on off
Verenigingsblad van S.G. Daedalus Nr. 23 - Mei 2010
Tapijten, truffels, Twix en mijn hoofd Wie de schoen past, trekke hem aan Illusionistisch Onbehagen
Het Nederlands Verpakkingscentrum is de enige ketenvereniging in Nederland op het gebied van verpakken. Met haar kennisnetwerk van dertienduizend relaties en ruim vijfhonderd lidbedrijven is de vereniging voortrekker in opleiden, informeren en belangenbehartiging.
geen contact zonder verpakking
Nederlands Verpakkingscentrum Postbus 164 2800 AD Gouda Stationsplein 9k 2801 AK Gouda tel 0182-51 24 11 fax 0182-51 27 69 e-mail info@nvc.nl
www.nvc.nl
je fascinati e! nd Vi Registreer jezelf op
werkenbijTNO.NL
Mijn fascinatie Werken aan maatschappelijke impact. Oplossingen vinden voor de problemen die gisteren nog onoplosbaar leken. Kennis combineren, doelgericht samenwerken. Mensen en organisaties helpen om beter te functioneren. Dat is mijn fascinatie.
Redactioneel Evolutie? Met dat de jaren voorbij gaan, de tijd wegtikt verandert alles. Wat 10 jaar geleden normaal was, is nu alweer vergeten. De mens en de wereld evolueert erop los, maar ligt er niet ergens een grens? Is er niet ergens een punt waarop het teveel wordt? De laatste 100 jaar zijn het aantal mensen op aarde toegenomen, en daarmee ook de vraag naar eten, energie en brandstof. Een logisch gevolg, mits het gebruik per mens niet toeneemt. Helaas wordt dat met computers, televisies, en swiffers niet echt beter. Revolutie! Maar, let’s face it, we zijn gewoon met een enorme hoeveelheid mensen op deze aardkloot. En wie zijn wij om daar onzorgvuldig mee om te gaan? Broeikaseffect of niet, wat geeft iemand het recht de aarde te vervuilen? Alleen vraag ik me wel af...wat is vervuilen eigenlijk? Waar trek je de grens tussen ‘goed en kwaad’? Hoe bepaal je wat teveel is, en wat niet? En misschien wel de belangrijkste vraag: wat is mijn taak daarin? Of is het allemaal onzin, en kunnen we gewoon door zoals we dat al jaren doen? Naar mijn mening niet, al vraag ik me wel af wat er nou waar is en wat niet. Geknoei met cijfers, het is hip om ‘groen’ te zijn..ik weet het niet. Deze On Off gaat daarom helemaal over duurzaamheid; maar dan niet de standaardverhaaltjes die we inmiddels wel kennen. Mark Visbeek gaat de diepte in als het gaat om electrische mobiliteit, Fenna Janssen vertelt hoe je je eigen solar cooker kan bouwen. Mike Westdijk vertelt meer over biomimicry en Roland ten Klooster geeft zijn mening over de verpakkingstax. Want niet alle ‘maatregelen’ werken ook echt. Geloof niet alles wat je hoort, maar ga zelf op onderzoek uit. Vorm je eigen mening! Voer discussies! Na-tuurlijk wel na het lezen van de On Off... in de trein, op de boot, bij je ouders of tijdens het studeren, read on! Judith Boonstra
4
OnOff 22 Evolutie Revolutie
Inhoudsopgave
Statisch
Bestuur 7 Onderwijs 8 Krabbelbox 22 Fotorubriek 6
9 12 14 16 18 20 23 25 26 28
On topic
Solarcooker Biomimicry Duurzaam verpakken Payback-time Hop, de wereld in! Waarom elektrisch rijden bittere noodzaak is De Mening Duurzaamheid is een markertinginstrument Zoveel mensen, zoveel wensen‌ Wendrich
Evolutie Revolutie OnOff 22
5
Bestuur
Evolution revolution. Twee woorden die regelmatig voorbijkomen in verschillende context. Het eerste woord is vaak het middelpunt van discussie, het tweede punt doet veel mensen denken aan bananenrepublieken. Voor industrieel ontwerpers is de associatie bij deze twee woorden wat anders. Laten we eens stilstaan bij de betekenis van deze woorden. Evolution komt van het latijnse “evolutio”, wat “ontvouwen” betekend. Het woord wordt gebruikt om een proces van ontwikkeling aan te geven. Een woord dat raakt aan de kern van het industrieel ontwerpen. Maar het raakt ook aan iets dat voor studenten Industrieel Ontwerpen typerend is: de meeste IO’ers zijn actief in allerlei verbanden en altijd bezig met hun eigen ontwikkeling en ontplooiing. Niet omdat het nou zulke carrieretijgers zijn,
6
OnOff 22 Evolutie Revolutie
maar vaak just for the fun of it. Revolution betekend letterlijk vertaald “omwenteling”. Het woord revolutie wekt bij ons gemengde gevoelens op. Het doet denken aan het met grove maatregelen omgooien van bestaande regels of kaders. Aan de andere kant willen ontwikkelingen op de “gewone” manier wel eens langzaam gaan en is een revolutie wel eens verfrissend. Nieuwe ideeën werken vaak inspirerend. En geef toe, af en toe is het ook wel eens lekker om gewoon even tegen iets aan te schoppen wat je niet bevalt, toch? Over inspirerend gesproken; het thema doet denken aan de titel van het welbekende boek van Michael Braungart en William McDonough. Cradle to cradle: remaking the way we make things. Het boek wil een revolutie ontketenen in de ma-
nier waarop producten (en eigenlijk alles) ontwikkeld wordt. Dit alles uiteraard met het milieu, met duurzaamheid in het achterhoofd. In de politiek is het een hot topic (pun intended). Er worden eindeloze congressen gehouden met meestal als uitkomst dat een echt besluit achterwege is gebleven. Op het gebied van productontwikkeling is er zelfs vrijwel geen stimulans vanuit de overheid om een ontwerp slim op te bouwen met volledig herbruikbare materialen. Duurzaamheid is bijna een modewoord geworden, dat ook populair is geworden in het bedrijfsleven. Maar is er wel sprake van de beoogde revolutie? Het lijkt meer op de eerder genoemde langzame ontwikkelingen. Op woensdag 17 februari j.l. waren ondergetekenden aanwezig op het C2C-symposium in Hen-
Onderwijs In je leven krijg je vaak te maken met verandering. Positieve, maar ook negatieve. Soms kleine veranderingen die het leven wat makkelijker maken. Soms ook grote veranderingen waardoor je leven op zijn kop wordt gezet, zoals verhuizen naar een nieuwe stad. Dit soort ontwikkelingen in je omgeving hebben zo hun invloed op je. In korte tijd kun je drastisch veranderen.
gelo, waar ook Michael Braungart aanwezig was. Hij gaf daar aan in onderhandeling te zijn over een hoogleraarschap bij de nieuwe mastertrack. Een logische ontwikkeling, want de C2C-filosofie begint bij de ontwerper. Echt duurzame producten ontstaan pas als een ontwerper vanuit geheel nieuwe uitgangspunten aan de slag gaat. Anders blijft het bij evolutie op de oude manier. De verantwoordelijkheid van de ontwerper is levensgroot, stelde iemand op het C2C-symposium. Anderzijds kun je ook stellen dat het een uitdaging is, een heel nieuw vakgebied om te verkennen, een kans om de toekomst op jouw manier vorm te geven. “De Twentse ontwerper geeft de toekomst vorm.” Misschien vanuit verantwoordelijkheidsgevoel, of misschien just for the fun of it! Namens het negende bestuur der S.G. Daedalus, Auke te Winkel, voorzitter Joris Schut, penningmeester
Zo ook als je gaat studeren. Al voordat je begint is de wereld veranderd. Een nieuwe stad, nieuwe mensen om je heen en veel te weinig tijd om alles te doen wat je wil doen. Tijdens je studie ontwikkel je je langzamerhand tot een steeds betere ontwerper. Tot je weer bij een grote verandering aankomt: je gaat een master doen. Je gaat je specialiseren. Je gaat je studie serieuzer nemen je kijkt steeds meer naar wat jij nu eigenlijk wil bereiken. Maar niet alleen de mensen veranderen. Ook de studie veranderd mee. het ‘evolueert’ langzamerhand tot een steeds betere studie. Maar soms wordt deze ook compleet omgegooid. Zo is er twee jaar geleden een nieuw curriculum van start gegaan. En zo zijn er ook veranderingen binnen de masters. Vorig jaar is de ABCDE master geïntroduceerd. En ETD, wat voorheen de meest brede mastertrack was met veel keuzevrijheid, krijgt ook steeds meer vaste invulling. Zo komen er zeven verschillende subtracks die je houvast bieden. Naast dit soort aanpassingen komt er ook een geheel nieuwe track bij: Cradle to Cradle. Deze track gaat zich volledig op duurzaamheid richten. Doordat dit steeds meer belangstelling krijgt van bedrijven, kan de universiteit natuurlijk niet anders dan meegaan. Deze mastertrack komt tot stand in samenwerking met gemeente Venlo. Venlo profileert zich steeds meer als het duurzaamheidscentrum van Nederland. Door subsidies voor bedrijven en nu deze mastertrack begint dat ook steeds meer te komen. Zo zijn en blijven er veel veranderingen, aanpassingen, ontwikkelingen, evoluties en revoluties. Maar bij dit alles moeten je je vooral blijven richten op het doel: wat bereik je er mee? waar wil je naartoe? wordt het beter? Wordt de wereld beter? Wordt jijzelf beter? Is dat wel belangrijk? Deze vragen en meer zul je vaak genoeg tegenkomen. Aan jou de de taak om de juiste beslissingen te maken. Jarne Slot, commisaris onderwijs
Evolutie Revolutie OnOff 22
7
harry nesbit
itsnicethat
mr doob harmony
grindin visual high
ngm photo contest mag+ bonnier
pblks ffffound
jack cheng
grainedit Google de tekst in de tekstballonnen om je dosis digitale inspiratie binnen te hengelen
Stop jouw ideeĂŤn in de krabbelbox in de studIO en het wordt hier geplaatst 22 Evolutie Revolutie 8 OnOff
Solarcooker tekst
© Eigendom van Sunfire
Fenna Jansen
Het typische beeld van Afrika. Vrouwen met kleurrijke kleding en een bos hout op hun hoofd. Een brandende zon en dan maar uren sjouwen om weer thuis te komen. De gevolgen? Ontbossing en erosie, vrouwen die aangevallen worden door wilde dieren of bendes, kinderen die niet naar school kunnen en later niet kunnen werken omdat ze mee moeten helpen bij het verzamelen van hout en dan nog het milieu. Niet alleen de erosie, maar ook de verbranding van het hout heeft weer eindeloos veel gevolgen.
ook het model dat ik moest gaan verbeteren. Nou lijkt de oplossing heel simpel: introduceer zo’n goed model en fix dat. En dan ga je merken dat je in Afrika zit.
