Kohanemisprogrammi rahvusvahelise kaitse saajate mooduli türgikeelne käsiraamat by Siseministeerium

Estonya’ya Yerleşmek

Uluslararasi Koruma Modülü

Uluslararası Göç Örgütü (IOM), STK Estonya Mülteci Konseyi ve Sığınma, Göç ve Entegrasyon Fonu (AMIF), bu yayınla aktarılan bilgilere dayanarak gerçekleştirilen faaliyetlerden sorumlu değildir. Bu materyal IOM’nin veya onu finanse eden kuruluşların görüşlerini temsil etmemektedir.

Derleyen IOM Estonya, Ahtri 12, 10151 Tallinn, tel +372 611 6088, e-posta iomtallinn@iom.int Tasarım ve baskı: Factory Advertising OÜ Kapak fotoğrafı: Eiliki Pukk, toolbox.estonia.ee Karşılama Programının yer aldığı internet sitesi: www.settleinestonia.ee Telif Hakkı: IOM Estonya, 2020

“Uluslararası Koruma Yararlanıcıları için Karşılama Programı” projesi, Sığınma, Göç ve Entegrasyonu Fonu ve Estonya Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı aracılığıyla Avrupa Birliği tarafından ortaklaşa finanse edilmektedir.

DEĞERLI OKUYUCU, Uluslararası koruma modülünün materyali, Estonya’da uluslararası koruma yararlanıcısı olarak ihtiyaç duyduğunuz tanıtıcı ve pratik bilgileri içermektedir. Materyalin amacı, Estonya’daki günlük yaşantınızı ilgilendiren konuları daha iyi keşfetmenizi sağlamaktır. Materyal, Estonya’ya Yerleşmek Programının uluslararası koruma modülü eğitimiyle tamamlanmaktadır. Estonya’ya Yerleşmek Programı çeşitli bilgilendirici ve etkileşimli eğitim modüllerinden oluşmaktadır. Bu program, Estonya’yadaki göçmenlerin Estonya’da hayat kurmak için ihtiyaç duyduğu temel bilgi ve becerileri edinmesini desteklemeyi amaçlamaktadır. Uluslararası koruma modülüne ek olarak, Program, temel modül ile çalışma, girişimcilik ve aile hayatı gibi başka tematik modüller içerir. Programla ilgili daha fazla bilgiye www.settleinestonia.ee adresinden ulaşılabilir. Bu kitapçıktaki bilgiler Estonya kanunlarına ve resmi kurumlar, sivil toplum örgütleri ve diğer kamusal kaynaklara dayanmaktadır. Her konu, somut soru ve/veya sorunlarınızı yöneltebileceğiniz kurumlarla ilgili referanslar ve iletişim bilgileri içermektedir. Yer verilen bilgilerin büyük çoğunluğu Estonca ve çoğu ayrıca İngilizce ve Rusça sunulmuştur. Bu materyalin Estonya’yı daha kolay keşfetmenize yardımcı olacağını ve yararlanabileceğiniz destek ve hizmetlere sizi yönlendireceğini umarız.

İÇINDEKILER 1. Estonya’yla ilgili genel bilgiler ......................................... 12 1.1. Ulusal tatiller: .......................................................................................... 14 1.2. Şehir içi ve şehirlerarası toplu taşıma........................................... 15 1.3. İletişim....................................................................................................... 15 1.3.1. E-posta................................................................................................... 16 1.3.2. Postane................................................................................................. 17 1.3.3. Acil Durumlar .................................................................................... 17

2. e-Estonya ve internet ....................................................... 20 2.1. E-hizmetler.............................................................................................. 21 2.2. Çevrimiçi tercüme ..............................................................................23 2.3. İnternet güvenliği ...............................................................................24 2.4. Kendinizin ve yakınlarınızın çevrimiçi güvenliği ......................25

3. Estonya’da uluslararası koruma ve seyahat............. 28 3.1. İkamet izinleri ve vatandaşlık...........................................................30 3.2. Çocuklara yönelik ikamet izinleri ve vatandaşlık.....................32 3.3. Seyahat belgeleri.................................................................................33 3.4. İletişim bilgileri.......................................................................................35

4. Haklar, yükümlülükler ve sorumluluklar..................... 38 4.1. Hukuki sorunların çözümü............................................................... 40 4.2. Destek kişisi hizmeti............................................................................42 4.3. Tercüme hizmetleri.............................................................................43 4.4. Aile birleşmesi.......................................................................................43 4.5. Toplumun aktif bir üyesi haline gelme........................................46

5. İş................................................................................................ 48 5.1. İş bulmak..................................................................................................49 5.2. İş sözleşmesi..........................................................................................52 5.3. Maaş ve vergiler...................................................................................55 5.4. Deneme süresi......................................................................................57 5.5. Fazla mesai.............................................................................................57 5.6. Hastalık İzni............................................................................................57 5.7. Çalışma Kültürü.....................................................................................58 5.8. İşyeri uyuşmazlıkları ..........................................................................59 5.9. Eesti Töötukassa hizmetleri ve desteği..................................... 60 5.10. Yerel Yönetimin Geçim Yardımı...................................................62

6. Şirket kuruluşu..................................................................... 66 6.1. Mevcut destekler..................................................................................70

7. Çocuklar ve aile ................................................................... 72 7.1. Estonya’da çocuk yetiştirmek..........................................................72 7.2. Ebeveynlerin yükümlülükleri........................................................... 74 7.3. Çocuk hakları.......................................................................................... 74 7.4. Aile olarak birlikte yaşamak: ...........................................................76 7.5. Çocuklu aile yardımları.......................................................................77 7.6. Ebeveyn izni............................................................................................78 7.7. Aile içi uyuşmazlıklar, krizler ve şiddet..........................................78

İÇINDEKILER 8. Sağlık....................................................................................... 83 8.1. Sağlık sigortası.......................................................................................86 8.2. Aile Doktoru...........................................................................................88 8.3. Aile doktoruna kayıt.......................................................................... 90 8.4. Tıbbi gizlilik.............................................................................................92 8.5. İlaçlar .......................................................................................................92 8.6. Önleyici sağlık kontrolleri ve aşılar................................................93 8.7. Diş Bakımı................................................................................................94 8.8. Acil tıbbi bakım (EMO)......................................................................95 8.9. Zihinsel sağlık........................................................................................95 8.10. Engelliler................................................................................................97

9. Yerleşim.................................................................................. 100 9.1. Kira.............................................................................................................101 9.2. Evde ısıtma............................................................................................103 9.3. Sayaç okumaları ve faturalar........................................................ 104 9.4. Evinizi iyi durumda tutun.................................................................105 9.5. Toplum hayatının kuralları.............................................................. 106 9.6. Atık bertarafı........................................................................................ 108

10. Estonca Öğrenme............................................................ 110 10.1. Uluslararası koruma yararlanıcılarına yönelik kurslar ��110 10.2. Estonca öğrenmenin başka yolları............................................ 112

11. Eğitim...................................................................................... 114

12. Günlük para meseleleri................................................... 120 12.1. Ödeme seçenekleri ..........................................................................120 12.2. Bankalar ve hizmetler......................................................................122 12.3. Bankamatikler (ATM)......................................................................122 12.4. Mali riskler............................................................................................123 12.5. Alışveriş ................................................................................................124 12.6. Para tasarruf etmek.........................................................................125

13. Estonya toplumu............................................................... 128 13.1. İletişim ve davranış............................................................................128 13.2. Din...........................................................................................................132 13.3. Dinlenme faaliyetleri........................................................................132 13.4. Kütüphane...........................................................................................133 13.5. Haberler ...............................................................................................134

14. Kültürel uyum..................................................................... 136 14.1. Kültür şokuyla başa çıkma.............................................................136

15. Sunulan hizmet ve desteklerin özeti.......................... 138

BAŞLAMA KONTROL LİSTESİ Uluslararası koruma aldığınızda Estonya’ya yerleşmek için en azından şunları yapmanız gerekir:

Evet

Hayır

Geçerli Değil

Nasıl yapabilirsiniz?

Geçici ikamet izni kartına başvurdunuz.

Daha fazla bilgi için Polis ve Sınır Güvenliğine başvurun. 3. bölümde daha fazla bilgi sunulmuştur.

Oturacak bir yer (örneğin bir daire) buldunuz.

Gerekirse barınma merkezinden yardım isteyin. 9. bölümde daha fazla bilgi sunulmuştur

İkametinizi yerel yönetime kaydettiniz.

Yerel yönetiminize gidin veya www.eesti.ee internet portalında elektronik olarak kaydolun. 9. bölümde daha fazla bilgi sunulmuştur.

Evinizin yakınında bir aile doktoruna kaydoldunuz.

Evinize en yakın tıp merkeziyle iletişime geçin. Gerekirse Sağlık Kurulu ile iletişime geçin. 8. bölümde daha fazla bilgi sunulmuştur.

Çocuklarınız varsa, çocuk yardımı ve diğer aile yardımlarına başvurdunuz.

Yerel yönetiminize gidin. 7. bölümde daha fazla bilgi sunulmuştur.

Çocuklarınız varsa onları anaokulu veya okula kaydettiniz.

Yerel anaokulu, ana sınıfı veya yerel yönetiminizle iletişime geçin. 11. bölümde daha fazla bilgi sunulmuştur.

İşsizseniz, Eesti Töötukassa’ya (Estonya İşsizlik Sigortası) işsizlik kaydı yaptırdınız.

Yerel Töötukassa ofisinizle iletişime geçin. 5. bölümde daha fazla bilgi sunulmuştur.

Bir banka hesabı açtırdınız.

İstediğiniz bankaya gidin. 12. bölümde daha fazla bilgi sunulmuştur.

Dil çalışmalarına kayıt yaptırdınız ve derslere katılıyorsunuz.

Size ücretsiz dil dersleri verilir. Daha fazla bilgi için Tartu Halk Lisesiyle iletişime geçin. 10. bölümde daha fazla bilgi sunulmuştur.

Evet

Hayır

Geçerli Değil

Nasıl yapabilirsiniz?

Estonya’ya Yerleşmek Programının diğer modüllerine katıldınız.

www.settleinestonia.ee internet sitesinde bilgi sunulmuştur. 4. bölümde daha fazla bilgi sunulmuştur

En az bir Estonyalı arkadaş edindiniz.

Yapacak bir şey bulun ve yerel sakinlerden bir çevre oluşturun. 13. Ve 14. bölümde daha fazla bilgi sunulmuştur

Estonya’ya en az bir halka açık etkinliğe katıldınız.

Halka açık etkinlikler, konserler, festivaller vb. hakkında bilgi edinin. 13. bölümde daha fazla bilgi sunulmuştur.

Faaliyetlerle ilgili ve/veya listede belirtilen kurumlarla iletişime geçmek konusunda yardıma ihtiyaç duyduğunuzu düşünürseniz, lütfen ek tavsiyeler için destek sağlayan kişiyle ve/veya barınma merkeziyle iletişime geçin. Bkz. 4. bölüm.

FAYDALI KELİMELER SÖZLÜĞÜ

Tere tulemast

Hoş geldiniz

Tere

Merhaba!

Kuidas läheb?

Nasılsın?

Tänan, hästi. Ja sul?

İyiyim, teşekkürler. Sen nasılsın?

Mis on sinu nimi?

Adın ne?

Minu nimi on …

Adım …

Kust sa pärit oled?

Nerelisin?

Meeldiv tutvuda!

Tanıştığımıza memnum oldum!

Aitäh

Teşekkürler

Palun

Lütfen

Võta heaks / Pole tänu väärt

Rica ederim

Tere hommikust

Günaydın

Tere päevast

İyi öğleden sonları

Tere õhtust

İyi akşamlar

Head ööd

İyi geceler

Nägemist / head aega

Güle güle

Head isu

Afiyet olsun

Vabandage

Pardon

Andke andeks

Özür dilerim

Appi!

İmdat!

Mul on vaja abi.

Yardıma ihtiyacım var.

Tulekahju!/Põleb!

Yangın!

1. ESTONYA’YLA ILGILI GENEL BILGILER

Estonya bayrağı

Milli arma

i Resmi adı: Estonya Cumhuriyeti Hükümet türü: Demokratik parlamenter cumhuriyet Devlet Başkanı: Başkan Yasama gücü: Tek bölmeli meclis (Riigikogu) İdare gücü: Başbakanın başkanlığındaki Cumhuriyet Hükümeti

i Yüzölçümü: 45.339 km2 Nüfus: 1.328.976 Başkenti: Tallinn (nüfusu 437.619) Diğer büyük şehirler: Tartu (nüfusu 96.123), Narva (nüfusu 54.409) ve Pärnu (nüfusu 50.914) İdari dağılım: 15 bölge, 79 yerel belediye (15 kasaba dahil)

i Etnik bileşim: Estonyalılar (%68), Ruslar (%25), Ukraynalılar (%2) diğer etnik gruplar (%4) (Belaruslular, Finlandiyalılar, Tatarlar ve diğerleri) Para Birimi: Avro; 1 avro = 100 sent Komşu ülkeler: Finlandiya (kuzeyde, Finlandiya körfezinin karşısında), Letonya (güneyde), Rusya (doğuda) ve İsveç (batıda, Baltık Denizinin karşısında) Devlet dili: Estonca Diğer sık kullanılan iletişim dilleri: Rusça ve İngilizce Din: Lütercilik ve Rus Ortodoksisi, ancak çok sayıda Estonyalı kendisini belirli bir dinle ilişkilendirmiyor. Yahudi ve Müslüman topluluklar da temsil edilmektedir.

1.1. ULUSAL TATILLER:

i 1 Ocak, Yeni Yıl 24 Şubat, Bağımsızlık Günü ve Estonya Cumhuriyetinin yıldönümü Mart veya Nisan: Kutsal Cuma Mart veya Nisan: Paskalya Pazar Günü 1 Mayıs, Bahar Bayramı Mayıs veya Haziran Hamsin Yortusu 23 Haziran, Zafer Günü 24 Haziran, Yaz Dönümü (St. John Günü) 20 Ağustos, Bağımsızlığın Yeniden Kazanılmasının Yıldönümü 24.–26 Aralık, Noel

Resmi tatillerde devlet kurumları, bankalar, okullar vb.'nin çoğu kapalıdır. Mağazalar ve restoranlar da dahil olmak üzere özel sektör şirketleri ise daha kısa işgünüyle çalışabilir. Tatilden önceki iş günü kısaltılabilir.

