay a p er d e s i n i t akmas ı n ı emr e d e r . T a h e v e s a t - ı rez i l e n i n aya ğ ı a l t ı nd a o ş e fk a t made n i e r i A l e t - i heve s at , e h emm i ye t s i z b i r me t a ( H aş i ye ) Mede n i ye t p e rde l e r i n i y ı r t ı p ,

z i l l et hi.ikmü n e

ç ekme s i n l e r . g e çme s i n l e r .

i se k ad ı n l ar ı yuva l ar ı nd an b e ş e r i d e b aş t a n ç ı k arm ı ş t ı r .

ç ı k ar ı p , H a l buk i ,

IHasiyei Tesettür-ü n i svan ( k a d ı n l ar ı n örtünmes i i hakkı nda ütuz b i r i nc i Mektubun Y i r m i dörd ü n c ü

l e rn 'ası

l lem ' a lardal ı gayet kat ' f b i r sdr e t t e i sb at etmi sti r k i : " Teset t ür ı k a d ı nlar

Ref ' - i

teset t ü r ı f ı tr a t a münaf i d i r ( t erst i r ) . "

-3 9 -

için

f ı tr f d i r .

a i l e h ay a t ı , k ad ı n e rk ek m a b e y n i nd e ( ar a s ı nda ) mu t ek ab i l hurme t ve muh abb et l e devam eder . H a l buk i aç ık saç ık l ık . s am i rol h urme t ve muh abb e t i izale ed i p ( g i der i p ) a i l evl h ay a t ı z e h i r l em i ş t i r . Hu s u s a n s ur e t - p e r e s t l i k , ah l ak ı f ena h a l de s ars t ı ğ ı v e s ukut-u r uh a ( ruhun a l ç a lmas ı n a ) s e be b i y e t v e rd i ğ i şunun l a a n l a ş ı l ı r : N a s ı l k i , merh Uıne v e r ahme t e muht a ç b i r g u z e l k ad ı n c e n a z e s i n e n a z ar-i ş ehve t ve h e ve s l e b akmak , n e k adar ah l ak ı t ahr i b e d e r . öy l e d e : o l muş k ad ı n l ar ı n s ure t l e r i n e vey ahut s ağ k ad ı n l ar ı n k u ç uk c e n az e l er i d e r i nd e n hukmu n d e o l a n s u r e t l e r i n e h e ve s p e r v e r a n e b akmak . de r i n e h i s s i y at- ı u l v i ye - i i n s a n i yyey i ( i n s an ı n y uk s ek duygu l ar ı n ı ) s ar s ar . t ahr i b e d e r .

I s t e g e çm i ş m i s a l l e r g i b i b i n l e r me s a i l - i Kur ' a n i y e n i n h e rb i r i s i . s a ad e t - i b e ş e r i yyey ı d u nyada tem i n e h i zme t e tmek l e b e r a b e r h ay a t - ı e b e d i yy e s i n e de h i zme t eder . Sair rne s e l e l e r i m e zkur me s e l e l e r e k ı y a s e d e b i - ı . i i- s i n . N a s .ıl_. me d e n_iye t..=_i h a z ı r a . Ku r ·- a n ı n h aya t- ı i c t. i rna iyye - i ait o ı aQ _guşt urj_q_r._:ı:_ng. l:<;_g._r_ş__ı__mQ.SLLu b_Qb!.I2_ Iig r�_rıın _i ' c a z - ı m a n e v i s i n e k_qrş_;ı_ h a.k i k_g_t n ok t. as ı nda i f ı as e d e r ._ t-i kme i h ve e vrupg__ h _ i (iyJ..� g__�_;_)v_!_e..9.�Dj.Y e t)T.L.XJ!JJ.ıJ_Q.l.sm f �J�_e.f . be ş�r.iYY� x ;i, ,__ _h .L�m�.t.:-:_i g,çl�t._ ._Q.\2.� l�J.::Q ft Km:-.::2.nLçı. y_i...rxrti_ l2 �.ş m.i_4__an1sr.l cı. tt_:LJ:ıl_t_metj _n muv az e n e s i n d e ,__Jıikme :t._- i _ f e l s e f_iy_� d. c i z e v e h jk:m�t - i Kg:c.�:_g._rr}_yeııi_n_:mll' c i z e k at -· iyye t l e o l dueru S ö z 1 erde , . i2J2aL_Q.Q.t lm_:Lş_Li r__,!_N_gş:_:ı,JkL._.Q n b i _:r_i n c i v e On i k i ne i h i kme t - i ve l h i krrı� .t::::.L t�Lş_e.Jj y_e..n irL . 3 C �) s ı ':L�.�---·-- jf d. ; mur a cq at._ e d_j l mj_ş t i r ' i s b _g_t 1\ın:.:�_f).n i y_�ni ıı .l_:__ç_g_�_ı ve cr ı n a s ı

P..e. :2 �r e ..

_ ___

___

...

_ _ _ _

___

_ _

. .

.�çJ.-�:Q..t1ix_s � C 5 o ) ..

ı )

Edeb i yat

Med en i yet i n i n

______ _

___

Bel �şat

No k t as ı nda

Kur < an l a

Kar s ı l ast ı r ı l ma s ı

Fel sef e

N a s ı l me d e n i y e t - i h az ı r a , h i kme t - i Kur � a n ı n i lml ve ame l l i ' c a z ı n a k arş ı ma� l ub o l uyor . öy l e . d e : Me d e n i y e t i n e d e b i y a t ve b e l ag a t ı d a . Kur ' a n ı n e d e b ve be l a ğ a t ı n a k ar ş ı ıü �: be t i : ök s ü z b i r y e t i rn i n muz l i m bir huzun i le tirn i t s i z a � l ay ı ş ı . Hem s u f l l b i r vaz i y e t t e s arhoş b i r ayy aş ı n v e l ve l e - i ğ ı n a s ı n ı n ( ş ark ı demek t i r ! n i s b e t i i l e . u l v l b i r aş ı k ı n muvakk at b i r i t t i r ak t a n muş t ak a n e . üm i tk ar a n e b i r h u z u n i l e ğ ı n a s ı : h em . z a f e r v e y a h a r b e ve u l vl f e d ak ar l ı k l a r a s e vk e tmek i ç i n t e ş v i k k a r a n e k as a i d - i v a t a n i yyeye n i sbe t i g i b i d i r . Çünk i . e d e b ve be l a ğ a t . t e s i r- i us l ub i t i b ar ı y l a y a h u z u n ve r i r . y a n e s ' e ve r i r . H u z ü n i s e i k i k ı s ı md ı r . Ya f akd-u l - ahbabdan ge l i r . y a n i ahb a b s ı z l ı k t a n , s ah i bs i z l i k t e n g e l e n k ar an l ı k l ı b i r huzundur ki . d a l a l e t - a l ud , t ab i a t p e re s t . g a f l e t - p l ş e o l a n med e n i y e t i n edeb i y at ı n ı n v e rd i ğ i h u z ü ndur . ! k i n c i huzu n . f i r ak - u l - ah b abdan g e l i r . y a n i a h b a b var . f i r ak ı nd a mu ş t ak a n e b i r h u z u n v e r i r . ( D o s t l ard a n ayr ı düşmek t e n ge l e n huz undur k i , i l e r i d e vus l at i le bu huzun s ev i n ç ve s urura dönüş e c ek t i r ) . I ş t e ş u huzu n . h i daye t - e d a , nur-e f s a n Kur� a n ı n verd i ğ i h u z u nd u r . Amm a

n e ş -- e

ıse .

iki

( 5 0 1 Söz i er , z o . , s . 4 i ü-4 i i

-4 0 -

k ı s ı md ı r .

B i r i s i _.

nef s i

heves a t ı n a t e ş v i k e d e r ( A şk t an . ş ar a p t a n : k a d ı n ı n k a ş ı n d a n . gözünd e n vs . b a h s e d e r , n e f s i , s ü f l 1 arzu l ar a t eşvik eder . şehve t i k amç ı l ar ; s u f l 1 , p e s t ve aş ağ ı ah l ak l ar ı u y a nd ı r ı r ) O d a t i y a t r o c u . s i n em a c ı . roma n c ı rne d e n i y e t i n ede b i y a t ı n ı n şe - n i d i r . " ( 5 1 ) " Lerne a t " t a

ayn ı k o nuda şun l ar ı

der :

r om a n v a r i n a z ar l a , Kur � a n d a o l a n l e t a i f - i u l v i y e t . rne z ay a-y ı h a şme t i g ö r e me z ; h em t ad am a z . Sehve t - e n g i z b i r z e vk i . n e f i s l erde z e rk e d e r ( ş ı r ı n g a e d e r ) . Güneş i g ö s t e r i r s e . s ar ı s aç l ı güze l bir ak t r i s i k ar i e ( okuyu cuy a ) i h t a r e d e r . Z ah i r e n der : " S e f ah e t f e n ad ı r , i n s a n l ar a y ak ı ş rııo. z . . Net i c e- i mu z ı rr ay ı gös t er i r . H a l buk i s e f ah e t e ö y l e mli ş e vv i k a n e b i r t a sv i r i y a p ar k i ; a� ı z s uy u ak ı t ı r . ak ı l h ak i m k a l amaz . İ S L i h ay ı k a b art ı r . H e v e s i t e hy i c e d e r . h i s d a h a s ö z d i n l e me z . Kur ·· a ndak i e d e b s e h e v a y ı k ar ı ş t ı rm a z . Hak p e r e s l i k h i s s i . h lis n-U mu c e rred aşk ı , c em a l - p e r e s l i k z e vk i . h ak i k a t - p e r e s t l i k ş e vk i ve r i r ; h e m d e a l d a tm a z . " Avrup a - d a n t e r e ş ş uh e t m i ş

şu

haz ı r

I k i s i b i r e r ş e vk i d e ve r i r : O ş e vk i l e n e f i s d ü ş e r h e y e c a n a .

y ab a n i heves

ed e b i y a t .

' '

bir edeb i n v e rd i ğ i ruh a o l u r . mli n b a s i t : f e r ah v e r eme z . Kur ·· a n ı n ş evk ı i s e : Ruh düş e r heye c a n a , ş e vk - i me a l l v e r i r . I ş t e bu s ı rr a b i n a e n . S e r i a t - ı Ahrne d i yy e ( A . S . M . ) l e h v i yy a t ı ( e ğ l e n c e l e r i ı i s t eme z . B az ı a l at - ı l e hv i t ah r i m ed i p . b i r k ı sm ı n ı h e l a l d i y e ızın ver i r . . . . . . . . . . . . . " ( 5 2 ) I şt e ik i nc i neşe (ki . Kur ' a n ı n verd i ğ i neşed ı r ı nef s i s u s t urup , ruhu , kalbi . ak l ı . s ı rr ı ; rn a a l i y a t a ( yü c e ş e y l e re ) . v a t a n - ı a s l i l e r i n e . rnak arr- ı e b e d i l e r i n e , a h b a b - ı uhre v i l e r i n e y e t i ş rnek ı ç ı n . l a t i f ve edeb l i m a s um a n e bir teşvikt i r ki . o da Cennet ve s a ade t - i e be d i yy e y e ve ru - ye t - i c ema l u l l ah a beşeri s e vk e d e n ve ş e vk e g e t i re n Kur- an- ı Mu ' c i z - i l -B e y a n ı n ver d i ğ i n e ş e d i r . ! ş t e : '

·�o�\\ \� � \! _ \ t-t\ .Y

l) / •

'Z). · '\ -" � \� /--....- � , ;\ 01 �· J �� u. v:' :;.. r -' \; .._, \ �� ; ;... :({"--� �/ � u ]J ��0Y .. )) ·

"' "'

J..

l.S"'

•

i f ade e t t i ğ i a z l m m a n a ( 5 3 ) ve bUyük h ak i k a t . k a s ı ru l - f e hm t an l ay ı ş ı k ı t ) o l a n l ar c a ve d i kk at s i z l i k l e müb a l ağ a l ı bir be l a ğ a t i ç i n muh a l b i r s ure t z a n n e d i l i yor . H aş a ! Mub a l a ğ a ve d e ğ i l , muh a l b i r s u r e t d e ğ i l , ayn- ı h ak i k a t b i r b e l a ğ a t mümk ü n ve v ak l b i r s ur e t t e d i r . O s ur e t i n

b i r v e c h i ş udur k i . y a n i Kur � a n d a n t e r e ş ş uh e tm i y e n ( k ay n ak l a nm ı y a n ) ve Kur- an ı n ma l ı o l m ay a n i ns ve c i n n i n bUt U n g ü z e l s ö z l e r i t o p l ans a , Kur' a n ı t a n z i r e d eme z i 5 1 i Söz l er , z d . . s . 4 i i \ 5 2 1 a . g . e . , s . 736-738 { 5 3 1 i s r a SUresi , ave t : 8 8 , Meal i i c i n b k . : s .

-41-

(bir benzer i n i y a p am a z ) d emek t i r . Hem ed emem i s ki . go s t e r i l m i y o r . İ k i n c i ve c i h ş udur k i : C i n ve ı ns ı n . hat t a e f k ar l ar ı ve muh as s a l a - i me s a i l e r i �eyt a n l ar ı n n e t i c e - i (ça l ı şma l ar ı n ı n s o n u c u ) o l a n me d e n iye t ve h i kme t - i f e l sef e K ur � a n ı n ahkdın ve h i kme t ve ye e d e b�a t - ı e c n e b iyye . b e l ağ a t ı n a k arş ı a c i z d e r ek e s i nd e d i r l e r . demek t i r . N as ı l d a numu n e s i n i g o s t e r d i k . " ( 5 4 )

KUR < AN

MEDEN t YET ! YLE

S i rnd i

FELSEFE

n ah s e d e c e � i m i z

MEDEN ! YET t N l N

d U s t ur ı a r . K u r ·· a n ve

DüSTURLAR I

k i t a p l ard a

k anun

ş ek l i nd e o l m a y a b i l i r . A n c ak f e l s ef e n i n h ay a t a h ak i m i y e t l e r i n i s b e t i nd e . t o p l um h ay a t ı a ç ı s ı nd a n i n s a n l ar a v e rm i ş o l duk l ar ı ah l dk l k a i de l e r o l up . yaş anan h ay a t t a uygu l ama s ek l i nd e g ö rU n e n d U s t ur l ard ı r .

Us t a d B e d i U z z aman . R i s a l e - i Nur ·· u n ç e ş i t l i yer l e r i nd e Avr u p aya ş i dd e t l e ç a t ar . Avru p a med e n i ye t i nd e n " m i ms i z me d e n i y e t " ( o l ar ak bahs e d e r ve o m e d e n i ye t i ş ey l e t avs i f e d e r : " Ş u m e d e n ıye t - ı h ab i s e ki ; biz ondan y a l n ı z z ar ar g o r d Uk . V e n a z ar - ı s e r i a t t a merdud : v e s e yy i at ı h as e n a t ı n a g a l e be e t t i ğ i nd e n . mas l ah a t - ı beser f e t v as ı y l a me n s uh ( ( ,.....:..0 ) v e i n t i b ah- ı b e ş e r l e mahku m-u i nk ı r a z . s e f i h . mut emerr i d . qad d ar . man e n vahş i b i r me d e n iye t . . . . . . . " ş €k l i nd e t ar i f ve t av s i t e d e r . ( 5 5 )

-� .> ::: �4

� Ne d e n ş er i at şu med e n i y e t i redde r ? � s oru s u n a m e d e n i y e t i n e s a s l ar ı n ı z i kr e d e r ek ş oy l e c ev a p ve r i r :

" -- Ç unk i b e ş me n İ ı e s a s u z e r i n e t e e s s u s e tm i ş t i r . 1 . N ok t a- i i s t i n ad ı k uvv e t t i r . ( * ) O ı se şe� n i t e c avuzdur . 2 . He d e f - i k a s d ı me n f a a t t i r . ( * * ) O ı s e ş e ' n i t e z ahumdur . 3 . Hayat t a dUs t uru . c i da l d i r . O ıse . ş e ' n i ( s o nu c u ) t e n a z u - dur ( n i z a l a şmak . k avg a ) . ah e r i r ab ı t as ı 4 . K i t l e l e r mabeyn i ndek i ( ar a s ı nd ak i ) � n s u r i y e t v e me n f i m i l l i y e t t i r ( ı rk ç ı l ı k ) yutmak l a b e s l e n e n o i s e ş e � n i b oy l e mu t h i ş t e s adumdur ( ç arp ı şmak t ı r ) (54) ( 55 1 Bed i ü z z a m a n S a ı ü Nur s i � n ı n T a r i ı-;;:;: e - ı Hayat ı � ( I si , 1 9 7 7 } � Beu i üz :z affian , SünUh a t � t An k � 1 9 76 ) . s . 39 . ( ! ) k u r t a n d a n u z a k l asan i n s a n l a r ı n h a y a t f e l sef e s i n d e a ç ı k c a g b r ti l en sudur : H a y a t � m � c a d e l e d e n i b a r e t t i r . ü z a m a n kuvvet l i o l a rı h a k l ı d ı r . Yan i h a k . :� :uvvet t e d i r a I s t e f e l sef2n i n bu u ü s t u r u n d a n d l r k i � t o o l um h a y a t ı n d a z u l � m l e r , h a k sı z l ı k l a r a l ı p y U r D mU s t ü r . Huku k i s i s t emde b i r d e r e c E y e k a ri a r b u n u n t e r s i g b r U n s e d e temelce kuvvet l i o l a n h a k l ı d ı r . B u n u b a z ı f e l se f ec i l er a ç ı k c a s oy l e r l e r . Mese l � � Kal l i k l e s kuvvet l e r i n i s�vl e d e r : � Ac i z l er � a d a l e t ve ah l a k g i t i b ı r t a k ı m k a v r am l a r uvdurar a k , kuvvet l i l er i � ku l l a n m a k t a n v a z o e ç ı rmeije c a l ı s ı r l a r . ij G linilmU z ct e ol an v a k ı A bud u r . Cünkti f e l s e f e d e m e n f a a t e s a s t ı r . ( J t ) B a z ı l a r ı t a � a f ı n d a � k a r ı s t ı r ı l a n b i r husus v a r d ı r . O d a s ud u r : �ıFayd a s ı z i l i mden s a n a s ı � ı n ı r ı m . u sek l i n d e k i H ad i s mea l i nQen a n l a s ı l an f a y d a c ı l ı k , f e l sef e o e k i f a v d a c ı l ı k { ?ragma t i z m ) i l e kar ı st ı r ı l ma mal ı d ı r . F e l se f e n i n e s a s a l d ı ş ı m en f a at � n e f s f , hevesf ve s uf l i o l an men f att ı r k i b a s k a s ı n ı n z a r a r ı h e s a b ı n a d a o l s a o me n f a a t � e l d e e d i l m e ij e ç a l ı s ı l ı r . ! s l am d a k i f aydac ı l ı k i se � t a m amen f az i l et e ve d i § e r k a m l ı � a d a v an ı r c I s l a� i vet 4 b a s k a s ı n ı n z a r a r ı h e s a b ı n a k 3 z a n ı i a n men f a a t ı r e d rietier . h a r a m s a y a r .

-4 2-

5 . C a z i b e d a r h ı zme t i . h e v a ve h e v e s i t e ş c i v e a r z u l ar ı t a tmi n ve me t a l i b i n i ( i s t ek l e r i n i ) t e s h i l d i r . ü heva i se ş e � n i . i n s a n i y e t i d e r e c e - i me l ek i y e d e n d e r ek e - i ke l b ive t e

=-'= - '= ·-. _ .._ _-_ =- '= -.- '= : � :: -_ -:- _ ::.. � -:- - �- =- :: -2:·_..,_ _ "..:- , ::.. ;: :.- � -= � s :. �-. t:: . . ı l iı u. ı ı-i.lıc K t. ı ı- . I ns an ı n mesh- i manev i s i ne ( i n s an l ı ğ ı n ı n k aybo l m a s ı n a ) s e b e p o l mak t ı r . B u me d e n l i e r d e n ç o ğu , eğer i ç i dış ı na ç e vr i l s e . kurt . a y ı . y ı l an . h ı n z ı r . m a ymun p o s t u görü l e c ek g i b i h ay a l e ge l i r . " ( 5 6 ) .

Bu d U s t ur l a r . A vru p a mede n i ye t i n c e görUnUş t e k ab u l e d i l me s e b i l e . f e l s e f e n i n h ay a t a h ak i m i y e t i i le yuk a r ı d a s ayd ı ğ ı m ı z d U s t ur 1 ar h ay a t t a g e ç e r l i o l mu ş l ard ı r . Mes e l e . m i s a l ve t a t s i l a t a l U z um o l m ı v a c ak d e r e c e d e a ç ı k t ı r . E z c Um l e : H a l i h a z ı rd a m e n f a a t u �ru n a b U t U n i n s a n ı ve manevl de ğ e r l e r . a y ak l ar a l t ı n a a l ı n a b i lmek t e d i r . H a t t a ş ah s l hukuk ve k amu hukuk u n u n merc i i o l an ad l i y e l e r d e ve m i l l e t l er hukuk u n u n mu h a f ı z ı v e d a y a n a � ı o l an t e sk i l a t l a rd a da ayn ı du rum s b z k o n u s u d u r . Y a n i k u vve t l i o l a n h ak l ı d ı r . G U n UmU z U n s ure t e n me d e n i i n s a n l a r ı n d a - s o f i s t fe l sefecı l er ı n ded i g ı g i b i - " ad a l e t " k avr am ı . " z a i f l e r i n . kuvve t l i l e r i t es i rs i z h a l e g e t i rmek i ç i n uyd urduk l ar ı bır hi l e " o l a r ak k abu l e d i l mek � e d i r . Menf a a t p ere s t l i ğ i n n e t i c e s i nd e . b i rb i r i n e i t i m ad ve y a rd ı m l a s ın a d U s t ur u t amame n yok 6 l mus t u r . " İ ş t e me d e n i y e t - i h a z ı r a me zk ur dUs t u r l ar ı y l a ; b e ş e r i n yüzde sek s e n i n i m e s akk a t e . ş ek ave t e a t m ı ş : onunu mUmevve h ( ik i s ı ( h ay a l l ı s a a d e t e ç ı k a rın ı ş : d i ğ e r o n u d a b e y n e b e y n e a r a s ı nd a ) b ı r akm ı ş . ( * ) S a a d e t odur ki ; kU l l e . ya ek s e r e s a ad e t o l a . B u i s e ek a l l - i k a l i l i nd i r ki ; nev - - i beşere r ahme t o l a n Kur � a n . a n c ak umumun . l a ak a l ek s e r i y e t i n s a a d e t i n i t a z ammu n e d e n b i r m e d e n i y e t i k abu l e d e r . Hem s e rbe s t hevan ı n t ah akkUmUy l e . h av a i c - i g ay r - ı z a rur i yy e , h av a i c - i z arur i yy e h UkmU n e g e çm i ş l e r d i r . B e d e v i ye t t e b i r a d am d ö r t ş e y e muh t a c i k e n : med e n i y e t . yUz ş ey e muht a c ve f ak i r e tm i ş t i r . S a � y ( ç a l ı şma ) . m a s r a f a k a f l g e l e s as ı n ı şu me d i ğ i nd e n : h i l e y e . h ar am a s e vk e tmek l e ah l dk ı n nok t ad a n i f s ad e t m i ş t i r . C em a a t e . n ev ' e v e rd i ğ i s e rve t . h a sme t e b e d e l : f e rd i . ş ahs ı f ak i r . ah l ak s ı z e t m i ş t i r . K u r u n-u u l a n ı n me cma-u v ah ş e t i n i , b u me d e n i y e t b i r d e f a d a k u s t u . I I . DUny a s av a ş ı nd ak i v a h ş e t . m i l yo n l ar c a i n s a n y em i ş t i . ) A l em- i ! s l am ı n ş u m e d e n i y e t e k ar s ı i s t i nk a f ı v e s o ğ uk d avr a nmas ı ve k abu l de ı z t ı r ab ı , c ay- ı d ikk a t t i r . Z i ra i s t i ğ n a ve i s t i k l a l i y e t h a s s a s ı v l a mUmt az o l an S e r i a t t ak i h i d ay e t . Roma f e lsefesinin dehas ı y l a a ş ı l a nmaz . i mt i z a c e tm e z . be l � o l u nm a z . t a b l o l m a z . B i r a s ı l d a n t e v � em ( i k i z ) o l ar ak n e ş - e t e d e n E s k i Roma ve Yunan i k i d e h a l ar ı . su ve y a ğ g i b i mürur-u a s a r ( as ı r l a r ı n g e çme s i ) ve m e d e n i ye t ve H ı r i s t i y an l ı ğ ı n t em z i c i n e r a ğme n . y i n e i s t i k l a l l e r i n i muh a f a z a . a d e t a t e n a s u h l a o i k i r uh ş i md i d e b a ş k a ş ek i l d e y a ş ı y or l ar . On l ar t e v - e m ( i k i z ) ( 5 6 } Sünuh 2 t , z d . � s . 4ü : T a r i h ç e - i Havat � z d . � s . 132 \ ! j i z a h ı i c i ;-; ;:; a k : I i r m ! C o k u z uncu M e k t u b , A l t ı n c ı :� :ı s ı m , DOruüncü Des ı s e : ür:veO ı n c i L2ırı ! 3 -