• Product importeren? Doen we niet, de valuta is veel te wisselvallig. • Grondstoffen importeren? Nee, doen we dus ook niet. • Bouwtekeningen verstrekken zodat mensen het
Maar dan… koken met de zon. Het klinkt bijna
je bij het interessante stuk komt, dus alleen even de
zelf kunnen maken? Nee. Omdat in de apartheid
te mooi om waar te zijn als je dit beeld hierboven
box cookers. Het zijn eigenlijk mini-broeikasjes die
90% van de bevolking het recht op onderwijs is
hebt en toch bestaat het. Producten die dit mogelijk
heel goed geïsoleerd zijn. Licht komt, al of niet via
ontzegd, snapt niemand iets van techniek. Er komt
maken worden dan ook, heel voorspelbaar, so-
reflectoren, door een doorzichtige plaat in de ‘box’,
dan zeer waarschijnlijk een ontzettend crap-ding
lar cookers genoemd. De eerstejaars zullen ze vast
daar wordt het licht geabsorbeerd door de pan die
uit dat direct op het vuur wordt gezet omdat men
wel kennen. En wat is nu leuker om voor je bach-
er staat en door de wanden van de box. Licht wordt
denkt dat het een pan is i.p.v. een kookapparaat.
eloropdracht naar Zuid Afrika te vliegen om daar
warmte en die warmte kan er vervolgens niet meer
• Oke… we gaan het dus in Zuid Afrika maken, in
één van die solar cookers te verbeteren? Er zijn al-
uit. Sommige modellen slagen hier heel goed in en
een gecontroleerde omgeving, van grondstoffen die
lemaal soorten en maten cookers en als ik daar nu
claimen temperaturen van tegen de 200° C te halen,
we in Afrika kunnen krijgen.
allemaal over ga vertellen slapen jullie al lang voor
anderen blijven hangen bij een zielige 90° C. En zo
• Van hout in het bos maken? Nee, het hout is op,
Evolutie Revolutie OnOff 22
9
daar hebben we al op gekookt.
naar de solar box cooker “Dierckx” uit Sliedrecht.
• Plastic dan? Kan, maar omdat we geen start-
Mochten ze dan nog niet weten welk apparaat je be-
kapitaal hebben, kunnen we niet spuitgieten en zijn
doelt: tegen het gebouwtje op dat terrein staat een
we op duurdere methoden zoals vacuümvormen
grote rechthoekige bak met een zeil er overheen.
aangewezen. Dan kun je de fabriek wel de spuitgiet-
Het is een verlengde box cooker dus je eigen model
mal laten kopen, maar je klant is zo onvoorspelbaar
zal waarschijnlijk niet zo lomp worden, maar bestu-
dat geen enkele fabriek dat risico wil lopen.
deer hem eens goed en je snapt wel wat het principe
• Metaal dan? Kan ook, maar één of andere goed-
is.
bedoelende Duitser heeft die markt helemaal dicht getimmerd en is zo conservatief en voorzichtig, dat
Stap 1: de metalen binnen box. Dit is meteen de
een samenwerking jaren en jaren zal duren.
moeilijkste stap, want je zult ergens glimmend en
Veel combinaties en compromissen (het Hollandse
enigszins dun materiaal vandaan moeten halen.
poldermodel) later stond er een prototype (foto).
Extra glimmend aluminium van 0,5-1 mm dik is
Het is nu aan het bedrijf waar ik zat om de productie
het best. Is hij dunner, dan gaat hij vervormen, is
echt om gang te krijgen.
hij dikker, dan krijg je hem niet meer in de goede vorm. Die metalen box moet ongeveer de vorm van
Maar niet alleen in Afrika kun je koken met de zon,
afbeelding 3 krijgen [foto 3].
op een zonnige zomerdag kan het in Nederland net zo goed. En aangezien het niet heel realistisch
Stap 2: het frame. Nu moet je iets hebben dat die
is om alleen van Afrikanen te verwachten dat ze op
metalen box ondersteunt, door een houten kruis
hun kookbrandstoffen bezuinigen terwijl wij niets
aan de onderkant te zetten die aan de zijkanten
doen, moeten wij ook gaan koken met de zon. Als
ook omhoog loopt, gebruik je het minste materiaal,
echte IO’er is knutselen natuurlijk altijd leuk, dus
maar je kunt ook andere profielen verzinnen [foto
wat kan ik nou beter doen dan jullie uitleggen hoe
4].
je je eigen solar cooker bouwt? Ik ga jullie niet van
10 OnOff 22 Evolutie Revolutie
elk onderdeeltje de exacte afmetingen geven want
Stap 3: de buitenkant. Je kunt dit van hout doen,
dan wordt dit stuk te lang en bovendien is de uit-
maar ook van textiel, je cooker wordt daar een stuk
daging er dan ook vanaf. De uiteindelijke cooker zal
lichter van en je kunt meteen allemaal leuke mo-
ongeveer 50x50 cm worden (lxb) en als de reflector
tiefjes uitzoeken. Nadeel is dat je cooker dan heel
naar beneden is geklapt 50 cm op het hoogste punt.
slecht tegen vocht kan, dus ben je dit van plan: zoek
Het prototype heb je net op de foto gezien dus je
dan een materiaal dat ook voor rugzakken wordt ge-
hebt een idee waar het heen gaat moeten en wil je
bruikt of voor een tent. Ik heb zelf Cordura gebruikt,
nog eens een solar cooker van dichtbij zien, ga dan
was even zoeken, maar echt topspul. Hoe dan ook,
eens naar het WOT. Het WAT? Het WOT. Weet je die
maak een hoes die precies om je frame heen past en
gekke draaimolentjes als je achter de horst langs
aan de bovenkant wat te lang (waarom dat is, komt
fietst? Die. Loop daar eens langs en vraag eens
bij stap 5) is of spijker houten platen tegen je frame
Stap 7: De reflector. Zet nu een mooi stuk reflecter-
http://www.solarcooker.nl/ (door Arie de Ruiter in
end iets aan de buitenkant en verzin een systeem
Sliedrecht, zeer behulpzaam!)
zodat je hem in verschillende standen vast kunt
http://www.cuisinesolaire.com/exsol/ (wel in het
zetten.
Frans, maar deze ULOG Light is de moeder van mijn prototype geweest)
Stap 8: afwerking. Schilder nu de onderkant van de
http://solarcooking.wikia.com/wiki/The_Solar_
binnenbox zwart met een hittebestendige verf. Sluit
Cooking_Archive_Wiki (op deze wiki vind je alles,
de naden tussen de binnenbox en je raam goed af
helaas ook veel crap)
met bijvoorbeeld een oude fietsband. Schroef er nog
En dan koken! Richt je solar cooker naar de zon en
ergens wat handels aan of zet er wieltjes onder en je
stel je reflector zo af dat de zon ook daadwerkelijk in
apparaat is nog vervoerbaar ook .
je cooker valt. Je zult de reflector en ook de cooker regelmatig moeten controleren en opnieuw op de
Opmerkingen: werk zo precies mogelijk. Een
zon af moeten stellen. Je kunt nu een cake gaan bak-
slechte afwerking kan je zo 40 graden kosten. Ge-
ken of brownies, of gewoon een pan met water en ri-
bruik verder hoe dan ook geen metaal in je frame of
jst. Als je goed hebt opgelet, zul je zelf wel begrijpen
aan.
je raam, dan geleid je al je warmte tenminste echt
dat een zwarte pan beter gaat werken dan een glim-
Stap 4: isolatie. Wol of dons werkt erg goed dus als je
direct snel naar buiten. En ook wel handig: de re-
mende pan. Open je box zo min mogelijk tijdens het
ouders nog een oude deken op zolder hebben, grijp
koken en ja… je zult wat meer geduld moeten heb-
hem! Zorg dat de buitenkant om het frame heen zit,
ben dan bij een gasfornuis, maar het resultaat mag
stop je isolatiemateriaal op de open plekken en zet
er dan ook wezen!
daarna de binnenbox er in.
Stap 5: Het raam. Op de bovenkant moet nu iets waar je de binnen- en buitenkant aan elkaar kunt zetten zodat je isolatiemateriaal er niet zomaar uit kan schieten. En je hebt straks iets nodig om je reflector en je glas op vast te zetten. Kortom: een houten ‘raam’. [foto 5] Op de afbeelding staat de buitenkant en de isolatie niet, maar zo zie je beter hoe het frame, de binnenbox en het raam aan elkaar
flector moet echt heel spiegeld zijn wil hij een fat-
zitten. Zorg dat je raam zowel aan de binnenkant,
soenlijke bijdrage leveren. Aluminiumfolie tegen
als de buitenkant, als het frame vast zit.
hout lijmen wordt vaak geprobeerd maar werkt vrij slecht, een dunne glimmende metalen plaat tegen
Stap 6: glas. Je kunt een compleet raam met dubbel
hout spijkeren werkt beter.
glas op leggen, maar met een enkele glasplaat kwam ik in Johannesburg ook een heel eind, al geeft dat
Mocht je toch een echte bouwtekening willen, een
natuurlijk geen garanties voor ons koude kikker-
hele cooker kopen of meer willen weten, kijken dan
landje.
