SYSTEMY NOTOWAO Łukasz Porębski Dyrektor ds. Analiz Giełdowych
Sesja giełdowa • odbywa się od poniedziałku do piątku w dni robocze (podczas świąt handel nie odbywa się) w godzinach od 8:00 do 17:35 • od początku stycznia 2011 roku uległa wydłużeniu o 65 minut (wcześniej we wrześniu 2008 roku przesunięto start notowao o pół godziny prędzej) • jej przebieg określają regulacje Zarządu GPW, przede wszystkim Szczegółowe Zasady Obrotu Giełdowego i Regulamin Giełdy
2
Komputerowy, zautomatyzowany system transakcyjny • warszawska giełda jest obecnie w pełni skomputeryzowana, siedziba giełdy (parkiet) za wyjątkiem uroczystych debiutów giełdowych i imprez jest pusta • od listopada 2000 roku obrót na GPW w Warszawie odbywa się za pomocą systemu informatycznego WARSET. Ma byd on w przyszłym roku zastąpiony przez system UTP stosowany przez giełdę nowojorską NYSE, który umożliwi na naszym rynku tzw. handel szybkich częstotliwośd (polegający na składaniu dużej liczby zleceo w niewielkim odstępie czasu) • obecnie wszystkie zlecenia trafiające na giełdę mają formę zapisu elektronicznego, co daje wysoki poziom bezpieczeostwa • każde zlecenie jest weryfikowane przez komputer, a do transakcji może dojśd nawet w 2-3 sekundy • w związku z tym tak ważne są takie elementy oferty domu maklerskiego jak: bezawaryjnośd, szybkośd i funkcjonalnośd platformy internetowej
3
Dwa systemy notowao na GPW 1) system notowao jednolitych - 2 fixingi 2) system notowao ciągłych • każdy instrument finansowy notowany jest w jednym z tych systemów (chod może nastąpid zmiana) • o kwalifikacji decyduje Zarząd Giełdy – kryterium jest płynnośd obrotu (czy występuje swoboda dokonywania wszelkich transakcji sprzedaży lub kupna, czy występuje odpowiedni popyt lub podaż na dane walory)
4
Instrumenty a system notowao
•
• • • • • •
Notowania ciągłe
Notowania jednolite
akcje z indeksów WIG20, mWIG40 i sWIG80, akcje NFI, nowe akcje oraz pozostałe o wystarczającej płynności PDA i prawa poboru dla spółek notowanych w systemie ciągłym obligacje certyfikaty inwestycyjne certyfikaty ETF produkty strukturyzowane instrumenty pochodne (kontrakty terminowe na indeksy, akcje i kursy walut, jednostki indeksowe MiniWIG20 i opcje na WIG20)
• akcje spółek o niskiej płynności (Strefa Niskiej Płynności) • PDA i prawa poboru dla spółek notowanych w systemie jednolitym • produkty strukturyzowane
5
System notowao jednolitych z dwukrotnym ustaleniem kursu • dwie transakcje w ciągu dnia – podczas dwóch fixingów stanowiących podsumowania poprzednich faz sesji, w których inwestorzy składają zlecenia kupna i sprzedaży i na tej podstawie ustalana jest jedna cena • zaledwie kilka spółek funkcjonuje w systemie notowao jednolitych - obecnie 7 na 413. Są to walory niewielkich spółek o małej płynności, przy których trudno o bieżące wyznaczanie kursu
• Harmonogram sesji: 8:00 - 11:00 11:00 11:00 - 11:30 11:30 - 15:00 15:00 15:00 - 15:30 15:30 - 17:35
Faza przed otwarciem (przyjmowanie zleceo na otwarcie) Otwarcie (określanie kursu na otwarciu - I fixing) Dogrywka Faza przed otwarciem (przyjmowanie zleceo na otwarcie) Otwarcie (określanie kursu na zamknięciu - II fixing) Dogrywka Faza przed otwarciem (przyjmowanie zleceo na otwarcie kolejnej sesji)
* do sierpnia 2010 roku funkcjonowała jeszcze faza interwencji (modyfikacje zleceo przez animatorów) 6
System notowao ciągłych • kurs zmienia się przez całą sesję, po każdej dokonanej transakcji • bardziej przyjazny dla inwestorów, gdyż pozwala na bieżąco śledzid ceny instrumentów • w tym systemie notowana jest przeważająca liczba instrumentów finansowych
