Teslic internet zavisnost 2

ZAVISNOST OD INTERNETA Posljednjih godina sve više se susrećemo sa takozvanom "new age" bolesti zavisnosti od interneta kao ozbiljnom problemu koji pogađa mnoge ljude, a posebno mlađu populaciju kojoj su društvene mreže i drugi internetski sadržaji postali način života.

Otkrićem interneta, komunikacija među ljudima postaje brza, laka, efikasnija omogućavajući da u svakom trenutku možemo da dođemo do velikog broja podataka, stičemo nova saznanja koje možemo da razmjenimo sa mnogima bez obzira gde se oni nalazili. Pored korištenja u poslovnim krugovima internet nam omogućava i druženje na društvenim mrežama. U slobodno vrijeme dostupne su nam mnoge igre i zabava, možemo da se družimo sa ljudima iz realnog života i uspostavljamo mnoge kontakte. Internet se često koristi kao pomoć u učenju, za pisanje domaćih zadataka i lektira, u rekreativne svrhe, da se "surfa" internetom, sluša muzika i da se igraju igre (6).

U današnje vrijeme imati računar, koristiti ga i imati pristup internetu je imperativ i postaje glavni instrument komunikacije koji utiče na sve aspekte ljudskog života. I pored brojnih prednosti koje nam pruža internet javljaju se i mnoge negativne posljedice. Sve više zloupotrebljava se korištenje interneta u rekretivne svrhe , iz dosade, pretjeruje se u razgovorima, sa virtuelnim prijateljima, uspostavljaju se problematični kontakti. Ovakva upotreba interneta može negativno da utiče na mentalno zdravlje, socijalno i ekonomsko funkcionisanje u svakodnevnom životu mnogih korisnika, te da ih uvede u internet zavisnost (7) .

Prvi oblici elektronske zavisnosti javili su se još pedesetih godina dvadesetog vijeka kada su se pojavili aparati za igru (fliperi). Osamdesetih godina je počela era video-igara, koja je kod nas trajala do polovine devedesetih, kada je zapažen prelazak na računare i konzole. Prva istraživanjim iz oblasti zavisnosti od interneta vezuju se za drugu polovinu devedesetih godina, prošlog vijeka. Od tada pa do danas raste broj dokumentovanih studija na ovu temu iz brojnih zemalja kao što su: Italija, Pakistan, Iran, Njemačka i Češka Republika. Zavisnost od interneta postje ozbiljan zdrastveni problem u Kini, Koreji i Tajvanu.

U krugu terminologije postoji značajna heterogenost. Dr Ivan Goldberg, američki psihijatar je prvi put 1995. godine upotrebio termin „Internet addiction“, zavisnost od interneta sa patološkom prisilom za korištenje interneta (16). Kasnije se javlja čitav niz termina koji upućuju na ovaj

fenomen u vezi sa korištenjem interneta: “Problematic internet use“, „Pathological Internet use„

„Compulsive Internet use „ „Excessive Internet use„ . Termini

internet zavisnost i

patološka primjena interneta se naizmjenično koriste i identifikovani su na osnovu Dijagnostičkog i statističkog priručnika IV-TR, (Američke asocijacije psihijatara, 2000) na osnovu definicije bolesti zavisnosti i patološkog kockanja (16).

Nova američka klasifikacija mentalnih oboljenja (DSM-V) uvrstila je ovaj oblik zavisnosti u dijagnostičku kategoriju pod nazivom “Kibernetski poremećaj”. Tu su pored zavisnosti od Interneta i sve forme zloupotrebe modernih tehničkih sredstava, kao što su mobilni telefoni, kompjuteri i video igrice (1)

Neurobioloske osnove internet zavisnosti U mozgu su identifikovane strukture zadužene da generišu nagradu i kaznu tj ugodu ili neugodu, dok je veći dio neokorteksa i talamusa u tom smislu neutralan. Mozdana podrucja nagrade I kazne znacajni su regulatori naseg ponasanja

