Zaferül islâm han yahudilikde talmudun mevkii ve prensipleri (trc mehmed aydın) by SELÇUK

ZAFERÜ’L— İSLÂM HAN

TJIHUDİLİKIIE TUHUD’nn MEVKİİ ve PRENSİPI^

Önsöz Te Notlarla Çeviren : Doç. Dr; Mehmed AYDIN Ank. Üni. İlah. Fak. Öğretim Üyesi

İHYA

YAYINLAR I:

No. 13

Yazıhane: Türbedor Sok: Aydınlar Hcun: No: 26 CağOloglu — İSTANBUL İsteme Adresi : P.K. 321, Sirkeci - İSTANBUL Postja Çeki : 90409

Dizgi ve Boskı: Ö z d e m i r BasımeTİ 19 8 1

SUNUŞ Yayıne¥im!z, dikka tli okuyucularımizır» <{}kkatinden kaçmadığına emin olduğumuz, b ir siyaset takib etm ektedjf... Ö siyaset ise, dost ve iy i vasıfları tcmıtrm/nın yanında, bu vasıfları İyi tanımaik için zaruri olan düşman ve kötü vasıfları da tanıtm okt/r... Düşman kavranınI, düşman vasfı çok iy i bir şekil de tonmmad^kça, dost da tanınamaz... Onun îçin Wz, HAK ve MİLLET düşmanlarını ta nıtmaya çalıştnaiktoyız ki, HAK ve MÎLLET b ir iyice ta nmobilsin... Etinizdeki küçük ebatlı büyük eser, işte, siyoısetim izin bu tarofıra dolduracak eserleolmizden sadece b$r tanesidir... Dünyayı yönlendiren büyük gücün düşünüşüne yön veren b ir kitob [TALl\^Up] arM atılır^ktadır bu kü çük ebatlı büyük k it^ d a v BeM de ilk tir elinizdeki kitab, ken^, kx^|Mşun^< En azmdan Türkçe’de ilktir... Ve bu »raeri dilim ize kazandıran, konunun değer li b ir ilim adamrudır... Kendisine miiletimSz adana te şekkür ederiz... Saygılavla... İHYA YAYINLARI

ÖN

ÖZ

Zcrferu'l-İsılâm Han’ın «Tolmud» odiijite ampçcj koteme -aldığı eserini «Yaıhuditıiık'de Tolımud'ün N4<îv ktfi ç;evtom©Rte; Ç!Ok önomHı îbi'r araştırmayr Iıtteratürü'nRiiz©. ıkozandırrmş 0‘Iduğ umuzu sanırı m. Çü'nk ü ü'Iik&mlzdi© Yaıhud>iter v& Va'h udilıiık üzermde şimdiye dok kü çüınrısennrı<i'Y€G©k: oiddî oraş^tırmdlıar v© tercüm elor Ycıpılimtşsa da, Tcitlınrvud konusundo Türik okuyücusono M çbir şey sunuf-nriamıştır. Höilıbuık'i Y'O'iiüdiflerj'n ve Yaıhudiltiğıitni oluşrnaşjnda Totlrnud; çok öneniılıl' ırol oynpmıştFr, Hq!â bugün dünyd YdhudMiğ^i, ©n büyük iılıhamını' Tatoud'daın aimaıl^tadır. To^nrrud ©sasında, Tevrqt'tr> 'hükürTVİişri üzmmde yapılmış olon şffoıhî yorumtordtr. Asırtaraa W3sitd©n nesH© Yaıhudi ba^haim'ları torofH^dan 'naıkl©clilt©n bu yommlcfr, semıiti-k toplıumun ««httoflörınm çözü münde ntlıâî 'hüıküım ıkaynağı odmuştur. Mi*lâdî tldiinci yüzyılcı kadar da şifâhî olarak rvakleditte'n Talrnud, değerim de hiçbir şey ıkaybetmemiştlr. Ancak, hAilâdî II. yüzyılda bu şifoıhî hükümlewı

ık'cryj^lmasmdaın er>d.işe duyon Yaıhudi Hahamı Ya'fıydo Ha-Nasi' (M.S. 125-127) Taılmud ş'ifa'hî prenstptenimi, iılk defa yazılı olarak te sbit ©trmiştlr. Asıl m etin ıkısmmı teşkiiıl ©den Mişno lil© yorum kısıtınnı teşkil ©den Gemaıra'dan müteşkkiil' olan Tüılmud,, Yaıhudil) töplıumu liçin çok önem li dinamizmi kaynağı o l muş, Yaıhudii'nıiın vorilığıını v© tonfh içi'ndeiki mevoud:iyetiınıi yüzyulftaır Içtiınden güınümıüz© ıkaıdd'r gefiiipmüiştiır. Yo(hiidıi fdl^fesıimıiın teşekküilıüınd©. Talmud; diınekt olarak ro l öynamış v© BeYnelmiılel sermayehiln Ya^hudİ lehiıi^dö icraatına, Talmıud yön vernmiştir. Yaıhudlliör, ihaaretlini çektiıklıeniı dünya cennetiiTii sddfeıo© isoıhiiıfeiferiindıe buıllrri:uşiIor, deniind en ; özlamlrii' 1iıi®settlık!İ©ni' dinî orzulıarını Tolmıudıla tesıkin '©tmlşlerdif. ÖzieMıiıfcle, haıkıim "uınsur olan Orto doks YWıudi^iİİ^İ0 iirtTaİm^L^ fher tüflü Vasol çalışmata rda aha (kayndk olim ustur. İst© ©İ'ln^iz^^^ ©Sör, Ydihudıİ tOF^lumuınun ama felseföslniii diy Tdılmud'un ğeıniel; taıriıhimi,, prem^îpiıöriıni, çok fk ı^ şökıiıl d© aınaıhtaınllainyflıaı sîzler© su nınra'ktadır. BU tercüm©nııizte Tüırık aydıınının ıküiltür iıizmetim©, özeHıiıkılıe «Dimıter Toriıh'ii» ©aıhasıma ıiılig,r duyon soiyğıd'eğor okuııllaıra fcıli»d©H! olaibillüırsek ikendüırmiai mut■İlı saya'cdğız. Ankara; .196Q Doç. Dr. Mehmet AYDIN

G iRiŞ Asıl'inda, oşağıdaıkii saıhifşlerde ^şl©nen ikonu,. bu konu |ıl^ iılgiilenen okuyucuılor değıNdıiır. Fa'ka t/b u saboda kaletmıe aılnnan eıserlerin jhcamon hep si, td’feiıldt ve lilnrıî oraştırmo; ruhu yönüyle noıksandır. Yazarı işaret ©tsım veya etme&iin 'bu ciılaında yazılıaın ©sorler^o tomoımı, aşağı yuıkaırr eskıir bıY ikitobın oyntdîr. (i) Bu 'kitopllaırıırı ökserişi, ıketndıilaniınıi: ceha let V© to-assub bas kısın don ıkurtoiraımamışîır. İşte Tolımud'un taniıhmi v© ıhaıki'katmı öğrenme a rzus u beni, b ir . buç uk sen e bu ikon uyu in celemeye şevketti. ıB'U ^müddet zarfında,, okumo ımıkcını buldu ğum ikoynaiklar nisbetinde, derin Talmud fiıkniınden kısaca ibaıhseden bu mütevazı kitaıbimı te lif im'kâinı buldum, Arap ıkütüphan eleri, Arap ve SiyoniziTi! dovalanno, tafsili âtlı şekilde çözüımı getiren, todiîsub, hissıîyat ve peşin hüıkümterden uzaık, araştırmatlı linoe■temeler yönünden, çok büyütk noksaniliüklair litçıindediir. iti'Fîoıf 'ki sıiyomiıst düşncKînrn boşarsr, bazı D

Bnhleııg'-fil-Keımıl^Mersad Fi Kavaidi’trGi'almnd, Arap. Çev. Yusuf NasruUah, Kahire^, 189»

'kiş'i^erin sandtkton gita' (iki bu zan kısmen doğru olmasmo rağmen) evrensel gîztıi bir meşverot neüicesiıade olımafmıştır, Biilâkis bu 'hoyret vefiİ!Oiı ve söhnsında tek okın öaşan, düşmanfn arkasında ciddî otarciik sürekılıi çaliştton uzun b ir tarihm bu'lunmasmdoin, İSiroitriin ılçi'ne yerteştlrdiği söğlamı b k destek ten ve dış dünyadaM düşmanı destekleyen hayret verici Yahudi biırlıiğılındenı ii'leri' gelimektedır. Hdlıbu'kj Aro^ dünyasında bunun taımaımen cı>kS'iıhii görüyaruz. Taırafğıiırİk mücaidellelori, mezhep düşmdihlıikkjri, siyaset tüccarljğt, yaıboncı dem^jgot/ edebiyatf... Bu duru'mu biılmek, onun tehiıiıkesiioi ve ımesafesini (idrak etnrtek, bazı Arap iiiderleru'nih ve döşünurierinfn dOi'k'I'iikld ve ce&arötle ıkönuşnTayd'to ları en öneniM ıkonulardon biridir. Bu hol; uzun bîr kayıp ve şaşkın ilik tan sonra, Arap dünyasrnda. iB ni bi^r dsrrn :başladığfncı, bizi Inonmayâ götürmeRte-' dir. TÂLMUb'ÜN DOĞUŞU VE YAHUDİ'LER ÜZERİNDEKİ TESİRİ Talmod(2) ıjıkıî' önemli ıkısmo ayrılır : r — M'İŞNA {Misbnaıh) : 8u asıl metin’d4r. 2 — GEMARA (Gemöra) : Mişno'iim şerhlidir Ntişna, YcPhudilerin Tevrat'tan sonra kend^'teri 2)

The TJnîversail ^e>wish Encyclopa«<lia, ISTevr Y^îk, 3 X, ». IGO, Talmnâ:» mâ.

için koyduk'Iart +lık ıkanunı prısîîsipterdir. Onü„ Juda;h Honasi (M.S. 190-200) toriihilöni: orasınclcı, yem i , Romoliı Tıitus'un Yoihutcfi' Maıbedı'™' tah'Tıibînd^n- bir asif sonra, derl,emıiştiir.(3) Gemafo'ye g«l'i'nce, o da M tkfsma ayrılır : 1 — Gemara Yeruşarlımî (ıKudüs Tculımuclu) 2 — Gemora ıBa'bılî (Bobil Tolimudu) Gemaro Vemşalmî, Miişncu’nın şerhi Filistin hahcMTiftormın (özolıliklo, Taibeııiyye Medresek^r? âlimtehimıiin) yaptıklıaın ‘münaıkcışoldrı li'htiva edör\ Kudüs Tölmudu'nun derlorvme tgrıi'^^ 400'© kcıdor va rır. Gema-ra^ BabHİÎ, Mıişno’nm prensipleri etrölmdcrkî mûrraıkaşalcırı rhtiva eder. Gemaro’ 'Bafollî'yl Babil Yahudi âHirnler^; dentemişlerdıir. Bu Talmud'urı dO: derlenıttıesî yoıkl'aşiik olarcfık M.S. 500'de sona erm iştir. Mişna, şerhim otan Gernara Yeruşalmî Hk? bi'fil'ikte «Veruşcftliim Tai^mudu (Küdüs Tolimudu) ctdtnj O'lır. Her iıkıF Tolmud da m üstakil olarak basıi'mıştır. MİŞNA (Mİsıhhaıh) : Mişno, ıkendi gcırüşlerine bağlı »kolon FenisMer ‘hareıke#ran zuharu'nclan İtiba ren Hdiha rrvlairi'n naıklettlikleni «Sözlü Kon ün'un» (Orat Law)(4) hrr hülasasıdır. FeniSıiıler (hareketi', Meryemoğıl^u İsa'nm zuhurundan sonrd geliişnriş, vo nilhayet 3) 4)

Titus, M.S. ’ÎO yı^nda son

mıâcavemc tîaî de kı-

Yalıudi Mabedi’ni tahrife efeıiştir. (Çoviren) sahifelerde «Sözîö Kiamıh» ve «Feri *î Hareke tli) iiîn izalıım göreceği*:

h|z. Isa'n(in reaV ^ttlğıi' davetmin doyondığı yıkıcî eOTSİonn liıtânına sebeb olmuştur. «Milşno'ınin şerhi» adlı fkitaibmın muıkaddfnrıesiınde Yahudi Ri'lozofu' lylusa b. ıMeymun (M.S. 1135 1204) (Maimonides), Miişna'yı tanıtma sadedimde şöyle yazaır: «M uaılUmîiımıiz M usa 'da n m uka ddes ıhaıha'mrm ız Juda'h Hanasi'y© 'kadar, sözlü ıkaınun odı 'il© tedris edifen trörihongi biır okİd& üzeni'nde Ybıhudi âimılîerinâ&n ıhılçbürtü açıkça ittifaık ©tmedii'. Her topluimun bir başkonı ve ıkendılsîne Itiımûd e ttiğ i bir ıkişlsi vor dı İkil o, geçımıitş tJiıügiınllietrden. ve 'hocaısıından d'uyduik'lariıntn şiıfaihî Ojlaraık topluım'uınai naıklediiılımesıi: içiın notlar ^koyardı. Böyl'ece her biıj'gin Yüıksek Mahkemıe'nü'ın (San'hedriın) kararlarına ve muihtelıif ne&!!terde ilân ©diılıen ıkorarlaırdain: ve Tevrat tefsirinden «geomişlerin» vâsi'I olduğu şeylere ve sözlü konun-taina sahiib olduğu zaiman, ıkifayeti ınis'beıtiinde is tifa ^ OİıummaışJ 'içlim «Sözlü Konuınıtara» ben zer'bir fkütaip te ’i f etm iştir. İşte zaımafn böylıece ımuıkaddes hdhaımımızo ıgelliiınçeye ıkadıaır geçmıiıştir. 0 , ımuikaddes şünmetüe, aıhkdm'la, ıkararlprla: jiıllgiiılıi 'bütün şeyleri ve her nesil içi'n uy ulanası gereken Hz. Musa'dan mervî kO'nun’un şerhini il'k defa, biır araya geıtirdi.(5) 5)

Pıf.Japesh Barclay, Hebrew liiteratııre. Ne w York, 1901, Ihtı^uçtlon, s. V—--yi. Musa b. Me;^ınun’uu şelmdetindesn şu neticece vanyoraB ]^, nefislerinde şahsi tartışma^ la n » ve kanşüclılclarm azgınlaştığı hahamlar, «sttelü

MİŞrsJA’NiN DOĞUŞU i ■Mişna/İbronii'ce «(BMgi» V'a'hud «İıkiincî KcünLi^n» {second Laıw) a’nilıaımıiınıa geılüir. Yaihudıi'der, Mîışna’run dd Hz. M usaô indiırHdiiğin© linom rlm . Yohudiilor Haıham Ohoma'da'n, o da Simırn üin Laıkiish'den ıîvıayet ©diyor. Loklsh, Tevrat'un «Taş LeMbalarını ve yazdığım şeriat v© iemıi^rleri' öğretmeik için onldrı sa -, nai vereceğiım.» (6) liifbdeaiıniiı şöylie' tefsi'r ©düyor; «Levhatordon» maiksad, «On E'miir»diif. Şeriat, yazı lı ikonıu-nilıardıır. Emünnter M'işn<ardiır «Yaızdığırn» fkei'imiesiindfân. gaye lise, Ya^hudiılıeniın ınoıkllettilRIfeni muikcıddes yazıtordcın Nebiilerin yazdukliarıdiT. «Öğret mek iiçmsiifades'iinıi'n onlam i da Gaımaro'mın monasını öğretm ektir. Bu, bize bütün 'bunlari'n. T ûr’da Hz. Musa'ya veriidiğıi'nii göst©r!İir.{7) kanun» çerçevesinde aralarında herhangi bir fiey üzeri ne ittifafc etoaemişlerdîr. T^êsilden nesile değişen bu tar tışmalar, YfAudinin Tevrat’tan daha kutsa^ tanıdığı Talmud prensipleri üzerinde hükmünü icra etmiştir. Buna, K ur’ân-ı îterîin’de de işaret edilmiştir: «Bun;» raiğjnen onlar, verdikleri ö kat'î teminatı çözüp bozmuiş oldukla rı İçindir liij -: biz kendilerini ralımeMmizden kovduk. Kalblerini kaskatı yaptık. Onlar kelimeîeri, AUalı tara fından konulan' yerlerinden değiştirdiler. Onlar nasihat ve ihter edildikleri şeylerdeki bir nasîb iîV.mayı da unut tular, İçlerinden birazı müstesna olmak üzere sen, on lardau dalıa bir hainliğe muttali olup duracaJcsın. (el-

6) *î)

IM^ide: İS) Çıkış; XXIV/13 Hebrew Literaturte, s. 3;,

Bu şokMekıi. yoru'mdan, Haîıam'ın Kch/mî ıjçin yoptıği dhF ıhite ortaya çakıyor: İkisi! aynı şey olduğu ihaıtd© O, Taş Lovh'â'iaîrla yazülımış ıkanonılcfrı nası^ oyı-rryor! Sonra, errvKtitente, tevhoifaın'ni aıraısifnı, liövhaiarm on ‘emfır dlduğunu, &mirleıiii!n de. Mişna olduğu nu zonınedorök 'karıştîfryor. Sonma yine, bir «defa, da ha öğretmektenı gayenin, Tevrat'ın, öğretiılimeslîı olm a yıp, Gemara'nın oğ-retiJmesi' olduğu şeklimd-e t o mlne şüpfr© vererek onları oldatıyor. Yine O, ((Yaz dığım» ^foâesmdeki zamm, Aılılatı yerine NeMlere gönderiyor! Yımo Yaıhudi'ler, M isno'nın Hz. ıMiisofdan Mu kaddes Hahaımımız Judaih Ha nasi'y© kador nesilden nesile, «kmk 'karşi'toiyı^ı» nm ınaıklettiğüni «ilâve ederter. 0 zomona ıkadar ımâ'bed, YabiKJiler için b ir 'merkez olarak devaırrii ettiğılınden, şer'an bu öğretiıleri yaz mak Caiz değ ildıiL (8) ryîi^ 'kitapların en önehıliisi, Hatıam Eliiezer ben Jocob'un Broitha adı veni'len ikîDdbfdır. Baziİcrı bu ikü'ta'bı Mişna'nın benzeni: sayanlar; Zira, Haha-m Ettezer'ln koyduğu Tolmud ş e rl ihükümılerinden yüz likl 'hüküm. Mişna'yd muihG'l'{ftir.(9) MİŞNA’NIN BÖLÜMLERİ : MişTVâ, oltı bölümden meydana getir. Buntara Secbırlm.yam ıhükümler ı{orders) adı verj#r, Bu bö1ümter şuntard ır : S) 8)

a^je. s. S a.g.e. th 11

1 — ZERAİM (Tohum lar) ; Ziraî usulteri ihtiva ■eden on btr rtsaıte (tractotes) deın teşoloküıl <îd©r: (1 — Bero' hüth, 2 — Peoh, 3 — Oemaii, 4 — 1-C'iıtayrm, 5 — Shebiıith, 6 — Torumoth, 7 Maaseroth, 8 — Mooser shenii. 9 — HaHoıh. 10 — Orfaih, 11 — Bil^ku2— MOED (B e lirli Günler — Appointed lim es) : Oruç ve Bayram usûlderini liıhtivo eden on .'nki rteolieden ‘m eydona gelıif; (1 — Sabbaıh. 2 — Erütm , 3— Pesöh'îm, 4 —: Shekaıllm, 5 ■ — Yom-a. 6 — {îu'kkaıh, 7 —- Betaaıh, S — Rosh Hashaınaıh, 9 — Taonith, 10 — Megiıltoh, 11 — Mo&d Kgta'n, 12 — Hctgigoh). 3 — NASHİM (Kadınlar) : Evlenıme, boşonima, adak ve adaik yaıpamılarla ilgiıli ıkaınunları iiıhtiva eder. Tam-o mı yedi 'risa ledir. «Putlora ibad et» an lam ma gelen «Abodah Zoröihû risalesi de bunilardandır. Bu risale, putperestlerle — Ydhuıdiılenln olakocsi'nı ele altr. |1 — Yebamöth, 2 — Kethuiboth, 3 — Medarim, 4 _ fvjazjr, 5 —• Sotûıh, 6 — G ittin, 7 — Kiddushln). NOT ; Genel Yaihudl Ansıiıkılöpecllsi «Adoda'h Zara'h» îrisalesiınıi 'Neziıkin'ıin ıriiSateleri i'çdınde saymıştrf. Baık. Uınıiıvonsall J ^ is h Encyclopedia, Copyright, 1948, X. s. 4 — NEZİKİN (Zararlar) : Medenî ve Ceza Kaniintarı'na şârnıildıir. 0ın rirsaledir. (1 — 'Baba Kam ıma, 2 — Balbal Metzüa, 3 — ıBaıba iBathra, 4 — Saınhedrin, 5 Makkoth, 6 — Shebuoth, 7 — Ezduyoth, 8 — Abodah Zoraih, 9 — Aboth, 10 — Kördvoth). 13

5 ~ KODASHİM (Mukoddas Şeyler) : İbadet usûtterlnden baıhsoder. On bir risaledir: {1 — Zebahim, 2 — Menahoth, 3 — ıHulılin, 4 ^ Bechoroth, 5 — Aracblm, 6 — Tiemuiraih, 7 — ıKenitholh, 8 •— Meiıloh, 9— T Taimiid, 10 — Mıddöth, 11 Kiinnıjım). 6 — TOHAROTH (Temizlik) : Necaset ve töhfvizlik prensipleniin don tohsoder. On İki risailedılr: 1 — Keîi'm, 2. — Oıhalöth, 3 ■ — Nögaıi'm, 4 ^ Para'h, 5 — Taıhaıroth, 6 — Mıi'kvaoth, 7 — Nılddaih, 8 —* MöCİTSihJ'rlin, 9 — Zaibiim, 10 T^bulli Yom, 11 — Yudayıiım, 12 — Uktai'n). Tamaimı allitmış üç dam bu ırıisateter ayriGaı ıkıermılona ve cüıml'elefe 'böılünımüştür. Bozan Talımud'a şhaıs ’ke'Iıiımesi^ ii'le d© işoınet edi1#. Bu ıkelıime İbramice «Shıisıhah S©ddrlm»iiın ıkısaıltılmış şeıklidıi-r :kıi, altı 'hü'küım. demektir. Bu altı r/saleye 'ilâve olaraık birkaç küçük Tolmu-d rişa:|l©Ierîli (Mıiin,or Tractetas) de vardır. Bulnlorı şöylıeo© göstereblilii‘rirz: 1 Sefer Toraıh 2 Mezuzaıh 3 —- Tefiiıiıjıiın 4 — Tziıtzıith 5 ~ Abadim 6 —^ Kuıthıi'm 7 r-r Geni'm 14

