TUINSeizoen: ‘Wat te doen met droogte’?

De prairietuin van Lianne Pot in De Wilp.

WAT TE DOEN MET DE DROOGTE?

Na twee uitzonderlijk droge jaren heeft het ook dit groeiseizoen schrikbarend weinig geregend. Hoe kunnen we als tuinier inspelen op zo’n periode met langdurige droogte? We vroegen het kweker Hans Kramer en kweker/tuinontwerper Lianne Pot, gespecialiseerd in siergrassen- en prairietuinen.

TEKST: ANNEMARIE GÖRTS FOTO’S: GAP PHOTOS/ROBERT MABIC, SHUTTERSTOCK, SIETSKE DE VRIES (PORTRET HANS KRAMER), ULRIKE ROMEIS (PORTRET LIANNE POT)

48

Tuinseizoen 06 2020

N

Praktisch

a een zeer natte winter volgde dit jaar een bijzonder droog voorjaar. Al in april was er een ernstig neerslagtekort, wat vooral op de hoge zandgronden in ons land al snel merkbaar was. “De lentes lijken niet meer vruchtbaar te zijn. Een gewoon lenteregentje? Ik kan het me bijna niet meer heugen!”, verzucht Hans Kramer.

Voor zijn kwekerij De Hessenhof, gelegen op de schrale zandgrond iets buiten Ede, betekent de droogte veel extra werk. De grondwaterstand ligt er volgens de kweker tegenwoordig bijna op 15 m diepte, 1 m dieper dan normaal. Omdat er de laatste jaren tijdens het groeiseizoen zo weinig regen valt, heeft hij de planning op de kwekerij drastisch aangepast. “We zijn de planten in de herfst gaan vermeerderen, planten scheuren in het voorjaar dat doen we bijna niet meer.

Behalve siergrassen, dat kan eigenlijk niet anders.”

De meeste planten worden nu in september gescheurd en als de winter niet al te streng is, kan dat volgens hem prima. Veel mensen denken volgens de kweker dat ze alleen maar in het voorjaar kunnen planten en beseffen niet dat dat tijdens een droge, onvruchtbare periode niet gunstig is. Daarom adviseert hij zijn klanten om juist in de herfst naar de kwekerij te komen. Het najaar was altijd al de beste planttijd en met zo’n droog voorjaar al helemaal. “Dan heeft het zo’n voorsprong, dat zien wij hier ook op de moerbedden. Alles wat je nu in het voorjaar plant, heeft het gewoon heel zwaar.”

Klimaatwinnaars Bij De Hessenhof is de vraag naar droogtebestendige planten de afgelopen jaren duidelijk toegenomen. Hans spreekt in dit verband

Lianne: ‘Op heel schrale zandgrond kun je het beste de laaggras prairie in gedachten nemen.’ liever over klimaatverliezers en klimaatwinnaars. Als voorbeeld noemt hij Astrantia (Zeeuws knoopje) die volgens hem tot de klimaatverliezers behoort. “Ik zie hier op de moerbedden dat een Astrantia kweken bijna niet meer gaat. Op kleigrond zal hij het misschien wat beter doen, maar dan denk ik ‘waarom wil je nog een klimaatverliezer hebben?’. Astrantia houdt van een koele plek, op een hoge alpenweide; daar groeien ze en dan nooit te droog.” Het sortiment op De Hessenhof verschuift dan ook steeds meer richting klimaatwinnaars, planten die juist wél goed bestand zijn tegen ons veranderende klimaat.

Hoe snel een plant bij droogte verlept, is niet alleen afhankelijk van de soort maar ook van de kwaliteit van de bodem. Zandgrond houdt minder vocht vast dan zware grond, zoals klei. Vooral op arme, schrale zandgrond - zoals bij De Hessenhof - hebben planten het bij droogte al snel moeilijk. Om de grond te verbeteren, brengt Hans daarom jaarlijks zelfgemaakte bladaarde op zijn borders en moerbedden aan. “Je moet hier veel humus door de grond mengen, dat houdt vocht vast en zorgt voor een goed bodemleven. Ook gaan de planten dan samengroeien met mycrorrhiza’s (waardevolle bodemschimmels, red.) die bij de wortels ontstaan waardoor de planten minder stress hebben bij droogte.”

Hans: ‘Ik zie hier op de moerbedden dat een Astrantia kweken bijna niet meer gaat.’