Mehanizmi pozitivnog i negativnog potkrepljenje otkriveni su (Olds & miller 1953), u eksperimentima kada je elekričnom strujom podraživana retikularna formaciju moždanog stabla štakora i pri tome je jednom štakoru elektroda greškom implantirana u septum, nakon čega se on stalno vraćao u područje tokom koga je bio elekrično stimulisan. Ako su štakori mogli birati između hrane i električne stimulacije ovih podrucja, u 80% slučajeva su birali električnu stimulaciju pa su gotovo bez prestanka pritiskali polugu koja ju je izazivala, čak i kad su pri tome danima dobivali tek toliko hrane da jedva prežive, a nekad dok se nisu srušili od iznemoglosti, a pri tome gotovo da nisu jeli, pili i spavali. Ako životinja mora preći električno nabijenu rešetku i trpjeti električne šokove, da bi došla do elektricne stimulacije mozga praćene potkrepljivanjem, izdržaće intenzivnije šokove kad je nagrada električna stimulacija nego hrana/voda. Istrazivanja su pokazala da majke štakora napuštaju mladunčad da bi pritiskale polugu koje nose elektricnu stimulaciju mozdanih podrucja nagrade, iako se u normalnim prilikama ne odvajaju od njih.

Pozitivno potkrepljenje (nagrada) povećava vjerovatnost javljanja nekog odgovora, I to su gotovi svi događaji koji nas čine sretnim/zadovoljnim. Ovi efekti mogu se dobiti stimulisanjem: tegmentuma srednjeg mozga (VTA), zadnjeg i lateralnog hipotalamusa, preoptičkog područja, septuma (ncc accumbens), hipokampusa, gyrusa cinguli, dijelova temporalnog i frontalnog corteksa, a najizrazitiji su kad se elektrode nalaze u dopaminergickom medijalnom snopu prednjeg mozga (MFB = medijal forebrain bundle), asocijativnog puta mozdanog stabla koji povezuje srednji mozak, limbički sistem i kortikalna podrucja.

Kod životinje do neugode (negativno potkrepljenje) dovodi električna stimulacija holinergičkih periventrikularnih vlakana paralelnih sa MFB, i difuzno raspoređenih mjesta u amigdalama, hipocampusu, thalamusu, hipotalamus i PAGu (periakveduktalna siva masa), a neka od njih poklapaju se s putevima za prenos bola. Kod ljudi podraživanje ovih struktura izaziva loše definisane osjećaje uznemirenosti, straha, frustracije, i neugode.

U osnovi adiktivnog ponasanja koje ukljucuje i internet zavisnost nalazi se pretjerana aktivacija sisteda ugode u situacijama kada smo izlozeni ovom mediju, i/ili pretjerana aktivacija sistema kazne kada mu nismo izlozeni. To uzrokuje repetitivno aktiviranje sablona ponasanja koji ukljucuju koristenje internet.

Dopamin je kateholamin, precursor adrenalina I noradrenalina, koji djeluje kao neuotransmiter u CNS. Podrucja nagrade su bogata dopaminergickim neuronima. Dopaminergički neuroni su lokalizovani u strukturama srednjeg mozga - substantia nigra (SNc) i ventralno tegmentalno podrucje (VTA). Njihovi aksoni idu do striatuma (nucleus caudatus, putamen i striatum ventralis sa nucleus accumbens), I dorzalnog i ventralnog prefrontalnog korteksa. Dodatne moždane strukture, koje su deo centra za nagradu, su motorno polje frontalnog lobusa, deo temporalnog režnja, globus palidus i subtala-mičko jezgro. Pretpostavlja se znacajna uloga (prevelika ili nedovoljna aktivnost) I drugih neurotransmiterskih sistema, nor serotoninskog, noradrenergickog, opioidnog sistema u formiranju neurobiološke osnove ovog oblika poremećaja.

