2010 JAARVERSLAG
JAARVERSLAG 2010
INHOUD Enabling Delta Life
3
Daadkracht in de delta
4
BE LE ID E N P LA N N IN G Gezonde Noordzee
10
Tien delta’s en vier rivieren
11
Hoogwaterbescherming Azerbeidzjan Deltabeheer in zicht
12
12
Serious games: geen kinderspel
13
WAT E RV E ILIGH E ID Kennis voor keringen
16
‘Green Adaptation’: met natuur valt veel te winnen Voorbereid op het ergste
Deltavraagstukken in Zuidoost-Azië
Enabling Delta Life
17
18 19
WAT E R V O O R GE BRU IK
“Onze kwaliteit is dat we een
Natuurlijk(er) Markermeer-IJmeer
traditie van deltabeheer hebben.
India: duurzaam grondwaterbeheer begint lokaal
Het Nederlandse vermogen tot
Volkerak-Zoommeer weer gezond dankzij zoutwerend
innovatie is een drijvende kracht. Er
luchtbellenscherm?
worden voortdurend vernieuwende
Op het grensvlak van grond- en oppervlaktewater
ideeën en toepassingen ontwikkeld. In grote projecten zoals Ruimte voor
22 23
24 25
T RA N S P O RT E N V E RS T E DE LIJ KIN G
de Rivier of in het concept van ‘Green
Grip op geotechnische risico’s
Adaptation’. Daar gaan we in de
Forensic geo-engineering: speuren naar oorzaak en oplossing
toekomst veel aan hebben.”
Stad gebaat bij sluiting waterketen Meer met bodemenergie
28
30
30
Eerst in bad, dan in de centrifuge
31
DE LTA RE S IN CIJ F E RS Directieteam: Kennis durven delen
34
Raad van Toezicht: Inspelen op veranderingen
36
Raad van Advies: Naar de top in bruikbare kennis Balans per 31 december 2010
38
Winst- en verliesrekening over 2010 Toelichting jaarcijfers
40
Medewerkers Deltares
42
39
37
29
ENABLING DELTA LIFE Van Polen tot Pakistan, de overstromingen die in 2010 het nieuws haalden, lieten er geen misverstand over bestaan: leven langs rivieren en kusten leidt tot kwetsbaarheid. Intensief gebruik van ruimte en natuurlijke hulpbronnen staat er op gespannen voet met een vaak fragiel natuurlijk systeem.
Bevolkingsgroei, de roep om welvaart en veranderingen in het klimaat doen de druk op de ruimte verder toenemen. Het nastreven van duurzaamheid brengt oplossingen dichterbij. Een evenwichtige omgang met de omgeving is een van de grote opgaven waarvoor de mensheid zich in de 21ste eeuw gesteld ziet. Deze opgave is een uitgangspunt voor ontwikkeling en innovatie; een kans om nieuwe wegen in te slaan en nieuwe kennis te vergaren en te delen. Leven langs rivieren en kusten brengt tal van vragen met zich mee. Hoe worden grote aantallen mensen voorzien van voedsel en schoon water? Hoe valt verstedelijking te rijmen met natuurlijke veerkracht? Wat houdt een optimale inrichting van ruimte in, moeten we boven- of ondergronds? Wat is een veilige delta in het licht van klimaatverandering? Onder het motto Enabling Delta Life helpt kennisinstituut Deltares dit soort vragen beantwoorden. Hoe, daarvan geven we een indruk in dit jaarverslag.
Jaarverslag 2010
3
DAADKRACHT IN DE DELTA De rampen, stijgende bevolkingscijfers en een toenemende behoefte aan grondstoffen, voedsel en welvaart spreken voor zich: een evenwichtige ontwikkeling in relatie tot een gulle maar grillige natuur is in ’s werelds kuststreken en deltagebieden van het grootste belang. Deltares en het Netherlands Water Partnership (NWP) willen Nederlandse kennis en kunde verder verspreiden en gaven vorig jaar de aanzet tot een nieuwe visie op de mondiale inzet van nationale deltakennis. Een gesprek over Enabling Delta Life met Harry Baayen, algemeen directeur van Deltares, en NWP-voorzitter Sybe Schaap.
Wat is de kracht van Nederland, deltaland? Schaap: “Wij zitten hier veilig. In Nederland dateert de laatste grote overstroming uit 1953. Hoe onveilig het elders is, is dagelijks nieuws. In China vallen jaarlijks tienduizenden doden door overstromingen. Desondanks zoekt men de vruchtbare grond langs de rivier steeds weer op. Het risico blijft. Maar in Nederland zijn we door schade en schande wijs geworden en hebben we een traditie ontwikkeld van deltabeheer, inclusief adequate bestuursvormen, waarin we risico’s weten te beperken.”
4
Deltares
Baayen: “Je ziet dat terug in de veranderende interpretatie van het begrip veiligheid. Wat is veiligheid? Dat iedereen zich veilig voelt? Of dat we grenzen stellen aan wat technisch en financieel haalbaar is, en bepaalde risico’s accepteren? Het feit dat we in Nederland zulke vragen stellen, geeft al aan dat we een bruikbare gesprekspartner zijn voor mensen die in een vergelijkbaar lastig parket zitten. Dat we, in de vorm van een nieuw Deltaprogramma, door kennis onderbouwde investeringen gaan doen en maatregelen gaan nemen om ook in de komende decennia het land te beschermen tegen overstroming en te kunnen rekenen op voldoende zoet water, is ook voor anderen interessant. Maar we hebben meer kwaliteiten.”
Kunt u daarvan een voorbeeld geven? Baayen: “Zoals Sybe al zegt, dat we een traditie hebben van deltabeheer. Er wordt soms wat schamper over innovatie gedaan, maar ik beschouw het Nederlandse vermogen tot innovatie als een drijvende kracht. Ik zie voortdurend vernieuwende ideeën en toepassingen om me heen. In grote projecten zoals Ruimte voor de Rivier of in het concept van ‘Green Adaptation’ waarin ecologische krachten worden benut om onder meer de druk van veranderingen in het klimaat op te vangen. In een programma als Building with Nature, waarin bijvoorbeeld ook de Zandmotor wordt bestudeerd, komt momenteel een breed en vooralsnog uniek fundament van toepasbare kennis op het snijvlak van ecologie en waterbouw tot stand. Daar gaan we in de toekomst veel aan hebben.” “Een ander voorbeeld. Het Centrum voor Ondergronds Bouwen legt kennis vast die wordt opgedaan in een aantal tunnelprojecten. Nieuwe kennis en methoden komen aan de lopende band binnen. De aanleg van de Noord-Zuidlijn is één groot innovatieproces. Nederland is zo langzamerhand koploper op dit gebied. Hetzelfde geldt voor de baggersector die overal ter wereld, onder steeds lastiger omstandigheden, zand wint en waterbouw bedrijft. We vinden het leuk om nieuwe oplossingen te bedenken. En dat niet alleen, we werken – hoewel het poldermodel uit de mode is – ook heel goed samen.”
Die kennis en kwaliteiten zouden we beter kunnen uitventen? Schaap: “Ja, door kennis en ervaring die zich bij overheid, kennisinstituten, universiteiten en bedrijven bevindt, collectief aan te bieden wanneer we naar het buitenland gaan. Met Enabling Delta Life bedoelen we niet dat we iemand gaan vertellen wat hij moet doen. Wat wij willen, en ook goed kunnen, is overheden helpen bij het ontwikkelen van een langetermijnvisie op de problemen die zich in het land voordoen met overstromingen, bodemdaling, zoetwatertekorten enzovoort. Het gaat dan om brede visies waarin veiligheid in relatie wordt gebracht met transport, landbouw, visserij, bestuurlijke
Jaarverslag 2010
5
inrichting – vaak een van de grootste problemen. Wij bieden relevante kennis, over de volle breedte, en laten zien hoe het kan. Vervolgens doen wij een stap terug, maar als zich weer een probleem aandient, staan we klaar.” Baayen: “Deltares stelt zich op als ontwikkelaar en beheerder van de kennisbasis in Nederland, namens en ten behoeve van het hele veld: van baggeraars tot waterschappen. Kennis is een bindende factor op basis waarvan we samen in het buitenland kunnen werken. Wat wij, de kenniswereld, proberen is om een virtueel kennisinstituut te creëren. De ambtenaar, de adviserend ingenieur of wie dan ook kan dus aanbellen bij het instituut dat hij kent en daar brengt men de benodigde kennis voor hem bij elkaar. En of die kennis van de TU Delft, de Universiteit van Utrecht, Alterra, IMARES of Deltares komt, dat doet er niet toe.”
Hoe pakken jullie dat aan? Baayen: “We hebben het over een structurele inspanning van overheid, onderzoeksinstellingen en bedrijfsleven om de dialoog met andere deltalanden aan te gaan. De overheid is doorgaans degene die deuren opent. Zo is Cees Veerman benoemd tot speciaal adviseur van de minister-president van Vietnam om een integraal plan voor de Mekongdelta te maken. Als architect van het nieuwe Nederlandse Deltaplan is hij een ideale ambassadeur. Het Deltaplan en het Deltaprogramma in ontwikkeling behoren ook zeker tot de waren die prominent in de etalage van Enabling Delta Life zijn uitgestald.
Wat ligt er nog meer in die etalage? Schaap: “Ruimte voor de Rivier is conceptueel enorm aansprekend. Zeker met het oog op al die ingesnoerde rivieren die overal stromen. De combinatie van veiligheid, retentie, ruimtegebruik en natuurontwikkeling … daar kun je mee aankomen. Bovendien gaat het om een organisatievorm waarin de overheid als het ware één grote coöperatie creëert. Ook de Zandmotor en de aanleg van Maasvlakte 2 zijn aansprekende projecten: kustbeheer door benutting van natuurlijke processen, grootschalige landaanwinning afgestemd op de omgeving. Maar we kunnen ook wijzen op de IJkdijk, een dijk op ware grootte die we belasten tot hij het begeeft, louter om te kunnen begrijpen hoe faalmechanismen werken. Geweldig, toch? Dat we met sensoren allerlei gegevens inwinnen die ons, dankzij geavanceerde informatiesystemen, in staat stellen te anticiperen op het bezwijken van een dijk is ook prachtig. Dan kun je het risico op schade en slachtoffers beperken en daar heeft iedereen wel oren naar. Ik wil maar zeggen, we hebben meer in huis dan alleen de Deltawerken.”