1.2. ŞEHIR IÇI VE ŞEHIRLERARASI TOPLU TAŞIMA Estonya toplu taşıma sistemi iyi ve dakiktir. Dahası, bazı durumlarda tamamen ücretsiz bile olabilmektedir. Otobüs, tramvay ve tren gibi toplu taşıma araçlarının kullanılması çevre için de iyidir. Güzergah, saat ve durakları sabittir. Şehir içinde toplu taşıma için www.pilet.ee üzerinden bilet alabilirsiniz. Otobüs saatlerine ve güzergahlarla ilgili daha fazla bilgiye www.peatus.ee adresinden ulaşabilirsiniz. Google Maps de güzergahlar ve saatlere dair iyi seçenekler sunmaktadır. Bir şehirden diğerine otobüse binmek isterseniz otobüs durağından veya www.tpilet.ee üzerinden bilet alabilirsiniz. Çevrimiçi olarak, tren istasyonundan veya trende bilet alabilirsiniz. www.elron.ee üzerinden tren saatlerini görebilir ve bilet alabilirsiniz. Estonya sürücü belgesi almak isterseniz sürüş okulunu bitirmeniz ve Maanteeamet'te yapılan teorik sınav ile sürüş sınavını geçmeniz gerekir. Başka bir ülkede düzenlenmiş bir sürücü belgesine sahipseniz, teorik sınav ile sürüş sınavını geçerek mevcut sürücü belgenizi Estonya sürücü belgesine dönüştürmelisiniz. Daha fazla bilgi için Maanteeamet ve sınav saatleri için www.mnt.ee ile iletişime geçin.

Bir sürücü belgesi ve uluslararası sürüş iznine sahip olsanız bile Estonya sürücü belgesine başvurmadan önce birkaç sürüş dersi almanız önerilir. Böylece dersten mutlaka geçersiniz.

1.3. İLETIŞIM Estonya’daki hizmetlerin çoğu internet üzerinden sunulur ve internet ayrıca aile ve arkadaşlarınızla iletişim halinde kalmanıza yardımcı olur. Sizinle iletişim kurulabilmesi ve gerektiğinde çağrı yapabilmeniz için bir telefona sahip olmanız da önemlidir. Yerel internet ve telefon abonelikleri için Estonya'da bulunan aşağıdaki hizmet sağlayıcılarını düşünebilirsiniz: 15

Cep telefonu aboneliği

Telia

Tele2

Elisa

STV





‘Super’, ‘Simpel’

‘Tele2’

‘Elisa’





Televizyon



Sabit telefon hattı







Ön ödemeli sim kartlar Ev interneti

Dikkat: Maliyetler değişkenlik göstermektedir, bu nedenle hizmet sağlayıcısını seçmeden önce fiyatları karşılaştırdığınızdan emin olun. Çevrimiçi olarak fatura ödeyebilir ve resmi formlar doldurabilirsiniz. Çevrimiçi hizmetlerden tam yararlanabilmek için çipli ikamet izni kartınıza ve bir kart okuyucuya ihtiyacınız olur. Devlet tarafından çevrimiçi sunulan hizmetlerin ana geçidi www.eesti.ee adresidir. Bkz. 2. Bölüm. Ayrıca kafeler, restoranlar ve ayrıca otobüs ve tren istasyonu gibi çoğu halka açık yerde kablosuz internete erişebilirsiniz.

1.3.1. E-POSTA Estonya’da e-postayla iletişim kurmak çok yaygındır. Çoğu kişi e-posta hesabını www.gmail.com veya www.hotmail.com üzerinde oluşturmaktadır, bu internet sitelerini inceleyip kendi hesabınızı açabilirsiniz. E-postalar devlet ve farklı kuruluşlarla iletişim için kullanılır ve ayrıca faturalarınız ve diğer önemli bilgilerinizi e-posta adresinizden alırsınız.

Kendinize bir hesap açın ve evinizdeki normal postasını kontrol ettiğiniz gibi her gün kontrol etmeyi unutmayın.

1.3.2. POSTANE Mektup göndermek için bir zarf ve pula ihtiyacınız vardır. Bunları yerel postaneden veya R-kiosk’tan alabilirsiniz. Mektup gönderilmeye hazır olduğunda caddede bir Eesti Post posta kutusu bulun ve içine atın. Paket göndermek isterseniz bunu postaneden veya Omniva, Itella Smartpost veya DPD’nin koli terminallerinden yapabilirsiniz. Koli terminalleri (buralarda yalnızca kartla ödeme yapabilirsiniz) Estonya içine paket göndermek için daha uygundur, ancak postaneden dünyanın her yerine paket gönderebilirsiniz. Size yurtdışından gönderilen paketlerin çoğunun en yakın postaneden alınması gerekir. Paket ulaştığında posta kutunuza bildirim gelir. Size en yakın postane, posta kutusu veya Omniva koli terminalinin yerini şu adresten öğrenebilirsiniz: www.omniva.ee/abi/kaart

1.3.3. ACIL DURUMLAR Estonya genel olarak güvenli bir ülkedir – doğal felaketlerimiz veya ölümcül zerhirli hayvanlarımız yoktur ve suç oranı da oldukça düşüktür. Yine de acil bir durumda 112 ulusal acil numarasını ücretsiz olarak arayabilirsiniz. Kendinizin veya başkasının hayatı, sağlığı veya malı tehlikedeyse veya tehlikede olduğunu düşünmek için bir gerekçe varsa acil durum numarasını arayın. Yanlış alarm vermenin cezalandırılabileceğini unutmayın. Durum açıklayın ve 112 operatörleri polis, ambülans, kurtarma ve/veya itfaiye hizmetlerine haber verecektir.

! Soruları kısa ve doğru bir şekilde yanıtlayın ve 112’deki operatör izin vermeden çağrıyı sonlandırmayın.

Ülkede başka türde krizler olması durumunda (örneğin pandemi), devam etmekte olan krizle ilgili www.kriis.ee adresinde yayımlanan resmi kılavuzları izleyin veya 1247 ücretsiz devlet yardım hattını arayın. 17

FAYDALI KELİMELER SÖZLÜĞÜ

Bussijaam

Otobüs terminali

Lennujaam

Havaalanı

Rongijaam

Tren istasyonu

Sadam

Liman

Bussipeatus

Otobüs durağı

Postkontor

Postane

Pakiautomaat

Koli terminali

Kiirabi

Ambulans

Politsei

Polis

Tuletõrje

İtfaiye

Kus on …?

… nerede?

Vasak / vasakul

Sol / solda

Parem / paremal

Sağ / sağda

Otse

Tam karşıda

NOTLARINIZ

2. E-ESTONYA VE INTERNET Hizmetlerin çoğunun çevrimiçi olarak sunulduğu Estonya e-hizmetler konusunda en gelişmiş ülkelerden biri kabul edilmektedir. Bu durumu ilerleyen bölümlerde göreceksiniz. E-hizmetlerden yararlanabilmek için bir cihaz, yani bir bilgisayar (masaüstü veya dizüstü), akıllı telefon veya tablet ile bir internet bağlantısı gereklidir. İnternette tarama yapmak ve/veya Estonya Devletinin ve yerel belediyelerin ve/veya diğer kurumların e-hizmetlerinden yararlanabilmek için aşağıdaki tarayıcılardan birinin kullanılmasını öneririz: Google Chrome veya Microsoft Edge

, Firefox

Bazı durumlarda, daha eski teknolojilere sahip bazı internet sitelerini ziyaret ettiğinizde Microsoft Edge sizi Internet Explorer’a

yönlendirebilir. Bu

durumda yeni bir pencere açan düğmeye tıklayın. İnternet sonsuzdur, bu nedenle ilgi alanınıza göre ziyaret edebileceğiniz çok sayıda ilginç internet sayfası bulunmaktadır. İlginç internet sayfaları bulmak için arama motorları kullanın. Estonya’daki en popüler arama motoru Google’dır (google.com). Çoğu durumda kablosuz internet her yerde sunulmaktadır ve/veya SIM kart aracılığıyla telefonunuzda da internete sahip olabilirsiniz. Kütüphane cihazları ve internet kullanabileceğiniz ve gerekirse yazdırma ve tarama yapabileceğiniz yerel kütüphanelerde ücretsiz internet noktaları da bulunduğunu unutmayın. Kütüphane görevlisinden destek isteyebilirsiniz. Kütüphanelerdeki oturum sürelerinin sınırlı olabileceğini ve program yüklemenize veya büyük boyutlu dosyalar indirmenize izin verilmediğini unutmayın.

! Ayrıca halka açık veya paylaşılan bir bilgisayar kullanırken hesaplarınızdan çıkış yapmayı unutmayın.

Estonya dijital kimliğinizi aldığınızda size otomatik olarak adınız@eesti.ee veya kimlikkodunuz@eesti.ee şeklinde bir Estonya e-posta adresi verilir. Devlet kurumlarının resmi bildirimlerini bu e-posta adresinden alırsınız. Ayarlarını bu e-postalar otomatik olarak her gün kullandığınız kişisel e-postaya gönderilecek şekilde ayarlamanızı öneririz.

2.1. E-HIZMETLER E-hizmetlerin çoğu için, ikamet izni kartıyla birlikte edindiğiniz elektronik kimliğinize (e-Kimlik), yani kart üzerindeki çipe ihtiyacınız bulunmaktadır. Ayrıca bir kimlik kartı okuyucusuna ve www.id.ee adresindeki talimatlar uyarınca bu adresten indirebileceğiniz/kurabileceğiniz DigiDoc4 programına ihtiyacınız olur.

DIGIDOC

İnternete bağlı olmanız gerektiğini unutmayın. E-hizmetler için Google Chrome veya Firefox kullanmanızı öneririz çünkü e-Kimlik işlevleri bunlarda düzgün çalışır. E-hizmetler kullanırken genelde PIN 1 kullanarak oturum açmanız gerekir ve dokümanları dijital olarak imzalamak için PIN2’yi kullanırsınız. PIN kodları size ikamet izin kartıyla birlikte verilir.

! PIN kodları ve dokümanlarıgüvende tutun ve kimseyle paylaşmayın! Aile mensuplarınız, yakın arkadaşlarınız veya işvereninizle bile paylaşmayın. PIN ve PUK kodlarınızı yazabilirsiniz, ancak yine çok dikkatli olun, bu notları kartınızın yakınında veya başka sık kullandığınız yerlerde (cüzdanınız, bilgisayarınız yakını, klavyenizin altı, telefonunuza yapıştırılmış olarak veya “PIN kodları” işaretli olarak telefon notlarınızda) saklamayın. PIN kodlarınızı yazıyorsanız onları maskelemeye çalışın.

PIN kodlarınızı unutursanız, yenilerini almak için Polis veya Sınır Güvenlik Kuruluyla iletişime geçin. İkamet izin kartınızla bağlantılı e-Kimliğe ek olarak şunları kullanabilirsiniz:

i • Akıllı Kimlik: Bir akıllı telefona sahip olmanız ve Google Play veya App Store’dan SMART ID uygulamasını indirmiş olmanız gerekir. Hesabınızı çevrimiçi olarak veya banka aracılığıyla doğrulamanız gerekir. Daha fazla bilgi için www.smart-id.com • Mobil Kimlik: Mobil Kimlik özelliğine sahip bir SIM kartınız olması gerekir (Elisa, Telia veya Tele2’den edinebilirsiniz). Mobil Kimliğinizi www.politsei.ee adresinden etkinleştirmeniz gerekir. Mobil Kimlik için ayda 1 Avro ücret ödemeniz gerekmektedir.

Buradaki devlet hizmetlerinin ve/veya bilgilerin çoğuna devlet portalı www.eesti.ee üzerinden erişebilirsiniz. Kişiselleştirilmiş bilgiler için önce oturum açmanız gerekir. Oturum açtığınızda örneğin sağlık sigortanızı ve aile hekiminizi, Estonya belgelerinizi, eviniz ve aracınızla ilgili bilgileri ve çok daha fazlasını görebilirsiniz! Devletin sunduğu diğer önemli ve daha sık kullanılan e-hizmetler:

i • E-nüfus müdürlüğü - www.rahvastikuregister.ee - buradan ikamet verilerinizi kontrol edebilirsiniz. Dikkat: Bu verileri güncel tutmak sizin yükümlülüğünüzdedir. İkamet yerinin kaydedilmesinin çok sayıda hizmet için temel teşkil ettiğini unutmayın. Bu nedenle bu işlemi en önemli önceliklerinizden biri olarak gerçekleştirin. • Hasta Portalı – www.digilugu.ee – bunun üzerinden Pratisyen Hekiminizin (varsa) kim olduğunu, geçerli bir sigortanız olup olmadığını, yakın geçmişteki sağlık olaylarını/kontrolleri, reçeteleri, hastalık izni bildirimlerini vb. kontrol edebilirsiniz. 22

Birçok özel sektör şirketi de çevrimiçi e-hizmetler sunmaktadır. Tüm bankalar internet bankacılığı hizmeti sunmaktadır, hesap açarken internet bankacılığı seçmediyseniz tekrar düşünmelisiniz. Bu sayede günlük para işlerinizi takip edebilirsiniz.

İşiniz bitince oturumu kapatmayı unutmayın! İnternet bankacılığından çıktıktan sonra tüm internet tarayıcılarının kapatılması da tavsiye edilir.

Estonya’da herkes kendisiyle ilgili verileri kontrol etme hakkına sahiptir ve bu veriler gerekçe olmaksızın kullanılamaz. Kişisel verilerin işlenmesiyle ilgili sıkı kurallar bulunmaktadır. Kişisel veriler kimliğinizi tanımlamaya yardımcı olan her türlü veridir ve adınız, konumunuz, kimlik numaranız, telefon numaranız, işyeri bilginiz, özel veya öznel verileriniz, görünüşünüz, davranışınız, sağlığınız, hastalıklarınız, genetiğiniz ve çok daha fazlasını içerebilmektedir.

2.2. ÇEVRIMIÇI TERCÜME Estonca bir mesaj alırsanız veya ilginç gelen bir Estonca haber yazısını okumak isterseniz ancak henüz Estonca dilini öğrenmediyseniz, bunları tam olarak anlamak için ne yapabilirsiniz? Bu durumlarda otomatik çevrimiçi tercüme programları size yardımcı olabilir. Arama motorlarının çoğunda tercüme programları bulunmaktadır. Bunları şu adreslerden ziyaret edebilirsiniz: translate.google.com, bing.com/translator veya translate.yandex.com Kullanmak istediğiniz dilleri seçebilir ve metni “tercüme programına” yazabilir veya kopyalayabilirsiniz. Tüm bir web sayfasını tercüme etmek de mümkündür. Bunun için bağlantıyı tercüme kutusuna kopyalayın ve sonuca tıklayın.

! Dikkat! Çevrimiçi tercüme programları hatalı olabilmektedir; dolayısıyla dili öğrenmeniz ve başlarda tercüme metnini birine doğrulatmanız daima iyi olur.

