RODZAJE ZLECEŃ GIEŁDOWYCH Łukasz Porębski Dyrektor ds. Analiz Giełdowych
Ustalanie ceny na giełdzie • cena rynkowa odpowiada równowadze popytu i podaży na dany instrument finansowy – jest ustalana w trybie porozumienia dwóch stron: kupujących i sprzedających – każdy inwestor na podstawie analizy informacji podejmuje decyzję – jeden chce kupid/sprzedad po konkretnej cenie (nie drożej/taniej niż pewna cena), a inny chce kupid/sprzedad bez względu na cenę – bieżąca cena rynkowa to cena ostatniej transakcji zawartej na rynku - zmienia się wraz z każdą kolejną transakcją tworząc wykresy cenowe.
• jeżeli inwestor zdecyduje się kupid lub sprzedad pewien instrument finansowy musi złożyd zlecenie w swoim biurze/domu maklerskim (poprzez internetowy system transakcyjny, telefoniczny lub osobiście w POK-u) •
każde zlecenie jest anonimowe – nie znamy drugiej strony transakcji 2
Arkusz zleceo • każde zlecenie trafia do tzw. „arkusza zleceo”, który obrazuje kształtowanie popytu i podaży i jest dostępny do wglądu dla wszystkich Przykład: Strona kupująca Liczba zleceń Wolumen Cena kupna 1 600 11,00 zł 4 300 10,00 zł 3 20 9,80 zł
Strona sprzedająca Cena sprzedaży Wolumen Liczba zleceń 11,30 zł 145 2 11,45 zł 95 1 12,00 zł 500 6
• wcześniej następuje weryfikacja czy inwestor posiada odpowiednią ilośd gotówki do kupna lub ilośd walorów do sprzedaży, a także czy parametry zlecenia zostały dobrze dobrane – niepoprawne zlecenia są odrzucane • zlecenie, które trafiło do arkusza a nie zostało zrealizowane może zostad w każdej chwili przez inwestora zmodyfikowane lub anulowane (wyjątkiem jest faza interwencji i zamrożenia kiedy nie można anulowad zlecenia) 3
Arkusz zleceo – dostęp • obecnie większośd inwestorów korzysta z darmowych wersji rachunków inwestycyjnych, które oferują notowania w czasie rzeczywistym tylko jednej najlepszej oferty kupna i sprzedaży oraz nie wszystkie rodzaje i typy zleceo ‒ za więcej niż jedną ofertę w arkuszu zleceo (5 najlepszych zleceo lub pełny arkusz) inwestor musi płacid miesięczny abonament lub generowad odpowiednią wielkośd obrotów ‒ widok pełnego arkusza zleceo daje lepszy pogląd na kształtowanie się popytu i podaży na dane walory, informuje o kumulacji dużej liczby zleceo o dużej wartości. Jest on zdecydowanie ważniejszy dla zasobniejszych inwestorów.