•

.J .

r�ota

Ş er i at ı n ruhu ve e s b ab- ı t emz i c vark e n i mt i z a c o l u nma z s a . o l a n n ur-u h i day e t . o muz l i m me d e n i y e t i n e s as ı o l an Roma d e h a s ı y l a h i ç b i r z aman me z c o l u nmaz , be l � o l unmaz . Ç U nk i Ş e r i a t , v a h i y i l e f ı t r a t g i b i i k i me t i n e s a s a i s t i n a d e d e r . - Ş e r i at- ı Ahme d i yye n i n (A . S .M . ) t a z ammun ett i ğ i ve emr e t t i ğ i me de n i y e t i s e k i , me d e n i y e t - i h a z ı r an ı n i nk ı ş a ı n d a n - ( = ç a t l amak ) i nk ı ş af e d e c ek t i r . Onun me nf l e s as l ar ı y e r i n e mus b e t e s a s l ar va z � e d e r . ! ş t e h i kme t - i Kur� a n i y e i s e n ok t a- i i s t i n ad ı " k uvve t " y e r i ne " H akk " ı k abu l e d e r . G ay e de " me n f a a t " y e r i ne . " f a z i l e t ve r ı z a-y ı ! l d.h l " y i k abu l eder . H ay a t t a " d.U s t ur-u c i d a l " y er i n e . " clü s t ur-u t e avun " U e s as a l ı r . C ema a t l ar ı n r ab ı t a l ar ı nd a , " u n s ur i y e t ve mi l l iyet " y e r i n e " r ab ı t a- ı d l n l ve sınıfl ve vat anı " k abu l eder . G ay a t ı , " h eves a t - ı n e f s a n i yy e n i n n am e ş ru t e c avUz at ı n a sed ç ek i p , ruhu maa l i y a t a t e şv ik ve h i s s i yat-ı u lv i ye s i n i t a tm i n e t mek t i r . V e i n s an ı k em� l �t - ı ı ns an ı y y e y e s e vk e d i � � n =: c. r-' -s -: r:-t2 :-� -: ı ı.· . i, eı.�-\.�-:;. ı n ş ç - n i ıse . ı t. t. ı i ak t. ı r . F az i l et i n şe' ni . t. e s an u t t ur . Te avii nUn şe� nı , b i rb i r i n i n i md ad ı n a y e t. i şme k t i r . D ı n i n ş e - n i . uhuvv e t t i r . i n c i z abd ı r ( k a rd e ş l i k t i r ) . N e f s - i emmar ey i gem ı ernek l e b a ğ l amak . ruhu k e m a l at a k amç ı l amak l a s e rbe s t b ı r akma n ı n ş e � n i . s a ad e t - i d a r e y nd i r ( d uny a ve a h i r e t t e me s - ud o l makt ı r ) . ·

l ş t e m ede n i y e t - i h a z ı r a , e d y a n- ı s ab i k a- ı s emav i yy e d e n , b ah u s us Kur - a n ı n i rş a d a t ı n d a n a l d ı ğ ı mehas i n l e b e r a b e r K u r � a n a k arş ı böy l e h ak i k a t n a z a r ı nd a mağ l ub duşmU ş t ur . " c 57 )

( 5 7 ) Söz l Er , z d . , s . 1 3 2 - i 3 3 ; Tar i h c e - i Havat , z d . , s . i 31-133

-4 4 -

KUR " AN

I LE

FELSEFEN I N

HA Y A T A

VERD I KLER I

m e v z umu z a B aş t a n buraya k ad a r y a p t ı ğ ı m ı z muvaz e n e l e r . ı ş ı k t u tmak t ad ı r . F i l h ak i k a g e çm i ş b ö l üm l e r e b i r g o z a t ar s ak . şu n e t i c e l e r o r t a y a ç ı k ar : Kur' a n . k e n d i t a l e be l e r i n e k a i nata k ar ş ı bir b ak ı ş a ç ı s ı ( nokt a - i n az ar ) k a z a nd ı r ı r . Mevcud a t t a n b a h s e d e rk e n . y ar· a t ı c ı l ar ı n am ı n a b ah s e d e r . Boy l e c e mü ' m i n l e r e .. - ı s r ar l a ü z e r i nd e durduğu- t e f ekkUr m e s l e ğ i nd e me l ek e k a z a nd ı r ı r . i n s a n l ar a . h ay a t ı n mana ve mah i y e t i n i . m e bd e ' ve me ad i . düny a ve ah i r e t i d e r s ve r i r . i ns an ı n h ak i k i g ay e s i n i t a l i m eder . F e l s e f e g i b i i n s a n ı f an l . d e ğ e r s i z ve b a ş ı b o z uk b i r d uruma d U s U rme z : b i l ak i s e s r e f - i mah l uk y a p ı p , s u l t a n - ı k a i n a t ı n d e ğ e r l i b i r mu h a t ab ı v e az i z b i r m i s a f i r i o l d u ğ u n u b i l d i r i r : i n s a n a k ı yıne t ve r i r . Kur - a n . i n s a n ı n ah i r e t gibi düny a s a ad e t i n i d e t e m i n e d e c ek e s a l ar ı koyar ve h ak i k ı me d e n i y e t i g o s t e r i r . B a ş t a da i ş a re t e t t i ğ i m i z g i b i . f e l s e f e ve K ur - a n ı n Bu s a n l a r a b i r e r g ö z l Uk ve r ı r ; h e r ş e y e o n a g o r e b ak t ı r ı r . g o z l ük l e r i n mah i y e t i v e n a s ı l g ö s t e rd i k l e r i S u a l ar · ı n s o n u n d a - ç ok y e r l e rde i z ah e d i l d i ğ i gibii z ah ed i lm i ş t i r . Ş oy ı e k i : " 1 -F e l s e f e . h e r ş e y i ç i rk i n . k o rk u n ç gö s t er e n s i y ah l ma n i s e h e r ş ey i güz e l . Uns i ye t l i göst eren ş e f f a f . b e r r ak . n u r a n i b ı r g o z l Uk t Ur .

b ı r g ö z l tik t Ur .

a l ış 2 -B U t u n mah l Uk a t l a a l ak ad a r ve h e r ş e y l e b ı r n e v i ve r i s i o l a n ve k e nd i s i n i ab l uk a eden ş ey l e r l e l af z an ve man e n g ö r ü şmek . k o n u ş m ak . k omş u l uk e tmeye hı lkaten me c bur o l a n ı n s an ı n . s a ğ , s o l . ö n . ark a . a l t . üs t o l m ak ü z e r e a l t ı c i h e t i v ard ı r . i n s a n . mezkur i k i g o z l u g u g ü z li n e t akınak l a h e t l e rd e b u l u n a n mah l Uk at ı . ahva l i gör e b i l i r .

me zkur

cı

Saq C i he t : Bu c ihet ten maks ad . g e çm ı s z am a n d ı r . B i n a e n a l e y h f e l s e f e g ö z l ü g u i l e s a ğ c i he t e b ak ı l d ı ğ ı z am a n . maz i ti l k e s i n i n k ı v am e t i k o pmuş . altı ü s t li n e ç e vr i l m ı ş . k ar a n l ı k l ı . k o rk u n ç b i r me z a r i s t a n ı a nd ı r a n bir ş ek i l d e g o r un e c ek t i r . V e bu g ürünli s t e i h s a n p ek bUyuk b i r d e hş e t e . vah ş e t e . me ' yu s i y e t e maru z k a l d ı ğ ı n d a ş ü p h e yok t u r . F ak a t l m a n g o z l ti ğ ti i l e o c i hete b ak ı l d ı ğ ı z am a n . h ak i k at e n o ü l k e n i n a l t ı üs t li n e ç e vr i l m i ş bir ş ek i l d e g o r ti n tir s e de . f ak a t c a n t e l e f i yok t ur . Mtir e t t e b a t ı . s ak i n l e r i d ah a gti z e l , n ur a n ı b i r a l eme n ak l e d i l m i ş o l duk l ar ı an l aş ı l ı yor . Ve o k a b i r l e r . ç ukur l ar d a . n ur a n ı b i r a l eme g i rmek i ç i n k a z ı l a n y e r a l t ı t ü n e l l e r i ş ek l i nd e t e l akk ı e d i l e c ek t i r . D emek i ma n ı n i ns an l a r a v e rd i ğ i s ürUr . f e r ah l ı k . i tm i ' n a n . i nş i rah . b i n l e r c e " E l h amdti l i l l ah " d e d i r t e n b i r n i me t t i r . So l C i h e t : Ya n i , ge l e c ek z amana f e l s e f e g o z l ti ğ ti i le b ak ı l d ı ğ ı z aman : b i z l er i ç tirü t e c eJ< . y ı l an ve ak r e p l e r e y e d i r i p i mh a e d e c ek . z u l tim a t l ı . k orkun ç , büyük bir k ab i r

-4 5 -

ş ek l i nd e görü n e c ek t i r . F ak at lman g ö z l üğü i le bak ı l ı r s a C .:m ab - ı H akk ı n H d. l ı k , Rahma n . R a h i m ··- i n i n s an l ar a i hz ar e t t i ğ i ( h a z ı r l ad ı ğ ı ) ç e ş i t ç e ş i t nef l s , leziz me ' k d. l d. t ve me ş r ub d. t a ( y i y e c ek ve i ç e ç ek l e r e ) z ar f o l a n bir ma i d e ve s o f r a- i R ahmd. n l ş ek l i nd e g ö r ü n e c e k t i r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i le b ak a n Ust C i h e t : Yan i s emav a t c i h e t i n e f e l s e f e b i r a d am , ş u s o n s u z b o ş l uk t a . m i l y ar l a r c a y ı l d ı z ve k ü r e l e r ı n a t k o ş u s u g i b i v e y a ask e r l b i r m an e vra g i b i ya p t ı k l a r ı p ek s ür ' a t l i v e muht e l i f h ar ek e t l e r i nd e n büyük b i r d e h ş e t e , v ah ş e t e , k o rkuy a maruz k a l a c ak t ı r . F ak at l man l ı bir a d am b ak t ı � ı v ak i t o g ar i b . ac i b m a n e vr a n ı n bir kumand a n ı n emr i y l e , n e z ar e t i a l t ı nd a y a p ı l d ı ğ ı g i b i : s emavat Ci l em i n i t e zy i n e d e n ve o y ı l d ı z ı n b i z e d e z i y adar k and i l l er ş ek l i n d e o l duk l ar ı n ı gö r e c ek ve o a t l a r k o ş u ş u n d a k o rku . d e hş e t d e ğ i l . ü n s i y e t v e muh abbe t e d e c ek t i r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Alt C i lı e t : ':{ a n i arz ( d ü ny a . yer i d. l em i n e f e l sef e gozu i l e b ak a n i ns an : küre- i ar z � ı baş ı bo ş , yu l ar s ı z , ş ems i n e t r a f ı nd a s e r s � r i g e z e n b i r h ayvan g i b i veya t ah t a s ı k ı r ı k . k a p t a n s ı z b i r k ay ı k g i b i g ö r ür ve deh ş e t e , t e l aş a düş e r . F ak a t . l ma n i l e b ak ars a . Ar z � ı n Rahman l b ir s e f i ne o l up . A l l ah � ı n kuma n d as ı a l t ı n d a b ü t ü n me - k u l at , me ş r u b a t , me l bu s d. t ı ( g i ye c ek l e r i ) i l e b e r ab e r . n e v - - i b e ş e r i t e n e z z üh ş ek l i n d e ( g em i ) i ç i n ş ems i n e t r a f ı nd a g e zd i r e n b i r s e f i n e gorur . . . .

UQ__1jh e t � F e l s e f e c i b i r a d am bu c i h e t e b ak ars a görür k i : B ü t ü n c a n l ı mah l uk a t , - i n s a n o l s u n _. hayvan o l sun- k a f i l e b e k d.f i l e büyük b i r s ü r ' at l e o c i h e t e g i d i p kaybo l uy o r l ar . Y a n i . ademe g i d e r . yok o l ur l ar . K e nd i s i n i n d e o yo l un y o l c u s u o l du ğu n u b i l d i g i nd e n . t e e s s ür ü n d e n ç ı l d ı r a c ak bir h a l e g e l i r . ( Ev e t . f e l s e f e c i l e r i n . b i l h a s s a İ s l am' d a n n a s i b i n i a l mam ı ş f e l s e f e c i l e r i n . y ü z d e d ok s a n ı n ı n ak l 1 d e n g e s i n i n b o z uk o l mas ı d i kk a t ç ek i c i d i r . ) F ak a t 1man n a z ar ı y l a b ak a n b i r mü � m i n , i n s a n l ar ı n o c i h e t e g i d i ş l e r i , s e y ah a t l e r i , a d em ( h i ç l i k ) a l em i n e de ğ i l . g ö ç e b e l e r g i b i b i r y ay l a d a n b i r y a y l a y a b ı r i n t i k a l d i r . V e f an i me nz i l d e n bak i m e n z i l e _. h i zm e t ç i f t l i ğ i nd e n ü c r e t d d. i r e s i n e . z ahme t l e r mem l ek e t i n d e n r ahme t l e r mem l ek e t i n e g ö ç e t mek o l up , adem a l em i n e g i t mek d e � i l d i y e bu c i h e t i memn un i y e t l e k arş ı l ar . F ak a t yo l e s n a s ı n d a ö l üm . k ab i r gibi gor u n e n rne ş akk a t l e r . n e r. ı c e i t i b ar ı y l a s a ad e t l e rd i r . Ç ü nk i , nur d. n l a l em i e r e g i de n yo l k ab i rd e n g e ç e r ve e n büyük s a d.d e t l e r büyük ve a c ı f e l ak e t I e r i n n e t i c e s i d i r . Me s e l d. ; H z . Yus u f . M ı s ı r az i z l i ğ i gibi b i r s a d.d e t e , a n c ak k ardeş l e r i t ar a f ı n d a n at ı l d ı ğ ı kuyu ve Z e l i h a � n ı n i t t i r as ı ü z er i n e k o nu l d u ğu h a p i s yo l u i le n&i l o l mu ş t ur . V e k e z a r ahm- ı md.derd e n ( anne k arn ı ) düny ay a g e l e n ç o c uk , md.h u t t ü n e l d e ç ek t i ğ i s ık ı c ı . ez ı c ı z ahme t n e t i c e s i nd e düny a s a ade t i n e n d. i l o l uyor . Ark a C i h e t : Y a n i g e r i d e g e l e n l e re f e l s e f e naz ar ı i l e mem b ak ı l s a ; " Y ahu bun l ar n e re d e n n e. r e y e ve ne i ç i n düny a l ek e t i n e g e l m i ş l e rd i r ? " d i y e e d i l e n s u a l e b i r c evap a l ı n a mad ı ğ ı nd a n - t ab i i - h ayre t v e t e r e d d ü t azabı i ç i nd e k a l ı n ı r . F ak a t nur-u l ma n göz l üğü i le b ak ars a . i n s a n l ar ı n k d. i n a t s e rg i s i nd e t e ş h i r e d i l e n g ar i p , a c i p k udr e t i n mu ' c i z e l e r i n i

g örmek

ve müt a l a a

e tmek

Eze n

dere c e

n i spe t i nde

n i n mem l ek e t i n e

' ' E l h amdu l i l l ah "

Eze l l

d ö nüp .

ett ik l er i

g:jde c e k l e r i n i eden

(58)

d i y e c ek t i r . "

Eze ı ı - n i n

vuk u f yı n e

Su l t an - ı

a n l ar lman

bu ve n imet i ne

sonra

l ras

Ciny ed i n c i L em� a n ı n B e ş i n c i N o t a � s ı nd a Kuı- � an i l e

sef e n i n

b i r k ı s ı m dUs t u r l ar ı

reyan ı n

g e r ek

i c t i m� l

verd i k l er i .

k ı saca

Hu l �s a : ö l üme

ç are

ş ah s l ,

gerek s e

t ah l i l

g o n

mu � c ı

Su l t a n - ı

k e s b- i

a l d ıktan

n um a r a

t ar a f ı n d a n

b u n l ar .

a n l ar .

a z ame t i n e

k e nd i s i n e

n i me t i n i

a n l ay ı ş

Su l t an - ı

d e l � l e t l er i ne

dere c e - i

a z ame t i n e

k ıyıne t

dere c e - i

zen i n

için

o l d uk l ar ı n ı

d e r i l m i ş mlit a l �a c ı

e d i l e r ek

o l sun .

iki

ı ns an

f e l

c e

h ay a t ı n a

a n l a t ı l m ak t ad ı r .

Fe l s ef e .

i n s a n l ar ı n

b u l amam ı ş :

d e v am l ı

d e h s e t l i · me s e l e s i

i n s a n l ar ı

a l d a tm a

o l an

yo l u n a

g i t

Eve t i n s a n d & i m a mu t l u o l m a n ı n y o l l ar ı n ı a r am ak t a b ak ı md a n b U t U n z e vk l e r i n i ö l dü r e n . s e vd i k l e r i n d e n ayı ran . k end i n i ve bUtUn d o s t l ar ı n ı m a hve d e n . hu l �s a ; nıu t l u l u g u n u n ö n ü n d e m ü d h i s bir sed ve e ng e l o l an dLUM mişt ir . dır .

me s e l e s i n i l st e nı

c ö zme s i

f e l se f e n i n

t em i n ve

tir .

l a z ı md ı r k i .

g e r ç ek t e n mut l u

as l l

i n s an l ar a mut l u l uk

bu y o l d a

L ak i n K ur � an ı

g ay e s i .

önüne

ç ıkan

el i n l em i y e n

be ş e r

mün k arş ı s ı nd a b i r o yu n c ak v e b i ç ar e

bir

d urumd a

e tmek

o y u n c ak .

eğ l e n c e

f ant az i l e r l e

mu t l u

C me yh a n e l e r .

e tmek t e n

e ';r l e n c e

u z ak t ı r l ar .

yani .

i l e k a f a :=:: ı n ı ö l ümü u n u tın a ğ a

her

t ür l ü

i mk a n l ar ı .

vs .

s e l e s i nd e n müs t a ğ n l g ö rli l d ii ğ ii

Zira .

s u ru

or t ay a ve

k a l amamak t a d ı r .

gibi-

i ns a n ı

ç ı km ı ş t ı r .

O nun

o l an

ıçın

f a n t az i l e r i mu t l u

a lko l .

muh ak eme y i

dehşe t l i

durdur ö l üm m e

me d e n i y e t i n

-Avr u p a

e tmek t e n

F ak a t ı ns an ı

her n e k ad a r

ak 1 1

ç a l ı şs a da ,

i n s a n l ar ı k a l ab a l ı � ı .

t ı marh a n e l e r )

i ns a n

uyuş t u rs a .

l ük s il

l af

ö l ü

a r a s ı nd a

Net i c ed e :

bir

r e z a l e th an e l er

sa ;

r i nd e

icin

e tm e k

ı ns an ı

ç ark l a r ı n ı n

a d d e t m ek t e d i r .

g ü y a mu t l u

yo l l ar ı

hert araf

f e l sefes i .

f e l ek

uyu tmak . bun l ar

e nge l l er i

o l ab i l s i n .

genç l e

f e r s ah

. djJn= .LC.tQ.liLA9L..cıa.s c .Ln a q ı d�E b ır._ı rıs S'! n a _ _ı:ni.iz.�yy_cz_!]_q, t ı . h a n q i s a ad e t i t E;i_=:...ınLD_ı;;_.Q_f:!_:Q_L:: n i iD�_t.L�r-� 1 ir_,_ Ijg_t_t_g_ ş tx:_üL.Y_g� _;iy_�_tJ e r , f a n i .Q.DY_f!. .A�.i3,f2.l.DJ:. _gf_"Ç_:u::.J .L-. Z i r a f e l s e f e n i n n a z a r ı n d a i n s a n , 'i d �m- ı e b e d i i l e

u z ak t ı r . ( * )

Ç ü nk i .

_ _

y_Q._D)_IL_t_qılL��yj:;_v e ___

m a hk wn .

____

h i ç l i ğe

K ur - a n

g i de n

i se

b i r m i sk i nd i r .

ö l üm ü n

i n s a n l a r a hem d ü n y ad a . g ö s t e rm i s

Kur - an

ders

k ab r i n

hem

n a z ar ı nd a

.:..:.21.m ..\J. :

_ __ _

pi r

t e bd l l - i

Oj Ev �t .

H ak l ın- i

mek � nd ı r .

( 5 8 } S u a l ar , : d . '4 s. 753-755,

ŞU p e r i 5 af1 d ünv�d a ,

h ak i k a t i n i

ah i r e t t ek i

b i l d i rm i ş :

g e r ç ek

s a�de t i

v e rm i ş t i r .