2.3. İNTERNET GÜVENLIĞI İnternet kullanışlı ve eğlenceli bir yer olabilir, ancak size, yakınlarınıza veya cihazınıza zarar verebilecek olası tehlikelerin de daima farkında olmalısınız.

i Dolandırılmamak için bulunmaktadır:

akılda

tutmanız

gereken

birkaç

şey

• Gönderene bakın: Göndereni tanıyor musunuz? Onunla daha önce iletişime geçtiniz mi? Göndereni bilmiyorsanız, özellikle kişisel bilgilerinizi istiyorlarsa yanıt yazmadan önce google’da arayabilirsiniz. Gönderenin adına baktığınızda e-posta adresi mantıklı geliyor mu? • Metni okuyun. Resmi kurumlar ve şirketler kişisel bilgilerinizi veya PIN kodunuzu e-posta üzerinden sormaz veya bir dosya indirmenizi istemez. Yalnızca dolandırıcılar bunu yapar. • Net düşünün. Bu e-postayı neden aldınız? Örneğin bankada başarısız olan bir işlem hakkında sizi bilgilendiriyorsa, yakın geçmişte böyle bir işlem yaptınız mı? • E-postaya yanıt verip vermemek ve nasıl yanıt vermek gerektiğinden emin değilseniz, önce göndereni google’da aratın ve gerekirse netleştirmek için telefon edin.

Cihazınıza virüs bulaşmaması için asla şunlara tıklamayın: • şüpheli açılır reklamlar, • tuhaf internet siteleri, • bilinmeyen gönderenlerin size yolladığı dosyalar; • ve asla güvenilmez internet sitelerinden dosya indirmeyin.

İnternet güvenliğiyle ilgili haberlere www.ria.ee/en/news.html adresini ziyaret edin.

bakmak

isterseniz

Büyük miktarda para kazandığınızı veya miras aldığınızı veya müthiş bir yatırım fırsatına sahip olduğunuzu öne süren e-posta veya telefon çağrıları alırsanız ne yazık ki çoğu durumda dolandırılıyorsunuz demektir.

2.4. KENDINIZIN VE YAKINLARINIZIN ÇEVRIMIÇI GÜVENLIĞI İnternette ilginç fotoğraflar fikirler, videolar, müzik parçaları ve bağlantılar paylaşmak güzeldir ancak kendinizin ve başkalarının gizliliğine daima dikkat etmeyi unutmayın.

Yapılmaması Gerekenler

Yapılması Gerekenler

Kendinizle ilgili özel bilgiler yayımlamayın ve tam güvenmediğiniz birine özel bilgiler göndermeyin.

Mesajınızın kolaylıkla ekran görüntüsünün alınabileceğini ve halka açık bir şekilde yüklenebileceğini veya başkalarına gönderilebileceğini unutmayın. Gizliliğinizi koruyun!

Başkalarının özel bilgilerini de yayımlamayın veya paylaşmayın.

Başkalarının gizliliğine de saygı gösterin.

Ev adresinizin ne olduğunu veya nerede yaşadığınızı asla çevrimiçi olarak (örneğin sohbetlerde) insanlara söylemeyin. Tam konumunuzu da paylaşmayın.

İlginç bir yeri ziyaret ediyorsanız ve arkadaşlarınızın da bu yeri öğrenmesi için Facebook’ta check-in yapmak istiyorsanız, bunu buradan ayrılıyorken veya ayrıldıktan sonra yapın. Tam konumunuzu bildirmek hiçbir zaman iyi bir fikir değildir çünkü bu paylaşımı kimin göreceğini asla bilemezsiniz!

Yalnızca internetten tanıştığınız kişilerle evinizde veya onların evinde görüşmeyin.

İnternetten biriyle görüşmek isterseniz, kafe, restoran, alışveriş merkezi vb. gibi halka açık bir yer seçin.

Arkadaşlarınız veya başkalarının olduğu resim veya videoları onların izni olmaksızın paylaşmayın.

Arkadaşlarınızın olduğu resimleri çevrimiçi paylaşmak için arkadaşlarınızdan izin isteyin.

Yapılmaması Gerekenler

Yapılması Gerekenler

Çocukların resimlerini halka açık olarak paylaşmayın.

Özellikle çocuklarınızın resimlerini paylaşmak istiyorsanız, sosyal medya profillerinizdeki gizlilik ayarlarınızı “yalnızca arkadaşlar” veya “özel” olarak değiştirin.

İnternette sinirlenmeyin ve kaba olmayın.

Daima nazik olun. Anonim olarak yorumda bulunduğunuzu sanıyor olsanız bile kim olduğunuzu bilmek yine de mümkündür.

İnternette düşüncesiz şakalar yapmayın. Irkçılık, din, cinsel eğilim, terör ve diğer hassas konularda şaka yapılması kabul edilemez. Paylaşımınıza göre bazı sonuçları olabilir - silinebilir, hesabınız engellenebilir veya hatta polise bile götürülebilirsiniz.

Paylaşım ve yorumlarınızın olası sonuçlarını düşünün.

Çevrimiçi olarak istismarcı içerik, yetişkin içeriği, yasadışı içerik veya tehditler paylaşmayın.

İnterneti tararken kanunlara uyun.

İnternette gördüğünüz her şeye inanmayın.

İnternette ve sosyal medyada gördüğünüz her şeyin doğru olmadığını akılda tutun. Haberler sahte olabilir, insanlar yalan söyleyebilir ve fotoğraflar ve videolar manipüle edilebilir. Kaynakları kontrol edin.

Siber zorbalığa dikkat edin. Siber zorbalık, elektronik iletişim kullanarak tipik olarak göz korkutucu veya tehditkar mesajlar göndermek suretiyle bir kişiye zorbalık yapmaktır. Sosyal medya, mesajlaşma platformları ve oyun platformları üzerinden gerçekleşebilir. Bir siber zorbalık durumu görür veya yaşarsanız bildirin. Doğrudan sosyal medya kanalına veya Estonya internet polisine (www2.politsei.ee/et/nouanded/veebikonstaabel) bildirebilirsiniz Ebeveynseniz, çocuğunuzun çevrimiçi ve çevrimdışı güvenliğinden endişelenmeniz gerekir. Ebeveynin çocuğunun sosyal medyada ve genel olarak internette ne yaptığının farkında olması önemlidir. Çocuklar birçok çevrimiçi tehlikeye maruz kalabilir ve çocuklarının çevrimiçinde korunmasını sağlamak ebeveynin görevidir. Çocuklar bilgisayarlara, tabletlere ve cep telefonlarına sınırsız erişime sahip olmamalıdır çünkü bu hem zihinsel hem de fiziksel sağlıkları için iyi değildir. Çocuklar gördükleri şeylerden daha kolay etkilenir ve ebeveynlerinin sürekli gözetimi olmadığında görmemeleri gereken içeriklere ulaşabilirler. 26

NOTLARINIZ

3. ESTONYA’DA ULUSLARARASI KORUMA VE SEYAHAT Uluslararası koruma ve ikamet izinleri başvurularını Polis ve Sınır Güvenliği Kurulu işler. Estonya’da sığınma davaları 1951 Cenevre Sözleşmesi ve Protokolleri ile ilgili AB yönergeleri ve Estonya ulusal mevzuatına göre işlem görür.

i Estonya’da ilk kez uluslararası koruma aldığınızda, Estonya tarafından verilen iki geçici ikamet izinlerinden birini alırsınız: • Mülteci statüsüne sahipseniz - ırk, din, etnisite, belirli bir sosyal grup veya siyasi eğilime mensup olmaktan dolayı zulüm görme konusunda makul endişeniz bulunmaktadır. Üç yıllık ikamet izni alabilirsiniz. İkamet izninizi uzatmanız gerekirse, üç yıl için uzatılabilir. • İkincil korumanız varsa - mülteci statüsüne sahip değilsinizdir, ancak ülkenize döndüğünüz takdirde büyük tehlikede olabileceğinizi düşünmek için gerekçeler bulunmaktadır. Bir yıllık ikamet izni alabilirsiniz. İkamet izninizi uzatmanız gerekirse, iki yıl için uzatılabilir.

Uluslararası koruma aldıktan sonra Estonya’daki hayatınıza başlamak için atacağınız ilk adımlardan biri geçici ikamet izni kartına başvurmaktır. Bunun için yakın Polis ve Sınır Güvenliği Kurulu Müdürlüğüne başvurmanız gerekiyor. Size ücretsiz olarak verilecektir. İkamet izinleri başvuru formu ve ekleri politsei.ee adresinde bulunmaktadır. Başvuruda bulunmak için doldurulan başvuru formuna ek olarak hangi dokümanların sunulması gerektiğini dikkatli bir şekilde okuyun.

İkamet izni, süresinden bağımsız olarak size Estonya’da birçok hak sağlar. Örneğin ikamet izni uluslararası koruma gerekçesiyle size otomatik olarak Estonya’da çalışma hakkı verir. Çalışma izni için ayrıca başvuruda bulunmanız gerekmez. Ayrıca uluslararası korumaya özel destek hizmetlerine sahip olabilirsiniz. Aynı zamanda belirli sorumluluklar/yükümlülükler getirir. Daha fazla bilgi için bkz. 4. bölüm.

İkamet izniyle birlikte size, Estonya’daki resmi işlemlerde gerekli olan kimlik kodu (Kimlik Kodu) verilecektir.

! İkamet izni kartı bir seyahat belgesi değildir, ancak Estonya’da geçirdiğiniz süre boyunca ve seyahat belgenizle birlikte yurtdışında seyahat ederken daima yanınızda bulundurmanız gereken zorunlu bir kişisel kimlik belgesidir.

3.1. İKAMET IZINLERI VE VATANDAŞLIK Geçici ikamet eden biri olarak uzun vadeli ikamet izni alma veya hatta Estonya vatandaşı olma hakkına sahip olursunuz. Belirli bir çaba harcamanızı ve biraz sabırlı olmanızı gerektirir, ancak imkansız değildir.

GEÇICI IKAMET IZNI • Size 1 yıllık uluslararası koruma sağlanır — ikincil koruma • Size 3 yıllık uluslararası koruma sağlanır — mülteci statüsü • İkamet izninizi bitmeden 4 ay önce Polis ve Sınır Güvenliği Kurulundan yenilemeniz gerekiyor. • Artık uluslararası korumaya ihtiyacınız kalmazsa, kamu düzenini veya toplum güvenliğini ihlal ederseniz veya bir ulusal güvenlik tehdidi olarak tanımlanırsanız ikamet izniniz uzatılmaz.

UZUN VADELI IKAMET IZNI • Estonya’da geçici ikamet iznine dayanarak beş yıl yaşadıysanız • Geçerli bir geçici ikamet iznine sahipseniz • İkamet yeriniz Estonya Nüfüs Müdürlüğünde kayıtlıysa • Estonya’daki geçim masraflarınızı karşılamanızı sağlayan kalıcı bir yasal gelire sahipseniz • Estonya Sağlık Sigortası Fonu tarafından sağlanan bir sağlık sigortasına sahipseniz • Entegrasyon şartını yerine getirdiyseniz ve en az B1 seviyesinde Estonca biliyorsanız • Geçici ikamet izninizin bitiş tarihinden en az 2 ay önce uzun vadeli ikamet iznine başvuruda bulunmanız gerekir. • Başvuruyu Estonca yapmanız gerekir. • Uzun vadeli ikamet izninizin bir son tarihi bulunmaz ve periyodik uzatma için başvuruda bulunmanız gerekmez. • Vatandaşlık başvurusuna temel teşkil eder.

VATANDAŞLIK Aşağıdaki koşulları yerine getiriyorsanız Estonya vatandaşlığına başvurabilirsiniz: • En az 15 yaşındaysanız • Estonya’da bir ikamet iznine veya kalıcı ikamete dayanarak en az sekiz yıl yaşadıysanız • Uzun vadeli ikamet iznine veya kalıcı ikamet hakkına sahipseniz • Estonya vatandaşlığına başvuru tarihinden itibaren Estonya’da bir ikamet iznine veya kalıcı ikamete dayanarak en az altı ay boyunca yaşadıysanız • Estonya’da kayıtlı bir ikamet yeriniz varsa • Estonya dil yeterliliği sınavını ve Estonya Cumhuriyeti Anayasa ve Vatandaşlık Kanunu bilgisi sınavını geçtiyseniz • Kalıcı bir yasal gelire sahipseniz • Estonya devletine bağlıysanız • Innove, vatandaşlar için sınavlar düzenler ve ayrıca hazırlık kursları sunar.

İlk oturma izni

Mülteci statüsü

İkincil koruma

Yıllar

Geçici oturma izni uzatmaları

Vatandaşlık başvurusu

• Daha fazla bilgi için: www.innove.ee

Uzun süreli oturma izni

Uzun vadeli ikamet izni şartlarını yerine getiremezseniz geçici ikamet izinlerinizi daima uzatabilirsiniz. Ancak uzun vadeli ikamet izni şiddetle tavsiye edilir çünkü bu size Estonya’da kalıcı olarak kalmanız için daha fazla koruma sağlar. 31

3.2. ÇOCUKLARA YÖNELIK IKAMET IZINLERI VE VATANDAŞLIK 18 yaşından küçük kişiler Estonya’da tam etkin kanuni ehliyete sahip olmadığı için, Estonya dokümanları için başvuruda bulunmak istediklerinde çoğu durumda onlara ebeveynlerinin eşlik etmesi veya izin vermesi gerekmektedir. 18 yaşından küçük çocukların veya vesayet altındaki kişilerin geçici ikamet başvuruları yasal temsilcileri (örneğin ebeveyn, vasi veya vasilik sahibinin yasal temsilcisi) tarafından yapılabilir. 15 yaşından küçük bir çocuk veya vesayet altındaki bir kişi adına uzun vadeli ikamet izni başvurusu onun yasal temsilcisi (örneğin ebeveyn, vasi veya vasilik sahibinin yasal temsilcisi) tarafından yapılır.

i Aşağıdaki durumlarda 15 yaşından küçük bir çocuk için uzun vadeli ikamet izni başvurusunda bulunabilirsiniz: • Ebeveynlerden biri Estonya vatandaşıysa veya • Ebeveynlerden biri uzun vadeli ikamet iznine sahipse veya • Uzun vadeli ikamet izni başvurusunda bulunma kriterlerinin tamamına uyuyorsanız

15 yaşından küçük bir çocuk için, çocuğun doğumundan sonra Estonya vatandaşlığı almış ebeveynleri veya çocuğun doğumundan sonra Estonya vatandaşlığı alan bir Ebeveyn tarafından, Estonya vatandaşı olmayan Ebeveynin veya çocuğun Estonya vatandaşı olmayan vasisinin rızasıyla tarafından Estonya vatandaşlığı başvurusunda bulunulabilir.

3.3. SEYAHAT BELGELERI Estonya dışına seyahat ederseniz geçerli bir seyahat belgesi zorunludur: bir Schengen devletine, Avrupa Birliği üye devletlerinden birine veya bunlar dışındaki bir devlete. Gittiğiniz ülkedeki göç kurallarını ve tanınan dokümanları daima kontrol edin.

! Geçerli bir seyahat belgesine (vatandaşı olduğunuz devletin verdiği bir pasaport gibi) sahip değilseniz, Polis ve Sınır Güvenliği Kurulu tarafından verilen bir seyahat belgesine başvurabilirsiniz.