6
Deltares
U had het zojuist over Vietnam. Hebben landen in ontwikkeling prioriteit? Baayen: “Enabling Delta Life geldt voor alle deltalanden. De scheidslijn tussen landen in ontwikkeling en andere landen is kunstmatig. Want ook als er sprake is van ontwikkelingssamenwerking, willen we toe naar een economische samenwerking. We moeten als sector vooral differentiëren. In het ene geval zullen hoogstaande kennis en technologie worden gevraagd, terwijl in een ander geval eenvoudiger oplossingen het verschil maken. De kracht van een langetermijnplan is dat je de kortetermijnmaatregelen in kunt passen en no-regretmaatregelen kunt nemen. Met een langetermijnplan bewijs je een land in ontwikkeling een belangrijke dienst.” “Maar vergis je niet, ook in landen met een goede bestuurlijke infrastructuur en een volwassen economie is goed deltabeheer allesbehalve vanzelfsprekend. Niet alleen omdat de vraagstukken complex en de problemen acuut zijn, er wordt eenvoudigweg weinig aandacht en geld aan besteed. Nederland steekt een veel groter deel van het bruto nationaal product in waterveiligheid dan bijvoorbeeld de VS of Australië. Het zou goed zijn als de Nederlandse overheid, naast het lijstje van landen in ontwikkeling, een lijstje hanteert waarop landen met gezonde of opkomende economieën staan die net zo goed met deltaproblemen kampen. Ook daar zijn deuren te openen.”
En lessen te leren? Schaap: “Absoluut. In het buitenland kom je terecht in situaties die zich hier eens in de duizend jaar voordoen. Je ervaart hoe andere culturen met vergelijkbare vraagstukken omgaan. In de delta van de Mekong, die jaarlijks overstroomt, oogsten ze in een jaar wel drie soorten teelt. Dat gaat van ‘zoete’ naar ‘zoute’ gewassen, in overeenstemming met de omstandigheden, en ’s winters, als de boel onderstaat, is er visteelt. In Nederland zijn we dat verleerd, hoe je je plooit naar de natuur. Terwijl die benadering voor oplossingen kan zorgen; denk aan verzilting van landbouwgronden. Leren van de ander is inherent aan Enabling Delta Life.”
Jaarverslag 2010
7
BELEID EN PLANNING
Hoe gaan we om met de delta?
Een voorsprong nemen op de toekomst, kan dat? Welke maatregelen bieden nu uitkomst? En welke morgen? Actuele, wetenschappelijk onderbouwde, begrijpelijke, bruikbare kennis is de voedingsbodem van nieuw beleid. Vergaarde kennis wordt in allerlei vormen beschikbaar gesteld. In scenariostudies, bijvoorbeeld, waar mee beleidsmakers en bestuurders een route naar een duurzame delta kunnen uitzetten.
Gezonde Noordzee Tien delta’s en vier rivieren Hoogwaterbescherming Azerbeidzjan Deltabeheer in zicht Serious games: geen kinderspel
BELEID EN PLANNING
Een voorsprong nemen op de toekomst, kan dat? Welke maatregelen bieden nu uitkomst? En welke morgen? Actuele, wetenschappelijk onderbouwde, begrijpelijke, bruikbare kennis is de voedingsbodem van nieuw beleid. Vergaarde kennis wordt in allerlei vormen beschikbaar gesteld. In scenario足studies, bijvoorbeeld, waar足 mee beleidsmakers en bestuurders een route naar een duurzame delta kunnen uitzetten.
BELEID EN PLANNING
BELEID EN PLANNING
UITGAVEN WATERVEILIGHEID IN NEDERLAND
Suppletie: 45.000.000 euro
Waterkeringzorg: 550.000.000 euro
Bruto Nationaal Product (BNP): 650.000.000.000 euro
Mississippi
California Bay
Donau
Rijn-Maas
Mekong
Ciliwung
Yangtze
Ganges-Brahmaputra-Meghna
Incomati
Nijl
MATE WAARIN AANPAK DELTAPROBLEMEN NODIG IS
Gezonde Noordzee
BELEID EN PLANNING
De wereldbevolking blijft voorlopig groeien. Naar verwach ting zal de aarde nog deze eeuw 9 miljard bewoners tellen. Meer dan de helft zal op een kluitje zitten: in stedelijke gebieden langs rivieren en in kuststreken. De druk op de toch al kwetsbare deltagebieden wordt verder opgevoerd. Hoeveel druk kan een delta hebben? Hoe bewaar je de balans tussen ontwikkeling en bescherming? Beleidsmakers en beheerders van delta’s stellen zich deze vragen telkens opnieuw. Want leven in de delta is pure dynamiek. Plannen maken voor de toekomst is een voortdurend wikken en wegen.
Deltares helpt beleidsmakers de voors en tegens van maatregelen te doorgronden en te komen tot een verantwoord besluit. Door kennis te ontwikkelen, te bundelen en aan te bieden in bruikbare vorm. Door met de kennis van nu vooruit te blikken naar wat kan komen. Door inzicht in de fysica van de delta te verweven met inzicht in demografie, economie, communicatie, beleidsvorming en innovatie.
De Kaderrichtlijn Mariene Strategie – Europese regelgeving voor gezonde zeeën – is sinds 2008 van kracht. De rijksoverheid heeft de taak deze richtlijn in te gaan voeren. Dat gebeurt stapsgewijs tot in 2020.
De
Kaderrichtlijn
Mariene
Strategie
(KMR) is ten eerste bedoeld om een balans te bereiken tussen de natuurlijke waarde en het menselijk gebruik
Deltares ontwikkelt en zoekt naar interessante alternatieven en baanbrekende concepten. Zoals een vernieuwende benadering van waterbouw en kustverdediging, waarin de ingenieur de natuur als bondgenoot inschakelt. Zoals een gesloten stedelijke waterkringloop, een multifunctionele dijk of een visie op slim gebruik van ondergrondse ruimte. Of zoals Tijdelijk Anders Bestemmen, een ommekeer in het denken over toekenning van functies. We bouwen niet voor de eeuwigheid. Duurzaam ruimtegebruik kan samenvallen met een flexibele, tijdelijke inrichting van een gebied dat op langere termijn wellicht anders gebruikt gaat worden.
van de zee. Via duurzaam gebruik en bescherming en behoud van mariene ecosystemen moeten in 2020 alle Europese zeeën in een ‘goede milieutoestand’ verkeren. Om dat voor elkaar te krijgen, moet in eerste instantie duidelijk zijn in welke toestand het mariene systeem nu verkeert, wat een goede milieutoestand inhoudt, hoe je die bereikt en hoe je deze kunt vaststellen, namelijk door te meten en te monitoren. Deltares en IMARES hebben deze onderwerpen uit-
Al deze kennis krijgt zijn beslag in onder meer strategische studies, beleidsanalyses, integrale visies, scenario’s en software. In toepassing van geavanceerde informatiesystemen en veelbelovende technologie. Zo wordt kennis een voedingsbodem voor beleid en planning.
gewerkt voor de ministeries van I&M en EL&I. IMARES beschikt over specialistische biologische kennis, terwijl Deltares zich meer op het menselijk gebruik heeft gericht, en op vertaling van de richtlijn in nationale beleidskaders. IN FO www.noordzeeloket.nl/ems theo.prins@deltares.nl
10
Deltares
projecten 2010 BELEID EN PLANNING
Tien delta’s en vier rivieren
Wonen, werken, eten, drinken … waar de levensomstandigheden het best zijn, bevindt zich het merendeel van de wereldbevolking. Maar hoe meer mensen op een kluitje gaan zitten, hoe hoger de druk op de omgeving. Hoe gevoelig zijn ’s werelds delta’s voor overstroming, overbevolking, opwarming of ondervoeding? Met Alterra heeft Deltares een vergelijkende studie gemaakt van tien deltagebieden. Dankzij de medewerking van lokale deskundigen biedt de studie Comparative Assessment of the vulnerability and resilience of 10 deltas een actueel overzicht van de
WI M VAN D R IE L ,
AquaTerra
meest
PROGRAM M A M A N A G E R D E L T A A L L IA N C E :
Een wetenschappelijke basis voor ver-
prangende
deltavraagstukken
wereldwijd. Zowel de veerkracht van afzonderlijke delta’s als de behoefte aan relevante kennis is in beeld gebracht. De studie kwam tot stand in het kader van het onderzoeksprogramma Kennis voor Klimaat en de internationale netwerkorganisatie Delta Alliance. I NFO www.delta-alliance.org marcel.marchand@deltares.nl
antwoord beheer van Europese rivier-
“Hoe kwetsbaar is een delta? Overal ter wereld kampt men met vergelijkbare problemen, tegelijkertijd zijn er veel verschillen. Om deltagebieden te kunnen vergelijken hebben we een raamwerk ontwikkeld voor de integratie van onder meer demografische, economische, klimatologische en fysische informatie. Hoe ‘scoren’ de tien deelnemers op land- en watergebruik, infrastructuur, grondstoffen en bestuur? Zet de resultaten naast elkaar en je weet hoe je elkaar verder kunt helpen.”
stroomgebieden – van ondergrond tot oppervlaktewater – is de voornaamste opbrengst van het EU-project AquaTerra. Vier Europese stroomgebieden – Maas, Elbe, Ebro en Donau – zijn doorgelicht. Hoe beïnvloeden verontreinigende stoffen het systeem, ter plekke en in een groter ruimtelijk verband? Welke rol speelt de verandering van klimaat of landgebruik? Deltares leverde in de afgelopen vijf jaar een forse bijdrage aan de ontwikkeling van kennis en instrumenten. Het resultaat: waardevolle nieuwe inzichten in de (door)werking van en omgang met verontreinigingen in riviersystemen. IN FO http://eu-aquaterra.de hans.vanduijne@deltares.nl
Jaarverslag 2010
11
BELEID EN PLANNING projecten 2010
Hoogwaterbescherming Azerbeidzjan
Deltabeheer in zicht
Het Deltaprogramma komt op stoom. In 2010 werkten Rijkswaterstaat Waterdienst en Deltares onder meer aan het Deltamodel, een instrument om mee te bepalen in hoeverre waterstaatkundige maatregelen in het hoofdwatersysteem bijdragen aan de veiligheid en de zoetwater voorziening. In mei 2010 werd Azerbeidzjan overvallen door overstro mingen. De rivieren Araz en Kura traden buiten hun oevers en veroorzaakten veel schade. Op uitnodiging van de regering kwam een team van Nederlandse deskundigen over om poolshoogte te nemen. Namens Deltares reisde Michiel van der Ruyt af naar Azerbeidzjan.