çte Cij L__ _i nJsı r_az _çts;er.iL s Q nrrıek .Q.çiem d e fr i l . t e s ad ü f d eğ i l . pe l k i_pi r F � i l - i

_____

ava r e

i qmn dç;gi l . d e er i ı . f�i lsiz

R ah 1 m S aade t - i

h i ç l i k q e er i l .

f i r� - ı bir

t a r a f ı nd a n e b e d iyye

i n � i d am bir

vat an- ı

nev ' - i b e ser i ç i n d e s e :� e r es i z b i r h a y a t t a : s ah i p s i z , bu

t e s e r i c i n d e � bu n er i s a n f an i dün y a d a : i n san , s ah i b i n i t a n ı maz s a , �Jl i k i n i b u l maz s a , n e s e r e e r c an ol d u ij un u h e r k e s an l a r .

d e fr i l . .

t e rh i s t i r .

t ar a f ı n a

sör e t t e : � c i z , m i s k i n b i r i n s a n , bütün d ü n y an ı n s u i t a n ı d a o l s a k a ç o a r a e d e r . ! ;; t e ! Y i r m i n c i Mektub , Mukaddi mel

-47-

f e na

de<ü ı ,

ebedl

rıami s i z b i r �var e n ev ' - i

kadar

b f çare

as l i l e r i n e bır s e vk iya t L ı r . Yüzde dok s a ndokuz ahbab ı n me c rna ' _ı o l a n a l e m- i b e r z a ha b i r v i s a l k ae ı s ı d ı r . " ( 5 9 ) Kur- a n , i n s a n ı n e n büyük d e r d i o l an ö l üm me s e l e s i n i h a l l e tmek l e b e r ab e r , h ay a t ı n z o r l uk l ar ı k ar ş ı s ı nd a son der e c e a c i z v e s o n s u z i h t i y a ç l ar ı y l a b e r ab e r son dere c e f ak i r o l an i ns an ı , s onsuz kudr e t ve z e ng i n l i k s ah i b i Rabb i n i n h i m ay e s i n e v e rmek l e . h ay a t ı n ezic i yük l e r i nd e n kurt ar ı r v e S u l t a n- ı K a i nat ı n a z i z b i r m i s a f i r i yap ar . ! ş t e K u r - a n - ı H ak i m . i n s a n l ara ( mü ' m i n l e r e ) h ak i k i s a ad e t i t em i n e tm i ş ve düny ad a dah i -m add i ve ma l l durumu ne o l urs a o l s u n - b u s a ad e t i t em i n e tm i ş t i r . B u s a ad e t , K ur � a n a uy an l ar ı n y ü z l e r i nd e n a ç ı k b i r ş ek i l d e okunm ak t ad ı r . l ş bu k o n u . b i r c i h e t t e mü cme l . b i r c i h e t t e tat s i l at l ı b i r ş ek i l d e Ony e d i n c i Lem' an ı n B e ş i n c i N o t a s ı nd a b ah s e � i l mek t e d i r . D a h a i y i a n l a ş ı l mas ı i ç i n ayn e n d e r c e d i y orum . BE S ! NC ! NOTA : Ş u not ad a Avr u p a f ü nünu ve med e n i y e t i . E sk i S a i d - i n f i k r i nd e b i r d e r e c e y e r l e ş t i � i i ç i n , Ye n i S a i d h arek a t - ı f i k r i yy e d e s eyr e t t i ğ i z ama n . Avrup a ··· n ı n f ü nun ve mede n i y e t i , o s e y ah a t - i k a l b i y e d e emr a z - ı k a l b i y eye i nk ı l ab ederek z i y ad e mü şk i l a t a me d ar ( s e b e b i o l d uğundan . b i l me c bu r i y e Y e n i S a i d z i h n i n i s i l k e l e y i p . �uz ahr a f ( k okuşmu s ) f e l s e f e y i ve s e f i h m e d e n i ye t i atmak i s t e rk e n . k e nd i ruhunda Avr u p a - n ı n l e h i nd e ş ehadet eden h i s s i yat-ı ne f s a n i y e y i s u s t urmak i ç i n . Avr u p a n ı n ş ah s - ı m a n ev i s i i l e bir c ihette g aye � k ı s a . b i r c i h e t t e uzun , g e l e c ek muh av e r e y e me cbur o l muş tur . Y a n l ı ş a n l a ş ı l mas ı n . Avr u p a i k i d i r . B i r i s i , t sevi l i k d i n - i h ak i k i s i nd e n a l d ı ğ ı f ey z i l e h ay a t - ı i c t i m a i yy e - i b e ş e r i yy e y e n a f i - s a n a t l ar ı v e a d a l e t v e h akk an i y e t e h i �me t e d e n f ü nun l ar ı t ak i b e d e n bu b i r i n c i Avru p ay a h i t ab e tm i y o rum . B e l k i f e l s e f e - i t ab i i yy e n i n z u l me t i y l e . med e n i y e t i n s eyy i at ı n ı me h a s i n z an n e d e r e k , b e ş e r i s e f ahe t e ve da l a l ete s e vk e d e n b o z u l mu ş i k i n c i Avru p ay a h i � ab e d i y orum . Ş ö y l e k i : O z am a n , o s ey a h at - ı ruh i y e d e , me h a s i n - i med e n i y e t ve f ü nun-u n af i ad a n ( f ayd a l ı i l im ve f en l er ) başk a o l an ma l d. y an i ve muz ı r f e l s e f e y i ve muz ı r ve sef ih med e n i y e t i e l i nde t u t a n Avr u p a n ı n ş ah s - ı manev i s i n e k ar ş ı demi ş t i m :

B i l e y i k i n c i Avrup a ! S e n s a ğ e l i n l e s ak i m ve d a l a l e t l i b i r f e l s e f e y i v e s o l e l i n l e s e f i h v e muz ı r b i r mede n i y e t i t u t u p d av a e d e r s i n k i , b e ş e r i n s a ad e t i b u i k i s i i ledir . S e n i n bu i k i e l i n k ı r ı l s ı n ve ş u i k i p i s h e d i y e n s e n i n b a ş ı n ı y e s ı n ve y i y e c ek . Ey k ü f ü r ve k ü f r a n ı d ağ ı t ı p n e ş r e d e n b e db a h t ruh ! A c a ba hem ruhund a , h e m v i c d a n ı nd a , h em ak l ı nd a , hem k a l b i nd e dehş e t l i mu s i b e t l e r l e mus i b e t z e d e o l muş v e a z a b a dü şmü ş b i r z i net ve adam ı n c i sm i y l e z ah i r i b i r s ur e t t e a l d a t ı c ı bir s e rve t

i ç i nd e

t 5 9 l MektUbat, z d .

bu l unmas ı y l a

s a ade t i

s . 226 .

-4 8-

mUmk ü n

o l ab i l i r m i ?

Ona

me s -· u t d e n i l e b i l i r mi ? Ay a ! . . G o rmuy o r mus un k i : b i r ad am ı n c u z ' i b i r em i rd e n ( k ü ç ük b i r me s e l e d e n ) me ' yus o lmas ı ve vehml b i r eme l d e n üm i d i k e s i l me s i v e e h emm i y e t s i z b i r i ş t e n i nk i s ar- ı h ay a l e ( h ay a l k ı r ık l ı ğ ı ) uğr ama s ı s e beb i y l e . t a t l ı h ay a l l e r o n a ac ı l aş ı yor . . S i r i n v a z i y e t l e r o n u t az i b e d i yor ( az a p ver i yor) . . dUny a o n a d ar g e l i yor . z i nd a n o l u yor . H a l buk i s e n i n ş e drrı e t i n l e k a l b i n i n e n d e r i n k ö ş e l e r i nd e ve da l a l et v e r q h unun t a e s as ı nd a d a l a l e t d ar b e s i n i y i y e n c i h e t i y l e b u t u n eme l l e r i i nk ı t a a u ğ r ay a n ve butun e l em l e r i o n d a n n e ş ' e t e d e n b i r b l ç ar e i ns an a hangi s a ad e t i t em i n e d i yo rs u n ? A c a b a z a i l , y a l a n c ı b i r C e n n e t t e c i sm i bu l u n a n v e k a l b i . ruhu C e h e n n emd e azab ç ek e n bir ı ns ana m e s ' ud de n i l e b i l i r mi ? İ şte sen . b l ç ar e beşer i böy l e b aş t a n ç ı k a rd ı n . Y a l a n c ı b i r cennet i ç i nd e c eh e n n emı bir a z ab ç ek t i r i y o r s u n . Ey b e ş e r i n n e f s - i e mrn a r e s ı ! Bu t erns ı l e b ak : tı e ;;: e r ı n e r e y e s e vk e t t i � i n i b i l . Me s e l a b i z i m ö nümü z d e i k i y o l var . B i r ı s i nd e n g i d i y o r u z . G ö r ü y o r u z k i . h e r ad ı m b a ş ı n d a b i ç ar e a c i z b i r adam bu l u n u r . Z a l i m l e r hli c um e d i p ma l ı n ı . e ş y a s ı n ı g a s b e d e r ek k u l li b e c i � i n i h a r a b e d i y o r l ar . B a z a n da y ara l ı yo r l a r . öy l e b i r t a r z d a k i . a c ı n a c ak h a l i n e s em a a ğ l ı yo r . N e r ey e bak ı l s a h a l bu rn i nva l ü z e r e g i d i y or . O yo l d a isi t i l e n s e s l e r , z a l i rn l e r i n glirli l t li l e r i . m a z l um l ar ı n a� l ay ı ş l a r ı o l du ğ u n d a n umDml b i r m a t em . o y o l u k a p l ı yo r . İ n s an . ı n s a n ı hads i z y e t c i h e t i y l e g ay r ı n e l em i y l e mli t e e l l i m o l d uğundan . bir e l eme g i r i t t ar o l uy o r . H a l b uk i v i cdan bu dere c e t e e l l lime -c a h ammü l e d eme d H r i nd e n : o y o l d a g i d e n , i k i ş e yde n b i r i s i n e me c b ur o l u r . Ya i ns an i ye t t en t e c e :crli d edip ve n i h ay e t s i z v ah ş e t i i l t i z am e d e r ek ö y l e b i r k a l b i t a ş ı y a c ak k i . k e n d i s e l ame t i y i e b e r abe r umum u n h e l ak e t i onu mti t e e s s i r e t: m e s i n : v e y a h u t k a l p v e ak l ı n muk t e z a s ı n ı i p t a l e t s i n . Ey s e f ah e t ve d a l a l e t t e b o z u l mu ş ve İ s evl d i n i nd e n u z ak l a şm ı ş Avrup a ! D e c c a l g i b i b i r t ek gozu t aş ı y a n kör d e h a n i l e r uh-u b e ş e re C e h e n n em ı h a l e t i h e d i y e e t t i n ! S o n r a a n l ad ı n k i : B u öy l e i l a ç s ı z b i r i l l e t t i r k i . i n s a n ı A ' l a-y ı i l l i yy i nd e n . E s f e l - i S af i l l n e a t a r . H ayva n a t ı n en b e db aht d e r e c e s i n e i nd i r i r . Bu i l i e t e k a r ş ı b u l d u ğ u ri i l a ç . muvakk a t e n i p t a l - i h i s h i z me t i gören c a z i b e d ar oyun c ak l ar ı n ve u y u t u c u h e ve s a t ve f an t a z i y e l e r i n d i r . Sen i n bu i l ac ı n . s e n i n b a ş ı n ı y e s i n v e y i y e c ek ! İ ş t e b e ş e r e a ç t ı ğ ı n yo l ve v e rd i ğ i n s a a d e t . bu m i s a l e b e n z e r . İ k i n c i y o l k i : Ku r � a n - ı H ak i m . h i d ay e t i y l e be ş e r e he d i ye e t m i ş t i r . S öy l e d i r : G ör üy o r u z k i o y o l u n h e r me n z i l i n d e , h e r mek a n ı nd a , her ş e h r i n d e b i r S u l t a n- ı Ad i l i n mti s t ak i m a sk e r l e r i h e r t ar a f t a bu l u nuyor l a r . g e z i y o r l ar . A r a s ı r a o S u l t a n ı n emr i y l e o ask e r l e r i n b i r k ı s m ı n ı t e r h i s e d i y o r l ar . S i l ah l ar ı n ı . at ı ar ı n ı v e ml r l l e v a z ı m at l ar ı n ı a l ı y o r l ar . o n l ar a i z i n t e zk e r e s i ve r i y o r l a r . O t e rh i s o l u n a n n e f e r l e r , ç e nd a n U n s i y e t e t t i k l e r i a t v e s i l ah l ar ı n t e s l i m a l ı nmas ı n d a n z ah i r e n mahzun o l uy o r l ar . F ak a t h ak i k a t nokt a s ı nd a ve p ad i ş ah ı n t e rh i s l e mti f e rr ah o l up , Su l t a n ı n z i y ar e t i n e p ay t ah t ı n a d ö nme s i ve p ad i ş ah ı z iyaret e t me s i c i h e t i nd e g ay e t memnun o l uy o r l ar . B a z a n t e rh i s memur l ar ı a c em i bir n e f e r e r a s t g e l i y o r l ar . Ne f e r o n l ar ı t an ı m ı y o r . " S i l ah ı n ı

-4 9 -

t e s l i m e t ! " d i y or l ar . N e f e r d i y or : " B e n p ad i ş ah ı n a sk e r i y i m . Siz nec i o nu n h i zme t i nd ey i m : s o n r a o n u n y a n ı n a g i d e c e ğ i m . o l uy o r s u n u z ? E ğ e r o n u n i z i n ve r ı z as ı y l a g e l m i ş i s e n i z . g ö z v e b aş lis t li n e g e l d i n i z . emr i n i g ö s t e r i n i z : y ok s a ç ek i l i n i z . b e nd e n u z ak o l unuz . B e n t ek b a ş ı m l a k a l s am , s i z l er b i n l er ' d a h i o l s a n ı z . y i ne s i z i n l e d ö ğ üş e c e ğ i m . K e nd i n e f s im için d e ğ i l . e li rık i n e f s i m b e n i m d e ğ i l . b e n i m s u l t a n ı m ı nd ı r . B e l k i b e ndek i n e f s i m ve s i l ah ı m . ma l i k i m i n eman e t i d i r . Ema n e t i muh a f a z a ve Su l t an ı m ı n h ay s i y e t i n i h i maye ve i zz e t i n i v ik d.y e i ç i n s i z e baş e ğrn i y e c e ğ i m ! " ! ş t e o i k i n c i yo l d ak i me d ar- ı s Urur ve s a ad e t o l a n b i n l e r ahva l d e n bu h a l b i r nUmQ n e d i r . S a i r ahv a l i sen k ıyas e t . BUtUn o ikinci yo l u n s e f e � i nde . t ev e l l li d a t n am ı n d a s e v i n ç ve ş e rı l i k l e bir t ah s i ct a t ve s evk i ya t - ı a sk e r i y e v ard ı r ve v e t i y a t n am ı nd a s ü rQr ve muz ı k a i le t e rh i s a t - ı a sk e r ı y e g ö rü nü y o r l a r . ! s t e Kur ' a n- ı H ak i m b e ş e r e bu yo l u h e d i y e e tm i ş t i r . Bu h e d ı y ey i k i m t am k abu l e t s e . b ö y l e ik i c i h a n ı n s a ade t i n e g i d e n bu i k i n c i y o l d a n g i d e r . Ne g e çm ı s ş eyd e n mahzun ve n e de g e l e c ek ş eyd e n h avf e d e r . Ey i k i n c i bo zuk Avru p a ! S e n i n e lirlik ve e s as s ı z e s as l a r ı n ı n b i r k ı sm ı ş u rı l a.ı:· d ı r k i : " E n büyük me l ek t e n en k ü ç ük s eme ğ e k ad ar h e r b i r z l h ay a t kendi nef s i ne ma l i k t i r ve }< e nd i z at ı i ç i n ç a l ı ş ı r ve k e nd i l e z z e t i i ç i n ç ab a l ar . O n u n tı ı r h akk - ı h a y a t ı v ar . G ay e - ı 1 -ı i mme t i ve h e d e f - i m ak s ad ı , y aş am ak ve b ek a s ı n ı t e ._ m i n e tmek t i r . " d i y o r s u n . V e Ha l ı k -ı K e r i m i n k e rem dü s t ur l ar ı nd a n v e e rk an - ı k a i natta k em a l - i i t a a t l e i mt i s a l e d i l e n d U s t ur-u t e avün l e , n e b a t a t h ayv a n a t ı n i md ad ı n a ve h ayvanat i n s a n l ar ı n y a rd ı m ı n a k o s m a s ı nd a n t e z d.h ür e d e n o umQ m i k anunun � ah i ma n e . K e r l ma n e c i l ve l e r i n i c i d d. l z an n e d i p . " h ay a t b i r c i d a l d i r " d i ye ahmak a n e hükme t m ı şs ı n . A c ab a . o d U s t ur-u t e avlinün c ı l v e s i nd e n o l an z errat - ı t a d.m i yy e n i n ( y emek z e rr e l e r i l k ema l - i ş evk i l e b e d e n h il e ey r e l e r i n i n g ı d a l a nd ı r ı l m a s ı i ç i n k o şma l ar ı n as ı l c i da l d i r? k o şmak . Ker im N as ı l b i r ç ar p ı şrnak t ı r ? B e l k i o i md a t ve o bir e s as ı n : b ı r Rabb i n emr i y l e b i r t e avtindlir . H em ç ürük Hi cbir ş ey ' ' H e r s ey k e n d i n e f s i ne ma l i k t i r . " d i yorsun . /. f:; f ı G. i

f ı c l � i fı c

l!ıö. l l .K.

0 1 IIıö.Q l 9 l fı ö.

K ö. t..

Dlr

Ge l l l

Ş U Q U. r

Kl :

en geni ş i ç i nd e e n e ş r e f i ve i h t i y ar nok t a s ı nd a i r ade l i s i i n s and ı r . H a l buk i bu i n s a n ı n : çiıd_ş_li nme.k . s ö_y l emeli vr;;_yemek g i b i e n z ah i r e f ·· a ı - i i h t i y ar i yy e s i n d e n yli z c li z '· li n d e rı o nun d e s t - i i ht i y ar ı n a ve r i l e n ve d a i r e - i i k t i d ar ı n a g i re n . y a l n ı z meskuk ( ş ü p h e l i ) t ek b i r c ü z ' dlir . B öy l e en z ah i r f i i l i n yüz c U z ' ünde n b i r c u z - li n e ma l i k o l may a n . n a s ı l k e nd i ne m a l i k t i r d e n i l i r ? B öy l e e n eşref ve i ht i y ar ı en g e n i ş ( o l an i ns a n ) . b u d e r e c e h ak i k i t as arruf t a n v e t eme l l ük t e n e l i bağ l a nm ı ş bu l un s a .: sair h ayv a n a t ve c emad a t k e nd i k e nd i ne ma l i k t i r " d i ye n , h ayvand a n d ah a z i y ad e h ayvan v e c emad a t t an d a h a z i y ad e c am i d v e ş uu r s u z o l duğunu i sbat e d e r . S e n i , bu h a t ay a a t ı p b u vart aya düşüre n , bir g ö z i li d e h a nd ı r . Y an i , h ar i k a me nhus z e k a nd ı r . O kor dehan i le . h e rş e y i n H a l ı k ı o l an R abb i n i u nu t t u n : me vhum bir t ab i a t a i s n a d e t t i n ; a s ar ı n ı e s b ab a v e rd i n ; o H a l ık ı n m a l ı n ı . b a t ı l rnabud o l an t ağ u t l ar a t ak s i m e t t i n . S u n ok t ad a ve o dehan E s b ab ı n

-50-

n a z a r ı nd a h e r z l hayat ( c a n l ı ı . h e rb i r ı ns a n . t ek b aş ı y l a h ad s i z a - d a y a ( y a n i e n k ü ç ük m i k r o p t a n t a kuyruk l u y ı l d ı z l ar a k a dar . i n s an a duşman vaz i y e t i nd e gorun e n herş eye ) k a rş ı muk aveme t e tmek ve n i h ay e t s i z hacat ı n t ah s i l i n e ç ab a l amak l az ı m ge l i y o r . V e z e r r e g i b i bir i k t i d ar . ı nc e t e l g i b i b i r i h t i y ar . z a i l l em- a g i b i b i r ş u ur . ç abuk s ö n e r ş u ' l e g i b i b i r h ay a t . ç abuk g e ç e r d ak i k a g i b i b i r ömür i l e . o h ad s i z a ' d ay a ve h a c a t a k ar ş ı d ay anmay a me c bur o l uyor . H a l buk i o b 1 ç ar e z l h ay a t ı n s e rm ay e s i . b i n l e r m a t l ub l ar ı nd a n b i r i s i n � k af l ge l m i y o r . Mus i be t e g i r i f t ar o l du � u z am a n : · s a ğ ı r . k ö r e s b abdan b a ş k a d e rd i n e d e rm a n b ek l em i y o r .

(\t j�)ı) (K�f i r l er i n

J� j §� �� i :��t;; �

i s t i md a t l ar ı ve y ard ı m i s t eme l e r i . c ı km a zd a d ı r . ı s ı rr ı n a m a z h a r o l uy o r .

a n c ak

bir

nev - - ı be ş e r ı n gündüzunU zu l üm l ü ve zu lmet l i g e c e y e ı s ı nd ı rmak ı ç i n : ya l a n c ı . muvakk at l amba l a r l a t e nv i r e t t i n . · o l arnba l ar s ürur i l e b e se r i n y u z u n e t e b e s s üm e tm i y o r l ar . B e l k i b e s e r i n a � l a n a c ak a c ı h a l l e r i ndek i eb l ehane g li l m e s i n e . - o ı ş ı k l ar - mli s t e h z i y a n e g ü l ü p e ğ l e n i y o r l ar . S e n i n o k ar a n l ı k l ı

g e c eye k a l be tm i s .

Ya lnız

d e h an . o

s ı K ı nt ı l ı .

H e rb i r z l h ay a t .

s e n i n ş ak i rd l e r i n n a z ar ı nd a . za l im l e m i sk i n b i r e r mus i be t z e d e d i r l e r . D ü ny a b i r m a t emh a n e - i umum i yye d i r . D ü ny a d ak i s ad a l ar : ö l ijm l e rde n . e l em l e r d e n g e l e n vavey l a l ard ı r . r ı rı

h ü c umu n a m a r u z .

S e nd e n t am d e r s a l a n ş ak i rd i n . mli t emerr i dd i r . F ak a t b i r l e z z e t i i ç i n n i h aye t s i z z i l l e t i k abu l e d e n m i sk i n bir mü t emerr i dd i r . H as i s b i r me n f a a t i ç i n ş e y t a n ı n ay a � ı n ı o per dere c ede a l ç ak l ı k gös t er i r . Hem c e bb ard ı r . F ak a t k a l b i nd e b i r n ok t a- i i s t i nd bu l am ad ı ğ ı i ç i n . z a t ı nd a gayet a c i z b i r c e bb ar- ı h o d f ur u ş t u r . o ş ak i rd i n g ay e - i h i mme t i . . h e ve s a t - ı n e f s an i yy e y i t a tm i n ve h arn i y e t ve f e d ak ar l ı k p e rd e s i a l t ı nd a k e nd i me n f a a t - ı n e f s i n i ar ı y a n ve h ı rs ve gururunu t e sk i n e t rn i y e ç a l ı ş an bir dessast ı r . N e t s i nd e n b a ş k a c i dd i o l a r ak h i ç b i r 5 eY i s e vrrı ı yor . He r s e y i nef s i ne f e d a e d i yo r . Amma Kur ·· an ı n h a l i s ve t am s ak i rd i ise . bir abdd i r . F ak a t a ·- z am- ı mah l lık at a k ar ş ı d a ubud i y e t e t enezzü l e tm e z v e C e n n e t g i b i e n buyük v e a - z am m e n f a a t i g ay e - i ubud i y e t y a pmaz b i r abd- i az i z d i r . Hem h a l i m s e l i md i r . F ak at F a t ı r - ı Z li l c e l a l i n d e n b a şk a . i z n i ve emr i o l m a d a n t e z e l l li l e t e ne z zü l e tme z b i r h a l lm- i a l i h i rnrne t t i r . Hem f ak i rd i r . F ak a t o n u n Ma l i k - i K e r l m i o n a i l e r i d e i d d i h ar e t t i g i mlik a f a t i le b i r f ak l r - i mü s t ağ n i d i r . Hem z a i f t i r . F ak a t k udre t i n i h a y e t s i z o l an s e yy i d i n i n kuvve t i n e i s t i n a d eden bir zaif-i k av i d i r k i . Kur - an h ak i k i b i r ş ak i r d i n e C e n n e t - i e b e d i yy e y i d a h i g ay e - i m ak s ad y a p t ı rm ad ı ğ ı h a l d e ; bu z a i l f an l d ü ny ay ı o n a g ay e - i m ak s ad h i ç y a p ar m ı ? ! ş t e i k i ş ak i rd i n h i mme t l e r i n i n n e d e r e c e b i rb i r i nd e n f a rk l ı o l duğunu a n l a !

- 5I -

Hem f e l s e f e - i s ak i me n i n ş ak i rd l e r i y l e Kur - an- ı H ak l ın i n t i lmi z l er i n i n h am i y e tk ar l ı k ve f e d ak ar l ı k l ar ı n ı bunun l a muvaz e n e e d e b i l i r s i n i z . Ş oy l e k i : F e l s e f e n i n ş ak i rd i . k e nd i ne f s i i ç i n k a rd e ş i n d e n k a ç ar . onun a l e yh i n d e d av a a ç ar . Kur' an ı n s ak i rd i i s e , s emavat ve arzdak i umum s a l i h i b a d ı k e nd i n e k arde ş t e l akk i ede rek . g ay e t s am l m i b i r s ür e t t e o n l ar a dua e d e r . V e s a ad e t l e r i y l e me s ' u t o l uy o r . V e ruhund a ş e d i t b i r a l ak ay ı , o n l ar a k ar ş ı h i s s e d e r . Hem e n bUyUk ş ey o l an arş ve ş ems i , mus ahh ar bi r e r me ' mur v e k e nd i g i b i b i r abd , b i r mah l uk t e l akk i e d e r . ( H em f e l s e f e n i n s ak i rd i . i tm i -- n an s ı z d ı r . K a f a s ı k arma k a r ı ş ı k t ı r . . h i ç b i r m e s e l e n i n g e r ç ek man a d a ç ö z ilinUnU b u l a m a z . K e n d i uydurdu�u t e or i l e r . k e nd i n i d ah i k a nd ı r am a z . O n u n i ç i n h e r ş ey e ş U p h e i l e b akar . Bundan d o l ay ı h ay a t ı nd a n l e z z e t a l mas ı mU�< U n de � i l d i r . Kur ' a n s ak i rd i e r i n i n i se mutma i n o l du�u s i m a l a r ı nd a n ok unmak t ad ı r . Bunun i s e l ma n ve t e vekkU l d e n g e l d i ğ i

ş U p h e s i zd i r . (

)

J'"

\ ':\\ --�

.t t

� / _,i..,tti -il � .... -'-.-- ��

�

� �'

...