Estonya’dan uzun süre uzakta kalırsanız veya başka bir Avrupa Birliği üye devletinde yeniden yerleşirseniz, o devletin göç kanun ve yönetmeliklerine uymanız ve gerekirse o devlette ikamet ve/veya çalışma iznine başvurmanız gerekir. İkamet izninizin iptal edilmesini önlemek için seyahat etmeyi planladığınız takdirde ve planladığınızda Estonya Polis ve Sınır Güvenliği Kurulunu bilgilendirin. Ancak böyle bir iptal uluslararası korumanızı sonlandırmaz. Kendi ülkenize seyahatte bulunmayı planladığınız takdirde sürekli uluslararası koruma alma ihtiyacınız şüpheli olur ve dolayısıyla uluslararası korumaya dayanan ikamet izniniz iptal edilebilir.

OLASI SEYAHAT BELGELERI

Vatandaşı olduğunuz devletin düzenlediği pasaport

Mülteci seyahat belgesi

• Size Estonya’da mülteci statüsü ver ildiyse en yakın Polis ve Sınır Güvenliği müdürlüğünde mülteci seyahat belgesine başvurabilirsiniz • Seyahat belgesi size başvuruyu izleyen 30 gün içinde, başvuru formunuzda işaretli Polis ve Sınır Güvenliği Kurulu müdürlüğünde şahsen verilir. • Seyahat belgesini aldıktan sonra varsa önceki Mülteci seyahat belgenizi verin. Görevli memur ayrıca parmak izlerinizle önceden verdiğiniz parmak izlerini karşılaştırır.

Yabancı pasaportu

• Size ikincil koruma verildiyse bir yabancı pasaportuna başvurabilirsiniz. • Yabancı pasaportu başvurunuzu en yakın Polis ve Sınır Güvenliği Kurulu müdürlüğünde yapabilirsiniz. • Yabancı pasaportu size başvuruyu izleyen 30 gün içinde şahsen verilir. Yabancı pasaportunu PPA müdürlüğünde aldıktan sonra varsa önceki yabancı pasaportunuzu vermeniz gerekir. Görevli memur parmak izlerinizle önceden alınan parmak izlerinizi karşılaştırır.

Bazı devletler seyahat belgeleri için ücret alabilir. Daha fazla bilgi için www.politsei.ee adresini ziyaret edin

AB dışına seyahat etmeyi planlıyorsanız bazı ülkelerin vize istediğini lütfen unutmayın. Doğru bilgi edinmek için lütfen seyahat etmeyi düşündüğünüz ülkenin Büyükelçiliğiyle iletişime geçin.

Bir çocuk (18 yaş altı) yalnızca bir ebeveynle seyahat ediyorsa, diğer ebeveynin söz konusu seyahat için yazılı onay vermesi gerekir. Bu onay seyahatte yanınızda bulundurulmalı ve sınır geçişinde sorulduğu takdirde sunulmalıdır. Bazı ülkelerin noter tarafından düzenlenmiş bir belge de isteyebileceğini unutmayın.

3.4. İLETIŞIM BILGILERI Belgeler ve bunlar için yapılacak başvurular hakkında daha fazla bilgi için Polis ve Sınır Güvenliği Kurulunun internet sitesini ziyaret edebilirsiniz. Ayrıca yanıtını bulamadığınız sorular için de onlarla iletişime geçmekten çekinmeyin.

i Polis ve Sınır Güvenliği Kurulu: • Yerelde: Evinize en yakın hizmet noktası • İnternet sitesi: www.politsei.ee • E-posta: info@politsei.ee • Telefon: İstemci bilgi numarası: 612 3000 (her gün 8- 19 arası Estonca, Rusça ve İngilizce)

Hizmet Noktasına başvuruda bulunmak için broneering.politsei.ee aracılığıyla rezervasyon yapmanız gerekiyor 35

Sorularınız olursa daima Estonya Polis ve Sınır Güvenliği, vakanızla ilgilenen memur veya mülteci danışmanlarıyla iletişime geçebilirsiniz:

i Uluslararası koruma danışmanlarına yazın: asylum.counsel@counsel.ee Veya göç danışmanlarıyla iletişime geçin: Telefon: 612 3500 (Pazartesi - Cuma 9.00-15.00) E-posta: migrationadvice@politsei.ee Skype: EstonianPolice_MigrationAdvice İkamet izinlerinizin uzatılması başvurularının doldurulması konusunda açıklama ve/veya desteğe ihtiyacınız olursa veya ikamet izniniz konusunda başka sorularınız varsa daima Estonya İnsan Hakları Merkezine danışabilirsiniz. www.humanrights.ee ; info@humanrights. ee; tel: +372 644 5148

FAYDALI KELİMELER SÖZLÜĞÜ

Politsei- ja Piirivalveamet (PPA)

Polis ve Sınır Güvenliği Kurulu

Rahvusvaheline kaitse

Uluslararası koruma

Pagulane

Mülteci

Täiendav kaitse

İkincil koruma

Tähtajaline elamisluba

Geçici ikamet izni

Pikaajaline elamisluba

Uzun vadeli ikamet izni

Reisidokument

Seyahat belgesi

Isikukood

Kimlik kodu / kişisel kod

Taotlus

Başvuru

Kodakondsus

Vatandaşlık

Broneering

Rezervasyon

NOTLARINIZ

4. HAKLAR, YÜKÜMLÜLÜKLER VE SORUMLULUKLAR Estonya’dayken Estonya Anayasası ve kanunlarına uymanız gerekir. Kanunları bilmemeniz ve dolayısıyla onlara uymamanız, kanunları ihlal etmeniz için mazeret oluşturmaz. Kanunları ihlal ederseniz uygun şekilde cezalandırılırsınız. Tüm Estonya kanunlarını, bazı kanunların İngilizce ve Rusçaya da tercüme edilmiş olduğu Riigi Teataja’da www.riigiteataja.ee bulabilirsiniz. Estonya’da mevzuat yalnızca Estonca geçerlidir. Geçici ikamet eden biri olarak kalıcı ikamet eden kişilerle aynı haklara sahip olursunuz. Estonya Anayasasına göre Estonya’da oturan herkes aşağıdaki durumlarda kanunen yardım alma hakkına sahiptir: • Yaşlılıkta • İşsizlikte • Acil durumda Estonya’da kimseye aşağıdakilerden dolayı ayrımcılık uygulanamaz: • Dini veya siyasi veya başka görüşleri nedeniyle; veya • Uyruğu, ırkı, rengi, cinsiyeti veya kökeni nedeniyle Ulusal, ırksal, dini veya siyasi nefret, şiddet veya ayrımcılık teşvik etmek Estonya’da yasaktır ve cezalandırılabilir.

Halka açık bir alanda uyruğunuz, ırkınız, renginiz, cinsiyetiniz veya kökeniniz nedeniyle size ayrımcılık yapılırsa polise başvurabilirsiniz.

Ayrımcılık yaşamanız durumunda, kanuni zorunlulukların uygulanmasını gözetleyen cinsiyet eşitliği ve eşit muamele temsilcisine başvurabilirsiniz. www.volinik.ee adresinden bilgi edinebilirsiniz. 38

Bu olayı Estonya İnsan Hakları Merkezi’ne de bildirebilirsiniz. Estonya’da herkes şu haklardan yararlanma hakkına sahiptir:

• Yaşama hakkı, kimse bu hakkından keyfi olarak mahrum bırakılamaz

• Özgürlük ve güvenlik hakkı

• Serbest kendini gerçekleştirme, kendi çalışma alanını seçme ve her türlü yasal işi yapma hakkı

• Konuşma ve ifade özgürlüğü hakkı, giyim dahil

• Eşini seçme hakkı – kimse istemediği biriyle evlenmeye zorlanamaz

Özgürlük ve haklarınızı başkalarının haklarını ihlal etmediğiniz sürece kullanabilirsiniz. Bu durum sokaklar, ev ve sosyal medya için geçerlidir. Statünüze göre kullanabileceğiniz bazı getirebileceğiniz ek yükümlülükler olabilir.

haklar

ve/veya

yerine 39

Uluslararası koruma yararlanıcısı olarak, Anayasa ve genel kanunlara ek olarak aşağıdaki ek yükümlülükleriniz bulunmaktadır: • Dil kurslarına katılmak • Karşılama Programının uluslararası koruma modülüne katılmak • Size atandığında destek kişisinin hizmetlerini kullanmak. Estonya’ya Yerleşmek Programının zorunlu uluslararası koruma modülüne ek olarak Programın diğer tematik modüllerine katılma hakkınız bulunmaktadır. Diğer modüllerin yalnızca İngilizce ve Rusça sunulduğunu unutmayın. www.settleinestonia.ee adresinden daha fazla bilgiye ulaşabilirsiniz.

i Erkek ve kadınların hak ve yükümlülükleri • Estonya’da erkekler ve kadınlar toplumda eşittir ve eşit hak ve yükümlülüklere sahiptir. • Diğer birçok ülkede olduğu gibi Estonya’da erkekler ve kadınlar kanun karşısında eşittir. • Erkekler ve kadınlar çalışma, mülk edinme ve satma, sağlık hizmeti alma, banka hesabı açma, paralarını yönetme, seyahat etme, okula gitme, evlenme ve boşanma konularında eşit haklara sahiptir. • Estonya’da yalnızca erkekler veya yalnızca kadınlara yönelik işler bulunmamaktadır.

4.1. HUKUKI SORUNLARIN ÇÖZÜMÜ Herkes kendi hak ve özgürlüklerini savunma ve ihlal edilmeleri durumunda mahkemeye başvurma hakkına sahiptir. Estonya’da yargının bağımsız olduğunu ve kimsenin hakimlerin karar alma sürecini etkilemesine izin verilmediğini unutmayın; hükümler mevcut mevzuata dayanır. Suç işlediği kanıtlananlar mahkeme kararıyla cezalandırılır. Suçtan dolayı hüküm giyerseniz Estonya’da ve Schengen’de kalmanız riske girebilir. 40

Ücretsiz hukuki yardım alma hakkınız bulunmaktadır. Mahkemeye başvurma ve devletten ücretsiz hukuki yardım alma konularında daha fazla bilgi için www.kohus.ee/et/oigusabi/tasuta-oigusabi adresini ziyaret edin.

i Ayrıca, ücretsiz olarak danışabileceğiniz bazı hizmet sağlayıcıları bulunmaktadır: • Inimõiguste keskus (Estonya İnsan Hakları Merkezi) – Estonya sığınma prosedürleri, sığınmacılar, uluslararası koruma altındaki kişilerin hak ve yükümlülükleri, devletten ücretsiz hukuki yardım başvurusunda bulunma ve gerekirse Polis ve Sınır Güvenliği Kurulu veya mahkemelerde temsiliyet hakkında hukuki danışmanlık ve hukuki bilgi sunumu. www.humanrights.ee; info@humanrights.ee; tel: +372 644 5148 • Eesti Õigusbüroo OÜ – geliriniz 1700 Avro’dan düşükse ücretsiz hukuki danışmanlık sunar. Örneğin ev sözleşmeleri, iş sözleşmeleri, krediler-borçlar vb. günlük hukuki konularda danışmanlık sunar www.juristaitab.ee; abi@juristaitab.ee; tel +372 6 880 400. • Õigusteenuste Büroo AS – özel ihtiyaçları olan kişilere (engelliler), Tallinn, Valga, Jõhvi, Narva ve Pärnu’da olup net aile geliri ayda 516,45 €’dan düşük olan ve Tallinn Kadın Kriz Merkezi tarafından gönderilen kişilere hukuki danışmanlık sunar. www.otb.ee; otb@otb.ee; tel +372 5385 0005 • Eesti Juristide Liit “Õigusapteek” (“Hukuki eczane”) – belirli tarih ve yerlerde herkese hukuki danışmanlık sunar. Estonca ve Rusça hizmet taahhüt edilir. Konumlar ve tarihlerle ilgili daha fazla bilgi için: www.juristideliit.ee/info-ja-uritused/oigusapteek • Tartu Üniversitesi Öğrenci Hukuk Bürosu – herkese hukuki danışmanlık sunar. Danışmanlar son sınıf Lisans ve Yüksek Lisans öğrencileridir. Danışmanlık alabilmek için juuraabi@ut.ee üzerinden kaydolmanız gerekir. Estonca ve Rusça hizmet verilir. Daha fazla bilgi için: www.oigus.ut.ee/et/teaduskonnast/uliopilaste-oigusburoo.

Ücretsiz hizmetler Estonca, Rusça ve İngilizce verilir.

4.2. DESTEK KIŞISI HIZMETI Uluslararası koruma yararlanıcısı olarak ihtiyaçlara dayanan destek kişisi hizmeti alma hakkınız bulunmaktadır. Destek kişisi hizmetinin temel yöntemleri, mültecilere danışmanlık ve bilgi sunulmasıdır. Destek kişileri ayrıca otoritelerle yapılan toplantılarda mültecilere eşlik edebilir ve iş aramalarında onlara yardımcı olabilir. Hizmet, yaşadığınız yerel belediyede sunulur. Destek kişisi hizmeti Estonya’da daha bağımsız hale gelmenize yardımcı olmayı amaçlar. Destek kişisi işlerinizi sizin yerinize yapmaz, ancak günlük faaliyetlerinizi Estonya’da kendiniz yapmayı öğrenmeniz için size kılavuzluk eder. Günlük hayatınızdan ve başa çıkmaktan daima sizin sorumlu olduğunuzu unutmayın. Destek kişisi şunları yapabilir: • Estonya toplumu ve hak ve yükümlülükleriniz hakkında en önemli şeyleri size açıklayabilir; • somut günlük faaliyetleriniz konusunda size kılavuzluk edebilir, örneğin banka hesabı açmak, toplu taşıma kullanmak vb.; • çeşitli kurumlarla (devlet kurumları, yerel yönetim, eğitim kurumları ve hastaneler) ve ayrıca dairenizin ev sahibiyle bağlantı ve etkileşim kurma konusunda yardımcı olabilir; • tercüme hizmetleri ayarlamaya yardımcı olabilir;

Destek kişisi sizinle bir sözleşme imzalar. Ayrıca, siz, destek kişisi ve oturduğunuz yerel belediyeden bir temsilci (gerekirse başka taraflar da dahil edilir) arasında bir eylem planı oluşturulur. Bu eylem planı sizin için hedef ve faaliyetler belirler ve sözleşmenin tüm taraflarının hak ve sorumluluklarını belirler. Eylem planı; iş bulma, Estonca öğrenme, okula gitme ve sizinle ilgili diğer konular gibi hedeflere odaklanır. Hizmetin ilk ayları daha sıktır ve siz daha bağımsız hale geldikçe daha az sık hale gelir.

i Destek kişisi hizmetini veren kurum: STK Estonya Mülteci Konseyi 42

İnternet sitesi: www.pagulasabi.ee E-posta: info@pagulasabi.ee

STK Estonya Mülteci Konseyi mültecilere yönelik etkinlikler, atölyeler ve geziler gibi çeşitli grup faaliyetleri de organize eder. Örneğin, mülteci kadınların özgüven ve bağımsızlığını destekleyen bir kadın kulübü bulunmaktadır.