op:
Evolutie Revolutie OnOff 22
11
Biomimicry
12 OnOff 22 Evolutie Revolutie
Oké oké, het woord ‘duurzaam’ is een containerbegrip en compleet uitgehold. Desondanks snijd ik hier toch even het onderwerp aan. Duurzaam wordt in vele contexten gebruikt om de impact van de mens op de aarde te verminderen door een levenswijze te creëren waarmee dezelfde randvoorwaarden voor de toekomstige generaties gerealiseerd kunnen worden. Zodoende kunnen zij doen, wat wij doen. Klinkt goed, maar duurzaamheidsinitiatieven stuiten vaak op kritiek. Voorstanders vinden het vaak niet ver genoeg gaan (Cradle to Cradle ziet in de consumptie hedendaags geen probleem bijvoorbeeld, terwijl velen menen hierin het hoofdprobleem te vinden), tegenstanders vinden dat het betekent dat we terug naar de Middeleeuwen moeten, of dat het teveel kost en te weinig opbrengt. Deze ruzie tussen beiden is echter ongegrond. Het lijkt namelijk daardoor alsof er gewacht wordt op de Ene die de Grote Oplossing zal aanreiken, en alle Problemen in de wereld eindelijk zal oplossen. Naïef, want zo gemakkelijk zal het niet gaan. Rijk dat de wereld is aan zienswijzen, filosofieën, ontwerpbenaderingen, wijzen van ondernemen (zoals maatschappelijk verantwoord ondernemen: MVO) met een duurzaamheidsoogpunt, wordt er momenteel veel waardevolle kennis voortgebracht. En dit is fundamenteel. Cradle to Cradle is natuurlijk niet de Grote Oplossing, en MVO bij lange na ook niet. Maar de resultaten hiervan zijn zo productief qua nieuwe inzichten en kennis, dat het helpt dichterbij goede oplossingen te komen voor problemen die vandaag de dag spelen. En binnen deze context biedt de stroming van biomimicry veel potentie. Biomimicry houdt zich bezig met het oplossen van problemen, en de oplossingen te zoeken in de biologie, oftewel alles dat leeft. Ze tracht vragen te beantwoorden, zoals hoe zonlicht om te zetten in energie zoals bladeren dat doen? Of het verbouwen van gewassen zonder bestrijdingsmiddelen met gelijkwaardige of zelfs grotere oogsten? Of hoe sterke, veelzijdige materialen te produceren in water met slechts natuurlijke bestanddelen? Of structuren in plaats van pigment gebruiken om
kleuren te creëren die nooit verbleken? Dit zijn vragen waarop nu antwoorden worden gezocht in de biologie, en worden geïmplemen-teerd. De eerste stappen zijn gezet en resultaten zijn veelbelovend. Het leven is al miljarden jaren in ontwikkeling en door evolutie heeft zich een ongekend palet aan eencelligen, planten, dieren, en andere organismen gemanifesteerd. Dit leven heeft obstakels overwonnen met bijzondere oplossingen die zich zeer goed kunnen lenen voor het aanpakken van problemen die mensen dagelijks tegen komen. Kennis van de biologie verdubbelt zich elk vijf jaar en met de naar schatting 30 miljoen soorten organismen die bestaan, is het een haast oneindige bron van informatie. Er is een fundamenteel aspect van biomimicry dat het verschil maakt. De focus ligt niet op het gebruik maken van biologische vormen, structuren en processen, om betere oplossingen te hebben voor problemen. Het is inzien dat technici, ontwerpers, economen en anderen een verkeerd perspectief hebben; ze werken vanuit een technologisch paradigma. Mensen hebben een lijfstijl en een moderne, industriële wereld ontwikkeld die los staan van de principes en wetten in de biologische wereld, en zijn daar buiten getreden. De wijze waarop grondstoffen door ‘ons’ systeem verloopt, is niet te vergelijken met de biologische. Zo geldt het ook voor het verkrijgen en gebruiken van energie, of de manier waarop we produceren. Daarbij gaat het dikwijls zelfs tegen de biologie in. Grondstoffen raken op, energiebronnen uitgeput, terwijl vuilnishopen groeien, en het milieu raakt vergiftigd. En niet vergeten, mensen zijn uiteindelijk ook onderdeel van biologische systemen, met het verbouwen van voedsel, het ademen van lucht, en onze verwevenheid en afhankelijkheid met vele organismen. Stellen dat technologie het toppunt van menselijk creativiteit is, zou niet houdbaar zijn. Wij kunnen beter dan dit. Het nadeel van de technologische paradigma is dat niet alleen producten en processen niet rijmen met de biologische paradigma met alle gevolgen van dien, maar ook creativiteit en vindingrijkheid belemmert. Dit is goed te illustreren met een voorbeeld uit de praktijk. Mercedes Benz heeft een auto ontwikkeld met biomimicry als ontwerpbenadering. De koffervis diende als voorbeeld. De logge, kubusvormige vis is namelijk wel degelijk snel, wendbaar en zeer goed gestroomlijnd. Het heeft nauwelijks weerstand van het water tijdens het zwemmen. Mercedes Benz wilde deze vorm gebruiken voor een ruime, grote auto die toch weinig luchtweerstand heeft, en zodoende efficiënt is, en heeft de vis als het ware op een 3D-kopieerapparaat gelegd. Goed uitgangspunt, en het ontwerp geslaagd. Maar bij het ontwikkelen van de carrosserie is het toch spaak gelopen. De carrosserie is ontworpen met behulp van software dat structuren van bomen of botten virtueel laat groeien. Het plaatst alleen materiaal daar waar krachten verwerkt (kunnen) worden. Zodoende rolde er een lichte, efficiënte maar ook nog effectieve carrosserie uit de software. Met minder materiaal nog even sterk. De productie ervan werd echter moeilijk en te duur verklaard. En daar ligt dus het knelpunt met biomimicry, toegepast in een technologische paradigma. Ontwerpen en technologieën moeten volledig uitgedacht worden in biologische termen. De carrosserie van de auto op biologische principes ís te produceren, maar daarbij moet het productieproces niet vanuit de technologische paradigma opgezet worden. Het doet denken aan het boek Design for the Real World van Victor Papanek, een betrokken ontwerper die het verafschuwde dat ontwerpers zich enkel bezig hielden met styling. Ontwer-pers zouden zich moeten inzetten echte problemen aan te pakken, en hun creativiteit en vaardigheden daarvoor aanwenden. Deze boodschap is ook voelbaar in biomimicry; ontwerpen voor relevante problemen, en oplossingen zoeken die duurzaam zijn, minimaal in energie- en materiaalgebruik. Design for the Real World krijgt echter met biomimicry een andere lading. Niet alleen lijkt het de motief van ontwerpers aan te spreken, het is ook realiseren dat nu vanuit verkeerde startpunten en foutieve principes gewerkt wordt, en dat een ander perspectief, de biologische, een schat aan mogelijkheden, oplossingen en principes biedt. Dit zal resulteren in vernieuwende producten, en bestaande problemen kunnen verminderen. En, als bijkomend voordeel, met nieuwe inzichten en een beter begrip van de wereld om ons heen, een stap dichterbij een duurzaam, schone aarde. Mike Westdijk
Evolutie Revolutie OnOff 22
13
14 OnOff 22 Evolutie Revolutie
Duurzaam Verpakken In het begin der tijden consumeerden mensen hun voedsel waar ze het vonden. Gemeenschappen waren zelfvoorzienend en duurzaam. Als ze toch een verpakking nodig hadden haalden ze deze uit de natuur: de eerste verpakkingen waren schelpen, bladeren en kalebassen. Later werden ook uitgeholde boomstammen, geweven grassen en twijgen, en organen van dieren gebruikt. De volgende ontwikkelingsstap waren potten en kruiken (keramische verpakkingsvormen die we nu bijna niet meer tegen komen, omdat ze niet aan de Essentiële Eisen in de Europese verpakkingswetgeving voldoen). Het oudste verpakkingsmateriaal dat nu nog veel gebruikt wordt is glas, rond het jaar 7000 voor Christus ontdekt en door de Egyptenaren rond 1500 voor Christus geïndustrialiseerd. Papier en karton kennen we sinds het in het jaar 105 na Christus werd uitgevonden door keizerlijk ambtenaar Ts’ai Lun in China, met golfkarton als modernste toevoeging aan het assortiment van toepassingsvormen (gepatenteerd in 1856). Het conservenblik werd 200 jaar geleden uitgevonden in Engeland. Houten kisten worden al heel lang gebruikt, de ontwikkeling van de houten pallet zorgde in 1925 voor een revolutie in de logistiek. Het verpakken van producten, en dus ook het maken van verpakkingen, houdt de mensheid al millennia bezig. Maar waarom doen we dat nu toch? Dat komt doordat we gestopt zijn met het consumeren van ons voedsel op de plek waar we het gevonden hebben (tweederde van alle verpakkingen zitten om voedingsmiddelen heen). Maar het komt ook doordat onze maatschappij zich ontwikkelt. We vangen en verzamelen ons eigen eten niet meer, we maken onze eigen gebruiksvoorwerpen niet meer. Daardoor moeten onze voedingsmiddelen en gebruiksvoorwerpen tijd en ruimte overbruggen voordat ze, vaak via een supermarkt of ander winkelconcept, in ons bezit komen en door ons gebruikt kunnen worden. De oplossing die we daar als mensheid voor gevonden hebben is het verpakken. En aan de manier waarop we verpakken kunnen we ook aflezen hoe de maatschappij zich in de geschiedenis ontwikkeld heeft. We zijn een heel eind gekomen van de kruiken en manden in de prehistorie. Aan het begin van de twintigste eeuw was de opkomst te zien van de massafabricage van consumentenproducten en de uitvinding van veel nieuwe materialen die we tegenwoordig in de gedaante van verpakte producten en verpakkingen overal om ons heen zien. Naar schatting worden in de wereld anno 2010 iedere seconde honderdduizend producten verpakt. Dat aantal lijkt te stijgen door economische groei in ondermeer China, de vraag naar ‘snel, vers en gemakkelijk’ en de toenemende eisen van de overheid op het gebied van traceerbaarheid en kwaliteit. Tegelijkertijd is er veel kritiek op het fenomeen verpakken en wordt er geroepen om duurzame verpakkingen. Het is nog maar de vraag of duurzame verpakkingen bestaan, tenzij ermee bedoeld wordt dat het verpakkingen zijn die lang mee gaan (in een retoursysteem bijvoorbeeld). Vaak bedoelen mensen met duurzaam ook nog alleen maar ‘goed voor het milieu’. Dat is maar een beperkte visie. Duurzaam verpakken kan in ieder geval wél. Daarmee bedoel ik verpakken op een manier waarbij de drie P’s – people, planet en profit – duurzaam goed gebalanceerd worden en ook steeds verbetering wordt nagestreefd.