Om de robuustheid van maatregelen te toetsen zijn, samen met het KNMI en het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), vier deltascenario’s ontwikkeld: wat gebeurt er als rivieren structureel meer water afvoeren en westelijk Nederland verder verstedelijkt? En wat als er
Van der Ruyt: “De overstromingen bleken vooral het gevolg van grote
‘s zomers bijna geen regen valt en de
hoeveelheden smeltwater uit de Kaukasus en Turkije. De rivieren kon-
economische groei veel langzamer ver-
den de hoge afvoeren niet verwerken en op verschillende plekken bra-
loopt? En …
ken dijken door. De overheid is erop gebrand dit soort catastrofes te voorkomen. Op uitnodiging van het Ministry of Emergency Situations
Het Deltaprogramma gaat ook land-
is een team van Deltares en Royal Haskoning aan de slag gegaan,
bouw, natuur en scheepvaart aan. Om
in nauwe samenwerking met Azerbeidzjaanse deskundigen. Hydro-
maatregelen te toetsen is integratie van
logisch en geotechnisch onderzoek in combinatie met dijkinspectie
modellen en -informatie nodig. In dit
heeft geleid tot een advies voor kortetermijnmaatregelen. Een ervan
modelsysteem, het Deltamodel, zijn mo-
is de aanleg van een meetnet voor waterstanden en de introductie van
dellen van het hoofdwatersysteem ver-
monitoring en databeheer ter verbetering van de hoogwatervoorspel-
bonden met het Nationaal Hydrologisch
lingskracht.”
Instrumentarium. Met KNMI, TNO, RIVM, PBL en Alterra wordt het palet aan mo-
IN FO
dellen verder verbreed in het Nationaal
michiel.vanderruyt@deltares.nl
Modellen- en Datacentrum (NMDC). IN FO www.deltacommissaris.nl
MICHI EL VAN DER R UY T
www.nmdc.eu jaap.kwadijk@deltares.nl
“Dit soort catastrofes wil je natuurlijk voorkomen”
12
Deltares
projecten 2010 BELEID EN PLANNING
Serious games: geen kinderspel
Stel je voor: met een handvol professionals zit je rondom een TouchTable. Op die tafel zie je een bouwput. Er is meer zetting opgetreden dan verwacht. Iedere deelnemer, van aannemer tot wethouder, heeft zijn eigen rol. Hoe los je samen het probleem op en zorg je voor een goede communicatie? Net echt. Dat is de charme van geavanceerde, door ICT ondersteunde spellen. Ze worden ingezet als trainingsen communicatiemiddel en om – soms abstracte – situaties inzichtelijk te maken en kennis over te dragen. Bij Deltares houdt een speciaal team zich bezig met de ontwikkeling van games die uiteenlopende vraagstukken adresseren. Zoals de in 2010 gereed gekomen game voor de Landelijke Commissie Overstromingen (LCO). Als waterbeheerders belanden de spelers in een overstromingssituatie en moeten ze in overleg met burgemeester en andere partners in de veiligheidsketen knopen gaan doorhakken. Zo krijg je crisisbeheer in de vingers.
I NFO joost.icke@deltares.nl
Duurzame Delta Marjolijn Haasnoot is betrokken bij een pro-
worden onderhandeld om tot twee maat-
ject waarin verschillende versies van de toe-
schappelijk houdbare maatregelen te komen.
komst worden verkend ter ondersteuning van
Het computermodel berekent en visualiseert
strategisch waterbeheer: “ Voor dit project is
de gevolgen op korte termijn. Dat levert een
een spel ontwikkeld – Duurzame Delta – dat
voedingsbodem voor het bijstellen van maat-
zowel deelnemers als onderzoekers inzicht
regelen. Na drie of vier ronden ben je een stuk
biedt in de beperkte houdbaarheid van beleid.
verder in de toekomst en is er genoeg stof
Het is een combinatie van bordspel en com-
voor een interessante evaluatie. Duurzame
putermodel. Twee teams van ‘waterbeheer-
Delta is vorig jaar diverse malen gespeeld. We
ders’ krijgen realistische problemen voor de
hebben er onder andere van geleerd dat men
kiezen, bijvoorbeeld de beperkte bevaarbaar-
vooral reageert op kortetermijnproblemen,
heid als gevolg van klimaatverandering. Elk
ondanks het voornemen om te anticiperen op
in de beperkte houd-
team stelt maatregelen voor, waarover moet
langetermijnprocessen.”
baarheid van beleid”
M A R J O L IJ N H A A S N O O T
“Het spel geeft inzicht
Jaarverslag 2010
13
WATERVEILIGHEID
Hoe gaan we om met teveel water?
Kennis voor keringen ‘Green Adaptation’: met natuur valt veel te winnen Voorbereid op het ergste Deltavraagstukken in ZuidoostAzië
WATERVEILIGHEID
Waterveiligheid is geen gegeven. Waterveilig足 heid is de vinger aan de pols houden. Water足 veiligheid is weten wat je kunt verwachten. Waterveiligheid is bestuderen hoe anderen om足 gaan met een teveel aan water. Waterveilig足 heid is leren van en bouwen met de natuur. Waterveiligheid is klaar staan als de nood aan de man is. Waterveiligheid is de vloed voor zijn maar de druppel voor lief nemen.
WATERVEILIGHEID
WATERVEILIGHEID
AANTAL NATUURRAMPEN WERELDWIJD (1991-2005)
Waterveiligheid is geen gegeven. Waterveilig足 heid is de vinger aan de pols houden. Water足 veiligheid is weten wat je kunt verwachten. Waterveiligheid is bestuderen hoe anderen om足 gaan met een teveel aan water. Waterveilig足 heid is leren van en bouwen met de natuur. 750 450 1300 2000 Waterveiligheid is klaar staan als de nood aan de man is. Waterveiligheid is de vloed voor zijn AANTAL SLACHTOFFERS (1991-2005) maar de druppel voor lief nemen.
65.000
420.000
220.000
135.000
KOSTEN IN MILJARDEN US DOLLAR (1991-2005)
110
270
400
370
Droogte (incl. hitte en branden)
Wind en storm
Aardbeving en tsunami
Overstroming en aardverschuiving
VERHOUDING OVERSTROMINGEN EN ECONOMISCHE VERLIEZEN
in het jaar 1960
in het jaar 2000
WATERVEILIGHEID
Kennis voor keringen
Azerbeidzjan, Albanië, Brazilië, Frankrijk, Pakistan, Polen, Vietnam … Evenals voorgaande jaren stond 2010 in het teken van het wassende water. Van echte rampen tot natte voeten, overal ter wereld drukten overstromingen slacht offers én toeschouwers met de neus op de feiten. Wie nabij water woont, moet werken aan veiligheid. Meer dan ooit zelfs, gezien de grote aantallen getroffenen, de hoge kosten en de mogelijke gevolgen van een veranderend klimaat.
Water weren is één ding, water beheersen een ander. In Nederland hebben we ervaring met beide. Maar er wordt niet achterover geleund. Veiligheid is nooit vanzelfsprekend. Daarom krijgt preventie van overstromingen onverminderd aandacht en wordt er hard gewerkt aan sterkere dijken. Daarom wordt meer ruimte geschapen voor een tijdelijk teveel aan rivier- en regenwater. Maatregelen die al in de vorige eeuw zijn bedacht. In deze eeuw is meer nodig. In 2008 onderzocht een nieuwe Deltacommissie wat de gevolgen kunnen zijn van klimaatverandering en hoe we hierop kunnen reageren. Uit haar advies is een Deltaprogramma geboren. Anders dan een halve eeuw geleden draait ‘waterveiligheid’ niet langer om het voorkómen van overstromingen alleen, maar ook om ruimtelijke inrichting en risico- en rampenbeheersing. In dit opzicht kunnen we lering trekken uit de praktijk in andere landen. Onderzoek hiernaar is geen herhaling van zetten. Bepalen welke maatregelen de juiste zijn voor deze eeuw, is een gloednieuwe opgave. Een die behalve vernuft aanpassingsvermogen vergt. Want de wereld van nu is niet die van straks. Om te kunnen anticiperen op een veilige toekomst is vernieuwende kennis nodig.
De veiligheidsnormen waaraan de primaire waterkeringen in Nederland moeten voldoen, zijn ruim een halve eeuw oud. Er zijn nu meer levens, have en goed te beschermen. Maar ook de risico benadering is anders. Hoogste tijd voor een herijking. In het kader van de verkenning Waterveiligheid 21ste eeuw (WV21) is sinds 2005 informatie verzameld om een besluit te kunnen nemen over nieuwe normen voor waterkeringen. In opdracht van Rijkswaterstaat Waterdienst heeft Deltares onder meer sociaaleconomische en waterstaatkundige (risico)analyses uitgevoerd en laten uitvoeren, om het maatschappelijk
debat
mogelijk
te
maken over de vraag: ‘Wat is een acceptabel risico op overstroming?’ Informatie over overstromingskansen, risico’s voor mens en maatschappij, gevolgen en kosten is input voor een besluit over veiligheidsnormen en voor een verder vorm te geven Deltaprogramma. IN FO herman.vandermost@deltares.nl
16
Deltares
projecten 2010 WATERVEILIGHEID
‘Green Adaptation’: met natuur valt veel te winnen
HELENA HULSMAN
“De dijk kan een meter lager door Steeds vaker wordt de natuur een bondgenoot in het beheer van de delta. Volgens Helena Hulsman, adviseur mariene ecologie, heeft ‘Green Adaptation’ de toekomst.
er een wilgenbos voor te plaatsen”
“Er valt veel te winnen op het gebied van
Van restauratie van mangrovebossen
pen dat hij in het landschap opgaat. Vei-
veiligheid, in ecologisch en vaak ook eco-
ter bescherming van de kust in Suriname
lig, kostenefficiënt, natuurlijk én vrien-
nomisch opzicht, wanneer ecosysteem-
tot het testen van kunstmatige oester-
delijk voor het oog.”
diensten worden benut in waterbeheer
riffen ter stabilisatie van zandplaten in
en klimaatadaptatie. Deltares is al jaren
de Oosterschelde. Zelf ben ik betrokken
Internationaal
bezig te bestuderen hoe dat kan. ‘Green
bij de totstandkoming van een groene,
“In 2010 heb ik met Maaike Maarse de
Adaptation’ raakt vrijwel alle aanwezige
golfremmende dijk in de Noordwaard,
Nederlandse ‘best practices’ geïnven-
disciplines: van ecologie tot waterbouw,
een polder die in het kader van Ruimte
tariseerd, en bepaald welke concepten
van ruimtelijke ordening tot zoetwater-
voor de Rivier grotendeels wordt ontpol-
wereldwijd toepasbaar zijn. Zoiets doen
voorziening.”
derd. De dijk komt pal voor een bewoond
we nu ook voor ontwikkelingslanden, in
fort te liggen maar kan een meter lager
samenwerking met Conservation Inter-
Buffer
worden door aanleg van een buitendijks
national. Juist in die landen biedt Green
“Green Adaptation bestrijkt een wereld
wilgenbos dat voor golfremming zorgt.