4.3. TERCÜME HIZMETLERI Kanuna göre, uluslararası koruma verilen kişiler iki yıla kadar tercüme hizmeti alma hakkına sahiptir. Tercüme hizmetleri devlet bütçesinden ödenir ve yalnızca gerektiği miktarda sunulur. Örneğin bir kişi iyi derecede İngilizce konuşuyorsa muhtemelen tercümana ihtiyaç duymaz. Tercüme desteği almak için STK Estonya Mülteci Konseyi ile iletişime geçin.

4.4. AILE BIRLEŞMESI Size uluslararası koruma verildiyse, geride kalan aile mensuplarıyla aile birleşmesi için başvuruda bulunma hakkına sahip olursunuz. Aşağıdaki aile üyeleri sizinle birleşebilir: • önceden resmi olarak evli olduğunuz ve geride bıraktığınız karınız veya kocanız (eşiniz) • sizin veya eşinizin bekar ve reşit olmayan çocukları. Soy kanıtlanmalıdır ve Polis ve Sınır Güvenliği Kurulu gerekirse DNA analizi konusunda bir uzman tutar • geçim için yalnızca size bağımlı durumdalarsa ebeveynleriniz. Geçim desteği ihtiyaçları sağlanmalıdır.

Geldiğiniz ülkede aileniz zaten mevcuttuysa aile olarak kabul edilirsiniz. 43

Ailenizle birleşmek isterseniz: • En yakın Polis ve Sınır Güvenliği Kurulu müdürlüğüne başvurun • Aile bağlarınızla ilgili elinizdeki tüm ilgili bilgileri sunun. Kanıtla/belgelerle sunabildiğiniz bilgiler daima sözlü iddialardan daha fazla yararlı olur

Aile birleşmesi başvurunuz Polis ve Sınır Güvenliği Kurulu tarafından onaylanırsa, diğer ülkede geride kalan aile mensuplarınız şunları yapmalıdır: • En yakın Estonya Cumhuriyeti büyükelçiliğine veya konsolosluğuna veya Estonya’yı temsil eden büyükelçiliğe veya konsolosluğa başvuruda bulunmalı ve • Estonya’ya giriş için seyahat belgesine başvurmalıdır. Bu çoğu durumda Estonya vizesidir ve mevcut bir uluslararası seyahat belgesi veya pasaportuna dahil edilir.

İkamet izni aldıktan sonra 6 ay içinde aile birleşmesi başvurusunda bulunmazsanız, Polis ve Sınır Güvenliği Kurulu ailenizle birleşmeniz için ek gereklilikler yerine getirmenizi isteyebilir. Estonya büyükelçilikleri ve konsolosluklarının iletişim bilgileri vm.ee/en/embassies-and-representations internet sayfasında bulunmaktadır. Aile mensuplarınız aile birleştirme prosedürü aracılığıyla Estonya’ya ulaştıktan sonra uluslararası koruma ve ikamet izni için başvuruda bulunmaları gerekir.

Aile mensubu ikamet izni süresinin sizin ikamet izninizin süresiyle aynı olduğunu unutmayın.

Uluslararası koruma danışmanları veya göç danışmanlarıyla iletişime geçebilirsiniz.

Aile mensuplarınız Estonya’ya vardığında yerel kanunlara uymaları gerekir. Uymadıkları takdirde birleşme başvurusunda bulunan kişi olarak sizin sorumlu tutulacağınızı unutmayın.

Aile, aile birleşmesiyle ilgili giderleri karşılamalıdır. Estonya Mülteci Konseyi (www.pagulasabi.ee) ve Estonya İnsan Hakları Merkezi (www.humanrights.ee) gibi STK’lardan yardım alabilirsiniz. İsveç’teki UNHCR ofisine (www.unhcr.org/sweden.html) başvurma imkanınız da bulunmaktadır. Kuruluşlar çoğu durumda evrak işleri ve danışmanlık konusunda ve istisnai durumlarda bağış toplama konusunda yardımcı olabilmektedir. Ailenizle bağlantınız koptuysa ve halen bir mülteci kampında bulunduklarını düşünüyorsanız Estonya Kızılhaç’ıyla (www.redcross.ee) iletişime geçin. Ailenizi bulmanıza yardımcı olabilirler.

4.5. TOPLUMUN AKTIF BIR ÜYESI HALINE GELME Estonya artık yeni evinizdir ve daha iyi bir aidiyet duygusu ve daha hızlı entegrasyon için topluma aktif olarak katılabilir ve Estonya toplumuna katkıda bulunabilirsiniz. Başkalarıyla çevre oluşturmak gerek dili öğrenmeniz, gerek daha iyi iş olanakları bulmanız vb. için size daha fazla fırsat sağlayabilir. Estonya toplumunda aktif bir şekilde faaliyette bulunma seçenekleri: • Sivil toplum kuruluşlarında çalışmak. Bu faaliyetler genelde ücret karşılığı değildir ancak çevre oluşturmanıza ve yerel hayatı daha iyi anlayıp endişelerinizi/gelişme ihtiyaçlarınızı (örneğin entegrasyon alanında) daha iyi anlamanıza yardımcı olur. Sivil toplum kuruluşlarına katılmak için, sizin için önemli olan bir konuda çalışan bir kuruluş bulun ve onlarla iletişime geçin. Bu aktif kuruluşların bazılarını www.heakodanik.ee/liikmed adresinde bulabilirsiniz. • Mahalle faaliyetlerine katılım. Bu faaliyetler daha hızlı evinizdeymiş gibi hissetmenize ve komşularınızla karşılıklı tanışmanıza yardımcı olur. Komşularınızla iletişim kurun, kendinizi ve ailenizi tanıtın, mahallede devam eden faaliyetler ve etkinliklerle ilgili bilgi arayın. Mahalle size yardımcı olabilir ve siz de ona yardımcı olabilirsiniz. Mahallenizin çevrimiçi topluluklarını bulmak için, bölgenizin adını Facebook’ta aramayı deneyin – örneğin Nõmme, Kalamaja, Lasnamäe ve başka bazı bölgelere yönelik Facebook grupları bulunmaktadır. Ayrıca Facebook üzerinden şehrinizdeki başka kişilerle iletişim kurabilirsiniz – Expats in Tallinn (Tallinn'deki Yabancılar), Foreigners in Tartu (Tartu'daki Yabancılar), Moms of Tallinn (Tallinn Anneleri), Families with kids in Tartu (Tartu'daki Çocuklu Aileler), Tallinn Board and Card Games (Tallinn Tahta ve Kağıt Oyunları), Book Club Tartu (Tartu Kitap Kulübü) gibi gruplara bir bakın ve/veya yerel kütüphaneye gidin ve katılabileceğiniz faaliyetler olup olmadığına bakın. • Gönüllü olmanın yollarını arayın. Kısa dönemli, örneğin bir etkinlikte yardımcı olmak için bir hafta sonu için, veya uzun dönemli gönüllü olabilirsiniz. www.vabatahtlikud.ee adresinde ilginç teklifler bulunmaktadır.

Kultuurisamm kültür programına katılın. Daha fazla bilgi için: www.kultuurisamm.ee

FAYDALI KELİMELER SÖZLÜĞÜ

i Põhiseadus

Anayasa

Õigusabi

Hukuki yardım

Seadus

Yasa

Kohus

Mahkeme

Mittetulundusühing (MTÜ)

Sivil toplum kuruluşu (STK)

Naabruskond

Mahalle

Advokaat

Avukat

Kohtunik

Yargıç

NOTLARINIZ

5. İŞ Uluslararası koruma yararlanıcısı olarak ilk günden itibaren çalışma hakkına sahipsiniz. Estonya’da çalışmak önemli bir değerdir ve hem erkek hem de kadınlara sosyal statü sağlar. Tüm profesyoneller hem erkek hem kadın olabilmektedir. Estonyalıların çoğu geçim giderlerini karşılamak için çalışmaktadır.

İstikrarlı bir iş ve gelir sayesinde daha kaliteli bir hayata sahip olabilirsiniz ve bu da uzun vadeli ikamet iznine başvurmanın ve sonrasında Estonya vatandaşlığına erişim elde etmenin gerekliliklerinden biridir.

Çalışmak ayrıca size becerilerinizi geliştirme, yeni arkadaşlar ve tanışıklıklar edinme, topluma katkıda bulunma ve Estonca öğrenme fırsatları sunar. Ayrıca, çalışırsanız vergi ödersiniz ve bu da sağlık sigortasını sahip olduğunuz ve emeklilik sandığına katkıda bulunduğunuz anlamına gelir.

İş bulmak için çok aktif ve farklı iş fırsatlarına açık olmanız gerekir.

Geçim maliyetleri yüksektir ve çoğu durumda bir aile mensubu kendi ailesine düzgün bir hayat sağlamak için yeterli para kazanamaz. Yalnızca iki ebeveyn de çalıştığında çocuklarınıza daha iyi bir yaşam standardı sunabilirsiniz. Çalışan bir ebeveyn olarak çocuklarınızı evde yalnız bırakma endişesine sahip olmanız gerekmez çünkü anaokulları, okullar ve okul sonrası faaliyetler bulunmaktadır ve çocuğunuz hastalanırsa destek alma hakkına sahip olursunuz (bölüm 6’da daha fazla bilgi sunulmuştur). 48

Bu zor bir tercihtir, ancak hem çocuklarınız hem de sizin uzun vadeli ikamet izni gerekliliklerinden birini yerine getirmeniz için en iyi seçenektir.

Çocuklar ve çalışma Estonya’da çocuklar okula gitmek ve çalışmaya odaklanmamak zorundadır. Ancak bazı koşullarda çocukların çalışmasına izin verilir. Bir çocuğun asla kendi iradesine rağmen çalıştırılmaması gerektiğini hep akılda tutun. Çocukların yaptığı işler basit olmalı ve sağlıklarına zararlı olmamalıdır. Çocuklar gece çalışmamalı ve fazla mesai yapmamalıdır. Bunlara ek olarak, okula gitmesi gereken çocuklar asla okul günü başlamadan çalışmamalı veya okul tatilinin yarısından fazla çalışmamalıdır. Çocuklar, çalışma süreleri sınırlı olsa bile yetişkinlerle eşit ücret almalıdır.

i Estonya’da çalışmakla ilgili önemli bilgilere şuradan ulaşabilirsiniz: www.tooelu.ee.

5.1. İŞ BULMAK Kendinizi ve/veya ailenizi desteklemek sorumluluğunuzdadır. Şu adımları izlemelisiniz:

için

iş

bulmak

sizin

ÖZGEÇMIŞINIZI HAZIRLAYIN • • • •

Kısa özgeçmiş Eğitim Geçmiş iş deneyimi Beceriler

BIR IŞ BULUN • • • • • • •

www.cv.ee www.cvkeskus.ee www.tootukassa.ee/ru www.workinestonia.ee Sosyal medya Başvurular – goworkabit, meetfrank Arkadaşlarınıza sorun

İŞE BAŞVURUN • Özgeçmişinizi gönderin • İstendiği takdirde şunları vurgulayan anlamlı bir üst yazı dahil etmeyi unutmayın • Bu işi neden istediğiniz • İş için gerekli hangi becerilere sahip olduğunuz

İŞ GÖRÜŞMESINE GIDIN • • • • •

Dakik olun Temiz, ayık ve uygun giyimli olun Soruları açıkça yanıtlayın Motivasyonlarınızı ve becerilerinizi açıklamaya hazır olun İstediğiniz maaş sorulabilir – fazla yüksek veya düşük tahminde bulunmayın

SÖZLEŞME IMZALAYIN • • • • • •

Maaşınızı belirler Daima yazılı olmalıdır Çalışma dönemini tanımlar Ödeme yöntemi olarak banka havalesini tercih edin Çalışma zamanını ve saatlerini belirler Yıllık izni belirler

Özgeçmişinizi önceden ve özenle hazırlayın – olası bir işverenin sizinle ilgili ilk izlenimi buna dayanacaktır. Çevrimiçi olarak iyi örnekler bulabilirsiniz ve ayrıca destek kişinizden yardım isteyebilirsiniz. Eesti Töötukassa (Estonya İşsizlik Sigortası Fonu) da özgeçmişinizi ve diğer başvuru belgelerinizi hazırlamanıza yardımcı olabilecek kariyer bilgisi uzmanlarına sahiptir. Eğitiminiz ve iş deneyiminizle ilgili bilgi sunun. ec.europa.eu/migrantskills adresindeki AB beceriler profili aracını doldurabilirsiniz Özgeçmiş hazırlama ve iş görüşmelerine hazırlanma konularında yukarıda belirtilen çevrimiçi portallardan ve Eesti Töötukassa uzmanlarından tavsiye alabilirsiniz.

Kalifikasyonlarınızla ilgili belgeleri/diplomaları Estoncaya çevirtin ve tasdik ettirin (diploma sunmanızı gerektiren pozisyonlara başvururken) Bu işlemi ENIC-NARIC archimedes.ee/enic aracılığıyla yapabilirsiniz. Tasdik işlemini yaptırırken uluslararası koruma yararlanıcısı olduğunuzu lütfen belirtin, böylece geldiğiniz ülkedeki kurumlarla temas önlenebilir.

Başlangıçta, memleketinizdekinden daha az kalifiye bir iş kabul etmek zorunda kalmaya hazırlıklı olun. Zamanla yükselebilirsiniz.

Estonca bilmeniz daha hızlı iş bulma şansınızı artırır.

Tek başınıza iş bulmak karmaşık olursa, Eesti Töötukassa aracılığıyla da yapabilirsiniz.

! Özgeçmiş hazırlama ve iş görüşmelerine hazırlanma konularında yukarıda belirtilen çevrimiçi portallardan ve Töötukassa (İşsizlik Sigortası Fonu) uzmanlarından tavsiye alabilirsiniz.

5.2. İŞ SÖZLEŞMESI Estonya’da yasal bir şekilde çalışmak için yazılı bir iş sözleşmeniz olmalıdır. İş bulduğunuz takdirde işvereninizin sizinle yazılı bir iş sözleşmesi yapmaya hazır olduğundan ve sözleşmenin şart ve koşullarının sizin için anlaşılabilir olduğundan emin olun.

! İş sözleşmesi iki tarafın da hak ve sorumluluklarını belirler ve size sağlık sigortası ve diğer sosyal yardımlardan yararlanma hakkı sağlar.

Tam zamanlı işler genelde haftada 40 saat, günde 8 saat ve Pazartesi’den Cuma’ya kadardır. Vardiyalı olarak veya mevsimsel işlerde çalışırsanız bu değişebilir. Fazla mesai; ek izinle veya ek ücretle tazmin edilmelidir. Yöneticinizle önceden anlaşın.