• • •
Er zijn verschillende hypes die de afgelopen jaren de kop opgestoken hebben. We kunnen nu bijvoorbeeld Cradle-to-Cradle gaan werken of onze CO¬2-uitstoot proberen te beperken. In de toekomst zullen we waarschijnlijk steeds meer in waterverbruik gaan rekenen (in grote delen van de wereld is water nu al schaars, maar ook dat gaat in de westerse wereld steeds meer voorkomen). Maar hoe kunnen we nu zó duurzaam werken dat we aan alle huidige en toekomstige criteria zullen voldoen? Het NVC Nederlands Verpakkingscentrum is een vereniging van bedrijven die allemaal ergens in de supply chain van verpakte producten iets te maken hebben met het verpakken. Dat gaat van grondstofleveranciers tot verpakkingsproducent, productfabrikant, retailer en afvalbedrijf, maar omvat ook verpakkingsmachinebouwers, verpakkingsontwerpbureaus, certificeringsbedrijven en zelfs werving- en selectiebureaus gespecialiseerd in het invullen van verpakkingsgerelateerde functies. Vanuit die vereniging kijken we zo veel mogelijk naar het hele systeem: de keten. En daarbij staat uiteraard het verpakken centraal. Wij kiezen hierbij om de activiteit van het verpakken centraal te stellen en niet alleen te kijken naar de verpakking. Onze definitie: verpakken is het tijdelijk integreren van een externe functie en een product om het gebruik daarvan mogelijk te maken. Bij het verpakken van een product voeg je iets aan het product toe en maak je er één geheel van: een verpakt product. De basisfuncties zijn: Beschermen ( van het product tegen de omgeving, of de omgeving tegen het product; overbruggen van tijd, houdbaarheid); Bundelen (bij elkaar houden, verplaatsbaar maken); Informeren (productinformatie, logistieke informatie, marketinguitstraling, etc.). Als we niet alleen naar het verpakkingsmateriaal zelf kijken, maar naar het verpakken, dan spreken we over duurzaam verpakken. Duurzaam verpakken staat voor het integreren van milieuaspecten bij het ontwerp van een verpakt product. Dit betekent dat er naast marketing-, economische, technische criteria ook rekening gehouden wordt met milieucriteria. Duurzaam verpakken verbetert de kwaliteitsbeleving van producten, leidt tot kostenbesparing, helpt bij het voldoen aan wetgeving én levert milieuwinst op. Bij duurzaam verpakken wordt de volledige levenscyclus van een product geanalyseerd. Dit resulteert in het verbeteren van bestaande verpakkingen en in het ontwikkelen van geheel nieuwe verpakte producten. Bij het verduurzamen van verpakte producten door het aanpakken van verpakkingen komt dus heel veel meer kijken dan alleen maar het beperken van het gebruik van verpakkingsmateriaal en het afstraffen van het gebruik van bepaalde materialen. Door duurzaamheid centraal te stellen, ontstaan er waarschijnlijk veel onverwachte kansen voor het verpakken van producten, zeker als onderwerpen als het voorkómen van productverlies, het verbeteren van de kwaliteit van het leven en het nog beter benutten van de gebruikte verpakkingen worden meegenomen. Laten we samen het verpakken een belangrijke plaats geven in de duurzame samenleving. Door op de juiste manier functies toe te voegen aan de producten om het gebruik mogelijk te maken is het heel goed mogelijk om duurzaam te verpakken. Eigenlijk is een duurzame samenleving ondenkbaar zonder verpakken. Ger Standhardt Manager Kennisontwikkeling & Projecten Nederlands Verpakkingscentrum (NVC) g.standhardt@nvc.nl www.nvc.nl
Evolutie Revolutie OnOff 22
15
Payback Time tekst Philip de Roo
Op dit moment leven we in een bewogen wereld. Bedrijven storten ineen, afdelingen worden samengevoegd en iedereen krijgt weer een nieuwe werkplek. De mens moet omgaan met veranderingen. Omgaan met veranderingen betekent aanpassingsvermogen aan je omgeving. Dat is een boodschap die we voor de toekomt moeten aangrijpen.
rechts alles om te kunnen overleven op de noordpool zit in de slee
16 OnOff 22 Evolutie Revolutie
Tijdens de expedities die ik onderneem in het
en we hebben in Nederland in samenwerking met
noordpoolgebied zie je dagelijks dat er veranderin-
Sunoil Biodiesel een biobrandstof ontwikkelt waar-
gen optreden. Soms gaat niet alles zoals de bedoe-
op we hebben gekookt. Deze brandstof functioneert
ling is, waardoor je moet inspelen op veranderin-
bij temperaturen van -30 째C. Met deze expeditie
gen. In 2008 heb ik een Zuid Noord expeditie op
hebben wij aangetoond dat als wij in dergelijke
de Groenlandse ijskap gemaakt van ruim 2300km
omstandigheden kunnen overleven op duurzame
zonder extra bevoorrading. Deze expeditie heb-
energiebronnen het zeer goed mogelijk is om dit in
ben we in 32 dagen voltooid. De nadruk van deze
Nederland ook op te pakken!
expeditie lag niet alleen op het leveren van een bijzondere fysieke prestatie, maar juist in het geven
Ik geloof in pionieren, een weg naar nieuwe ontwik-
van een boodschap naar de buitenwereld op MVO
kelingen die ons een nieuwe toekomst bieden voor
gebied. We hebben de expeditie klimaatneutraal
een betere wereld, en juist daarom moeten we met
volbracht. Dit is gedaan door middel van voortbe-
elkaar durven de schouders eronder te zetten en de
wegen op windenergie door middel van kites. Onze
kansen grijpen die er op dit moment liggen. Een oud
apparatuur hebben we opgeladen met zonnecellen
gezegde luid: om nieuw land te kunnen ontdekken
rechts met een kite en ski’s gaat het allemaal veel sneller geheel rechts slapen in een uitgestrekt sneeuwveld
moet je eerst de kust uit het oog durven te verliezen
accu die wij nog open hadden staan had bovendien
vraag. De tijd die we nu extra krijgen, is voor ons re-
en op open zee gaan varen, alvorens je weer koers
weinig energie meer over. Met nog 600 kilometer te
serve tijd. We staan met 2-0 achter, dat is het enige
kan bepalen.
gaan hadden we een groot communicatie probleem,
feit dat we nu hebben! Feiten kan je niet veranderen,
namelijk dat we geen contact meer hadden met de
maar de mens kan overal invloed op hebben!
Het project Notice Expedition stond voor het luiden
buitenwereld, wanneer onze satelliet telefoon zou
Meer weten over Philip? Neem eens een kijkje op de
van een bel op klimaatgebied en de oplossing hier-
uitvallen. We besloten om de expeditie daarom zo
websote: www.philipderoo.nl
voor. Maar om het project tot een succes te brengen
snel mogelijk af te maken. Puchen naar de limits
Wil je zelf mee op expeditie? Dat kan! Ga naar www.
werd er ook veel van ons persoonlijk gevraagd op
van ons kunnen. We maakten langere kite dagen om
poletrack.com voor meer informatie over ons rei-
gebied van improviseren. Telkens moest er weer
ons aantal kilometers te verhogen. Uiteindelijk lukt
saanbod. De reizen die wij aanbieden zijn specifiek
worden ingespeeld op veranderingen. Een voor-
het ons om veilig en wel het eindpunt te bereiken.
gericht op het Noord- en Zuidpoolgebied. Elke reis heeft een uniek thema. Ga bijvoorbeeld met ons mee
beeld: In de eerste paar dagen op de ijskap hebben we gietende regen gehad. Al onze kleding was door-
Iedereen probeert op zijn of haar manier een bij-
samen met wetenschappers onderzoek doen in het
weekt. Donsjassen, slaapzakken, extra reserve kled-
drage te leveren aan een goede wereld. Dit kan op
Noordpool gebied. Reis met ons mee in het voor-
ing. Alles! Dit is een risico voor de rest van de expe-
vele verschillende manieren. Grijp de kansen die je
zomer seizoen en zie wat de werkelijke impact is van
ditie. Hoe noordelijker we kwamen, hoe kouder het
krijgt, maar creĂŤer ook je eigen mogelijkheden in de
klimaatsverandering.
werd, waardoor het dons in onze jassen en kleding
ambities die je hebt voor een betere wereld! Vele kle-
bevroor en deze geen functionele waarde meer had-
ine regendruppeltjes vormen gezamenlijk de grote
den. Een ander voorbeeld is dat de oplader van onze
oceaan. Het klimaat verandert. Dat toont de aarde
satelliet telefoon stuk ging in de laatste fase van
nu aan, en wanneer dit zich verder zal gaan uitpak-
onze expeditie. Onze reserve batterij was leeg en de
ken, over 10 jaar of over 100 jaar, dat is maar de
Evolutie Revolutie OnOff 22
17
Hop De wereld in tekst Carlijn Vis Vorig jaar heb ik in Zweden een aantal vakken
een gammele bus naar Pontus’ eigen ecologische
gevolgd. Veruit het gaafste vak was Nordic Envi-
boerderij in Westby. De boerderij ligt op een
ronmental Studies. Dit vak gaat over duurzaamheid
schiereiland van enkele vierkante kilometer groot.
en hoe wij op een verantwoorde manier om kunnen
Er worden Indiase melkkoeien gehouden en ge-
gaan met de natuur. Pontus, een ietwat verwarde
wassen verbouwd. Om een ecologische boerderij
eco-filosoof van eind vijftig is de hoofddocent. Hij
te hebben moet je aan een aantal eisen voldoen. De
is van mening dat de beste manier om te begrijpen
gewassen worden bijvoorbeeld alleen met natuurli-
waarom duurzaam leven zo belangrijk is, de natuur
jke verdelgers verbouwd en de koeien krijgen bi-
in te gaan is en daar de gevolgen met eigen ogen te
ologisch voedsel, zodat het milieu zo min mogelijk
aanschouwen en in die omgeving te discussiëren
wordt belast.
over een goede oplossing. Daarom gaan we regel-
18 OnOff 22 Evolutie Revolutie
matig op excursie. Tijdens elke excursie worden
Een paar dagen later vertrekken we alweer voor onze
de dagen doorgebracht met het bekijken van natu-
tweede excursie; een vierdaagse reis rond Europa’s
urgebieden, het ontmoeten van regionale mensen
grootste meer - Vänern. We verblijven in een jeug-
die ons over de veranderende omgeving vertellen,
dherberg op een klein eiland in het meer, waar ons
het discussiëren over de problemen en oplossingen
verteld wordt hoe het leven er daar tot halverwege
en vooral niet te vergeten; erg goede en uitgebreide
de 20e eeuw uitzag. Toen woonden er nog zo’n 200
maaltijden.
mensen in boerderijen. Tegenwoordig is er nog één
Na een korte introductie op de universiteit is het
boerderij: de jeugdherberg. Enkele jaren geleden is
tijd voor onze eerste excursie. We vertrekken in
er vanuit de lokale bevolking een initiatief opgezet
met als doel de unieke wetlands te behouden die
opwarming voor de natuurgebieden. Ook zijn we er
houtsnippers worden hierin gegooid en aangesto-
dreigden dicht te groeien door gebrek aan begraz-
op bezoek geweest in een oud Fins dorp, waarvan
ken. Door het gebrek aan zuurstof gaan de kooltjes
ing, waardoor zeldzame bloemen, planten en dieren
de bevolking vroeger gebruik maakte van een ‘slash
smeulen en ontstaat koolstofmonooxide. Dit gas
dreigen te verdwijnen.
en burn’ techniek die tegenwoordig nog gebruikt
wordt naar de motor geleidt waar het als brandstof
In de jaren ’70 kampte de streek met een nog veel
wordt door sommige indianenstammen en in de
dient. Omdat deze techniek veel minder schadelijke
groter probleem. Door de florerende papierin-
Zuid-Amerikaanse jungle. De bosfinnen waren het
uitstootgassen produceert was deze man bezig met
dustrie, die hun chemicaliën in het meer loosden,
eerste volk dat de dichte wouden van Zweden bev-
het verbeteren van de techniek in samenwerking
raakten het meer, de dieren en planten zwaar ver-
olkte en er zelfvoorzienend kon leven. Maar het
met de universiteit. De techniek is niet alleen een
vuilt. Op een gegeven moment was het zelfs zo
meest indrukwekkende van deze oude cultuur is dat
stuk milieuvriendelijker maar kost bovendien ook
erg dat de vissen te giftig werden om te eten en de
zij in staat waren huizen te bouwen die nog warmte-
nog eens veel minder. De kosten die hij aan deze
kreeften volledig uitstierven. In het lokale museum
efficiënter waren dan de nieuwste technieken. Zij
auto kwijt was waren achttien keer zo laag als die
zijn foto’s te zien van de lozingen waarbij het water
verwarmden hun één-kamer woningen met behulp
van de auto van zijn vrouw.