Adaptation een vorm van duurzame ont-
van ideeën, methoden en technieken.
De groene dijk is bovendien zo ontwor-
wikkeling waarin veiligheid kan samengaan met voedsel- en zoetwatervoorziening. Door slim gebruik te maken van
ARJ AN B ERKHUYSEN, WEREL D NATUUR F ONDS:
“Gezonde ecosystemen zijn niet alleen de grondvesten waarop een gezonde planeet rust, in veel arme landen zijn ze van levensbelang voor miljoenen mensen. Ik doel op de natuur als leverancier van proteïne. Green adaptation beschouwt de natuur als bouwsteen voor infrastructuur en als vertrekpunt voor waterbeheer. Zo kan veiligheid samengaan met behoud, zelfs versterking, van het ecosysteem. Het werkt, het is duurzaam en verdient daarom alle aandacht.“
natuurfuncties valt er veel te winnen.” IN FO www.innoverenmetwater.nl www.ecoshape.nl helena.hulsman@deltares.nl
Jaarverslag 2010
17
WATERVEILIGHEID projecten 2010
Voorbereid op het ergste
wingen en andere vormen van informatievoorziening zijn hiervoor even belangrijk als heldere afspraken tussen partners in de veiligheidsketen, bestuurlijke daadkracht en communicatie met de omgeving. Bestuurders en bevolking moeten, als het water tot de lippen komt, elkaar begrijpen en vertrouwen. Dat gebeurt op basis van goed onderbouwde besluiten en tijdig handelen.
Voorspellingen In Nederland, maar ook elders in de wereld, brengt Deltares deskundigheid in bescherming tegen en in de omgang mét overstromingen bij elkaar. Door alle as-
Overstromingen voorkomen en omgaan met het risico op overstroming zijn twee verschillende vaardigheden. Als je een volledig waterveilig heidsbeleid wilt voeren, moet dat een tweeeenheid zijn.
pecten van waterveiligheid aan de orde te stellen, adequate informatievoorziening in het bijzonder. Bijvoorbeeld door op basis van hydrologische en meteorolo-
In Nederland dringt het besef door, en
moet kennen en beheersen, en voor-
gische gegevens afvoeren en waterstan-
niet alleen bij waterbeheerders, dat
bereid moet zijn op een crisissituatie.
den te voorspellen langs rivieren, kusten
water keren – hoe goed dat ook gebeurt
Meerlaagsveiligheid noemen we dat.
en meren, en zo de overstromingsdrei-
– niet voldoende is. Dat je ook de risico’s
Monitoring, voorspellingen, waarschu-
ging inzichtelijk te maken, al dan niet in de vorm van waarschuwingen. Deltares
Verder met DelftFEWS Delft-FEWS is in de loop der jaren op steeds meer gebieden en onderwerpen toegepast. Afgelopen jaar ondersteunde Deltares verschillende partijen in het gebruik, zoals: •
waterschappen bij de ontwikkeling van een beslissingsondersteunend systeem;
•
Rijkswaterstaat bij de harmonisering van de verschillende operationele systemen voor waterstandsverwachtingen;
•
de Southern African Development Community met advies over de haalbaarheid van een hoogwatervoorspellingssysteem voor de Zambezi;
•
het Britse Environment Agency met een voorspellingsmodel voor golfhoogte en golfoverslag aan de kust van Wales;
•
het Australische Bureau of Meteorology met het inzichtelijk maken van onzekerheden in voorspellingen.
18
Deltares
maakt hiervoor gebruik van het systeem Delft-FEWS, dat wereldwijd steeds meer toepassingen kent. Ook bij de National Weather Service in de VS is Delft-FEWS in 2010 operationeel geworden. IN FO simone.vanschijndel@deltares.nl
projecten 2010 WATERVEILIGHEID
Deltavraagstukken in Zuidoost-Azië
In ZuidoostAzië is Deltares op diverse fronten actief. Van een herwaar dering van het hoogwatervoorspellingssysteem in Bangladesh tot een strategie om de ‘zinkende’ miljoenenstad Jakarta te behoeden voor overstromingen. Rinus Vis, afdelingshoofd Duurzaam Gebruik van Water en Bodem, vat samen.
om
overstromingsrisicomanagement
op dorpsniveau, in het Indonesische stroomgebied van de Solo wordt een op remote sensing gebaseerd voorspellingssysteem geïmplementeerd en in Bangladesh geven we advies over de mogelijke herziening van het voorspel-
Wat speelt er?
Wat hebben jullie vorig jaar gedaan?
lingssysteem voor overstromingen. Een
“Kort gezegd heb je te maken met de
“Ik geef twee voorbeelden. We werken
belangrijk doel van het project is over-
gevolgen van klimaatverandering in sa-
samen met het International Centre for
dracht van kennis naar ICHARM. Verder
menhang met een groeiende economie
Water Hazard and Risk Management
heeft een consortium van Deltares en
en bevolking. De zeespiegel stijgt en
(ICHARM), een in Japan gevestigde
Nederlandse adviesbureaus voor het
extreme neerslag doet rivieren overstro-
organisatie die aan UNESCO is gelieerd.
Indonesische Ministerie van Planning
men. Hoe meer mensen en welvaart, hoe
Dit Centre of Excellence richt zich op
een door Partners voor Water gefinan-
groter de schade als er iets misgaat. In
de voorbereiding van investeringen in
cierde studie opgesteld, in aanloop naar
een grote kuststad zoals Jakarta daalt
voorzieningen
een strategie voor de bescherming van
de bodem ook nog eens in hoog tempo
management en het vergroten van de
waardoor de stad als in een badkuip ligt.
betrokkenheid en capaciteit van regi-
Zonder maatregelen om water op te van-
onale overheden. Met ICHARM en een
gen, af te voeren of te keren, zullen grote
aantal lokale organisaties voeren we
delen van de stad steeds vaker onder
proefprojecten uit in drie landen. In de
water komen te staan.”
Cambodjaanse Mekongdelta gaat het
voor
hoogwaterrisico-
Jakarta tegen overstromingen.” IN FO rinus.vis@deltares.nl
R IN U S V IS
“Hoe meer welvaart, hoe groter de schade als het misgaat”
Jaarverslag 2010
19
WATER VOOR GEBRUIK
Hoe gaan we om met te weinig water?
Naar zoet water is altijd vraag. Waar veel mensen wonen, is veel water nodig. Soms is de vraag groter dan het aanbod. Anticiperen op dé watervraag vergt een brede blik. Hoe verhoudt de voorraad zich tot de consumptie? Hoe vindt het water zijn weg van bronnen naar gebrui kers? Wie heeft te weinig, wie te veel? Kan dat sneller, schoner, eerlijker, goedkoper, beter?
Natuurlijk MarkermeerIJmeer India: duurzaam grondwaterbeheer begint lokaal VolkerakZoommeer weer gezond dankzij zoutwerend luchtbellenscherm? Op het grensvlak van grond en oppervlaktewater
WATER VOOR GEBRUIK
Naar zoet water is altijd vraag. Waar veel mensen wonen, is veel water nodig. Soms is de vraag groter dan het aanbod. Anticiperen op dÊ watervraag vergt een brede blik. Hoe verhoudt de voorraad zich tot de consumptie? Hoe vindt het water zijn weg van bronnen naar gebrui kers? Wie heeft te weinig, wie te veel? Kan dat sneller, schoner, eerlijker, goedkoper, beter?
WATER VOOR GEBRUIK
WATER VOOR GEBRUIK
VERDELING WATER VAN DE WERELD
Naar zoet water is altijd vraag. Waar veel mensen wonen, is veel water nodig. Soms is de vraag groter dan het aanbod. Anticiperen op dé Zoutverhoudt watervraag vergt een brede blik. Hoe de voorraad zich tot de consumptie? Hoe vindt Zoet het water zijn weg van bronnen naar gebrui kers? Wie heeft te weinig, wie te veel? Kan dat Meren en rivieren sneller, schoner, eerlijker, goedkoper, beter? Grondwater IJs en sneeuw
VERHOUDING ZOETWATERGEBRUIK WERELDWIJD
22%
70%
8%
6.000
10.000
4.500
7.500
3.000
5.000
1.500
2.500
0
0 1950
1975
2000
2025
Bevolking (x1.000.000)
Watergebruik (km³)
BEVOLKINGSGROEI EN ZOETWATERGEBRUIK
WATER VOOR GEBRUIK
Hoe gewoon is water uit de kraan? Water om te drinken, het toilet door te spoelen, de was te doen… In Nederland hebben we doorgaans genoeg voor iedereen. Maar de tuin sproeien tijdens een lange droge zomer? Beter niet. Ook in waterrijk Nederland is er niet altijd voldoende zoet water voor iedereen. Hoe wordt het water verdeeld in tijden van schaarste? Hoe om te gaan met verzilting en verontreiniging? Hoe rekening te houden met de gevolgen van klimaat verandering? De Nederlandse vraagstukken zijn die van alle landen. Met dien verstande dat het tekort elders soms veel nijpender is.