J� �

ı,

,.,

H i ç b i r mus i b e t o n l ar ı i n t i h ar a go t Uremez . . o l Um o n l ar ı k or k u t amaz . Kur -· a n ı n a h l ak ı y l a ah l ak i anm ı ş bir mu m i n i le . f e l s e f e s ak i r d i n i n o l Um k ar ş ı s ı nd ak i t avr ı d e ğ e r l e nd i r i l d i ğ i n d e . me s e l e b U t U n a ç ı k l ı ğ ı y l a ort aya ç ı k ar . ) Hem i k i ş ak i rd i n u l v i y e t ve i n b i s a t - ı ruh l ar ı n ı bund a n k ı y as e t k i : Kur ·- a n . k e nd i s ak i rd i e r i n i n ruh u n a oy l e bir i n b i s a t ve u l v i y e t v e r i r k i : dok s a n dokuz t ane l i tesb i he b e d e l . d ok s a n dokuz E srna- i l l ah i yy e n i n c i l ve l e r i n i g o s t e r e n d ok s an dokuz a l em i e r i n z e rr a t ı n ı , b i rer tesbih t ane l er i o l arak s ak i rd i e r i n i n e l l e r i n e ve r i r . ' ' Evrad l a r ı n ı z ı bunun l a okuyunu z " d e r . l s t e K u r � an ı n t i l m i z l er i nd e n Ş ah - ı Gey l an l . Ru f a i . Ş az e l l ( R . A . ) g i b i s ak i rd l e r i . v i rd l e r i n i okuduk l ar ı v ak i t d i n l e , b ak ! E l l e r i nde s i l s i l e- i z e rr a t ı . k at arat a d e d l e r i n i . m a h l uk a t ı n aded- i enr as ı n ı t u tmuş l ar . o nu n l a e vr a d l ar ı n ı ok uyor l ar . C e n ab- ı H akk ı z i k i r ve tesbih ed i y or l ar . İ ş t e K ur - a n - ı Mu � c i z U l -B e y a n ı n mu ' c i z a ne t e rb i y e s i n e b ak k i : N as ı l e d n a - b i r k e d e r l e v e k U ç Uk b i r g arn i l e b a s ı d o n U p s e r s em l e s e n ve k U ç Uk b i r m i kr o b a mağ l ub o l a n bu k U ç Uk i n s a n . t e rb i y e - i Kur ' a n i l e ne k ad a r t e a l l e d i y or . Ve ne d e re c e l e t a i f i i nb i s a t e d e r k i : Koca dUnya mev c u d a t ı n ı , v i rd i n e t e s b i h o l m ak t a k ı s a gorUyor . . V e C e n n e t i zikir ve v i rd i n e gaye o l m ak t a az gordUğU ha l de . k e nd i nef s i n i C e n ab - ı Hakk ı n e d n a b i r mah l Qkunun lis t linde bliylik t u tmuy or . N i h ay e t i z z e t i ç i nd e , n i h ay e t t ev a z uu c em -· e d i y or . Fe l s e f e s ak i rd i e r i n i n b u n a n i s b e t e n ne dere c e p e s t ve aş a ğ ı o l du ğu nu k ı yas ede b i l i rs i n . ! ş t e f e l s e f e - i s ak i me - i Avru p a i yy e d e n y ek - ç e şm o l an d e h a s ı n ı n y a n l ı ş g or dli ğü h ak i k a t l ar ı ; iki c i hana b ak a n , g ay b - a ş i n a p ar l ak i k i g o zü i l e i k i a l eme n a z ar e d e n . beser i ç i n i k i s a a d e t e i k i e l i y l e i s ar e t e d e n hüd a-y ı Kur' a n l d e r k i : " Ey i ns a n ! S e n i n e l i nd e bu l u n a n n e f i s ve ma l ı n s en i n mli l k ü n d e ğ i l . be l k i s an a ema n e t t i r . O eman e t i n m a l i k i , h e r ş ey e k ad i r , h e r ş e y i b i l i r b i r Rah l m- i K e r l md i r . O s e n i n y a n ı nd ak i mU l k U nU s e nd e n s a t ı n a l mak i s t i yor . Ta s en ı n için

-52-

muh a f a z a e t s i n . z ay i o l ma s ı n . l l e r i d e muh i m b i r f i at s an a v e r e c ek . S e n muv a z z a f v e me - mur b i r a s k e r s i n . Onun n am ı y l a ç a l ı ş v e he s ab ı i l e ame l e t . Odur k i . muht a c o l duğun ş e y l e r i s a n a r ı z ı k o l a r ak g ö nde r i yor ve s e n i n t ak a t ı n ye tmed i ğ i ş e y l e r d e n s e n i muh a f a z a e d e r . S e n i n şu h ay a t ı n ı n g ay e s i , net i ces i ;

Ma l i k i n e smas 1 n a ve

S a n a b i r mus i be t ge l d i ğ i v ak i t ,

de :

Y a n i : B e n m a l i k i m i n h i zme t i nd e y i m . Ey mus i be t ! Eger o - nun i z i n v e r ı z a s ı i l e ge l d i n i s e . me�hab a , s af a g e l d i n ! Ç u nk i : E l b e t t e b i r v ak i t O ' n a d o n e c e ğ i z ve O ' n u n huzuruna g i de c e ğ i z v e o - n a mu ş t ak ı z . Madem h e rh a l d e b i r z aman b i z i h ay a t ı n t ek d. l i f i nd e n az ad e d e c ek t i r . Hayd i e y mus i b e t � O t e r h i s ve o a z a d e tmek . s e n i n e l i nde o l s un . r a z ı y ı m . E ğ e r ben i m ema n e t muh af a z a s ı n d a v e vaz i f e - p e rv e r l i ğ i m i t e crübe sure t i nde s a n a em i r v e i r ad e e tm i ş . f ak a t s ana tes l im o l mak l ı ğ ı m a ızın ve r ı z as ı o lmaz s a : benim t ak a t ı m yett ikçe . emi n o l may a n a Ma l i k i m i n eman e t i n i t e s l ı m e t mem ! " a e r .

I s t e b i n d e n b i r numun e o l ar ak d e h a-y ı f e l sef i n i n ve hud a-y ı K u r ' a n i n i n verd i k l e r i d e r s l e r i n dere c e l e r i ne b ak . Ev e t i k i t a r a f ı n h ak i k at - i h a l i . s ab ı k a n b e y a n e d i l e n t ar z i l e ı;r i d i y o r . F ak a t h i d a y e t ve d a l a l e t t e i n s a n l a r ı n dere c e l e r i mli t e f av i t t i r . G af l e t i n mert e b e l e r i muh t e l i f t i r . H e rk e s h e r m e r t e b e d e b u h a k ü� a t ı ı: amam ı y l a h i s s e d eme z . Ç ü nJ< i gaf l e t , h i s s i i b t a l e d i y or . V e bu z am a n d a öy l e bır dere c ede i b t a l - i h ı s e tm i ş k i . bu e l i m e l em i n a c � s ı n ı e h l - i mede n i y e t h i s s e tm i y o r l ar . F ak a t h a s s a s i y e t - i i lmiyeni n t e z ayudu i l e v e her gli n d e o t u z b i n ( ş i md i i k i ylizb i n ) c e n a z ey i gös t e r e n mevt i n i k d. z at ı y l a o g a f l e t p e rd e s i p ar ç a l a n ı y or . E c ne b i l e r i n t ağ u t l ar ı y l a v e f u nun-u t ab i i yy e l e r i y l e da l a l et e g i d e n l e r e ve o n l ar ı k o ru k or ü n e t ak l ı d e d i p i t t i b a e d e n l e r e b ı n l er nef r i n ve teessuf l er ! F i r e n k l e r i t ak l i d e ç a l ı s may ı n ı z ! Avr u p a ' n i n s i z e e t t i k l e r i h a d s i z z u l üm ve adave t t e n s o nr a . h a n g i aJn l i l e o n l ar ı n s e f ah e t v e b d.t ı l e fk d.r l ar ı n a i t t i b a e d i p emn i y e t e d i y o r s unuz ? Y ok ! Y ok � S e f l h a n e t ak l i d eden l er . i t t i b a d e ğ i l . b e l k i şuur s u z o l ar ak o n l ar ı n s af ı n a i l t i h ak e d i p k e nd i k e nd i n i z i v e k ard e ş l e r i n i z i l d am e d i y o r s u nu z . A g d.h o l un u z k i ! . S i z ah l ak s ı z c a s ı n a i t t i b a ett ikçe . h arn i y e t d d.v a s ı nd a y a l an c ı l ı k e d i y o r s u n u z ! . . Ç ü nk i ş u s u r e t t e i t t i b a n ı z . m i l l i y e t i n i z e k ar s ı b i r i s t i h f a f t ı r ve m i l l e t e b i r i s t i h z d.d ı r ! , �\ " ( 60)

Aya .

Ey b u v a t a n g e n ç l e r i �

p j,(--:, YE\ / '�\ G � .. -:_o / �\\ j\ "(

�

Bu b ah i s t e K u r ·- a n ve f e l s e f e n i n h ay a t a t s i r l e r i b ak ı m ı n d a n t eme l t e şk i l e d e n b i r umde s i ( o l um ı üz er i nde d u rduk . ö n c ek i b ah i s l e r d e bu n ok t a- i n a z ard a n d e ğ e r l e nd i r i l e c ek o l ur s a . mevzu d ah a e t r a f l ı b i r ş ek i l de aç ı ğa ç ı k a c ak t ı r . E z c Um l e : ö n c ek i k o n u l ar ak ı l s ü z g e c i nd e n g e ç i r i l e c ek o l ur s a K u r - a n ve f e l s e f e n i n i c t i m a l . i k t i s ad i . ah l d.k l , vs . . . h ay a t a n e l e r k a z a nd ı rd ı k l ar ı . z i h i n l e r d e t avaz z uh e d e c ek t i r . \ 6 0 ) Lem � � l ar

�

z o . , s . 1 1 5- 1 2 0 ıı

-5 3-

Bahs i m i z i k a p a t ı rk e n . Kur ·- a n ve f e l s e f e n i n mede n i y e t hu l a s a l e r i n i ve c i z b i r ş ek i l d e k ar ş ı l aş t ı r a n b i r p ar ç ay ı . o l mas ı h a s e b i y l e . a l m a d a n g e ç em i y e c e � i m . S öy l e k i : " i ' l em Eyyuh e l - A z i z ! K a f i r l e r i n med e n i y e t i l e r i n med e n i y e t i a r a s ı ndak i f ark :

i l e mu ' m i n

B i r i n c i s i , m e d e n i y e t l i b a s ı n ı g i ym i s k o rk u n ç b i r ş e t t i r � Z ah i r l p ar l ı yo r . b a t ı n ı d a y ak ı yor . D ı ş ı s us . p ı s ; s ur e t i me ' n u s . s l re t i makus b i r ş ey t and ı r . . .

vah ıçı

! k i n c i s i , b at ı n ı nur . z ah i r i r ahme t : içi mu h a bb e t . uhuvve t ; sQr e t i muave n e t . s l r e t i ş e f k a t . c az i b e d ar b i r m e l ek t i r . Eve t . mu ' m i n o l an k i ms e lman ve t evh i d i k t i z a s ı y l a . k a i n at a b i r mehd- i u h uvv e t n a z ar ı y l a b ak t ı ğ ı gibi : bü t ü n mah l uJ: a t ı . l:; ı lı -ı cı.:=: :=: a i n :=: a n l a r ı : bi lhassa i s l am l ar ı b ı r b ı r i y l e b a � l ay a n i p d e . a n c ak uhuvve t t i r . Ç unk i , lman bUtUn mU - m i n l e r i bir baban ı n c e n ah - ı s e f k at i a l t ı nd a y a ş ı y a n k ard e s l e r g i b i k ar d e ş adde d i yor . dışı

Kü f ür ı s e . öy l e b i r bUrud e t t i r ( s o �uk l uk l k i . k arde ş l e r i b i l e k ar d e ş l i k t e n ç ı k ar ı r . V e b ü t ü n e şyada bir nev i e c n e b i l i k t ohumu nu ek i y o r . V e h e r şeyi . her ş e ye düşman y a p ı y o r . ( E �r e r i s t er s e n hay a l i n l e Nur ş i h k ary e s i ndek i S eydan ı n mec l i s i ne git . b ak : Orada f uk ar a k ı yaf e t i nde me l i k l e r . p ad i ş ah l ar ve i n s a n e l b i s e s i nde me l a i k e l er i bir s o hbe t - i k ud s i y e d e g ö r e c ek s i n . Sonra P ar i s ' e git ve en b üyük l o c a l ar ı n a g i r . göre c e k s i n k i . akr e p l e r . i n s an l i bas ı g i ym i s l e r v e i f r i t l e r a d am s ur e t i n i a l m ı ş l a r . . . i l a ah i r . . . ( Me s n ev i - i Nur i y e , z d . , s . 2 5 5 . ) "

Eve t . h arn i y e t - i m i l l i y e l e r i nde b i r uhuvve t vars a da . muvakk at t ı r . v e · e z e l l , e b e d l i f t i r ak ve f i r ak i l e mut t a s ı l v e mahdu t t ur . Amma J-;: a f i r l e r i n me d e n i y e t i nde görü l e n m e h a s i n ve yük s el-;: t e r akk i y a t - ı s a n ay i . ( bun l ar ) t amame n mede n i y e t - i t s l am i yy e d e n . Kur ·- a n ı n i rş ad a t ı nd a n . edy a n- ı s emav i yy e d e n i n '- i k as v e iJ.::: t i b a s e d i l d H r i " L eme a t " i l e " S ü n ı u a t " e s e r l e r i md e i s t e n i l d E r i g i b i i z ah ve i s b a t e d i l m i ş t i r . . . " ( 6 1 )

�81 � 9 cy 01 �)�\� /

1 6 1 1 Me�nevf-i Nör i ye , zd . , s . 8 6 - 8 7 .

-54-

KUR < ANDAN

I ST I FADE

H I KMETLER I YLE

EDEN

KUR . AN I N

ASF I YA .

EVL I YA

H I KMET I N l N

HUKEMAN I N

KARS I LAST I R I LMAS I

B u n d a n ö n c ek i b a h i s l e r d e h i kme t - i b e s e r i yye n i n , h i kme t - i K u r ' a n i yy e y e k ar ş ı s o n d e r e c e a c i z ve aşağı o l duğun a , d o l ay ı s ı y l a h i kme t - i Kur ' a n i y e n i n ı c az ı na i s are t ett ik . Y a n i Kur ' a n h i kme t i y l e . s emavl h ak i k a t l erde n ders a lm ı yan h i kme t i n i k ars ı l aş t ı rd ı k . ( * ) Ş i md i şu a ı ns i z f e l sefenin b ö l tirnd e i s e . Ku r ' a n ı n s ak i rd i e r i o l a n a s f i y a ve e v l i y an ı n ve h Uk eman ı n mti n e vver k ı sm ı o l an h tik ema-y ı i s r dk i yyunun h i kme t l e r i n i n Kur ' a n ı n h i kme t i n e k ar ş ı d e r e c e s i n i g ö s t e r i p , s u c i h e t t e K ur ' an ı n i � c az ı n a muh t a s ar b i r i s ar e t e d e c e � i z : i ş t e K u r - a n - ı Hak l ın i n u l v i y e t i n e e n s ad ı k b i r d e l i l ve h akk a n i y e t i n e e n z ah i r bir bUrh a n ve ı · c az ı n a ( mu ' c i z e o l clugu n a ) e n k av l b i r a l arn e t ş udur k i : Ku r · a n b u t U n ak s arn- ı t e vh i d i n b U t U n merat i b i n i . bUtUn l evaz ı m a t ı y l a muh a f a z a e d e r e k b e y a n e d i p muvaze n e s i n i ( d e n g e s i n i ) bozmamı s . muha f a z a e tm i ş . H em bUtUn h ak a i k - ı a l i y e - i İ l ah i yy e n i n muv a z e n e s i n i muh a f a z a e tm i ş : h e m bUtUn Esrna- i HUs n a n ı n ikt iza e t t i k l er i ahk am l ar ı c em'· e tm i s . o ahk am ı n t e n a s li b U n U ( mU n a s e b e t l e r i n i d e n g e l i b i r s ek i l d e ) muh a f az a e tm i ş . Hem RubOb i y e t v e U l uh i y e t i n s uli n at ı n ı k ema l - i muvaz e n e i le c em - e tm i s ( t o p l am ı ş , b i r a r a d a uygun b i r ş ek i l d e g ö s t e rm i ş ) t i r . İ ş t e ş u muh af a z a v e muv a z e ne v e c em ' . bir has i y e t t i r ( hu s u s l b i r ö z e l l i k t i r l . K a t i yy e n b e ş e r i n e s e i i nd e me v c u t d e ğ i l v e e az ı m- ı i n s a n i ye n i n ( i n s a n l ar ı n en bUyUk l e r i n i n l n e t a i c - i e f k ar ı nd a bu l unmuyo r . N e me l ek u t a g e ç e n ev l i ya l a r ı n e s e r i n d e _. n e umurun b a t ı n ı ar ı n a ge ç e n i ş r dk i yyunun ki t a p l ar ı nd a , n e a l em- i gayba n ti f u z e d e n ruh a n i l e r i n ma a r i f i nd e h i ç b u l u nmuyo r . GUya b i r t ak s i m-U l - a ' ma l ( i ş b ö l UmU ) h UkmU n d e h e r b i r k ı sm ı h ak i k a t ı n s e e e r e - i uzmas ı nd a n ya l n ı z b i r i k i d a l ı n a y a p ı ş ı y o r . Y a l n ı z o nu n meyv e s i y l e , y a p r a ğ ı y l a uğr aş ı y o r . B a sk a s ı ndan ya h a b e r i y ok . y ahut b akm ı y o r . J;;y�.:L__fıak i k g,t - ı mut l ak a . muk ayye d e n z a r ( n azar l ar l i l e i h a t a e_Q._i_l_W-..f,� ,_.J\1!L'_� XLSfi_l;U__n_q�_ç.r_-:.L_}{Ul_l_t_j Ci z ı m k i i h a t a e t s i n . Kur ' a n � d a n b a sk a - ç e nd a n ( g e r ç i ) K u r ' a n ' d a n d a ders a l ı y o r l ar- f ak a t h ak i k a t - ı k U l l i y e n i n , c u z - ı z i hn iy l e ya l n ı z b i r i k i t ar a f ı n ı t amame n g ö r U r , o n u n l a me ş gu l o l ur , onda h a p s o l ur . Y a i f r a t . v e y a t e f r i t i l e h ak a i k ı n muva z e n e s i n i i h l Ci l e d i p t e n a s libUnU i z a l e e d e r . Ş u h ak l k a t , Y i rm i dördU n c U S ö z ' U n İ k i n c i D a l ' ı nd a a c i p b i r t ems i l i l e i z ah e d i l m i s t i r . Ş i md i d e b a şk a b i r t ems i l i l e s u me s e l ey e i s ar e t eder i z . Me s e l Ci : B i r d e n i z d e he s ap s ı z c e v h e r l e r i n ak s am ı y l a do l u b i r l ! l " D i n s i z f e l se f e ' d en k a sd ı 1ı z , seın�vf al iDayan

d i n l er

d i n l er , b e s er f d i r , a r z f d i r , f e l s e f f d i r . Onl a r d a b u l u n an güz e l

f e l se f e a i r .

Sema v f

h a k i � at l ar ,

d i n l er i n

semavf

dinlerin

de-

01 51 ndaki mal ı dı r .

Bunun t er s i n e , m ü s J jman f e l sef ec i l er i n b i rçok f i k i r l er i , s e m a v f ol maktan u z a kt ı r . Bu f i K i r l er , y a e s � i

f e l s e f e l e r d e n g e l m e k t e veva terb i ye-i K u r ' an i ye d en uz a k , m ü c er r e d a k l ı n mahsöl at ı dı r . Bunun g i b i , h ı r i s t i v an l ı § ı n b ü y ü k b i r k ı sm ı da p a o az l ar ı n f e l s e f e s i d i r . H ü l A s a : Tahr i f o l ffius k u t s a l d i n l e r d e ,

f el se f f , y a n i l ad f n f

f i ki r l er

ol d u ö u

Qi b i ,

üeserf

s u l un ab i l i r .

- 5 5-

f e l sefel erde

semavf

d i n l er i n

h a k i k at l er i

f i ne n i n bu l unduğunu f a r z e d e l i m . G avvas d a l g ı ç l ar . o def i n e n i n c e vah i r i n i ar amak için da l ı y or l ar . Göz l er i k ap a l ı o l duğundan e l yordam ı y l a an l ar l ar . B i r k ı sm ı n ı n e l i n e uzun c a b i r e l mas ge ç e r . O g avvas hükme der k i : BUtUn h a z i n e uzun d i rek g i b i b i r e l m a s d a n i b are t t i r . Ark ad a ş l ar ı nd a n . b aşk a c evah i r i i ş i t t i ğ i v ak i t h a y a l e d e r k i : o c evh e r l e r . b u l du ğ u e l mas ı n t ab i l e r i d i r , f u s u s v e nuk u ş l ar ı d ı r . B i r k ı sm ı n ı n d a ( dortke n ) k Urev1 b i r y ak u t e 1 i n e g e ç e r ; b aşk as ı . mur ab b a -. bir k e hr i b ar b u l ur ve h ak e z a . Herb i r i e l iy l e g o rdUğU i ş i t t ik c e vh e r i . o h a z i n e n i n a s l ı ve mu -· z am ı i t i k ad e d i p . l e r i n i o h a z i n e n i n z ev a i d v e t e f e rruat ı z an n e d e r . O v ak i t h ak a i k ı n ( h ak i k at ) muv a z e n e s i b o z u l ur . Te n as u p de g i de r . Ç ok h ak i k a t ı n r e n ğ i d e ğ i ş i r . Hak i k at ı n h ak l k l r e g i n i g ö rmek i ç i n t e - v i l at a ve t ek e l i li f a t a muz t ar ( me c bur ) k a l ı r . H a t t a . b a z a n i nk ar ve t a - t i l e k adar g i d er l e r . HUk ema� i i ş r ak i yyu nun k i t a p l ar ı n a v e s ü n n e t i n m i z a n ı y l a t artınay ı p k e ş f i y a t v e t e emmu l me ş hu d a t ı n a l t i m ad e d e n mu t a s avv i f l n i n k i t ab i ar ı n ı e d e n . bu hiikmumu z U b i l a- ş u p h e ( ş u p h e s i z l t a s d i k e d e r . D emek . h ak a i k - ı Kur - an i y e n i n c i n s i nd e n ve Kur - a n ı n d e r s i nd e n a l d ı k l ar ı h a l d e . - - ç u nk i Ku� - an d e ğ i l l e r-b oy l e n ak ı s l n ok s a n ) g e l i y o r . B ahr- ı h ak a i k o l an Kur - an ay e t l e r i d a h i o d e n i z i ç i ndek i d e f i n e n i n b i r g avv a s ı d ı r ( d a l g ı ç d ı r ) . L ak i n . o n l a r ı n g o i l e r i a ç ı k . d e f i n e y i i h a t a eder . D e f i n e d e n e var . n e yok g o r iir . O d e f i n e y i öy l e b i r t e n a s iip ve i n t i z am ve i n s i c am l a t av s i f e d e r . b e y a n eder k i . h ak l k l h u s n-U c em a l i g ö s t e r i r . Me s e l a : , 0 / ,.... o ,.... Ay e t - i '63)

tiJ

\,/

i f ad e e t t i g i vus · a t - i

�·�) {62i 163i { 64 i \ 65 1 1 66 i 167i ( 68 )

-' ,...o. ,.... l / "'

0 �(:

j � l..o J #

.. \\

/ •/

.J ' / ,..

:::-

o ...

0- Jf:;\:Jf�\�1�.1 0}i ( J.

/ ("

k:-��u9 -'� � (...% � �� dJ�\; w

h a l l ak i y e t i

i f ad e e t t i ğ i

C62)

g örup g ö s t e rd i ğ i

ş iimil l -u t a s arruf u v e

Z üıner Suresi , 39/67

En b i ya S�res i , 2 1 / 1 0 4

A l - i 1 ıı r a n Suresi , 3/5-6

Hud Sures i , l i / 5 6 Ankebut SJr e ; i , 29/60 En ' am Sures i . 6 i i Sa f f at Sures i . 3 7 / 9 6 .

- 5 6-

gibi . i h a t a- i

, ..... �_r � Jt'J .}) ı� y

Rubu b i yy e t i (69)

gorup , ıJ

� ....... ,., • ., ,.,

gös t er i r . t; / ..