Mulchen Sinds een paar jaar experimenteert Hans met een alternatieve manier om planten stressbestendiger te maken voor droogte. Op drie bedden heeft hij de planten in zandbedjes geplant, volgens het idee van de Zweedse plantenman Peter Korn. “Dan moet je je grond afdekken met 10 cm scherp zand, maar of dat voor het bodemleven zo goed is weet ik ook niet”, legt Hans uit. “Het idee erachter is dat het bovenste laagje uitdroogt en dat de plantenwortels minder

06 2020 Tuinseizoen

49

1

2

Bestand tegen droogte Favorieten van Hans Kramer Voor de zon

• Dalea purpurea - Deze vlinderbloemige plant komt oorspronkelijk van de Amerikaanse prairie en bloeit de hele zomer. (1) • Dictamnus albus (vuurwerkplant) - Langzaam groeiende vaste plant die het zelfs goed doet op schrale zandgrond. De plant scheidt etherische olie uit; houd er op een warme zomeravond een lucifer bij en je krijgt enigszins het effect van vuurwerk. (2) • Euphorbia myrsinites (wolfsmelk) - Deze wintergroene, ­kruipende Euphorbia combineert mooi grijsblauw blad met geelgroene bloemhoofden. Voor een warme, zonnige plek en goed doorlatende grond. (3) • Malcolmia maritima - Deze vaste plant met lieflijke, heerlijk geurende bloempjes wordt niet hoger dan 20-30 cm. Voor een warme plek. (4)

3

4

• Trifolium ochroleucum (klaver) - Zoals alle klavers trekt ook deze veel bijen tijdens de bloei, van mei tot in juli. (5) • Berkheya cirsiifolia - Een vaste plant uit Zuid-Afrika die houdt van zon en warmte, en prima winterhard is.

Voor de schaduw

• Pachyphragma macrophyllum - Wintergroene bodem­ bedekker met grote, groene, ronde bladeren, die onkruid goed onderdrukken. (6) • Melittis melissophyllum - Deze vaste plant is verwant aan dovenetel en dat is te zien aan de lipbloemen en de bladeren die bij aanraken heerlijk geuren. Geschikt voor zon en halfschaduw. (7) • Luzula nivea (veldbies) - Dit wintergroene siergras verdraagt ongelooflijk veel droogte en bloeit in mei-juni.

Geschikt voor zon en halfschaduw. (8)

5

50

Tuinseizoen 06 2020

6

7

8

Praktisch verwend worden, zodat de planten dan meer droogtebestendig zijn. Maar of dat inderdaad zo werkt, daar heb ik nog te weinig ervaring mee.”

Vooralsnog blijft Hans daarom bij het verbeteren van zijn zandgrond met bladaarde. Wat ook helpt om de grond minder snel te laten uitdrogen, is mulchen; je bedekt de aarde tussen de planten dan met organisch materiaal (zoals compost, cacaodoppen of fijngeknipt snoeiafval) of mineraal materiaal (zoals split of grind).

De prairietuin bij De Hessenhof is afgestrooid met split en dat werkt goed, vertelt Hans. Bij een border waar je wel eens wat in rommelt, vindt hij zo’n laag split of grind niet praktisch; wordt de mulchlaag verstoord, dan krijg je weer onkruid. In dat geval kun je beter voor organische mulch kiezen. Omdat dit vanzelf verteert, zal je dit wel regelmatig moeten aanvullen.

Prairieplanten Een expert op het gebied van prairietuinen is Lianne Pot van Lianne’s Siergrassen. Zo’n dertien jaar geleden begon ze zich te verdiepen in prairieplanten, vervolgens legde ze naast haar al bestaande siergrassentuin een grote prairietuin aan. Ze ontdekte dat echte prairiegrassen nooit gescheurd hoeven te worden, want ‘ze blijven redelijk compact en verouderen niet zo sterk in het midden, zoals een heleboel andere grassen na een jaar of vier wel doen’.

Dat geldt ook voor andere prairieplanten en daardoor zijn ze heel geschikt voor de onderhoudsarme tuin waar in die tijd steeds meer belangstelling voor was.

“Maar nog belangijker, ik ontdekte dat prairieplanten als ze voeding nodig hebben of dorst hebben met hun wortels de diepte in gaan.

Hierdoor zijn ze veel beter bestand tegen droogte dan veel andere grassen en vaste planten”, aldus Lianne. De prairietuin zou daarom

weleens dé oplossing kunnen zijn voor ons veranderende klimaat.

Althans, op een zonnige plek want een prairietuin heeft minstens vijf uur zonlicht per dag nodig.

Plantengemeenschappen Lianne’s grassen- en prairietuin ligt in De Wilp in Groningen, op zandgrond met leem. Voor veel planten de ideale bodem - ook voor prairieplanten -, want deze grond is goed doorlatend én rijk aan voedingsstoffen. In 2008 ging ze samen met haar gezin voor het eerst naar de prairies in Amerika. In de Konza prairie in Kansas nam ze een ‘teacher’ mee om zoveel mogelijk te kunnen leren. “Dit was een hooggras prairie met heel hoge grassen, maar bijvoorbeeld Echinacea en Liatris waren er heel laag, heel fijntjes, omdat het vrij droog was. Op een andere plek zag ik natte prairies met weer heel andere planten.”