Indivudalni karakter adiktivnog ponasanja namece I razmisljanja o genetskoj osnovi, u smislu polimorfizma protein ukljucenih u funkcionisanje ovih neurotransmiterskih sistema

Kriterijumi za dijagnozu internet zavisnosti Internet zavisnot podrazumjeva problematičnu upotrebi računara koja je dugotrajna i koja izaziva distres ili smanjeno funkcionisanje u važnim oblastima života i smatra se da je poremećaj kontrole impulsa. Slijedeći kriterijumi su važni za dijagnozu internet zavisnosti: 1) pretjerano korišćenje interneta, često povezano sa gubitkom osjećaja za vrijeme ili zanemarivanje osnovnih obaveza.

Neka istraživanja govore da ako neko provede na internetu više od 38 sati nedeljno, odnosno gotovo 6 sati dnevno, onda je već nesumljivo postao zavisnik. Realno gledano svako ko uz aktivnosti vezane za internet provede „svega“ 4 sata, što je tek 28 sati nedeljno, duboko je zagazio u zavisnost.

2) apstinencijalni sindrom - nastaje nakon prestanka ili smanjenog korišćenja Interneta, i simptomi obuhvataju najčešće anksioznost, opsesivne misli, preokupaciju Internetom, tremor, nevoljni pokreti, psihomotorna agitacija , povlačenje, uključujući i osjećanje gnjeva, napetosti i/ ili depresije kada je računar nedostupan, 3) tolerancija - sve se više vremena provodi na Internetu radi postizanja početnog zadovoljstva, za koje je ranije bilo potrebno manje vremen), uključujući i potrebu za boljom računarskom opremom, više softvera ili potrebu da se više sati

provede za

računarom, 4) osjećanje umora i nervoze, i iritiranost osobe dok je „offline“; pristup internetu mnogo duže i češće nego što je planirano, konsantna želja da se smanji vrijeme provedeno na Internetu 5) Offline zavisnost - vreme koje osoba ne provodi na mreži, koristi se za aktivnosti koje su povezane sa upotrebom Interneta), 6) povlačenje simptoma kada se internet igra oduzme ( simptomi se opisuju kao iritabilnost, anksioznost ili tuga ali nema fizičkih znakova 7) smanjenje interesa za prijašnje hobije i zabavu 8) varanje članova porodice, terapeuta u pogledu koliko igra 9) kontinuiramo ekscesivno korištenje interneta uprkos znanju o mogućem psihološkom problemu 10) štetne posljedice, uključujući i rasprave, laganja, loš uspjeh u školi ili u struci, socijalnu izolaciju i umor , hronična neispavanost, smanjena efikasnost u školi, na poslu, zdravstveni problemi .

Važno je da simptomi postoje 12 mjeseci ili da postoji 5 ili više znakova (20): Osobe koje provode previše vremena uz računar zanemaruju zdrave stilove života, pa u skladu sa navedenim redukuju vrijeme provedeno na spavanju, čime se remeti ciklus spavanja i budnosti, ne vode računa o kvalitetu ishrane (12,13,15). Sjedeći položaj za računarom se dovodi u vezu sa smanjenom fizičkom aktivnosti i pojavom bola u leđima, u vratu, ramenima i rukama a samim

tim i povećan je rizik od razvoja sindroma karpalnog tunela i tromosti koja može voditi u gojaznost (6,15,16). Uslijed stalnog tipkanja prstima po tastaturi kod osoba koje previše vremena provedu uz računar mogu da se razviju „cybervibracije“ odnosno psihomotorna uznemirenost i pokreti prstiju koji liče na udaranje po tastaturi a prisutni su i kad osoba ne sjedi za računarom (16). Česte su smetnje sa vidom (suvoća, pečenje ili pretjerano suženje očiju, zamućen i nejasan vid) i migrenozne glavobolje (16). Svi navedeni simptomi ukazuju na fizičku zavisnost od interneta.

TIPOVI ZAVISNOSTI OD INTERNETA S obzirom na sadržaj i aktivnost postoji podjel zavisnika na: 1. Opsjednutost sajberseksom- je kompulsivno čuvanje, online pregledanje ili razmjena pornografskih sadržaja, uključujući sve forme interakcije. Sama potreba za konstantnom seksualnom stimulacijom ne mora biti povezana sa seksualnim poteškoćama u stvarnosti „ (24,48.

2.