;

i f ade e t t i ğ i

�1.}! J1f;�jJ; ,.

( 70 )

i f ad e e t t i ğ i

,..;.� j"',.."�\.9 - :.�.\\.J ( 7 1 )��t. ü\ � ! f � \ _;•

/ /

,; �

/ .} "'w /

) ) .J.

J.J •

......

" "' o �

h ak ik a t - ı

i f ad e

e t t i k l er i

h ak l k a t - 1 k e r ı ma n e y ;

ettiği

.J J

·�

h ak i k a t ı

( 75 )

�..J )

- ı t ade

( 77 )

�f o' /"" • "� " ıi:: ıı / · �t) / j"-:��

....,�/ ' '� �ı" ıi /J ��' ��J.A �() ��/. J�)yb

muh i t a g i b i ,

( 76 )

r ak l b a n ey i C

h ak l k a t - ı

Rah lman e - i

o J��' � ).1\,- '-?I_;.:JI �J' 1 "' .) � �� ,; / / .; � / a z l rne i l e , ( 7 4 ) ,. �J •· • \.2,\ i 73 ı

/ o _, o /

i le,

a z l ıne- i

i f ad e

/ ./

a z l me

,.....

�� t_r ,� ··

) / 0/

.•

Müdebb i r & n e y i

ı i ad e

ett iği

h ak i k a t - ı

i f ade

ett i ği

h ak i k a t - ı

i f ade

et t i ğ i

h ak i k a t - ı

•

/ /.

"' J ""� ;

-'o /, oJ "'/

ı ).""" }� � . ._.)yy·· Lo f{_.Jl u., ,...w)t \ l:.;b. �:J, .. � LT J ..JY J.=> � ı ! ?. �" � 7 � '7._,-ı d� ':.\j � '\. / �. � t( ."'H_, d\ � �� U' � o� � u jf.. � , L}/ ��

·-

ett ı g ı

••

� . .. >/ � •

•

-�

,. .,.., v .,

k a · r a b ı YY e r. ı :

""'

o�

)

cı

.).J

•

.. _,

o"'

.....

....

,.....

·,

J J . _,

,.,

b ü t ü n uhrevl v e düny e v l , i lmi ve arne l i e rk a n - ı s i tte-i i ma n i y e n i n ( i m a n ı n a l t ı ru�i<nü ) h e rb i r i s i n i J.c a s d e n ve c i dd e n v e s a a d e t - i d ar e v n i ( düny a v e a h i r e t s a a d e t i n i ) t em i n eden bU t U n d U s t u r l ar ı g örür g ö s t e r i r . Muv a z e n e s i n i muh a f a z a e d i p · t e rı a s üblinü i d CI.me e d i p ( d e v am e t t i r i p ) o h ak a i k ı n me crnu a s ı -

!t9J !70) (71) (72} { 73 ) { 7 41 ( 75 ) (76i (77i ( /8 )

Rua SUres i � 3ü/ 1 �· � 5ü : Haa i d Sure� i , 57/ 1 7 � NaM ! Söre s i � 1 6/ 68 e l - A t raf Sdres i � 7/54 Mü l k SUres i � 6 8 i 1 9 B a k a r a Sdres i � 2 / 255

Had i d SUr es i , 57 i 4 � act i d Söresi , 57/3

Kat Sures i , 50i i 6 e l -He � r i c Sure s i , 70/4 Nahl Süres i , i 6 / 90

-5 7-

n ı t e n as lib u n d a n h a s ı l o l a n husun ve c ema l i n me nb a ı n d a n K ur ' a n ı n b i r i ' c az - ı manev i s i n e ş � e t e d e r ( do � ar l ! ş t e ş u s ı rd a nd ı r k i , u l ema- i i l m- i k e l am , Kur' an ı n s ak i r d i e r i o l duk l ar ı h a l d e , bir k ı sm ı onar c i ld o l a r ak e rk an - ı i ma n i yyeye da i r b i n l er eser y a z d ı k l ar ı h a l de . mu ' t e z i l e g i b i ak l ı n ak l e t e r c i h e t t i k l e r i i ç i n Kur' a n ı n o n aye t i k ad ar vuzuh ( a ç ı k l ı k ) i l e i f ad e ve kat' l i sbat ve c i dd i i k n a e d emem i ş l e r . Ad e t a o n l ar . u z ak d a � l ar ı n a l t ı nd a l a � ı m y a p ı p , boru l ar l a t a a l em i n n i h ay e t i n e ( s o n u n a ) k ad ar s i l s i l e - i e s bab i l e g i d i p o r a d a s i l s i l e y i k e s e r . S o n r a ab- ı h ay a t h tikmu nde o l a n mar i f e t - i ! l ah i y e y i ve vu c ud-u V a c i b -ti l -V u c ud ' u i s b a t e d e r l e r . Ay e t - i K e r i me i se her bir i s i b i r e r A s a-y ı Mus a g i b i h e r y e r d e s uyu ç ı k a r ab i l i r . her s e yd e n bir p e n c ere a ç ar . S an i - i Zti l c e l a l i t an ı t t ı r ı r . K u r · a n ·· ı n b a hr i n d e n ( d e n i z ) t e re ş ş u h eden Arabl " K at re " r ı s a l e s ı n d e ve saır s ö z l erde şu h ak l k a t , f i i len i sbat e d i l m i s v e g ö s t e rm i s i z . ! s t e ş u s ı r d a nd ı r k i : B a t ı n- ı umu r a g i d ı p , s li n n � t - ı s e n ı yyeye i t � i ba e tm i ye rek . me ş hu d a t ı n a i t i m a t e d e r ek y a r ı yo l d an d ö n e n ve b i r c e maat i n r i y as e t i ne ( b a şk a n l ı � ı n a ) g e ç i p b i r f ı rk a t e şk i l e d e n f ı r ak - ı d a l l e n i n ( s a p ı k f ı rk a l e r ı n l nu�un i mam l ar ı , h ak a i k ı n t e n a s ubu nti . muva z e n e s i n i ( denge s i n i ) muh a f a z a edemed i � i nd e nd i r ki , böy l e b i d ' ay a . da l a l e t e d u ş ti p bir c ema a t - ı be ş e r i y e y i y a n l ı ş yo l a s e vk e tm i ş l e r . ! şte bun l ar ı n a c z l er i Ay a t - ı Ku r - a n i yy e n i n i ' c az ı n ı g ö s t e r i r . ( 7 9 ) Yuk a r ı d ak i t ems i l l e a ç ı k l a nd ı � ı v e ne t i c e d e d e i ş ar e t e d i l d i � i g i b ı . A l l a h - ı n v ar l ı � ı n ı ve bir l i �ini i sbat ve m ar i f e t u l l a h I A l l a h ' ı esma . s ı f a t ve f i i l i er i y l e t a n ı m ak l h u s u s u nd a , s a i r me s l ek ve me ş r e b l e r . Kur - andan i s t i f ad e e tm i ş b i l e o l s a l ar . Kur' an y a n ı nda ç ok s ö nlik k a l ı yo r . M ar i f e t u l l ah s ı nd ak i f ark ı ar :

a ç ı s ı nd a n

Kur ' an l a s a i r me ş r e b l e r

'' Me s n e v i - i Nur i y e ·· n i n Nok t a R i s a l e s i nd e ş öy l e s ı n ı f l a nd ı r ı l ı y o r : " M ar i f e t - i S an i ' l ar ı n u s u l u dört t ur .

dJ �� ıU\ \ ·�r.)_jı J

de n i l e n k ema l at

B i r i n c i s i : T as f i ye ve s o f i yy e n i n m i nh a c ı d ı r .

ara ll

arş ı n a u z a n a n m i ' r a c

i ş r ak a mu e s s e s o l a n muhakk ı k l n- i

İkincisi : ! mk an ve hudu s a me bnl mu t ek e l l i m l n i n t ar l k ı d ı r ( y o l u dur ) . Bu i k i a s ı l . ç e nd a n Kur - andan t e ş au b e tm i ş l e rd i r . Lak i n f i kr- i be ş e r b a şk a s ur e t e i f r a� ett i � i ı ç ı n u z u n l a şm ı ş ve mti sk i l l e şm i ş . Evh amd an masun k a l m am ı ş l a r . U ç u n c ti s ti : Şubehat-a l ud ( ş ti p h e l e r l e k ar ı ş ı k ı huk ema me s l e � i d i r . ( D e s c a r t e s g i b i . O . bu t u n f e l s e f e s i n i , t e nk i t e d i l e b i l i r ş ubhe l i b i r t eme l u z e r i n e b i n a e tm i ş t i r . Bunun g i b i bti t ti n f ey l e s o f l ar ı n f i k i r l e r i ş ti ph e i l e k ar ş ı l a nmak t ad ı r . ) (79)

� o :: i e r ,

:: d . � s . 438-442

- 5 8-

D ö rdli n c li s li ve e n b i r i nc i s i : B e l &g at - ı Ku r � a n i yy e n i n u l v l me r t e b e s i n i i l a n e tmek l e b e r ab e r . c e z a l e t c i h e t i y l e e n p ar l a ğ ı ve i s t i k ame t c i h e t i y l e e n k ı s a s ı ve vuzuh ( a ç ı k l ı k ) c i h e t i i l e b e ş e r i n uml.unu n a e n e şme l i o l a n m i -· r a c - ı K u r ' a n l di r . " ( 80 ) R i s a l e - i Nur - u d i kk at l e ok uyan l ar . bu d ö rdli n e li k ı sm ı n Nur r i s a l e l e r i n d e t e c e l l i e t t i ğ i n i g ör e c ek l e rd i r . R i s a l e-i Nur . b u m a n a y a mas a d ak o l muş t u r . Bunu bur a d a mi s a l l er l e g ö s t e rmek , ç a l ı şmam ı z ı n k a p as i t e s i n i aş t ı ğ ı için, baz ı e s as l ar ı z i k r e d e r ek b u n l ar a a t ı f l ard a bu l u nmak l a ye t i n e c e ğ i z . S öy l e k i : H i s a l e - i Nur e c z a l ar ı . bUt U n mli h ı m h ak a i k - ı l ma n i y e v e hur - a n i y e y i h a t t a e n mu a n n i de k ar ş ı d ah i p a r l ak b i r s ür e t t e i s b a t ı . . . . . , b i r i n av e t - i i l ah i yy e d i r . Ç U nk i : H ak a i k - ı l ma n ı y e ve Kur a n i y e i ç i nd e öy l e l e r i v a r k i : en bli y lik b i r d ah i t e l akk i e d i l e n İ b n S i n a . f e hm i nd e a c z i n i i t i r a f e t m i ş " ak ı l buna y o l bu l amaz " demi ş . Onuncu Söz r i s a l es i , o z at ı n d e h as ı i l e y e t ı ş eme d i � i h ak t i k ı ( Haşr- i c i smanl gibi ) ; av aro l a ra d a . ç o c uk l ar a d a b i l d i r i yo r .

Hem me s e l a ; s ı r r- ı k ad e r ve c ti z � - i i h t i y ar i n i n ha l l i i ç i n . k o c a S a � d- ı T a f t az a n l gibi bir a l l am e ; k ı rk - e l l i s a n ı :f ede . m e s hur " Muk addemat - ı İ s n a A s e r " n am ı y l a " Te l v i h " n am k i t a b ı n d a a n c ak h a l l e t t i � i ve a n c ak h av a s s a b i l d i rd i ğ i ayn ı me s ( ü l i ( me s e l e l e r ) . K ad e r e dair o l an Y i rm i a l t ı n c ı S ö z de i k i n c i me bh a s ı n i k i s ah i f e s i nd e t amam ı y l a . h e m h e rk e s e b i l d i r e c ek t ar z d a b e y a n ı . e s e r- i i n av e t o l m az s a n e d i r ? Hem bUt U n uk ü l u h ay r e t t e b ı r ak a n ve h i ç b i r f e l sefenin t ı l s ı m- ı e l i y l e k e ş f e d i l m i y e n ve s ı rr- ı h ı l k a t - i a l em ve k a i n� t d e n i l e n ve Kur · · a n - ı A z l mliş ş an ı n i ' c a z ı y l a k e ş f e d i l e n o t ı l s ı rrı- ı mli şk i 1 -k li ş a ve o mu amma-y ı h ay r e t -nlima , Y i rm i d ördli n e li Mek t ub v e Y i rm i d ok u z u n c u S ö zlin ah i r i n d e k i remi z l i ade t nlik t e d e ve O t u z u n c u S ö z li n t ah avvli l at - ı z e rr a t ı n altı h i kme t i nd e k e ş f e d i l m i ş t i r . K a i n at t ak i f aa l i yet-i h ayr e t ntima n ı n t ı l s ım ı n ı ve h ı lkat-i k t i nat ı n ve ak i b e t i n i n mu ammas ı n ı ve t ah avvli l a t - ı z e r r a t t ak i h a r ek a t ı n s ı rr - ı h i k me t i n i k e s t v e b e y a n e tm i ş l e rd i r . meyd andad ı r . b ak ı l ab i l i r . Hem s ı rr- ı E h a d i yy e t i l e . s e r i k s i z V a h d e t - i Rubb b i y e t i ; h e m n i haye t s i z k u r b i yy e t - i i l ah i yy e i l e . n i h ay e t s i z bu � d i y e t i m i z ı uz ak l ı � ı m ı z ) o l a n h ayr e t - e n g i z h ak i k a t l ar ı k em a l - i vuzuh i l e O n a l t ı n c ı S ö z v e O t u z i k i n c i S ö z beyan e t t i k l er i _ gibi , kudr e t - i i l ah i yy e y e n i s be t e n z e rr a t ve s eyyarat ı a t om l ar l a y ı l d ı z l ar ) mli s avl o l duğunu ve h a ş r- i a ' z amd a umum z l rühun i hy a s ı . b i r net s i n i hy a s ı k ad a r o k u dr e t e k o l ay o l du ğu n u v e s i rk i n h ı l k a t - i k a i n a t t a mU d a h a l e s i i mt i n a ' d e re c e s i nd e ak ı l d a n u z ak o l du ğu n u k em a l - i vuzuh i le g ö s t e r e n Y i rm i n c i Mek t u b d ak i b e y a n ı nd a ve U ç t ems i l i h av l v ahde t i k e ş f e t m i ş t i r .

J" � ..

onun

1 80 l M e s n evf - i Nd r i ve , z d . ı s . 246

-59-

t...J:ı J)'j>-_,0 )

z ey l i ,

şu

k e l i me s i azlm s ı rr- ı

Hem h ak a i k - i ıman i y e ve Kur ' a n i y e de öy l e b i r geni ş l ik var k i , e n buyuk z ek a- i be ş e r l i h a t a e d eme d i ğ i h a l d e ; b e n i m g i b i z i h n i mu ş e vv e ş , v a z i y e t i p er ı ş an , mür a c aat e d i l e c ek k i t ab y okk e n , s ı k ı n t ı l ı ve s u r � a t l e yazan bir adamd a , o h ak a i k ı n ek s e r i y e t - i mut l ak a s ı d ek a i k ı y l a ( i nce l ik l e r i y l e ) zuhuru ; d o ğrud a n d o ğruya Kur ' a n - ı H ak i m i n i ' c az- ı m a n e v l s i n ı n e s e r i v e i n ay e t - i R abban i y e n i n b i r c i l ve s i d i r . . . . . . . . . . B u t u n bu r i s a l e l e rde , bU t un d e r i n h ak a i k ( h ak i k a t l e r ) . t ems l l a t v a s ı t as ı y l a , e n arnı ve umml o l a n l ar a k adar ders v e r i l i yo r . H a l buk i o h ak a i k ı n ç o ğunu , buyuk a l i m l e r " t e f h i m e d i l me z ( a n l at ı l am az ) " d ey i p , d e ğ i l avama , b e l k i h av a s s a d a b i l d i ı�emi y o r 1 ar . ( 8 1 ) "

B ur a d a ç ok ö n em l i b i r hu s u s a d i kk a t ç ekmek ge rek i y or . ş udur : Yuk a r ı d ak i us l bb d a n d a an l aş ı l d ı ğ ı g i b i . e s as me s e l e K ur - a n i l e f e l s e f e n i n d av a s ı d ı r . Bura d a , ş ah ı s l ar ö n em l i d e ğ i l d i r . R i s a l e - i Nur d a . B e d i U z z ama n ' ı n k e nd i ş ah s ı n ı her v e s i l e i le n a z a r l ard a n ç ek t i ğ i a ş i k ard ı r : "Bu h ak i k at l e r b e n i m h un e r i m o l am a z . . ben , Kur - an- ı H ak i m i n mu c evh e r a t ' diikk a n ı n ı n f ak i r b i r de l l a l ı y ı m . . Said y ok t ur . S a i d - i n kudr e t v e e h l i y e t i de y ok t u r : konuş a n y a l n ı z h ak i · k a t t ı r .. h ak i k a t - i Kur · a n i yyed i r . " gibi i f ade l e r i n i but u n r i s a l e l e r i t a s d i k e tmek t ed i r . Bu m an a . yuk ar ı d ak i me t n i n d e v am ı nd ak i p a r a gr a f t a ş öy l e gö s t e r i l mek t ed i r : o da ,

" i ş t e e n u z ak h ak i k a t l e r i e n y ak ı n b i r t ar zd a . en am i D ı r ad ama d e r s v e r e c ek dere c e d e : b e n i m g i bi Türk ç e s i az , s ö z l e r i muğ l ak . ç o ğu a n l aş ı l m a z v e z ah i r h ak i k a t l e r i dah i mUşk i l l e s t i r i y o r d i y e e sk i d e n b e r i i ş t i h ar bu l muş ve e sk i e s e r l e r i o s u- i i ş t i h ar ı ( k ö t ii ş ö h r e t i i t asdik e tm i ş bir ş ah s ı n e l i nd e bu h ar i k i t e s h i l a t ( k o l ay l ı k ) ve s uhu l e t - i beyan : e l be t t e b i l a-şuphe bir e s er- i i n av e t t i r ve onun h u n e r i o l am a z v e K ur ' an- ı K e r i m i n i - c az - ı manev i s i n i n bir c i l v e s i d i r v e t ems i l at - ı Kur ' a n i y e n i n b i r t eme s s u l udUr ve .i n - i k a s ı d ı r . C 8 2 ) E v e t s e r 1 -u s - s eyr o l a n b u z am a n ı n e v l ad ı n a . ı h ak i k a t a nır t ar l k ı (yo l u i i hs an e tmek gj_Q.e.r:ı l Ju sçı. ve s e l ame t C9.:.hDı� t ::-_i H ak i me n i n ş a n ı ndand ı r . " ( 8 3 ) B u y o l u n d a R i s a l e - i Nurun t ak i b e t t i g i yo l o l du ğ u , ç e ş i t l i y e r l erde a n l a t ı l mak t ad ı r . " E sk i d e n o n b e ş y i rm i s e n e l i k b i r medre s e t ah s i l i s o nu c u v e y a uzun s e n e l e r t a s avvuf b e rz ah ı n a s u l uk i l e e l d e e d i l e b i l e n n e t i c e l e r i n o n b e ş y i rm i h a f t ad a R i s a l e - i Nur l a e l de ed i l eb i l e c e ğ i " b i n l er c e Nur t a l e b e s i g e n ç l e r g ö s t e r i l mek l e beyan e d i l i y or . Bu k o nud a nihai n ok t ay ı k oymak g e r ek i yor . O da , R i s a l e - i Nur i l e s a i r mu t e f ekk i r l e r aras ı n d ak i f ark k i , b i r s u a l ve c e v a p l a a n l a t ı l ı yor . B u g e l e n k o numuz a , yuk ar ı d ak i i z ah l ar d a ı ş ı k t u tmak t ad ı r . 1 8 1 1 Mektd b�t , z d . , s . 372-373 ! 8 2 ) A. y .

( 8 3 ) M e s n e v ! - i f�Ur i ye , z d . , s . 2 0 8 .

-6 0 -

R i s� l e-i

Ndr " un

U s d l ti

Di �er

Mesrep l erden

Far k ı

S u a l : D i y or l ar k i : " S e n i n e sk i z am a nd ak i mud a f a a t ı n v e İ s l am i y e t h akk ı nd ak i mü c ah e d at ı n , ş i md i k i t ar z d a d e ğ i l . H e m Avru p a - y a k ar ş ı 1 s l am i y e t i mud a f a a e d e n mut e f ekk i r i n t ar d e g i ş t i rd i n ? z ı nd a g i t m i y o r s u n . N e d e n Esk i S a i d v a z i y e t i n i N e d e n m a n e v l mü c ah i d l n- i i s l am i y e t ar z ı nd a h a r ek e t e tm i y o r s un? " E l c e v a p : E sk i S a i d i l e m ü t e f ekk i r l n k ı sm ı , f e l se f e- i b e ş e r i yy e n i n ve h i kme t - i Avrup & i yy e n i n d u s t u r l a r ı n ı k ı sm e n k ab u l e d i p . o n l ar ı n s i l ah l ar ı y l a o n l ar l a müb a r e z e e d i y o r l ar dtis t ur l ar ı n ı . b i r d e r e c e o n l ar ı k abu l e d i y o r l ar . B i r k ı s ı m f u n b n -u mus b e t e s ar e t i n de l ay e t e z e l z e l t e s l im e d i y o r l ar ! s a r s ı l m a z e s a s l ar o l ar ak k a b u l e d i y o r l ar ) , o s ar e t l e l s l a m i y e t i n h ak l k i k ı yme t i n i g ö s t e r em i y o r l ar . Ad e t a , k ök l e r i ç ok d e r ı n z an n e t t i k l e r i h i kme t i n d a l l ar ı y l a . l s l am i y e t i a s ı l ı y o r l ar : güya t ak v i y e e d i y o r l ar . Bu t arzda ga l ebe az o l d u ğ u n d a n v e İ s l am i y e t i n k ı yme t i n i b i r de r e c e t e n z i l e t mek o l du � u nd a n . o m e s l e � i t e rk e t t i m . Hem b i l f i i l g ö s t e rd i m ki ; e s a s l ar ı o k ad ar d e r ı nd i r 1 s l am iye t ı � fe l sefen i n en ki ; be lk i s at h l ka l ır . ge�i n e s �s l ğ.r J_Q[l l _gr.g___y_� t i şme z . O t u z u n c u S ö z . Y i rm i d ö r du n c u Mek t ub . Y i rm i d ok uz u n c u Söz bu h ak i k a t i btirh a n l ar ı y l a i sbat e d e r ek g ö s t e rm i ş t i r . E sk i m e s l e k t e , f e l s e f ey i d e r i n z an n e d i p , ahk am- ı l s l am i yy e y i z a h i r l t e l akk i e d i p f e l s e f e n i n d a l l ar ı y l a b a ğ l am ak l a d u r u tm ak ve muhaf a z a e d i l mek z a n n ed i l i y ordu . H a l buk i f e l sefeni n d ü s t u r l a r ı n ı n ne h ad d i v a r k i o n l ar a y e t i s s i n ! . ( 84 ) .

Not : B u tez d e k i cal ı smal ar ı m . n i h ayet k e n d i sevi vemde b i r c a l ı smao ı r . Onun i c i n b u t e z ı ve a t ı f l ar ı n b e l l i b i r sev i ye ve k a r i h an ı n e s e r i o l duijunu dAi ma göz

z a t l ar . b u t e z ' d e k i t a n z i m

okuvan

önünde

o u l u n d u r uo . i R i s a l e - i Nur i d a f e l se f e b u i m i s ve b b v l e i sl en m i s u h U k m ti n e v a r m a m a l ı d ı r l ar . Bu c a l ı sm a , b i r s e v i y e ve K ar i h 2 e s e r i c l d u ij u n d a n , o k u y u c u m e s e l e n i n k ü n h ü n e vAkı f o l ab i l me s i i c i n � R i s a l e- i Nur K ü l I i ya t ı n ı d er i n bir t e e m m � l ve son d e r e c e m ü d a k k i k b i r n az a r l a

okuması

l jz ı md ı r .

