Lianne’s Siergrassen
De dynamiek van de prairietuin Siergrassen waren de eerste passie van Lianne Pot uit het Groningse De Wilp, maar inmiddels beslaat haar aandacht en kennis een veel breder gebied. ‘Leading lady’ op het gebied van prairietuinen zou een goede titel voor haar kunnen zijn. Tekst en fotografie Wiert Nieuman
36
DE TUIN in vier seizoenen
L
ianne zegt het niet met zoveel woorden, maar uit alles blijkt dat een natuurlijke uitstraling van planten en tuinen de kern zijn van haar grassenliefde. Die passie begon al op jonge leeftijd, toen ze opgroeide op het Groningse platteland en daar het hoge gras, het riet, langs de sloten zag. De passie bleef eerst nog wat sluimeren. Ze koos een beroep waarin het allemaal om mensen en hun beperkingen en mogelijkheden draaide. Maar toen ze in De Wilp kwam wonen en daar veel grond tot haar beschikking kreeg, kwam de interesse in grassen weer helemaal terug. Met grassen wilde ze meer en daarom koos ze alsnog voor een opleiding in het groen. Die opleiding vormde een basis, maar ook niet meer dan dat. Om de grassenwereld te doorgronden was zelfstudie, onderzoek en ‘bij de buren kijken’ noodzakelijk, want op dat moment was er nog niet zoveel praktijkkennis. De vraag die haar intrigeerde was: welke grassen zijn geschikt voor de tuin en wat kun je ermee? Grassen zijn divers. Je hebt bodembedekkers, weefplanten en solitaire soorten die beeldbepalend in een tuin kunnen zijn. Lianne kwam er in de laatste jaren van de vorige eeuw steeds meer achter dat er wel veel over grassen werd geschreven, maar dat praktische toepassingen nog niet ruim voorhanden waren. Er werden meestal maar enkele soorten aangeplant en het brede scala van mogelijkheden werd niet benut, louter en alleen omdat veel soorten grassen totaal onbekend waren. De eerste stap was het verzamelen van zoveel mogelijk soorten. Een deel van de tuin bestaat dan ook uit grassen die keurig in vakken staan en allemaal voorzien zijn van een naam. Hier zie je de groeivorm en uitstraling van de soorten ten opzichte van elkaar. Het is zeker niet het spannendste deel van de tuin, maar wel verhelderend en geschikt om een duidelijk overzicht van het sortiment te krijgen. Als je een grassentuin wilt of veel soorten in de tuin wilt toepassen, dan kun je hier een goed beeld krijgen. Sinds 2005 is Lianne collectiehoudster siergrassen van de Koninklijke Vereniging van Boskoopse Culturen en daarmee wordt deze collectie ook door de professionele kwekerswereld erkend en op waarde geschat.
lang- en kortgras Grassen en grasvlaktes, zoals de prairies in Noord-Amerika, zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Die grasvlaktes in Noord-Amerika zijn te onderscheiden in kortgras- (shortgrass) en langgras(tallgrass) prairies. De langgrasprairies komen voor in gebieden met vruchtbare grond en hoge neerslag. Deze langgrasprairies zijn in Noord-Amerika bijna helemaal verdwenen, omdat het terrein allemaal landbouwgrond is geworden. De kortgrasprairie komt in het westen van de VS voor op onder meer de Great Plains. Daar is de grond armer en de neerslag veel geringer. Ook zonder het ingrijpen van de mens konden deze prairies zich eeuwenlang in stand houden. Dat had enerzijds te maken met de begrazing door bizons, die met de seizoenen meetrokken van het zuiden naar het noorden en omgekeerd. Een deel van de prairie werd afgegraasd en de volgende dag kon het alweer ongestoord maandenlang gaan groeien. Anderzijds zorgden prairiebranden door inslag van de bliksem er voor dat het gras steeds verjongd werd en dat de mineralen die met de branden vrijkwamen de planten weer ten goede kwamen. Deze prairies met tot 80 tot 90% grassen en daartussen prachtige bloemplanten boeiden Lianne vooral omdat ze misschien een nieuwe ontwikkeling op tuingebied op gang kunnen brengen. Het idee van het realiseren van prairietuinen ontstond als reactie op de verstening van de Nederlandse tuinen. De gedachte was: kun je deze plantengemeenschappen ook in ons land op een beperkte oppervlakte gebruiken, op zo’n manier dat het een boeiend plantenbeeld geeft en tegelijk onderhoudsvriendelijk is? In het gesprek met Lianne blijkt dat die mogelijkheden er zeker zijn, maar dat het niet een trucje is om een tuin maar even vol te zetten met prairieachtige planten en het dan maar aan de natuur over te laten! En om nog een fabeltje de wereld uit te helpen: een paar grasjes bij elkaar met enkele vaste planten ertussen is geen prairietuin.
