Univerzitet umetnosti u Beogradu Interdisciplinarne studije Doktorske studije Višemedijska umetnost
Ispitni rad iz predmeta
Poetika višemedijske umetnosti 1
Doktorant: Siniša Prvanov br.indeksa А4/19
Profesor: Dr um. Ivan Pravdić Dr Miljana Zeković
Beograd, januar 2020.
1
Srce tame (Heart of Darkness) Imprisoned by four walls (to the North, the crystal of non-knowledge a landscape to be invented to the South, reflective memory to the East, the mirror to the West, stone and the song of silence) I wrote messages, but received no reply. Zatočen u četiri zida (na severu, kristalom neznanja, pejzažom koji tek treba izmisliti prema jugu, reflektivnim pamćenjem ka istoku, ogledalom na zapadu, kamenom i pesmom tišine) Pisao sam poruke, ali nisam dobio odgovor. Octavio Paz1 Uvod Umetničko delo Srce Tame predstavlja sintezijski umetnički rad koji integriše medijume projekcija slika, zvukove i aktivno učešće aktera, na način kako bi preoblikovao prostor jedne beogradske pećine u ambijent virtuelnog događanja. Rad se služi arhetipskim narativima u funkciji istraživanja fenomena života i smrti i pokušava da odgovori na zadatu temu: kako čovek utiče na prostor, i kako prostor utiče na čoveka. Kao poetsko delo, osmišljeno u vidu intimističke postavke, bavi se aspektima dva subjekta: kontinuitetom vremena (trajanjem) i odsustvom svetla u prostoru (tamom). U tu svrhu rad se koristi fenomenom ljudskog rađanja, kao legitimnog činioca i doživljaja stvarnosti u dejstvu prizora integralnog događaja, posredstvom projekcija mentalnih slika i metaforom upotrebe svetla. Zasnovana na antropološkoj umetnosti, ambijentalnoj estetici, fenomenologiji života i poetici nevidljivog, Srce Tame, kao kontemplativni rad lirskog karaktera, uvodi narative arhetipskih i mentalnih slika kao paradigmi i obrazaca ponašanja u otkrivanju esencijalnog (izvornog) kao krajnje instance promišljanja o skrivenim fenomenima ljudskog postojanja. Istražujući pojam izvanvremenskog, sa akcentom na unutrašnji doživljaj prizora-fenomena, ovaj višemedijski rad reafirmiše ideju koja proističe iz naslućivanja nevidljivog sveta, jednom dubljom studijom prizora 1
Stihovi poeme Envoi (Izbeći) meksičkog književnika nobelovca Octavio Paza kao uvodni deo knjige Henrija Lefebvrea The Production of Space (1991).
2
kao iluzionizma, slike kao inicijacije i praizvora stvari. Čin rođenja se konstituiše kroz ontološke dimenzije: prostor, vreme, virtuelnost, metafizičko, arhetipsko i vizibilno, insistirajući na onim oblastima istraživanja u kojima individualno komunicira sa kolektivnim, preispitujući sposobnost sećanja i samospoznaje. Predstavljanjem niza disperznih i raznorodonih fragmenata iz ljudskog života, koristeći se različitim vizurama narativa, tamnimi negostoljubivim ambijentom pećine, ovo delo se bavi metafizikom čina porađanja kao početne inicijacije i mistifikacije stvarnosti. Virtuelne slike omogućuju posmatraču razotkrivanje nesvesnih poriva, doživljaja ambivalentne prirode podsvesnog kao oblika mističkog iskustva u cilju povratne interackije samog prostora i posmatrača (učesnika). 1. Prostor Pećine su korišćene na različite načine u čitavom ljudskom društvu, ali uprkos njihovoj egsistenciji unutar kultne praistorijske kulture, nikada prvenstvenonisu korišćene kao mesto boravka za ljude. Pećine su u drevnom i savremenom kontekstu služile pre svega kao mesto duhovne i ideološke dominacije i moćan prostor za ritualnu praksu. U popularnim legendama, opisivane su kao tajni prolazi do podzemlja, mesta na kojima se uspostavlja kontakt sa silama koje se vremenom pokazuju u svetu svetlosti. Pećine su bila mesta obitavanja duhova, mitoloških bića i blaga; ali najčešće prostori namenjeni za ceremonije inicijacija. Psiholozi-analitičari snova, prolazak kroz pećinu tumače i kao simbolizam traženja smisla života u dubokim slojevima "majčinskog nesvesnog". Za Junga pećina predstavlja sigurnost i neprobojnost nesvesnog. Ulazak u pećinu poistovećivao je sa ponovnim ulaskom u matericu majke zemlje. U hrišćanskoj religiji ona zauzima posebno mesto spiritualnog iskustva-uskrsnuća, jer se smatra da je Isus Hrist rođen i pokopan u pećini. Konkretan prostor nameljen za ovaj projekat jepećina koja se nalazi u starom gradskom jezgru Beograda, podno kalemegdanske tvrđave, na uglu ulica Karađorđeve i bulevara Vojvode Bojovića (sl.1 a, b, c, d). Tokom osmanskog perioda služila je kao barutana, a u vreme bivše SFRJ kao javno sklonište.