Cün k i �

Tez ' i mi n

b a s ı n d a d � i f a d e et t i § i m g i b i . R i sa l e-i Nur ' u n konu l a r ı n ı g r u p l and ı r ı p b e l l i b i r f i hr i st e y a p m a k ve t � � i � 1 f r : - : : : · : : rı �i�n � �cri a ec i J dvl e gj � 2 l � a et1ek i ak �n s ı z d ı r . Her �2s kendi sevi ye s i n e gore

-61-

B A H I S L E RE

T O P LU

B I R

B AK I Ş

< Hul asa ) B u ge l e n k ı s ı m . ç a l ı şmam ı z a b i r ö z e t ; o n c ek i b ah i s l e r de i n c e l e d i ğ i m i z b a z ı mevzu l ar ı , f e l se f e c i l er h akk ı nd ak i k a n a a t l ar ı v e Kur � a n � l a f e l s e f e n i n h ak i k a t a g ö t ürmek için t ak i p e t t i k l e r i y o l l ar ı n k ar ş ı l aş t ı r ı l m a s ı n ı ı ç ı ne a ldığı i ç i n . ayn e n a l m ay ı l üzum l u bu l d um . N a z ar- ı mil s amaha i le b ak ı l ın a s ı n ı i s t i rh am e d e r i m .

" T ı l s ı m- ı

k a i n a t ı k e ş f e d e n . Kur -- a n -- ı H ak i m � i n mlih i m b i r t ı l s ı mı n ı ha l l eden

O T U Z LT N C: lJ " E ne "

" z erre " de n

SdZ

i b are t b i r

"e l if "

bir

" n ok t a " d ı r .

S u s ö z i k i m ak s add ı r . B i r i n e i maks ad . " E n e " n i n mah i y e t ve n e t i c e s i n d e n . i k i n c i Mak s ad . " z e rr e " n i n h arek e t ve va z i f e s i nd e n bahs e d e r .

G ök , z e m i n . d ağ . t ah ammü l ü n d e n ç ek i nd i ğ i ve k ork t u ğu eman e t i n mU t e add i d vU c uhundan b i r f e rd i . b i r ve c h i . " ENE " d i r . Eve t " E n e " . z aman- ı Adem-- d e n s ı md i y e k ad a r a l em- i ı n s a n i y e t i n e tr af ı n a d a l bud ak s a l an nurun l b i r s e e ere- ı t u b a i i e . mü t h i ş b i r se eere-i z akkurnu n ç ek i rd e ğ i d i r . Su a z l m h ak i k a t a g i r i şıne d e n evve l . o h ak i k a t ı n f e hm i n i tesh i l e d e c ek b i r muk add i me beyan e d e r i z . S ö y l e k i : Ene , kUnuz-u mahf i y e o l a n E srn a - i i l ah i yye n i n a n ah t a a n ah t ar ı r ı o l du ğu g i b i , k a i n a t ı n t ı l s ı m- ı muğ l ak ı n ı n dah i o l a r ak b i r mu amma-y ı mUsk i l k li s ad ı r . bir t ı l s ı m- ı h ay r e t f e z ad ı r . O e n e , mah i y e t i n i n b i l i nme s i y l e . o g ar i p mu amma . o a c i p t ı l s ı m o l a n e n e a ç ı l ı r ve k a i n a t t ı l s ı m ı n ı ve a l em- i vU c D.b u n k U n u z u n u d ah i a ç ar . Su me s � e l e y e d a i r " S ernme " ı s m i nd e b i r r i s a l e - i a r ab i y emd e ş öy l e b ah s e tm i s i z k i : A l em i n m i f t ah ı i n s a n ı n e l i nd e d i r ve nef s i ne t ak ı l m ı ş t ı r . K a i nat k a p ı l ar ı z ah i r e n aç ık gorUnü rk e n , h ak i k a t e n kap a l ı d ı r . C e n a b - ı H ak , eman e t c i h e t i y l e i n s an a e n e n am ı n d a ö y l e b i r m i f t ah v e rm i ş k i , H a l l ak - ı k a i n at ı n künuz-u m ahf i yy e s i n i onun i l e k e s f e d e r . F ak at e n e . k e nd i s i de g ay e t muğ l ak b i r mu amma v e a ç ı l m as ı mUşk i l b i r t ı l s ı md ı r . E ğ e r o nun h ak i k i mah i y e t i v e s ı rr - ı h ı l k a t i b i l i n s e . k e n d i s i aç ı l d ı ğ ı gibi k a i n a t d ah i a ç ı l ı r . S öy l e k i :

-6 2 -

S a n i - i H ak l m , i n s a n ı n e l i n e em a n e t o l ar ak . Rubub i y e t i n ı n s ı f at ve s u u n at ı n ı n h ak i k a t l ar ı n ı g ö s t e r e c ek . t an ı t t ı r a c ak i s ar a t ve nümune l e r i c am i ' b i r e n e v e rm i ş t i r . T a ki ; o e n e . b i r v ah i d- i k ı y a s l o l u p , evs a f - ı rubub i y e t ve s u u n a t - ı U l uh i yy e t b i l i ns i n . F ak a t v ah i d- i k ı y a s i . b i r me v c ud-u h ak i k i o l mak l &z ı m d e O i l . B e l k i . h e n d e s e d e k i f a r a z ı h a t l ar g i b i , f ar z ve t e vehhüm l e b i r v ah i d- i k ı y a s l t e sk i l e d i l e b i l i r . ! l i m v e t ah akkuk l a h ak i k i vu c ud u l az ı m d e ğ i l d i r .

ti .

SUAL : N i ç i n C e n ab- ı H akk ' ı n s ı f a t "Enan i y e t " e b ağ l ı d ı r ?

e sm a s ı n ı n m ar i f e

ELCEV A P : Ç ü nk i : Mut l ak ve muh i t b i r ş e y - i n hududu ve n i h ay e t i o l mad ı � ı i ç i n . ona b i r ş e k i l ve r i l m e z ve üstüne b i r s ur e t v e b i r t a ayyün ve rmek i ç i n hükme d i l me z . mah i y e t i n e o l d u�u a n l a ş ı l ma z . Me s a l a : Z u l me t s i z daimi bir z ı ya . b i l i nm e z ve h ı s s e d i l me z . Ne v ak i t h ak l k i veya vehml bir k a r a n l ı k i l e b i r h a t ç ek i l s e . o v ak i t b i l i n i r . İ ş t e C e n ab- ı H akk - ı n i l i m ve k udr e t . H ak i m ve R ah l m g i b i s ı f a t ve e sma s ı : muh i t . h u d u t s u z s e r i k s i z o l du�u i ç i n o n l a r a hükmed i l m e z ve n e o l duk l ar ı b i l i nme z ve h ı s s o l u nmaz . öy l e ise . h ak i k i n i h ay e t ve h ad l e r i o lmad ı � ı n d a n t ar a z ı v e hm l bir h add i ç i zmek l az ı m g e l i y or . O n u d a e n a n i y e t y a p ar . K e nd i n d e bir rubub i y e t - i mevhume . b i r m a l i k i y e t . b i r k ud r e t . bir i l im t a s avvur e d e r . b i r h ad ç i z e r . O n u n i l e muh i t s ı f a t ı ar a bir h a dd- i mevhurn v a z ·· e d e r . ' ' B u r a y a k ad a r ben im . ondan s onr a (/ n u ndur " d i y e b i r t ak s i m a t y a p ar . K e nd i n d ek i o l ç ü c ük l e r i l e , o n l ar ı n ma h i y e t i n i y av a ş y av a ş a n l a r . Me s e l a : d a i re - i rnü l iüi nde mevhum r u .bu b i y e t i i l e . d a i re - i mümJ< i n a t t a H� d ı k ı n ı n rubub i y e t i n i a n l ar ve z ah i r m a l i k i yy e f i y l e . Ha l ı k ı n ı n h a:ı..: i k i ma l i k i y a t i n i f e hme d e r ve " Bu haneye ma l ik o l du ğ um i lmiy l e g i b i , H a l ı k d a s u k a i n a t ı n m a l i k i d i r " d e r ve c ü z · · ı O � n u n i l m i n i f e hme d e r ve k e s b l s a n ' a t c ı ğ ı y l a O S a n i - i Zü l c e l d. l ' i n i bd a - i s a n ' a t ı n ı a n l a r . Me s e l a : " B e n s u e v i n as ı l y a p t ı m ve t a n z i m e t t ı m . öy l e d e ş u auny a hanes i n i birisi y a pm ı e: ve t a n z i rn e t m i ş " d e r . V e h d.k e z d. . B ü t ü n s ı f a t v e şu bi n ler u n a t - ı İ l alı.t�t:Y.S.Yj____bj_L_<;lsu;::. s=< f.�--b ij_çl i :c�ç_s;k .:... _g:o s t e r e c ej::; r i çt i r . e ne ün_ge f..?..;cc;.ı:.lJ 9})Y9.l_Y?- _ş_li Ç!}:; yg b i�.§j ygt . a_SL rrı D emek e n e . ay i n e -m i s a l ve v a h i d- i k ı y d.s l ve a l e t - i i nk i s a f v e m a n a -y ı h ar f l g i b i ; m a n as ı k e n d i n d e o l m ı y a n v e başkas ı n ı n m a n as ı n ı g o s t e r e n . vüc ud-u i n s a n i ye t i n ka l ın i p i nd e n ş u ur l u b i r t e l v e md.h i y e t - i b e s e r i yy e n i n hu l l e s i nd e n ı nce b i r i p v e ş ah s i yy e t - i adem i yy e t i n k i t ab ı n d a n bir e l iftir k i . o e l i f i n " i k i yüzü " v a r . B i r i h ay r a ve vü c u d a b ak ar . O yüz i l e . y a l n ı z f ey z e k a b i l d i r . V e r e n i k abu l eder : k e nd i i c ad e d eme z . O yüzde f a i l d e ğ i l . i c a t t a n e l i k ı s ad ı r . Bir yüzü de s erre b ak ar . ve a d eme g i d e r . S u yüzd e o f a i l d i r . f i i l s d.h i b i d i r . Hem . o nu n m a h i y e t i h ar f i yy e d i r . baskas ı n ı n m a n a s ı n ı g ö s t e r i r . Rubub i yy e t i h ay a l i yy e d i r . V ü c u d u o k ad a r z a i f ve i n c e d i r k i . b i zzat k e n d i nde h i ç b i r şey' e t ah ammü l e d e m e z ve yük l e n eme z . B e U<: i e ş y a n ı n d e r e c a t ve m i k t ar l a r ı n ı b i l d i r e n ml z a n- u l -h a r are t ve m i z a n-u l -h av a gibi m i z a n l ar n e v ' i nd e n b i r m i z a nd ı r ki . V a c i b-u l -V ü c ud - u n m u t l ak ve muh i t ve h u du t s u z s ı f a t ı n ı b i l d i re n b i r m i z a nd ı r . _

_____

! ş t e , mah i y e t i n i g o r e h ar ek e t e d e n

____

_____

,.. . ,..,e,..,� "'ı o�.

ş u t ar z d a b i l e n v e

t..ı . .. :J . u__,

- 6 3-

i z ' a n eden ve ona b a ş ar e t i n d e d ah i l

o l ur .

Ema n e t i

k a i n at

m a l llin a t u l llin .

b i h akk ı n

o l du ğ u n u

nef se

nur

i nk ı l ab v�h i d- i -

h i km e t

va z i f e

vak i t .

k ı ya s l

o l a n m e vhum rubub i yy e t i n i

' / o ..

�/

Eğer

t ak ı n ı r . e ne .

Mak am- ı

h i kme t - i

arz

k orkmu ş l ar .

Eve t

h ı l k at i n i

n em a b u l ur .

t e d e hhti ş

g i tt ikçe

f ı n a y ay ı l ı r .

unutup ,

Ko c a

bir

vaz i f e- i

f ıtri k e nd i n i

eder .

şer l er i

c i h e t i nd e nd i r k i :

t e s e t t tir

e j derh a

H ak i k i

ç ı k ar .

b ak s a .

e tm i ş l e r .

k a l ı n l aş ı r .

ett i ;

ma l i k i y-

der .

t akv i m " e

hıyanet

i nce b i r e l i f .

b i l i nm e z s e

lfa

f ar a z ı

i sm i y l e

şu

f ar a z l

bir

te l .

t o pr ağ ı

V ü c ud-u

gibi ,

abe s i yy e t e

o'"'

" ahs e n - i

e n an i yy e t i n

e ne

�f ak l

gortir .

suret t e

! ş t e bUt U n ş i rk l e r i

c i b a. l .

m ah i y e t i

şu

� ;�� ;,\j.�;

a l t ı nd a d a h i l o l u r . l e t l er i t ev l i d e d e n

(") , ..... / J•..,.J. (t ..,.. ! J ..,.. � j dJ-' ._v.. 'V_j elli l J

/ '

t. e rJ: e d e r e}z }:: e n d i n e m � n a-y ı i t i k ad e t s e : o v ak i t eman e t e

ma l i k

g ürtir

Z u l me t

vaz i f es i n i c

durb i n i y l e .

b i r mu s add ı k

ka l ır .

e ne ,

ene- n i n

g o r d ti ğ ti n ti

e n e -· de

o l a r ak

Ü...)�..l �}.J

ike n ,

V ak t ak i

t e rk e d e r .

yes ini

e d e r ve

e tm e z .

ubud i yye t i n i

vat

ge l d i ğ i

yet i n i

ed�

s em a

bir

ş i rk t e n

f ar a z ı

b i r hat

a l t ı nda ·

n e şv

i ns an ı n her

vü c ud-u

d a l a

t ar a

ı ns an ı

be l

B U t U n o i n s a n . bUt U n l e t a i f i y l e ad e t a e n e o l ur . S o n r a n ev - i n e n a n i y e t i d e b i r as ab i y e t - i n ev - i y e ve m i l l i y e c i h e t i y l e o e n an i y e t e kuvv e t v e r i p . o e n e e n an i y e t - i nev- i yeye eder .

i s t i nad

k ar ş ı

e d e r eJ.;: .

mUb a r e z e

h e rk e s i .

ş eyt an eder .

mU l k U n U o n l ar a v e

n as ı l öy l e

de :

" K e n d i me

! şt e

ene .

:t_ad_:ıx ,__!U n l e r ve

p a r ay ı

d i r h em

şu

i t ik at

ç a l an

C e n ab- ı

G ay e t

azlm b i r

bir

ş i rk e Eve t .

a d am . i le

adam .

bUtUn

haz ı r

h a zmede b i l i r .

" Herşey

k e nd i n e

e tm e y e me c burdur .

h a i n a n e v a z i ve t i nd e

f ti n l:m u

H akk - ı n

goster i r .

k abu l

d iyen

suret i y l e

edi p ,

me a l i n i

a lmas ı n ı

md. l i k i m " ve

i d ame

G e l e n h e rş e y , ge l s e ;

Ç ü nk i :

Şu

i ru< a r d ı r .

ceh l-i

i ke n ;

mut l ak

b i Lş�_g��--çe_hl_- i_ır.ıU:ı:: _�!<K�Lb i_r:._�ç_h e J-=

e d e c ek

b i r madde

n e t s i nd e k i

n e f s i nde . h a l d ek i

r e nk l e r

e n e '· n i n r e n g i ,

karan l ık ı ı On b i r i n c i

S o z - de mah i ye t - i

n i yy e d e k i

e n an i y e t i n ,

has s as

bir

n o).;: t a .

b i r m i z an

ve mük emme l

bir

p ar l ak

o n l ar ı

b u l m ad ı ğ ı i le

ab e s i y e t - i

B ti t ü n k a i n a t .

mut l ak a ş i rk ve

aye t l e r l e

harf l

t a- t i l d i r , do l s a :

c d.m i -

bir

a n l ad ı ns a

ge l ,

A l l ah - ı

g o s t. e rme z .

mah i ye t - i

ı n s a

bir

k ad a r

f i hr i s t e

ay i n e v e k a i n a t a

n i h ay e t

g i r i yoruz .

h ik alır.

e n e - d ek i

g ay e t k at - ı bir e d i l s i n . O S o z - dek i

h ak i k at a

-64-

c i he t i y l e -

i k t i f a e n k ı s a k e s e r e k muk add i meye

muk add i me y i

s ur e t i n i

d o ğ r u b i r m i ky a s v e muh i t

h ar i t a ve

soner l er .

Mah z - ı

s o nd ti r ü r .

i n s a n i yy e n i n

-m a n a-y ı

için.

boya l an ı r .

n az arda

b i r t ak v i m , b i r r u z n ame o l d u ğ u ; t af s l l e d i l m i ş t i r . O n a mür a c a a t l at a

k ı y as

evam i r i n e

b i nne f s

Ç ü nk i : Duy�ru l ar ı , e f k ar l ar ı ; k i ü n a t ı n e nvar- ı m ar i f e ı ş ık l an g e t i r d i � i v ak i t . n e f s i nd e o n u t a s d i k e d e c ek ,

d ı r a c ak met

,/"";"

· ...

bi rer

d em e y e

Z ti l c e l a l i n

k ı yas- ı

e s b a b a t ak s i m e l e r . .. ,.. o -:-ı -::,

m a l ı n d a n k ı rk

ml r l

ma l ü: t i r "

d i r..._ tini

i .k e nd i ne

... /

ark a d a ş l ar ı n a

S an i - - i

Sonra .

c� ) ,... r,(V �o��.\ \ )

h a t t a h e r ş e y ··

d üş e r .

gibi ,

g ti z e l s ur e t t e t at s i

v e rd i k .

Eğer

! ş t e b ak : A l em- i i n s a n i y e t e . z am a n - ı Adernd e n ş i md i y e k ad ar i k i c e r e y a n- ı a z i m . i k i s i l s i l e - i e f k ar ; h e r t ar af t a ve h e r t ab ak a- i i n s a n i y e d e d a l bud ak s a lm ı ş ik i s e e ere- i a z i me hukmu n d e . . b i r i s i l s i l e - i Nubuvve t ve d i v a n e t : d i ğ e r i s i l s i l e - i f e l s e f e v e h i kme t . . ge l m i ş g i d i y or . H e r n e vak i t o i k i s i l s i l e i mt i z a c v e i t t i h a t e tm i ş i s e yan i s i l s i l e- i f e l s e f e s i l s i l e - i d i v a n e t e d e h a l e t e d i p i t a a t e d e r ek h i zme t e tm i ş s e ; a l em- i i n s a n i ve t . p ar l ak b i r s ur e t t e bir s aade t . b i r h ay a t - ı i c t i ma i yy e g e ç i rm i ş t i r . Ne v ak i t ayr ı g i tm i ş l e r i s e , b u t u n h ay ı r ve n u r , s i l s i l e - i nubuvve t ve d i y a n e t et r a f ı n a t o p l a nm ı ş v e ş e r l e r v e d a l a l e t l e r . f e l s e f e s i l s i l e s i n i n e t r a f ı n a c em � o l mu s t u r . S i md i ş u i k i s i l s i l e n i n me n ş e ' l e r i n i , e s as l ar ı n ı b u l ma l ı y ı z . İ ş t e . d i y a n e t s i l s i l e s i ne i t a a t e tm i y e n s i l s i l e - i f e l sef e ki . bir ş e c e r e - i z akkum s u r e t i n i a l ı p , ş i rk ve d a l a l e � zu l um a t ı n ı e � r a f ı n a d a ğ ı t ı r . H a t t a k uvve - i ak l i y e da l ı n d a ; D e h r i yy u n . M ad d i yyun . Tab i i yy u n meyve l e r i n i . be s e r Nemr u t ak l ı n ı n e l ı n e v e rm i s . V e k uvve - i g a d a b i y e d a l ı nd a : l ar ı . f i r � avu n l ar ı . S e d d a d l ar ı ( H a ş i y e ı b e s e r i n b a ş ı n a at m ı ş . V e k uvv e - i ş e h ev i yy e - i behlm i ye d a l ı nd a ; & l i he l er i . s a n em l e r i ve u l uh i y e t d &v a e d e n l e r i s eme r e v e rm i ş , yet i ş � i nn i ş . O s e e e r e - i z akk urnu n m e n ş e � i i l e s i l s i l e - i N u b uvve t in ki , bir ş e c e r e - i t u b a - i ubud i y e t hUkmU n d e bu l u n a n o s i l s i l e n i n . k ur e - i z em i n i n b a ğ ı nd a mub arek d a l l ar ı : Kuvv e - i ak l i y e d a l ı n d a : E nb i y a ve Mur s e l l n ve Ev l i y a ve S ı dd l k l n meyve l e r i n i y e t i s t i rd i ğ i g i b i . . k uvve - i · d a f i a d a l ı nd a : ad i l h ak i m l er i . me l ek g i b i me l i k l e r meyv e s i n i ve r e n ve k u vv e - i c az i b e d a l ı nd a : h u s n - u s l r e t ve i sme t l i c em a l - i s ur e t ve s e h av e t ve k e rm n amd ar l ar meyve s i n i yet i şt i ren ve beser n a s ı l ş u k a i n a t ı n e n muk emme l b i r meyve s i o l du ğ u n u g ö s t e r e n o s e e e r e n i n me n s e i i l e b e r ab e r e n e � n i n i k i c i h e t i nd e d i r . O i k i ş e c e r e y e me n s e ' ve med ar . e s as l ı bir ç ek i r d e k o l a r ak e n e ' n i n i k i ve c h i n i b e y a n e d e c e ğ i z . Ş öy l e k i : Ene � n i n b i r ve c h i n i Nubuvv e t ve c h i n i f e l s e f e t u t mu ş g e l i yo r .

t u tmus

g i d i yor .

d i ğer

Ubud i y e t - i Nubuvve t i n ve c h ı o l an b ı r i nc i vec i h : mahz a n ı n m e n ş e ' i d i r . Y a n i e ne . k e nd i n i abd b i l i r . B a şk a s ı n a h i zm e t e d e r . a n l ar . M ah i y e t i h a r f i yy e d i r . Y a n i . b a şk a s ı n ı n m a n a s ı n ı t a ş ı y o r . f e hme d e r . V u c udu . t e b e i d i r . Yan i . başka b i r i s i n i n v u c uduy l a k a i m v e i c ad ı y l a s ab i t t i r . i t i k a d e d e r . Ma l i k i y e t i . v e hm i yy e d i r . Y a n i : K e nd i m a l i k i n i n i z n i y l e ; s u r ı . muvakk a t b i r ma l i k i yy e t i v ar d ı r . b i l i r . H ak i k a t ı . zı l l i yed i r . Y a n i , h ak ve v a c i b b i r h ak i k at ı n c i l v e s i n i taşı y a n mumk i n ve m i sk i n b i r z ı l l d i r . V az i f e s i i s e . k e n d i H a l ı k ı n ı n s ı f a t v e ş u u n a t ı n a m i k y a s ve m i z a n o l ar ak . ş uu rk ar a n e b i r h i zme t t i r . İ ş t e e n b i y a v e e n b i y a s i l s i l e s i ndek i asf iya v e ev l i y a ; e ne ' ye ş u ve c i h l e b akm ı ş l ar . boy l e g o rm u ş l e r . ( H a s i y e ) Evet t�emrut l ar ı � Fi r : avu!l l a r ı veti s i i r en ve dayel i k ed i p emz i r e n : e s � j M ı s ı r ve Bab i l � i n va s ı n i r D e r e c e s ı n e ç ı k m ı s vevahut hususf o l duiju i ç i n etraf ı n d a s i h i r t e i � k k i e d i l en e s k i f e l s e f e l e r i o l du§u g i b i �l i h e i er i , e s k i Y u n a n �af a s ı n d a ve r l e s t i r e n v e e s n �rnı tevl i d e d e n f e l s e f e - i t a b i y y e D a t a � i ı 6 ı d ı r . Evet . ta b i a t ı n o e r d e s i i l e A l l a n ' ı n nuru n u g d r m i yen i n san , h er seye b i r u l 6h i yet ver i p � e n a ı b 2 s ı n a musa l l t e d e r . • •