Yonl Talimud ibaskıtarına^ 'Hâve oliinan oltı risa’te da^ha yordır(IÖ) :kıiı şunlaırdır : 1 — Aboth de Robbi Nathojı 2 —r Sof&riTTiı 3 — Semaıhoth 4 — Ka-İlaıh 5 — Derech Eretz Raibbaih 6 — D©r©c Eretz Zuto Talmud'a tO'maımen benzeyen v© Midrosıh deni len bir ıkiitcıp daiho vardır. Bu db, Taılmud'un tama'm:ta'nmosından' sonra, ıHahamılaırm uydurduğu, yohut tO'pıIadı<k'Iarı 'hiıkmetteri, ıkıssaılaırı, hüküım'leri liıhtiva eder. Haıhamlar, bunları, 'kaybolınnaikdan ıkoruduiktairı iÇiin Midrasih'da; toplaimışlardır. Bununıla: 'bera^ber Talimud'un tedvîm, bin y >I'jkadar devani' etnrıiışti'r.i(ll)

MİŞNATI TERTİP EDENLER : Haham Aklba, Mişna'yı topladı ve ıkısrmılaıra ayırdı. Sonra talebesi Meir, ıMişna'yı tamarnıladı ve onu basltleşliırdi. ıBüyük ıhaihaımılor, Mıiışna'nun te'ılifi ve toplanması ıhaikkiında, ıkendiılerine ihas metodlorlo pilonlar koydular. Nilhayet, J.udah Hanesi (vHşna'ının çokluğundon neş'et eden 'karışiikl'iğa son Aşermeye 10)

11)

jEteading’ Guide, lndex, Jewish ITniversai Eney clopeadia, New York, 1948^ s. 23. Bfc Vopyrîght baskısı, 1948 s. 163,165 Dr. A . f^bian^ The Babylcmieıı Talmttâ^ Unlversity of Queenslaiwt Press^ St. İ^ < ^ , 1963, ö. 6

fe ra r vererek «güve^^ yozdı. Judoh Hahesii' bu ifşi- yapbrken ım-evcud ıbütün ınüshatardan, îözeil!îii^<ifie MeiT’îiırT r^ü&hasrri'cfaın iistiifatd>e ^îlmiiştiir. Mişna’n^n yazılmasına liştiraik eden hiılginlere (HFffel'in vefa tın dam12) imilodî 200 Genesinde Miışna’nın tomomilonmasına kıadar) Tawaîmi(13) cıdı veniMişno'niın şerhi GemdiraVı meydcına get^nmeye İştirok eden ^bfgmler de Amoraıîm iiısmıf ^'fle ton mirrlar.{14| Altı ve yedmci -asırlarda şerhteri>ni, Tolmud'a Mâve edenılere de Saboraîm vanî akıHıtor ya'Hut tortişa'nlor adı veniılıir. Töijimud'u tefsir eden haihamtar, Yıahıdi jkon12) 13)

14)

HilleVin vefatı, M.S. 19 tarihleridir. Mîşha ile meşgrul olan blginlere Tonnaîra, Ta^Tmad’Ia uğ•ra^nlarta da Amoralm (açıklayıcılar) denilmiştir. Bk. Gr.F. Moorej Jndaisni in the First Ceııturjes ot Cluistiaıı E ra: Thö age of the Tanaim^ Harvard ITnîv. Press, 1936. (Çeviren) İâ,im , Tanna’mn çoğu^ııdur. Arâınice «Muallim » de mektir. Bu isimi, HiJlel vê Slıammai’ya halef olan Yahu di büjg-inlerine verilir. Yaklaşık olarak M.S. lO’dan Ju• dan Hanasi’nin vefatına kadar olan zaman içinde bu isim kullanılnuştu'. Tannaîm âlimlerinin sayışı ü d yüzü geçer.< Buniüarm ekserisi Haham olarak, yani mpalüm ya. hud Hâkim diye lâkablanır. Yahudi âlimi mabedde pat rik le (Patriarch) Kabbin yani Hahamımiz âîıud MualIhnimiz. diye, isimlendirilir, ibranice Am ar kelmeşinden m ü şt^ olâm Aınmraîm ise sârih ve miâtelrollim an^^mmda kullanılmıştur'.

1Ğ

süitenipln, 'rel^teni. olursa, Gemiim' {15) admı o ltr'^r. Diğefıtenj.iT'e fee Posekiım yanıi ’kaırar veremler, a:vırıci:Ici!r deniir. Miş-na konusunda şu suaıl dalma soruıloigelmıiştir: Mıişno'yı toplayan Judaih Hana si mıdiir? Ycuksa bu ön^emlıfu'şl yapan yed'inoj Mıi'lâdî asırda bir SC'boroi.m âİrimıj midir? Kesin olan şudur iki, ıMişna’yı toplayain Judah HanasiĞiır. Ondam' sonıroi geiıeniiıerin liışlleniı, ıtezhiıb, ilâve, güzelieştirm e ve şerh üzenine i'nhisaT etmıiştir. Mıişna,’niin hüiküımteıri ıkaynatğı meçhüil' otan genel t i ü'kümlerdir. B ir konuda liikisi ara sın d ı tena kuz olursa, Hoıki'mier'in görüşleri teroHı edlltr'. M işna’nın dıüi, ıkendisiınde Yunanca ve Lâtince’4>i<n tesiri görülen Yeni İbro'nioe (Neo-H©brevy^)'dıir. M'işna'nın en güzeli baskısı W#no'da neşredıiijmtş olon Romm baskisidir.(16) H. J. 'Karsowsky, Mıişna'da geçen kelii'nKîler için ter fi^hrist koymuş ve i'ki cüld hailinde 1927 deı Frank fu rt'ta neşretm^iştir. Yi^ne H. Daniby, Mişnıa’yı lilâveleM© İngi'liizGe’ye tercüme etmıiş Oxford'da '1933'do yayi'nlomı.'jtfr. Mıişna’ya benzer bir diğer önemli kitop da Bra^tha''d^r. Miişna'nm denleyiicisi Judo-h , Ha nasıl'd en sonra gelen Tdnnaîm' biılgıinelerin<i'n öğretilerini ihtiva 15) 16)

Geon’um çoğulu olanı Geoıiim, !Fetva veren bilifmler de miştir. (Çeviren) Polonya’nın közcyinde bir şehirdir.

F: 2 — 17

'©der. Breni t'ha iple IVfişnia''nıın aırasmı ayı'rmok liçiin Mişna'yai Mathhiithcıın (Our Mıiishna'h) dıiY^e ışoret ı^ iiGEMAf?A : Gömcjıngv;, İ^kiTra)! (Completion) oofamırKJ goUr. Onu ilk defo, Judaih Ha'na'Si'nsm oğuHciTi oilion Haıham GarootlfteK v© Siimeon ortaya ıkovımoyoı başlaımış, sonmo Ha’hom A s h l 'bu Işl; Fırat neıhri kenarmdö buıluncm SURA'da M. S. 365 425 cjrasında yen iden ©te alimışîır. N'ilKiyet ©emaıra'yı, Hohaım Abino (Robina alom k da <!Ğk3indirilir) taimiamilaımış, yoklaşi'k olaTCük M. S. 498'de H'Oihaım Jos^ de Gemcuro'ya s^ojn söklıiırii verm iştif. H'alhcim Jose, Yaıhuditerce telikiin ©diıct yahüd ■emnedü'Of oiliaıraık adilıaındiirılaırın: soın'umcu'sudur. Ona tobi! oton dlii'mtere «Ashab-t F?ey» (OpOTionlst) adı v©rit!ıir. Çümkü bir şeylo efn^retmek ontaınn ih tisostart-ndan sayvlımcuzdı, on.I>ar sadece geçirmiş JıükLrm'Ierdon sonuç çiika'nıtıayaı 'muiktediirıier. Onlonn yşnrni Yüce olı/ımter ('SUıblıime Doctors) cdlimıstardın'. Daibc'h sonra 'dcı^ ıRabbisOS)- denen hahamtar devrî gelm iştir.. ÖENHEDRİN ; İıbramce Yüksek Mahkeme demektir. O, Mişna'-: 17) 18)

Hernıan, lı. Strach, Introduction t » th® Taüîund âadf Mi^rash, Fhiledelphia, 1945j s. 4. HebTew Literatüre, s. 10— ^11

nmn dördümcü bölüımü dljam Mezökîiım'i (Zairaırilaır) teşkifl ©eter. Lofzî ımamosına' gör© Sönıh€dniın, yüıkseik Yciihudıi' ımdihkemesiınıin ıkonuiton, ikcnideleri ve prensiploni üle meşguılı oIyr. Bü tbölıüım om b ir ık^mci! ayrıcı mı ştır. Her ıkısım, yü'k&ek ycnhudıi ınKnhıke'rTveıS'iTiıin hü küm vermesi veya' ımüdaıhaıled© ibuılıuınmctsı müımıkün oton tKiıİ!İierd©n biriyi© i|ılıgıl(tenirj(l9) iDr. Saımuelı Krau&s, «The Hıiiöhnaıh Tireotıi/se Senhodriiın» adlı ıkltobmdoi SenıhedıriİınAi, ıhâıkiimlın 'koyduğu prenGipter© benzetmiş v© şöylie demüştr; «Yüksek Yoh'udi' iMaıh'kemesıi’nıin (Syüıhendıiion 6e^ wiıs'h) joraatında! bu kıs'mın ö'nemıi büyüktür. Sen'hedrln, Ya'hudıi devıletimıiin hayatı liçin, son ışık jtibar olunur. Bu ıkıs<mi'n Yathudinin 'hcıyat ve ölünıü tite âıh g:ili olmo'Si nedeniiyle, okuyuou'laınm çoğurılıuğu'non dıjikkatihıi çekımıiştjır. (20) YERUŞAUM TALMUPU (KUDÜS TALMÎUDU) : Bu Tolmud'a, İsmiıl Yurdu Toiımu du yahut Ma'rib (batı) Ogulton Tolımudu da demr. Bu Talmud, M. S. 351'di© Uırsıiıcıiınus'un yaıptığı şiîdderClii bptskıilöîrdan sonicı: gıîızllii sözdü kaınıunuın. ikayboılimae tından ıkorkam Yo'hudiiPeriin endıişellerlı’ üzeırime M. S. 400 yıli'ndd toplainımıştpr. (21) 19) 20)

Dr. Samnel Krmıss, The Mishnah Treatâse Senliedrira (Senretic stodies serieş X I) — X!eid©n.> 1909; ıs. V -—VI. İ>r. Samnel Krauss, Th© M işhaı^, s, V IÎ. ı

21)

B n sözüj «Jewi8h TJniveMal Encyclopeajfl^ı. (Geme

Ytt»

Tol'mud,, feranice «öğretmıek» d©m©ktir.(22) Gerçekte Yeruşaiım' Tıailımuıdumu ((iKudüs Tallimud>u) Yazantar, K;U:düş biNgiiıiileri dıeğıiıl, KaYseniyye (Caesar©a.) bilgış'niterıidıiir. (23) Buiradaıki Yeruşaılıiım ismi mecozen' söYlenırnîştiir. Yeruşailıilm Tıailimuduüiu yazanikyniih baışıpda Haihaırrf Jochannciin g©Mr. Bugün Wb' ©diilmiş şokıliyle Ye^rusailiTn Ta'Imudu,; Niiddatı rıiŞ'ale&in'î olıtmcı nisoleden avıroraık; altı njsa’İıedon sadec© dördünü ihtiva leder. Musa b. Meymun zamanındcı, Yeruşaliım Tolımudu, beş nsoteden hufli Ansikloı»edisi) njn‘ yazan söylemektedir. Joseph Bartîlay, Hebrew Iriteratnre adlı eserinde ise şöyîe der: Kudüs ve Babil Îm udünım teklif edildip devir, Yalmdi1er için uisbeten sulh zamaaudır. Haham Judah Hanasi’nrn vefatından, Kotnstsmtinînı tahta otuırmasma kadarki akmanda «Taberiyye Medreseleri» herhangi bir tah rik ve taayike (Unmolested) mâârnz kalmamıştır. Yine Joseph Barclay, şunu ilâve eder: Yahudiler,,neredeı olar sa olsunlar, Yahudi Medreseleri ile meşhur olan Taboriyye'jê sion'Ian olarak bakmışlardır. Taberiyye’deki Haham M edrêlerine m alî j^rduııda bulunmayı kendi le ri içîîi vaaafe telâkki ediyorlar ve bü amaçla da gönül lü olarak İçendi kendilerin^! vergi uj^gtıluyorlardı. 22)

Mişna’nm yorumu olan Gematfa’ya, dar anlamiyle Talmud denmiştir. Tabnudi sözü. Kaide diıüinde, «cTalimat» Karadığıdır^ (Çeviren)

2S)

KıMüs Talmudu; Seforis, Taberiyye, Kayseriyye gibi din ıneıfcezlerinde düzenlenıtiiş ve sonmdaiı bütiinlüğ^e k a \ ^

tujralmuştuTi (^vlrieh) 20

teşekkül ©diyordu. Bu şekliyle onlaırdo'n teri^ îıa 2;fed'!tmıiştlr.{24) Yeruşaliim Tdlmudu (ıKudüs Tdlmudu) 'itlik defa M. S. 1522 - 1523 yiftar! arasrndia Venedi'k'te basıl mıştır. Iki'nof baıSikı, Potonyo’da Tcfilmucl'cı vonMerî fozlo önem nedniyle şerhıler v© ı n o t t o r l o ' 1602 - 1605 tarvhleni masmda Omcow'do yapiılırnıştı-r. Cracow'da 'basılan nüsha. M. S. 1886’da Krotosch i n'de tek rairicı nmıştır. Son ra. 1860 -1867'de , Zhfıtom‘i f baskısı görülmüştür. Daha sonra, Yeruşailim To'Iim-udu'nun, 1899 - 1900 taniıhtenlind© Riotrikeıvv'de ve, 1922’de VViifia’da iki *bqsıkısı daJıa Yapiılmiiştır* Bu son baskı, bazı ^notlarla bi-rlıl'ke Tashlum Yerusha'l'ismi i'le 1929'da, yemden basıtmıştır. 1523'çı'e Ve nedik'te tab'edile'n nüsha. 1925'te Leipzig'de resiıi'vti olaroık tab'edilm iştir. Bu'nu da îD29'da yapıian BerHn baskısı taskiib. etmıiştlr. yeruşaU m

t a l m u d u *n ü n

bugünkü

DURUMU: Jewish Umv&rsai Encyolopeadiio (Genel Yalvudi Ansiiklopedıisi) yazarı, YeruşaiM'm Talmudu'nun (Kifdü-s Tail'müdu) yeni baskılarınırı birçok cümleler ve bOıfümler yönünden eksilk olduğunu itira f ©l]miş ve bunu iki sebebe bağlamıştır; 24)

Hebrew Literatare, s. 4. Yerıtşalim Talınudu’iaım baskılaII içim bk. “n ıe IJnIversaJ; Jewish Encyclopedia, Copyrîg-lıf, 1948, x ; s. 161 .

1 —^Bu bölöml©r, Tolmud müstensiıhıloniını}>n (seni'bal onnişsions) liıhmaıh' Tiieticesindo 'hazfediiılımıiştlr. 2 — Kdsdî taıhrifterte (OelJıberate Failsificatîon) yok ecüı(tiTviştîr. Biıriıncii ;^öbebi iımkdn Vg fTudiıl©r, iaikı'betleriın i bağdadı kla n h'Mitetlıyan Avrırpa 'yı gördüıkterî sonra, ıbılerek yaıtena vç tözyıif’6 kaıiıkm ışlordır: Çünkü, O rta Oağ'da H ıristiyanlor, kendi tîleyftîerifîe Yahudi kitaplonndai m evcut oltm ^ y tâ rî kîniere ve cehenhemî desiselere m uttoli oldukton ^bnrc; Yohüdilere karşı çıkm ışlardır. Birincf sebebi kobulı etmem ©mizıin nıedenm© goüince, bun'un iaüi eski v/azma nü®ha;tora ii^htiyaç yoktur. Oün'kü Tol'mud yeni ■ba'SktI'ann Yapılm'aismdian önce, Orta Oa'ğ'd<ı defatorca tab'edil'mıiştir. Bu baskııloırın ©n güv^m iir :ve taim ota'nı, (ilerde geleoeğıi. gJ'bi Inogog'un t^ iz le meye ımeçbıır 'kaildiğı Venediık ba^ıkısıdif. Bu »konuda «’Ç enel Yaıhudi A'nsiîklopedis'j» yazarı şöyle der: «RMıistim Taılimıudu'nıun (Veıruşaılifm Taıimudu) nfTevcut ımetnii^ çok bozuk dummdadır. Tai!müdu nakleden mü®t©nş|ihıler, ikavrayaımadı klan b if mano ikarşulaştüklaırı zomon; onu düzeltmek ten Bu 'hoıl, Taılmud’un edebi üsiiûbu ve metı'ınierde geçen telıiımeler nedenıjıyıiie bJfçok defcı vuiku buıl'du., İşte ınıelntiıeırdeki' bu güçlük, müstansiıhlefiın' düştüıklerij. ihatalorın oirtmasına ©ebeb oldu... jBu hatotor doha'çok, benzer harfleri'kaoşttrm ak, 22

bir çok haırfleri hazfetmek, ■aındıaYCumadiiklorı rumuzîarı ve satırları terk etm*eik şeklmd© görülür. [25) , Fîilıistm Tolımudu (Yeruşaılfum Talmudu) îbranji.ce yohut Bd1:ı Arâ'miiceş'i ite yazı:l.mıştıır.ı(26)^ Ycuktaşık Gitanak 750.000 ıkelıiımeyj iihtivo ©der. Bunların yüzde onbeşfi, kıssalar ve yahudi hıiıkâyeıleri olain. Heggadoh'dir. İşte bu 'hurâfî hikâyeler, iiöpâi'lıiyatın esasını teşkj'I: eder. BABİL TALMUDU : .Ycühudıi 'alimleri, Judaih Honaısıiı'ıniiın öliümîünden sonra, onun Mişna’ya yazmıadıOın terk ettiği birçok şey keşfetmişlerdir. İşte Babil Tol-mudu’nun eLası, Ju doh Ha n asi' hin Mlşnası li le H aıhom Abba Are kq 'niin:(27} Sura'da yazdığı şerhierdiır. ıHohoım Abba Aneka'nm ölümünden sonra 'te''!İiif edilen kitoplari'n en önemilisi Tosefta'dır. Onun en önemılıi 'muihtevfyatı, ihüküm, çıkarılain ıkıssalar (Haggodohl'dır. 35)

36)

B « ifadelerden anlaşılıyor ki, mevcut şekliyle Yemşalim Talmudu çok İtKifzuk. Babil Talmudn ise çok noksandır. Bet durum, Yahudilerin yıkıcı ve taluripkâr ^JalmutTammu prensiplerini, bizlerin gözlerinden saklamak amacın dan başka bir gaye gütmediklerini ortaya koymaktadır. Çünkü, kendileri sadece Venedîk’teı basılan asıl Aüshaya itinıad etmektedirler. Bata Arâanicesi, Süryânice ve Yunanım karışık

bif dil özeİJi^i ta^ır. (Çev.) 27)

Haham A bba Areka, M.S. 175 senesinde BnbiFde doğranş, 3:47'de yine orada dlmüştör.

htahamtarın üzerinde itti faik ettiıi^ıteri göfüşier müraıkoşafor çogcilmcct hafom 'taf bu görüşterin ve tartışrrratann kayboılmaisındûn koinktutar. Babiil' Tcıılimudunu; Raibbina'nıın yardımı ite islik yoza^ Ajshi (Öl. M. S. 427) dir. Ashi bu işi, yaıhudilîs^ rm elt^nd© gCivonilıiır kanunî bir düsturun bulunma sı ve Yahudi taıl'ebeteHi)n)iın tedris edtecöği bir Ksiiîabın meydona getiniıimeSii ipi'n yapmıştı. ıBaştadığnnı tama'mtamadan Ql©n Asih'i'nıiın, ;işilindi! M.S. 4 ^ 'd o öi^n Hcj!hcMTi Rab!no 6 a r Huna 'tamamılaımıştır. VI V© VII. asırlarda Hoham Sab^ Raîbina niüs'höısının üzonilne açııl-dibımaılair ve şierhler iköymuş, iıhti'iâfh ikonolar içi'n de bir bölüm ©kilemiştir. Büroda ziıkrbtmem'iz gerekir 'ki, Ya'hudır Havrosı veyo' Hdhdmltk M'ezîhebî, Bobıi'l esareti sırasında meydarK? getprâtim'iş ve Maibed yerime g'eçmıi'ştir. Neticede Havra, toplanma yeri (Bet Haikenesset - House o f Assembly) ölûra'k anılondıolimıştır. eöylece. Havra'nmtSS) yapılıma gayesi ve Talmud'un yazılıma nedenıi' orto ' ya çhkrnış ol'uyor. BABİL TALMUDU'NUN BASKILARI : Babi'I' Taj|mudM”)niun ibazii kıısımtofi 1484 sene sinde-basılm ış; tam olarak do 1520 - 1523 yıllon 38)

Dr, A . Fatian, The Babylomaıı 'Calmıuî, ünîieı^ity o| Queeıislând Press, St. Ltıeia^ 1963, s. 7. Aynca, bö koım<la bk. The Universal Jevvish Encyclopaedia., Copyrljgiıt, IM S, X. s. 164.

arastrvda Veneciiık'to neşrediıtmiştfr. Base*! ta-b'ı ise, oodcm İMir çok ş ^ te n i ıkaMıranı şi'ddetıliiı bir ^ki Ms^ı san sürüne' tabi tutulm uştur. "1644 - 1648’de to^b' 0 d#en Amstertl'aTTi baskısı ise, kilise sansürün© boyun eğ m^esin©'karşıhk şeklini' faz'la değrşliirnrtemiştir, Gü ve n-îl i r ‘nüsha *is© 1S86'da Y^rmi c ilt ota raik Wi]na"da n e şr^flo n Romm baskısıdır. XIV. yüzyı'Idö Mün'jıh'def (hazırlanan nüshadon, Babil Tol^mudu'nun en güzel bas'kısmı Straok 1912 yı 1 ındo' neşretnfri şti^r. Ytl-n© bu konuda «Jwi9h Upvorsaıiı Şncyclopedia» (Genel Yahudi Ansiklopedisi) yazarı şöyle der : (cBabi l Ta lsmudu’n un tam yazma olaroik ka l mayışmın önemıl'i seibeplerinden binişi Ortoçdğ'da, aşı rı Hıristiyan taassubunun mevcud ol-uşudu-r. Bu dini taassub. çokllarınıF, matbu yo yoızmo Tatimud yü k lü araibalorı ateştemeye sevketmıiştir. Babil Tdimudu'nun ilik tam tercümes^mf, Sondno Matbaası, Londra’da neşretmtiştir. İbrahim Kohon, 1921’de Beröcboth ıkitabınî İngiilizce'v© tercüm e etnmiştrr. Lâtince, Fransızca, Rus ça, rtO;lyanoa' ve Vkid(|®h('(29) di^HeriyiIe Boibid Tofmudu'nun dzetioF eif>ndn sayısız ikitaıplar ncişred^lmiştir. 39)

YiSdish, Aİthanya dışına sürülmüş Musevîleılin, soyundan olanlarm X IV. yüzyıltlan başlayarak kullanmuş olâokjlan A ja n c a —îbranîce ^.rışü u ı •dil. (Çev.) Bk. Univ. jewîch jBncycI. X. s. 165.