NMIJ
Een natuurlijk MarkermeerIJmeer begint met …
… de nationale wens om Natura2000-gebied MarkermeerIJmeer aantrekkelijker te maken voor wonen, werken en leven. En om de ecologische kwaliteit van het gebied te verbeteren zodat een robuust, klimaatbestendig watersysteem ontstaat.
… het opzetten van programma’s Het zoetwatervraagstuk is er een van kwantiteit en kwaliteit. Hoe win en beheer je grond- en oppervlaktewater zodat de burger kan drinken, de landbouwer kan oogsten en de brouwer zijn bier kan maken? Niet alleen nu, maar ook over vijftig jaar als het grondwater misschien meer verzilt is of het ‘s zomers maar niet wil regenen. Hoe voorkom je dat watergebruik leidt tot uitputting van voorraden, verstoring van het systeem, bodemdaling, verarming van de natuur?
en projecten waaronder Natuurlijk(er) Markermeer-IJmeer (NMIJ), de Toekomstagenda Markermeer-IJmeer en het Programma Randstad Urgent om de wens te vervullen. In 2015 moet uit NMIJ blijken welke investeringen in natuurontwikkeling het kansrijkst zijn.
… gedegen onderzoek Deltares levert kennis vanuit verschillende invalshoeken. Integrale strategieën en geavanceerde informatiesystemen voor waterkwaliteits- en kwantiteitsbeheer op het niveau van regio’s, landen en stroomgebieden. Of juist een gedetailleerde analyse van lokale interactie tussen bodem, grond- en oppervlaktewater. Adviezen over de aanleg van watervoorraden, efficiënter gebruik gedifferentieerd naar doelgroep, of de inzet van saneringsmethoden. In de breedte en in de diepte: Deltares helpt zoet water verantwoord te verdelen en duurzaam te beheren.
voor het beantwoorden van honderden onderzoeksvragen gericht op het vinden van maatregelen waarmee het Markermeer-IJmeer ‘gezonder’ wordt. Dat wil zeggen: minder slib, helderder water, meer soorten en een betere verbinding met andere ecologisch waardevolle zones.
NMIJ betekent voor Deltares ook … … het vastleggen en breder verspreiden van alle kennis die tijdens de zesjarige onderzoeksperiode
(2009-2015)
be-
schikbaar komt. Want slib- en waterkwaliteitsproblemen
doen
zich
ook
elders in ondiepe meren en plassen voor. IN FO www.rijkswaterstaat.nl zoek op Markermeer-IJmeer harm.duel@deltares.nl
22
Deltares
projecten 2010 WATER VOOR GEBRUIK
India: duurzaam grondwaterbeheer begint lokaal
M A R IJ N K U IJ P E R
“Samenwerking met lokale partners is een belangrijke doelstelling”
De vraag naar zoetwater als bron van drink en irrigatiewater is groot in India, het aanbod schaars. Het aanleggen van waterputten biedt snel soelaas, maar duurzaam grondwaterbeheer vraagt om meer. Begrip van de werking van het grondwatersysteem, bijvoorbeeld, en monitoring van de waterkwaliteit. Deltares is betrokken bij grondwaterprojecten in twee deelstaten.
als gevolg van grondwateronttrekkingen is een groot probleem, dat naar verwachting alleen maar zal groeien. Met het model kun je strategieën analyseren voor het tegengaan van verzilting. Bij gebrek aan conventionele data zijn indirecte gegevens gebruikt om het model te voeden: welke gewassen er voorkomen,
Toolkit voor Orissa
weer zien we dat beide onderwerpen ge-
bijvoorbeeld, en hoeveel water er nodig
Samen met lokaal actieve NGO’s leert
scheiden worden behandeld, terwijl lekke
is om ze te laten groeien.
Deltares de bevolking in Orissa eenvou-
rioleringen en beerputten grote bronnen
dige tests uitvoeren en gegevens inter-
van drinkwatervervuiling zijn. E-coli-
Kuijper benadrukt dat samenwerking
preteren. Marijn Kuijper: “Met de toolkit
bacteriën, nitraten en bestrijdingsmid-
met lokale partners en het toepas-
die wij met NGO Gram Vikas hebben
delen uit de landbouw en uit sanitaire
baar maken van kennis een belangrijke
ontwikkeld, kunnen dorpsbewoners, na
systemen vormen hét probleem voor de
doelstelling van Deltares is. “Op weten-
een gerichte training, bijvoorbeeld zélf
toekomstige drinkwatervoorziening in
schappelijk en bestuurlijk niveau en juist
controleren of het water teveel zout,
India.”
ook op lokaal niveau – in de dorpen, op het platteland. Dat lijkt te lukken, ge-
bacteriën of nitraat bevat. En maatregelen nemen als dat nodig is. Uit er-
Grondwatermodel voor Gujarat
tuige een opmerking die de directeur
varingen in India weten we nu dat in veel
In Gujarat met zijn extreem droge kust-
van Gram Vikas maakte: ‘You demystify
dorpen de drinkwaterkwaliteit nog nooit
zone heeft Deltares met NGO Ambuja
groundwater knowledge for us’.”
is getest. We hebben veel lokale NGO’s
Cements Foundation aan een grondwa-
en overheidsinstellingen bezocht die
termodel gewerkt. In dit gebied is men
werken aan verbetering van drinkwa-
voor irrigatie en drinkwater grotendeels
ter- en sanitaire voorzieningen. Steeds
afhankelijk van grondwater. Verzilting
IN FO marijn.kuijper@deltares.nl
Jaarverslag 2010
23
WATER VOOR GEBRUIK projecten 2010
Volkerak-Zoommeer weer gezond dankzij zoutwerend luchtbellenscherm?
Sluis met zoet zout scheiding open sluisdeur
Intensief samengewerkt? “Met heel veel anderen. Onderdelen van
gesloten sluisdeur
Rijkswaterstaat, waaronder de Waterdienst, de diensten IJsselmeergebied, Zeeland en Zuid-Holland en de Dienst Infrastructuur. Daarnaast DG Water, het
schutkolk zout
zoet
Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier en drinkwaterbedrijf PWN. We konden echt merken dat zoet-zoutovergangen in de publieke en politieke be-
compressor luchtinjectie
pomp
langstelling staan.”
zoetwaterinjectie
Breder toepasbaar?
Het zomerse blauwalgenprobleem in het VolkerakZoommeer is hard nekkig. Land en tuinbouw, veeteelt, recreatie en natuur zijn de dupe. Zout water inlaten lijkt een oplossing. Maar hoe voorkom je dat dit zoute water het Hollandsch Diep binnendringt tijdens het schutten van sche pen bij de Volkeraksluizen? Deltaresprojectleider Nicki Villars licht toe.
“Bij alle sluizen met een zoet-zoutovergang waar men het risico op verzilting van zoet water door zoutindringing wil beperken. Waar men tegelijk streeft naar minimale hinder voor de scheepvaart en naar zuinig zoetwatergebruik in droge
Waarom zoutlek voorkomen bij de
Welke methodes zijn beproefd?
Volkeraksluizen?
“Het gebruik van waterschermen en
“Aan de zoetwaterkant van de sluizen
nieuwe, innovatieve luchtbellenscher-
liggen belangrijke waterinnamepunten
men. Het bij laagwater spoelen van de
zoals Koert en Bernisse. Als het zout-
schutkolk met zoet IJsselmeerwater.
gehalte in het water te hoog wordt, kan
En het plaatsen van een drempel op
dit nadelige gevolgen hebben voor de
de bodem van de sluis aan de IJssel-
drink- en industriewatervoorziening en
meerzijde. Omdat zout water zwaarder
voor de land- en tuinbouw in een deel
is dan zoet water houdt die drempel
van Zuid-Holland.”
de uitstroom van zout water naar het
periodes.” IN FO nicki.villars@deltares.nl
IJsselmeer deels tegen.” Waarom proefdraaien bij de Stevinsluis? “Het Volkerak-Zoommeer is nu nog zoet,
Jullie conclusie?
een proef bij de Volkeraksluizen is daar-
“Dat de verschillende methoden behoor-
om niet mogelijk. We hebben gekozen
lijk effectief zijn in het beperken van de
voor een sluis met een duidelijke zoet-
zoutdoordringing, maar dat geen enkele
zoutovergang en een vergelijkbare lay-
methode of techniek in z’n eentje vol-
out. Dat op de Stevinsluis al een tradi-
staat. Vandaar ons advies om innova-
tioneel zoutlekbeperkend bellenscherm
tieve luchtbellenschermen te gebruiken
aanwezig was, gaf bovendien een mooie
in combinatie met andere maatregelen.”
referentie bij het testen van nieuwe methodes.”
24
Deltares
N IC K I V IL L A R S
“Zoet-zoutovergangen staan in de publieke en politieke belangstelling”
projecten 2010 WATER VOOR GEBRUIK
Op het grensvlak van grond- en oppervlaktewater
Deltares verricht onderzoek naar de relatie tussen oppervlaktewater en grondwater. Hoe beïnvloeden menselijke ingrepen de afvoer van grondwater? Wat is het effect op de hoeveelheid oppervlaktewater? Wat betekent het voor de waterkwaliteit? Modellen maken het mogelijk voorspellingen te doen en bij te sturen met maatregelen. Een greep uit de Deltaresprojectpraktijk in 2010.
NoordBrabant Hoe beïnvloeden menselijke ingrepen en klimaatverandering de afvoer van grondwater naar oppervlaktewater? Deltares onderzocht dit in het stroomgebied van de Noord-Brabantse beek ‘t Merkske. Met MODFLOW, een model dat de stroming van grondwater simuleert, is bepaald hoeveel water wordt afgevoerd. En welk effect drainage en grondwateronttrekkingen voor drinkwater, industrie en – ’s zomers – landbouw op het afvoervolume hebben. Zinkfabrieken lieten hun sporen na in de Kempense grond. Het grondwater bevat zware metalen zoals zink en cadmium. In welke mate en in welk tempo komen deze stoffen nu in het oppervlaktewater terecht? Met een MODFLOW-model, uitgerust met een module om het transport van stoffen door te rekenen, bracht Deltares dit aan het licht.