-6 5 -

h ak i k a t ı a n l am ı s l ar . B U t U n mU l k U M� l i k -U l -MU l k ' e tes l im e Lm i ş l e r v e h likme t m i ş l e r k i : O Ma l i k - i Z li l c e l � l ' i n n e mli l ktinde , n e R u b u b i yy e t i nd e , ne U l u h i yy e t i nde s e r i k ve n az i r i yok t u r ; mu i n ve ve z i re muh t a ç d e ğ i l ; h e r ş e y i n a n aht ar ı O' nun e l i nd e d i r ; h e r ş e ye K ad i r- i Mut l ak t ı r ; e s b a b , b i r p e r d e i z �h i r i yy e d i r ; t a b i at . b i r s e r i a t - ı f ı t r i yy e s i d i r ve k a nun l ar ı n b i r me cmu a s ı d ı r ve kudret i n i n bir m i s t ar ı d ı r . i ş t e , ş u p ar l ak nur a n i gü z e l yüz . h ay a t d ar ve man i d a r bir ç ek i r d ek h ükmü n e g e çm i ş k i ; H a l ı k - ı Z li l c e l a l , b i r seeere-ı t ub a - i u b u d i yy e t i o n d an h a l k e tm i ş t i r ki . onun müb ar ek d a l l ar ı . a l em- i b e s e r i yye t i n h e r t ar a f ı n ı nur a n i meyve l e r l e t e zy i n e tm i ş t i r . B ü t ü n z aman- ı m a z i d ek i z u l ümat ı da ğ ı t ı p . o u z u n z am a n - ı maz i ; f e l sefenin g o rdliğli gibi bir me z a r - ı ekber . bir a d em i s t a n o l m ad ı ğ ı n ı . . be l k i i s t ikba l e ve S a ade t - i E b e d i yy e y e at l amak icin. e rv �h- ı �f i l i n e bir me d ar- ı e nv ar ve mu h t e l i f h as arnak l ı b i r mi - rac-ı mli n e vv e r v e a g ı r yük l e r i n i b ı r ak a n ve s erbe s t k a l an ve düny ad a n g ö ç ti p g i d e n r u h l a r ı n n u r � n i b i r nur i s t a n ı ve bir bost anı o l d u �u n u g ö s t e r i r . ikinci ;.Lf;C i lı____ ı s �...:, . Fe l s e f e t u tmu s t ur . Fe l s e f e ise . e n e � y e m a n a - y ı i sm i y l e b akm ı s . Y a n i . k e n d i k e nd i n e de l � l e t e d e r . d e r . M a n a s ı k e nd i nde d i r . K e nd i he s ab ı n a ç a l ı s ı r . h li k m e d e r . V li c u d u ; a s l i . z�tl o l du ğ u n u t e l akk i eder . Yan i . z a t ı nd a b i z z a t b i r v li c udu vard ı r . d e r . Bir h akk - ı h ay a t ı var . d a i r e - i t a s arru f u n d a h ak i k i m a l i k t i r , z u - me d e r . Onu . b i r h ak i k a t - ı s ab i t e z a n n e d e r . V a z i f e s i n i . hubb-u z a t ı nd a n n e s ' e L e d e n b i r t ek emınti l -U z at l o l du ğu n u b i l i r v e h ak e z a . . Ç ok e s as a t - ı f as i d e y e me s l ek l e r i n i b ı n a e tm i s l e r . O e s as a t . n e k a d a r e s a s s ı z ve e lirlik o l d u ğ u n u sair r i s a l e l er i md e ve b i l h a s s a S ö z l e r - d e h u s u s a rı On i k i n c i ve Y i rm i be ş i n c i S ö z l e r d e k a t ' i i s b a t e tm i s i z . H a t t a . s i l s i l e - i f e l s e f e n i n e n mu k emıne l f e r t l e r i ve o s i l s i l e n i n d a h i l e r i o l a n Ef l atun ve h.ri ş_tQ_,__LPn -:j._ S i.n.a ve F ar ab i gibi ad am l ar : " i ns a n i y e t i n g ay e t -li l - g ay a t ı : (Tese bblih-li b i l -V a c i b ) d i r . . y a n ı V a c i b i..ı. l - V ü c u d ··. a b e n z emek t i r " d e y i p f i r ' avun a n e b i r hlik lim ver m i ş l e r ve e n an i ye t i k am ç ı l ay ı p s i rk d e r e l e r i nde s e rb e s t k o ş t u r a r ak ; e s b a b p e r e s t . s a nemp e re s t . t ab i a t p e r e s t . n U c um p e r e s t g i b i ç ok e nv a - i ş i rk t a i f e l e r i ne meyd a n a çm ı ş l ar . l ns a n i y e t i n e s a s ı nd a mtinder i c o l an a c z ve zaaf . f ak r ve iht iyaç , n ak s ve k u s ur k a p ı l ar ı n ı k a p ay ı p , ubud i y e t i n yo l unu s eddetmi s l e r . T ab i at a s ap l an ı p , ş i rk t e n t amame n ç ı Jz am ay ı p s ük ri..i n g e n i �: k a_p ı s ı n ı b u l amarn ı s l a r . . . ___

Nlibtivve t i s e : G aye - i i n s a n iye t v e v a z i ü-=� - i b eş e r iy_y_s:_L e tmek l e 1 l ah iyye i l e s e e aya-yı h a sE;me i l e t a h a l l uk i ı t i ç_Çh_ z_q_g_t_.ı_rıı. i2.S<.Lg_:Q�.L;_q_ç?_j_n;i l2_Lli.P_K uçir e t - i İ l ah iyyeye f akr..JJlL_gü rlip B.9.b..ın� t -i qo r up }g.ıv_y_�t - i İ l a iyyeye i s t i r:ıad den i siyye ah i -yı l ah a İ n _ cr]. 0r.Jle 9: ın.L_. c _a tj_y yyey§.. _i_tjJYlgQ""'·--jjı t 1 a f v ı i .t i md a t . k U Ş1L:C!J_n u q o r tip l ah iyyeye i s t i Cr f ar . n ak s ı n ı d i ye , ubud i ye t o ortip k ema l - i İ l ah lye t e s b i h -han o l mak t ı r k ar an e hlikme tm i ş l e r . p.h l hl< - ı

___

İ ş t e d i vane t e i t aat etmiyen f e l s e f en i n boy l e yo l u ş a ş ı rd ı ğ ı i ç i n d i r k i ; e n e , k e nd i d i zg i n i n i e l i ne a lmış . . ene' n i n d a l a l e t i n h e r b i r n e v ' i n e koşmu ş . i ş t e ş u ve c i h t ek i a l em- i b a ş ı li s t li n d e b i r s e e e r e - i z akk um n e ş v li n em& b u l u p ,

-66-

i n s a n i y e t i n y ar ı s ı n d a n

k a p l am ı ş .

o s e e e r e n i n k uvv e - i

ş e h e v i yy e - i

v ar . "

vard ı r "

i şte , da ,

f az l as ı n ı

beşer i n

e n z ar ı n a

v e rd i ğ i

m e yve l e r

b e h i m i yy e

ise .

e s n am l ar

d a l ı n ve

a l i

( Haş i y e- 1 )

Zu l

h e l e rd i r . Ç li nk i : F e l s e f e n i n e s a s ı nd a , kuvv e t mli s t a h s e nd i r . H at t a " E l h ukmu- l i l - g a l i p " b i r dli s t urudur . " G a l ebe e d e nde b i r k uvv e t mu manen

a l k ı ş l am ı ş ,

u l un i y e t

rı ,

l i�i

" Kuvve t t e

"Ne

teş c i '

s e vk e tm i ş t i r .

husnu .

N akk a s � ı n mu c e r r e d e tm i ye r ek ,

za l i m l er i

davas ı n a

n ak ı ş t ak i

h ak

mas nua

guze l

etmi ş t i r ve

Hem .

v e muk ad d e s

der .

n ak ş a m a l

c ema l i n i n

yap ı l mı ş "

yer i ne

c e bb ar l a

m a s n u ' d ak i edi p ,

gliz e l S an i '

c i l ve s i n e

güze l d i r "

"Ne

n i sb e t

der .

P e r e s t i ş e l ay ı k b i r s an em h ukmune get i r i r . Hem . h e rk e s e s a t ı l a n mu z ah r a f . h o d_f u r u ş . go s t e r i c i . r i y aJ< a r bir h li s n u ett iği

i s -c i h s a n

için

r i y ak ar l ar ı

y a pm ı ş t ı r .

a l k ı ş l am ı ş .

s a n em-m i s a l l e

O s e eere n i n k uvve - i g a d ab ı yy e d a l ı nd a . b i ç ar e beşer ı n b a s ı nd a k il ç uk buyuk N e m r u t l a r . F i r - avun l ar . S e dd a -c l ar meyve l e r i n ı yet i s t i rm ı s . K u vve - i ak l i y e d a l ı n d a , a l em- i i n s a n i y e -c i n d i m a ğ ı n a D e h r i yy u n . M a dd ı y y u n . T ab i i yy u n g i b i meyve l e r i v e rm i ş . Be k e nd i

ab i d l e r i n e

s e r i n bey n i n ı

S i rnd i

e s as at - ı

p ar ç a

e s as at - ı

C Haş i ye - 2 )

e tm i ş t i r . . .

h ak i k a t ı

f a s i d e s i nd e n

N u buvve t i n nin

bın

abide

t e nv i r

neş - et

ıçin,

eden

s ad ı k a s ı n d a n

b i n l e r muv a z e n e s i nd e n

fe lsefe

me s l e ğ i n i n

net i ce l er ı y l e . t e ve l l u d e d e n

numu n e

o l arak

s i l s i l e- i net i ce l er i

" u ç -d o r t

misa l "

z i k r e d i y oruz .

1.,

Me s e l a :

N u b uvve t i n

i l ah i yy e

i le

ed i p :

o l u nuz "

d us t ur u

i ns an i ye t i n b e n z eme g e yets i z i

mu t t a s ı f acz .

nerede !

g ay e t - i

i nsan iye

zaaf . nerede !

C e n ab - ı

Fe lsefenin

iht iyaç

İ k i nc i

h ay v a n a t ı n z e r r at - ı t i ne

Mi s a l :

ne t i c e l er i nden

i md a d ı n a v e

t a am i y e ,

k o s t ur u l a n

i k r am n e r e d e ! r ı n d a n ve v ah ş i eden

d U s t ur-u

e s as l ı

c ida l

ve k li l l l

ganl

tut .

hat t a

m u ave n e

k e rem .

d u s t ur-u " H ay a t

n amu s - u d u s t ur l a

i ns an l ar ı n

c i da l i bir

de � i l d i r . �

hos

dus

n ebat a t .

i s t ima l l er i nd e n

I H� s i ve-21 Y�n i ; o s a n em-mı s a l l er , p e r e st i s k �r l ar ı n ı n hevesat i ar ı n a

mus t ağn l

i md a d ı n a .

der .

z u ı mu vP

nes - et k ad a r

c ida l d i r "

gorunıneK

k a z 3 n rn a k i c i n r i y A k � r a n e g b s t er i s i l e i b ad e t g ı b i b i r vaz i ye t gbster i vor l ar .

imd ad ı n a

c a n avar

!HAs i ve - 1 ) Dtistdr-u Ntiblivve t l u Kuvvet h a k t a d ı r � h a k kuvvet t e

n i h a

m a h i y e "t

i c -c i m a i yy e d e k i

k a nu n -u

s u- i

Eve t ,

Eve t

o l an

i c t i ma i yy e d e k i

e tm i ş l e r k i :

t e ' m i rı e d er .

b i l -V ac i p " ,

nerede !

i ns an ı n

z a l i m ve

a bd

d e r g ah ı n a

" V a c i b- u l -v u c ud ' a

k av l ,

h ay a t - ı

t e avU n .

nerede !

m u -c e z e l l ı l a n e

bi l ip

y o �r u l muş

b e de n i n

f ı t r a t l ar ı n ı

k abu l

H akk � a

k ame r d e n

h ay a t - ı

b i r k ı s ım

h ay v a n l ar ı n .

" Ah ı ak - ı

d u s t uru i le

h ayv a n a t .

h U c e yr a t - ı

Fe l se f e n i n

ya l n ı z

ş ems

k a i de s i y l e

nerede ! . .

NubUvve t i n ve

dusturl

" Te ş e bbuh-u

N i h ay e t s i z k ad l r .

o l a n V a c i b-u l - V u c ud '· u n m a h i y e t i

t ur l

s ahs i yy e d e k i

k a i de s i y l e

h od f ur u s a n e

f ak r .

�//

k usurunuzu

k em a l i d i r .

ç a. l ı ş ı n ı z "

acz .

o l up .

f ak r .

\ :1 L-" � �

)\.iJ I J )l;. L

n e t: i c e l e r i nd e n

t eve c c U h

/ o /

h ay a-c - ı

keser ,

di-

ad�l eti

t e v e c c üh l er i n i

ye ,

e b l e h a n e hükme tm i ş l e r .

Nübüvve t i n Tevh 1 d- i t l ah 1 U çü n c ü M i s a l : ne t a i c - i a l i y e s i nd e n ve dUs t ur-u g a l i y e s i nd e n

� ll / / J

..�y\ . ; �\ J� J' ��/ fl/ /

h akk ı nd ak i

y an i , " H e r b i r l i ğ i

bu l u n a n ,

y a l n ı z b i rd e n s ud u r e d e c ek t i r . " " Madem h e r ş eyde ve bütün e ş yad a b i r l i k v a r ; d emek , b i r z at ı n i c ad ı d ı r " d iye o l an , t e vh i dk ar an e dU s t ur u n e r e d e ? Esk i f e l s e f e n i n b i r dUs t u r - u '

, �

�

/ () /

� \}J �� )' �\_,J J

J. t i k ad i yy e s i nd e n o l a n

" B i rd e n , b i r s ud u r e d e r " y an i , " B i r z a t t an , b i zzat b i rt ek s udur e d e b i l i r . S a i r ş e y l e r , vas ı t a l ar v a s ı �a s ı y l a ondan s udur ede r " d i y e G a n i yy- i a l e - 1 - ı t l ak ve K a d i r- i mut l ak ı , a c i z ve s a i t e mu ht a ç g ö s t er e r ek . büt ün es baba ve ve s a i t e , Rubub i yye t t e bir nevi ş i rk e t ver i p Ha l ı k - ı Zü l c e l a l - e " Ak l - ı e vve l " n am ı nd a b i r mah l uku ve r i p . ad e t a s a i r mü l k ü n ü açan . e s b ab a ve v e s a i t e t ak s i m e d e rek b i r ş i rk - i az i me yo l ş i rk - a l ud v e d a l a l e t - p i ş e o f e l sefenin dUs t ur u ne r e d e ? . . Hük eman ı n yük s ek k ı sm ı o l a n ! ş r ak i yy u n . b oy l e ha l t e t s e l er : Madd i yyun . Tab i i yy u n g i b i aş a ğ ı k ı s ı m l ar ı n e k ad ar h a l t e d e c ek l e r i n i k ı y a s e d e b i l i rs i n . a

<.-

\\\

D ö r dü n c ü ' w/ J

Q / ,. il

\ ,

Misa l : O

o .A.E; c--'.. �}, � ..--' ;_r_ 0 J /

/ /

(.;;::

�

...... ...

Nübüvve t i n s ı rr ı y l a :

dU s t ur-u h ak i ma n e s i nd e n " He r ş e y - i n .

h e r z i h ay a t ı n

n e t i c e s i ve h i kme t i , k e nd i ne a i t b i r i s e ; S an i i n e a i t n e t i c e l e r i , F a t ı r ı n a b ak an h i kme t l e r i . b i n l e r d i r . H e r b i r ş e y ·- i n h a t t a h e rb i r meyve n i n : b ir a ğ a c ı n meyve l e r i k ad ar h i kme t l e r i v a r . n e t i c e l e r i bu l unduğu " mahz - ı h ak i k a t o l a n dUs t u r - u h i km e t n e r e d e ! F e l s e f e n i n : " He rb i r z 1 h ay a t ı n n e t i c e s i k e n d i n e b ak ar v e y a h u t i n s a n ı n me naf i i n e a i t t i r " d i y e , k o c a b i r d a ğ g i b i a ğ a c a . h ar d a l g i b i b i r meyve . bir net i ce t akmak g i b i g aye t m a n a s ı z b i r abe s i yy e t i ç i n de gördüğü h i kme t s i z h i kme t - i mu z ah r e f e dUs t u r l ar ı n e r e d e ? Su h ak i k a t , Onun c u S o z - un Onu n c u H ak i k at ı nd a b i r d e r e c e g ö s t e r i l d i ğ i nd e n kısa k e s t i k . ! ş t e , bu d e r t m i s a l e , b i n l e r m i s a l i k ı y a s e d e b i l i r s i n . " L eme a t " n arn ı n d ak i b i r r i s a l ed e bir k ı sm ı n a i ş ar e t etmiş i z . ! ş t e , f e l s e f e n i n ş u e s as at - ı f as i de s i nd e n ve ne t a i c - i v a h l me s i nd e nd i r k i : ! s l am hük emas ı nd a n ! b n- i S i n a ve F ar a b i g i b i d ah 1 l e r , ş a - ş a a- i s ur i y e s i n e me f t u n o l up , o mes l e ğe a l d an ı p o me s l e ğ e g i rd i k l e r i nde n , ad i b i r mu - m i n d e r e c e s i n i an c ak k a z a n ab i l m i ş l e r . Hat t a İ mam- ı G az a l l g i b i b i r H ü c c e t ü l İ s l am , o n l ar a o d e re c e y i d e ve rmem i ş . Hem mü t ek e l l i m1 n i n müt e b ahh i r 1 n u l amas ı n d a n o l an Mu - t e z i l e i mam l ar ı , z l n e t - i s u r 1 s i ne me f t un o l u p o me s l e ğ e c i dd i t emas e d e r e k ak l ı h ak i m i t t i h az e t t i k l e r i nd e n , a n c ak f as ı k ,

müb t e d i -

b i r mü - m i n

derec es i ne

a n c ak

ç ı k ab i l m i ş l e r .

Hem , Ude b a-y ı İ s l am i yy e n i n me şhur l ar ı nd a n b e db i n l ik l e m a r u f Ebu- l -A l a- i M a ar r ı v e y e t lmane ağ l ay ı ş ı y l a mevs u f öme r H ay y am g i b i l e r i n , o me s l e ğ i n ne f s - i emmar e y i ok ş ı y a n z e vk i y l e

- 6 8-

z e vk l e nme s i s e b e b i y l e . e h l - i h ak i k at ve k ema l d e n b i r s i l l e i t ahk i r v e t ek f i r y i y i p : " Ed e p s i z l i k e d i y o r s u nuz . z ı nd ı k a y a g i r i y o r s u n u z . z ı nd ı k l ar ı y e t i ş t i r i y o r s u n u z . " d i y e z e c i r k ar a n e t e ' d i b t ok at l ar ı n ı a l m ı ş l ar . Hem , m e s l ek - i f e l s e f e n i n e s as at - i f as i d e s i nd e n d i r ki : E n e , k e nd i z at ı nd a h av a gibi z ay ı f bir mah i y e t i o l du ğu h a l d e , f e l s e f e n i n me ş ' um n az ar ı i l e m a n a -y ı i sm l c ihet i y l e b ak t ı ğ ı i ç i n ; gUya buh ar-m i s a l o e ne t eme yyu ' edi p , s onra U l f e t c i h e t i y l e ve madd i y at a t av a ggu l s e be b i y l e g U y a t a s a l e n a n iye t t e c emmUd l u b e d i yo r . S o n r a g a f l e t ve i nk a r i l e o e d e r . S o nr a i sy a n i l e t ek e ddUr e d e r . ş e f f a f i y e t i n i k ay b e de r . Sonra g i t t i k ç e k a l ı n l aş ı p s ah i b i n i yut a r . N e v- i i ns an ı n e f k ar ı y l a ş i ş e r . S o n r a s a i r i n s an l �r ı . h a t t a e s bab ı k e nd i n e ve n e f s i ne k ı y a s e d i p . o n l ar a -k abu l e tme d i k l e r i ve t e b e r r i e t t i k l e r i h a l d e - b i r e r f i r ' avu n l uk ve r ı r . i şte o v ak i t . Ha l ı k - ı Z U l c e l a l ' ı n e v am i r i ne k ar ş ı mUbar e z e v a z i ye t i a l ı r .

�

��...) �) /

.....

( \\·_ r

•.J o _.,

�\ lj!..(jo

der .

Meyd a n ok u r g i b i K a d l r - i

Mut l ak ' ı a c z i l e i t t i h am e d e r . H a t t a , Ha l ık-ı ZU l c e l a l ' i n evs af ı n a mUd ah a l e eder . i ş i ne ge l m i ye n l er i ve nefs-i emınare n i n f i r ' avun l uğunun h o ş u n a g i tm i y e n l e r i : y a red . ya i nk ar . y a t ahr i f e d e r . E z c um l e : F e l as i f e n i n b i r t a i f e s i . C e n ab- ı H akk ' a " Mil c i b- i B i z z a t " d e m i ş l e r .. i h t i y ar ı n ı n e f y e tm i ş l e r : i ht i y ar ı n ı i sb a t e d e n bUt U n k a i n a t ı n n i h aye t s i z � e h a d e t l e r i n i t ek z i b e tm i ş l e r . F e y a S Ubh a n a l l ah ! S u k a i n at t a zerreden ş ems e k ad ar b U t U n me v c u d a t : t a ayyu n a t l ar ı y l a , i n t i z am at ı y l a . h i kme t l e r i y l e , ml z a n l ar ı y l a S an i ' i n i h t i y ar ı n ı g ö s t e rd i k l e r i h a l d e . ş u k o r o l a s ı f e l s e f e n i n g o z U go rmUy o r . Hem b i r k ı s ı m f e l a s ı r e , " C U z ' i yy a t a i l m- i i l ah l t a a l l uk e tm i y o r " d iye İ l m- i i l ah l n i n a z ame t l i i ha t as ı n ı nefyed i p . bUtUn mev c u d a t ı n ş e h ad a t - ı s ad ı k a l ar ı n ı r e d d e tm i ş l e r . Hem fe lsefe e sbaba t e s i r ve r i p . t a b i a t e l i ne i c ad ver i r . Y i rm i i k i n c i S öz ' de k a t ' 1 b i r s ur e t t e i s b a t ed i l d i ğ i gibi : h e r ş eyde Ha l ık- ı K U l l - i S ey ' e h a s , p ar l ak s i kk e y i gormey i p , ac i z , c am i d , ş uurs u z . k or v e i k i e l i t e s adUf v e k uvve t gibi iki k ö rlin h i kme t - i e l i nd e o l an t ab i at a mas d ar i y e t ver ı p bi n l er a l i y e y i i f a d e e d e n v e h e rb i r i b i r e r rnek t il b at - ı S amad a n i yy e hUkmUn d e o l a n me v c ud a t ı n b i r k ı sm ı n ı o n a ma l e d e r . Hem , O nu n c u S ö z ' d e i s b a t e d i l d i ğ i gibi , C e n ab- ı H ak b U t U n e sm a s ı y l a ve k a i n at bü t ü n h ak a i k ı y l a ve s i l s i l e- i NUbUvv e t b U t ü n t ahk i k a t ı y l a ve K ü t üb-ü S emav i yye bü t ü n k ap ı s ı n ı bu l m ay ı p , ay a t ı y l a g ö s t e rd i k l e r i h a ş i r v e ah i r e t h a ş r i n e f y e d i p , e rvah l ar a bir e z e l i yy e t i s n ad e tm i ş l e r . ! ş t e bu hur a f a t l ar a s a i r me s e l e l e r i n i k ı yas edebi l i rs i n . E v e t ş ey t an l ar . g Uy a e ne ' n i n g a g a ve pençes iy l e , d i ns i z f ey l e s o f l ar ı n ı n ak ı l l ar ı n ı h av ay a k a l d ı r ı p , d a l a l e t d e r e l e r ı n e a t ı p d a ğ ı tm ı ş l ar . t a KUçUk a l emde e n e . bUyUk a l emd e b i a t g i b i t ağu t l ard and ı r .