Yine «Jewii®h: U'niversaıi En€îyc^op©diçt». Yaıhu'di Ansiık'lopedıisi) iBaibH Talmudu hokkında şöv* \e der; «Babiıl Taılunıudu'nun bütün y©ni bpşıkiılciir, dördüncü baihsm sonı/ncj /itâve editmıis say(sız/kücü'l< niiSGiI'eii'esni lühtiva edıer.» Eabi'I TolımudutSO) yaıklaşık oloraik ^^ki mMıyorı beşyüz bm keliimey-j kapsor. Bunlorâaın - yüzde otu zu, ıkıssalor (Haggaddh) geni kaıtaını lise hükûnılıer dif.fSI} TALMUD’UN (SÖZLÜ KANUIM'UN) MEYDANA GELİŞİ VE ÖNEMİ ; G©n©I Yci'hudii Amik:}opedisi’ırhin (Jewı'sh ÜndVerspfı Encyolopaıedta) yazarı, Tailımud’un çok güzel ede bî us! ûbu i'Ie övünerok şöyle d©r; «Tolmud^ insatı hay çıtının her yönünü kopiayaın b ir bHgi hoEzmeskfîr Uzttn yıHcır Tolmud eğitiıni yc^^rmuyan kimse, Tcjm u#un derinliklerini onlayamcız. Tolmud Müteroim^, Töı[ınnud'un büyüklıüğü haıkkındcı doğru bir fiıkir vere mez. Töl'mud, şerhleri olınfXJiksızın, küHtle kopotHmış b ir 'kitaptaın öteye geçmez.» Yme Ansi!kiopedi yazarı, şöylıe liılâve eder: «Tol rrrud o toritesi, Oritodoks yoihudiier nezcfimie ilâh? 3&)

Babü Tajhnuduj Netfirdea, Sura, Mnhaza., Pumpedite okiıHarmda derleyip düzenlenmiştir. (Çeviren) Bk. IJ. Kiiv. Jewish Sncycl.> Ooprifflıt, 1948, X/164. S İ) Babil TaJmudu’ttün ffili «D o|^ Arâmicesi»dJir. (Çeyiren") , JBabil TaUnuda risaleleri için bk. Univ. JewİB]ı Enc^cb)paedia, X. s. 165.

özellikle kaibul e<ctiiir. Böylece, Tcfimud prenfîiplerinin değsşmezîiği, sa b itliğ i ve zarurîHği onlarca kabullehilm iştir. Yalıudı akidesinin ve nazaıriyeîinin ke sinleşm esinde Tolm ud'un oynadığı büyük rolü itira f etrnelerine rağmen, m uhafazakâr ve islâhatçı YaJhudîler, Tolm ud'un tüm prensiplerinin ta tb ik zcrureti o!mcıdığınj kabul <MîerIer.(32) [brelinice {(Toraıh Sheb©' ol Peh» diye adtondınkiın «Söz>!ü Kanun» Tevrat'ta ımevcut o!mayan, Yahudi'lefroe kabuıl ediiten Yohudi Kanunu’ndan b ir par çadır. 32), . H ebm v Uteratuıft, s. 8 şöyle bir bilgi verir: Talmııd’uîî dördüncü böilimü olan Senhedrin, Yahudilere böyüJt bir M illi Kurul (Great National Senate) kuımalarmm gerek M o ld u ^n u söyîer. Aynı bölümün «Mücaza#.» (JPunishm «nt) adı verilen oriııncu risalesi, SeıüıedrinNi hsrşı olan yahudileriûj oerealaııdırılma. ve te'dlb edilmelerini ihtiva eder. (Burada söylemekte yiarar vardır ki^ Senhedrin, Jewish Financirs Şirketi perdesi aritasmda, Ikugiin fiiJen mevcuddur. Dünya kapitaliiımihin, üçte birinden a » olma yan kısmı üzerinde direkt veya endirekt hatdmiyet ve koiıtı'olunu sürdürmektedir. Zannedildiği gibi Senlıedrin’in faaliyeti sadece yahüdileri t «’dib de|îi; aynı !zamaada (Yahudilerin yeni plâatla« gereginoa) Siyonizm siyâseti ile sîy^aseÜîeri ba^daşmcayan hükümet ve: re jimleri de te’dlb etmeyi a m a Ç 1 a ı ı içerisine almaktadır. Bu haliyle^ S e n h e d r i n , dünya çapmda giadi bir hiiMimettir. Senhedrin oto ritelerî, ha kim oldukları Batılı. yaym organlan,hüki;aıietleri ve Milit istUıbai-at kurüilariyle işbirliği halindedir. (Bk, 37 Haziranı 1968 yılmda Kuveyt’te neşredilem D aily News ga zetesinde înjgfilîz yormncu L.ord Cymyc’in j azısı).

Hahamtor, topluluğa cta'lıa çok holcrm olima-k ve doha çok bı’rlâği sağlomaik gctyes^yle; Yd^hudilefkı iç 'muornelıfeıltedirat ve 'hoyattaınm:! to.nzim etm ek iiçki «SözW Konunuû uydurm uşlardır. Wk defa Ferisîterdon olon Yashudj Hok'irrrkri, Tevrat'ta yazılandon ibdşka, Hz. Muso'cfçvn rivcyel ofunan diğer kanunlorı îca<J etm işler ve ono «Söılü KariLfn» adım verm işlerdir. Yine on-torm mamçlarıtıa göre, bu «Sözlü 'Kanuntafi Hz. Musa yazmamış ve başka öirisiınin de yaz'ma®! caiz değjildiir. Bunıın için hcfhomjor, onu nesilden nesî^ g izli olcrrak nokletrrJşlerdîr. Ancask Ycrhudiılerin M. S. 135'de Barkochba'-nm başkanlığında; YunanlütorofaS) ikarşı g riŞ ' Hkîoni başori'SİZ Yoihudi Isyanı'ndan sonro Yaıhudller bLj g^I'i •kanuota'Ti ıkaybolımasmdon korikafrak Talimuc; Kita bı nda toplomaya başlom ışia rdır. Geneli Ya'budi Ansiklopedisıi' yazormın yazdiğına göre, «YazMı ve Sözlü» 'kanun,; Vaih udilerin yan mdd hüküm'de aynı itibar olunur. Yöhudyter iık;jsm=in orasını sadece isiımde ayırırlar. Dr. Josoph Barclay da şöyle derr «İkinci Kanun'un veya «Sözıtü Kanun»un dayandığı iküHÎ esas, Hz. Musa'nın Tevrat'ta açı/kladığı şü şey© itito t e t memektir: «Rab bu sözler (On em#) bütüni ’CerrKîö3S)

Yaisaruı Yunanlılara karşı g;SâtertUp i&jan:, aislmı^ «Rom hlara» kax^ yapıjlınış ve İMşan da kapanmıştır. A noait ömrü üç yJİ katlar sümoiştür. WLS. 132 — 1S5 (Ç evinen)

tprvize, dağda cteşiın, bulutun ve koyu Kcıranlığın için-don, büyük sesi© söyledii ve başka biır şey den>ed!İ.(34) Aynöa şunu da Mâv© otmişt-in «Ya'hudi mebe dinin yukılışı, yaıhudıiıl'er© şiddetli ibrr dinî hamaset un suru teş'kiil etmiiştJr. Bu dıinî to m a se t düyguton b<3zon yaınllıışlfklo, 'bozan' dd^ ;hedı©fiıne uygun ve ikıvamında taîhniîk edi/Kmiştif. Amoaik ıbu diinî cc^şkunluık artmaikta ve dotıa da ortooaiktır. Oünıkü büyük so nuç yaıklaşmaktadif. (35) FERİSİLER (Phareesis) : M. Ö. 200 senesind© orîayo- çıkan Feri siler, M. S. 200 senesine ^kadar Yahudi topliumunda vapiıktarını sürdürdüıler. «Sözlü -Konunu» lioad eden bunlavrdır. Peni'siilor, M. Ö, 444 de ölen Hoıhaim Ezra’ya tâfei o!^ muşlardrr. Klasi'k ya'hudi yozafnlorı, FerisMere «Büyük Havno Ada'm-ları» {Men o f Great Synogoqife) diye işaret etm-işlerdir. Ferisi'lter, lEzra'yı. Musa (A.S.)'dan sonra en büyük Yaıhudıi iMuai'liimıi sayaTiiar. ^ Ferisî, ayrılm ış olon dem ektir. Bu aml a mm kay nağı, onların Tevrat prıenölpisnine bağlı toton genel Ya'hudi Bkolıündeh ayrı imiş olmblorından VTshud ilk defd 'kendiirgörüşleriiırno bağlı kolon FerisıiJore ıkarşı, ayaklanan, Şaduka'Ier (Sadduoces) gurubunda'n aynimaıtorıınictaın ıkaynoikıliaina'bir. 84) 85)

Tesniye V/82. HebreıW Literotme^ s. 40

Daıha sonra FeniiSiıler, cinaslindan 'Kairaîli-k ra keti' zuihur etmiiştiır. Buntaır. ■Fenüsî imancınm ge'jersizUgini ilân ©tmılşıler, FerisHenin, rke'ndıiı duyguîotmı ve istektePini tatmün içıi'n koyduiklon loI'mud'dciTi /üz çevirmişlerdıif. Aynı şfâkilde Ffeformist Yolıudiıler (Reform Jews) de Sözlü Kanun olanı «Tasfmıud»un vîemâdan mmiş olm asını ve Hz. MiLKsa'cfCEn rivayet edil miş ofmösını inkâr etm işlerdir. M odern Ortodoks \'cıhudiıter lise Fenisiteıni, saıpıkl-ar olaraık telaıkki etm işferdi'r. Genel'

Ya^hudiı Ansıiıklope<jıisir''nîn

şehad€tî,ıe

göre, bu «Ortodoks Yaihudiler» sözlü kanuna) Fer]sMerin imonı şekliınde inaniT!İar.'(36) Genel Ya'hudi AnS'iıklopedii&İnım yazaırı şu'nu cia iâv© eder; «Moderri Hürniyetçi' Yoıhırdiiılıük» (Modenn S0)

tfewis Universal Encyclopeaclia, «OraJ ta.w » maddessi. N O T ; Ortodcsks Yiahudiliğiıı «bviffiiınliü Israîrde hakiın O'ldnğ'unu belirtmek kayda değer. Ortodokslağfim eıt büjü k hahamı İsrail hükümeti arasmda «Kim in Tahndi olup olmadığı» pt'obleminin tartışması halâ gözler^niziîi önünde canlılığım koruyor. Hükümetin ve İsrail Yük sek Mahkemesinin görüşüne göre, her îsrailli Yahudi’ dir. Fakat en büyük haham^ Yahudilitöeri Ortodoks hav rası. târafındiara kabul edilmiş Y ^m di aıme ye babanın «tğin olmayam Yah^udi olarak gönnemektedir. Ortodoks hahamlığı, reformist bir' hahamm elinde yahudileşen Amerikalı bir kadının yahudîliğini kabul etmediği için, JB'ilistin’deki Yahudi Devleti de Rejoım ist hahamı tanıma miahtadır. Bu d u n u n d a aaıla,^yor k, bagfiiıt fo ı^ rd e hakimiyetini sürdüren büyük çoğunlok Ortodoks Yahndilerdir.

Libera l Ju doismı) Yatı udi ditri tköhıraımoınıl'iğ ırıin ooticesi olan yazılir ve sözlü likıl /kanunu da 'kabul' ©der. Fakat «Hüırniyetpr Yahudiılik» bu 'kaınumılarm zaımon zaıman, asTm, dim flikriını© uygum ötarti'k ve liihlîiıyaçtara göre değyşme&ji zaruretime de ümanır... Cirtodoks ve Hü rriyetçi yaih udiıler, Yaznlı Kamu n'a , sözıl ü ıkamun'un. mltetülm adetlorüınlim vei yomiı ynsorlaTim' Sılâve d'dilrnesiyle onu donu;klUiktan ıkurtaıracağı ıkanaotinde btirleşn^^eketedi'rlıer. Onıldıra göre Yafhudıiiler, böylece kamunıiarın I yeni: şartlara, uyması içiim degiiştifmey© to d ir olaibiıHmier. Ta^mud preınslplıerine, yaıhudıiteni tulumımaya sevk eden şey, kudretleninin aınıi çökmıesi ve bütüm medreselerinin bir onda kapanmış olm asıdır İşte b ii durum, gelecek merholeler için omları, yeni pnensiiptıer aıramoya sevketımiiştir. iBöylıece Yaıhudiüer, Evrens>s'l bir liımparartorliuk 'kurmayı hazifılaımaık 3çin, yalmız dim-i prensipler çörçevesinde topliumcu haklım olımayi 've 'hayatı İdame ettirm eyi kıendiıleriıne öğretön Tolmud'da, oradıklorm;! bulmuşlaırdr. Dr. Joşeph Baroîay ise şöyle der: «G’snel bir Yaihudi topluluğu olımosıma rağmen, TaıHmud sadece, Ortodoks YohudiiHiiğe litiibaır etm iştir. Çüınikü Talmud, on ton n imuıhtaç oMuğü şeyle, oniaın güçtendıiınmıiştiır. Dr, A. Fdbiam'ım görüşüme göre lise, Taıiımud’un Yahudi kav mi ve dimimi korumaida çok kuvvetli payı ölimuştırr.; Tallmıud, *medeniiy©tio her diereeesimdıe, 31

her d©v(tet ve topI'UımcI'a', tıer zonrraîn* ve mekâri'd'a onlartn uyumlu 'hole gelımesîne soböb olmuştur. YıiıiKe Fcubiıaın, bu ıkonucia L. Giınzberg'm şu sözIeri'nt ^ncjikled-er: . «Tolmud, Ycnhudiy©; dış dünyadaki ikm ve zulümterdan 'ka'çara'k, diledıiğıiı giibi .sığmaıciağı öbedî m«nevıii bir oörniıet verm<iştlr. Yaıh ud>i ınesiılterh Tdlımud st ıh'iföterıiındıen' dercin dıiınl orzuıllarmf doy;urq!ca!k hususu Dutaüşılcjrdır. Aynı şekilde Yahudi, Talmud'da-; fiikrî Öihoım-kBnımn m 'üstün ikuvvetiınii! bulm uştur.. Dünya miiletteni maziıjerıl'nden kopmokta bir#kte: Tctimud, Tevm t'tan sonra Yohudilerin havaifcmdcs ruhî bir kuv vet ve sem ereir bir ahlok olmaya devam atmekte d îr Abraham, VVeiss de şöyle der: «Yahudî, sayesinde, Talmud da, Yohudi sayesinde oyokto kalabilm iştir.» Daha sonra Fatoion şöyle devam oder: «Bugün de' dahili Yaıhudi’niin hayatı, büyük ölçüde; Toılımud prensıiplert v© osasiarı üzerin© ıkuruilmuştur. Oinî va^zifelerim iz, dualarım ız,, âyinlerim iz, evtitik konuntarımtz ve doha birçok esaslar ve konunldr, dbğrudot^ doğruya Talm ud'don çıkor^Im ıştır. Y ahu^'de karakterleşen bütün sıfcstJor Tolm ud’a dayanır; şatısiyett© va ta kır, tasaddük, topılum 'hüıiTiyetlını© »Tre^yil, soğlıöım ol!İe İıişkiıteri, oğnenmeye otaw susaımfşlipk,; o!kîî yetemıeiktenin taraaımı, Tailmüd’a böğşlaniiir, Kısaça, Yahudıüniiın 'hoyotı Talm od'lo geMişmiştir.» .

Dr. Joseph BörolaY. bize; Hoham Gosıhuö ben Lei'^i'niiın, TıaılımiLrcİMCİatnr şü şözüınü ınıalkılieder: Talmud'ü taihrif ödeniim Oennetten nos'i-biı yo'ktur. Omu şerhe tevessül ©dıen, liıse, yııkıHır. (37) SHAMMAİ VE HİLLEL : iHaıham ShO!mımıaiiı(38) Tailırmud'un tedvıiın edıiıoi oton ve M. S. 8 veya 12 seneleriındıe yoşa'mış otaın Hoıhörn Hrjl©riin(39) aşiirı düşmonıdiır> Bu'na' Pigmen -37)

.39)

Hebrew Literatür©, s. 14; Dr, Joseph Barclay, The Talmıid, London, 1878, s. 15 Shammai, çoğu Hazaken yani «E n Büyiik» olarak lâkaplamr. Milâdi I. asırda Kudüs’de Yahudi hsıkimleri için bir Medrese kurmuştur. Hlllel liderliğinde^ İtevalanm mezhep edinen Ferisileriro, şiddetîİ düşmamdu’. Shammai’yin HilleFden Uim ve derece bakmımdam üstün ol duğu anlaşılır. Buradan anlaşılıyor ki, Talnuıd, kendi araJanndaki münakaşalanııı tescilinden önce, Ferisi ta raftarları ve Hillerih' gförüşlerineı karşı Shammai’yin: iti razlarını ifade eder. Shammaî’yin fikri ve dinî medresesi (Beth Shammaî» diye adlandırılır, Jevvish TJnivîrsel En cyclopeadia (Yahudi Genel Ansiklopedisi) (Sihammaî maddesi) Shammaî’yi şiddetle itham etmesine tfağmen, bu ansiklopedide ona nisbet edilen ta’limler bu iddiayı ip tal eder. Çünkü Shammaî, sadfeoe Hanif dinine uyma ya Çağırır. İşte onun sözlerinden bir misâl: «Ttîdrisatmdan Tevrat için yapılması grereken: bir karar âl. Az ko nuş, çok iş yap. Her insanı sevgi ile, g ^ e r yüzlie karşıla (Aboth: 1/15). Hahaın Shainmaî^ uydurulmuş Talmud'a tam olarak hücum eder. Hillel, Bâbiil’de doğmuş sonra Filistin^e geçmiştir. Mi-

F; 3 — 33

Tailmud'do ij'kıi' söz'terimiın de eşit oto uğu i'ddıîi® e d iir. Oünikü Jobn'öh^d© şöyle diyen muka-cldes W{^ ses d uy ulımuştur; «Bu'nu'n ve on u'n sözleri, Hayy oîom AHaih'iin) ıkelıiimeleriırdiir. Buınunla beraber bıirçak şeylerde n'tlbar 'Hıilıterıiırt sözlerine'dıjır. Her ifıilım, BiıHel eköl'ünü sözleriıne nfiuhcplefet ederse, öl'ümü hak ©der.» Her ik i ıtahaım: da Ferisî fırkasiiidcıındif. Ancatk Shanımoi daihaı imuihaifazokâr b ir guru’bdondır.l^^O} Feusî ‘haihaımtorınm 'benci Hıiıkteriıne datjır biırçi^R tıjıkâyeter vtardiir, Deniıiımiştir ıkıl: Oü'n\rada kürtuıluş, 'l'ki ;k'i&iye nasip ol-saydı, on'lordan foifisimin Fenrsî clması gerekiirdij.))(41) Kendr göriişlieıiiıne tcf!bıi aloın Ferisüteırilni en^ (büyük ; düşmon!, Hz. is a ’dain önce, üçüncü oırdaı Ferisiiter cFrasfndon çiıkaın Saduıkiiler'dıiır. Bu'nılor, ıBaıi'thos ve ;Sdıddk’ u<n mrvünt6§iplerid ir. İsrd ii OğuNarımn eri örtemis vtı&ıfiorı, hıra, hakimîyet, gösteriş, benw^ İşte bu durum, onları girtrpAcma ve Irizıiiplere şymmıştır. Her gurub, fcend|ile' ri'He meşrüılyyet veren âyetler üydu'rmuşlor, A to h ’a lâdî I. yüzyılda Beth Hillel adı ile bir Yahn^ îlâhiyet Medresesi tesis etmiştir. Hillel M.ö. SO’dan Milâdî 10 yı fana kadarj Kudüs’te Yahndi dini liderlerinden olmnştur.^ - S ^ ık fikUyatlaı^ için, İncil tarafından çoSç defa td ıd il edilen'Ferlsilerin İderlerindendir.

40) 41)

Hebrew lâteratıır^ s. 15. tS.

iftina ©tmıişlerdir. Zdt-ı îılöhiy© kıorşı düşmem lık ve yotonı oefistert lioîın miifocııh gören Hiiılıl©!' ceniGıotını yütorrd-a gördüik. Zât-ı İılohi olaınıtonın iftiTaıIariından Yücedir. DİĞER YAHUDİ GRUPLARI ; Yotnıdıitenim çöküşümden sonm Fîenisjrılor ve SadukMer'den başka, Yaıh'Ud:İ!İ€sr liçiındekî ©n önemli gruplor şu'nlordır: 1 — MEHESTANİTES : Babil sürgününclon, jyii ve (kötü ruıhloro V© Feleklere Imesrtcı doyancıını Zer düşt akidesine incinmiş olarcsk dönenilerdir. 2 — MİSRAİMITES : Bunılar, özelliifkl© ,k©lıiıme!©ri 'kU'I*Ian>mak suret-iylı© siıhir yopairtor. Misroıi'mıi'tes'lor, Mesih ve Hoyy© (Yılan) keli'mıeleriınıjın sayı dcğerinıHn bir otkluğunu söylomıişleır v© Mesith’ü'n, yılonı öldü receği sonıuouna vaırmışlairdıır! Rjikat burdaın çıkon gerçek maıno «se açuktır: Qınıtor, îso (A. S.)'ı, ikinıl© dûşmdınılıkla', zulüımıle, yulam gibi itib a r ©tmişlerdiir. (Altah'ın ılânetiı zolimnlor üzeîiiînedir.) iKG'bOiliistlıör (42) siiıirriın Alla h'dam limdiriıldiğıim© ve Peygarnberler vasıtosıyle Haıkimıtere nokled l:ldiğ!İme inanırlor. 43)

B a^an gid M .ö. I.ci yüzyıla kadar çıkanlaıı K abala da Islâcm dünyasının tesiri altında kalmaktan kortrılamamış y& Uıyan-ı Safa^nm mukallidi olmuştur. Yataud} mlstisîx mi olarak görülen bu cereyan Ortaçağ boyuncii. varlığı nı bütün Yahudiler arasında hissettimüştir. tzxuir!i sahte

3 ESSENES : Tevrat'ı mmuziarlcı ve meoazılaıhla te fsir odon 'bi'r ;m©zih'©ptir.ı(43) 4 — HELLENıİSTS : Di'ne, felsefî ve Yunanî un surlar iılıâve edenlerdıiır. 5 — THERAPEUTİSTS : Yüoe saadete (Supreme Happiıness) uiloşmanırı tefekkürle {(Meditotion] tnüımık'ün olacağını ^kaibUıl ©denterdir. 6 — POÜTİCAL HARODİANS : Yahudi kralı Heröd'un tâbiılıertidıir. M. Ö. 4. senede ölımıüş oitaın Herod, Sadu'k'iilere ıbağilıydı. İnciıl', birçok yerlerde Saduikiterin Hz. İsa'ya oI'qn düşnDa'nıIrklarınıdaın 'bcııhsedıer.ı(44) 7 “ “ TOE ZEALOTS: Dim 'h'ü'künrnler'iînıe tobi öî^mıaya ta ra fto r otainilar.