İş sözleşmesi işverenle sizin aranızda yapılan bir sözleşmedir ve bu sözleşmeye göre; • İşveren için çalışmakla yükümlü olur ve onun denetim ve kontrolüne tabi olursunuz • İşveren size maaş ödemekle ve iki taraf arasındaki sözleşmede, bir toplu iş sözleşmesinde, kanunda veya idari kararnamelerde belirtilen çalışma koşullarını size temin etmekle yükümlü olur

! İş sözleşmesi daima yazılı olmalı, iki kopya halinde imzalanmalı ve bu kopyalardan biri çalışan ve diğeri de işveren tarafından saklanmalıdır. 52

İmzalamak üzere olduğunuz sözleşme hakkında danışmanlık/tavsiye almak isterseniz Estonya İş Teftiş Kurulu (www.ti.ee/en) veya Sosyal Sigorta Kurulu (www.sotsiaalkindlustusamet.ee) ile iletişime geçebilirsiniz ve bu kurumlar sözleşmede haklarınızın korunup korunmadığını kontrol edebilir.

! Farklı iş sözleşmelerine ve verdikleri ilgili haklara dikkat edin

Sözleşme türü

Tanım

İş sözleşmesi

Hizmet sözleşmesi

(tööleping)

(töövõtuleping)

Bir kişinin (çalışan) başka bir

Bir kişinin (yüklenici), bir hizmet

kişi için (işveren), işverenin

(iş) sunarak başka bir kabul edilen

yönetimi ve kontrolüne tabi

sonucu elde etmek için bir şeyi

olarak iş yapması.

üretmeyi veya değiştirmeyi taahhüt etmesi ve diğer kişinin (müşteri) bunun için ücret ödemeyi taahhüt etmesi.

Ödeme

İşveren, kabul edilen koşullar

Müşterinin iş tamamlandıktan

altında ve zamanda maaş

sonra yükleniciye ödeme yapması

ödemekle yükümlüdür.

gerekir. Aksi kararlaştırılmadığı takdirde müşterinin işi inceleme fırsatı bulmadan önce iş için ödeme yapması gerekmez.

Çalışma saatleri

Genelde tam saatli işler için

İşin tamamlanmasına yönelik

günde 8 saat ve haftada 40

son tarih taraflar arasında

saattir. Yarı zamanla çalışma da

kararlaştırılmalıdır.

mümkündür. Yıllık izin

Çalışan bir yılda en az 28 gün

Yüklenici yıllık izin veya yıllık izin için

yıllık izin hakkına sahiptir.

ödeme alma hakkına sahip değildir.

Devlet sağlık

Çalışan, devlet sağlık sigortası

Yüklenici, müşteri yüklenici için en

sigortası

kapsamındadır.

az sosyal vergi yükümlülüğü kadar sosyal vergi öderse devlet sağlık sigortası hakkına sahiptir.

Deneme süresi

Aksi kararlaştırılmadığı takdirde

Deneme süresi yoktur.

çalışan dört aylık deneme

süresine tabi olur. İlgili kanunlar

İş Sözleşmesi Kanunu (TLS)

Yükümlülükler Kanunu (VÕS)

İş sözleşmesi aşağıdaki koşul ve bilgileri içermelidir: İş sözleşmesi №

Soyadı

Adı Kimliği veya sicil kodları

İş adresi

Ev adresi

İş tanımı (çalışanın görevlerinin tanımı). Hukuki sonuçları varsa resmi iş konumu;

İş için ödenen maaş ve ücretler: taraflar maaşlar (mali sonuçlar ve işlemlere dair ödeme), maaşların nasıl hesaplandığı, maaş ödeme prosedürü, maaşların ne zaman ödeneceği (ödeme günü) ve ayrıca işveren tarafından ödenen vergiler veya işveren tarafından maaşlardan kesilen gelir vergisi konularında anlaşmaya varmalıdır; Diğer olası faydalar; İşin yapılacağı yer;

İşin yapılacağı zaman;

Tatil süresi; İşçiye işten çıkarılacağının önceden bildirilmesi gerektiği son tarih veya en azından çalışana ne kadar süre önceden bildirimde bulunulması gerektiğine dair bir gösterge; İşveren tarafından koyulan kurallar; Bir toplu iş sözleşmesi çalışanı da içerecek şekilde ayarlanacaksa, toplu iş sözleşmesine atıf

Çalışanın işe başlaması gereken tarih

Sözleşme imzalanma tarihi

İşe başladığınızda, işvereninizin sizi Eesti Maksu- ja Tolliamet’de (Estonya Vergi ve Gümrük Kurulu) çalışan olarak kaydetmesi daima önemlidir. Böylece maaşınızın vergileri ödenmiş olur. Maksu ja Tolliamet’in self servisi üzerinden kaydınızı kontrol edebilirsiniz: www.emta.ee

5.3. MAAŞ VE VERGILER Maaş Estonya’da 2020 yılında saatlik brüt asgari ücret 3,48 € ve aylık brüt asgari ücret 584 €’dur. Yani tam zamanlı çalışırsanız işverenin size ödeyebileceği asgari ücret budur ve bazı durumlarda bir miktar vergi kesintisi yapılır. Dolayısıyla sözleşmeniz gereği 584 € asgari ücret kazanıyorsanız banka hesabınıza 550,38 € yatırılır. Kanun gereği maaşınız işvereniniz tarafından banka hesabınıza yatırılır. Maaşınızın nakit ödenmemesini şiddetle tavsiye ederiz. Nakit maaş almak sizi oldukça savunmasız bir duruma koyar. “Günlük para meseleleri” bölümünde bankalar ve banka hesabı açmaya dair bilgi edinebilirsiniz. Vergi sistemi Estonya’da tükettiğimiz mal veya hizmetler veya maaşlarımız üzerinden vergi öderiz. Vergiler devlet bütçesi için toplanır ve bu bütçe de sonra çeşitli devlet hizmetleri vb. sunmak için kullanılır. Resmi bir iş sözleşmesi kapsamında çalışıyorsanız, işveren sosyal verginizi ve işsizlik durumunda devletten yardım almanızı sağlayan zorunlu ücretlerinizi öder. Sosyal vergi, maaşınızın %33’ü kadardır. İş sözleşmeniz çoğu durumda maaşınızı brüt maaş olarak belirtir. Bu durum, maaş ödeme gününde aşağıdaki vergilerin brüt maaşınızdan otomatik olarak kesildiği anlamına gelir: • Brüt maaşınızın %20’si gelir vergisi olarak kesilir. • %1.6’sı, işinizi kaybetmeniz durumunda size Töötukassadan ödeme alma hakkı sağlayan işsizlik sigortası fonuna gider. • %2’si zorunlu finansman kaynaklı emeklilik fonuna gider. Estonya emeklilik sistemi üç kısımdan oluşur: devlet emeklilik fonu, zorunlu finansman kaynaklı emeklilik fonu ve ek finansman kaynaklı emeklilik fonu. 65 yaşından itibaren devlet emeklilik aylığı almaya başlayabilirsiniz. Örneğin, aylık brüt maaşınız 1.143 Avro ise, zorunlu emeklilik fonu katkınız (%2) 22,86 Avro, işsizlik sigortası fonu katkınız (%1,6) 18,29 Avro’dur ve gelir

vergisi kesintiniz (%20) 120,37 Avro’dur. Dolayısıyla net maaşınız (hesabınıza yatan) 1.143 – 22,86 – 18,29 – 120,37 = 981,48 Avro’dur. İşveren tarafından ödenen sosyal vergi (%33) ve işsizlik sigortası fonu (%0,8) 9,14’tur. Dolayısıyla işverenin aylık toplam bordro maliyeti 1.143 + 377,19 + 9,14 EUR = 1529,33 Avro’dur. Ancak yılda 6000 Avro veya ayda 500 Avro’luk genel bir vergisiz tutar bulunmaktadır.

! Her yıl Şubat ile Nisan ayında gelir vergisi beyannamenizi ibraz etmeniz gerekir. Yıllık vergi beyannamenizi yaptığınızda, tüm gelir ve vergi muafiyetleriniz doğru hesaplanmadıysa bazı fonlar size iade edilebilir veya ek ödeme yapmanız istenebilir. www.emta.ee adresinden daha fazla bilgiye ulaşabilirsiniz.

İşvereninize maliyetiniz ne olacak Gelir vergisi öncesimaaşınız – brüt

Maaşınızın %33’ü oranında sosyal vergi

%1,6 oranında işsizlik sigortası fonu

Zorunlu emeklilik – II ayaklı %2

%20 gelir vergisi ve %0,8 işsizlik sigortası sonrası maaşınız - net

Tüketim vergileri Yerel satın almalarınız

%20 veya %9 katma değer vergisi

Alkol, tütün, yakıt vb. üzerindeki tüketim vergileri

AB dışından çevrimiçi sipariş ettiğiniz satın almalarınız İçeriğin değeri 22€’dan fazlaysa %20 katma değer vergisi

İçeriğin değeri 150€’dan fazlaysa gümrük resimlerive KDV

5.4. DENEME SÜRESI Bir işe ilk girdiğinizde genelde bir deneme süresi olur. Bu süre dört ay kadar sürebilir. Deneme süresinde işveren işe uygunluğunuzu değerlendirir ve siz de işin ve iş ortamının size uygun olup olmadığını değerlendirebilirsiniz. Deneme süresinde sözleşmede belirtilen yasal hakların aynısına sahip olursunuz. İş sözleşmesi deneme süresinde en az 15 takvim günü önceden bildirimde bulunularak iptal edilebilir.

5.5. FAZLA MESAI Çalışan, kararlaştırılan süreden fazla çalışırsa bu fazla mesai olarak kabul edilir ve birlikte kararlaştırılan şekilde izinle veya ek ödemeyle tazmin edilir. Fazla mesai yapmadan önce, bunun nasıl tazmin edileceğini (ek izin veya ek ödeme) işvereninizle kararlaştırmanız gerekir. Kanuna göre işveren fazla mesainizi izinle veya parayla tazmin edebilir. Fazla mesai koşullarınızı iş sözleşmenizde belirtmenizi tavsiye ederiz: • Fazla mesai ödemeyle tazmin ediliyorsa, işveren çalışana bir buçuk kat ödeme yapar (normal maaşın 1,5 katı). • İşin saati geceyse (22-6), işveren normal maaşın 1,25 katını ödemek zorundadır. • Kararlaştırılan maaşların gece çalışmasına yönelik ek tazminat içerdiği sözleşmede zaten belirtilmediyse. • Çalışma günü veya çalışma saatleri resmi tatillere denk gelirse, işveren çalışana çift maaş (normal maaşın iki katı) ödeme yapmak zorundadır.

5.6. HASTALIK İZNI Hasta olursanız iyileşmek ve başkalarına bulaştırmamak için evde kalmanız gerekir. Ancak unutmayın ki hastalık nedeniyle işten uzak kalmanız gerektiğinde önce doktorunuzla iletişime geçmeniz gerekir çünkü hastalığınızı kanıtlamak için size bir belge düzenleyecektir. Sağlık Sigortası Fonu hasta olan sigortalılara hastalık yardımı ödemesi yapar. Hastalık izninizin ilk üç günü tazmin edilmez, ancak dördüncü günden itibaren işvereniniz ve dokuzuncu günden itibaren Sağlık Sigortasu Fonu ödemeyi yapar. 57

Hastalık yardımının tutarı, işvereniniz ödüyorsa son altı aydaki ortalama maaşınıza göre veya ödenen sosyal vergi verilerine göre hesaplanır. Hastalık yardımı günlük gelirin %70’i tutarında ödenir. Bir sigortalı 182 ardışık takvim günü hastalık yardımı alma hakkına sahiptir.

5.7. ÇALIŞMA KÜLTÜRÜ

Estonya’da dakik olmak çok önemlidir.

Geç kalmak nezaketsizliktir; buna genelde hiç izin verilmez ve sizin ve işvereniniz için sorunlara neden olabilir. Örneğin işveren geç kaldığınız süreyi maaşınızdan kesme hakkına sahiptir.

İşe geç kalacaksanız, işe gidemeyecek kadar hastaysanız veya başka bir sözleşme hükmüne uyamayaksanız derhal yöneticinize bildirin. Ayrıca, hastaysanız, tasdikli hasta izninize başlamak için aile hekiminizle iletişime geçmeniz ve başka durumlarda da durumu çözmek için işvereninizle anlaşmanız gerekmektedir.

Sözleşmelere uymak çok önemlidir. Karşılıklı bir karar alındıysa iki tarafın da sözleşmeye uygun hareket etmesi beklenir. Günlük hayatta din önemli bir yere sahip olmasa da Estonya kültüründe çeşitli Hristiyan adetleri uygulanır. Çalışma gününde dinin etkisi çalışanlara izin verilerek ifade edilebilir: Birçok Hristiyan tatili Estonya’da resmi tatildir Ancak dini kurallar ve törenler genelde Estonya’da çalışma hayatının bir parçası değildir. Örneğin bir işçi iş gününün ortasında dua etmek için ara vermek isterse, bu önceden kararlaştırılan normal molalarda yapılmalıdır. 58

Eşit muamele ve eşit haklar: Estonya’da eşit muamele ve eşit haklar ilkesi geçerlidir.

Dolayısıyla işverenler hem işe alım ve iş sözleşmesi koşullarının ve maaşın belirlenmesinde hem de eğitim ve kariyer terfi fırsatları sunarken tüm çalışanlara eşit davranmalıdır. Örneğin, çalışma koşulları ve maaşlar kararlaştırılırken cinsiyet yanlılığı yapılmasına izin verilmez; benzer şekilde, bir çalışan hamile olduğu veya çocuğu olduğu için kariyer fırsatlarından mahrum bırakılmamalıdır.

i Size karşı ayrımcılık yapıldığını düşünürseniz şunlarla iletişime geçme hakkınız bulunmaktadır: • Cinsiyet Eşitliği ve Eşit Muamele Komiseri, e-postayla info@svv.ee veya telefonla +372 626 9059 veya +372 5620 9906 (www.vordoigusvolinik.ee); • Adalet Bakanı, e-postayla info@oiguskantsler.ee veya telefonla +372 693 8404 (www.oiguskantsler.ee).

5.8. İŞYERI UYUŞMAZLIKLARI İşvereninizle aranızda iş sözleşmenizin koşulları veya kanunlara uyum konusunda anlaşmazlıklar ortaya çıkarsa, bunları önce doğrudan işvereninizle veya işyerinde varsa sendika yardımıyla çözmeye çalışın. Bu işe yaramazsa, ek tavsiye için İş Teftiş Kurulunun bölgenizdeki İş Uyuşmazlıkları Komitesiyle iletişime geçin.

i DAHA FAZLA BİLGİ İÇİN: İş Uyuşmazlıkları Komitesinin iletişim bilgilerine, bölgeleri ve başvuru örnekleriyle ilgili bilgilere ve bunların doldurulmasıyla ilgili talimatlara www.ti.ee adresinden ulaşabilirsiniz. İnternet sayfası: www.ti.ee/en Telefon: +372 640 6000 59

Başvurularınızı kağıttan veya elektronik olarak sunabilirsiniz. Kağıtta sunulan başvurular imzalanmalı ve bölgenizdeki İş Uyuşmazlıkları Komitesine iki kopya halinde postayla gönderilmeli veya elden teslim edilmelidir. Elektronik başvuru yaparsanız dijital olarak imzalamanız gerekir. İmzasız başvurular işleme alınmaz. Teftiş Kuruluna başvurularınızı Estonca yapmalısınız.