Het sortiment prairieplanten is heel breed; je moet dan ook goed kijken naar de omstandigheden in je tuin en planten kiezen die daarbij passen. In haar eigen tuin en in de prairietuinen die Lianne voor anderen ontwerpt, gebruikt ze niet alleen echte prairieplanten.

“In mijn prairietuinen combineer ik prairieplanten ook met soorten die uit een ander werelddeel komen of gekweekt zijn en nog veel op hun natuurlijke voorouders lijken. Winterhardheid, stevigheid, droogtebestendigheid en bloeirijkheid zijn belangrijke criteria bij het samenstellen van de plantenlijst, maar net zo belangrijk is welke functie ze moeten vervullen in het gehele beplantingsontwerp.

Sommige tuinen zijn op structuur of kleur gebaseerd, andere meer op verschillende hoogtes door het hele seizoen heen. Soms werk ik met groepen planten, maar het meest interessant vind ik het om planten te mengen tot plantengemeenschappen, omdat dat meer dynamiek geeft. Hierbij gaat het meer om het systeem en niet om de individuele planten”, aldus Lianne.

Alleen in de eerste twee jaar na aanleg heeft Lianne haar prairietuin gesproeid, nu is dat niet meer nodig.

06 2020 Tuinseizoen

51

1

Droogtebestendige prairieplanten Favorieten van Lianne Pot

2

• Amorpha canescens (bastaardindigo) - In de echte prairie groeit deze plant uit tot een struik. Hier in Europa is dat niet het geval, maar ik heb hem al jaren in bloei. Als je deze plant in het voorjaar niet te diep afknipt blijft deze iets groter. Mooi grijsgroenig blad met prachtige aarvormige paars-violette bloemen. (1) • Baptisia australis var. minor (valse indigo) - Baptisia mag niet ontbreken in een prairie- of steppetuin vind ik. Ze geven structuur en kunnen - omdat ze diep wortelen - goed tegen droogte. Ik vind in kleinere tuinen de meer gangbare vaak te groot, vandaar deze kleinere minor.

3

• Echinacea pallida (zonnehoed) - Er zijn helaas maar weinig Echinacea die lang kunnen overleven, zeker als ze te veel concurrentie krijgen. Daarom zet ik ze liever in groepen bij elkaar of aan de rand van een beplanting. Deze Echinacea pallida met zijn bijna verticaal hangende lintbloemen is lekker apart. Wordt circa 80 cm hoog. Ook na de bloei mooi. (2)

4

• Eryngium yuccifolium (kruisdistel) - In het najaar als alles in onze prairietuin al is uitgebloeid, kun je deze distel met blauwgrijs blad nog goed ontdekken tussen alle strogele kleuren van grassen en andere planten. Is slank opgaand met weinig blad en staat perfect tussen grassen. Goed winterhard. (3) • Euphorbia characias ’Purple and Gold’ (wolfsmelk) - Drie jaar geleden heb ik deze - voor mij toen nog onbekende Euphorbia toegepast in de steppetuin. Het bleek een geweldige en sterke blikvanger te zijn. Heeft geen water meer gehad sinds 2017 en is het hele jaar door mooi. Purperpaars blad en grote geelgroene bloeiwijzen. Bladhoudend.

• Liatris aspera (lampenpoetser) - Alhoewel geen steppeplant heb ik deze Liatris aspera in de steppetuin, omdat deze tussen de polvormende steppegrassen de ruimte krijgt. Niet alleen heeft hij dat nodig, maar dan is het ook veel beter te zien hoe mooi de roze-paarse aren zijn. Wordt ongeveer 100 cm hoog en is vrij smal opgaand. (4)

5

• Senna marilandica - Erg mooie, stralende vaste plant die in augustus-september bloeit en daarna mooie lange peulen krijgt. Goed als solitair of structuurplant te gebruiken in een prairietuin. Erg opvallend, fijn blad. Hoogte: 140 cm. (5) • Sorghastrum nutans (goudbaardgras) - Een prairiegras uit de hooggras prairie met in het najaar schitterende aren met opvallende goudgele meeldraden. Staat het liefste op een zeer arme, droge plek in de volle zon. Hoogte: 160 cm. (6) • Sporobolus heterolepis ’Cloud’ (prairiedropzaad) - Het enige geurende prairiegras maar je ruikt hem pas goed als je hem in groepen toepast. Deze ’Cloud’ wordt iets hoger dan de soort en heeft geweldig fijne aartjes. Erg mooi! Groeit erg langzaam maar het wachten waard.