4S)

44)

Mesilı Şabtey Sivi’nin de mensup bulunduğu bu liarekefc XIX.cu yüzyılda bilhassa Doğu A'niTıpa ve Busya Y ahudileri arasındia Hasidüt âdı altında yenîden hayat bu! muştur. Bk. Louis Gmzber'g', On Jewish La\v and ILore, Philadelhiay 10615^ s. 190 vd.; Gershom G. Scholem, Majör Trends in Jewisk Mystîcism, Ne\v— York, 1961, s. 40 vd. (Çeviren) Yahudi mezhepleri konusunda yapıîam araştırmâ.l£^3i E ssem ler'isi;^ mezhebi olaraJı geçer, tsiyim’in menşei hakkmda. çeşitli görüşler ileri sürülmüştür. Bunlar, miitevazi ve dindar kişilerdir, sessiz ,sakin bir hayat yaşar lar. Bunlara Yeni Ahid’de işaret edilmiştir. Mt. Lıuka n , 25— 38; X X m , 51. (Çeviren) Matta^ XXII/I6. Bu konuda geniş bilgi için bk, H. Iıietzmanra, Histoire de TEğlise Anciennei,( Fr. tere. Ttof. And r6 Jundt, Paris, 1950, I. sh. 38 vd. (Çeviren)

KUDÜS VE BABiL TALMUDU’NÜN MUKAYESESİ Kudüs Talmudu, Baıbül' Tıaılimiudu''nd'a'n gerek keyfıiYei: v© goreik®© ıkemıiyet ibaıkıımundiaın bıiırçok yönden ayrülır. Kudüs Tciılımudu, Baibiıt Talım'udu’mun iıçiıne laldfğ! koınuınıunı 'üçt© bimi 'kadairdır. Yımo Baibiil TaiPmudu'nuın temıayüz lettiğ^i gıamelılliik ve ımainiLi'I'kî d'Drinlıiik {Dia lectic profundı’ty) deri Kudüs T(Jİimudu maihrumdur. Bu keyfiyet, ıBabMı Taılımudu''n'u'n derlen di ğıi bir asiınl'uk suikûn ve selametten 'kdyn'aklanur. Kudüs Tdlmudû fs©,) Romd zuıljmüj ınedenliylıe jmüsaıi t oılımioyain zaımıamilıaırdai aıoelö' oıliaırak toıptaın-mış thr. Yiıne Kudüs Talimudu, içıine Batı Aramioe liıbareterimıiın' gifrdiği- İbraımiıce liile ayrıllıır., ıBaibil' Taîlımlıdu ise, i'pi'ne İroniice ^iba'releriin de girdiiğıi, çoğunıl'uikla Doğu Arcumıicesi iıi© yazılmış oılup; Arapça, Süryo'niDe, Yu na noa, Lâtjince ve Keldanioe !kelii:meleri d'o ihtiva eder.(45) Buhıa tıoğımen, ilkli Taıl(mıud araşmdo ook ben zer oi'he'tler vairdır. Oümkü her (iıkisiiınıim; de 'kaynağı biırdiir '-Aynca Baıbiıl-, RjiHisti'n'd'eni uzaik dıeğıİ^ldir. Her iki ül'keni'n olimı[ıeri ikarşılııklı ziiyaretler yaıpryonlar, birbi nlenin in görüşle ri'nden listifade ediyorlard ı.(46) 4:5) 46)

Hebre\v Literatüre, s. 13 Kudüs Talmudu 2 A ralık 499’da tamamlanmıştır. Oku yup anlayabilmek uzun bir tedrisi gerektirmekledir. Her illi Talmud’a, iki bölgenin medrtesfeîerinin ve hahamları nın. duramJatrı tesir etmiştir. Hatta zaanari zaman Yalıu-

TALMÜD’UN YAKîLMASS VE YOK EOJLMESİ Ortaçağ'da , Yo'h LKİîleri g lzü v© açuk Hmstiyaın diimiini© ve hüıküiimeît otoritesine ıkorşı muk(wem©t0 sevikeden, Yoih'udi prenşiıplerimn en önemtli' ıkaynağınm Talmıud dl'moısı rrtlbar.iYİIi&; Toıllmtıtfa şid detle saldır İlimi ştır. İmpoTOitor Honanlüs, çukandığî konünbnctofj b i binde şöyle der: «ıHaıhcıtmılaır yukicılardır (Devostators). İbronlc© yazıdtmış oton Tevrat. Hnıteti^oinilfaırca iTiukaddestir. Yaıhudıiderdeki «gizH şerr»irı kaynağı olması hasebime, H ıristiyanların bütün öfkeleri Talm ud'a yönelm iştir. XIII. asırdön beri, kraıHor, kilise babaılon Tolmud aleyhine şiddetli hücumlaf y-opmıŞBİordır. diliğe aykın görülebilecek hususla»: bile Tlabımod^a gir miştir. Fakat Tahnud, hâlâ ama Mtap olma hüvt^tjni k>3! mmaktiadır. H er üd Talmud için bk.: 1) ^ SJBr. Ohayes, Through the Talmnd, Belfast^ 135S! Z) le. Travers, Herford Talmud and Apoenıpha. liondon, 1983 3) Jacob Lauterbaf^, Midıtoslı and Mishmı» A Btud^f in the Early KBstory ö f the Halkfa, JORNS, vnl. VI 4) Gusfa.v Weil, The ^ble;^ The Koran and mud, N ew York, 1846 6) Dr. Joseph Barclay, Tlıe l^ılmudi, LoaKdon;, 1S7S 6) H . Polona, Tbe Tlalmud, (T'atihsiz) 7) Dr. A . Fabian> Babylonian Takm ıi, J U u ^ , 1965. (Çeviren)

Fransa'da Louis The Piousi(47) zomonındöi (1226 - 1270) Taılımud nüsihaılarının yok ©diılmeı&i' rtçinı ©mıiri©r çıkarri'mıştıır. Hi'nistiyıan Ingıiılte miıHotiın© ikorsı besfedıîıklıeni' ıkidlieni:, ıhıiıleteıri, ıkuımaziliKkldirı ıkeşfedıiildıiikfen sonına, 1290 yılındaı 'kral, yahudi'lerin ingiiJtre’d€tn çıkari'lmolarMiı ©mrotmıiştiır. «J'evvfeh Uiniversa'l Encyolopeddia» (Yahudi Ge nel An sıiıklopediıs i) 1242 senesıinde Paris’te bi-r günde, 24 oraba İbranıice kitaibın yakıldığmı; Ro^hen^bergiıi Meir'tin de bu fa'Giayaı şâhid olduğunu ve bugüine ka dar birçok Vaıhudi Havrasında söylenen ıbir nr^ersıiye yazı fdîğm ı belılırtir, (40) Ancaik Ortaçağ' i nınlha yetime doğıru Tolmud kiıfmaz olimuş, haikiıniı güçıler ve'kılllilsıe, Tolımud'un basımma samsüıT koymaıkla yetimnuiış ve birçok bölüm47)

48)

Talmud nüshaları ilk defa Fransa’nın başşehri Paris’te 1244 yılında yakılmıştır. Bk. The Jewisfa £nc3)cIopeadia 1905 baskısı, 12 cild, «Talm ud» rad. (47. dipnotta belirtileni olay şüpheyi muciptir. Çünkü 1905’te basılan Jewish Encyclopeadİa (Yahudi Ansiklo pedisi) bu olaydan bahsetmez. Halbuki ondan 13 yıl son ra basılan' Jewish Universal Ehcydopeadia, !im olayın 1342'de vnkua geldiğini söylemiştir. Sözü editen tarilü haMImtj Arkeolojik icinstenı değildi. Bunun ijçin şu suali somyomz: Niçin ilk Yahudi AnsiklopedİE>i''nin' yaza n bu önemli olay hakkında sükût efnüşlir de, sonra kî Yahudi Anisiklopedisi’nin yazan bu olaydan Imhsetmiş^ tir ? Bununla b e ra b ^ sonraki yazar, verdiği bil^rininf de kaynağıtu zikrefmıra. Bk. Thö Universaöt J ^ is h Eueyclogpeadia, Sopyriffht, 1948^ X> s. 165.

leri-n koıldırı^mıasındaın so nra beünlıi soyıdaik]!’ Tâlımuc nüsıhcıılıainınıün ted'aivüilıüını© teiın verm iştir, 1840'da Polonya «Şöhıjır Mecliisi», Hirişfciyonijğo ypıhudl'Haık'Cireliiırıiiın 'toynağı olaraık Tdılmuıd'u gör müştür. Bi-r as/r önce do Polonya R^sköposu Talmud cuılona para cezosı taıkdir ©tmıiş ve bütün Tailımud ınıüsıhaltanıniin yaıkrl-maışını ©mıretmıiıştir. Bu şiddetli tipraatlariın alınmosına sebeb olaın en önernılıi'âımiiilerden biıriısii, yaıhudıilenle — Hıriistivaınılaı arasında vuıkuu 'buılaın müınokaşailardı. Oü'nikü haham lara, Talmud; prensiplerini müdafaa etmek bir vecibe İdî, Hiıri'StiıyonıIorı bu ımıünaıkaşaya litenı şey is©; Ya~ hudıi’mn dinıiınden dönmesii ve Hıriıstiıyaınlığı ıkcsbui ederek, Hıriiıstiıyaınlliaına ve yaıhudıi' oiımıayainiliamai ıkaırşı yılkıcı, düşmpn Talmud prensiplerimi litiraf et'mesıidir. TıaıHmıUd'a karşı gelen ve Taiümiud rezailetümii «.pnkiHaıyıaın en önem'lıi Yaıh udi' dömmelieri Nıi'cotos •Oomin- «1© PabJo Ghınistianl'dir.(49) 4Ö)

Pablp Chılstianj, vahşî Yahudi proısiplerinden korkatı ve hıriştiyanlığa giren bir Yahııdidir. X III. yüzyılda; Fran sa’da ve Ispanya’da yaşamıştır. Yahudi hakiltatterinin ve onların hıristiyanlara karşı düşmanlıfclannın keşfin de büyük ı»ayı olan biriisidir. Meşhur Bareelone (Ispan ya'nın kvuseyinde bir şehir) münakaşasına iştirak etmiş tir. Papa Clement’i Talmud prensiplerinin yanlışlığına iknaya m uvaffak olmuş ve mevcud nüshalajrm müsadere sine, nakline,' Talmud okıunanm yasaklığ^na dair yazı' ı enaîr çıkartmış, ayrıca yeni Talmud baskıJannın da san siirünü emrettirmiştir. Yine Christiani’nin tesirleri ile

1263^0© Bıaireelone'dıa Palblo Ohirfetioni fite Ha ham Musa b. Noihıman (Moses Ben Nahmıan) orasmcla büyük bir rnüınazara :iicra edilm iştir. Bu büyü'k tortışmay» «Th'e Sevv-iish Ensyclopedıiıo» ziıkıneder. Aincaik her zaimaınki gM , 'hoşumıai 'giıtmıeyenilıoni ıbilllmıeım^aliilktein gıelıeınek (Khımall eder v© tartışmıamıiin 'nötiıceijioniınıi. belliırtm&z. «The Jevvıi'sh 'Bn!CYCİIi0'pd!edıiia))ınıiın ziıkröttiğıii şey den şunu çi'k'araıbifeıniz: Popa Olement IX. bu münakaşanın akoblınd© 1264'de Tolmud'a el konulnncısını ve yaikıiima!smı emreden bi'r em.lr çıkarmıştır. Bundan anlaşılıyor ki, Poblo Ohnıstlanii, Yaıhudi ıhaıhamrnı sus turmaya muvaffak' oılımuştur. Yime «The Jewiısıh Encyclb'pedida» şöyle devaım eder;: Bu münokaşaılardan biri Paıpa Benediot'ln emrjyl© Torto'sa’da ya pilmiş ve b ir sene dök uz ay de vam etm'lst:!. Bundan anlaştlıyor, ki. Hıri'Stiiyanlıar, Ya'hüdiiıler©: İnıaın^plıarın) mıüdafaa ‘içim büyü'k ve uzun biır fırsat verîmıişlerdiiır. Yaıhudi,lerjnı idcHio e ttik le ri gibi, Hıristiyönlar, Yahudllerin oiJeyhinde pe^ln fik irle hare ket etselerdi, münakaşanm bu kddar uzun sürme sinin manası kalmazdı. (50) Papa, XI. liOUis'in 1369'’da çıkartlığı Itanunu yemdeitt yü rürlüğe sokmıuş ve, yalıudilerin bilinmesi içint ornuzlanııa aîâmet koymayı grerekli görmüştür. 30)

Böyle âdir bir mahkemeyi Blanchef (K astilla) kraliçesi 1240 da yapmıştır. O mahkemede yahudiler^ bir çok tehli keli inahçlannı itiraf etimşlerdir. Bu mahkeme esnasmda, Taîmud'’dan aşağıdaki kısmk tercüme edilmiştir:

Genel olarak bu tartışmcrnrn ‘kanuılarr, M^şiıh S.)‘in 'hakikati, Hı<ristiyankır hcük'kındcj Taı|'miKÎ'<kı gcv' çen Ecanib ve Putperestler gibi ibarelerin geröeik on tomtonnın ne olduğu kJî . HKniıstiyoncürlia — Ycnhudııler orasiın'CEa' dfon "en önemli tartışmaıtaır şumlaırdırr : 1 — M. S, 1240'da Blcünöh© ((Kastiılta = bpcınyo’dai !bjY bölge) krailıiçedıniin ıhuzuıruında: yapılian «Pa ris Mü'nazarası» Bu münaikaşafyci', Ydhudi 'Fniozofıı Musa b. Ya'kub (Moses ben Jacoıb)'u!n başkaTühik et Uîğıi d ört baıham. vi© yjikıcı Tcııiimud pr-snsiıpile^ıiıniKn gö;: ;te#n>j açarok Hınistiyan olan aslen Yahudtiı Nıteoilasırı başkanluk yaptığı Hırılstiyaıntor katııjımıştır. U — M. S. 1263'de, tKra! Amgon'un 'huzorundc yc^ıtan iBdfcelon© tartışması. Bu tartışmcuda' YaıhudiHer toırafından Musa b. Natıman ¥e adamtan, HıdsNâsıralı îsa, Cehennejn’in. derinliklerinde sift ve ateş arasındadır. Annesi Meryem ona, asker Pandira’dan doğrudan doğruya zina ile gebe kalmiiştır. Hıristiyan ki liseleri pislik seviyesindedir. Kilise vaizleri havlayan peklere benzerler. Harlstiyanın öldürülmesi dini yön den icra edilmesi giereken işlerdendir. HırişUyanla yapı lan sözleşme yahudi tarafından yerine getirilmek gere ken sralıih bir sözleşme değildir. İsrail ogullarma karşı düşmanük g ö ste re bütün krallara ve hıristiyanlığrın n î liderlerine üg defa lânet okumak dinen vacip olan şey lerdendir. BIc. (Sl-KeoKO^l-Mersûd F i Kavaidi’t-I\^ınıı>l^

s. 41)

tiyamlar taföfjndan dö Poiblo Ohristiaınıi ıhazır bulonm 'uştuf.

III — M. S. 1375’de Yapiıtan^^^iAviiılcı 'Münazci'nası», IV —• 1413 — 1414 yultlcifunda oriı sekliz oydan daho fozlaı devom edon «Tortosaı» Müınazaırası. Bu imünazarcıda Hıînistiydfi tarafın doin Poipa: iBenedic ve H©iröîîyii'nus d© Sdntrı Fe/yaıhudıi: taırafiindan da FHozof J oseipıh Altbo voırd ı. Sontö Fâ'ınıiın biild-ifdiğine göre bu tartışmada Tolmud'da: putperestler ve ümikârciılaır (Pagon, — Apostates) hoikkmda! geçen ’bütüın ı'rfadelter, Hıristiyanflonn ofeyhisiTfe yönelItiHmişîtir. Taırtışımotaırıın' ıbu koidaır uzun müddet devam etmesi, Hıristiyan yönetidlıleninüin tolıenainsi'nı gösterir. OnUorıni tek gayesi, Yaihutü jinançIıamnın 'haıkıifkıartmı öğiretnımöktiı. Paiblo Christia nii, Vaih udi olımoyaıntaıra 'ka rşı Taimud-un (kiın ve yıkıcı prensipler ihtiva ettiği gıerçeğinıi keşfettiıkten sonra; Doımaınijams Meoüiisi ((İommissioni of Doımiraoaıns), M. S. İ!İ264'de liılık defa Toilhıud'c öansür ikoymuştur. Papa Marîlinı V., «Toftoso Münaıkaşasi»nda'n iki sene sonra Talımud. okuımayı Ya'hudiiılere yae;aık eden ve mevcud ıbütiin nüsıhaiionn yok edrnlımesi>mii emreden ter feınm-ain çıtanm jştr. Foikat bu fermainm «The Üewish Encyoiöpa'6dta»'nın XII. ciıldinin «TOıImud^ Madd©sio)nde dediği! 0 iibi, tenfizi! (inoperaitive) ımümkün o 1mo-miş ve îiadenn'i de belirli^imemişttr. Henholde bü43

tü'n: şeibeibiter Içiın büyük ya)hudii! dostu otan.--- «Yoıhud^ Mülhı» tunda! dia rnutad .raliümiü oynamıştif., XVI. asürdıa' Joıhanin Pfeffemkon, {Oiındaşfanıni'n fecoıatl'armı gördükten so>nıra Hıristiyam olam b ir Yo'{jiudi! dir) Yaih udıi limrıçılarındaın önemfi iıaıkikatlar aç ıkıfbmıştır. M. S. 1569'da'hailk, için do 12000 Taimud rîüs'haeı ve diğer İbranıice ikitoplor budunan Cremorio'daki Valıudi Kütüp'hanes'i'n'i yaıkmıştır. Yahudîleri baskı altında tutan bu hareketler, Yahiudîleri, Yahudi Ansiklopedlsi'niin îslcrhat: (Reförmatipn} dîye adlandırdığı, yeni pragraımılar ve stro te jiler oraimaya sevk etm iştir. N ihayet bu ıslah hareketi, tahripkâr siyonist harektinde\ kendini gösterm iştir. Bu devrede Yahudi'l'er, Papa'dain, izin aıl'araık 1520 de Ba'bii Tölmudu’nu tam olarak Venediık't© basmışlordır. Basım işini Daniiel Bomberg yürütmüştür. Bundcı'n üç sene isonro do Jl'k O'Ia'natk Rilıistin TcsilımiU' dü (Kiidüs Tolmudu) başılm^r^^^^^ tdllm'üd'um baısnmiindoni otuz yıl so^nira VoMkdin, Yaıhudiiılere tonınıa'n ıhürniyetler sonucu, Ya'hudJlerün gerçek iinıançlarını ortaya koyan yıkıcı faaıMyetloriiniiın göFÜilımesii seibebi lillı'e, (basllımış bütün Tatlımud; nüshd'lâ riıniın yaıkı i ma sini emr etmiiş tiir. Talm ucl ba s ı.mı konusunda Vat ikon'daın, elde ettiklieri rühsat da yaikıiaın Tiöilımud nü^hoları orasi'ndaiydı. Ayrıca Vd^tl'kon’ıh çııkdrdfğr özel bı’r emiiır gereği'noe 9 Eyılül< 1553'd© 'Româ 'da ele geçiıriilen bütün Tolım ud nüsha la n ya ki'Iımıştır. Btımö' benzer Taıllmıud yokimai iişlemteni: diğer 44

İtalya şehirlerinde d© vukuu bu^imustur. M. S. Tl>69'da Cremona'da vuikü'buton yoikma ol'ayı da bunilıardan biridir. 1554 senosmde Yöhudiiler fiçin Taılunud'a vc« ıdiğer İbra'nice :kitqıpıloıra sonısür kon ulunıuştur. ıBeş sono son ra örtadoın ikaildırıliniıa'sı gereken kitaplar üstesiiırniın başmö. Tolımud'Lrn ;k0'nulma&ı genktiğıi' 'konusun da bir Papalık Korarnomesıi çıkari'lmiştır. ıM. S. 1565i'te de Popa Pi'Ous IV. Tal'mud :jsm.ini'n bite ani:l'nrtomQ)Si tomusunda bir ©mıir.yayi’nta'nmıştn'. Tailimıud'um! iilük teımiiıziteınımıiiş basıkiisı {lEKıpuTigaruSd) Beser şehninde M. S. 1578 - 1581 ©eneiori' araisındo basiimıştır. Bu baskıda, «Abûda Zora'» risalesi tam olarak 'kaldırrlımış, Hıristıiya'nılarm olıeyh'iinide o lam bir çok cüm/Iıeler yo^k edilmiş ve birçok ıkelüımoler de değiştiirü'miştir. The J'8Wish Enoyolopaediia, temizlenmiş Taılmud nüshasına göre, birçok yemi' Talmud bas'kılarrnın neşredMdiiğjınr söyler. Böylece' yenıiı Ta'Iımud ınü{:ha;lorı, Vatikon’ün, yaıkılımasıını eımrettiiğıiı Venedıiık baıs'kısmıiın kofkımç prensiptenim i ihtiva etmemeıktedir. Yimie Papa Gregory XIII. (1575 - 1585) T d ılım u d •ateyhinie yenii hücumıta'r yapar. Poıpa: Clemıen't NHI. ı'se Tol'm ud Oikunriayı ve y anında b ulümıdurmayı yo sa kla ^ ya n yemi bir yazı in emiir çukarıiTOştır. M. S. 1707'do Bnamdeberg'de TaJmud müiî'halon müşad ere olunmuş, faikat Prûsya'nın i^k ikraılı Frodru'k’in emriyi© yime saıhip'terime üad© edllmiiştlr. 45

T o ta d 'u n TTfKimzıkaldığı son şiddetHi hücum. Taıl mud oloyhme yöneltlılımıîş liıChaimıların tesbrt ©dıilım'&eiinıi bağtayain Tailimod ımıuihtev^iYatınjın aıroştırılımasr yapıton taırtışmadaın sonra, Pişkopos «Biıshop Derri' bovsıky» 1757 seneslmd© PoIonYa'do, bütün Tailtmu-d büshatormıın imüsadere ©dlılımesi ve yol^^tl'nıasiın! ömretm osiyiö ımeydona' gılımııştır. M. S. 1.830 senesimde Amliro! Vörihuellv dünyo seycrhotl ©snasi'ndo bîr ıkisun yaıhudıiterle 'karşılaştııktan sonra, onları Huriıstiyaınılıara düşmaın ol'mokla îthaim etımiş, ılmançdaırıınaı Özelllulkite Tolinıodldrm a höouım; B tm'îştı'r. Aynı sene Abbe' ONiormi', Roris'te «TheoTıio du Jiidoıism e» femiiyi© ikaliın bir ıkütaıp n*eşr©tmıiş v© âçin1e Tailmud'dan tercüınmeler sunmuştur. Böylece Tciilir muıd'un îıhtiîva ettiği yiikıcı prensiıpler oedemiyle Yoihudillere ve Tailım'ud'o >!<îaırşl yemi bir Anti - Semüıtisme oereypnı doğm'uştur. Bu 'nedemlıe Hmistiya^niliaır «Taılmruud'um tercüme edıjilımesi'n!! istemüşlıer ve bu ıkonuda ıbazülıarı rhalh'kem elere başvurm uşlardır. Bu davdiiarın en ıneşhuru do^ Viyano'da cereyan etmüştiır. Her yerde Taılımıud'u bekıleyen ıkader sebebi ilfe, esikit Taılimıud yazımıattariinidon sodece ımyayyen sayıdo kalabilm iştir. İVI. S, 1369 da yazulan «Baibiı) Taılımudu» nun Müniıh nüshası Jile, taihımıiinen M. S. 1175 senesine aıi't olduğu sainıion Fiorence 'nüshası bun lordan dır. Kudüs Taıl'mudu'ınuın ijıse Löiden'de esJti^ bür^yazımasj

vordır. Diğer ütkelerân müzelermde de noksam hircok T d lım u d y a z m a l o n

b u 'l u n i m d k t a d ı r . ı(5 1 )

TALMUD'UN İNANÇ PREN SİPLERİ : «Th© J©wisıh Enıçyolopaedio» (Vaıhudi Ansiıkiîopedi®i) yazarıruTi dedıiğfl' gi'bl, Taılmud ve Tfa/lmud eğifı>mıi ıBabiırden Mısır'ci'(52) Kuzey Afriıka<"ya, İtalya'ya İspanya’ya, Frcunsa'ya ve Aılımaınya'ya ikadar yayılmıştrr. Yahudilik ruhunun merkezi almak; bu devletler için mıukaddes oLmuştur. BöySece Toimud. uzum müd det bu devîetlerin düşünce hayatfarınct tesir etmiş tir. KiirtU'ba haılıifes>i', II. Hokem (961 - 976), Hatiom Josepih Ben Maiöee'ya* TaıHmüd'u Araıpçcu'ycii ter cüme etm^eismüı emretrmiştlır. O do Tolımcıd'u teırcüme 51)

Talmııâj genel olaıtak basm ve yayı» düııyaııu's^ çok na dil bulanan bitş>p]arâan biridir. Bu kitabili baoılaıia nüshalaruun; beşi geçcniyeceğini rabatlıkla iddia edeİMİiriz. JSu nüshalardan biri J^fısır'^ çok önemli vesikalîur ara sında komiunaktadır. Bu nüshanın Mısır’a geliıihnesi ise Polisiye romanlarda okn.dnğıaanz karmaşık ])lân3ara Issnseyen bir yolla çok gizlilik ve ti.tizlik i^nde ancak ûç ydda gerçekleştirilmiştir. Bk. (Şevki Abden-—Nasır, Brot<^o1atn Hnikamai 8nhymı, s. 9— 10).