de ene dag groen van kleur kon zijn en de volgende
van grote kachels met muren van een meter dik
dag fel oranje. In die tijd dacht men dat het meer zo
steen. Het duurde zes dagen om een huis warm te
Het vak was een supergave ervaring, waarbij ik niet
groot was dat het vergeleken kon worden met een
krijgen, maar die warmte kon vervolgens vier dagen
alleen veel van Zweden heb gezien maar ook veel
zee, waar stoffen verspreiden en langzaam worden
worden vastgehouden en er hoefde daarna slechts
heb geleerd door de natuur in te gaan. En vooral ook
afgebroken. Toen uiteindelijk duidelijk werd dat de
een klein beetje gestookt te worden om de kamer
door te praten met studenten uit allerlei verschil-
lozingen ernstige gevolgen hadden, zijn er dankzij
op temperatuur te houden in strenge winters. De
lende landen over hoe er daar met het milieu wordt
jaren protest van een kleine actiegroep maatregelen
huizen dragen de bijnaam ‘rookhuis’ omdat ook de
omgegaan.
genomen. Dankzij deze maatregelen, dertig jaar
warmte van de rook werd gebruikt om het huis te
terug, beginnen verschillende diersoorten tegen-
verwarmen. De rook van het vuur kwam de kamer in
woordig langzaamaan terug te keren naar het ge-
en stabiliseerde zich bij het plafond zodat er een zee
bied en raakt de vergiftigde bodem bedekt met een
van rook boven je hoofd ronddanst. De rook had een
laag sediment. Maar het eten van vis is nog steeds
isolerende werking en gaf tegelijkertijd zijn warmte
verboden voor zwangere vrouwen en het wordt af-
af aan de lucht in de kamer.
geraden grote hoeveelheden vis uit het meer te eten. De laatste excursie ging naar Bergslagen, een dorpje Tijdens onze derde excursie hebben we gekeken
met een geschiedenis in de mijnbouw. Vroeger was
naar de gevolgen van klimaatveranderingen in
dit het grootste dorp van de streek met meer dan
de omgeving van de universiteit en wat hier aan
500 inwoners, tegenwoordig is het een spookstad
te doen was. Voor onze vierde excursie gingen we
waar nog slechts twintig ouderen wonen, waar vele
op pad naar het Klarälven Basin en een Taiga bos.
huizen in verval zijn en de speeltuit staat te verroes-
We hebben een documentaire maker ontmoet die
ten. In dit dorpje spraken we over de geschiedenis
de hele wereld heeft rondgereisd voor CNN, BBC,
van de streek en leerden we iemand kennen die zijn
DiscoveryChannel, etc. Hij liet ons films zien over
auto op houtsnippers liet rijden. De techniek hier-
vele bijzondere culturen en hoe mensen daarbinnen
voor is tijdens de WOII ontwikkeld door de Duitsers
omgaan met de natuur en wat wij daarvan kunnen
toen er een tekort aan brandstof ontstond. Momen-
leren. Daarnaast hebben we geologen gesproken
teel zijn er drie auto’s in Zweden die hierop rijden.
en waterbouwdeskundigen over de gevolgen van de
Achterop de auto staat een verbrandingsoven. De
Evolutie Revolutie OnOff 22
19
waaRom elekTrisch rijden bittere noodzaak is 20 OnOff 22 Evolutie Revolutie
De uitzonderlijke groei van de wereldindustrie in de afgelopen honderd jaar is voor een belangrijk deel te danken geweest aan het steeds gemakkelijker en efficiënter kunnen verplaatsen van personen en goederen over steeds langere afstanden. Deze hoge mate van mobiliteit heeft ervoor gezorgd dat we vrijwel onafhankelijk zijn geworden van de locatie van bepaalde activiteiten. We eten in Nederland zonder problemen verse druiven uit Argentinië, en een business meeting in Kopenhagen is geen probleem, zelfs al moet je de volgende ochtend weer in Amsterdam zijn. Toenemende mobiliteit maakt de wereld kleiner, en maakt dingen mogelijk die anders ondenkbaar waren. Het grote nadeel is echter dat zo snel als deze mobiliteit zich ontwikkelde, we ook onomkeerbaar afhankelijk van haar zijn geworden. Verplaatsing kost energie, en we zitten middenin een energiecrisis. We hebben nog wel wat over van de grondstoffen waar we nu onze energie uit putten, maar over niet al te lange tijd is alles simpelweg op of onbereikbaar. Tot zover geen moeilijk of nieuw verhaal, maar het is verbazingwekkend hoeveel mensen nog totaal het besef missen dat olie, om maar even één van de momenteel belangrijkste grondstoffen te noemen, niet in oneindige hoeveelheden tot onze beschikking staat. Enerzijds ligt de oplossing in het terugdringen van het belang van verplaatsing. Communicatietechnologie speelt daarbij een belangrijke rol. Teleconferencing neemt de noodzaak tot het eerder genoemde retourtje Kopenhagen weg, en voor een grondig literatuuronderzoek hoef je niet meer naar een bibliotheek aan de andere kant van het land. Ook het doelbewust zoeken van lokale oplossingen voor lokale problemen draagt bij aan het verminderen van de afhankelijkheid van mobiliteit. Waarom druiven uit Argentinië halen als ze ook prima in Nederland groeien? Anderzijds, omdat we nou eenmaal afhankelijk zijn geworden van mobiliteit, is het belangrijk om die verplaatsing zo efficiënt mogelijk te laten plaatsvinden. Daarin betekent ‘efficiënt’ in eerste instantie niet eens zozeer ‘op een manier die zo min mogelijk energie kost’, maar meer ‘op een manier die ervoor zorgt dat we zo lang mogelijk gebruik kunnen blijven maken van mobiliteit’. Het verschil zit hem in welke energiebron je aanspreekt. Hoe zuinig je verbrandingsmotoren ook maakt, de olie gaat ooit op, of dat nou 50 jaar of 500 jaar duurt. Het liefst gebruik je dus een hernieuwbare energiebron. En om meteen maar even een extreme stelling in te nemen: Echt hernieuwbare energiebronnen bestaan niet. Natuurlijk kun je bioethanol maken uit suikerrietgewassen die steeds opnieuw groeien, maar suikerriet groeit ook niet vanzelf; Zonder landbouwgrond geen gewassen, zonder zonlicht geen fotosynthese. Bij gebrek aan een oneindige bron zul je dus op zoek moeten naar de bron met de langste houdbaarheid. Momenteel lijkt dat onze zon te zijn. De zon straalt energie uit in de vorm van elektromagnetische radiatie. Een frac-
tie van deze straling raakt de aarde, ongeveer 174 miljard megawatt. Dat is 11,000 keer de hoeveelheid energie die we op dit moment op aarde nodig hebben. Als we dus 0,01% van die energie opvangen hebben we ruim voldoende om in onze behoefte te voorzien. Terug naar mobiliteit. Het is inmiddels duidelijk dat ook voor mobiliteit de energie van de zon zal moeten komen, maar hoe zetten we die energie –die zich manifesteert in de vorm van licht, warmte, wind, getijden, biomassa, etc.– om in aandrijving? Licht, warmte en wind zijn erg moeilijk te verplaatsen of te doseren, dus moeten ze omgezet worden in een meer flexibele vorm. Die flexibele vorm van energie is elektriciteit. Elektriciteit is relatief gemakkelijk en gericht te verplaatsen, en ook eenvoudig en efficiënt om te zetten naar mechanische energie. Op het eerste gezicht lijkt een elektromotor dus de ideale oplossing om energie van de zon om te zetten in beweging. Zo makkelijk is het helaas niet. Inherent aan mobiliteit is verplaatsing, en een elektromotor heeft een constante aanvoer van elektriciteit nodig om te blijven werken. De bron van elektriciteit moet dus gedurende de hele verplaatsing aanwezig zijn. Kilometerslange verlengsnoeren buiten beschouwing gelaten betekent dit dat je óf de omzetting van zonne-energie naar elektriciteit direct in je voertuig zult moeten laten plaatsvinden, óf elektriciteit opgeslagen mee moet kunnen nemen en gedoseerd moet kunnen afnemen. Opslag van elektriciteit is één van de grootste uitdagingen waar we momenteel mee te maken hebben. De meest populaire manier van opslag is met behulp van een omkeerbare redoxreactie in een accu of batterij. Er vindt momenteel veel ontwikkeling plaats op het gebied van lithiumaccu’s. Lithium is één van de meest voorkomende elementen op aarde, en het lichtste metaal, waardoor het erg geschikt is voor mobiel gebruik. Daarbij komt nog dat lithiumaccu’s een erg hoge energiedichtheid hebben en een zeer lage zelfontlading (verlies van vermogen tijdens opslag).
Ook is er de laatste tijd veel aandacht voor brandstofcellen. In een brandstofcel wordt energie opgewekt door moleculaire waterstof (H2) en zuurstof te laten reageren. Het grote nadeel van een brandstofcel is dat de benodigde diwaterstof praktisch niet in de natuur voorkomt en dus geproduceerd moet worden. Deze productie vereist veel energie in de vorm van elektriciteit, en in feite is het omzetten naar waterstof dus een extra tussenstap met extra verliezen. Nadeel van alle huidige methoden van elektriciteitsopslag is dat er nog steeds veel gebruik moet worden gemaakt van niet-hernieuwbare grondstoffen. Ook bij directe omzetting in het voertuig gaan er grondstoffen verloren aan het maken van bijvoorbeeld zonnepanelen, en ook zonnepanelen hebben een eindige levensduur. Zolang we dus afhankelijk zijn van grondstoffen die zichzelf niet kunnen vernieuwen louter met behulp van energie afkomstig van de zon, zullen we geen echte duurzame oplossingen hebben. Toch staan we vandaag op het punt dat we moeten wisselen van energiebron voor onze aandrijving. Een dergelijke transitie kost ontzettend veel tijd, geld en grondstoffen, en we kunnen niet wachten tot onze huidige energiebron op is. Om niet zowel letterlijk als figuurlijk ‘stil te vallen’ moeten we dus vandaag beginnen met de transitie naar de meest duurzame oplossing die vandaag voorhanden is. We hebben simpelweg geen tijd om te wachten op accu’s met een grotere capaciteit, om te wachten op goedkopere zonnepanelen, om te wachten op auto’s gemaakt van hernieuwbaar zeewier, of om te wachten op oliesjeiks. We hebben haast, en we moeten nu naar het alternatief dat ons met de minste investering van tijd, geld en grondstoffen de meeste extra tijd geeft om verder te ontwikkelen richting ware duurzaamheid. Mark Visbeek
Evolutie Revolutie OnOff 22
21
FOTO NIKS NOPPES NULLES
DUURZ
AAMH
EID...