4
Elementy zlecenia określane przez inwestora 1) 2) 3) 4) 5) 6)
oferta kupna lub sprzedaży nazwa instrumentu finansowego typ ceny: z limitem lub bez limitu termin ważności zlecenia – domyślnie na jeden dzieo ilośd instrumentów (wolumen) dodatkowe warunki zlecenia – domyślnie brak
5
Ogólne zasady pierwszeostwa zleceo 1) cena – zlecenie kupna z wyższym limitem ceny jest realizowane przed zleceniami o niższym limicie, a zlecenie sprzedaży o niższym limicie jest realizowane przez zleceniami o wyższym limicie. ‒
pierwszeostwo mają inwestorzy którzy chcą kupid drożej i sprzedad taniej
2) czas – dwa zlecenia z tym samym limitem ceny i tego samego typu są realizowane wg czasu złożenia (zarejestrowania w systemie giełdowym) –
pierwszeostwo mają zlecenia złożone wcześniej
6
Ad. 3) Rodzaje zleceo 1) zlecenia z limitem ceny – najpopularniejsze – stosowane przez inwestorów, którzy dokładnie wiedzą po jakiej cenie chcą zawrzed transakcję • nie chcą zdawad się na przypadek – ważniejsza cena a nie czas transakcji
– inwestor podaje maksymalną cenę po jakiej chce kupid lub minimalną cenę po jakiej chce sprzedad dane instrumenty. Jednak realizacja zlecenia następuje po kursie najlepszego zlecenia przeciwstawnego oczekującego na realizację (czasami korzystniejszej niż inwestor oczekiwał) – może byd zrealizowane częściowo lub w ogóle nie byd zrealizowane, jeśli po drugiej stronie nie ma aktualnie dostatecznej ilości walorów/zleceo przeciwnych – limit ceny może byd podany w złotych (np. akcje, PP), procentach wartości nominalnej (obligacje) lub punktach (kontrakty i opcje na indeks) 7
Ad. 3) Rodzaje zleceo c.d. 2) zlecenia bez limitu ceny – wykorzystywane, kiedy inwestorowi zależy na natychmiastowej realizacji zlecenia – bez względu na cenę – PCR (po cenie rynkowej), PCRO (po cenie rynkowej otwarcia), PKC (po każdej cenie) – w fazie notowao ciągłych zleceo PKC i PCR nie widad w arkuszu zleceo – są realizowane od razu, w arkuszu widad tylko zlecenia PKC i PCRO w fazie przed fixingiem – nie mogą byd składane na opcje, prawa poboru, na pierwszą sesję notowao giełdowych (w dniu debiutu) i podczas dogrywki
8
Zlecenie bez limitu ceny – PCR • kupno/sprzedaż instrumentu po najlepszej cenie dostępnej w danym momencie na rynku • wykonywane natychmiast • nie musi byd zrealizowane w całości – pozostała niezrealizowana częśd zlecenia zmienia się w zlecenie z limitem ceny równym cenie ostatnio zawartej transakcji
• może byd składane wyłącznie w fazie notowao ciągłych
9
Zlecenie bez limitu ceny – PCRO • kupno/sprzedaż instrumentu po cenie ustalonej przez rynek na otwarciu/zamknięciu sesji lub kursie jednolitym – w związku z tym należy śledzid kurs TKO (teoretyczny kurs otwarcia), który jest obliczany przed fixingiem na podstawie wszystkich złożonych wtedy zleceo. Ostatni kurs TKO staje się kursem otwarcia/zamknięcia i po takim kursie zostanie zrealizowane zlecenie
• nie musi byd zrealizowane w całości – pozostała niezrealizowana częśd zlecenia zmienia się w zlecenie z limitem ceny stanie się zleceniem z limitem ceny równym kursowi otwarcia, zamknięcia, jednolitemu lub określonemu w wyniku równoważenia rynku.
• może byd składane wyłącznie w fazie przed otwarciem/zamknięciem oraz na notowania jednolite - wtedy jest ono widoczne w arkuszu zleceo • nie może zawierad dodatkowych warunków
10
Zlecenie bez limitu ceny – PCRO c.d. fixing • Fixing – proces ustalania kursu na podstawie zleceo złożonych przed otwarciem i zamknięciem sesji w systemie notowao ciągłych, dwukrotnie przy obliczaniu kursu jednolitego w systemie notowao jednolitych oraz w trakcie równoważenia. • Zasady ustalania kursu na fixingu: 1. 2.