52)

İli L<evi Ebu A«©1 «YakaEitul-Alem i'l-Yehudîyji» isim li eserinde şöyle der: «Bu alâkalar ortamında İMiısır Y a hudilerle Filistin’de ebed! FUistiıı davâsmın kallkınması için yaıdntt ellerini ussatmışlar ve onlara Ta>Imud’un meydana getirilmesi için yardım etmişlerdir.

ötmlş ve on d «Kesây© konmuş pisl ik (Glad tn o sock) odrnF vermıiştiT. Çünkü Taılmud’um sooiyeieri orta\a çiiktığı zamon; kcndıisin'e kötü bir oldise giydiiniılimiş. olur. (53) Mıi'Şna'nın te'ılıifıiinden :|ıki yüz senıe sonna Tolmud •haıkiimıiyetilme' ıktarş lil'k nealkGiiyonu, Taıümud ırnıütes:sintenl'nıjin 'meırközl otan Geyoniİım'de iKaraîler Tneydaino getirmişlerdir. Sh-aımımıaiı’ya tabî otan Koraîler, şid detle Tevrait'a bağlıdıntor. Buntar, A^razıcnlıaro (scriibes) niispet edi'M'i^teır. HiCılıbuıksi Tolimudcular Haham Hililol'o. ta'bi olorok, skendi görüşlerine bağlı 'koıl'mayı tercith ;ederİ!©r. Ayrioa bu'n'Iıar «Sümınet» (tradition) adını veridıikteri ve Tailımud’da tedvin ediılimiş Oi'an «Sözlü Ka inum» u meyddno gtirm işteırd ir. Karaîler ise. Tallimud ’l reddeder'lier.(54) 53) 54)

H©brew Liteı^ture, s. 14 Hebrew Literatore, s. 8. NCyr : Karaîler hareketini, nıi, lâdî VIII. yüzyılda Anan Ben, David meydanai getirmiştir. Bunlara «Bene Mikra» yani «Kitâb-ı Mukaddes» taraf tarları, yahud Ba’al Mikra yani «Yeni fenana çağıncılar» adı da verilir, jbnançlaj*ı iyice; bilinmez. Şadpce bunlar, Tevrat’a tâbi a’ıriad a titizlik gösterirler ve Talmud’u red ederler. Bunlar kültürlerinden çok azmi neşretmişlerdir. İslâm âleminde, Karaîler hareketi özellikle İran’da^ yayıüımştiT. Bu hareketin ne zaman Taİnıudunılardan koptuğrmn söylemek, kesin olarak zordur. Fakat yukanda geçtiği gibi, Kâraıîler Mişna’ıiıiıı te’lifinden iki 5 ^ sene sonra yani Islâm^ın zuhuirâAdah: sottıra ortaya çıkmıştır. Ancak «â^eıvish Universal Encyclopeadia» yazarı^ Ha

Bu da'hilî ©tkenılierlıe taiırlıiıkte aynı osırda crtaya çık'Qın İsldmı dıi'naımiiizmıimm tesiriyl©, blom ımedeniiıyet'inin pcurtomosı da; Yaıhudıiterin liddrâ'ettiği gübi' E®ki Dünyada Yoıhudi' fi'kri ıhıaıkimniyetiıne son vermiştir. Ya hudlteni n. bizzat liftlıraılaırma göfre, ol tın pağılaJon (Gold'&n Age), telâm'rP' ımüsaimaiha cısriıdır. Tarjh1erinde lil'k 'koıt’î ımüsaım'a'hoyı Baığdıad'da ve Endü lüs'te elde etmîişıjıerdir. Fakat yine d© oın'Iari'n büyüık ilhanetienimin ıhodefi Müslüma'nlaf aüımuştur. Avrupo'dö; yahudilere yapılon zulümi aınçok Endiiilüs'ün düşmesinden sonrodfr. Bazı 'halifeler, Yaıhudiılene bakainiHkitaır bıi'le vermıişter; Muvöhihiidıiier Haıkemüı rnaığliufp edıiinıceye kaıdoır Yo'h udiler, çok önemli mevıkiıkîr elde etmii'Şteırdlr. (55) Yaki'n zamainlaıra 'kadar Yahudiler, özellikle Rıtımıler devrinde Mısır'da çok önemli mevkiler elde et mişlerdir. Oroda Hallfe'nin arkasmdo hüküm veren lerin, Yohudiler oddukforını söyfavebi!inz.(56)

55) 56)

raîlef hareketinin: zuhnrımu üç sebebe bağ-lar : 1) Bazılarının dinde Md^at telâWd ettikleri Talmud sebebi ile Yahudiler arasında çıkan ihtilâflar, 2) Şark Yahudileri, Islâm^m yedinci asırda elde et tiği siyasi zaferini etkisi altında kalmışlardır. Çiiinkü İs lâm, kısa bir zamanda dünya imparatorluğa kutmaştur. 3) İslâm inançlarmın, siyasî değîşikliklerîn ve kelâmcılarla diğerleri arasmdaki mücadelelerin t<iBİri. Bk. Th© Jewish Encyclopeadia, Spain maddesi, IX. <^t. Bk. Jewish Univ«rsal Encyelopeadia, Copyriçhtj 1945, X. s. 12— 15, «Mısır maddesi>^

F: 4 — 49

Burado, Talmud’un anlattığı kıssailorla Kur'ûn-s Körîm'/in kıssa laırı arasrndaiki ‘benzerMğıi zi kretmek ge rekir. Bu, haıhaımılarun bu ıkıssatarı, Kur'ân-ı Korîm’cilen ^iktibas etlikleniınden'dir. Taıl'mud'un tedvi'ni, ;İ9tâm'în zyhu'rundon önoe tama rmlıammasınaı Togmon; Haho^rr lor. Oftaçağ'ım isonıuno’ «kadar Tailimud'aı jllâvelane v© □nu sü&I©m'©y© devam ettmişIerdir.ıfS?) Bu müddet zarfında saıyılamayacaık kcrdaf rnedeniyetler, dinler, imporatorluklor, milfletler yök olrmasımı karşılık; Talmud Yahudiliği, bu hürriyetlere roigmetı bugüne kadar dievom eden bünyelerini muhafözcıy! tercih etmişlerdir. Ya'h udi dev letiiniın düşmesinda n sonrö,m©ydanc; gelen yeni şartlar . ntices,imde, Tailmud; fazla oa'ön^iT; 'kazammıştır. Yaıhudi haikıiımıleni, tıer asırda oşk ve şevkle Tolirnlfd tedrlaatı^na yönel'müşlerdir. Asrın iın en büyük dıin ımüt©fekkl;ni ve Taılimud limıGeleyicisiı oton 'Musa b. 'Meymıufn bumilaırdaın' bmiilıdıiır. O bütüm geyiretiınl, Taıl'mud prensipleninıin üzerine felsefıeısiıni'n ıköş'künü yapmaya sarfetmıiştiır. Bu konuda «The Jevviısh Eri cyolopa edia» yazafi, ayrı oa' ş unIan jılâve eder: «XVI. aşırd'g 'başlayan Yaıhudi fiıkrî ihayatmin gerile TOesi'esnasında; foılımud/bir çoik Yaıhudi nozaırırtda yüksek hokiımıiyet ıkaynıağj soyıüıyordü. Aynı asüncfa, Doğu Avrupa, özeilillilkfe Polonya Tailımud tedris fmenke57)

Bu çeşit lusâalar için' bk. H. Polano, Tlıe Talmud, î^vndon tuş. s. 33—54; 72— 141; The Talmudic Antbology^ New— York, 1947.

ziydi Tevrat is© fiıkind dereoed© ibiir yer lişgail. ©diyor du. Yaihu'dii Medresolenl d:o bütün gayretlföıriniî Tdlimud tedrisiınie yöneHtmişlIerdi. Öyleki «Arase» ıkeılıiirriia «Tail" mud Tod'risıi:»ni)n: imütedairiff olimıuştu. AyrıcK3' Tcıilimud'ün esası Yaihudıiıleriın 'Bütı medenilıye'tl. liıle (Ecnteblyy© = Gnitillie) (58) olökası nedereyte 'Bstkitüeinmfö, böytece Vaıiıudl flsefesim© toiırçok değıi;îi.kiliıkıler dnz olmuştur.» Fa'kat AnsUıkılopedij yazarı bu değişiıkıiılikleriıı hudu dunu Ç/izmi0 mii'Ştiır. Bem, yazarm tayin ©tmedliğn birçoık döğılşiılcikılieriın, Yoihudıi üstünlügüimü liade etn-iieyi hed©f cılon, başkatorınr oldotan ve gücü yettiği zomon öî^üne duran ©ngeıMeni yaıkıp yıkoin sılyonist Yahudi hareketi olduğunu söylıeyebıiılırriım. YAHUDİLERİN TALMUD'A SARILM ALARI Yoihuıdıi A'nsiikl'opedıis liyoızaırı, Yaıhudilorin çoğunfuğu'nun Talmud'uın «ihtiva ettiği pır©nsipl©re sarMdıkıfarmı v© Tajlmıud'da geçen şeyl!©r1İ!n^ Tevnat’m 'bir ilâvesi olduğunu; Yaihudıi) dini, tekomüs! devrcîîsinıi taımcümladığı zaımıoın, Tevrottain sonıralkii aşıırlatrdaikl ni'vayettere şaımiılı 'bir Kitap olarak Tolimud otonitesiini muhafaza ©ttiğıimii: ütlıraif ©tmıiştir. âS)

Buradaki medeniyetten maksad;, Yahudi AnE^klopedlsi’nin şahadetine göre, Huistiyan Medeniyetidir. Yahudile rln şiddetle red etmeletîne İmi/HJ^tiyanlarm ecânilb oldüklürina delil teşkileder. Yahudîler ise, Ecânib kelimesinin geçeni asırlarda buluhân pütpörçıgtîı^ gös terdilrini söylerler,

Sorira yazar şöylıe der : ;«Vuıku'buiIa;n bütüın d©ğijı^iık'l!i'k:I©re rağmen, 'Hoihaimılık tecjniGiınde Taıl'muıd, layuk ölduğu yeri ılşgall ©der. Yaıh'udii iillimıi, Talmud’u, gerçek değeni üle değ©rl!endwir.» Yahudiıleriiin şu aıkiid©li©riınd!©nı Taılımıud’un Vaıhud ie r n©zdiındı©k'[ ehem'miiyeti'nıii çukaiiidbiiılıiıriz: «Her Yahudıl'ni'n öğrenfiım'i'nfiı üç© ayiırmaısı ve üçte ıbi'nimüı Tev rat'm tedrii'Siıne, dıiğerini Miişna'nun tedriısıine ve dıiğer biıri'nl de Gemaıra:’ınıri'(59) tedrisıiıne ayırm osı gerefkif.» Tallımıud'u omlamaık laimodk ılraıhaımılıaırın koyduğu on üç prensiple :m'üimikündür.(60) Bu isti^komette Toil■mıud tedrisi, gündö yedi' saat olmaik üzer© yedi yiılıt liçin© aıl'ir.(61) Öyile kİ! >Hıaıhoımı|ıar, şüpheGi' yail'iudiiıleııiın. vicdanrnd ^böyleoe hakim olıma limıkânını ©ide etmıişlerdıir. Hö'haımlar, ikişim.in sadeo© ımıüc©rır©d in'iyetl© bi'l© güna'hıkâ'r olacağı ka'nüınu^nıu ıkoymıuşıiaırdır. Hatta^ ontora göre, ihaıhaımıiarın nehyettiği bir şeyi ycipmaya ni yet ©den 'kişi bi'Ie şer’an necis olur. Bu iınamçılaınn kaynağı olaraık Talm ud'a «Ebu'n-iNecâs |Necâs©tiledin Baboısi = Paıtheır o f Uınicıleaınıneırs) adı veri(ıir.(62) Bütün bunlar, amcaık kıişiı defalaroa hahaimilara afv içi'n giderse bağişla'no’blijıiir. 59) Hebrew lAteratuıe, b. 14 60) İleride bu prensiplerin izahı gelecelıtiı'. 61) Hebrew literatüre, is. l4 63) a.g.e. s. 17

Taüımud, rniüımtesıiipıllönilne lilki’n aıkiıd© öğretiır : Kci‘za ve Kader {Predostimation) cebridir ve linsoin iradesi hü rdür (Fre© Vıiıljl). Taılmud ibu ikonuda şöyle der: Al lah korkusundam* başka hor şey semainin eirmıdedr — Her şey Mlaıh’m lemrılyl'edir. Faıkat a meHor sadece linsaınıtara aâttir.» Şu dia Tciliiriüid öğretıite*niınıi!ndiir; «İinsaın bir suç |.ş)li0mey© niiyet lettiğıiındı© biilirmediği biır yere gitimıesıi; ve oçiıktam Allaih'a liıhanet etmemesıiı ılçim' de' sJyatı bir el bise gıiymesiı gerekür.» KabaıHistler, ırsî günoh ((Hereditary sim) '.kabuil ©t mezıjerken sonradon ırsî günaihı caiz görmüşlerdir. (Vani' ıBcıb^ bir gü'naıh İşlediği zamon, onun mıesu'lıiyetimi cocuıkları da yüıklıenüır.) Oımlar, bütün ruıhılarım’ Âdem den yaraıti'ldığiına ve böyiıece haitaımııni ımesuılıiyetime om[ların do iştiroık ettiğine ina'nıyorlar. Gepmıiş osırlardo felsefe adına 'her ne; varsa, Taıimıud’da mevcud olduğu giibii', toriıhî ihadıitsel^sr ve mî keşifler de onda mündemiçtiır. Açık bir şel^ilde bir şeyden ıbaıhsetmek te'hlıi'kelıi^ ol duğu zaimaın; dnılor, yaılmız mıu'hatopaılırca biılıinen işareitHeırile ikonuşuınlıor. (63) Tatmud tarıiıhi, Ydhudii' tairiıhıünüm toenzeıridiir. Her iikisi de gizH ve perde orkasındo çolışır. Toıhmud der 'ki‘: İmpamtor Justiınyen^ ' YahudiiJere Tevrat'ın Özei|> Tefsiri ~olaın Taıiımod'u ıkylilaıninayı ya-

08)

s. 11 53

saik eden bir ©mir çııfcarmiş v© 'havrailonnda Tevrat' ın Yunanca tercümesinâı ıkulitonimatonnı ©mretmiştir. Ydinık bu duruun, Haıha'rplci'nn Tolmud’u 'hazırifamaıtariindciın yiilliaroa sonra oi'muştur. Yukarıda geç tiği glöiv İmpa-rotor Honorius, tıa'hd'mlorı «Toh-ri-pçi»* l©r ötoraik adilondı rmıştır. Yine Fa rs kral lıarında'n Yezdcerd V© fkuz, Ya'hudiii ımedıreselerıini ikaıpatmıştı*r. tALM UD ’DA KADJN : H©br©w Literatür© '(İbrani Ed©l>iyatı) adlı îkitap, Tolrrt'Ud'dan na'klen şöyle der; (64) «€vi!i bir ikadm bir ad'Oik yaptığı zaımam, kooa'Sinm onun adağına nvüvöfciıkot ©tme yaihut onu iptolı etme ıhoıkkı vordif.» Yı'ne Talıi;î5:ud'a istinaden şöyb naıkloder: «iKadın ev idaresind© ıkötü davranırsa yahut ıkoca ondan dotıo gü zel »blf ıkodm buılıursa, ©ski karısın-ı bo^ımo bci'kkı var dır.» Kadının Yahudi: dinî ökuılılarına olınmaması, Yahudiiliiğin kadını 'hoMr görmesini {©"yi-d eden Vohuöi AnĞİıklopediiS'i yazarı, 'bunu iki sebebe bağ 1ar:(65) II Çümkü 'kadın( Haliif Akıîlı) (Light Mynded) I ~ Kadının öğreni'mi dinde zorunılu degii'ldir. sayılır. Aynr şekilde Hahaım Blüezıer de şöyte dfer: «Kiinh 64) 65)

HetoeW S, 7 The Jewish Encyclopeadia, XH. cilt. maddesi.

«Talmnd-—Torna»

kızına Tevrat öğretirs©, ona kötü b r şey öğıretmıiş gibi ol'ur.» (66) Anoaık Muso' ıb. Meymun’a öu sözden moıksodın ne oilduğu sorulunca, buındaın gayonin Tev rat değili, Tailımud olduğunu 'bıiıld.İ!nmii'Ştir.(67) Ycırn o, Tevrot öğrenımeyi oaiz görmüş, fakot Taılımud'i) ooıiz görm©mıiştir.(68) TALMUD VE M ESİH M ESELESİ : Dr, Joseph Ba rolay, Talm ud'a dgya-noraık, Me sfh 'konusunun ook ön©mili Yoihudii davaionnddn biTis ollduğuınu yazdr,, Schcx>! of Öiıiıjaıh, düınyanın biin yi şoşikînlük ve 'karışukılık liçıiınd©, biın^ yı! Tevrat ıhoki mıiyetiınde, Mes'ühVıtn gelıişiınıdıen sonıra da Mn yıl du raoöğını söyler. Yine Tolımud'da şöyle den'mıiştiır; «Mesiıh’in gelmesü için tayin ediılen zaman, 'niiıhayete ermıiştir.» Hohom Rav da şöyle der: «Mesi'h'in gölımesi içiift tayin ©ditlen zaımaın, çoikîaın geçmıiştiır.» Yiıne Tailmud, Mesıiih'iin, Ye’cüc ve Me’oüc’den ve Dabbetü'l'-Arz (Dragon)'dan sonm çııkaoağını söyler Yalıüdiji!!©ri<n ımokıaddes toprağa (FFİıiıstün'e) dön66) (i7) (fS)

Sötah, 316 Bk. «Yad», Taümud, Torâh, 13. Tâlmud, ko!mşu olarak sadece Yahudiyi kabnl e<ler. Yabaaıcilann: zoyceleıiyle zina yapmasını Yahudiye caiz gö rür. Haham Rashi bundan: şu neticeyi çıkanı': Bir Yahu di, yabancı birinin ırzına tecavüz ettii^de hııta işle miş olmaz. ÇUnlcU, yalancılarla yapdan nikâh zaten fa sittir. Bk. Dr. Ahmed Şelebİ, Yahudilik (Tiirkçtsye Çev. Ahmet BtiyÜkçmar —■Ömer Harman)^ t»t. 1978, s. 285

m:©lerine gelinoö, onu Tâl'mud 'baza'n. te'kicl, bazan dcı iınıkdr ediyor. Faıkat Mesifı zuhoru zomainıın'do t>ütürı

yobamcıtaırm (Gent#©s) Yaıhudi dmine gıiıreoeğ'ifiıi y i ne TciıIiiTi'Ud teV'iıd eder! ! Taılimud'.u<n beyanınıaı göre, biT Anap, Vaıhudıiıter den biıri'ne Mesiıh’ln doğduğunu' ve onun yerimii haibeı verir. Yaıhudi gider ve iMesıüh'ıi görür. Fakat 'bl<r başk-cı vokıiıt gıittiği zarnoın onun izimii' 'bulomıaz. Bu defo Ycıhudiye, onu irüzgdrin lOildığı söyilen:iir.(69) Mesih'im yeryüzünde me ıkadcıır 'kalacağı ikonusundd 'hdihaımijıaır aırasında 'i'tiılâf ©diılım'ıştiir, Bazıtafr Mesijih'ıiın, ıkrık yııIı, ibazılaın yetmıiş ytf ve biir ıkısmı da üç nesli ikaılaooğiınii söylıeır. Bir tkısımları do Mesîih’ln, yeryüzünde dünyan i'n yaratı İmia sın dam beri geçen za man 'kadar yahut Hz. Nuh'tan zaimctnımıza ıkadair ge çen süre nıjisbeti nde 'hükmedeceğıi nl söylerler. Haıhaiin iardam bir gurup do. Mesıiih'im saitainotmın bi'nılerce sene devaım:^ edeoeğıiıne kaıiıl oidukiaırını biıldınmiş^ 'lıerdıir. On lam göre «İyi biır 'hüıkümet 'meydaina geliirse, çaıbuoaik yi!kii|imıayocaıkti'r». Yine O'nlar derler kr. «Mesiih ötecek ona oğlu 'haüef olacak, sonra da torun'u yerlime geçecektir.» Bu hurafeye delıil: oîorcük İsa'dam şu sözü maıkılelmıişlerdıiır: «O gevşemiyecek ve yeryüzünde a daıl©ti ı]ı^kaıme edinceye kadar da ozminden geri kolımayaca!k.»(70) 69) 70)

Hebrew Literatüre, s. S»— 13. Isaya: X, 1. i. t. 4

Mesiiıh geldiğıi' zanncun ıi’insaınıla'nin ömürteri'nln asırlaroQ; uz'ayaoağı da, ontann botiıl. iiına'nçtormdaındır. O zamaın çocuık, yüz yaşında ölecektir. (iBumadaı, insand'Din murad sadece İsraiiilıoğul'larıdfr, çocu'k İS'3, Ecâmüb'd'ir.) Yıirıe o zamaaın ;rnson!İaırm boyu, iki yüz arşın olocaiktır. İşte o vakiıt İsroiıl, toprağı, yünılorin, en güzel ceşıidimd'en kumaş yetiıştıiınecek ve ekımetk vereoek. O zaınnaın. Lübnain'da h'U!nma ağaıçila:rı giıb'i yüıksak 'buğ day yetişeook, onu güzel b^r un ya'pmoık İçilin; 'Altaıh'ın iradesiyle rüzgâr esecek. Yine ö zamam buğdKıy tane leri, şişman öıküz böbrekleri gibi oılaoak.