Cyber-relaciona zavisnost- osobe koje kompulsivno započinju nove, virtuelne veze, i njima menjaju stvarne, u formi chat soba, foruma, online konverzacije ili putem elektronske pošt , koji mogu ozbiljno da naruše privatni život. Online odnosi ili virtuelni prijatelji često postaju važniji od pravih prijatelja, partnera, rodbine iz stvarnog života što sve vodi do nesuglasica u porodici, raskidanja partnerskih veza ili razvoda braka (24,48).

3. Net prinude, „Net compulsions“ - uključuju široku kategoriju ponašanja koja obuhvataju korištenje mrežnih kockarnica, igranje interaktivnih mrežnih igara, učešće u internet aukcijama ili internet berzama, što može da ima negativne posljedice na socijalne relacije, školu ili posao, a može pojedinca da dovede i do značajnih finansijskih gubitaka. , u takvim igrama sudjeluje dva ili više, uglavnom međusobno suprostavljenih igrača. Igrači mogu biti na različitim krajevima svijeta a igra se odvija u stvarnom vremenu. Osim same igre, korisnici međusobno razmjenjuju iskustva vezana uz određene igre, imaju svoje natjecateljske lige, te prate aktualnosti iz svijeta računarskih igara (24,48,54).

4. Zavisnici o informacijama, „Information overload„ - odnosi se na patološko kompulzivno ponašanje okarakterisano intezivnim surfovanjem mrežom i pretragom online baze podataka u cilju sakupljanja informacija i njihove kategorizacije. Ovi korisnici provode

sve više vremena u potrazi za podacima, njihovom prikupljanju i argumentovanju, što se često negativno odražava na efikasnost rada na poslu. (24,48,54).

5. Patološko korištenje foruma i elektronske pošte, „Mailholism“- ,odnosi se na osobe koje pretjerano komuniciraju sa drugima putem interneta, stalno provjeravaju elektronsku poštu, prosleđuju vijesti šaljivog karaktera prijateljima i poznanicima i loguju se na forume u sve kraćim vremenskim intervalima, kako bi provjerili ima li novopristiglih novosti i tema ili komentarisali iste teme novim porukama (54).

Zavisnost od interneta treba razlikovati od normalne upotrebe računara, iako je nekada teško napraviti jasnu razliku. Kako god posmatrali, bilo da je prvo prisutna psihička smetnja pa onda internet zavisnost ili obratno, neminovno je da se može razviti problem “kibernetskog poremećaja”, tj. zavisnosti od interneta. Zadatak koji se nameće pred stručne radnike je kreiranje strategija koje se bave sajber-komunikacijom i pomažu u prevenciji i rješavanju problema uzrokovanih internet komunikacijom.

LIJEČENJE INTERNET ZAVISNOSTI Liječenje internet zavisnosti ne razlikuje se suštinski od lečenja alkoholizma, narkomanije ili patološkog kockanja, a naročito kockanja sa kojim ima izuzetne sličnosti. Tretman traje godinu dana i jedina razlika u odnosu na ostala tri pomenuta je što se u toku tretmana zavisnosti od interneta može koristiti predmet zavisnosti odnosno kompjuter i internet, ali isključivo na koristan i kreativan način.

Liječenje se provodi individualno i u grupi. Nakon prvog kontakta sa pacijentom odredi se uzrok zavisnosti. Kod onih kod kojih se radi o preterivanju sa upotrebom interneta radi se na savetovanju, edukaciji, u cilju da se internet počne umjereno koristiti, da se kontroliše vrijeme provedeno za kompjuterom. Ukoliko se radi o pacijentima koji bježe od realnog života u virtuleni svijet iz različitih psiho-socijalnih razloga ili o duševnim bolesnicima , radi se na rešavanju pravog problema (tretman asocijalnog i delikventnog ponašanja, tretman duševnog poremećaja), uključivanjem psiho-socijalne terapije, okupaciono-radne i sportsko-rekreativne terapije kao i edukacije i savjetovanja.