• Harmonogram sesji: 8:00 - 9:00 9:00 9:00 – 17:20 17:20 - 17:30 17:30 17:30 - 17:35
Faza przed otwarciem (przyjmowanie zleceo na otwarcie) Otwarcie (określanie kursu na otwarciu - fixing) Faza notowao ciągłych Faza przed zamknięciem (przyjmowanie zleceo na zamknięcie) Zamknięcie (określanie kursu na zamknięciu - fixing) Dogrywka
WYJĄTKI: notowania ciągłe dla instrumentów pochodnych rozpoczynają się o godz. 8:30, a w przypadku obligacji zamiast fazy dogrywki jest faza przed otwarciem (przyjmowanie zleceo na otwarcie następnej sesji 7
Faza przed otwarciem/zamknięciem • podczas tej fazy (a także w fazie równoważenia) inwestorzy składają swoje zlecenia lub je modyfikują • nie dochodzi do żadnej transakcji • publikowany jest na bieżąco kurs TKO (teoretyczny kurs otwarcia), który jest obliczany na podstawie wszystkich złożonych zleceo (również zleceo z limitem aktywacji) • ostatni kurs TKO na fixingu staje się kursem otwarcia/zamknięcia i po takim kursie zostają zrealizowane zlecenia
•
nie można składad zleceo PCR 8
Ustalanie kursu jednolitego – fixing cz.1. • Fixing – procedura ustalania kursu na podstawie zleceo złożonych w określonym przedziale czasu poprzedzającym tę operację: 1) przed otwarciem i zamknięciem sesji w systemie notowao ciągłych 2) dwukrotnie przy obliczaniu kursu jednolitego w systemie notowao jednolitych 3) w trakcie równoważenia
• następuje realizacja odpowiednich zleceo z fazy przed otwarciem/zamknięciem • dzięki niemu unika się przypadkowości kursu wynikającego z pojedynczej transakcji (rzetelna cena) – kurs jednolity stanowi kurs odniesienia i jest ważny zwłaszcza przy ustalaniu kursu zamknięcia, który jest brany do wyceny portfeli akcji
• występuje w standardach obrotu na giełdach europejskich
9
Ustalanie kursu jednolitego – fixing cz.2. • Zasady ustalania kursu na fixingu: 1. 2.
3.
kurs maksymalizujący wolumen obrotu jeśli więcej niż jeden kurs → kurs zapewniający najmniejszą nierównowagę między kupnem i sprzedażą (różnica między wolumenem popytu i podaży przy danym kursie) jeśli nadal więcej niż jeden kurs → kurs najbliższy kursowi odniesienia (ostatni kurs jednolity)
• ważne jest wyłącznie zrozumienie idei mechanizmu, gdyż algorytm ten jest rozwiązywany przez program komputerowy, Inwestor widzi obliczany za jego pomocą kurs TKO (ostatni TKO jest kursem otwarcia/zamknięcia), po którym są przeprowadzane transakcje
10
Ustalanie kursu jednolitego – fixing cz.3. • Kurs ustalony na fixingu musi byd kursem równowagi, czyli: – wszystkie zlecenia kupna i sprzedaży PKC muszą byd zrealizowane w całości – wszystkie zlecenia kupna z limitem wyższym oraz wszystkie zlecenia sprzedaży z limitem niższym od ustalonego kursu muszą byd zrealizowane w całości – zlecenie PCRO lub z limitem równym ustalonemu kursowi nie muszą byd zrealizowane w całości – wszystkie zlecenia kupna z limitem ceny niższym i wszystkie zlecenia sprzedaży z limitem ceny wyższym od określonego kursu nie są realizowane •
Ponadto ważna jest kolejnośd zleceo – pierwszeostwo mają oferty z ceną atrakcyjniejszą dla strony przeciwnej i zlecenia złożone wcześniej 11
Ustalanie kursu jednolitego – fixing cz.4. • W przypadku wystąpienia rynku zleceo rozbieżnych, kiedy: 1) najwyższy limit ceny w zleceniach kupna jest niższy niż najniższy limit ceny w zleceniach sprzedaży 2) występują wyłącznie zlecenia kupna lub sprzedaży 3) brak jest zleceo