5.9. EESTI TÖÖTUKASSA HIZMETLERI VE DESTEĞI İşsizseniz veya iş arıyorsanız veya herhangi bir nedenden dolayı işinizi kaybettiyseniz, Estonya İşsizlik Sigortası Fonunun - Eesti Töötukassa (www. tootukassa.ee) en yakın ofisiyle iletişime geçin ve kendinizi işsiz olarak kaydettirin. Töötukassa’daki danışman yeni bir iş bulmanızda size rehberlik edecek ve Töötukassa’nın sunduğu yardımlar ve diğer hizmetler konusunda tavsiyede bulunacaktır. Eesti Töötukassa size yardım edebilir ancak iş bulmak sizin sorumluluğunuzdadır. Tavsiyede bulunabilirler. İlk danışma oturumuna önceden bazı hazırlıkları yapmış olarak ve çeşitli tekliflere açık bir şekilde gitmeniz yararlı olur. En yakın Eesti Töötukassa ofisine gidin (her bölgede bir tane var – adreslerini www.tootukassa.ee/ üzerinden bulabilirsiniz) ve şu adımları izleyin:

1 2 3 4

• İşsiz veya iş arayan olarak kaydolun. Kendinizi işsiz olarak kaydettirmeniz; çalışmadığınız, iş aradığınız ve uygun bir işi kabul etmeye ve hemen çalışmaya başlamaya hazır olduğunuz anlamına gelir. • Halihazırda çalışıyor ancak daha uygun bir iş arıyorsanız iş arayan olarak kaydolabilirsiniz. • İşsiz olarak kaydolduktan sonra Eesti Töötukassa’daki danışmanınızla birlikte iş bulmanıza yardımcı olmak için yapılacak faaliyetleri kararlaştırmak için bir bireysel eylem planı hazırlarsınız. • Danışmanınızla kararlaştırılan zamanda buluşmanız beklenir. Geçerli bir gerekçeniz olduğu için (örneğin hastalandıysanız) kararlaştırılan zamanda gelemeyecekseniz daima önceden haber verin. Çalışmaya veya eğitime başlarsanız (kısa bir süre için bile olsa) hemen işsiz kaydınızı iptal etmeniz gerekir. Bu durumu Töötukassa’ya bildirin, aksi takdirde hakkınız olmayan faydaları/tazminatları geri ödemeniz gerekir.

! Eesti Töötukassa’da işsiz olarak kaydolunca eğitim de dahil olmak üzere, iş bulmanıza yardımcı olan çeşitli yardım ve hizmetlerden yararlanma hakkınız olur ve ayrıca sağlık sigortası kapsamına alınırsınız. Bu faydaların devam etmesinin ön koşulu, aktif olarak iş aramanızdır, aksi takdirde tümünü kaybedersiniz.

İşsiz biri olarak şunları alma hakkına sahip olursunuz: • İş piyasasındaki gelişmelerle ilgili bilgiler • İş aramada yardım ve destek • Mali işsizlik sigortası yardımı (daha önce çalıştıysanız) veya işsizlik ödeneği (önceden çalışmadan da bu hakka sahip olabilirsiniz, örneğin 8 yaşında veya daha küçük bir çocuk büyütürken vb.). • İş bulma destek hizmetleri (çeşitli eğitimler, iş kurma destekleri vb.) • Sağlık sigortası İşsiz biri olarak şu yükümlülükleriniz bulunmaktadır: • Bir bireysel iş arama planı geliştirilmesine katılmak • İş bulmak için bireysel planda kararlaştırılan faaliyetleri tamamlamak • Bireysel iş arama planını konuşmak için en az 30 günde bir, kararlaştırılan saatte Töötukassa’da hazır bulunmak • Bağımsız bir şekilde iş aramak ve iş arama sürecinizdeki gelişmeler ve değişiklikleri Töötukassa’ya bildirmek • Uygun bir işi kabul etmek ve gecikmeksizin işe başlamak İlgili bilgileri uygun desteği almanıza yardımcı olacak danışmanla paylaşmak.

! Yükümlülüklerinizi yerine getirmez ve/veya makul gerekçe olmaksızın 3 iş teklifini reddederseniz Eesti Töötukassa sizi hizmetlerden çıkarabilir. Yani sağlık sigortanızı kaybedersiniz ve bu durum yerel yönetimin sağladığı desteği de etkiler.

İşinizi kaybeder ancak Töötukassa’nın sağladığı yukarıda belirtilen mali desteklerden yararlanma hakkına henüz sahip olmazsanız, günlük giderlerinizi karşılamak için daima yerel yönetiminize geçim yardımı için başvurabilirsiniz. İş arayan biri olarak Eesti Töötukassa’dan aşağıdaki destekleri alabilirsiniz: • iş teklifleri ve uygun iş bulunması • İş aramak için gerekli becerilerin geliştirilmesi İş arayan biri olarak kayıtlıysanız, kararlaştırılan randevu zamanına göre 90 günde bir Töötukassa’yı ziyaret etmekle yükümlüsünüzdür.

i DAHA FAZLA BİLGİ İÇİN: İnternet sayfası: www.tootukassa.ee E-posta: info@tootukassa.ee Bilgi telefon numarası: 15501 Eesti Töötukassa, www.tootukassa.ee adresindeki internet sayfasından elektronik self servis seçeneği sunar, ancak bu hâlihazırda yalnızca Estonca sunulmaktadır.

5.10. YEREL YÖNETIMIN GEÇIM YARDIMI Mümkün olduğunca kısa sürede iş bulmanız beklenir, ancak iş bulamazsanız veya işinizi kaybettiyseniz ve günlük geçim giderlerinizi karşılamak için (örneğin kira ve kamu hizmetleri) az paranız varsa, ikamet yerinize göre yerel yönetime geçim yardımı başvurusunda bulunabilirsiniz. Aktif olarak iş aramıyorsanız geçim yardımı azaltılabilir. İş bulduktan sonra yardımı ilk iki ay boyunca tam almaya ve sonraki dört ay boyunca %50 olarak almaya devam edersiniz.

! 62

Geçim yardımı insanların yoksullaşmasını önlemek içindir. Bu desteğin yalnızca kısa süreli olduğunu unutmayın. Aktif bir şekilde iş arayın.

Yardım almak için yerel yönetime başvuruda bulunun. Gerekirse sosyal hizmet görevlisinden veya destek kişinizden yardım isteyin. Başvuruda, ailenizdeki veya hane halkınızdaki kişilerin Estonya kimlik kodlarını belirtin. Öğrenciler de geçerli bir üniversite öğrenci kartı veya okul sertifikası sunmak zorundadır. Geçin yardımı, kira ve kamu hizmetleri ödendikten sonra günlük giderler için aşağıdaki kaynakların kalması ilkesine dayanmaktadır. 2020’de aşağıdaki miktarlar geçerlidir: • İlk aile mensubu için ayda 150 Avro • Sonraki her aile üyesi için 120 Avro (%80) • Reşit olmayan çocuklar için 180 Avro (çocuk başına)

! Banka hesabınıza gelen her para tutarı, açıkça iade olarak işaretlenmediği takdirde gelir olarak görülebilir ve bunun sonucunda sosyal yardımlarınız düşürülebilir.

Bazı yerel yönetimler bir çocuk doğduktan sonra tek seferlik bir destek ödemesi yapabilir veya günlük giderlerinizi karşılamanızı sağlamak için acil sosyal yardım gibi başka yardımlar sağlayabilir. Daha fazla bilgi için yerel yönetiminizdeki sosyal hizmet görevlisiyle iletişime geçin.

FAYDALI KELİMELER SÖZLÜĞÜ

Töö

İş

Täiskohaga töö

Tam zamanlı iş

Töötu

İşsiz

Tööotsija

İş arayan

Tööandja

İşveren

Töötaja

Çalışan

Tööleping

İş sözleşmesi

Miinimumpalk

Asgari ücret

Maks

Vergi

Puhkus

(Yıllık) izin

NOTLARINIZ

6. ŞIRKET KURULUŞU Başkası için çalışmak size göre değilse ve bir şirket kurmayı tercih ederseniz, bu Estonya’da oldukça kolay bir işlemdir. Aşağıdaki tabloda farklı girişimcilik türleri ve her birini kurmak için gerekenler sunulmuştur: ÖZEL LİMİTED ŞİRKET

ŞAHIS ŞİRKETİ

OSAÜHING (OÜ)

FÜÜSILISEST ISIKUST ETTEVÕTJA (FIE)

ASGARİ HİSSELİ SERMAYE

2500 €. Hisseli sermaye 25.000 €’dan fazla değilse şirket kurulduktan sonra ödenebilir.

Geçerli değil

KURULUŞ SENEDİ

Kuruluş senedi gereklidir.

Geçerli değil

HİSSELERİN TESCİLİ

Geçerli değil

SORUMLULUK

Hisse sermayesi sözleşmede belirtildiyse ve hissedar bu tutarı henüz tam ödemediyse, yükümlülük OÜ varlıklarından ödenemiyorsa ödemediği tutar kadar sorumlu olur.

İflas durumunda kurucu tüm mülk ve varlıkları, kullanımlarından bağımsız olarak teminat olarak kullanabilir.

YÖNETİM KURULU GEREKLİLİĞİ

Evet, bir veya birden fazla üyeli.

Geçerli değil

DENETİM KURULU GEREKLİLİĞİ

Kanuna bağlıdır.

Geçerli değil

DENETMEN / MUHASEBECİ GEREKLİLİĞİ

Şirket her yıl bir yıllık rapor ibraz etmelidir. Denetmen zorunlu değil.

Hayır, ancak muhasebe gereklidir ve gelir ve giderler beyan edilmelidir.

ŞİRKETİN E-İŞ SİCİLİNDE TESCİL EDİLMESİ

Var. Kurucusu bir Estonya elektronik Kimliğine sahipse elektronik olarak, veya kuruluş dokümanları Noter tarafından tasdik edilerek.

Var. Elektronik olarak ve dijital imzalı; veya bir mahkemenin sicil bölümüne ibraz edilmiş Noter tasdikli bir başvuru.

TÜRÜ

KDV VERGİ MÜKELLEFİ OLARAK TESCİL

EKONOMİK FAALİYETLERİN TESCİLİ SIRASINDA FAALİYET LİSANSI

Noter sicili için resmi ücret: 145 €. Çevrimiçi hızlandırılmış prosedür: 190 €.

Noter sicili için resmi ücret 13 Avro’dur. Noter üzerinden yapılırsa 25,5 Avro + KDV veya 35,75 Avro olabilir. Ek noter ücretleri uygulanabilir.

Evet, yıllık ciro 40.000 €’dan fazlaysa.

Evet, gönüllüler de dahil olmak üzere birileri işe alınıyorsa

• • • •

Evet, aşağıdaki alanlardan İnşaat Finans ve sigortacılık faaliyetleri Bilgi ve iletişim Alkol ve tütün satışı

birinde faaliyet yürütüyorsa: • Medya • Tarım • Ulaşım ve sanayi • Enerji

HALKA AÇIK LİMİTED ŞİRKET TÜRÜ

AKTSIASELTS (AS)

KAR AMACI GÜTMEYEN KURULUŞ MITTETULUNDUSÜHING (MTÜ)

ASGARİ HİSSELİ SERMAYE

25.000 €

Geçerli değil

KURULUŞ SENEDİ

Kuruluş senedi gereklidir.

HİSSELERİN TESCİLİ

Hisseler Estonya Merkezi Ticaret Sicilinde tescil edilmelidir.

Geçerli değil

SORUMLULUK

Hissedar sorumlu değildir – sorumluluk şirkettedir.

Yükümlülüklerini ihlal ederek kar amacı gütmeyen derneğe zarar veren yönetim kurulu üyeleri, neden olunan zararın telafisinden tek başlarına sorumlu olur.

YÖNETİM KURULU GEREKLİLİĞİ

Evet, bir veya birden fazla üyeli.

Evet, en az iki üyeli.

DENETİM KURULU GEREKLİLİĞİ

Evet, ancak yönetim kurulu üyesi olamaz. Kanuna göre en az 3 üyeli.

Geçerli değil

DENETMEN / MUHASEBECİ GEREKLİLİĞİ

Var. Denetmenler ticaret siciline ibraz edilmelidir. Bir denetmen tek bir denetim yapmak veya belirli bir süre için atanabilir.

Muhasebe gereklidir ve kuruluş her yıl bir yıllık rapor ibraz etmelidir.

ŞİRKETİN E-İŞ SİCİLİNDE TESCİL EDİLMESİ

Evet, yalnızca Noterde.

Var. Elektronik olarak ve dijital imzalı; veya bir Noter tarafından ibraz edilen bir başvuru. Çevrimiçi tescil için resmi ücret: 20 €. Noter üzerinden ödenen cret 35,75 €.

KDV VERGİ MÜKELLEFİ OLARAK TESCİL EKONOMİK FAALİYETLERİN TESCİLİ SIRASINDA FAALİYET LİSANSI

Var.

• • • •

Evet, aşağıdaki alanlardan İnşaat Finans ve sigortacılık faaliyetleri Bilgi ve iletişim Alkol ve tütün satışı

Evet, yıllık ciro 40.000 €’dan fazlaysa. birinde faaliyet yürütüyorsa: • Medya • Tarım • Ulaşım ve sanayi • Enerji

i KULLANIŞLI BAĞLANTILAR / İLETİŞİM BİLGİLERİ DANIŞMA İÇİN: • Töötukassa www.tootukassa.ee/eng • Maakondlike Arenduskeskuste Võrgustik www.arenduskeskused.ee • Enterprise Estonia (EAS) www.eas.ee/?lang=en

İNTERNET SİTELERİ: • Estonya Devlet Portalı www.eesti.ee • e-İş Sicili www.rik.ee/en/e-business-register • Vergi ve Gümrük Kurulu www.emta.ee/eng • Estonya’daki Noterler www.notar.ee/en/notaries/list • Hooandja (kitle fonlaması) www.hooandja.ee/en • Fundwise (kitle fonlaması) fundwise.me • Kredex (krediler) kredex.ee/en • Riigi tugiteenuste keskus www.rtk.ee • Avrupa Birliği Yapısal Fonları www.struktuurifondid.ee/eng • Tarımsal Siciller ve Bilgi Kurulu www.pria.ee/en • Çevre Yatırım Merkezi kik.ee/en • Kırsal Kalkınma Vakfı www.mes.ee/en

Şirketin türüne ve yapmak istediğiniz faaliyete bağlı olarak çevrimiçi şirket kurmanın da mümkün olduğunu lütfen unutmayın. Daha fazla bilgi için www.eesti.ee adresini ziyaret edebilirsiniz. Genel olarak, tavsiye edilen formülasyon OÜ’dür çünkü sorumluluk özel kişiler yerine şirkete devredilir. Kar amacı gütmeyen kuruluşlar kar amacı gütmeme niteliğini açıkça belirtir, ancak son zamanlarda giderek daha fazla sayıda STK sosyal girişimcilik yapmaktadır. Şirket kurmak Estonya’da kolay bir işlem olsa da iş fikrinizi uzun vadeli olarak iyice düşünmeniz kritik önemdedir, örneğin: • Yapmak istediğiniz şey tam olarak nedir, hangi soruna çözüm getiriyorsunuz veya müşterileriniz işletmenizden ne tür bir fayda sağlayabilir? • Müşterileriniz kim? • Bir müşteri neden sizden hizmet satın almalı? • Hizmet veya ürününüzü nasıl pazarlayacaksınız? • Hangi kaynaklara ihtiyacınız olacak?