Achterhoek Is het nodig om kleinschalige processen te verwerken in grootschalige modelstudies? Ja, toonden Ype van der Velde en Joachim Rozemeijer aan in hun promotieonderzoek. In de Achterhoek bestudeerden zij de processen die spelen op het grensvlak van grond- en oppervlaktewater op verschillende schalen. Ze concludeerden onder meer dat we de aanwezige bergingsruimte in het grondwatersysteem moeten kennen om te weten hoe snel regenwater wordt afgevoerd en terechtkomt in beken of sloten.
Lake Naivasha Dit belangrijke zoetwatermeer in Kenia verdroogt, net als het omliggende gebied. De verminderde toestroming van grondwater door grondwateronttrekkingen speelt een rol. Maar welke? In samenwerking met het WNF, de Keniase Water Authority en Europese rozentelers die hun rozen uit Kenia betrekken en dus afhankelijk zijn van de beschikbare watervoorraad, brengt Deltares samen met de Universiteit Twente (ITC) de situatie in kaart. Deltares adviseert om kennis en modellen te ontwikkelen, waaronder een model om de interactie tussen grond- en oppervlaktewater helder te krijgen. I NFO hilde.passier@deltares.nl
Jaarverslag 2010
25
TRANSPORT EN VERSTEDELIJKING
Hoe gaan we om met de drukte?
Grote aantallen mensen wonen, werken, eten en verplaatsen zich binnen betrekkelijk kleine gebieden. Steeds meer mensen leven in stede lijk verband. De ruimte is beperkt en staat onder hoge druk. Door slim te bouwen en te leven, neemt de druk af. In stedelijk gebied kan ruimte flexibeler worden ingericht. Functies kunnen beter worden gecombineerd. Voort gaande verstedelijking vraagt om goede ideeën en specialistische kennis.
Grip op geotechnische risico’s Forensic geoengineering: speuren naar oorzaak en oplossing Stad gebaat bij sluiting waterketen Meer met bodemenergie Eerst in bad, dan in de centrifuge
TRANSPORT EN VERSTEDELIJKING
Grote aantallen mensen wonen, werken, eten en verplaatsen zich binnen betrekkelijk kleine gebieden. Steeds meer mensen leven in stede lijk verband. De ruimte is beperkt en staat onder hoge druk. Door slim te bouwen en te leven, neemt de druk af. In stedelijk gebied kan ruimte flexibeler worden ingericht. Functies kunnen beter worden gecombineerd. Voort gaande verstedelijking vraagt om goede ideeën en specialistische kennis.
TRANSPORT EN VERSTEDELIJKING
TRANSPORT EN VERSTEDELIJKING
WERELDBEVOLKING
2030
2025
2020
2015
2010
2005
2000
1995
1990
1985
1980
1975
Grote aantallen mensen wonen, werken, eten en verplaatsen zich binnen betrekkelijk kleine 4,1 miljard 8,3 miljard gebieden. Steeds meer mensen leven in stede lijk verband. De ruimte is beperkt en staat onder hoge druk. Door slim te bouwen en te leven, neemt de druk af. In stedelijk gebied kan ruimte flexibeler worden ingericht. Functies kunnen beter worden gecombineerd. Voort gaande verstedelijking vraagt om goede ideeën en specialistische kennis.
WERELDBEVOLKING WONEND IN STEDEN 5 4 Bewoners in miljarden
3 2 1 0 2000
1975
2015
2030
2008
miljoen
2000
2005 2008
14
2005
12
1995 2000 1990
10
1995
1990
1985
1980
8
1980 1985
6
1975
1970
4
1975
2
1970
Goederentransport in mln. tonkilometers
Personenvervoer in mln. reizigerskilometers
TRANSPORT OECD-LANDEN
TRANSPORT EN VERSTEDELIJKING
De wereldbevolking blijft groeien en de stad blijft lonken. Het wordt almaar drukker, met alle gevolgen van dien. Twee grote opgaven voor stedelijke ontwikkelaars zijn het maximaal benutten van de beschikbare ruimte en het inzetten van aanwezige middelen en hulpbronnen om de druk op de stad te verlichten. Dat gebeurt door water, grond, bodem, ruimte en bebouwing in samenhang te beschouwen, kringlopen te sluiten en functies te combine ren. Op het gebied van stedelijk water en bodembeheer, materialen en grondstoffen, en de toepassing van multi functioneel ruimtegebruik ontwikkelt Deltares kennis om tot de broodnodige innovaties te komen.
Grip op georisico’s
Geotechnisch risicomanagement is van groot belang voor het succes van infrastructurele projecten. Risico’s onderkennen betekent dat bouwambities beheerst kunnen worden gerealiseerd. De onzeker heid die de ondergrond met zich meebrengt, vraagt een gestruc tureerde aanpak en de inzet van kennis en kunde.
Ruimte is volop beschikbaar onder de grond, voor tal van functies: van parkeren tot duurzame energie in de vorm van Warmte Koude Opslag. Ondergrondse ruimten, zoals parkeergarages, kunnen ook worden aangewend als tijdelijke berging van overtollig water. Stedelijk water is niet alleen een mogelijke bron van overlast. Het is een grondstof voor kleinschalige stedelijke landbouw en een waardevol element in het stedelijk landschap. In oververhitte steden kan water zorgen voor verkoeling. Deltares hanteert sinds 10 jaar de
Meer mensen, meer gebouwen, meer infrastructuur: dat is verstedelijking. Meer wegen, sporen, havens, bruggen, tunnels en pijpleidingen om stoffen, goederen en mensen te vervoeren. Het realiseren van infrastructuur in stedelijk gebied is vaak een kwestie van werken op de vierkante meter, te midden van bestaande bebouwing. Dit kan niet zonder geotechnische kennis én adequaat risicobeheer. Deltares combineert kennis van geotechniek met instrumenten voor risico- en procesmanagement. Of het nu gaat om planvorming, advies of forensisch onderzoek, Deltares zorgt er voor dat stedelijke ontwikkeling voortvarend én verantwoord verloopt.
GeoQ-systematiek, die ervoor zorgt dat geotechnische kennis op een gestructureerde manier wordt ingezet. In 2010 is GeoQ gebruikt om de wegverbreding van de A10-Oost in de corridor SchipholAmsterdam-Almere voor te bereiden. Hierbij is kennis toegepast die gezamenlijk met Rijkswaterstaat en de sector is ontwikkeld in het GeoImpuls-programma, dat er op gericht is de geotechnische faalkosten te halveren. Beheersing van geotechnische risico’s kan pijn in de nationale portemonnee voorkomen. IN FO joris.vanruijven@deltares.nl
28
Deltares
projecten 2010 TRANSPORT EN VERSTEDELIJKING
Forensic geoengineering: speuren naar oorzaak en oplossing
MANDY KORFF
“Het doel is te leren van gemaakte fouten”
Een stuk wegdek komt spontaan omhoog. Een bouwput stroomt vol. Huizen verzakken door bouwwerkzaamheden of als gevolg van paalrot. Bodemgedrag is niet altijd voorspelbaar – zeker niet in het stedelijk gebied waar gebouwen en infrastructuur dicht op elkaar staan. Met voorspelmodellen kunnen risico’s vooraf worden ingeschat en in gedamd. Als onverhoopt iets misgaat, analyseert en adviseert Deltares ook achteraf. Forensic geoengineering in opmars.
alles samen in zo’n project en je moet rekening houden met de omgeving.” Jacob van Vliet, projectleider Vlaketunnel, Rijkswaterstaat: “In calamiteitensituaties ben je blij met een deskundige partij die meedenkt. Niet alleen bij het opsporen van de oorzaak, maar ook bij het aandragen van oplossingsrichtingen en de uitwerking ervan. Onder andere
Mandy Korff: “Bij calamiteiten, inciden-
Collega Joris van Ruijven onderzocht in
hierdoor is het ons gelukt de Vlaketunnel
ten of overlast achterhalen wat de
opdracht van Rijkswaterstaat waarom
– een zeer belangrijke verbinding voor
oorzaken zijn. Dat is wat ‘forensic geo-
in november 2010 een stuk wegdek
Zeeland – snel weer te openen.”
engineering’ inhoudt. Onderzoek moet
omhoog kwam aan de oostkant van de
methodisch en zorgvuldig worden uit-
Vlaketunnel. Schade aan het wegdek en
gevoerd; er staan altijd vele belangen
auto’s, en een afgesloten tunnel waren
op het spel. Regelmatig wordt Deltares
het gevolg. “We waren snel ter plekke om
als onafhankelijk deskundige ingescha-
een quickscan uit te voeren en te beoor-
keld: door de projectorganisatie van
delen of de situatie veilig was. Daarna
een bouwproject, door rechtbanken of
begon het uitgebreide, systematische
de Raad van Arbitrage voor de Bouw.
onderzoek naar mogelijke oorzaken.