• W sytuacji rynku zleceo rozbieżnych: – w systemie notowao jednolitych kooczy się notowania bez określenia kursu jednolitego – w systemie notowao ciągłych następuje rozpoczęcie notowao ciągłych (przy otwarciu) lub zakooczenie notowao (przy zamknięciu), przy czym kursem otwarcia na danej sesji jest pierwszy kurs notowao ciągłych, a kursem zamknięcia jest ostatni kurs w notowaniach ciągłych
12
Faza notowao ciągłych • trwa 8 godz. i 20 min. dziennie (9:00-17:20) • składanie zleceo i ich realizowanie odbywa się na bieżąco (priorytet ceny i czasu) • jeśli oferta złożona przez inwestora, trafi na odpowiednie zlecenie przeciwstawne jest realizowana natychmiast (w całości lub części). W przeciwnym wypadku widnieje w arkuszu zleceo i „czeka” na odpowiednie zlecenie z drugiej strony • kurs zmienia się od transakcji do transakcji w sposób ciągły (pierwszeostwo mają zlecenia złożone wcześniej o lepszym dla drugiej strony limicie ceny) •
nie można składad zleceo PCRO 13
Dogrywka • faza ta trwa 30 minut w systemie notowao jednolitych i 5 minut w systemie notowao ciągłych • w tej fazie inwestorzy mogą składad zlecenia wyłącznie po kursie ustalonym na fixingu (tylko zlecenia z limitem ceny)
•
nie można składad zleceo PKC, PCR i PCRO 14
Faza równoważenia rynku • W czasie notowao ciągłych, kiedy wprowadzone zlecenie PKC nie może byd zrealizowane w całości lub wprowadzone dowolne zlecenie spowodowałoby zawarcie transakcji poza widełkami wahao kursu wstrzymywane jest przyjmowanie zleceo (zamrożenie) i rozpoczyna się równoważenie rynku • Równoważenie - następuje podczas wyznaczania kursu otwarcia/zamknięcia w notowaniach ciągłych oraz w trakcie notowao ciągłych, w przypadku gdy cena nie może byd wyznaczona w widełkach – ma na celu doprowadzenie do zawarcia transakcji w widełkach – w trakcje równoważenia mogą byd składane dodatkowe zlecenia oraz anulowane lub modyfikowane wcześniej złożone, publikowany jest TKO • następnie za pomocą mechanizmu fixingu wyznaczany jest kurs równowagi • jeśli to nie daje efektu przewodniczący sesji może zmienid ograniczenia kursów, a jeśli dalej to nie daje efektu następuje zakooczenie notowao i ustala się kurs nietransakcyjny równy dolnemu lub górnemu ograniczeniu wahao kursów (w zależności od przewagi zleceo sprzedaży bądź kupna) 15
Ograniczenia w notowaniach • Ograniczenia wahao kursu w czasie sesji: 1) 2)
widełki statyczne – ograniczenie w stosunku do kursu odniesienia widełki dynamiczne – dodatkowe zabezpieczenie przed gwałtownymi wahaniami kursów podczas sesji
• ograniczenia te uniemożliwiają zawarcie transakcji „zamrażającej” instrument • są stosowane w celu ochrony inwestorów – nie pozwalają na zbyt gwałtowne zmiany cen (zabezpieczenie przed nadmiernymi wahaniami kursów) oraz zmniejszają możliwośd zrealizowania błędnego zlecenia • do tego dochodzi możliwośd rozszerzenia widełek podczas równoważenia
Szerokości widełek są dostępne w Szczegółowych Zasadach Obrotu Giełdowego 16
Widełki statyczne • funkcjonują w notowaniach jednolitych i ciągłych • stanowią ograniczenie w stosunku do kursu odniesienia – w notowaniach jednolitych kursem odniesienia jest ostatni kurs jednolity – w notowaniach ciągłych kursem odniesienia na otwarcie jest kurs zamknięcia z dnia poprzedniego. Następnie kurs otwarcia staje się kursem odniesienia dla kursu transakcyjnego i kursu zamknięcia (jak kurs otwarcia nie został określony to kursem odniesienia jest kurs zamknięcia z poprzedniej sesji)