Kennisuitwisseling In de Sichtungsgarten Hermannshof in Weinheim in Duitsland wordt al jaren geëxperimenteerd met een langgrasprairie. In andere delen van deze proeftuin
DE TUIN in vier seizoenen
37
staan beplantingen waar de soorten uit de kortgrasprairie worden getest. Misschien moeten we deze proeftuin wel zien als de bakermat van de prairietuinengeschiedenis in Europa. Ook Lianne laat zich door die tuin inspireren. Maar tegelijk beseft ze dat Weinheim met zijn wijnbouwklimaat heel andere mogelijkheden biedt dan de Groninger zand en klei of het Friese veen en klei. Hooggrasprairie heeft goede en rijke grond nodig. Pas dus liever geen hooggrasprairie toe op zand, of kortgrasprairie op klei; tenzij je de grond wilt aanpassen. Om letterlijk zicht te krijgen op de prairies bezocht ze verschillende prairies in Noord-Amerika. Het gaf haar een kick om rond te lopen in een langgrasprairie, waar je je een soort kabouter voelt ten opzichte van bijvoorbeeld Silphium en waar Vernonia’s nog eens een halve meter boven de manshoge grassen uitsteken. Waar je ook tot de ontdekking komt dat een echte prairie geen optie voor een tuin is, alleen al om het feit dat 80 tot 90% bestaat uit hoge grassen. Schitterend in de natuur, maar voor de tuin misschien toch te eentonig. Je moet dus niet een prairie nabootsen, maar een prairietuin maken... Lianne is niet de enige die zich in prairietuinen verdiept. Lageschaar in Aalten liet al een soort prairietuinen op de Floriade 2012 zien en Jan Spruyt uit België heeft ook al veel gepubliceerd over dergelijke tuinen. In de Botanische Tuinen van Utrecht heeft Gerard van Buiten een kleine prairietuin gemaakt waar vooral de educatieve aspecten over prairies naar voren komen. Door contact via het elkaar bezoeken en mailverkeer kunnen de verschillende kenners van elkaars ervaringen delen. De jaarlijkse Tagung in het Duitse Grünberg waar vakmensen uit de hele wereld een weekend lang met elkaar discussiëren wordt door Lianne ook als leerplek benut.
Door de beplanting lopen In de langgrasprairie verdwijn je tussen de grassen en vaste planten. In de prairietuin in Weinheim heb je hetzelfde effect: smalle paden door manshoge beplanting maken je nieuwsgierig wat er achter de volgende bocht te zien is. Je
38
DE TUIN in vier seizoenen
bent dicht op de planten en kunt ze meestal staande bewonderen en bestuderen. In de grote tuin van Lianne onderga je dat ook. Er zijn delen waar je door een mix van kortgrasprairie en begeleiders loopt en er zijn delen waar je echt ondergedompeld wordt in de langgrasprairieplanten. Hoe groot of klein je tuin ook is, je kunt er met prairieplanten een andere uitstraling aan geven. De langzamerhand traditionele stenentuin moet definitief naar het Stenen Tijdperk verwezen worden. In een prairietuin met vele ongecompliceerde wilde of natuurlijk ogende planten in een ongedwongen setting is het niet alleen voor de tuineigenaar interessant, maar ook allerlei dieren vinden hier een geschikt biotoop.
Kunstmatig Dé prairietuin bestaat niet. Iedere plek, iedere grondsoort reageert anders. Lianne legt op veel plaatsen prairietuinen aan, die ze ook ontwerpt. Soorten die in de ene tuin haast gaan woekeren, zullen het in een andere tuin misschien maar matig doen. Voor iedere plek moet het geschikte sortiment gezocht worden en een prairietuin aanleggen uit een boekje is onmogelijk. Ook na 15 jaar experimenteren op verschillende plaatsen en met diverse soorten planten, staat Lianne soms nog voor verrassingen. Maar door juiste menging en een goed plan mét de juiste standplaats van de planten blijft onderhoud relatief gering. Je moet wel met dynamiek om kunnen gaan. Er zullen planten bijkomen en vertrekken afhankelijk van de rol die ze hadden in de beplanting. Zeker in de eerste jaren na aanplant moet er regelmatig door de beplanting heengelopen worden om te speuren naar inwaaiende en snel uitzaaiende onkruiden. Zo’n mixbeplanting moet dus goed beheerd worden en zo nodig bijgestuurd. Veel prairieplanten zaaien zich uit; accepteer een zekere dynamiek met verrassingen. Dynamiek kan ook ontstaan doordat er in de beginfase andere planten zichtbaar zijn dan na een aantal jaren als de langzaam groeiende soorten meer het beeld gaan bepalen. Je hebt starters, dat zijn soorten die in het
DE TUIN in vier seizoenen
39
begin dominant zijn zoals bijvoorbeeld Rudbeckia hirta en cultivars. Vaak wordt dat na enkele jaren minder. Grondsoort en omstandigheden kunnen bepalend zijn. De prachtige Echinacea paradoxa valt weg in de tuin in De Wilp, maar in Weinheim breidt hij zich uit en ook lupine kan soms teveel worden. Sommige soorten zoals Baptisia en Amorpha hebben tijd nodig om zich te settelen en tot mooie planten uit te groeien. Dat zijn de echte stayers die je jarenlang met rust moet laten.