3. •
kurs maksymalizujący wolumen obrotu jeśli więcej niż jeden kurs → kurs zapewniający najmniejszą nierównowagę między kupnem i sprzedażą (różnica między popytem i podażą przy danym kursie) jeśli nadal więcej niż jeden kurs → kurs najbliższy kursowi odniesienia
Dodatkowo tak określony kurs musi byd kursem równowagi, tzn. wszystkie zlecenia PKC oraz zlecenia kupna/sprzedaży z limitem wyższym/niższym od ustalonego kursu muszą byd zrealizowane w całości, a zlecenie PCRO lub z limitem równym ustalonemu na fixingu kursowi nie muszą byd zrealizowane w całości
11
Zlecenie bez limitu ceny – PKC • kupno/sprzedaż instrumentu bez względu na cenę (po takiej cenie jak jest obecnie dostępna). Jest realizowane: – po cenie/cenach zleceo przeciwstawnych zgłoszonych wcześniej w fazie notowao ciągłych (jeśli po jednym kursie nie będzie wystarczającej liczby instrumentów, zlecenie zostanie wykonane po kilku różnych cenach) – po kursie ustalonym na otwarcie/zamknięcie/w wyniku równoważenia lub na fixingu notowao jednolitych (ma pierwszeostwo przed PCRO bo musi byd wykonane w całości)
• wykonywane natychmiast • musi byd zrealizowane w całości, a jeżeli nie jest to możliwe, notowania zatrzymują się i rozpoczyna się faza równoważenia – stosowane przez inwestorów którym bardzo zależy na szybkim zawarciu transakcji (bez ryzyka, że zlecenie może nie zostad zrealizowane w całości, jednak występuje ryzyko ceny po jakiej zostanie zawarte) •
może byd składane w każdej fazie sesji oprócz dogrywki (wtedy można składad wyłącznie zlecenia z limitem ceny równym cenie zamknięcia) 12
Ad. 4) Terminy ważności zlecenia 1) zlecenia z określonym terminem ważności (od … do …) 2) zlecenie bez określonego terminu ważności • DZIEŃ – ważne do kooca sesji giełdowej, na której zostało złożone • DOM – ważnośd bezterminowa (do kooca roku kalendarzowego – UWAGA! po sesji 31 grudnia dom maklerski anuluje złożone zlecenia) • WiN – wykonaj i anuluj, ważne do pierwszego wykonania ‒ zlecenie z limitem ważne do momentu zawarcia pierwszej transakcji z nim związanej (nie dłużej niż do kooca fazy przyjmowania zleceo na otwarcie następnej sesji, chyba że jest zleceniem z limitem aktywacji) ‒ może byd zrealizowane częściowo, a niezrealizowana częśd zlecenia traci ważnośd (zostaje usunięta z arkusza)
• WuA – wykonaj lub anuluj • stosowane przez inwestorów, którzy chcą kupid/sprzedad określoną liczbę instrumentów i nie chcą aby ich zlecenie zostało zrealizowane w kilku transakcjach • musi byd zrealizowane w całości lub wcale (natychmiast po wprowadzeniu) 13
Ad. 6) Dodatkowe warunki wykonania zlecenia • dzięki dodatkowym warunkom inwestorzy mogą rozwijad swoje taktyki inwestycyjne 1. Wmin – zlecenia z minimalną wielkością wykonania 2. WUJ – zlecenia z wartością ujawnioną 3. LimAkt – zlecenia z limitem aktywacji • w arkuszu zleceo nie pojawia się informacja, czy dane zlecenie posiada Wmin, WUJ czy LimAkt (tych ostatnich wręcz nie widad w ogóle w arkuszu dopóki się nie aktywują).