• wyznaczają stały „korytarz” dopuszczalnych zmian kursów w trakcie sesji, przez co nie pozwalają na drastyczne zmiany cen instrumentów • próba zawarcia transakcji poza widełkami spowoduje zamrożenie obrotu i rozpoczęcie fazy równoważenia • obowiązują przez całą sesję na niezmienionym poziomie (chyba, że wystąpi faza równoważenia rynku) WYJĄTEK: dla opcji kursem odniesienia jest kurs teoretyczny (z modelu Blacka-Scholesa) dla kontraktów terminowych – ostatni dzienny kurs rozliczeniowy 17
Widełki statyczne – przykłady • Notowania ciągłe: Instrument Akcje i PDA
Dopuszczalna zmiana kursu na Dopuszczalna zmiana kursu w trakcie sesji otwarciu (jak kurs otwarcia został określony) +/– 10% od kursu zamknięcia
+/– 100% od kursu zamknięcia +/– 3% punktów procentowych Obligacje od kursu zamknięcia Kontrakty terminowe +/– 5% od dziennego kursu na indeksy rozliczeniowego Prawa poboru
• Notowania jednolite:
+/– 10% od kursu otwarcia +/– 100% od kursu otwarcia +/– 3 punkty procentowe od kursu otwarcia +/– 5% od kursu otwarcia
Dopuszczalna zmiana kursów w trakcie sesji od kursu odniesienia +/–10% z możliwością rozszerzenia do 21% (jednak Akcje i PDA na drugim fixingu nie może przekroczyć +/-33,1% w stosunku do kursu jednolitego z dnia poprzedniego) Prawa poboru +/–100% Instrument
18
Widełki dynamiczne • występują tylko w trakcie fazy notowao ciągłych (na otwarciu i zamknięciu sesji oraz w fazie równoważenia nie obowiązują – wtedy jedynie widełki statyczne)
• kurs każdej transakcji jest kursem odniesienia dla widełek dynamicznych dla każdej kolejnej transakcji (jeśli zlecenie zostanie zrealizowane w kilku transakcjach, kurs odniesienia zmienia się dopiero po zawarciu ostatniej)
• działają w granicach wyznaczonych przez nadrzędne wobec nich widełki statyczne. Tworzą ruchomy, węższy niż widełki statyczne, korytarz dopuszczalnych wahao kursów • próba zawarcia transakcji poza widełkami spowoduje zamrożenie obrotu (zawieszenie notowao) a następnie przejście do fazy równoważenia lub zmiany widełek
19
Widełki dynamiczne – przykłady Instrument Akcje wchodzące w skład indeksu WIG20 Akcje wchodzące w skład indeksu mWIG40
Wysokość dynamicznych ograniczeń wahań kursu 3,5%
4,5%
Pozostałe akcje
6,5%
Prawa poboru
6,5%, jeżeli Zarząd Giełdy najpóźniej w dniu poprzedzającym dzień pierwszego notowania prawa poboru nie określi innej wysokości dynamicznych ograniczeń wahań kursu
Obligacje Kontrakty terminowe WIG20 Kontrakty terminowe mWIG40
2 punkty procentowe 25 punktów indeksowych 30 punktów indeksowych
20
Ograniczenia w notowaniach wizualizacja
21
Transakcje pakietowe • są zawierane poza systemem obrotu, w trakcie lub poza godzinami sesji • dotyczą dużej ilości instrumentów finansowych • najczęściej są zawierane przez „dużych” inwestorów, którzy przed ich zawarciem uzgodnili ich szczegóły (cenę, wolumen i datę rozliczenia) • Regulamin Giełdy określa minimalna wartośd pakietu i maksymalną różnicę między ceną w transakcji pakietowej a kursem danego waloru na sesji giełdowej (np. min 250 tys. zł dla akcji z WIG20 i 100 tys. zł dla pozostałych akcji /chyba że przekracza 5% kapitału zakładowego/ przy max różnicy 10% od kursu zamknięcia /chyba że transakcja poza sesją to różnica może byd zwiększona do 40% od średniego kursu z danej sesji ważonego obrotami/)
22
Dokładnośd określania kursów (ważna również przy weryfikacji składania zleceo)
krok notowao – minimalna wielkośd o jaką może zmieniad się kurs danego waloru.
Zależy od rodzaju instrumentu i jego aktualnej ceny.
23
DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ!
Źródło: „Podstawy inwestowania na giełdzie”, Krzysztof Jajuga „Zasady obrotu giełdowego”, Jarosław Ziębiec Szczegółowe zasady obrotu giełowego