Najvažnija je prevencija u kojoj treba da se upoznamo kako da prepoznamo prekomjerno korišćenje interneta kao i sa mogućim simptomima koji se javljaju. Kada postanemo svjesni problema važno je da se pronađe pravi urok, zašto bježimo od stvarnog života. Kada se pronađe razlog, treba se osmisliti način kako rješiti problem iz stvarnog života a ne kako da pobjegnemo u virtuelni svijet. U liječenju od internet zavisnosti ne preporučuje se nagli prekid korišćenja interneta već postepeno odvikavnaje od interneta tako što svaki dan se provedeno vrijeme za kompjuterom smanji za pola sata ili sat dok se ne dođe do razumnog vremena koji provodimo za kompjuterom a da se ne zapostavljaju ostale socijalne aktivnosti.

LITERATURA : 1. American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders.

DSM-5th. Washington. 2013 1. Marina Kuzman ,Adolescencija ,adolescenti i zaštita zdravlja ,Medicus 2009. Vol.18,No.2,155172 2. Ranka Klinić ,Adolescencija –istine i zablude ,Lavirint puberteta 2 ,Banja Luka ,2009.godine 3. Višnja Z.-Komarica,Teškoće učenja i prilagodbe na školu ne prestaju s adolescencijom ,Medicus 2009.Vol.18,No.2,211-215.

4. Patton GC,Viner R.Pubertal transition in health.Lancet2007;369:1130-39 5. Jelica S.-Predojević ,Adolescencija ,Lavirint puberteta 2 ,Banja Luka ,2009.godine 6. Marija B.Radmanović ,Uticaji interneta na mlade ,Medici.com , 34 : 26 ,oktobar 2009.

7. Jerald J.Block M.D.,Issues for DSM –V :Internet Addiction – Am J Psychiatry 165:300-307 ,March 2008 8. Chin –Chung T.Sunny S.J.Lin ,Internet Addiction of Adolescents in Taiwan :An Interview Study ,CyberPsyhology& Behavior 2003;Vol.6,No 6,649-652.

9. Beverly L.Fortson,Joseph R.Scotti,Yi-Chuen C. et al,Internet Use ,Abuse ,and Dependence Among Students at a Southeastern Regional University ,JOURNAL OF AMERICAN COLEGE HEALTH 2007 September/October,Vol.56,No 2 ,137-144.

10. Odell PM,Korgen KO,Schumacher P,Delucci M.,Internet use among female and male college students.CyberPsychology&Behavior 2000;3:855-862.

11. Silvia B.,Stefano P.,Internet addiction :a descriptive clinical study focusing on comorbidities and dissociative symptoms ,Comprehensive Psychiatry 2009;50:510-516.

12. Esra Ceyhan , University Student’Problematic Internet Use in terms of Reasons for internet Use ,Cyberpsychol Behav.2008 Jun ;11 (3):363-6 13. Zsolt D.,Beatrix S.,Sandor R. ,The three-factor model of Internet addiction :The development of the Problematic Internet Use Questionnaire ;Behavior Research Methods 2008, 40(2),563-574 14. Ivan D.Bolesti zavisnosti ;Psihijatrija –Miroslava J.Gašić,Dušica L.Toševski, Beograd ,2007.

15. Diane M.Wieland,PhD,RN,CS ,Review:Computer adiction :Implications of Nursing

Psychotherapy Practice , Perspect Psychiatr Care 2005Oct –Dec;41 (4):153-61 16. Kimberly S.Young ,Roberta C.Rodgrsa, The Relationship Between Depression and Internet Addiction ,CyberPsychology&Behavior 1998 ; 1 (1) :25-28 17. Slavko S.,Uloga obitelji u razvoju ovisničkih ponašanaj ,Medicus 2009.Vol.18,No.2,193-204.

18. Vera Daneš ,Dijete ,vanjski svijet i psihički poremećaji, Zenica ,2003.

19. Ljubomir Erić ,Vojislav Ćurčić, Adolescencija ,Beograd 1997.

20. Baer DJ ,Corado J.Heroin addict relationships with parents during childhood and early adolescent years.Journal of Genetic Psychology 1974;124:99-103.