• Poa labillardierei - Deze vrij onbekende, forse Australische steppeplant heb ik als structuurgras in de steppetuin toegepast. Blauwige bladkleur met blauwgrijze bloei al vanaf mei tot oktober. Knip je in juni-juli de bloei eraf, dan komt hij prachtig en nog meer strak blauw terug. Wordt ongeveer 70 cm hoog en breed.

52

Tuinseizoen 06 2020

6

Praktisch

Ruststand Alleen in het eerste jaar na aanleg gaf Lianne haar prairietuin regelmatig water, de planten moeten dan immers nog aanslaan.

“Het tweede jaar hoefde ik nog maar één keer water te geven, toen het heel droog was, en vervolgens nooit weer.” De extreem droge zomer van twee jaar geleden was voor Lianne heel leerzaam. In haar collectietuin met allerlei soorten grassen zag ze dat de ene soort het veel beter uithield dan de andere. En ook in haar prairietuin stonden niet alle planten er even florissant bij. Planten die van nature op de droge prairie voorkomen, zoals Panicum (vingergras) en Andropogon (baardgras), bleken geen enkele last te hebben van de droogte.

Sommige grassen, zoals de forse Australische steppeplant Poa labillardierei deden het juist beter dan ooit.

Planten bedoeld voor de natte prairie stonden er zieltogend bij. De Europese grassen zoals Molinia arundinacea (pijpenstrootje) hadden het in de prairietuin - als onderdeel van een plantengemeenschap eveneens erg moeilijk. “Ze kregen verdorde bladeren en werden heel erg lelijk, terwijl ze als solitair in de collectietuin best nog meevielen. Daar gingen ze gewoon in ruststand en ze kwamen later weer tot bloei”, legt Lianne uit. “Een heleboel grassen redden zich als solitair prima. Maar in een plantengemeenschap - en zeker bij droogte - gaan de planten met elkaar concurreren om water en dan is het logisch dat planten die zich van nature al aangepast hebben aan lastige omstandigheden, zoals hete zomers, in het voordeel zijn.”

Luie tuinier Een prairietuin biedt veel voordelen. Je hoeft niet te sproeien (nadat de planten zijn aangeslagen), niet te bemesten en niet te veel in te grijpen, een tuin dus voor een luie tuinier. “En als je kiest voor veel verschillende planten bij elkaar dan is dat interessant voor allerlei beestjes, zoals vlinders en bijen.” Wil je zelf een prairietuin aanleggen, kies dan een zonnige plek en zorg voor goed doorlatende,

voedzame grond. Tuinier je op dichte kleigrond? Meng er compost en grof zand of steenslag doorheen om de grond luchtiger te maken.

Werk op arme zandgrond alleen flink wat compost door de grond.

“Op heel schrale zandgrond kun je het beste de laaggras prairie in gedachten nemen en daar soorten bij zoeken die daar van oorsprong voorkomen, bijvoorbeeld Schizachyrium of Sporobolus”, adviseert Lianne. “Maar eigenlijk kun je bij heel schrale grond beter kijken naar steppesoortjes, zoals Stachys, Salvia, Sedum of de Kartuizer anjer, en zaai er eventueel wat een- of tweejarige planten tussen zoals Verbascum of Centranthus. Ook erg mooi is Poa labilliardierei, dat wordt wel een grote pol maar het is een prachtige soort juist voor schrale grond.”

Haar prairietuin van maar liefst 3000 m2 kost Lianne weinig onderhoud; ze haalt alleen onkruid weg, maar laat de beplanting zijn gang gaan. “Je kunt best ingrijpen als een plant bijvoorbeeld door uitzaaien de overhand krijgt. Maar het mág best wel wat losser, er mág best wel wat uitzaaien, er mág wel eens wat wegvallen, zeker als je heel veel planten gebruikt. Leuk om te zien wat voor verrassingen je dan krijgt!”

Het onderhoud in het vroege voorjaar kost haar de meeste tijd, dan worden alle planten afgeknipt en afgevoerd. “Je moet ze niet laten liggen, omdat je anders weer voeding in de bodem brengt en dan raakt het evenwicht in de plantengemeenschap verstoord. Sommige planten gaan dan overheersen.” Om het onkruid te onderdrukken heeft Lianne haar prairietuin na aanleg afgestrooid met een 8 cm dikke laag gezeefde lavakorrels. Bijkomend voordeel van deze korrels is, dat ze ook vocht vasthouden.

INFO

Kwekerij De Hessenhof Ede www.hessenhof.nl

Lianne’s Siergrassen De Wilp (Groningen) www.siergras.nl 06 2020 Tuinseizoen

53