geen prairie Een prairietuin is geen prairie en daarom heeft Lianne er geen moeite mee om planten van andere gebieden in te passen in een prairietuin. Papaver orientale is geen Amerikaan, maar kan wel worden gebruikt. De hoge en inmiddels overbekende Miscanthus en zijn vele cultivars zijn niet inheems in Amerika, maar krijgt door de beginnende tuinier al wel het prairiepredikaat opgeplakt. Lianne zou zelf de Miscanthus nooit in een echte mixprairiebeplanting toepassen omdat deze – op enkele uitzonderingen na – om de vier à vijf jaren gedeeld moeten worden om vitaal te blijven. In een echte prairiemix wil ze graag dat het systeem gaat werken en niet de individuele planten. Daar heb je soorten bij nodig die lang op hun plek kunnen blijven staan zonder dat ze gedeeld hoeven te worden. Dan heb je het over de echte
prairiegrassen. Bovendien wortelen ze diep en gaan zelf op zoek naar water en voedsel zodat bewateren nadat de planten eenmaal zijn aangeslagen ook niet meer nodig is. In een prairietuin staat iets minder dan 50% grassen terwijl in een echte prairie zoals gezegd dat percentage veel hoger ligt. In een kortgrasprairie staan op 100 vierkante meter misschien tien exemplaren van één soort Penstemon. Dat wordt afgewisseld met plekken waar helemaal geen Penstemon staat. In een tuin wil je kleur en langdurige bloei. Wees daarom geen purist en vergeet de natuurlijke prairie maar maak met sierlijke grassen en vaste planten van de prairie een boeiende tuin waarin het werken meestal beperkt blijft tot het bijsturen om de tuin optimaal te houden. ❧
Informatie Lianne’s Siergrassen Jan Gosseswijk 31 9367 TE De Wilp, Groningen T + 31 (0) 594 64 42 63 www.siergras.nl of www.prairietuin.nl Openingstijden Kwekerij, Siergrassentuin en Prairietuin: Vanaf 21 maart tot 1 november op donderdag, vrijdag en zaterdag van 9.00-17.00 uur. Zaterdag voor Pinksteren gesloten.
Om aan te denken • Bij de aanleg van een prairietuin is het belangrijk om eerst na te denken over de echte prairieaspecten die je in de tuin wilt hebben. Dus eerst een keus maken uit het sortiment echte prairieplanten om de uitstraling van het prairie-idee zeker te stellen. Daarna kan er gedacht worden aan een aanvulling met soorten die van nature niet in de prairie voorkomen. • In veel prairietuinen wordt een afdeklaag van lava gebruikt. In tegenstelling tot wat velen denken, hebben de planten dat niet nodig. Lava of een ander afdekmateriaal helpt de eerste paar jaar om het onkruid te onderdrukken en het scheelt dus in onderhoud. Ook slaat de grond niet dicht en verdamping van bodemwater wordt beperkt. Lava houdt zelfs wat vocht vast. De planten hebben het zoals gezegd niet nodig, maar het ziet er, zolang de planten niet volledig zijn uitgegroeid, mooi uit. De toplaag van lava moet minimaal negen centimeter dik zijn. • In een prairietuin zet je planten niet in groepen, maar gemengd, meer als een weide. • Een prairietuin is dus een mixprincipe en niet tuinieren op kleur. Voor de aanleg van een langdurig mooi blijvende prairietuin moet je je eerst verdiepen in de grondsoort, de lichtomstandigheden, is de tuin open of juist gesloten en behalve een goed, dus mooi en aansprekend ontwerp moet je heel veel plantenkennis hebben. Plantenkennis is in dit geval veel meer dan de naam en de hoogte van de soort weten, maar vooral weten hoe de planten zich gedragen.
40
DE TUIN in vier seizoenen
DE TUIN in vier seizoenen
41