- 6 9-

(\/�' Y J .Y \PJ..? L. � , � /'UJ � . ·�x J �J"' �l. ·.ı� y( �� (---.J ; /: ,.. ::- "� 'W . /

. .,.9

s ey ah a t - i haya l i yy e G e ç e n h ak i k a t i t e nv i r e d e c � b i r s ur e t i nd e n i mmanzum o l arak " Leme at " da y a zd ı ğ ı m bir v ak ı a- i m i s a l i yy e n i n me a l i n i ş ur a d a z i k r e tmeye mün a s e b e t g e l d i . Söy l e k i : ./

B u r i s a l e n i n t e - l i f i nde n s ek i z s e ne e vve l ! s t anbu l - d a , R amaz an- ı S e r i f t e , me s l ek - i f e l s e f e i l e mün a s e b e t t e bu l un an E s k i S a i d i n y e n i S a i d e i nk ı l ab e d e c e ğ i b i r h e n g amdad ı r ki , F a t i h a- i S e r i f e - n i n ah i r i nd e : �

• .__ \ �\ .JJ ,

..___/:

--� •,. :. l\ . --� .. ' \ . �\} \ (V.. '-:'� � (V ;.- ..::.,.,F \of.. �

i l e i ş are t e t t i ğ i U ç me s l e ğ i d ü ş ü nürk e n ş öy l e bir v ak ı a- ı h ay a l i yy e , b i r h ad i s e - i m i s a l i yy e , rüyay a b e n z e r b i r h ad i s e çr ö rdüm k i : K e nd i m i b i r s ahr a-y ı az i m e d e g o ruyo rum . B ü t ün zemı n ı n yüzünü : k ar a n l ı k l ı . s ı k ı c ı v e b o ğu c u bir bu l u t t ab ak a s ı k ap l am ı ş . N e ne s i m var . n e z i y a . n e ab- ı h ay a t . . h i çb i r i s i bu l u nmuy or . H e r t ar a f ı c an avar l ar , muz ı r ve muv ahh i ş mah l uk l ar l a do l u o l duğ�nu t evehhüm e t t i m . K a l b i me g e l d i k i : Su zemi n i n ö tk i t ar a f ı nd a z i y a , n e s l m ( h av a ) . ab- ı h ay a t ( su) var . Oraya g e çmek l az ı m . B ak t ı m k i . i h t i y ar s ı z s evk o l u nu y o rum . Z em i n i n i ç i nd e , t üne l -v a r i bir mağaraya s oku l dum . G i t g i de zemi n i n i ç i nd e s ey a h a t e t t i m . B ak ı y o ruro k i : B e nd e n e vve l o t ah t - e l - arz y o l d a ç ok k i ms e l e r g i tm i ş l e r . Her t a r a f t a boğu l u p k a l m ı s l ar . On l ar ı n ay ak i z l e r i n i g ö rüyordum . B az ı l ar ı n ı n b i r z aman s e s l er i n i i ş i t i y o rdum . S o nr a ses leri k e s i l i y ordu . Ey , h ay a l i i l e benim s e y ah a t - i h ay a l i yy eme i ş t i r ak e d e n a rk ad a ş ! O z e m i n , t ab i a t t ı r v e f e l s e f e - i t ab i i yy e d i r . Tün e l i s e . e h l - i f e l s e f e n i n e f k ar ı i l e h ak i k at a yo l a ç m ak i ç i n a ç t ı k l ar ı me s l ek t i r . G ö rdü ğüm a y ak i z l e r i E f l at u n ve i s t o ( Ha ş i y e ) g i b i me ş ah i r l e r i nd i r . İ ş i t t i ğ i m s e s l e r . AL J b n- i S i n a ve F ar ab l g i b i d ah l l e r i nd i r . Eve t , I bn S l n a - n ı n b a z ı s ö z l e r i n i . k an u n l ar ı n ı b a z ı y e r l e r d e g örüyo rdum . S o n r a bü tün bütün k e s i l i y ordu . D ah a i l e r i g i d emem i ş . D emek b o ğu l muş . H e r ne ise . seni me r ak t a n k u r t armak için h ay a l i n a l t ı n d ak i h ak i k at ı n b i r k ö ş e s i n i g ö s t e rd i m . S i rnd i s e y a h a t ı m a dö nüyorum . G i t g i d e b ak t ı m k i b e n i m e l i me i k i ş e y ve r i l d i . Biri , b i r e l ek t r i k ; o t ah t - e l - arz t ab i a t ı n z u l ümat ı n ı dağ ı t ı r . D i ğ e r i . b i r a l e t i l e d ah i . a z l m k ay a l ar , d ağ-m i s a l t a ş l ar p ar ç a l a n ı p b a n a y o l a ç ı l ıyor . Ku l a ğ ı m a deni l d i ki : "Bu e l ek t r i k i l e o a l e t . K ur - an ı n h az i ne s i nd e n s i ze ve r i l m i ş t i r . " H e r n e i s e , ç ok z aman öy l e c e g i t t i m . B ak t ı m k i . ö t ek i

I Hisi y e l E§er desen : " Sen n ec i s i n , bu 1esah i r e k a r ş ı meyd a n a ç ı k ı yorsun' Sen , b i r s i n e k g i b i o l up d a l al et - a l url f e l se f e n i n ve evham-a l ud ak l ı n sa k i r d i e r i o l a n o k a r t a l l ar a , h a k i k a t v e mar i f et k ar t a l l ar ı n ucffial ar ı n a k a r ı s ı vo r s un ? ' Ben d e der i m k i : " Kur ' a n

gibi

bir

üst�d-ı

ez el i yy e m

s i n e k k a n a d ı k a dar d a k ı ymet verme§e mecbur d e§ i l i m . B e n o n l a r d a n n e k a d ar a s a § ı i se m , on l ar ı n

da,

var k e n , y o l un d a , üst�dı

aah i , b en i m üstad ı md a n b i n d e f a d a h a a s a § ı d ı r . üst�d ı m ı n h i mmet i v l e , o n l arı g a r k e d e n m a d d e , a v a§ ı mı d a ı s l a t a 1 ad ı . Eve t , büyük b i r o a d i sa h ı n , onun k anununu v e ev�mi r i n i h � m i l k ü c ü k b i r n e f e r i , k ü c ü k b i r

s�h ı n büyük b i r müs f r i n d e n d a h a b ü yü k i s l er g d r en i l i r

• . . "

-70-

t ar a f a

ç ı k t ı m . G ay e t guze l b i r b a h ar mevs i m i n d e bu l u t s u z b i r gün e ş , r u h - e f z a b i r n e s i m . h ay a t d a r b i r ab- ı l e z i z . h e r t ar a f ş e n l i k i ç i nd e b i r a l em gördüm . E l h amdu l i l l ah dedim . S o n r a b ak t ı m k i , b e n k e nd i me ma l ik d e ğ i l im . Birisi beni t e c rübe e d i yo r . Y i n e e vve l k i vaz i y e t t e o s ah r a-y ı azlmede , gö rdüm . D ah a b aşk a bağucu b u l u t a l t ı nd a y i n e b e n k e nd i m i b i r yo l d a b i r s a i k , b e n i s evk e d i yordu . Bu d e f a t ah t - e z - z e m i n d e ğ i l , b e l k i s ey i r v e s e y ah a t l e y e ryü z ü n ü k a t ' e d i p ö t e k i yüze ge çmek i ç i n g i d i y ordum . O s ey ah a t i md e öy l e a c a i b ve gara i b i g ö r üy o r dum k i . t ar i f edi lmez . Den i z bana h i dd e t e d i y or . F ı rt ı n a b e n i t e hd i t e d e r , h e r ş e y b a n a m ü şk i l a t p e y d a e d e r . F ak a t . y i ne K u r ' an ' d a n b a n a ve r i l e n bir vas ı t a- i s e y a h a t i m l e g e ç i y o rdum , g a l e b e ç a l ı yo rdum . G i t g i d e b ak ı yor dum : H e r t ar a f t a s e yy ah l ar ı n c e n a z e l e r i bu l u n u y o r . O s ey a h at ı b i t i r e n l e r . b i nd e an c ak b i rd i r . H e r n e i q e . . . O b u l u t t an k u r t u l u p . z e m i n i n ö t e k i yüzüne g e ç i p güze l G ü n e ş l e k ar ş ı l a ş t ı m . Ruh-e f z a n e s l m i t e nef f üs ederek . E l h amdü l i l l a h d e d i m . O c e n n e t g i b i o a l em i s e yre b a ş l ad ı m . S o n r a b ak t ı m : B i r i var k i b e n i o r a d a b ı r akm ı yo r . B a ş k a yo l u b a n a g ö s t e r e c ek g i b i , y i n e b e n i b i r anda o mü t h i ş s a hraya g e t i rd i . B ak t ı m k i : Y uk ar ı d a n i nm i ş ayn ı a s a n s o r l e r g i b i muh t e l i f t ar z l ar d a b a z ı t ayy a r e . b az ı o t omo b i l . b a z ı z e mb i l g i b i ş ey l er görünüyor . K u vv e t ve i s t i d a d a göre o n l ar a at ı l s a yuk a r ı y a ç ek i l i y or . B e n d e b i r i s i n e a t l ad ı m . B ak t ı m . b i r d ak i k a z ar f ı nd a bu l u t u n f e vk i n e b e n i ç ı k ard ı . G ay e t g ü z e l , mü z e yy e n , y e ş i l d a ğ l ar ı n ü s t ü n e ç ı k t ım . O bu l u t t ab ak a s ı , d a ğ ı n y ar ı s ı n a k ad ar g e l mem i ş t i . E n l at i f b i r n e s l m ( h av a ) . en l ezlz b i r ab ( s u ) , e n ş i r i n b i r z i y a ( ı ş ı k ) h e r t ar a f t a gorunu yor . B ak t ı m k i : O a s a n s o r l er g i b i n ur a n ı me n z i l l e r . h e r t a r a f t a var . H a t t a i k i s e y a h a t ı md a v e z e m i n i n ö t ek i yüzünde o n l ar ı g ö rmü ş t üm , a n l amam ı ş t ı rn . S i rnd i an l ı yo rum k i : Ş u n l ar , Kur ' an- ı H ak i m ' i n ay e t l e r i n i n c i l ve l e r i d i r . � /

1 şte

� \.:e.J \ ).) ; i l e

"'·

-.....

..,

.,./

i ş are t o 1 u n a n e vv e l k i yo l .

t ab i a t a

s a p l a n a n l ar ı n ve t ab i i yyun f i kr i n i t a ş ı y an l ar ı n me s l e ğ i d i r k i : O nd a . h ak i k a t a v e nura ge çmek i ç i n ne k ad a r müşk i l a t o l duğunu h i s s e t t � n i z .

' ·:rt\ . -:

i l e i ş ar e t o l u n a n i k i n c i yo l . e s b abR � , p e r e s t l e r i n ve v e s a i t e i c a d ve t e s i r v e r e n l e r i n . Me ş ş a i yy u n hük em a s ı g i b i ; y a l n ı z ak ı l i l e . f i k i r i l e h ak i k a t -ü l -h ak a i k a ve / V a c i b- ü l -V ü c ud ' u n ma r i f e t i n e yo l a ç a n l ar ı n me s l e ğ i d i r .

O \ :;' �

0�

._., �

••

o .,.... o .....

:..J \ u; __.,

__.,

.-..,_..,

.,.... .. � i l e i ş a r e t o l u n a n üçü n c ü yo l i s e : S ı r at - ı müs t ak i m e h l i o l a n e h l - i Kur ' a n ' ı n c adde- i nur a n i yy e s i d i r k i . e n k ı s a , e n r a h a t . e n s e l amet ve h e rk e s e aç ık . s em a v l ve r ahma n l v e nur a n ı b i r me s l ekt i r . t

•

-71 -

. ' r c. t 17r-(_7

. . •'

11 ı

V (-

J/c;; -,

r_Y c:, !/ ' /1

i )-? /)') e' 21

c_././ j {;If? i

J (. �

hi> /) (/re .!--�:· 1

' :y· c-· {;_, /);/'.? t' S / rJ p t0 >7, f pj/l? fc ._'/c " .6 i //.' C/ ();'7 k ; -"<:: �.1/J;; ) /clt-f}L• ·{ '-'! ;/,__,, n cl c.· _, /; ; .S 1 ) j k ,-,;�/ 1 ..::;r �; J/, 1 c/ < ı / 2:./� u fc · ls c · /ı.'-. /.< ; , c..J/;J /c '' < ' l· ' /i . · , . (; ., d t>r·, , 'J 1. ll 11 J 0..2 <:/t t. � hı:.·i l.l >rı ..:_·; .{'-:-; r? .)t:e, (/..." d y ı::r /ıc.·�r; -/.:.7 1- :J; ye -f:.� ! oroy1 e ? r>•· ..,., l, p //e�� .._.f, , ? ; J ? r:t l!r:;n , ı l ' cç e,s ; -/l - 'us u lfr-',- 1{-' ,. y u.s /:ı c-"c·l-r: , -. � (� ,_, cw/. ,./(./e l> r· e cl(:.. -(t_,p li.;n!o n LJ '-�jt� f /._; _- � -- 1 !5;-n l ··(<ii ,. , ; J t·'; , ,J c. '> ; • Di> /_, 0 /<�,;._;.n; o � , , Lı. ı: . , c · la· <. ,_.y t:.. { 1r: ı,- -�-' /) ·/ , 11.:J ,.- , o /c;; · ı:;t k

jOrı');,'

Evc:--" /1

;)) c·

/) �/,-i.. //.:J cf<

dP.

ı ·,

,. ·�y · ı ; ) r )· r c .; , , �

' ' f-

/) ,; _,\../._1 cl t. /Y� ,� ,; .1 .1 (.

1 'c.:;·o

r}/ r:...,: .j

L_;.

1.; c;

.{;.:. �ye'>· , ., -

,1i. , ,

''. . �-� /. !,_l) L-- ! JJ i ,;-· /. / r ;· ,.'S , . ,. /) ,.. ., · ". )r) ('(1/ (. , (;i/ /: 1ı:ir 17_/./r J C'y1 -<...)' j'l / / 1'7 ) l . /, ( 1 1 v· c c.. J k.' j" / ( J � J C/. )'· :·tcJ (f!· , }·<'·; ,/ C;li /1.) ,:,,·., / " 0/ ( ( p ,.c::· /!.�..- s · /.:; , , ;(_-;,.. ; ' .: / .._ , ,.. J /r.-;; · 1>; j o·n ler r )-e // 1 :7 / V c--' /1 c'l,iıt:'l L� ,_;;/ ıfi /<Y </u /a /"., (.:- /1- " - / ) �� L�j /�' IJ cry {i //a /}l t J/.! IIi /; o c, U i.l /. oo:t r/;/,- ;/�7 //o ;J } .c c:f·· / J/je/lr: \1/L 1: l/

L. .�

' ;·

..... e.

.:..- 4

, I t,. i'/ 1/ ) /

,..,

) ..J {_ J / } '

. . '/

(

c: r <-•

/.. , . • 1 ,c

�/( 1 '} 1 �/

·'

A , / ' /.- · . 1 · ./) // v· / :0,. .) t / / ) ( · '" . • /."7 <. '/, • k

·.

ı , , .. ....

_.,

cX, ;; c'r r ; 1

r � l' / r' I L

./ 1 "'-' / r l t: / C: :Y f'I / [A,

...

1') (� S /; i i

b.: ;-yc·,

/. / l /I J ' I /t:."'/ l/ l j) J ı·1 /) fl

_,.

IJ t l s <? tl f(; , , , ye ·r � > ; c.'l .d ! a c/;.� l�u hu s t;; /�·,- u n '%') 6 r 't /ı .:..71:),J ./; o nv<..,J,:. ç-i � -/; L .j i..\. . , �� , u· o (-> .- ı .-(cu /ci ' ,·[, .. 0 1 1 / C.,- / >, 6/.;., ,ıY, i/ �L /c / ı:...,Y.1;--, e hv··p )- ,"' /.h- �rrı .:� [ /c :.. <.��//{-r. (!}d t f/<...i lıt �,� /(_>, , /7 J , - -/ 9,) 6) . J.. J/.5 >!. '! /ı::r t r/r_· t /) co (( 5 ai /co L;; ..,;.- 1'> /0 vr - u/) , ., ' clo h /co > 7 )/; v� ' . ') ( ,! j ·1 t/15 ' '/ 7 , . �./ ') 1 . / / z:1 ;1 f.--> f(: D i.. 7L/• 1 /C./ J �v\. ( ;,; ..., (..-/ 2 .. - �·· i k. , t ,_.:.. J· i.i ' ] 'l"' · :, / , . :t �:ı . V.-(. /'/ y· c J; lt / -� (ı:_ıii ,)/ i , -; .;; ,..<Jv-, , ;v (\/v4 ; ' l 7 �::.c c/ı.-�·ı. y (;· /1 � -, ( /) /J t.') k / .. V

y - P/1 ,

� ..

f-'

('O P; c/O;J(:/

(/ 1

/) 1 1-

krr(; /.

.:.> / :-'

� .

/; '

" 1

.::

/t1jf:'c

/.O r- ;:/e

(

t!.> _,· ;r

c�

1 1

i t.,"', ��

._ .,/

( .:.

(

i.'·ıc :'

(

...

'n 1

j • .:.. /n-ıe .l /�0 < .:/>;�:-

0,5f· t r-

.. . )! 11 (./ <.' 1 .;

... ... . .

;.) 1 ;'· --

o r:.'l

/'\/(' .// r: , ; r:l.:

• ,..:.

;, ,

/' '

' 1 1.. ,

�

J J.

)

L L

;

�-"

/),.h-· c..j_ · / _, ,

�n�;_ye,.. <- -..1. /.�/;

( ; ·� 1 �::

/:l: L.IJ (

.T.n S :..:.. , o

...

L-"/·'

/0 -..ll u}'-") < .,

/orl/'1 /

ı- )

1 (/t]ı

ct(y .v

;; L 1

)

ci.. ;

ct· "'-?7

/J 1/ J 'i;) /; '

h ı7 lt /c - .)

!o r ,· ) f' / ' f)){_.' l-1 / f."- ' "· 'J f

b l'r

; -e

-(� /-> t{ :

c lo

1 1

,. 1

s o /1 1; J

.y ap n , 1

/ ) �->

b/r

·-1 <= Y k

/11 -:

cıl, J c�y a c

b ;'r

, .."i ,(

/) e

�·r (; nt�· L

lr:·" c co J

/)/ /' j'/ 2 i / 7

/' \,/

_{ .

ı·-"

/;e: ·-!j o /;,.f<

/h �ıl / c•r t/sY

, -�

!·_ .' > /ı l i

( /j] ,Y jt ! _;

_f 5

tY /; / /;;_,

1 le.' "

(

( ' ./ / "

��

n 1 .n 1

J / � i.

/;,,"jl /

lt(/ t

t 5b a

' ..

1 .1 ) .) {.. i t /

)) ,:.�'v !F ) \.'1

)_;1 /

FJ7•·· .ı l > i .c-

,ıj//<1/j

' ' _.-) '/ �' , ')'>c - (./

c. '

'-/ /

, ·

{ ' 1 ( '

(i �

2 :..:. l,·Yı .:.. i /7t1 '7 C/�t ./ c ,J.; / /[1 1-

<·-" '.J 1 / )} c? [j / . . // ;' ,; ll'

../ı:! 2' r n l (/;- /;', , v:_s .

/ 1r. . ;·

'J (

t>ln '.. 'i' ) i

(j.,

[ / J }( ;,. ; '·

c),c, /ı:ç; ı. - 1

c n/< 'i n

J ) ) f , I (.' /.JL ,

cl -/e'/ v·- c r

, 1 r·.(c ·c

1/ • :l / / o

.., / ;· 7 ..c •

ci / L ,.. // '

./5 '{/V'i c J' <'

,.,_;: ,/ un·; ö/,_·,

{

/>1/. ..J // �

/) L'l' .{_� , 'J '' ./ .;. t� r / J 7/,J }

2 [ h '- ·t .Cf r <.

/.s

j�;/1'

Us t ad B e d i ü z z aman ' ı n b ü t ü n mü c ad e l e s i . d a l a l e t c e re y a n l ar ı y l ad ı r .

imans ı z l ık

s onucu Ş u s o n a s ı rd a f e l s e f e n i n h e r n e v ' i y l e i nt i ş ar ı k ü l l 1 b i r ş ek i l d e l m a n l ar z ay ı f l am ı ş ; k a l b i e rde ve k a f a l a r d a , t s l am' ı n e s a s at ve f ür u a t ı h akk ı nd a b i r ç ok ş ubhe l e r uyanm ı ş t ı r . Yan i da l a l e t ve küf ür . f en ve f e l sef eden g e l m i ş t i r . . . D o l ay ı s ı y l a . bu büyüJ< Z a t ' ı n b u t u n mü c ad e l e s i , -Kur ' a nd a n a l d ı � ı h ak i k a t l ar l a- k ü f ü r ve kUf ran ı n me n ş e - i o l a n f e l s e f e - i b e ş e r i yy e y e k a r ş ı o l mu s t ur . B e d i U z z am a n ' ı n bu mü c ad e l e s i n i . G az z a l 1 ' n i n kendi a s r ı nd a yapt ı � ı ve � e s i r ı u z u n z am a n d e v am e d e n büyük i nk ı l ab a b e n z e t e b i l i r i z . t; oy l e k i : G az z a l l devr i nd e d e f e l s e f e z i rv e d e i d i . H a t t a . t ab i r i c a i z s e . moda h a l i ndeyd i . i m am G a z z a l l . e s e r l e r i y l e . Kur ' a n h ak i k a t i ar ı n a p e rde o l an fe lsefe bu l u t l a r ı n ı d a� ı tmı ş ; K u r ' a n - ı n i rş a d ı y l a . d e g i ş i k b i r k ı l ı f ve k i svey l e o r t ay a ç ı km ı ş o l a n e sk i Y u n a n f e l s ef e s i ne k arş ı . Kur ' a n n am ı n a büyük b i r mu z a f f e r i y e t k a z a n m ı ş t ı r . R i s a l e - i Nu r ' d a d a y e g a n e mü c ad e l e . Kur - arı l a mUb are z e v e mü c ade l e e d e n as r ı n f e l s e f e s i n e k arş ı d ı r . Nur ris a l e l e r i n i d e r i n ve i n c e b i r n a z a r l a t e dk i k eden . a n l ı y a c ak t ı r k i : Kur - a n - a mu h a l i f o l a n h e r t ür l ü f e l sef e zlr U zeber e d i l m i ş t i r . A n c ak ş u n u g ö z d e n k a ç ı rmamak gerek i r : As r ı m ı z ı n f e l s e f e s i . G az z a l 1 z ama n ı n d ak i g i b i . s i s t em l i d e � i l d i r . Or de t ad a o l an f e l s e f e . s � n u n v e y a b u n u n f i k i r s i l s i l e l er i � i l d i r . Herk e s i n k e nd i n e g o r e b i r f e l s e f e s i mevc u t t ur . Onu n i ç i n H i s a l e - i Nu r - d a ç li rlik l U � U gösteri l en f e l s ef e , i s im v e y a li n v a n d e � i l : m a n a ve mah i y e t i t i b ar ı y l ad ı r . Bunun l a b e r a b e r gürılimU zUn k armas ı k f e l s e f e s i n i . s i s t em a t i k f e l s e f e d e n müs t a �n l adde tmek mümk ü n d e ğ i l d i r . G ü n ümüzd e k i f e l s e f e . i n s a n l ı k t ar i h i boyu n c a d e v am e d i p g e l e n f e l s e f e n i n , bu a s ı rd ak i t e z ahürü ve e n mü t h i ş meyve s i d i r . O n un i ç i n H i s a l e i N ur - d a . f e l s e f e ve f e l s e f e c i l e rd e n b a h s e d i l me z ; ek a l l e r t ek t ek e l e a l ı nm a z . F ak a t b u n l ar t o p t a n h a l l e d i l i r . ,-

�W\ �.) w J) 0' Fy J/ I J ----------------- o -----------------

-72-

B 1: B L :! Y O G R A F Y A · '

BED t UZ ZAMAN

Söz l er ,

SA I D

NURS ! ,

R l SALE- !

E nvar Ne s r i ya t .

NUR

KüLL t YAT I ' n d an

Re nk l e r M a t b a a s ı �

1985 ,

! st .

Mek t ub a t ,

E nvar N e s r . ,

R e nk l e r M at . ,

1 9 86 ,

! s t a n bu l .

Lem' a l ar ..

E nvar N e ş r . ,

Re nk l e r M a t . .

1 9 86 ,

! s t a n bu l .

Ş u a l ar ,

T�r i h ç e - i

67-

E nv a r N e s r . . H ay a t .

Eng i n O f s e t ,

E nvar N e s . .

1 9 88 .

ı s t a nbu l .

R e nk l e r M a t . .

l s ar � t -u l l ' c �z . Ter c . : Abd u l me c i d Nur s l , R e nk l e r Ma i b a a s ı . 1 9 8 6 . ! s t a n bu l . Me s n e v l - i Nur i y e , Te r c . : Abdu l me c i d Nur s l , G umus v e öz-D i z g i M a t b a a l ar ı , 1 9 8 4 , ! s t an bu l .

Me s n e v l - i

Muh ak e ma t - ı

1 0-

Sunuh a t ,

Nur i ye ,

Te r c . :

B e d l i yy e

1976 .

E nv a r N e s r . . A nk ar a .

l s t..

E nv a r N e s r . .

E nv a r Ne s . ,

Abdü l k ad i r B ad ı l l ı .

( 19 1 1 ) ,

G ay e Mat b a as ı .

1 9 87 .

1980 .

B a sk ı

Tars z .

. . ·