14
Dodatkowe warunki wykonania zlecenia - Wmin • stosowane przez inwestorów, którzy chcą by zlecenie zostało zrealizowane w pewnej wielkości nie mniejszej niż określona w zleceniu (Innymi słowy minimalna wielkośd wykonania to ilośd walorów, poniżej której inwestor nie zgadza się na realizację zlecenia. Poziom ten może byd równy liczbie walorów określonych w zleceniu)
• jeśli nie jest zrealizowane w całości lub co najmniej częściowo w wielkości określonej w warunku traci ważnośd • pozostała częśd zlecenia, które zostało zrealizowane częściowo pozostaje w arkuszu jako zwykłe zlecenie z limitem ceny (bez warunku)
15
Dodatkowe warunki wykonania zlecenia - WUJ • stosowane przez inwestorów, którzy składają zlecenia o dużej wartości i nie chcą ich ujawniad, gdyż mogłoby to znacząco wpłynąd na kurs (np. ujawnienie przez inwestora chęci zakupu znacznej liczby walorów, mogłoby spowodowad, że sprzedający podniosą ceny, co będzie niekorzystne dla kupującego)
• określa ilośd walorów ze zlecenia ujawnianą w arkuszu zleceo • wielkośd ujawniana zlecenia nie może byd mniejsza niż 100 jednostek • po realizacji zlecenia ujawniana jest następna częśd zlecenia (równa wielkości ujawnianej). Sytuacja ta będzie się powtarzad do momentu całkowitej realizacji zlecenia. Jeśli ostatnia częśd zlecenia jest mniejsza od wielkości ujawnionej to jest ujawniana ta pozostała częśd.
16
Dodatkowe warunki wykonania zlecenia – LimAkt cz.1. • stosowane przez inwestorów, którzy składając zlecenia chcą określid poziom cenowy po osiągnięciu którego zlecenie stanie się aktywne • nieaktywne zlecenie nie jest widoczne w arkuszu, a pojawia się dopiero po osiągnięciu przez kurs ostatniej transakcji (ewentualnie przez TKO) limitu aktywacji podanego w zleceniu • aktywacja następuje wyłącznie w trakcie określania kursu otwarcia, zamknięcia, w wyniku równoważenia, jednolitego oraz w fazie notowao ciągłych
• zwane są zleceniami typu stop – dwa rodzaje zleceo: – stop limit – stop loss 17
Dodatkowe warunki wykonania zlecenia – LimAkt cz.2. stop limit • stop limit – zlecenie z limitem ceny oraz z podanym limitem aktywacji np. zlecenie kupna z limitem aktywacji 10 zł oraz limitem ceny 11 zł oznacza że inwestor chce kupid akcje po cenie nie wyższej niż 11 zł, natomiast zlecenie staje się aktywne i jest widoczne w arkuszu zleceo, gdy kurs osiągnie poziom aktywacji • WARUNKI ZLECEO STOP LIMIT – dla zleceo kupna: kurs ostatniej transakcji < limit aktywacji ≤ limit realizacji – dla zleceo sprzedaży: kurs ostatniej transakcji > limit aktywacji ≥ limit realizacji
18
Dodatkowe warunki wykonania zlecenia – LimAkt cz.3. stop loss • stop loss – zlecenie PKC z podanym limitem aktywacji np. zlecenie sprzedaży PKC z limitem aktywacji 9,9 zł oznacza że inwestor chce sprzedad akcje za wszelką cenę, jeśli cena rynkowa spadnie do poziomu 9,9 zł (poziomu aktywacji) • Zlecenia stop loss są często stosowane przez inwestorów, którzy kierują się analizą techniczną w celu ograniczenia strat (w celu utrzymania kontroli) lub jako tzw. zlecenia „take profit” (realizacja zysków gdy ceny osiągną satysfakcjonujący poziom). • WARUNKI ZLECEO STOP LOSS – dla zleceo kupna: kurs ostatniej transakcji ≤ limit aktywacji – dla zleceo sprzedaży: kurs ostatniej transakcji ≥ limit aktywacji
19
Zasady łączenia warunków wykonywania zleceo w poszczególnych fazach sesji •
Nie wszystkie zlecenia można składad w każdym momencie sesji oraz nie wszystkie łączenia zleceo są dozwolone.
20
DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ!
Źródło: „Podstawy inwestowania na giełdzie”, Krzysztof Jajuga „Zasady obrotu giełdowego”, Jarosław Ziębiec