21. Crowther B.The college opiate user .International Journal of the Addictions 1974 ;9:241-53.

22. Shaw M ,Black DW. ,Review :Internet addiction :definition ,assessment ,epidemiology and clinical menagement , CNS Drugs .2008;22(5):353-65 23. Liu CY,Kuo FY.A study of Internet addiction thriugh the lens of the interpersonal theory .Cyberpychol Behav 2007;10 (6):799-804.

24. Park SK,Kim JY,Cho CB.Prevalence of Internet addiction and correlations with family factors among South Korean adolescents.Adolescence 2008;43(172):895-909.

25. Lam LT,Peng ZW,Mai JC,Jing J.Factors associated with Internet addicton among adolescents ,Cyberpsychol Behav 2009;12 (5):551-555.

26. Yen CF,KoCH ,Yen JY,Chang YP,Cheng CP.Multi-dimensional discriminative factors for Internet addiction among adolescents regarding gender and age.Psychiatry Clin Neurosi209;63(3):357364.

27. Kimrerly S.Young ,Cristiano Nabuco de Abren ,INTERNET ADDICTION ,A Handbook and Guide to Evaluation and Treatmen ,September 2010. New York 28. Morgan D.i sur.Social dominance in monkeys:Dopamine D2 receptors and cocaine selfadministration .Nature Neuroscience 2002;5(2):169-74.

29. Ko CH,Yen JY,Jen CF et al.The association between Internet addiction and problematic alcohol use in adolescents:The problem behavior model .Cyberpsychol Behav 2008;11 (5):571-576.

30. Petersen AC,Compas BE.Brooks-Gunn J Stemmler M Ey Grant KE Depression in adolescence .American Psychologist 1993,48: 155-68.

31. Vlasta R.,Aran T.Depresija u djece i adolescenata ;Medicus 2009,Vol.18,No.2,173-179.

32. Ha JH ,Kim SY ,Bae LC et al.Depression and Internet addiction in adolescents.Psychopathology 2007;40 (6) :424-430.

33. Yen JY,Ko CH ,Yen CF,Wu HY,Yang MJ.The comorbid psychiatric symptoms of Internet addiction:Attention deficit and hyperactivity disorder(ADHD) ,depression, social phobia ,and hostility.J.Adolesc Health 2007;41(1):93-98.

34. „Types of Internet addiction „ (http://www. netaddiction.com/net _compulsions.htm ).Preuzeto 14.7.2010.

35. Aviv W. ,Michael L. Review: Internet Addiction or Excesssive Internet Use ;The American Journal of Drug and Alcohol Abuse,36:277-283.2010 36. American Psychiatric Association :Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders,fourth Edition ,Text Rvision,Electronic DSM-IV TRTM Plus ;( American Psychiatric Publishing Inc.,Washington ,DC ,2003).-International Statistical Classification Health Problems.Tenth Revision (ICD -10 ).(World Health Organization ,Geneva ,1992).

37. Elvira K.;Problematično patološko kockanje ,Zavod za javno zdrastvo „Sveti Rok“Virovitičkopodravske županije ,2009 38. Kimberly S.Young .CAUGHT IN THE NET ,How to Recognise the Signs of Internet Addiction and a Winning Strategy for Recovery ,1998.Canada 39. Kubey RW,Lavin MJ,Barrows JR.Internet use and colegiate perfomance decrements:early findings.J.Comun.2001;51:366-382.

40. Anderson KJ.Internet use among college students :an exploratory study .J Am Coll Health.2001;50:21-26.

41. Harold I.Caplan ;Benjamin J.Sadock Caplan ;Synopsis of Psychiatry ,Impulse-Control Disorders Not Elsewhere Classified , New York ,2002

42. „Tamna strana računala-ovisnost o internetu“ lipanj30.2010.(http://www.hrsvijet.net/infex.php? option=com_content &view =article&id6198:tamna-strana ...) ,Preuzeto 7.13.2010.

43. Priručnik za PIE ,PIE List za odgovore i PIE List za profil ;Naklada Slap ,Republika Hrvatska,2000