Halbuki! bu efsoneler, Tevrat'ün şu sözü iıle acık oloraik ça'tışmafktadır; «Orada güıneşiın alltrnda yeni 'bir şey olmadı.»(71) Şu da !bu 'huırafeılerdeindıir; «Üzümı çubuğu öyıle meyve verecelk 'ki, bir saılıkım otuz çömıleği şorabla dolidurmaya 'kâfi gelecek. Yine o voıkit de Kudüs ıbin>ası üç mili yüikselfecek, onun kopılaırı ıkıymeiGİıi: taşlardam ve iımolilerden oılocaık. Oınillarimı boyu ve ©nü otuz arşun' olaca'k... Öğrencıülerden bifrii bu görüşe litiraz edı'inoe, ihalhaim Vuıhaın'na, onu, ibaikışıları ılile yaıktı. Onu bir ikemıiık k'itlesıi 'holıiine getiırdüı ve şöyle dedliı: Sem. bir aıhmaksın. hanimlyorsun. Haikimiiın sözü iiıle ailay mı ediyorsun?» Dr. Joseph 8arolay, Talmud'un lilık 'basıkıdari'nın, Mesih ve HüriiStiyontar aıl'eyhıiınde birçok ıküfür ve ho71)

Mccîes, U

0 57

'Koret ıkelıi'miGsIöriı (Me dolu olduğunu söyler. KPMse'nin Tdlımud'u ternlztemesi'ndıen sonra çıikqn baskıtor, bu küfürierden çok az ş©ye şâmüldir, Mesiih'ö küfrediilen Tiolımıjd, 1645'de'taşjton Amsterdom baskısıdır. Bu balkıda M©sfh, a sağ tda<ki s ıfotta nla ziikt^dıiilımii'Şl3ir: 1 — Şu odom! 2 ~ Şu adöm gibi 3 — A/hımak 4 — Cüzzamlı 5 — İsrailoğıuılılarını aldotan 6— Möryem'ıin ©vlenmeden gebe toldığ» asker Yusuf Pandim'nın oğl'U, 7 — Müsıiıh'i'n gösterdıiği mucizeler, sihiir kuvvetiyl-e olımuştur, Oümıkü O, M ısır'da bulunduğu sırado sîihiiır öğırer^miiştir. Buna Mesiıh'ıiin cesedinde et yormoık 'iç'iın bu!İduıkld<rı, aılâımeti delljiıj. oıliaırcılk gösterrni'şterdir. 8 — Yme Mesiıh'ıi'n, ‘Insan'lcım söyledıiği: şsp^i, Yuşa b. Per<ach'ia’dao öğren di^^ ıkanoctındadınlor. Yrne Yusa'nm, onu aforoz ettiğin© ve onu rnohvetmek İçin dört yüz koç'un boynuzton arosrna attığına i-nanıntar. (HdI'l>U'ki Yuşa Isa'dan yetmiş sene önce yaşanmış tır.) 9 — Mesüh ç-aırmıha gerilmeden önce, M^esih'in suçsuzluğuna sehadet etmök ist%enl©niin hazır tou‘lunması için genel'Çağrıda bu>iunutmuş, fokot ık tep geJmenrişti'r! 10 — Ta^mud, Mesiıh'in taşlafidığsın son^roı Fısh 58

boyramının CTkşömırKkı oamruha goriktiğiınl söyteinrtek11 — Taılimod, M&si'h'iın. tctlıebeterıine (mulhid lere) çfrkin ve ıkötü iöiımıler kuıHonır, onılorı ikötü âşler yapmaikla itharn leder. 12 — Yenii Ahit, gü'nöh dolıu (kitop oiloraik IsimlandinM'miiştir. Tıal'imud, ne zomcın bu 'konul'ora (işaret ets©, ilüsanı gayz vB şiddetle dotair. (72)

TALMUD'UN MANTIK KURALLARI Ycıihudi ımaintığmın ©sası, on üç ikoidedir. Yahudifer ontoın, Toılimud ve Tevrat şerhinde ıkuflllaıriırıiar. Bu ^kaideler çok gorib, biirbirin© zıd, ımüphemdıirler . Bun'tarı şöylece sıroliayobiıl'i'riz: 1. Eşitlik (Equalitv) : Araılıanndokii benzerli'k ve oyfilfkton dolayı b r şeyi diğer Wır şey üzerine dajlil ge tirme. li. Hafif ve ağır (Light and Heavy) : Önemti büyük oton ibi'r şeyin üzeri'ne, önenmi az oton 'bir şeyi deiil getirme. III. İcadu'l-Eb (The Buikling of The Father) a) Tevrat'ta gelen ter hükümrı, Tevratm başka te yerinde gelen hüikme arotariında benzerlıiık olduğu için de#! teşkii eder... b) Tevratta gelen özel bir" hüıküno; yine Tevrat'ta g€il-en genel biır ıhü^kme del ii teşkil eder. 72)

Hebrew Literatüre, s. S4— 36; Di*. Joseph Barclay, The Talımıd, s. 88— 39

IV. Genel ve Özel (umiversal and Particular) Bimi genejl dıigeıri özel iıkii! ihüıküım^ ımovcud dlduğundo özel, gerre'I olaın 'hüıkrnü ta'hsis ed&r. V. Özel ve Genel (Portlcular and Unlversdl); Öze! blıan hüküm, geıneil' oilam' ^hükme d'SıIiÜ teşıkiiıl eder. VI. Genel — Özel ve Genel (Unlversal, PaırticU' lan and Universal) : İkii genel hir özel hüküm mevcud olduğu zamon, özel hüıküm, genel oilon ;i<ki hükmü bağlor. VII. Ge'nel oton şey, Özel'o mu!htaçtır. Özel de, genele ımiU'htaçtır. VIII. Özel olon ıhüküm, gene! olo'n tıüıkmü ta’kırb eder. Özel 'hüküm, genel olon ıhüıkmü ıkuvvetlendıiırir. IX. İstisna tMe genel biır ıhüıküm' vorsa, istisna bu hükmü hafifletiir. Onu kesüinikten çıkonr. X. Genel oHan biir ibüıküım, gene!' olan 'hüıkümle ittifaık etmeyen bi-r iistls'na ille oılunsa; bu durumda (is tisna. 'hükmü 'hafifiletir ve aynı şekiiılde onu sağlaimlaştımr., XI. Vemi bir üş meydaınai getirmek lioin, gene! olan hükümden üstisna bir ihüküm olursa; yenü işi', genel ölaın hüikmüın li'Çıitnde düşüınımıelk mıümıkûn’ değUdlir. Fa kat bu, Na's'da' ziiıknediillmiişse değişiir. XII. Cüımileniın geütiişimden iisti'faıde ediiılen hükümlerlo, -nıetioedent çiikafülan hükümıler de vaırdır. XIII. Ik liiNos fhü'küm) çeliişik olduğu zaman, üçün cü bir NasbuJununoaya kod ar yeni bir hüküm oi'karılamoz.

Dr. Josepih Barolıay; «ıHaıhoTTiıliaır bu kaideleni 'koymaklo 'msonrn öımuZ'I'a'nna ağır yüık yükılimıişılıerdıir.» (73) diye yorumtomıştır. MABEDİN TAHRİBİNE DAİR TALMUD'UN RİVAYETİ Yıaıhudıiıler, Fiilıiistin’e dönüşün kendıideri fıç'm biiır veci'be olduğu kanıoatiindediırl'er. Çün:kü Yahudiiılıef, ülkelerinde'n zorla çrkarıl'mış'lar, kuvvet zoruyılıa îîürüilmüsİ©rdılır. Talimud, bu Yaıhudi kanoatmıi tama'iTi'en yatanlar. Raıbbın, Vahuditeri, diilemesi ve 'iTadiesıiyle çıkardğını, Taılimud nivoyeti te'kiid etmektedir. Kudüs Ma bedimiın yıkılışı v© Baibiil sürgünü ıhadisesü’i ioln Tailmud’u'n rivayeti şöyıtedıir: «İsraıiıl’tn günahrları son vşeiklfiin© utaşip, Ailaıh'ın taıkatınin 'hududu<nu geçince, Yeremya’nm jıkazlıaıriını ve sözterini dintemeyl reddedi'nce, Yeremya (Jermta^h) peygaımber Kudüs’ü tenk eder ve BüınYomm yurduna göç ©der. Yme de Mukaddes $ehıiır'd<j ikcnl'dfğı müddetçe Kudüs'e dua edendi. Böyleoe Kudüs belâdan kurtuilımuştu. Fakat Yeremya, 'Bünyomıin yur dum 'hicret edince, Buhtunnasiır İsraüiU yuındünu taihri'p etmiş, onu komkunç lallıevler içinde bıraıkmıştı. Ku düs maıbedtni yıkmaik Tıçin Buıhtunm&n. Nebuzordoın göındermişti. Buhtunnasr, askerî hıdımJeısinıi yapmadar! önoe, hatoi edip etmediğini onlomak içi'm bir talkım işaret73)

Hebrew literatüre, s. 36—40.

I'©rle 'haımlesmıiın ^nieticesıini öğrenmeye çalışnnıştf. Bulunduğu yördm, Bötıyo doğru b r ok otmış, ok Kudüs'e doğru yönefımiiştiır. Sonra biırde Şarka doğ ru ok atmış, fakat yine de ok Kudiis’e doğru yöneli miştiır. Doha sonra, yin© buılunduğu y&rden, temıiz/Ienmesi greken şehrin gerçekten günaıhikâr oıîüp olimadığıriı onlama^k içim üçüncü b k ok daha ötmış, ylrne' ok K udüs'e doğru yön e!!miştir. » Buhtunnosr şeh'ri: jstiiia ettiıkton sonra, âmii'rloni ve suteylairı i'Ie Maıbed;l'n ipin g-jınmıiş ve İsfaiıl'in ila hına alayla şöyl© tıaykiirmıştır: ftDünyaının, önünde titrediiğj büyük il oh sen mi sin ? İşte biz seniim şehrinde ve maıbedindeyiz.» ! Buıhtunınasr, maıbedin duvaınlarının birinin üzer/'nde okun ucunda bir olömet görmüştü. Sonıkıi' 'binişi öldürüılimüş, yaıhut biri'ne isabet emiş gilıbiydık Buht'umo©r «iBuradıa 'kıiım öldüTüıldü?» diye soirü'nca, ha;lık şöyle cevap vordı'f : «Büyük ıkohiın Zekeriya b. Vehuda bizi azgiinlıik-; Iorı<mizın hesabından -her gün korkutuyordu... Biz onun ikonuşmaılormdan usondık ve ondan ıkurtuiıduk.» 'Buhtunnaar'm ordusu, 'Kudüs sakiınıleniınıi, ıkâİTiin'lerinl, ■haıjıkını, lihtiyoirılaırrni gonçıleniımi, 'kadınılarını ve cociikJonnı :k©stii'. Büywk ıkdhln bu imaınzaraiyı görün00, kendini 'Buıhtuınnasr'rn, Mdbedde yaktığı ötese otti. Diğer kâıhı‘nı|©r de ona, utloriyıl© ve diğer m'usiıkî âletleniy Ie uyd ular!!» 62

«Yer0my<3 peYgcumber ıKudüs'e döniDÜş, ta^hj. miinen çıpl^aık olaıraık ikarşıtamaya çıton felâfk'etzede kardeşlieriYie bember oiTnuştur. Bet ıkuıru şehrine vardikılorr zamıain, orılcura; Yeremya iiyi ©I'biseter ıhozırİd miş; Buhturi'nasr ve Keldamiılörle şöyle diyereık ıkokanuşrnuştuf; Rabbın seoilmiiş ıkavmıi üzrine yaıInız kuvvetiri'Ie muvaffaik olduğunu zannetme. Onlorı bu azaba düçar eden şey, günofılorı olimuştur.» Mobedde sÖYledi'kleri lilâhıiıier;! (Buihhtu'nnasf m :huzuruodcf söylıemekten çekündiıkleri licln; &u>htunnıasr bütün İsraiılıHıleri aldürmeye komr verdi. Bu ainda, Zekei'iyya' Nebi'n.in ikardeşi Pelatya lile arolarmda şöy le bir konuşma oereyon etti': «AHOih, İsnaıiıi'ii senin eline verdıi>. Şiımdi on'Iorıın öldüTÜ!meşinden ımesui|'siin»'{74) Su Toimud şehadeti'ndon amloşiılıyor ki, Yaıhudiileri-n Filistin'den tardı ve Hz. Süleyman'ın yaptığı aslî maıbediin taıhribi AıKaıh'ın bir ıi’radesiydıi. Y0 hudı davâsı, yaıla'n, iftim , saıhtekûrlıkton başko bir ış'ey değildiir. Bu, Hcihaım Os'haya^'nın ijıfadesıitnden döıho a,cık iaınıliaşi'l'iyor; «bralıj Oğuililbın ’mırlilıetler 'aırdsına' dağrldığıncta Rabbım işi İsraii için hOyifl'i oIım;uştur.»'(75), 74) 75)

H. Polaiıo, The Talmnâ, s. 81»— 320 I^wis Browne^ p ie Wistlom of Israel, Londou, 's. 178.

194^,

Bü düşürıoe'nıi'n «Yaihudi fiıkrm©» XIX. asra koda r hdkiiim olduğ’ünu söylemek zi'kr© değer. ıBu asırda gö rülen Sıiyonizm, ii'lik defa Vaıhudj devletmım ıkurulmasıno pöğrıda bulundu. İşiın başlında Siyonist ılidorılerî, Yah'udii devleti'nii'ın iku'ruilooağı yer ikonusunda ittifaık edenr>emişlerdir. Bunun için Ugcrncîa, Ar|antm, Brezilyo, Güney Afrika, Türkiye, Irak, Sina yahut Avustralyo üzerinde diuırduitar. 1904 yııhnai ikadaır Uganda haritası, Siyonist toptamtılannun masalarmı süslüyor du. Işi'n başında; «Yaıhodi Devletini-n» kuruilmâsı ©trafmda çok şiddelîll Ihtiilâfılar oilimuşlu. Oünıkü dindar Yaıhudıi'!ı©r, Riıl)i®t«în''e dönıüşıleniimün: Mesıiih'ıiın^ geüımtesiyle taiha'i^jku'k edeceğin© iinainıyonlıafdı!! İşte XIX yüzyılo rkador Yaıhudi'min Rlistln’le ©afâ'kdsiıruihî aılâıkddaın öteye geçenmemiiştıi'. (76) 0u, 'miüslüma'nılaırı Mekke-i' ıMüıkerireme'ye ve Mediine-ıi Mü■nievvereV'e, Hıınistiyaınildırı Beyteteheme, Hindıuıları Benares'e ve Matıhura'ya, Si'nikieri' İjOıİTor'cjöiki büyük maibedıferi^ne, Şiiayı K ertelâ’ya bağ'layan aılâkaınm aynıydı. i(Tıpkı mu'hteiiif mİ!İ'Ietlerim Msier'i; iil© bağıin oldu-kton yerler gi'bi). Fokat bu miıiletler bu yenliOTi isti lâya çaılişmıyoırlairdı. Ha'kl'kait şu 'ki, süyasî siyon'ist ■horeketi, Fitliistin Isti'lasını, aıncaik hgütereniin sürekli sömüırmıe a rzusu ve Basra ikörfeziınden Atlas Okyon usu'na ikadarki aıiaında yaşoyan miıltetlerm alaıkaita'n 76)

sebebi' iılie yaıkmıda olıağaıni üstü birliık 'harieketiıniiin; görülıeoeğl biır fnınti'kaya, yabamcı bir ımii'lıl’et yerfe'ştir-mel<ite eildı© edıebiilimliştiir. Aynoa Ingıülteree'nim basüretsıizoe Aıraiblaır<ı ve fvlüslÜTnomlıaıra 'karşı oton nefreti' vo iiıhameti, Avrupa V© Amereîıka'daıki tıatolı saılîp temayüılü, ©iyonist f^lâıntoriîn başaırısüma yaırdıımi etmiştiır., I. Düınyo avaişı'ndö Anab ülikelerlm'de savaşan ikumandainlara tıakiım olon ruıh’a şu söyteyeoeğlımden daıhâ iyi dolil olmaz; Şaim’ı fetheden Fnaısmız 'kumaındomı Generail Henri Gouraud, ayağını Selalhaddim-j Eyyubii'ni'n kabni' üzeriine koyaraik şöy'Ie demüştir; «İşte 'biz döndü'k ey Seiaıhaddiini» «Aynı şekiilde General Allen'by (1861-1936) Kuıdüs'e gi'ri'şi'nde, Kıyaıme Klılıiıses-i'nin önünde şöyle demiştir: «Bugü'n Haçlı Savaştlorı sona ©nmiiıştir.» Yi ne Siyonist I'ider İsrai' Zaınceviiıii, 1. Dünya Savaşı'-m, VI!!. Haçlı Savaşı» olorak liSiiımıüendıi'nmiştir. TALMUD DİNİ VE HİNDÜİZM Tolimıud idıiımi'nii ora ştırmada, Tallimıud lirançifarı liılfö Hinduizm arasında sayısız benzenlıiıklenim buılıunduğunu görüyoruz. Bumlorı şöyleoe sıralayabüliniz; I — Taılimudiun i'naincına göre, toşıka' bir Ydihudiyi öldürmeklıe dlnteniinıdten dö-n©n Ydhudıiıler Ceımnete gıiromozlor. Anoaık, onJarın ruhtan ^iıayvanaîa', nçjıbatd'ta giror sonra Ceıhon'.neme gider.. Ciroda on ti'ki ay müd det!© şiddetli azâb çeker, B öylece temiizHenım'fJisıîınden sonra Yaıhudim'i'n cesedıiine girinceye 'kadaf, fiıki'noi F; 5 — 65

defa o©madota, 'hayvonata, s o n r a da putperastîre ğlr&r:(77) Bu t&na&üıh ımancı aynen Hindu'izım'd© mevcut tür. I! — Ya'hüdiller «serveti» ıhuciııdsuz şekii'Ide talk^ d'is ©derler. Aynj şeküıldo Hu’nduilar do maıl'i üılâih edi'nıMen V© ona: Laiksıhmli' (odi'nı vereirter .(Laıköhmıt içm bk. EnGycIopoedıia Butonıntice, X!İL s. 602) III — Yaıhudıi' SoımıiıriY, kavmıinıim tapıınirnası ^çir; buzağı yapm istif. Hinduîlaır da iıneğii' tokdiis etmıiışfef vö ona ta pmIşlordıır. IV — Yaıhwdi<lı&r, yaihudiılerden bıaşkastnî p'i-s sö * yotilıor. Yath'udl liıçin, başkaılainnı evi'n© sokmaik, omtaıria yenTök yomok ımıütmtküin degüıldıitr. O'nılaınlo miuiaımefc amodk ticorf 'moksatlo yapultr. (76} Hindu lor da aynı şekiiılde, ıkendıiıleri'nıiın dı-şi'nddkiterlıfı pis oüduğuMOkiidoaline li'nanirıioır. Bunların liçime Aryaıtaır, MüsHıümıaniiar, iHuristiyaınıiıar ve dıiğerıier'ılı gıiıner. Dltndar H'imduıtoır ve çiftçıiılier fou- ıjina^ncı .tıdlâ ihayatlaO'nda yaşatmlair.. Omlar dia diğer dm imensupIaTi veya oryalarılo deraiber yemezlior. içim'ezte'r. Ancok aydınfor ibu'nu uyguılaımazlafsa da, onıî'air da â 2 i'nj^ııktıadî!r~ Idr.(79) 77) 78) 79)

BİC. eiî—^Kcnzu’l-Mersû^ F i KavaMifc-TaliMiıd «Ervaho'lYehûd ve’l-Mesüûyyîn» I ^ s i. Bk. ,a.g.e., «el-Ecânib» maddesi. Oandi'nin İm inançlara amansız hücnnı ettiğini zikret mek yetrinde olnr.

,V —■VaıhU'diılor, Fiılüstiin toprağıncri temifi'Ziiiğjıne kafiilıdirlıer. Eskideri' beri onıltıir, öl'üilieniındien ımujttaıki otamtoın Filüstin'e gömıeırlterdıi .Bu mıüımiküın) oilınrıiazso, Riillistıiın'den' getıiırdliSkitenî toprağı ıkefenile iberaıbör, to r lardı. (80) Hindutair dö bun'ü benzer işler yoporılar. Ontar do ölıüteniînlin külüınü ölıdüğü yier© 'bdikmadam ^rrıiuıkadd(0 s Gami nehrin© atarlar, Bu lellde edilerrvozse, oesedliırt yokııümiaısündaın; önoe îistüinö Gamj /nıöhrîındön öili'noin su ^'3’e^piilıir. Ski 'aıkiidie araBiındıaıki bu benaetıllliıklıer iîki' Sınaimç curaisıındcsıki yıaıkm cnli&k.aYi te''feid‘ eder. İşte 'bu dumuim, anaştırıl mayo değer. TALMÖD’UN HURAFELERİ Taıllmud, birçok hurafeılerle doliup taşor ; 1 —•MÜNECCİMLİK : Taılmud, Mü'necciiımıMğıim (Astrology), imiSain'hayoitına hüıkmeden 'b iri‘liim oılduğuoa şiddetl)e limaınıyor, ona, göre yıldız, iimsonı zeki ya'hud zengiın yaıpaır. Bu konuda Hdhom Chainino şöyle der: «Yıldıztainn ©tkisıî' iiınsaını zeki ve zemg^ yapar. İsrcııiı!' Oğ'uıltairı, yiildızların tesiTıi aılıtındadır.» fdıkot Hdıhamn Yuhamına (Jchaınınan) buına, şöyi© iıtiroz ©tmıiışDiır.- <(iiaraıiı5 Oğuila^rı, yildıztairiın tesiri aıltında d:©ğıiİterdir, Bu ne reden biim'miiştir? Çünkü, Raibbi'n şöylie demıiatif: 80)

Falesüne — llıe M(»Iıanmıedan, s. XXIX.