JA NEE!
DOE ‘ES IETS! Roland ten Klooster Packaging Design and Management ‘De verpakkingstax zorgt niet voor een beter milieu’
HET IS ALLEMAAL GELUL Duurzaamheid. Wat is het nou precies. Je hoort erover in de media, maar moeten we nou echt dingen gaan veranderen? Is dit niet iets voor de regering of voor multinationals? Of kan ik er zelf wat aan doen? Drie mensen laten hun stem horen.
De verpakkingstax is bedacht aan de ene kant om
het pak gekoeld bewaard wor-
geld binnen te halen en aan de andere kant om
den. De houdbaarheid is dan
bedrijven te laten kiezen voor milieuvriendelijke
ca. 10 dagen. De verpakkingen-
materialen. De bedragen waarop de tax gebaseerd
belasting wordt gebaseerd op karton en PE. Stel nu
verwijderingsbijdrage betaald, voor de verpakking
is, is afgeleid van de CO2 uitstoot van het materiaal
dat we het sap verpakken in een pak met een laag
wordt betaald op gewichtsbasis. Stel dat de televisie
over de gehele keten, oftewel de ‘carbon foot print’
aluminium erin. Dit betekent dat het pak niet meer
5 kg zwaarder (en sterker) wordt gemaakt om 1 kg
(cft). De getallen die gebruikt worden zijn afkom-
gekoeld bewaard hoeft te worden omdat het een go-
verpakkingsmateriaal te besparen (let wel, dit is
stig van de Europese industrie en geven de cft weer
ede barrière tegen zuurstof biedt. De houdbaarheid
uiteraard fictief), dan wordt gesuggereerd dat dit
van de productie van grondstoffen, van de produc-
is zeker 9 maanden, maar meestal veel langer. Het
gunstig is voor het milieu omdat er minder verpak-
tie van verpakkingen en van de afdankfase en zijn
betekent echter ook dat de verpakkingenbelasting
kingsmateriaal gebruikt wordt. Maar de televisie
gebaseerd op gemiddelden. Er is echter een fase in
toeneemt omdat deze nu gebaseerd is op karton, PE
zelf wordt net zo vaak weggegooid als de verpak-
de keten die niet is meegenomen in de cft en dat
en aluminium. De gebruikte energie van het gekoel-
king: één keer en dus zouden beiden opgeteld
betreft de gebruiksfase. De reden is dat deze lastig
de transport, de koeling in de winkel en de koelkast
moeten worden.
te meten is.
thuis telt niet mee, want dit is immers de gebruiks-
Om af te ronden nog een aardige visie op de stimu-
fase. En de hoeveelheid extra sinasappelsap die over
lans tot vermindering van verpakkingsmateriaal.
datum weggegooid wordt, die telt ook niet.
De bedragen die betaald moeten worden zijn voor
Dat is eigenlijk een geweldige conclusie, want het
2010 verhoogd. Volgens veel bedrijven omdat het
laat precies zien wat het vak verpakken inhoudt. Stel je voor dat een verpakking voor sinasappelsap
Oftewel, er worden appels met peren vergeleken bij
gewenste totaalbedrag niet gehaald is. Erg stimul-
gemaakt wordt uit karton gecoat met PE. Om het
het vaststellen van de verpakkingenbelasting.
erend voor een bedrijf dat werkt aan materiaalver-
sap te beschermen tegen bederf (in dit geval verlies
Ook voor duurzame goederen gaat deze stelling
mindering.
van smaak en groei van micro-organismen) moet
op. Voor bijvoorbeeld een televisie wordt een vaste
Evolutie Revolutie OnOff 22
23
JA OF TO
Steven Schafrat
Student Industrieel Ontwerpen ‘Blijf recyclen maar houdt het praktisch voor jezelf’
Tjah, ‘duurzaamheid’ kom je tegenwoordig ook
ook nog eens het plastic te scheiden van het huis-
duurzaamheid noemt. Op een vredige, bewuste ma-
overal tegen. Het is er zelfs zo erg mee gesteld dat
vuil wordt dat weer verstoord door berichten als:
nier leven waarbij we de natuur niet teveel storen.
het een fashionstatement is geworden van bedrijven
‘Kleuren glas scheiden is verspilde moeite, op het
om nog meer leden of kopers te krijgen. Onzicht-
eind wordt het toch op een hoop gegooid’ of ‘Er zijn
Al is dat wel naar mijn mening waar we naartoe
bare slimme mannetjes bij de grote bedrijven zoals
veel makkelijkere manieren om plastic te scheiden
moeten. Dit gaat wat tegenstrijdig klinken, maar
spindoctor Jack de Vries dat ook zo goed kan. Heel
van de rest van het afval’. Zo krijg je natuurlijk nooit
ik denk dat als je het totaalplaatje / het mondiale
goed weten hoe de mens in elkaar steekt en daar je
alle neuzen dezelfde kant op.
beeld beschouwt je erachter komt dat het het beste is om steeds meer lokaal te doen – hierbij lokaal in
marketingstrategieën op aanpassen, ja ja. De enige conclusie die dan getrokken kan worden is die over
Waar het mij om gaat zijn ‘hoge heeren bovenop’
sommige situaties wel even relatief gezien. Heb-
het grote geld. Het gaat altijd weer om het grote geld
die op een gegeven moment gewoon ophouden met
ben mensen werkelijk elke vijf jaar een nieuw kof-
binnenhalen. Ook is het nu al zo vaak genoemd dat
communiceren en niet verder kijken dan hun neus
fiezetapparaat/mobiel/stoel nodig die met het
mensen spontaan kokhals-neigingen krijgen bij het
lang is, het liefst hun eigen haggie willen redden en
verbruiken van tonnen stookolie uit China gehaald
horen van het woord; dat terwijl het juist zo’n mooi
aan het eind van de dag in de 3L 4x4 terug willen
moet worden? Zo goed als alles is eindig; natuurlijk
instrument is om beter voor de wereld te zorgen en
rijden naar hun donzen kussen waarop ze in slaap
het leven, maar ook de voorraad olie, de grondstof-
om bewuster te leven.
vallen met een slecht geweten. Natuurlijk verpesten
fen voor je volgende mobiel. Gewoon op. OP!
– zoals wel vaker het geval is – een paar het hier Waar mensen vaak ophouden met denken als
voor velen. Er bestaan vele goede initiatieven, maar
Toch even een leuke afsluiter eraan vastplakken.
het over duurzaamheid, het milieu of ‘een betere
volgens mij zijn er een paar heel ver bovenop erg
Zoals gezegd zijn er al veel goede initiatieven en vol-
wereld’ gaat, is het moment waarop ze zelf wat
fout bezig door bijvoorbeeld de zoektocht naar olie
gens mij is de truc om daar je eigen steentje aan bij
zouden moeten gaan doen. Dat komt vaak door
nog steeds te stimuleren in plaats van initiatieven
te dragen het praktisch te houden voor jezelf. Koop
koppigheid – krampachtig vasthouden aan het
waardoor die olie helemaal niet meer nodig heb-
en gebruik niet meer dan je nodig hebt. Blijf recy-
oude – maar nog vaker door onwetendheid. Als
ben. Nou trek ik het op deze manier wel iets breder
clen en schroom niet om later een ambacht op te
gemeentes hun inwoners dan zover krijgen om
dan waaraan de meesten moeten denken wanneer je
pakken of je eigen moestuintje aan te leggen.
24 OnOff 22 Evolutie Revolutie
OCH NEE Willem-Sander Markerink Student Industrieel Ontwerpen ‘Duurzaamheid is een marketinginstrument’
Wie tegenwoordig nog enigszins zonder schulge-
laat BCC een ondergelopen winkel zien om de kli-
groene stroom. Maar is dit wel zo? Om zulke dingen
voel door het leven wil, koopt duurzame producten.
maatvriendelijkheid van hun producten te tonen en
uit te zoeken, moet je actief op zoek gaan en moet
Niet dat dit moeilijk is, tegenwoordig pretendeert
adverteerd de rabobank met duurzaam bankieren.
je bovendien thuis zijn in het lezen van moeilijke
bijna elk product duurzaam te zijn. Zo ook Omo
Duurzaamheid scoort en is zo een marketinginstru-
artikelen.
Klein en Krachtig.
ment geworden. Bij Omo werkt waarschijnlijk een
Een groot gedeelte van de Nederlanders wil wel
De reclame van Omo Klein en Krachtig leert ons
Don Draper-achtig figuur die heeft voorgesteld het
duurzaam (zolang het betaalbaar blijft), maar je
dat dit product twee keer zo geconcentreerd is als
product neer te zetten als milieuvriendelijk. Met een
kan niet van ze verwachten dat we overal de mi-
de orginele Omo, waardoor er de helft minder wa-
vrolijke kinderstem en beelden van vuilniszakken
lieubelasting van kunnen bepalen. Een ritje met
ter nodig is, de helft van verpakking nodig is en de
die veranderen in bloemen, moet de consument wel
de fiets is beter dan met de auto, maar maakt dit
helft van de vrachtwagens voor de bezorging. Omo
het gevoel krijgen van duurzaam geluk. Het bijko-
nou echt zoveel uit voor het milieu? En kan ik dit
probeert op deze manier de milieubewuste klant
mende voordeel is dat de gebruiker geneigd is toch
compenseren door een boom te planten? De ken-
voor zich te winnen. Maar hoeveel water verspil je
meer wasmiddel in de machine te gooien dan nodig
nis die wij hebben wordt daarnaast door alle rec-
nou eigenlijk door het gebruik van wasmiddellen?
is, waardoor de verkoop stijgt.
lames vetroebeld, waardoor je door alle duurzaam-
(Ter vergelijking: de gemiddelde nederlander ge-
De gemiddelde Nederlander heeft echter weinig
heidsclaims al helemaal het bos niet meer ziet. De
bruikt een kleine vijftigduizend liter water per jaar)
verstand van duurzaamheid. Is het beter voor mi-
enige oplossing op het klimaatvraagstuk die ons
En wanneer je de helft van het volume verpakt, heb
lieu om een nieuwe zuinigere wasmachine aan te
wordt aangeboden is consumeren. Dit lijkt mij geen
je verhoudingsgewijs meer verpakkingsmateriaal
schaffen? Of moet ik niet steeds nieuwe producten
goede ontwikkeling voor het milieubewustzijn,
nodig. Wanneer ze echt alleen voor duurzaamheid
aanschaffen als de oude nog niet afgescheven zijn?
maar deze stortvloed van reclame overschaduwen
gingen, hadden ze het geconcentreerde wasmiddel
Ondertussen wordt tijdens de reclameblokken het
met juiste informatie lijkt ook geen eenvoudige op-
juist groter verpakt.
belang van de kleinere verpakking van Omo met
gave.