Het belangrijkste doel is te leren van
Parallel hieraan bedachten we een pas-
gemaakte fouten en herhaling te voor-
sende vorm van herstel van het wegdek.
komen. Door de bouwwijze en de organi-
Ook berekenden we de effecten van een
satiestructuur zó aan te passen dat het
grote bemaling die nodig was voor de
probleem zich niet meer kan voordoen.”
herstelwerkzaamheden. Alles hangt met
IN FO mandy.korff@deltares.nl
Jaarverslag 2010
29
TRANSPORT EN VERSTEDELIJKING projecten 2010
Stad gebaat bij sluiting waterketen
Meer met bodemenergie
Wind, water, warmte uit de aarde ‌ bronnen van hernieuwbare en duurzame energie zijn er genoeg. Maar hoe benut je ze op een verantwoorde manier? Nederland loopt voorop in de ontwikkeling en toepassing van systemen voor Warmte Koude Opslag (WKO). Met het oog op een duurzame energievoorziening willen overheden en tal van
De stad is parasitair, leeft bij de gratie van het omliggende gebied. Haalt er water, energie, voedsel en dumpt er zijn afvalstoffen. Deltares helpt dit proces te doorbreken. Door kennis op te bouwen over het sluiten van waterketens en door stedelijk water te beschouwen als een kans voor energiebesparing.
bedrijven graag meer gebruik maken van deze cyclische methode om in de bodem opgeslagen watervoorraden aan te wenden voor koeling en verwarming van gebouwen. In het onderzoeksprogramma Meer met Bodemenergie bestu-
In 2010 heeft Deltares verkennende
sensitive cities een grote regentank bij
deert Deltares, samen met partners
studies uitgevoerd zoals Stromen naar
het huis hebben voor het doorspoelen
Bioclear, IF Technology en Wageningen
een gesloten stad en een studie naar
van het toilet en het besproeien van de
Universiteit, de mogelijkheden voor en
het verkoelend effect van stedelijk op-
tuin.
effecten van warmtekoudeopslag. Met een combinatie van veldmetingen, laborato-
pervlaktewater. In het stedelijk waterbeheer verschuift de focus langzaam van
Duurzaam benutten
riumonderzoek, computermodel-studies
een betere beheersing naar een betere
De stad moet leren zoveel mogelijk ge-
en proefprojecten voor gebiedsgericht be-
benutting van het water in in de stad.
bruik te maken van eigen bronnen. Bij-
heer wordt bepaald welke effecten WKO-
Naar kringloopsluiting. Daarbij valt te
voorbeeld door regenwater, maar ook
systemen hebben op het grondwater en
leren van het buitenland. Bijvoorbeeld
relatief schoon drainagewater, op te
hoe WKO in ruimtelijke planvorming past.
van AustraliĂŤ, waar bewoners van water
vangen en te gebruiken voor laagwaardige toepassingen als irrigatie, brandblus-
Dutch Dialogues Nieuwe kennis van het sluiten van de stedelijke water- en energiecycli wordt door Deltares ook goed ingezet in het buitenland. Zoals in New Orleans, waar Deltares in 2010 een bijdrage leverde aan de Dutch Dialogues: een ontwerpatelier ter verduurzaming van het stedelijk watersysteem.
30
Deltares
IN FO
sing en toiletspoeling. Door in water aan-
www.meermetbodemenergie.nl
wezige energie en voedingsstoffen beter
hans.gehrels@deltares.nl
te benutten. Ook in Nederland biedt dit gedachtengoed nieuwe perspectieven, op een meer duurzaam waterverbruik, bijvoorbeeld, en het winnen van schone energie. INFO frans.vandeven@deltares.nl
projecten 2010 TRANSPORT EN VERSTEDELIJKING
Eerst in bad, dan in de centrifuge
Voor ingenieursbureau JP Kenny zocht Deltares naar de optimale vorm van een berm van stortsteen. Een berm die een onderzeese gaspijpleiding moet beschermen tegen stroming, golven, ankers en hun kettingen. Geo technische en hydraulische vakkennis komen samen.
dimensionale foto’s legden vast wat er gebeurde tijdens een storm. Door 3Dreconstructies voor en na een proef te vergelijken, komen vervormingen in beeld en weten we welke constructie het meest stabiel is.” Dirk Luger, geotechnisch specialist: “Om vervolgens vast te stellen wat er gebeurt wanneer anker en ketting over de berm worden getrokken en de vloeien van het anker de berm penetreren, is het schaalmodel inclusief anker met ketting beproefd in onze GeoCentrifuge: een testopstelling waarmee de zwaartekracht kunstmatig wordt verhoogd. Zo simuleren we op kleine schaal wat er in het echt kan gebeuren. De hydrodynamische en geotechnische testen komen samen in een integraal advies
Tim Raaijmakers,
moeten weerstaan die eens in de 200
voor een optimale uitvoering van de
hydraulisch specialist:
jaar voorkomen. De schaalmodellen
leidingberm, inclusief varianten – hoe-
“Met schaalmodellen van de leidingberm
hebben we gemaakt naar een ontwerp
veelheid, omvang en vorm van stenen
hebben we de effecten van stroming en
van de opdrachtgever. Op basis van
– per bodemtype. Die koppeling tussen
golven op het ontwerp onderzocht. In
informatie over golfcondities, stroom-
hydraulische en geotechnische kennis
ons Atlantic Basin zijn schaalmodellen
snelheden en bodemeigenschappen in
is voor Deltares vanzelfsprekend en ligt
van diverse bermontwerpen met golven
Australië hebben we de testcondities
ten grondslag aan onderzoek van andere
en stroming bestookt. Ze hebben golven
bepaald. Onderwatercamera’s en drie-
constructies zoals boorplatforms, windmolens en dijken.” IN FO tim.raaijmakers@deltares.nl dirk.luger@deltares.nl
T IM R A A IJ M A K E R S E N D IR K L U G E R
“Met de centrifuge simuleren we op kleine schaal wat er in het echt kan gebeuren”
Jaarverslag 2010
31
DELTARES IN CIJFERS
Directieteam
KENNIS DURVEN DELEN
Directieteam Deltares, van links naar rechts: Erik Janse, Harry Baayen, Ron Thiemann en Huib de Vriend.
34
Directieteam
Deltares startte het jaar 2010 in de vorm die bij de aanvang in 2008 was beoogd. Met de overdracht van het bedrijfsonderdeel Bodem en Grondwater van TNO traden 96 bodem- en grondwaterspecialisten in dienst en was de organisatie compleet.
Om kennisontwikkeling en kennisdeling te bevorderen zullen de activiteiten in Delft worden geconcentreerd op één locatie, het Thijsse-erf aan de Rotterdamseweg. In 2010 startte de herontwikkeling van het terrein ten behoeve van onder andere een nieuw kantoorgebouw. De in 2009 verkregen FES-subsidie voor de vernieuwing van de Deltafaciliteit wordt ingezet voor een upgrading van de ‘natte’ faciliteiten en de bouw van een nieuwe Deltagoot. In 2010 is het ontwerp voor de goot vastgesteld en grond aangekocht. Oplevering van het kantoorgebouw en de nieuwe Deltagoot staan gepland medio 2012. Kennis krijgt pas waarde als hij wordt uitgewisseld, verspreid en toegepast. In 2010 zijn initiatieven genomen om de kennisontsluiting nog beter te laten verlopen, onder andere via kennisonline. deltares.nl en door softwarepaketten ‘open source’ te maken. Om het gebruik van kennis te stimuleren en terugmelding te krijgen over de bruikbaarheid, organiseerde Deltares in 2010 zijn eerste Kennisgebruikersdag. De kwaliteit van kennis staat bij Deltares hoog in het vaandel. Voor het eerst vond een Kennispositie-audit plaats, waarbij een inter-
nationale commissie een onafhankelijk oordeel gaf over het kennisniveau. Het positieve oordeel ging gepaard met belangrijke aanbevelingen. De gevolgen van de overheidsbezuinigingen zullen de komende jaren hun effect op Deltares niet missen. Het werkvolume, nodig om de kennisbasis op peil te houden, zal worden gerealiseerd door een grotere inzet op de internationale positionering in nauwe samenwerking met het bedrijfsleven, kennisinstellingen en de overheid. Sinds het aantreden van het nieuwe kabinet is het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie het penvoerende ministerie voor Deltares. Naast het vervullen van de innovatiedoelstellingen blijft Deltares het ministerie van Infrastructuur en Milieu inhoudelijk ondersteunen bij de uitvoering van zijn missie. De medewerkers vormen vanzelfsprekend het ware kapitaal van Deltares. Het directieteam waardeert de betrokkenheid en inzet van de medewerkers en de ondernemingsraad in 2010. De kracht en het aanpassingsvermogen van de medewerkers zullen in de komende periode, die veel van ons zal vragen, het verschil maken.
35
Raad van Toezicht
INSPELEN OP VERANDERINGEN
prof.dr. Cees Veerman, voorzitter (CEO Bracomonte BV)
ing. Koos van Oord (voormalig directievoorzitter Van Oord NV)
drs.ing. Jan Bout (Royal Haskoning)
prof.dr. Anneke van Doorne-Huiskes (partner VanDoorneHuiskes en partners, Emeritus hoogleraar Sociologie, Universiteit Utrecht)
ir. Karien van Gennip MBA (ING)
drs. Ton Nelissen (voormalig lid raad van bestuur Dura Vermeer Groep NV)
In 2010 heeft Deltares de interne processen op orde en zijn de externe positie en de naams足 bekendheid verder versterkt. De Raad van Toezicht volgde nauwlettend de ontwikkelingen bij de overheid en in de markt, en de wijze waarop de directie daarop inspeelde. Op verzoek van staatssecretaris Tineke Huizinga van Verkeer en Waterstaat is een onafhankelijke evaluatie van de corporate governance-structuur van Deltares uitgevoerd. Minister Camiel Eurlings van Verkeer en Waterstaat heeft ingestemd met de conclusies en aanbevelingen van deze evaluatie.
36
drs. Dorine Burmanje (Kadaster)
De governance code van Deltares is goedgekeurd door de minister en is vastgesteld door de Raad van Toezicht. De raad heeft waardering voor de wijze waarop de medewerkers van Deltares zich hebben ingezet voor het verder ontwikkelen en toepassen van kennis voor de maatschappelijke vraagstukken op het gebied van deltatechnologie. Met dit werk is de positionering van Deltares verder versterkt.
Raad van Advies
NAAR DE TOP IN BRUIKBARE KENNIS
prof.dr.ir. Jacob Fokkema, voorzitter (TU Delft)
ir. Piet Besselink (DHV)
prof.dr. Rietje van Dam-Mieras (Universiteit Leiden)
prof.ir. Aad van der Horst (BAM Infraconsult)
ir. Kees Slingerland (Alterra Wageningen UR)
ir. Arnold Steenbakker (Fugro)
prof.dr.ir. Marcel Stive (TU Delft)
prof.dr. Bert van der Zwaan (Universiteit Utrecht)
Het ontwikkelen en leren toepassen van bruik bare en maatschappelijk relevante kennis en kennisintensieve onderzoeksgereedschappen, expertise en diensten vormen de kern van de missie van Deltares. De externe Raad van Advies fungeert als klankbord voor de directie waar het gaat om de effectiviteit bij het realiseren van die missie.
de directie. Daarnaast is kennisontwikkeling met het bedrijfsleven, bijvoorbeeld via Joint Industry Projects, maar ook via programma’s als Building with Nature en Flood Control 2015, een punt van blijvende aandacht. Ook heeft de Raad zich gebogen over de kennisstrategie, de softwarestrategie en ‘Enabling Delta Life’ in het licht van de ambitie van Deltares om de buitenlandse omzet te vergroten.