«Pıirtperestleniın yolıuımu öğrenımıoyıiımiz. Gök'üın alfâmet?I©r!i seni d©|ışete düşüTmesi'n., Çümikü göklori'n alâımetterti putperestlieri ıkonkıutmiuştuır.» (81) Taılimud’da şöyl© d©r: «Güneş tutu! ması, ımiılıletlfer ü'ıçim; ıkötü bir aıldmıettir (EvM - Siıgn). Ay tutuılıması ıi®e, îsraiıl Oğulılıa<n li'Çiiın ıkötü bir 'aılıomettir, Oüınikü' İsraül, va'rtjğiının d'eva'mını ay'a bağitar. Oiğesr ımiiılilotler ise güıneşo bağlar. II — SİH R : Taflım'ud. siıhr, gözboyocdluik, ık©hânotile dol'up taşaır. İfniıtlerıiın ı{Demons) vaınliği'na! irıamır. ıHaıhaımt Abbaı Bienjaımiün! şöyilia dier: «ıTöhlIıilkeılfl ifritteri gönmeımşiz bizıiım! 'için 'mü'm'kü'n ol'saydı; moıhiıı/kijiarın ondarın önıü'nde durmalaırı üimıkâmsız öl urdu.» Yino Hahom Abha! şöyl© der: «İfritler sayıoo biz den çoktuıid'r. Omlar bizi, baıhçenıiin etrafını çeviren hendek gibi ıkuşatırlor.!» i Haıhaim Rov Huma -da şunu' söyler: «Her biıni'müzıiın solunda bim lifrit, sağ mda ombi^n lifnit builu'nıur.» Ha'ham. Raıbba da^ şöyle ©der: «Havra’daikıiı vaaz esnasında olam izdiıhaim 'ifrilı|©r seıbebiyiedir, Haıhamlıarın elbiseleriınıim esıkimesi, liıflnitler© süırtüomelenlmden dolayıdır, Ayalklar/n ıkırnlıması yrne (iifniıtler sbebiyledJr. (82) (Sonra 'haıham, ifritleniı görmek ^isteyen liçl'n bazı siih'ir yoltarmı taysıif eder., Bunılarla: ıhaij'kun fazlo ailâkası olmadığındaın dolayı bumlaırı ziıkretmeyeceğıiz.) Yi'ne haıhoım Rabba şöyle der: «ıHaıham Rav Bibi 'bar 81) 82)

Y e r ^ y a : 10/2 ; Hebrew Literatare. s. 18 Hebrew Literatare, s. 18—^20

Abbcri. bui stiıhir âyıiınıterlnie uymuş ıbaşımai ezivetler ve zararlar gel'miiştir. Faikat iha^hoımilar onu^n iiçiin du<ı ©tmişter ınietıiced© şüfa buHlmıuştuır! TaıTKmud, ikötü ınuıhtaim! (Evıillı spiırits), şeytaını'Iarfin (Oeevı’fs) ılfmi'tlierinı ve oiınıllerüırnı (Goblılın] Âdıem’iiin zürriyetinden' olduğunu öğıretir. lO'mlaır, ıher listiikamete uOa'riar, işi'tme ıhırsızHığı liıle iislıiıkbolmı ıhaıljlerımif biflıirter. Ontar, liınsamlaır giiıbıi yerler, üpeTteır, zü'rriyetlieriinii çoğoltıı-lair. Tailmnud oniları. 'haikiıkat oılımayan hıiılölenlte oynayan 'imsanılara' benzıetiır.» Talımud, aihırloro bağlamam öküzlere bi'mmektıen imen eder. Çümkü şeytonılor öküzün, boynuzılarındcı raks ederler. Yime Taıl'mıudi, lifriıtfere ve şeiyta'nilüira sölâım venmek . korkuısuyılla' geoe setaırn venmdktem men’ eder. Taılımud, omılaıra' ıkötü ıruhlaınn temizlen nnesıi âtJjn; içmedem önce 'biraz suyu ikabdan dökmeterıimıî ömreder. Vme Taılımud, 'haftamım son gümteimde (Cuma gü nü) Imsanım; şıeytamto jlistiışaınesliinef cevaz verir. Şeytam îıpkı ölüım; ımelıeği gıifbidür. Faikat deniiıIımiiiştiT Ki; şeytamın Tevrat tedıniıs edenler üzerindie 'hıicbılır ıkuvveti yoktur. Taılımud, şeytoniin; ıhiıteler.i vasıta'sıyla- Haıkiımılerden birçoğunu Tevrat olkumaıktam uzoklaştırdığınii, sorwa dai ontairırh ıruıhlaırımı aıldığımı ına'klıeder. Taıjımud'da ylmie şöyl© demiıiımiıştiır: «ıHer cunrıa aıkşamı kahirdeki' ölüteniin oesedlorin'© yenii' Ihiır ruıh gıirer ve o (Tu'h, Septimı (Cuımoırtesıii) son unoikador ıköl-jr, sonro

cêd:ğ&n aynkr. Bu y&ni ruh' un cî©Iım©S(i, y©mqye ve iç;m;eye aşıın rağ'bettön' dotayı olmuştur. Öiliüımdi0 n' sonûnai iise 'ruih, cesed üasnündı© üç güm dolcışr ye oesede dönmek ister., Fdkaî yüzünün fengimıii değişiık görünce, cesedii tenk eder v© uzoklaTO giider, Ruıh cesedii tenk ©diımoe, ceseddom bağraın: blür çiıkordJ. Faika t haıhaımlar, Aıltoh'a- yalvaırm ışlaır, duo etmiişler, ıbun'u^n li'çm aırtıik bu ım!isl:i olımavain ®©s çrkmaz d'mustur. Artuk, güneşin kendi eksenıi ©trafundö' döneriken çi'kordıği ses gi'bi veya Romo'dcukü hailfkın sesi gîibiı bir ses çıkıyor. (83) 111 — CENNET VE CEHENNEM M ESELESİ : TalîTiıüd, bu ikon uya şöyi© baıkaır: «Mıs tr'i n yüzölçü mü 400 mıiil eni'nde V© ’uzumilıugundadr. Moılians ül'kesi tee, Mısır'daın olitmış defa daha: büyüıktür. Yine Ma'm ura fse, Mori'ans'dan altm ış defa’ dalhoı 'büyüıktür. Oemnet ise, Ma'ımura'daın aıltmış defa'daiha büyüıktür. Ce hennem lise Cennetten alitmış ıdefa da^ha: büyüktür.» Büîüın 'bunılıaırdaın haıhomıiıar, tüm curzın, cehenıneme misbetie «Kop Koıâğı» (Pot-Lid) olimoktan öteye ge çemeyeceği. somucuma varımnşiardır., Biir kısım hıaıhaımılaır İse. Oehennemiiın ölıçüılıemeyeoegıî konıaatıındadınlıar. Bazıılairı da, Öennetiın ölçüile’meyeceği'ne li'namıriar. Ha'haimtordan biırisi de şöyle der; Cennet bu dünyoyo benzemez. Çünkü orcıdd ye8S)

Hebrew LAterature, s. 36—27 ; Joseph Barclay,' The Talmndj s. 'ZS-^1t9.

mek, liçm'eki eylenımak, çocuık yaıpmaik, ticarot (trofliioki'ng), km, buğz, liınsa'Oİıar orasında ibased yoktur. Orada saıliiıh ikiş i ibaşında ta ç oUĞuğu 'hoıld© oturocak vö jsaıkiınıiğln güze||(lii(^ (fspilıenoteur of sohec) h'inıöih) faydailaınaca'ktır.» Yıilnıe ihaihaimılaıriirii 'beyıairtiliaırnü gör© oehıeinoemım üç ikaıpısj vardır: Yeıry'üzü ıkapısı — ıDeniz ıKapısi' — Kudüs (kapısı. Tailmud, Cehennom ateşinim Benî İsra-iılı giincııhkprlorı üzerî'nde v© ıhaıhaımlaıriın tdilöbejteni! üzfî-rinde tesıiri o^lmadığpnı açıklof. Foıkat bazı haîhdmtar şöyıle öemıî&lerdir: G ünahkor İsraıiılilıi!li0 r, d'iğer insaınılcsrla: beraber Cehrininsin ötesine ıgidecekier, orada on liıki aıy ıka!iacail<ilaır, ruihJon yanaoaik, rüzgâr iküUerinıi' soılıiıh ikişüterıi'n a'va'ktar! aritına ssavuracaıktır. Kıyometin vanlığını Ümıkâr eden itlzaHere (i-IeretiiDS) Epikürüm tabiilerine (Gpucuniains) ve dıiğer günaılıiküirtaira gelırnoe, onJIar; elıi'm bir azabla eıbediî i^kenoe göreoekiendir. Oraido; vüoudlaırınün ıkurtları ölmeyeoeik, ateşleri sömmeyecektir. HahaitTifardan^ biri, fa'n'İ! olaın oesodden; ru'h jn oyrııî'masında n sonra ıhesap yoktuir dem iştir. Cesed, günahıiordam imesu'ldüir. Ruhun, oesediın durümu'ndan sorunrl'u olıması mümkün değMdir. Fakat bir başka ıhahöm, bu iddıiaiları şiddet!© red etmıiştlr.(84) IV — M ELEKLER ; Tolımud'yn ımelekler hokkmM)

Dr. Joseph Barclay, The TaJmud, s. 30—Sİ.

da'ki görü şteni deş çok gorıiıbdi.r, Bu sddıicıloraî göre öadieoe Oebraıi-I; bütün diiılılerıi biılıir. Yusuf'Oi dü'rrya di'lii'ni öğ reten do O'd ur. «MetotTO'n» möleklepin 'r’eiiısJdiif. Faikat Aımpreıl' adı verileın düğer melok onu ateşe otm ıştr. Şu da Tail'mud'un niivayetıleni aırasindadif: Kâfif Nem^rud, Hz. İbralıim 'li oteşe attığı zomaın hemen CebraıM Allah'ın huzuruma ç ilkmiş «Ey Âlemıleriın RobbÜ Ben yeryüzüme lıneceğim, ateşii soğutacağım. Salih ddomı ateşten ik]urtaıracx3ğım» demiiştir. Alılalh «is© cmtkî şöyıiia cevaıp vemmiiştıiır: iBıen ikatıımda. Tek'tiim o da kendi âılemıimde tektir. Tek oiainın diğer tek olanı ıkurtarmasi görevlenindendrır. Faikat Aılılaih, ınered© oilursa olsuin’ ’ ıhıi'Ç Mmıseyii' tereiketiınden ve ınıimetılieniınden rmflihruım eftmz. Sonra da Obrıaiilı’© şöyıl© dfâmıüştiır: Seıı benlim neslıimden üç neslıi ıkurtaraıbıiitiiırsm (!) Ha'ham ;Simon the Shiomik üse şöyle der: «iKâfir Buıhtufinasr hoîham 'Hononıiaih; Mjsihdel ond Azarlhıh'ı atehin or tasına attığı zaımaın soğuık emtiri Jorkem o ıhemen, ate şi; iS’öndüırmıeık liciiH atulmış, fakat Oöbraiiıl' şöylle diyerek sözünü ıkesmıiştir: tfAıHlaıh'ın ikuvveti böyle değildıir, Sen soğuk emıiırüsiin. ©ütü n> linsamılar bilıiyorlar iki, şu ateşi /Söndürüır. Faikdt a teş emıirj olaın ben gideoeğim atöşi içten söndüınedeğlüm; onu dışaındo yaıkacaığım;. Böylece Muıcize liçimde Mucize meydaınoı gtıireceğ'jm. Aliloh ona bunü yapmaya !2im v©rmiiiştir.»;(85) S5)

İZ

H^jpew Otemture s. 27^—38

V — KEHANET : Kohiimlıük, halhciımılarca fo z M i iş^iercfendılr. Taıiımıud; tou durumdaın çokça baıhsed'erok şöyle der: «ıHaihaımıtairdan bazlıları, mson ve kar puz Yaratmağa ‘kadiirdılr.» Yine ihcııhamloırdcıın bifimiin bir kadmıı dii'şF eşeik hoıliiine geitiırdigıiı, üzeriınıo tniindli^i:, onuntlo çarşıya gıittiğii, sonra do: başıka biır îhciihamın onu, eski şekliline liade ettiği! rivayet ediilımiiıştir, Haıhaımlıainn 'kaınaıallaırma göre İbraıhıi'm (A.S.) ikâ'hıinlıigi fbüili!yord;u., ;Qüınıkü çocuıkHarmaı ıliçiınde (csıiihıiır kuvveti» 'buılıunaın taizı ıhıedıiyoier vermiişti. Kendiisıi de boğaziındoı bir gerdanılmk toşiYordu ıkii> onyn ort<3isi!ndd: gördüğü 'herkese şiiıfdi veren ıbir taş buılunuyondu. Taılımud'do tıaıhaımlcııriın imyoizelerine ve yilamiana, ikurbağaıldına, ördeklıere, kuşlaıra, bailıklara oit n;i'hıayetsiz efsaınelllre ve ıknssaıliana, ırostlaınnr. Yl'n© Tailımud'un faize anlattığı ormon yiftıo fıayvan efsanesıine göre Roma 'Kaiyseni' o yırtıcı ’tıayvanı görmek fetemıişDiır. iRomto'ya. 400 ;mıiıl yıaıklbşnıcai yırtı cı hayvoın iküıkremiiş, Roma'ınün duvaırllaırı yılkıllımış.tır, Ro■ma'ya 300 miıl yaıkloşrnca biır daihaı ıkükremiş; bütün in®anlor sıırtiları üstü düşmüş, dişleri söküıleresk yere düşmüştür. K ayserde taıhtımdaın düşmüştür. O za man Kayser, yırtıcı ıhayvaınrn emiim bir yeıre çıötürüıimesi-m rica eder. Yin© Tail'mud der ki ; Onmamda, ömırünün îilık yaşfnda ola>n vaıiışi' biır öküz vardı. Onun ıhacmi, Oet^N Tu'r'un (Mount Taıbor) haıomii kadardı. Bumonı içim te öküzle«fen: biiDiinıi kuTitaaımaik Nuih (A.S.) çok w goî73

wnijşti. Çünikü onta!ixlaın M im ganriıiye ikoYmoya. gücü veiıi'şmıiyordu. Böylece öküzUerdıen ıblıriniiı ix>ynuzu!nda!n geimiiy© bağılıaimıştı. O zaımartaırdia IBaıshciin! (86) ımeılıîKiı Avc vordı ıkii, bu! tufondon önoekif yairati'lolaırdaın dı.' Oınon tufendors kiirtuilımosı bir haylıi zor olırmuştu. Çünkü vücudunun ■büyüiklıüğüındıön gemüy© ibiınım© liımıkdnı byloımaımısşti!. O dolöküzün sırtı no binımiişti., Yimo Tıalimud'uni lifadesiime göm krail Avc, yeryüzü kadınılıari'ndıaın birii liile evlenen melekterden biıniınden doğaın Amaıliıkoılordandı. Onu'n ayağımın uzunluğu kırk miıîdi. Onu^rı dişleniınden birimli Hz: İbraıhiım, dıivan olomk kuıManmıştı. [sra:iı|ılilılıer Hz. Mus>o'ni!n kumamdasindıa ona doğru yönelünce, aıdamformd, j'sraiiıî karargahının uzuınıluğumu Gormıuş, ve ona uzun'l'uğuın üç 'mıisi olduğu söylıenmıiştir. Uzuınıiıuğu üç niiijl olıan dağı, lİSraıillıiler© atmaik liçin ©ökmiüüştür. Bumun üzeriin© çekıirgeden bir sürü gdnderlılımıiş, Melük Avc'in boynuna geçımelk ligi'n dağdan bir deıHi'k oçmış-fardır. Sonra boğazımn etrvfıındaıki dağdan kttrtuılmaisına manüi dian, dişler çiıkmıştır. Talımud’da ziıknedlıleın bu olaylıor JERU SA LBM TA'R'GUJVİ kitabının, Sayrlar Kitabı ©trafinda noklettiıkleri kıssaılardoın ayrılımaıktadır.(87) Taılmud’um b'^amına gör© Aıjılaıh, Âdem'i bir yaifidoin erıkeik düğer yaındaın 'kadm' olımaik üzere iiıki yüziiiü 86) 8?)

Filistin'in k o ^ y doğusunda, bulnnan' yerin eski Bng-iin bomsı Gk>lan diye adl^dınlır. Hebrew Litemture, s. Bodk o f Numbers, XXL 34

ydınatmış, 3 onra yaosi'ndan ıkesımıişir. Ât'Cİem'âin uzu'nluğ u TTi'avii' 'kuıbbey© utoş ryord u. Faikati i şlediğ i hatadon dolayı, AMaıh ©lıimii Âdem'iiıni ıbciişı üzonin© koyimuş, onu ufaılınoaya kadar baıstınmıştır. Âdem, yaratıldık tan on şaaî şonm ^hota fısıliemiş, on iiki'noi saat ta da Genmetten 'kovulınmuştur. Toılimud, İbıraihıiım' (A.S.), tansıi Soir'a v© 'h'izimetçisi İılyozaır'a! gösteindıiğıiı ımuoizeler iha'kkındai birçok iıu-raıfelıer v© efsaınolıer iiıhtüVa ‘eder. Ydını© Taılımud, Hz. Musaddn, Hz. Süılıeymaın'dam, güneşten, braiiıl Oğuıltarma îndiiriilen «ıMen'n ve Selva» 'mucizesiimden t'jaıhs©der. Onuın toıdı, İsıraillilfidıerlın toısavvur ©ttiği yiyf>ceğıin tadımo ırniftaıbı-kdi. Yine, Cin, rırh, şeyto'n'dan tiOıhsedeır. 'Ha'haım Joshuo’da şöyle der: Aılıiaıh, İsraıiıl oğu'iiarma bir iş YÜ'klediiğıimde, 'İsraiil’ oğuilılıarı on fki mı! geri pökıiılıiyonlaındı. Sina Dağı üzerind© ınizaım Ste görevü melökter ıi©e O'mları dağa doğru sevk ©di’/orJardı. Taılımwd, yaıbainciildırın pis olımailarmi'n sesbobimii Iblıiıs’iın Havva'yı oldatmasındam sonra oniorın Sina dağında bullunımaıyışlaıri'na. bağılar. İsraiılılıjileriin lise Si'na'dö kaılımaılaırylaı 'ıbizzat temiızılendiiıkteır'ini iiddiıa eder. Şu da Ta!iıllmıud''uin: '©fsalniâlıeniındıendıir: Nec:>i:s Titus iHTabede girrnîş, ıkılıcını çekerek, fmaıbedıjın perd©' siira^ prarçailamış ve ondan 'kon aıkmıştı. Sonracnu cezaılondırmoık «çln ibif sivrisıiınek gönderjılerek onun bey75

rtine g-irmişti-. Orada ©mok, güverciin gibi olunccsya kbdar büyümüştüf. Tituıs'un ıkafatası açıidığmda.. slvıri&i'neğrn baikırdoın bir ağzı v© idemirde'n pençeıiori alduğu görüilrnüştür. (88) Yine Taılımud, aılıkoliık ve obur hcnha'mılaırda'n^ (Gı|iutton and drunken) birçok şeylier nokiıeder: ıBazı fıaıhaım lafm li^aîHi'iarı öyılesine yüıksekfii' iki ontardorı birincin kdrnı çıkariılmış olısoydı onun aıltimiaın bir çift öküz geçerdi. Yin© rivayet ©dıiiliir iki haıhaımılardan W sar hoşken bir iboşıka' 'haıhaimı öld ürmiiş, sonra: bir muDi ze li'I© öldürüilen haıhamı dıiriHıtmıiştir., Ertesi sene yiine tohom. orkadaşmı bir içki ziyafetine çağırm ış fakat dii§©r haihom; «Mucizeler hergün imeydaıno gelınrez» diyerek daveti red etmıiştir. HAHAM ÖLÜMDEN KORKUYOR! İsteklerînıin v© bevaJarrmnı 'köles'i olaın^ :haıhaınntarın: gerçek dıuruımiHan*nı Joseph Baırolay şöyle düH© getirir: «Tolımud'da bdihamilarm ölüm monzaraiSiodaın duyduikları sukınti ve Jcedoıierdeni örnekılier veniıimrıştir, Cehenınemde 'korşılaişaCalklarındaın ikonktuklon liçiın, onlariın ikendsıleni ıhaıkkmda hiçbiır kürtul'uş ümiltleriir yoktur.»:(^ 88)

Hebrew literatüre, s. 3fî—^26.

80)

a.e.g. s. 30. Kıır’ân-ı Kerîmı’iıı b^ an ı yabudUeıe nygan jlfelmektedb': el— CnnK’a: 6 Yiabudîler! Eğer siz diğ;er insanlardan başka olandc Allah'ın dostlan bDİnndnğann asa SDannedijorBamz, haydin ölmeyi İsteyin; şayet sadık kjmseJerseniz.» el—Bakara: 96 «Sen Tahadi ve müşrik leıi dünya hayatı üzerine insanlams en harisi bnliırsnm.

TALMUD’UN HİKM ETLERİ : TaıliTi'ud, yüiksek ibiır ımaıhairetl© şekiıltemmlş, öiırçok Nükmet V© miısaililiöiilfâ ddllu'p toşar., !(90) Bu imiiisailıler, onu 'kayoınıliaıriın aınılayış ve zıeıkâtaınna dellıâlet 'edier. Buıroıdo omlardaını ibazı miiısailler yerelıiım: 1 — DünYO, mıoktep çoofjkilaırıın'in temıîz vıioddintorı (iıçm bâkıdir. 2 — Kiiım ıhaıhamlıainm îaıliiırnıloniın© ıteoavüz ©derse öliüımü (ha'k ©der. 3 — Hı©r (kiım^ üslalılairiıniin önü'md© öğiretmeye kol'kcırsa o yıüanun sokmaısrna müştaihaık olur. Bu müşriklerden baaisı bin sene yaşamağı arzu eder. Halbuki yaşamak^ onu azabdan uzaklaşturaoaJk; değildir. Allah onların ne yaptığım görmektedir ve g'örüciidür.ü SNtt) Bu hikmetlerin ve darb-ı mesellerin hahamlar tarafmda» meydana getirilmesinde hiç zarar yoktur. Çünkilı Ya hudi âlimleri her kaynaktan yararlanırlar, tslcendeTiyye tîniversitesi’nde Ibranice Profesörü olan Di', Ha şan Zaza «Ehbaru’l-Yevm» gazetesinin 18/7/1970 tarihli sayısında «Lıiigatu’l-Aduvvu Ma za tegul» adîı yas:ısmda şöyle der: «Talmud'un 600 yıllık zaman esnasında lamam lanmcaya kadar ihtiva ettiği hikmetlerin % 70’ii hind, Yunan, Babîl v « diğer milletlerin tecrübelerinden çalın mıştır. O mill€ştlerki, din dahil insaniyet için hiçlor şeyi terk etmemişlerdir. Nitekim Yahudi âlimi Gustavo, XIX. asTjn nihayetinde «Musa ve Tahnud» adlı eserinle şöy ie der; Talmud, Tevrat^tan şiddetle sapmıştır. Talmud, Tevrat’ın davetini ihlâl ve Musa dininden başka yeni bir din yapmak için getoniştiff*.»