Hoewel duurzaamheidsclaims alleen niet genoeg
evenveel bombarie aangekondigd als het belang van
zijn, worden ze bij steeds meer reclames aange-
groene stroom. Dit doet denken dat een kleinere
haald als extra reden om het product te kopen. Zo
verpakking even belangrijk is als het overgaan op
Evolutie Revolutie OnOff 22
25
Zoveel mensen, zoveel wensen… Is de mondiale milieuproblematiek oplosbaar? - door Bob Peeters
Discussies rondom de mondiale milieuproblematiek worden steeds meer in termen van duurzaamheid gevoerd. Op zich goed, want dat klinkt minder links, en het benadrukt dat je milieuproblemen niet kunt isoleren en oplossen zonder naar de samenhangende factoren te kijken. Maar wat zijn deze factoren dan precies? En is er een oplossing? Duurzaamheid meer dan een modewoord Duurzaamheid betekent zoiets als ‘blijvend voorradig’. Meestal doelen we dan op de eindigheid van aardse grondstoffen, het aardkapitaal. De wet van vraag en aanbod in de economie reguleert voor een groot deel de prijzen van grondstoffen. Schaarste drijft de prijs op. Echter, het systeem gaat voorbij aan: (1) de mens heeft een aantal fundamentele behoeften, ongeacht de prijs; (2) de mens neemt de grondstoffen af voor behoeften in het hier en nu; (3) een hoge prijs blokkeert toegang voor arme landen. Het opraken van grondstoffen is geen probleem als er alternatieven zijn. Zo geeft de zon een –op menselijke tijdsschaal– oneindige hoeveelheid
energie af, en kan op allerlei manieren afgetapt worden (direct: zonnecollectoren, indirect: windmolens). Het totale aardkapitaal is echter eindig. Denk bijvoorbeeld aan het totale landoppervlak geschikt voor voedselproductie. Duurzaamheid, est. 1988 Sinds 1988 gebruiken we als mensheid méér aan biocapaciteit dan dat de aarde kan opbrengen, zie ook figuur 1. Wat wordt hier bedoeld? De totale ecologische voetafdruk (TEVA) geeft aan hoeveel hectare aan aardgemiddelde grond nodig is voor de consumptie van herwinbare producten met bijbehorende afval- en CO2-opname, uitgaande van huidige technologie. Het gaat dus om producten die je van land en uit zee kunt verkrijgen. Denk aan vis, landbouw, veeteelt, of hout. Duidelijk is dat deze definitie een grove is met slechts beperkte toepassing, wat verklaart waarom de voetafdruk nog niet echt gebruikt wordt door beleidsmakers. Overigens, klimaatsceptici zullen vast roepen dat het onzin is om aardopper-
vlak te gaan reserveren voor het opnemen van CO2 uitstoot. Gelukkig nemen de meeste mensen het voorzorgsprincipe in acht, en houden wel degelijk rekening met een sterke correlatie tussen CO2 uitstoot en klimaatopwarmingA . Groot voordeel van de voetafdruk als indicator: je kan verschillende landen makkelijk met elkaar vergelijken op duurzaamheid. Als wereldbevolking gebruiken we thans 2,7 ha per persoon, terwijl er maar 2,1 ha per persoon beschikbaar is! Dit getal noemen we het eerlijke aarde-aandeel. De VS kennen een voetafdruk van ca. 9,5 ha p.p., terwijl Mali blijft steken op 1,5 ha p.p.. De Nederlander doet het overigens ook niet zo goed met 4,5 ha p.p.. Data uit [1]. Wat er ontbreekt in de duurzaamheidsdiscussie Terecht innoveren we erop los, zodat we efficiënter en zuiniger met het aardkapitaal kunnen omgaan. Cradle-to-Cradle is hier een mooi voorbeeld van. Wie beweert dat dit de sleutel tot de oplossing voor de duurzaamheidsproblematiek is, doet echter aan A - Aangezien de kans op deze correlatie groter is dan een brand in je huis, adviseer ik alle klimaatsceptici om hun brandverzekering per direct op te zeggen. Het bespaart je €30,- per jaar.
Figuur 1:
De totale ecologische voetafdruk (TEVA) van de mensheid tussen 1961 en 2005, uitgedrukt in het aantal aardes dat wij gebruiken. Uit: [1].
26 OnOff 22 Evolutie Revolutie
regelrechte greenwashing. De volgende simpele formule toont dat direct aan:
TEVA = B •V , (1) met hierin B het aantal mensen (bevolking), en V de gemiddelde voetafdruk per persoon. Innovaties kunnen leiden tot een kleinere V, maar het effect op TEVA wordt volledig teniet gedaan als ondertussen de mondiale bevolkingsgroei stug doorzet. Overbevolking In figuur 2 is te zien dat de wereldbevolking de afgelopen decennia bizar hard gegroeid is tot 6,8 miljard mensen nu, voornamelijk door de opkomende economische machten India en China. Maar ook in Afrika is de bevolking flink gegroeid, met als hoofdredenen geen toegang tot voorbehoedsmiddelen en stagnerende ontwikkeling. De VN voorspellen dat in 2050 de wereldbevolking zo’n 9 miljard mensen telt, en in de worst-case scenario zelfs een kleine 11 miljard. De toename komt vooral uit de ontwik-
kelingslanden, met name sub-Saharisch Afrika. De impact van dit alles op onze aarde én mens zal enorm zijn. Het rijke Westen is aan zet Als we de wereld daadwerkelijk duurzaam willen krijgen, moet zowel B als V omlaag. Omdat het rijke Westen de middelen daartoe heeft, dient zij direct in actie te komen: 1. Bevolkingsgroei in ontwikkelingslanden afremmen via slagvaardigere ontwikkelingshulp. Betere toegang tot onderwijs en gezondheidszorg voor vrouwen heeft direct effect op de gezinsplanning. Geef arme landen ook een eerlijke kans om zich economisch te ontwikkelen. Door meer welvaart heb je geen kinderen meer nodig als oudedagsvoorziening. 2. Wij in het rijke Westen leven op veel te grote voet. Als we in 2050 daadwerkelijk met 9 miljard mensen op aarde rondlopen, dan is er 1,6 ha p.p. beschikbaar. Da’s één derde van de huidige voetafdruk van een Nederlander! Best gewaagd als je dat wilt
bereiken puur met innovaties. We hebben toch allemaal geleerd dat je eerst geld moet verdienen voordat je het uitgeeft?B Hier geldt precies hetzelfde. Dus: consumptie verlagen totdat je voetafdruk onder het eerlijke aarde-aandeel komt. Alléén op deze manier kan de economie gezond blijven op de lange termijn. Zoveel mensen, zoveel wensen… Als we weten wat er moet gebeuren, waarom komt de transitie naar een échte duurzame wereld dan zo traag op gang? Feit dat de gevolgen van ons handelen nu pas echt zichtbaar worden op de langere termijn, maakt dat ze zo ongrijpbaar zijn en dat er eigenbelang in het spel is. Dit heeft Kopenhagen parten gespeeld. Het collectief bestaat alleen in acute noodsituaties. Misschien dat we een alien moeten inhuren als wereldleider die ons gaat vertellen hoe het moet, en ons gaat helpen op tijd voorbereid te zijn voor 2050. Zolang we die nog niet gevonden hebben, moeten we het zelf doen. B - ‘Geld lenen kost geld’ heet dat toch? Literatuur: [1]. Living Planet Report – WNF, uitgave 2008 [2]. http://esa.un.org/unpp/ [3]. World Population to 2300 – United Nations Over de auteur: Bob Peeters is voorzitter van Werkgroep UTduurzaam en werkt als PhD-student bij Toegepaste Wiskunde aan het verbeteren van klimaatmodellen.
Figuur 2: De VN-prognose voor de mondiale bevolkingsgroei tot 2050 in aantal miljoen mensen. Curve geeft de meest waarschijnlijke prognose aan. Schaduw is range van realistische scenario’s. De stippellijn is de prognose indien het aantal nakomelingen per vrouw op de waarde van de jaren 1995-2000 blijft. Voor data en meer detail, zie [2],[3].
Evolutie Revolutie OnOff 22
27
It was 20 times one year plus today... tekst Robert Wendrich
Onlangs sprak ik met een man van middel-
uit mijn leven, samen dingen gedaan, samen
geen verliefdheidslijm meer in de decoraties
bare leeftijd, een vijftiger, ietwat uitgezakt,
kinderen gemaakt, opgevoed, op zien groei-
en de eenzame plant aan de kopse kant van de
grijzend aan de slapen, rimpels en uitstek-
en, samen op de bank gezeten en ruzie maken
tweezitter zag er ook moedeloos uit. De rails
ende haren op willekeurige plaatsen. Aar-
deden we nooit.
met spots hing aan het plafond, de spots geri-
dige, bedaarde vent, ietwat schichtig in de
U kent het wel, vreedzaam geluk en herken-
cht op kale plekken op de wanden. Alles wat
omgang maar verder vriendelijk en moe
baar voor iedereen. Zo leefden we voort, tot-
er nog zichtbaar was van vroegere decoratie
ogend. De grauwe cirkels die de wallen onder
dat ze op schoolbank punt en-el haar vroege-
waren de grijze randen op het behang van de
zijn oogleden behoorlijk van contrast deden
re vlam weer tegen kwam, de volgende dag
kaders die te lang stil hadden gehangen.
verschieten, verried een moeizaam en bewo-
was ze weg.