Slika 1 a, b, c. Lokacija i ulaz kalemegdanske pećine.
Prostor se sastoji od dve povezane dvorane ukupne površine od 260 kvadratnih metara. Posebnost ovog prostora su specifična kubatura, visina preko 5 metara, kao i odlična akustika. Odsustvo prirodne rasvete dodatno dopunjuje osećaj mistike i izolacije. Pećina predstavlja odličan primer prirodno formiranog prostora neograničenih ambijentalnih i scenskih potencijala (sl.2 a, b, c, d). 3
Slika 2 a, b, c, d. Crtež osnove, preseka i fotografije centralne dvorane kalemegdanske pećine.
Jedna od inspiracija pri odluci za odabir ovog prostora poslužilo je pozorište Quarry u mađarskoj gradu Fertorakos koje takođe predstavlja odličan primer konkretne primene pećine kao prostora u polju performansa i ambijentalnih umetnosti.
Slika 3 a, b, c, d. Fotografije pećinskog pozorišta Quarry u gradu Fertorakos, Mađarska (2018).
4
2. Ideja, namera i način realizacije dela Ovaj umetnički projekat uzima za predmet fenomenologiju ljudskog rađanja u umetnosti i kulturi, kao početnog čina života pri istraživanju arhetipskog i virtuelnog u domenu višemedijske prakse. Zasnovana na artikulaciji celine zatvorenog prostora kao sintezijskog ambijentalnog dela, predstavio bi integralni umetnički rad koji aktuelizuje pojedine kulturolške prakse kao što su upotreba simbola, kontemplacija, umetničko-vizuelnog i zvučnih doživljaja cilju uspostavljanja medijskih sinteza i narativa. Neposrednomili posrednom upotrebom analognih zvukova ljudske ekspresije, i digitalnih tehnika (projekcije slika-sećanja), ovaj rad bi predstavio jednu potencijalnu strukturu koja se aktivira kroz sinhronizovane događaje tokom jednog života (istovremenost zbivanja), povezujući unutrašnji i spoljašnji svet smislom i produbivši čulnost utisaka. U postizanju virtuelnog, odnosno simuliranog rađanja i žene-majke kao aktera, ovaj rad se služi pre svega samim prostorom (pećinom) koju možemo smatrati upravo aulom, majčinskom utrobom i mestom začeća novog života. U upotpunjavanju predstave ovog čina rad bi se koristio medijski prenesivim slikama koje bi projektovane u određenim vremenskim sekvencama na zidovima pećine upravo nametnula pitanje metafore života i ogledanja kroz izobličujuću pojavnost (sl.5). Mentalne slike bi bile unakrsno (dijagonalno) projektovane iz četiri izvora na četiri vertikalne površine unutrašnjosti pećine. Naizmeničnim smenjivanjem sekvenci slika i tame, ukupnog trajanja od pet minuta, rad bi bio fokusiran kako na tretman samog prostora, projekcije na kamenoj teksturi zidova, tako i na akustici i perceptivnom doživljavanjuprojektovanih slika (sl.3 a, b, c). Završni deo ovog rada, poslednjih 10 sekundi, bi uključio fizičku scenu interpretacije čina porađanja. Akter (mlada žena) ležeći u središtu prostora, bi izvela proces rađanja kao događaj koji aktivira sva čula u jedinstvenu višemedijsku celinu. Scenski pristup činu rađanja imao bi za nameru da uputi posmatrača nakontemplativni način promišljanja, dovodeći ga u određeni (specifičan) emocionalni odnos izazivajućišok, teskobu, neizvesnost (sl. 4 c).
Slika 4 a, b, c. Predlog-osnova postavke svetlosnih izvora i projektovanja slika u prostoru.
5
Slika 5 a, b. Foto-opis ritma i hijerarhijenaizmeničnog smenjivanja sekvenci slika i tame u prostoru.