4 — Sepetlinde ökimok oilo'n adiarn, sepetindo btr şey plmayon gibi değıiıldir. 5 — Semiın liçm aslanın ikuyruğu olimaiktainsa, tHkiiimiin başı dlıma'k daıho liyidıir. (Bazı ıhoıhamtar şöyi© dfıyer-ek bu hi'kmote ıkorsı orktiilaır: Seniim içsiın aıslamın ikuyruğif oılima/k, İkiiinım başı oılımaıktoın^ daıha jyiıdiiır.) 6 — 'Sailliih ikîişi, şeıhırimı güzölılıiğıi’, zongıiınliiğl, azO' îTîie'tidâr. O, şebni'terkodıino©, şehıniin güzeHıiği, zernginliği vo azomet;’!' ıkaybolur. 7 — Evdöki ihayasızlıik 'kaibağrn 'içiiindekıi' kurt gü'bidıiç. Vino şöyfıe deınımıiştir. «Evde'kf ş'iddet, ıkabağım içiind9kii ıkuırt gıiıbîdiir.,» 8 — Ankaıdaşının aırkadaşı vaırdır. Aî^kadaşıının dia arkadaşıni'n dostu vardıır. O 'haıid© sıırnını saiktav 9 — SoılıHh baba liçıim ıkötü evilât, sirke giiıbidıir. 10 — Hırsız fırsatı dıeğerlıendreımeyiıno©, kendıini doğ ru za no©der. 11 —r Horoz da. baykuş da salbahı bekler: Horoz, baykuşa der; Aydpnlirk bama fayda veniır faikat sen nli'çıiln onu beklıiyoınsum? 12 — Genpik, güH'öriin tacıdır. İıhtiyarlıık (lıs©, dıikentenün tacıdur. 13— Çoklarr liyiı vaaz ©derler faikat liyii omel yopomazilaır. 14 Yaitaincıilaırin cezası, doğru şöyledıikleni zamaın diınilıenımemelidiır. 15 — Gururlular, putperestler gibidir. 16 — Jurnoıl, âldümmek gibidıiır. 78

17 —: Alılaih, ünıilıevacriyıi yüıkseltıi'r. Mütekebt»i'ni î&e kadfiimden düşürür. 18 — Kiişh, heir cüzzaimıiryı görür de ıkendıi oism'ı üzerinde ölan şeyi görmez. 19 — İVlıalırndan ıheırgüırii bir şey oroyan Ikiişi, ıparasrndaın bir paırça 'biilur. 20 — İVIevkli'; liınsama şeref vermez, insaın, mev'kitye şeref verir., 21 —- Dünyada' 'h'i'ç kiimse, 'iki sofrodan ıbiır anda noGiıblen'mıedıiıkoe memnun oilmaımıştır, 22 —^ Kıl'şİ!n'iin ıkend i iiyiılıiğ inden tociihsetmesinin önemif yoktur. Anoak amkadaşlaırımn oodan ıbd^hsetmeleriınıiın' ön emil' vardır. 23 — Sadaıka, ımolun tuzudur., 24 jsraıiıl toıprokldrı üzerimde dört orşm yürü yen kiişi ikesiın olamaik âhiret âlıeımiiiniiın. çoculkllüriındiaindır, 25 • — Taun tam yedi yf! 'kaid!. Fa'kat eceli gelme yenler ö^limedi. 26 — Doku'mmiayın sarhoşa, yıkılın caya kadar giiitsîü'i. 27 —: LânetlenmJş oimain, iidnetılieyioiı Olarok sa bah la'rna'n dam daiha liyidir. 28 Bu âJem, yol üzerindeki' eve benzer. i\h!r©î ■l©e, ıhaıki'kî evdiır. 29 — Çocuk anınesiınıi'. babasından daıho çoık se ver, Faikat babasındon, onnesıimden .korktuğumda^n daıha çok 'korkar. 79

30 — Ölımeden önce tevbe ©t. 31 — Taınrırı fo'kıiirleri seviyorsa', nıipim omtaro yaıp cfim^etmiyor? (Hokjmıterden ibirisii bu sua:î© şöyte dıiyerök cevap vormırştif: Ontarın 'meselesıi, b iz ii'in eHmizdödır. Biz onılaır vaısutaısıyilıe şsnefe n<aıii[ oliuyoruz.) 32 — Kapısını fokirlere açımıoyaın ev, kapısını doktora <3;çci:r. 33 — Kadın seçerken ıbulunduğun yerden bir adüm aşağı rn. Dost seçeınken de bir adım yukdn çıtk. 34 — Evdokii' yaşlı kadın, hazi'n© gabidir. 35 — Kiımı, ıkendıiml şııkıştırom srkıştırmdzso; kim, 'düşmoinljğo k a r ş i su®aırsa; 'kıim hayrı, sadece sevgılsı ipiın yaparsa; ıMirri' şiddet a'nınıda güterse, omlar Aldab'ın do;stiarıdif. Ontardan Tevrat şöyle babseder: Ontor, ikıyamet gününde güneşi'n 'kuşluikta pairladığı gib^ paifıIdyiO'calkliairdır.

36 — Habam Pihimes b. Ja ir şöyle der: «Sıkıntı tenrüizliiği, temiiZ'Uiik ıkortu-luşu, «kurtuıluş azizıRği, azizılıik tevozuyu, tevazu da^ günaıhilordan ıkönkmayı sağlar. GLtnaıhiiard'an k o rm o ö a Rubu'ı/MKudüis'dendıir.» TÂLMÜD’UM HÜLASASI : (91) Talmıud çok ,d©fai hiırbinüne zıd gaınib gorüş'ler, daırb-ı ımesolilleır ve bükümilerdm meydana, goîmıiştir. Tolmıud, 'birçok 'hüıkümıde Tevrat'tan ayruhr. Taûmud, Roubiın'iın, Elil'nıiın, Samuelüm' oğularının günahıları fiedemi lile, Tevrat'ta! geiIenJere inanonJon batalı sayar. 91)

Hebrew Literatüre, s. 39—30

Tölmud ^ faizi ımübaih görür. Tevratın, hairdim saymasıra rağimen, iiilloh Moloühia çoouıkılâfi ikurban oloraik taikdiim ©tmıeyli de Taıllrıruid, oate görüır. Taılımud Tevırat'tû gelen «Pâ'k olamilia pâik dliuırson ve ©gri ad'aımılb; ters Glıynsuın» (92) oüımteısiind'en 'haıreik0tlo 'hile yaıpma-y ı jda müibalh sayar' Haıhaımtar, toraıftairlıaırıınıa;, Hııniıstîvaınıliaırıın ve yabonciıtafirn pis oidulkılıaırmı öğretirler.. «ıMdiiık'ılmi huzüıru'nda» diyeoekiiıeri' yerde «iKöpeğıiın 'huzurunda» cbrfer.{93) Henhaıngi 'bir yaihudi' bir ydıbamcının ö;rıürıde bir ıbaşka yaihudiınüın aılıeybiıne şaıhiitlıiık yopcırsa; o.çiikça oma ifâinıetılıeinıir ve iküfiredillıiır. Oiır yaıhudiiıniim yabanctya karşı yaptığı yemi'n .ise, orru bıi’çbir zamon bağtoımaz. Yathudi doktorılarunın', yaibaıncıîları sadece paıra elde 'etmek yaıhut üıbtisas yapmak liçin tedavi ©t'mesi oalzdiiır. Yaıhudii d'oktoırilariını saılıgırii 'hastalııkilbr esınfcjsında yabancıları ikurtarması do caıiz degıiıldir. Ya'bcı;ncıfarfn lizdivaçlar!, lizdivüc değildiir. Yabaincıların ikasaptorının eti, ölû ıhayvaın etidir. Biir yaba'ncıyı, Yö92)

n. Samuel XXH. ^7

93)

YaJıudiIer halâ bu inanç üzerinde ısrar ederler. Bu du rum^ «Çift Yönetim» fikrinde açıkça görülmüştiir. BöyIe<» içinde bulundukları, hükümetlere ve tsraU’e Itağhlığa davet ediyorlar. Fakat onlann gerçek bağlılıMarı sadece îsraiFedir. Bu durum, 1967 harbinde ve soıaraki devirlerde açıkça görülmüştür, ^ünkii b ir^ k tsrallll iş lerîhi terk etmişler, İsrail ordusumı. fcatılmişlardjj'',

F; 6 — 81

ihüdıj evine davet caıiz değıi'ldii'r. Yine y-atba'nci'nıriı ıköY* b ^ iğ i eşYayı gönlı vemeik de oaıiz doğıilfdıir. Yaıhudlye tolır öküz. yqıbarıcı bir öküzü boynuzıtorsa, yahudıiye biirşey Jlâzum glımez. Faikat, yaiba'ncı ıbir öküz, yaıhudiıye q;i|t bir öküzü;'boyntızliarsa, yaiboncının rmeydaıno geılen zarcrn yaıh udiye venmesıj gerekür. Rıiivayet ©dlildiğme göre, ıhohaımto'rd'on blıniı ağacilonndoın bir-ikıs'mıinı bir yatoaırıcıyo saitar. Sonrö hizmetaisrne ağaçların biir 'kısım daJılaıriını kesımesii'nr erriredierek şöyle der: VaibcTnoı, ağaçların sayısmı biiliiyer. Fokat ıkalınHığmı ve daıl'larınm isayfsi'n! biılımiiyor.» Dr. Joseph 'Barolay'ın Tolımud hokkînda söyledi ği şu sözler ne ıkador doğrudur; «Taılimud'u^n bazı sözierii aşırid!r.jBazı sözleri çilrki'ndıir. ıDıiger ıbazisı dö ıküfücîdür. Faika t 'bu ıkarışı^k şekliiyte Taliırnud, fnsam ça'ba3i,ho)k!li ve ijıomaıkati 'üçiiın fevkaıfâde ibiır ieser te^kiıl eder» (94) Şen ra bu aihd ve ısözteniınıi' ibozdukiarj Içindıir ki» biz, omlorı ■lânetlıedlık ve itolıbleniimi Ikas'kıats ©tliik. Onian kelıiınTielerii yerlleniınıden oynatorok değiştiıriır taıhıril ederler. Oinlar, emrediiıldiilkılieri haıkitkotlerdön naslb al^mayı tenk ettiıler.{95) «Artık büyüık azob o 'kıiımseleredıiır ki', kendü' ©lıleniyi-© Tevrat'ı yazarlaır da, sonra ibiraz ppra ojlımaık içiiın: Bu AJIoh tarafmdandır» denler. Ellenîımiın yazdıikılorı 94) 95)

Hebrtiw lâteFatare, s. 29—W, el-ŞfaMe: İS

yüzırndeni büyük azob ontaıra! Kazaımmaıktai oidokliaırı gürtaih yüzüındeın yazjıkfar oilsun onıIaıra...»:(96) <iYoksa siz, Tevrat aıhıkömının bir ikısmına li'naınıp bir kısmımı inskâir ımı ©diyorsunuz? Şimdi sıizdan bu aıhdi bozan ıkiımseınıiın oezaisıi, amoaık dünyada rüsvayliik V© bayağıllık, ıkıyaımette on şiddetlıi azaiba' atılmaiktır: AIIqıh Silziin bu ohdî: bozmanızdan gofiil değiıldiiır.{97) Bu baıhsıjı İsıköndetr'ıjyyD Ümlveralesıi'nd© îbranioe Profesörü Dr. HaiSiain Zozo’mn sözleriyl© 'bitirrnek liGteniım: «İınsonın, ıhaıküikatiıarı bozması ımümiküınclür. İn sana, ya'Ian söyleye söyleye ıkendıi yaılanma ina'mmast do 'kolcıy geılilr. ıBöytece ıt'nson, o yaılaınin g'©rç>ek uydurucusunu da unutur. Fcii^at buna rağmen biır t©k şey ıkallır., O da: binıleırce yıldoın^ ika'lima yazıilimiiş ıkelıim'©îerdıiir. Eşya'nın öımirü'nü v© derinli!ğiim;i t©sıbit eden eserter, daıiıma ikaynaik oıtarak kaılaın tariih yazmaılorı, yegâıneı doğru söziler, beşeir iıstöklıenlin:© teımayüz et mezler. Hattaı oınılıaır beşer isteikilieriıne göne ikon uşsailöır ve temayü!li ötsdlier büı!©; yiıne onılarıın satırtarı aınascnda h-akikıat, 'kendiine 'hos mekân! ıbuı|ıalbıiilıir.(98) KfTAP'DA GEÇEN ÖNEMLİ ŞAHSİYETLEFÎ : 1 — Haihıaım Aıkiba^ ben Josep'h : Yoıhudl Hıa'ha'm;l'fğının ve Yalı udi sözlü ‘konunun koyucusudur. 40 - 50 Mlilâdî'de doğmuş, ta hmıine'n 135 M îlâdî'de âlım üştür. 96) 9(7) » 8)

2 Rash'i: ; Gerçek ism i, Süleym an ıb. İshok'dif. 1040 Miılâdî'de Fraınsa'niın. Troyes şehnindo dûğmuştup.rRabenu Sh'Bİomo Viîzohaki li'Smiirııirı liılk 'harfleniimın fkıisöltıllımışmdoin ımüılihem ola^rclk Rasıhi diye anlaTidiırııI■mİ^bf. Mâhılır zekâsıyi© taınüinrr.. Otuz (ilkii yaşmdü' meş hur İTevrat Tefsıiıri'nıi' taımamılıaimıiştır. iBu tefsîir Tevrat'm ©n güzel' tefsıirleni'nden binidıiır. ıRaehiii, aynı şıekıülde Ta'lmud’u da tefsiiır etmeye: yönelimi!ş ve 'bu vesMe iıle MısıV'ı ve FiJii'stin'i ziycıret etmıiştir. Yetmıiş 'beş yaşmdd ioIımüştür.(99) 3 — M elr : «iBaaıIı Haines», yaımi' ((Arnıjılu li-Mucizat» dijye de liisiiımtendlrLIıiır., O, Tennaıiım diiye adilondifitan üçüncü nesi' âlıiırriılerıiınden .biınidiir. Hocaısı Akübai'dfcıın sonra' M'iHıâdli' liikıiımoi aısrun en ibüyü'k Tolımud adomJıaımndaındıır. G erçek 'i'sımli' Mıeaısıhıa'dur. Sonira, Talllmud'un j/kimd!:i ilÇilin yaptığı ıhizmetten dolayı ıMolr demiılımılştiır. ;4 — Musa 'b. Meymun (iMaıiımonodes) : Büyük yâıhudıi düşününleniındemdir. Mişnıaıh'm dıerlıoyloisıi otaın Vaihuda Ha--Nıasıi'n;[n torumliarurnda'n bircidir. Musa' b. Meymun' 30 M art 1135 M ifâdî'de Endüllüs'ün Kurtubo şehnlınide doğmuştur. Genç yaşta Kurtuiba havrasına hohaım almuştur. İlık kitabı, Mlşna'niin şonhldr. O'nun Mukaddijıme'sıinde şöyle der: Ben bu 'şerhe yiırmıi üç yaşmda başlodım. O'nu, ıMrsır'da otuz yaşında taımaım,ladiim.,(100) .vEndüIiüs, ımuvahhldlerlran basikısmdan 99) H. FoIaflo^ iThe Talmud, s. 328^—^224 100) H. Pûİaao, The TaJmad, s. 224^236

Kaıhiıre'y© kaçmıştr. Mısır'da, illeri; görüsliü, mutkıık hayemi'dıen yaihudıiHiene vataın olmasiindia Müsai b. Mey imum, bu dâıhiiıniın özeli doktoru olımuştur. Selâhcddii'n-i Eyyubî, binkcıç sone sonra, Kudüs’ü 'hınistıiyoınilaıriin dilinden kurtarmış, yoniden Fiılistiın'in ıbüyük bir kısmını Hilâfet'im ıhokiımılyetin© iade ettmiştiir. Flılıistiın'm yeniden yahudıîıler vatan olımasi'nda Musa^ b. Meymun'uın çok büyük tesiri olımuştur. O, orada öiiijımünden sonra, hayatıındo ulaşamadığı öbedî biır t^ennet 'bul'muştur. M usa b. M eym un, Katııi re'd © Keldânîce ve Yuna nOD öğırenmiiştiır, Yedi sene sonra dd Fustat’ta Mısır yahudiiıleniıne, yaihudjıliiği, feisefesimi'; tıp ve hendese öğrtmek içi'n açtığı 'mederes'eye, ^hoca oHmiuşur. Mus a b. Meym-u'n, Aroblorın yahninda Ebu limıran Musa b. Mey mun UbeydU'llIaıh diye lisiımılendiri'lırhiiştiir. Onun en meşhur tailobelerilınden tiınl Yusuf b. Ukrîn'' dıirıki, Aroblarca Ebi'l-'Hacca€ Yusuf b. îsıha'k es-Sebti’l -Mağribî olaraık biHırmiır. O, üstüm tnp ve astronomıi bilgüsiyle şöhret yapmıştır. S a ’diya' b. Berekot da ta lebeleri arasındadır. (101) Dr. Muıhommed 6ahr Abdu'ıI-ıMoid, Mu:5a^ b. Or. Muhaımimed Balhr Abdiuli'-ıMeoid, Musa' b., tındadır. Buna te'mmi vermedıiğır çoğdaşr bir yazarın yazdığını delliiil ölarok ailır^Bu yazaıriın şehadetime gö re, Taberiye'de Musa t. Meymun'um ıkabriınde Ibralö l) Dr. Mtthammed

Abdn*l-Mecid, el-Yehûd Fi 'l-Ende

İBSj S. 88—89., 85

niiDe şu dnlamda bir lifade vairdi: {fKâfıir Musa br Msymuo bu kabre diefn©di'lımıiştif.»f(102) ©en, Yaihudi kitaiplannda ve diğestr ıkiaynokılorda 'bul görüşü destekılöyen bîr şey bulıaımadi'm. Şüpheste, onun Islâm 'ı kabuıl ©dişi Yahudîınıjin ımıenfafatınö d©ğiıldıiır. Oümkü Musa b. iMeymun, ycühudiiıieriîi ©n bûyüik oıiıiımi V© © n yüoe müftefekkiınlerıiınden biıriydili. Hcutta omu, şöylı© diyerek Hz. Mosayo benzetiyorloırdi: «ıHz. Musa'dcın, Musa b. Mey mun'a 'kadar, Musa gibi bini'Si gefiımemiştir.» EserJerl : 1 — Delıiij'u’i - Haiınin Fi'! - Felsefoti'ı!' - Ldhutîiye. Bul ©ser Arapçadır. İng-iilıizce'ye Guide of the Perpl©x©d» ismlylıe tercü'm© ©dıiılımiiştir. 2 — Yed - Hezoka : Bu ondört bölüme aiynİJmıştrr. Yed, İbrdınıio© 14 dem ektir. Musa b. Meymun 1204 Mjılddi'd© 70 yaşında ıük©n vefat ©tmıjştir.ilOS) 103) a.g-.e., s. 90 103)

Bu konuda, fazla Mîgi için Bk. The <îewish Ihıeyclopeadia ve Jewish Encyolopeadia’ıun Maimarıodes maidd%î... İsrail Wilfinsoıı> Musa b. Meymun, (Neşr, tercüme, te’lif heyetîj Kahiıfe, 1936, s, 6. (Aynoa, Dr. J. Müns tsıralmdanı yazılanı ve Dr. Henry Şchmittkimî ta ra rd a n Ing'iliz ceye tercümesi yapılan 1985^de BostonMa (U.S.A.) Ikosilan «Maimoiııides th» stoıy of It is life and G^aılus» ese le de bakılabilir. Bk. Prof. Dr, Hüseyin Atay, D^&Iğtü’l-Hâirîu, Ank. ünv. îlâlılyat Fakültesi Yaymlan, Ank. 1Ö74, s. V—X X X VİI) (Çeviren)

5 — YÂHUOA HA-NASİ : (Yudah Hanosi) : Mu kaddes habatm', y<îiihud em ir oitairak odlicrndırılır. O 190 - 200 Mıiıtâdî'de ’M ıişna'yı derleıyen em büyük ^^ahudi âlıiımlerıindeiındıif.

BİBLİYOGRAFYA 1 — The J©vwis'h Encyctopeadia, Amerika’da basılirnıştır. (I. - X II), 1903 - 1905. 2 — Jew,i©h Uınıiversaıl Encyolopeiadiö', (ü - X), New York, 1948. 3 — Dr. Joseph BaıröllaY, Höbrevv üiıterciituıre. Nem York, 1901, 4 — Dr. Josi©pih Baırclıay, The Tojlimud, Landon, 1878 5 — H. Potaıno, Tib© Tıaimiud, Londom (taıriıhsiız) 6 ~ Lectures on tıhe ReHiıgıioniS cif th© Somiiıtjes, Loüdon,. 1927 , 7 —■Lövvıils Browne, TihTeTT VV.fedöm of Israteıi, Lon^don, 1948, 8 — Dr. A. Fdıbiam, Tıhe Baıbylonüaın; Taılimıuid, Onlversiily of Ouıeenslaınd Press, S î. Luoiaı, 1963 9 — Dr. Saımıuıeli Kraıuıss, The Mishnoh Treatise Saındhednim, Ldıiden, 1909 10—' Dr., Muihaımınııed Bdibr Abdu'l-Meoid, öJ-Yahûd fi'l-Enddlıus, .Kaıhıiıre, 1970 88

11 — Hormaını L. Slraok, Initrodducıtion to the Tdl'muıd oınd ıMiildîraeih, Phiiiltudeılipihıia, 1945 12 — Dr. Rulhlemg, ©l-Konzu'ıl-Meirsûd Fî Kaıvaiiıdi't-TalmiU'd, Arapça' tercüıme eden: Yusuf IMasruHlaih, Kailfune, 1899 13 — Şevikıl Abdu'rı-Nâsır, Protakolötu Hüikomaj Su^hyûn 14 — İlli Levii! Ebu Asef, YaıkaiZatu'>l!-Âl©nnıi-')I.-Yohudî 15 — T'h'0 Taılımudic Anthollogy, N ıeıw Yonk, 1947 16 — Dr. Chanlies D. Matthevv, Paılestimıei - Tıhe Mohoımımeddaın Holy Laind, Oriontaıl' Series, Oillt XXIV, 1940, s. XXIX 17 — Dr. Hıason Zaza, Lugotu'l-Aduvv • Mazo teguılı A'hteıru'l-Yevm gazotesii 18.7.1970 sayısı 18 — H. L. Stnaök, Biinteituıng im don TaHımüid, Leibziö', 1894 19 — J. H. W eiss, Bet Tailımdd, V'ienna> 1881 1882 20 — E. Biısohoff, Tallımud - Katechismuisı, L©fbsiic, 1904.