Alles ademde vermoeidheid en de eens zo
gen leven. Hij praatte zoals iedere vijftiger,
Ze heeft het hele huis leeg gehaald en de zooi
passievolle plafondplaten zakten naarmate
met de glans van weleer, met ervaringen van
aan mij gelaten. Twintig jaar verzamelen en
de eindeloze tijd verstreek steeds dieper naar
toen, met de slapte van zijn af nemend libido
inrichten van de wanden, de eeuwige wanden
beneden. Ze hingen als Daliaans vervormde
en de sprankeling van oplichtende vonken
van ons bestaan. Vernietigd door één klik op
vlakken uit de aluminium profielen, verz-
van hoop in een dovend vuur. ‘Ach’, sprak
de digitale snelweg, een heftig digitaal vonkje
wakt door tijd, vermorzeld door het gedreun
hij, ik ben weer alleen’. Heb wel weer een
van input en output en hupsakee de kriebels
van vrachtwagens die, zoals hij mij vertelde,
relatie anderhalf jaar met een jeugdvriendin,
in de vrouwelijke onderbuik. Twee decennia
met tienduizenden per dag langs zijn huis
maar nadat mijn vrouw er van door ging met
huwelijkse verbintenis in een vingerbeweg-
denderden.
haar vroegere schoolvriendje is mijn hond de
ing bevrijdt uit de alles verzwelgende brei van
Zelfs het zakje van de thee hing slapper dan
enige echte steun in dit leven. Heb het beestje
relationeel geluk en rampspoed. Waar het net
normaal in het theeglas, de damp van het
nu zes maanden, ik keek naar buiten en zag
al niet goed voor is. Mijn net is verscheurd en
hete vocht sloeg al condens vormend tegen de
een tamelijk grote herder met hijgend natte
verward geraakt. Ik keek een beetje rond in
bovenrand van het glas neer. Het slappe zakje
roze tong en twinkelende ogen. Twintig jaar
de huiselijk verward ingerichte kamer, er zat
werd op en neer getreiterd, erin, eruit, erin,
en van de één op de andere dag verdween ze
geen verbinding meer inde patronen, er zat
eruit...hompelend en plompend daalde de
28 OnOff 22 Evolutie Revolutie
zijdematte laklaag.
ket data, de transfer van zieltogende beslom-
Hier had ze dus ooit gezeten, de diva van
meringen, mijmeringen van elektronisch
schoolbank-punt-en-el, hier hingen haar di-
verstuurde verlangens, hopend op herken-
jen als slappe kussens op het velours van de
ning, hopend op erkenning, hopend op leven
Piet Klerx Woonexpress. Hier schuurde haar
aan de andere kant van een netwerk. Bevri-
H&M katoenen rokje over de schuimrub-
jding door bits, bijtende bits in de ether van
beren zetel, haar knellende string vermor-
digitale liefde zoekende kunstmatige neuro
zeld tussen haar derrière, op deze plek gaf
netwerken en data hongerige veelvraten die
ze hem te kennen dat het over was. Ik voelde
op iedere vonk antwoorden om lief te wor-
haar vorm door het kussen heen, ik voelde
den gevonden, lief te worden gehad, te wor-
haar gretigheid om van deze plek weg te ko-
den ontfutseld, ontrafeld, ontsproten, ont-
men. Weg uit deze beknelling, ik voelde haar
kracht zolang het leven maar weer spannend
door alle dingen om mij heen heen. Ze gaf
wordt. Nieuw wording, herrijzen, herleven,
uiting aan haar pijn, haar ingehouden woede,
herademen zoals de sappen in de bomen en
haar angst, haar onmetelijke behoefte om te
planten kunnen stromen. Zoals de verharde
ontsnappen aan deze plek, deze houten tafel,
string van het uitgedroogde angstzweet tus-
de wanden, het plafond. Alles ademde onrust
sen de bilspleet al schurend het drama van
en verteerd verdriet uit in deze ruimte. Alles
kleur en pijn voorziet in deze eens huiselijke
natte zak in het kookvocht neer. De schraap-
was voorzien van een grauwe sluier van af-
idylle. Zo zit de evolutie van twintig keer een
sels bladeren die als heuse theebladeren
gunst,
jaar huwelijk, verschrompeld en verzakt aan
worden verkocht door DE theeverkoop or-
Ingekapseld in emotie, uitgedroogde tranen
de grenen houten tafel denkend over toen,
ganisatie, gaven een stroopkleurig tint af die
van een onvermogen tot leven. De verlossing
denkend over nu, denkend over wat zal het
uiteindelijk als thee door de drinker wordt
kwam door de elektronische kabels, de pak-
worden. Niets is zo onuitputtelijk als een
ervaren. Echter de ware thee zal nooit door de ervaring van zaktrekkende theezetters worden ontdekt. Slap aftreksel van slecht doordachte theezet rituelen. Na het proces van thee hengelen werden de glazen theemokken verdeeld en zetten wij ons gesprek voort aan de grenen tafel die haaks op het voorraam geprojecteerd stond. De actieve zetels rond de tafel, zes in totaal, gaven blijk van de aanwezige hond en de vele maaltijden die waren verorberd op deze plek. De deuken, krassen en putten in het tafelblad gaven blijk van langdurige slijtage en de houtnerven hadden hun onderlinge samenhang al lang opgegeven. Houterig en verdord hing het houten plankstel samen, steunend op een krakkemikkig houten onderstel, het tafelblad verlijmd en hier en daar vereeuwigd met een
Evolutie Revolutie OnOff 22
29
evolutie, niets is zo halsstarrig als een evo-
heid is een modeverschijnsel, een voorspie-
vrede. De vijftiger maakte aanstalten om de
lutie. Niets ontkomt er aan de evolutionaire
geling van nostalgie die herleeft in tijden van
dag te gaan eindigen, hij zette mij de deur uit,
krachten van bestaan, van zijn, van denken,
hoge leefsnelheid, hogere kloksnelheid. De
deed de deur op slot en slofte de trap op naar
van voelen, van liefhebben, van gemeensc-
dagen worden niet trager door duurzaam-
boven. De buitenlandse huishoudster stond
hap, van passie, van zoenen, van kwijten, van
heid te spammen, de dagen in het voorbijge-
voorover gebukt de overloop te boenen, hij
paren, van bloed. Klaar zijn we immers altijd
gane twintig jarige trouwbootje werden ook
was aardig in de rommel terecht gekomen
voor de revolutie, klaar zijn we altijd voor een
niet trager dan ze al waren. De tijd is en kruipt
en had in ieder geval deze service weten te
nieuwe vonk, een nieuwe kracht in het licht
en knaagt aan alles, de duurzaamheid is een
behouden. Boven leek anders dan beneden,
van het oude, het vertrouwde. We weten van
gedachte aan vroeger, de toen, van ver heen,
boven leek alles zoals vroeger. De ietwat sterk
geen wijken, we blijven zoeken en vorsen
waar de dagen net zo vervlogen voelden als
pittige transpiratielucht van de boenende
naar nieuwheid, sprankeling, gekwetter,
vandaag. Om langer te genieten zul je er op
vrouw bracht hem terug in die momenten
glimmen, voorspoed ten koste van anderen,
moeten zuigen, langzaam met gevoel van dat
van weleer, voorzichtig wurmde hij zich tus-
geluk zoekend ten faveure van jezelf. Wat
het lang gaat duren voordat het op is. Lang-
sen het hevig schuddende achterwerk van de
is een revolutie nog zonder evolutie? Hoe
zaam slome omtrekkende bewegingen van de
vrouw en het metselwerk van de wand door.
zouden wij er in staan, als we iedere dag
tong rond de suikerzoete lollie, het speeksel
Een prettige gloed werd hem meester...ach,
onder dit zelfde matrix plafond, tussen deze
als glijdend medium tussen de onsmakelijke
die evolutie is zo gek nog niet. Een flauwe
wanden op deze houten vloer van Kwantum
kleefstoffen en de onveilige kleurstoffen en
glimlach doortrok zijn sterk vermoeide ge-
de dagen moesten slijten? Wachtend op de
de malende tongspier die de natte bol lang-
laat.
ander, de versleten tijd aankondigend, iedere
zaam kleiner doen maken. Likkend en smak-
dag zich aandienend door dezelfde deur in de
kend, tollend en draaiend in de gewelven van
wand aan de voorzijde van het huiselijk im-
je mondholte, gelijk de wereldbol die zich in
perium met dezelfde blik van deceptie, ont-
de alsmaar expanderende gewelven van de
daan van de zoveelste illusie die de markt van
uitdijende sterren en kometen rond wentelt.
welzijn en geluk hem toebedeeld. Weemoed
Duurzaam consumerend is langzaam geni-
sijpelt door de wanden, niets is duurzaam.
eten van iets dat je lief hebt, als je het op hebt
Duurzaamheid is een illusie gedragen door
zoek je weer een nieuwe uit en wel zo snel
tijd, marktwerking en opgeblazen waarde
mogelijk.
impulsen, we jagen op windmolens in
De op maat gesneden verwerving van het
onafzienbare vlakten. We schermen met
nieuwe en de verkrijging van het nieuwe
intelligente systemen die ons bewaken en
door er waarde aan te koppelen is een lev-
koesteren in onze zelfbedachte woon-uterus,
enskunstje die esthetisch verpakt aantrek-
geflankeerd door ontelbare zonnepanelen die
kelijk wordt gemaakt voor de kieskeurige en
ons nog meer opwarmen dan we feitelijk no-
kieshongerige consument. Eenmaal gevallen
dig hebben. Alles perfect gecamoufleerd met
voor de truc is het net gesponnen, de verpak-
de alles-ziende-ogen van hoge-waakzaam-
king verwijdert, de lollie in de mond is het
heid en voorbeeldige veiligheid systemen,
aan de consument hoe duurzaam zijn gebrui-
gecontroleerd gestuurde zelf ontplooiing en
ksmoment gaat worden. Super-Snel of Ter-
normatief gestructureerd werkend op die
gend-Langzaam gaan de rondjes van liefde,
eindeloos draaiende wereldbol. Duurzaam-
arbeid, scholing, trouw, passie, gevecht of
30 OnOff 22 Evolutie Revolutie
Werkgroep UTduurzaam
“Denken is vooruitzien.” Wat doen wij? Samenwerken Uitdagingen aangaan Energiezuinigere gebouwen Groene campus Duurzame Batavierenrace Afval sorteren versimpelen Themalezingen
Wat betekent een duurzame UT voor jou? Duurzaamheid is ontzettend breed. Binnen onze werkgroep kun je je eigen ideeën inbrengen, samen uitwerken, voorleggen aan UT-beleidsmakers. Of kom met geniale ideeën voor duurzame events. Het kan studiegerelateerd zijn of juist niet. Industrieel Ontwerpen & duurzaamheid: Ontwerp een C2C-renovatie Hogekamp Campus = Living Lab Design een awareness gadget Creative denktank Kijk voor meer informatie op de website, en doe mee!
www.UTduurzaam.nl
colofon
Hoofdredactrice Judith Boonstra Eindredactie Annelies Tielenburg Redactie Rozemarijn Klein Heerenbrink Willem-Sander Markerink Vormgeving Leon Spikker Sefrijn Langen Drukwerkproductie Drukkerij van den Bosch & Fikkert, Almelo
Redactieadres S.G. Daedalus t.a.v. On Off Universiteit Twente Horst C.006 Postbus 217 7500 AE Enschede 053 4894439 onoff@daedalus.utwente.nl Suggesties of opmerkingen, wil je ook een stuk schrijven? Neem contact op met iemand van de redactie.