De Raad kwam in 2010 tweemaal bijeen. Belangrijk onderwerp van gesprek waren de resultaten van de in het voorjaar gehouden Kennispositieaudit en het daaruit voortkomende actieplan van
37
Jaarcijfers 2010
BALANS PER 31 DECEMBER 2010
(Na resultaatbestemming)
31 december 2010
31 december 2009
¤ (x 1.000)
¤ (x 1.000)
36.707
32.970
197
102
ACTIVA Vaste activa Materiële vaste activa Financiële vaste activa Vlottende activa Voorraden Vorderingen Effecten
94
5.531
20.667
19.352
111
1.081
Liquide middelen
17.692
5.539
Totaal activazijde
75.468
64.575
38.069
35.982
Voorzieningen
3.031
2.375
Langlopende schulden
8.936
0
Kortlopende schulden
25.432
26.218
Totaal passivazijde
75.468
64.575
PASSIVA Eigen vermogen Gestort en opgevraagd kapitaal
38
Jaarcijfers 2010
WINST足 EN VERLIESREKENING OVER 2010
Netto omzet
2010
2009
造 (x 1.000)
造 (x 1.000)
112.952
110.309
Uitbesteed werk
25.927
21.059
Bruto marge
87.025
89.250
Som der bedrijfslasten
85.054
89.218
1.971
32
Financi谷le baten en lasten
26
447
Resultaat uit deelnemingen
90
10
2.087
489
Bedrijfsresultaat
Netto resultaat
39
Toelichting jaarcijfers 2010
FINANCIEEL RESULTAAT EN RESULTAATBESTEMMING VERDELING VAN DE OMZET 2010 (IN%)
Vraaggestuurd onderzoek Rijk
42%
Overheden Nederland
23%
Bedrijfsleven Nederland
19%
Bedrijfsleven buitenland
9%
Overheden buitenland
7%
Deltares heeft het boekjaar 2010 afgesloten met een positief netto resultaat van 造 2.087.000. Dit bedrag is toegevoegd aan het eigen vermogen. De netto omzet is gestegen met 2,4%. Onder meer door een toename van het uitbesteed werk is de bruto marge gedaald met 2,5%. Het bedrijfsresultaat is toegenomen van 造 32.000 in 2009 naar 造 1.971.000 in 2010. In 2010 was de omzet binnenland 83,7% en de omzet buitenland 16,3%. Ultimo 2010 waren er 864 medewerkers in dienst.
40
Toelichting jaarcijfers 2010
IN WELKE LANDEN WAS DE OMZET HET GROOTST?
Deltares werkte in 2010 in 84 landen. De grootste omzet internationaal werd gemaakt in België (2,9 miljoen euro), de Verenigde Staten (2,4 miljoen euro), het Verenigd Koninkrijk (2,2 miljoen euro), Singapore (1,4 miljoen euro), Azerbeidzjan (1,3 miljoen euro) en Mongolië (1 miljoen euro). In Nederland was de omzet 94,6 miljoen euro.
OMZETVERDELING 2010 NAAR REGIO (IN %)
Nederland
83,7%
Europa (excl. Nederland)
8,0%
Azië
3,8%
Amerika
2,7%
Rest van de wereld
1,8%
41
Deltares in cijfers
MEDEWERKERS DELTARES MEDEWERKERS IN DIENST 1 JANUARI 2010
MEDEWERKERS IN DIENST 31 DECEMBER 2010
Aantal medewerkers
Aantal medewerkers
873
864
Aantal fte
Aantal fte
806
800
fte staat voor full time equivalent en drukt de omvang van een dienstverband uit. EĂŠn fte is de werktijd van een voltijdsmedewerker.
IN- EN UITSTROOM MEDEWERKERS
Instroom
DIENSTVERBAND (in %)
66 61
Uitstroom
75 67
aantal medewerkers aantal fte
De instroom is exclusief 96 medewerkers (88,35 fte) van bedrijfsonderdeel Bodem en Grondwater van TNO. Zij waren al twee jaar gedetacheerd bij Deltares en traden op 1 januari 2010 in dienst.
42
Voltijd Deeltijd
65,5% 34,5%
Deltares in cijfers
LEEFTIJDOPBOUW (in %)
MAN/VROUW VERHOUDING (in %)
0,5% 23,2% 25,7% 25,2% 25,4%
<25 25-34 35-44 45-54 55-64
73,8% 26,2%
Man Vrouw
DELTARES INTERNATIONAAL Medewerkers Deltares met een andere of tweede nationaliteit.
Duitsland Groot-Brittannië Italië Verenigde Staten Frankrijk Australië Egypte Portugal Spanje Overige1
16 6 6 5 5 3 3 3 3 24
Totaal
74
In totaal werken er bij Deltares 28 nationaliteiten. Daarnaast kwamen er van de 104 stagiairs, 57 uit het buitenland. 1
Overige nationaliteiten: Albanië, China, Colombia, Ierland, India, Indonesië, Irak, Iran, Malta, Mexico, Marokko, Nepal, Nicaragua, Nieuw-Zeeland, Oekraïne, Polen, Thailand, Tsjechië, Zuid-Afrika
43
Deltares in cijfers
MEDEWERKERS DELTARES OPLEIDINGSNIVEAU MEDEWERKERS (in %)
19,1% 39,5% 11,0% 30,4%
Gepromoveerd Academisch HBO Overig
PROMOVENDI
PROMOVENDI PER THEMA
TU Delft
27
Universiteit Utrecht
13
Universiteit Twente
9
Wageningen Universiteit en Research Centre (WUR)
7
Vrije Universiteit Amsterdam (VU) UNESCO-IHE
4
Universiteiten buitenland
7
3
In 2010 hebben 6 promovendi met succes hun proefschrift verdedigd. Op 31 december 2010 waren er 75 promovendi verbonden aan Deltares.
44
18
Gezonde water- en bodemsystemen
22
Leven en bouwen in de delta
15
Waterveiligheid Water, ondergrond en ruimtelijke ontwikkeling
5
Andere universiteiten Nederland
Beschikbaarheid wateren bodemsystemen
18
2
Deltares in cijfers
KENNISDISCIPLINES Medewerkers in het primaire proces (in totaal 567 medewerkers) ingedeeld naar hun eerste discipline.
System informatics Wiskunde en informatica Meten en monitoren Environmental sciences and engineering Chemie en microbiologie Ecologie Eco-engineering Geo sciences and engineering Grondmechanica en grondconstructies Geologie Hydro- and morphodynamics Hydrodynamica Sedimenttransport en morfologie Hydrological sciences Hydrologie Geohydrologie Hydraulic and Geo-engineering Funderingstechniek en ondergronds bouwen Constructieve waterbouw Social sciences and policy analysis Risicomanagement Mens- en maatschappijwetenschappen Ruimtelijke wetenschappen
41
88
47
31
58
40
18
56
43
41
21
25
43
105
58
64
10
16
120
84
46
13
66
45
Deltares in cijfers
MEDEWERKERS DELTARES VAKGEBIED STAGIAIRS EN AFSTUDEERDERS
Morfologie en sedimentdynamica
20
Harbour, coastal and offshore engineering
11
Grondwaterbeheer
10
Rivierkunde en transport over water
8
Hydrodynamica en operationele systemen Operationeel waterbeheer
5
Stedelijk water- en bodembeheer
5
Overig In 2010 hebben 104 stagiairs bij Deltares gewerkt.
46
7
38
47
COLOFON Deltares, juni 2011
Aan de samenstelling van deze uitgave is veel zorg besteed. Overnemen van de tekst of delen daarvan is toegestaan, mits met bronvermelding. Hergebruik van de informatie is de verantwoordelijkheid van de gebruiker. Adres Deltares Postbus 177 2600 MH Delft www.deltares.nl Redactie Jurjen van Deen, Charis Gietel, Cees van de Guchte, Erik Janse, Sonja Karstens, Annette Zijderveld. Tekst en redactie Eric Burgers | Tekst & Redactie Bronnen infographics Rijkswaterstaat, 2010, Nederland leeft met water Deltares, 2008, Onze Delta – Feiten, Mythen en Mogelijkheden Delta Alliance, 2011, Comparative assessment of the vulnerability and resilience of 10 deltas World Business Council for Sustainable Development, 2009, Facts and trends – Water www.unisdr.org http://esa.un.org/unpp www.unpopulation.org www.internationaltransportforum.org/statistics/trends
Beeld Hollandse Hoogte (omslag en foto’s pag. 26-27), Ewout Staartjes (pag. 8, 16), Erno Wientjens (pag. 9, 36-37), Guus Schoonewille (pag. 10, 32-33 en portretten pag. 12-13, 17, 19, 23-24, 29, 31), Wikimedia Commons (pag. 11), Michiel van der Ruyt (pag. 12), Game Team Deltares (illustraties pag. 13, 30), Shutterstock (pag. 14, 20), Koninklijke Boskalis Westminster N.V. (pag. 15), Project Waddenwerken: DHV, IMARES en Alle Hosper (pag. 17), Horizon Photoworks (pag. 18), Marcel Marchand (pag. 19), Siebe Swart (pag. 20), Marijn Kuijper (pag. 23, 25 bovenaan), Rijkswaterstaat Waterdienst (pag. 24), Joachim Rozemeijer (pag. 25 midden en onderaan), Beeldarchief Rijkswaterstaat (pag. 28), Ad Verweij (pag. 29), Frans van de Ven (pag. 30 linksboven), Tim Raaijmakers (pag. 31), Annet Delfgaauw (pag. 34). Met dank aan Lily Derksen, Maaike Maarse, Berry Meijer, Hans Roode, Margriet Roukema, Ron Thiemann en Martha Verhoef. Ontwerp en layout Sirene Ontwerpers, Rotterdam Druk 3L Drukkerij, Rotterdam
T +31 (0)88 335 8273 info@deltares.nl www.deltares.nl
J A A RV E RSL A G 2010 D E LT ARE S
Deltares Postbus 177 2600 MH Delft