3. Arhetipske, mentalne slike i završna razmatranja Projektovanje unutrašnjeg sveta na spoljašnji nije nešto što namerno činimo. Naše projektovanje odvija se neprestano tako da smo obično nesvesni njihovog dešavanja. Posmatrajući slike koje smo stavili u spoljašnju realnost kao odraze u ogledalu unutrašnje realnosti, mi upoznajemo sami sebe. Arhetip se često određuje kao univerzalna priča, karakter, simbol ili situacija, koji se stalno pojavljuju u pričama iz širom sveta. Pojam arhetip se pojavljuje u oblastima koje se odnose na ponašanje, modernim psihološkim teorijama i književnim analizama. Karl Gustav Jung koristi pojam arhetipa u svojoj teoriji ljudske psihe. On je verovao da se univerzalne, mitske karkteristike arhetipova nalaze u kolektivno nesvesnom kod ljudi širom sveta i na centralno mesto upravo postavlja situacione arhetipove koji mogu uključivati gubitak ljubav, rađanje ili vraćanje iz mrtvih. Ispitivanjem odnosa materijalne i vizuelne slike, odnosno njihove prepreke, sa jedne strane, i dimenzije zamišljanja, koja je uvek prisutna u procesima razmišljanja i stvaranja, s druge strane, ovaj rad upravo želi da analizira njihive tokove i uticaje. Unutar konstrukcije rada upisana je specifičnost „trenutka“ kao još jedne ontološke vrednosti koja otvara pitanje prostorno-vremenske dimnezije slike, ali pre svega značaj izdvajanja posebnog momenta koji kroz pokretnu sliku, upisanu u okvir statičnog prostora, dolazi do izražaja kao nadvladavanje zaborava. To prividno ili stvarno odstupanje možemo nazvati biografom po kojem ćemo moći da pamtimo nečiji život, i slike kao elementa, kojim smo kadri da oživimo izgubljeno. Ova „budnost“ podrazumeva naravno i nezaobilaznu svetlost, odnosno njeno odsustvo u prostoru, što je postignuto naizmeničnom smenom sekvenci slika i tame. One 6
se ponavljaju i mogu trajati gotovo beskonačno. Jer jedno od osnovnih pitanja je upravo vreme i njeno trajanje. A ako se svetlo ipak i ugasi, umiremo. Fizički i krajnji rezultat ovog dela bio bi jednokanalni video zapis u crno-beloj tehnici. Video nacrt rada je dostupan na sledećoj web adresi:https://vimeo.com/390196791
Pregled literature 1. Cleveland, William. (2008). Art and Upheaval: Artists on the World's Frontlines. New Village Press. Oakland: USA 2. De Bruyne, Paul and Gielen, Pascal. (2011), Community Art.The Politics of Trespassing. Valiz. Amsterdam: Netherlands 3. Elizabeth, Lynne and Suzanne Young. (2006). Works of Heart: Building Village Through the Arts. New Village Press. Oakland: USA 4. Fox, John. (2002). Eyes on Stalks. London: Methuen. 5. Goldbard, Arlene. (2006). New Creative Community: The Art of Cultural Development. New Village Press. Oakland: USA
7
6. Knight, Keith and Mat Schwarzman. (2006). Beginner's Guide to Community-Based Arts.New Village Press.Oakland: USA 7. Kwon, Miwon. (2004). One Place after Another Site-Specific Art and Locational Identity. MIT Press.Boston: USA 8. Pete Moser and George McKay. (2005). Community Music: A Handbook. Russell House Publishing. New York: USA 9. Sloman, Annie. (2011). Using Participatory Theatre in International Community Development. Community Development Journal. Oxford University Press. Oxford: UK 10. Šuvaković, Miško.(2010). Diskurzivna analiza.Orion Art. Beograd: Srbija 11. Zeković, Miljana. (2015). Efemerna arhitektura u funkciji formiranja graničnog prostora umetnosti. Fakultet tehničkih nauka. Novi Sad: Srbija 12. Vargas, Sebastian. (2015). Seizing Public Space. D+C Development and Cooperation Press. New York: USA
Vebografija 1. Barutana - pećina ispod grada, https://www.novosti.rs/vesti/beograd.74.html:455608(preuzeto 06.01.2020) 2. Fertorakos Quarry and Cave Theatrehttp://www.fertorakos.hu/english/quarry/ (preuzeto 06.01.2020) 3. Nature in the Leading Role: the Rock Theatre in Hellbrunn https://www.salzburg.info/en/magazin/scenes/nature-in-the-leading-role-the-rock-theatrein-hellbrunn_a_289492 (preuzeto 06.01.2020) 4. Types & Forms of Theatres http://theatreprojects.com/files/pdf/Resources_IdeasInfo_typesandformsoftheatre.pdf (preuzeto 06.01.2020)
8