6.1. MEVCUT DESTEKLER İş kurmayı düşünürken bulunmaktadır:

yararlanabileceğiniz

çeşitli

türde

destekler

MAAKONDLIK KESKUS (MAK) • danışmanlık ve eğitim • akıl hocalığı •

iş planı geliştirme desteği

TÖÖTUKASSA • danışmanlık ve eğitim •

aşağıdaki koşullar yerine getirilirse 4474 Avro (2020’de) mali destek sağlanır

• OÜ veya FIE olarak kurulduysa •

çalışmıyorsa işsiz veya iş arayan olarak kayıtlı, ancak yaşlılık aylığı alıyorsa

• en az 18 yaşındaysa • girişimcilik eğitimine katıldı veya ekonomi diplomasına veya geçmiş deneyime sahipse

EAS • danışmanlık ve eğitim • ICT ve inovasyona daha fazla odaklanma • tasarım düşüncesi ve inovasyon • dış pazarlara ihracat • yurt dışında istihdam • 6000 Avro + %20 kendi finansmanıyla inovasyon laboratuvar

İş fikirlerinizi ve bu fikirleri nasıl gerçekleştirebileceğinizi konuşmak için profesyonellerle iletişime geçmekten çekinmeyin.

RIIGI TUGITEENUSTE KESKUS • aşağıdaki koşullar yerine getirilirse 15.000 Avro (2020’de) mali destek sağlanır •

şirket kurulduktan sonra 24 ay içinde başvuru yapıldıysa

•

%20 ortak finansman varsa

• işletme sürdürülebilir nitelikteyse • geri ödeme olarak ödendiyse • MAK değerlendirmesinden geçtiyse • istisnalar bulunmaktadır

DIĞER MEKANIZMALAR • kişisel fonlar • Hooandja www.hooandja.ee (kitle fonlaması) • Fundwise.me (kitle fonlaması) • proje hibeleri •

krediler, örneğin Kredex ve diğer bankalar

•

tarım:

• PRIA (www.pria.ee)

NOTLARINIZ

7. ÇOCUKLAR VE AILE Aile Estonya’da birçok insanın hayatının önemli bir boyutudur. • Aile genelde evli veya birlikte yaşayan bir çiftten ve çocuk veya çocuklarından veya bir veya birden fazla çocuğa sahip tek bir ebeveynden oluşur. • Ortalama bir Estonyalı aile bir ile üç arasında çocuğa sahiptir. • Herkes sevdiği ve birlikte yaşamak istediği (evli olarak veya birlikte yaşayan eşler olarak) eşini seçer. • Aynı cinsiyete sahip eşler Estonya’da birlikte yaşayabilir ve birlikte yaşadıklarını kaydettirebilir, ancak yasal olarak evlenemezler. • Çocuklu veya çocuksuz çiftler de evlenmeden birlikte yaşayabilir. • Yaşlı akrabalar genelde kendileri veya bakım evlerinde ayrı yaşar. Kendi kendilerine bakamıyorlarsa en yakın aile mensupları onlara bakmalıdır. • Çocuklar genelde 16 ile 22 yaş aralığında üniversiteye gitmek veya bağımsız bir şekilde yaşamak için evden çıkar. • Erkekler ve kadınlar aile ve hane halklarıyla ilgili kararları birlikte alırlar. • Ev ve ev işleri tüm aile mensupları arasında paylaşılan bir sorumluluktur. • Çocuklar (hem erkek hem kız çocukları) da ev işi yapar. • Hem erkekler hem de kadınlar işe gider. Çocuklar yaşa göre anaokuluna veya ilkokula gider.

Çocukların yetiştirilmesi hem anne hem de babanın sorumluluğundadır.

Çok sayıda anne işe gider ve giderek artan sayıda baba doğumdan sonra çocuklarına bakmak için evde kalmaya karar verir.

7.1. ESTONYA’DA ÇOCUK YETIŞTIRMEK Estonya’da ebeveynler kendi çocuklarına hem evde hem dışarıda bakmaktan ve çocukları korumaktan sorumludur. 72

Çocuk yetiştirmek her zaman zorlu bir iştir ancak yabancı bir ülkede yetiştirmek farklı zorluklara sahiptir. Estonya’da kendi çevrenizi oluşturmak zaman alacaktır ve dolayısıyla ebeveynlerin her gün birbirlerine destek ve yardımcı olması çok önemlidir. Ebeveynlik zordur ve kesin doğru veya yanlış yöntem yoktur. Çocukların başarılı olmadan önce başarısız olmanın uygun olduğunu bilmesi gerekir. Yaptığınız her hatadan ders çıkarır ve bu sayede daha akıllı hale gelirsiniz.

! Çocuk yetiştirirken akılda tutmanız gereken önemli noktalar: • Ebeveynler olarak çocuklarınızın çözmesine izin vermeniz önemlidir.

kendi

sorunlarını

kendileri

• Kendi korku ve olumsuz deneyimlerinizi çocuklarınıza aktarmayın. • Çocuklar yabancı bir ülkeye gittiklerinde sizinle aynı duyguları yaşamazlar. Destekleyici olun ve çocuklarınızın Estonya’da yeni bir hayat kurmasına yardım edin. • Çocuklara yaşam becerileri öğretin. • Çocuklarınız yerel dili sizden daha hızlı öğrenir. Bu fırsatı kullanarak dili onlardan öğrenin ancak asla bir çocuğu tercüman olarak kullanmayın. Onların çocuk olduğunu ve bazı önemli bilgilerin tercüme sırasında kaybolabileceğini unutmayın. • Çocuklar rutine bayılır, geçirdikleri günlerde rutine sahip olmalarını sağlayın. • Ekranlar (akıllı telefonlar, tabletler, bilgisayarlar) ebeveynliğin yerine alamaz, aksine bağımlılık yaratabilir. Ekranda geçirdiği süreyi mümkün olduğunca sınırlayın.

Yaşam temposu Estonya’da genelde hızlı olduğu ve iki ebeveynin de çalışması beklendiği için çocuklarla geçirecek zaman bulmak zor olabilir. Aile yemekleri veya yatak vakti gibi faaliyetler, çocuk yetiştirmek ve kültürel gelenekleri sürdürmek için önemli fırsatlar sunabilir. 73

7.2. EBEVEYNLERIN YÜKÜMLÜLÜKLERI • Çocuklarını yetiştirmekten iki ebeveyn de sorumludur. • Estonya kanunlarına göre bir kişi 18 yaşına kadar çocuktur. • Birçok ebeveyn çocuklarını yetişkinliğe kadar desteklemeye devam etmektedir. • 7-17 yaş arasındaki çocuklar temel eğitimleri tamamlanana kadar okula gitmek zorundadır. • Ebeveynler çocuklarına bakmazsa devlet ebeveynlik haklarını ellerinden alabilir. • Ebeveynler veya vasiler çocuklarının neden olduğu zarardan (örneğin vandalizm durumları) sorumludur. • Ebeveynler çocuklarına vurmamalı ve asla cinsel olarak suistimal etmemelidir (ikisi de cezaya tabi suçtur).

7.3. ÇOCUK HAKLARI Çocukların haklarının daima korunmasını sağlayın. Her çocuk şu haklara sahiptir: • Yaşama, sağlıklı olma ve gelişme; • Her tür şiddet ve suistimalden korunma; • Aile, okul ve genel olarak toplumda kendileriyle ilgili konularda söz hakkına sahip olma. Her çocuk şiddet ve suistimalden korunma hakkına sahiptir. Ebeveyn olarak siz ve çocuğun çevresindeki diğer insanlar şunlarla yükümlüsünüz: • Çocuğa yönelik her türlü fiziksel, zihinsel veya cinsel şiddetten uzak durmak; • Çocuğa haklarını açıklamak ve çocuğu korku ve endişeleri hakkında konuşmaya teşvik etmek; • Çocuğa suistimalde bulunmuş olma ihtimali varsa bunu önemseyin ve 112’yi arayarak bu şüpheyi yerel yönetime ve 116111 numaralı 24 saatlik çocuk koruma acil yardım hattına bildirin. 74

Her tür suistimal olayında ve özellikle cinsel suistimalde çocuğun yaşanan olayla ilgili konuşma cesaretine sahip olması ve ciddiye alınmaları önemlidir. Çocuğa yönelik her türlü fiziksel cezalandırma (çocuğun canını yakabilecek her türlü zor kullanımı), tehdit, aşağılama, hakaret ve korkutma Estonya’da yasaktır. Siz veya tanıdığınız biri bu tür yöntemler kullanmadan çocuk yetiştirme konusunda yardıma ihtiyaç duyarsa, www.tarkvanem.ee adresinde faydalı tavsiyeler bulunmaktadır. Çocuklar arasında şiddet ve zorbalığı daima önlemeye çalışın. Zorbalığa tanık olduğunuzda müdahale etmelisiniz. Bunu diğer ebeveyne ve okul/anaokulu/ hobi sınıfına bildirebilirsiniz. Estonya’da çocukların hakları Çocuk koruma kanunuyla düzenlenmiştir. Sosyal Sigorta Kurulu bünyesinde bulunan bir çocuk koruma birimi, tekil vakaların çözüme kavuşturulmasında yerel yönetimlere destek sunar.

i İLETİŞİM BİLGİLERİ: İnternet sitesi: www.lasteabi.ee E-posta: info@lasteabi.ee Telefon: 116111 (24 saat, ücretsiz) Kayıp çocuk telefonu: 116000

Kayıp Çocuk Telefonu olan 116000, kayıp çocuk bildirimde bulunulabilen veya bununla ilgili konularda tavsiye alınabilen 24 saat açık bir telefon hattıdır.

Bir çocukla ilgili herhangi türde bir acil durumunuz olursa derhal ücretsiz 112 acil durum numarasına bildirimde bulunmalısınız.

7.4. AILE OLARAK BIRLIKTE YAŞAMAK: Çekirdek aile Estonya’daki geleneksel aile yapısıdır, yani aile evli veya birlikte yaşayan bir çiftten ve çocuk veya çocuklarından veya bir veya birden fazla çocuğa sahip tek bir ebeveynden oluşur. Estonya’da birlikte yaşamak çok yaygın olsa da, evlenmeyi planlıyorsanız bilmeniz gereken bazı şeyler bulunmaktadır: Evlilik • Estonya’da kiminle evleneceğinizi siz seçersiniz. Müstakbel eşinizin kökeni ve dini önemli değildir. • Estonya’da en az 18 yaşındaysanız ebeveynlerinizin rızası olmadan evlenirsiniz. • Evlilik bir ulusal nüfus müdürlüğünde kayıt altına alınmalıdır. • Aynı anda yalnızca bir kişiyle evli olabilirsiniz, zaten evli olmadığınızı gösteren bir belge sunmanız istenebilir. Böyle bir belgeniz yoksa ve geldiğiniz ülkeden edinemiyorsanız, mahkemeler evlilik durumunuzu tasdik edebilir. • Estonya Anayasasına göre eşler eşittir, yani hem erkek hem de kadın eşe aynı kanunlar uygulanır. • İki eş de soyadlarını, faaliyet alanlarını, mesleklerini ve ikametlerini seçme hakkına sahiptir. • Bir evlilik eşlerden biri hayatını kaybettiğinde veya boşanma durumunda sona erer. Boşanma • Eşlerden ikisi de diğer tarafın rızası olmaksızın boşanma başvurusunda bulunabilir. • Boşanmalar mahkemeler ve bazı durumlarda nüfus müdürlükleri (reşit olmayan çocuk yoksa ve eşler anlaşmaya vardıysa) tarafından görülür. • Ebeveynler boşandıktan sonra çocuğun velayetinin kimde olacağı konusunda anlaşmaya varamazsa, mahkeme çocuk için neyin en iyi olacağını kararlaştırır. • İki ebeveyn de, boşanmanın ardından diğer ebeveynle birlikte yaşamaya başlasalar bile çocuklarına destek olmaya devam etmek zorundadır. • Diğer eş kendisine bakamayacak durumdaysa (eski eşin) bakma yükümlülüğü boşanmadan sonra bile devam edebilir. 76

• Eşler tarafından evlilik sırasında edinilen mallar ortak mülkiyet altındadır.

7.5. ÇOCUKLU AILE YARDIMLARI Estonya’da çocuklu ailelere yönelik aşağıdaki destekler sunulmaktadır:

Temel aile yardımları Doğum yardımları:

Çocuk yardımı:

Aile yardımı:

• Tek seferlik çocuk başına 320 Avro tutarında www.eesti.ee üzerinden başvuru yapıldıktan sonra devlet tarafından ödenir

• Çocuk 16 veya okula gidiyorsa 19 yaşına kadar aylık olarak ödenir

• 3-6 çocuklu aileler ayda ek 320 Avro alma hakkına sahiptir

• Belediyeler çocuk başına tek seferlik destekte bulunur. www.eesti.ee adresinden kontrol edin veya sosyal hizmet görevlisine sorun

• İlk ve ikinci çocuk için çocuk başına 60 Avro

• 7’den fazla çocuklu aileler ayda ek 400 Avro alma hakkına sahiptir

• Üçüncü ve sonraki çocuklar için çocuk başına 100 Avro

3 yaşından küçük çocuk yetiştiren ebeveynlere veya tek başına çocuk yetiştiren ebeveynlere ek destek sağlanabilir. Bazı yardımlar için www.eesti. ee aracılığıyla veya Sotsiaalkindlustusamet self servisi üzerinden başvuruda bulunulması gerekir. Diğerleri için ise kabul etmeniz gereken otomatik bildirim alırsınız. Ailenizin ihtiyaçlarını yerel belediyedeki sosyal hizmet görevlisiyle veya destek kişisiyle konuşabilirsiniz.

i Yardımlarla ilgili daha fazla bilgi için lütfen şurayla temasa geçin: Sosyal Sigorta Kurulu İnternet sitesi: www.sotsiaalkindlustusamet.ee E-posta: info@sotsiaalkindlustusamet.ee Telefon: 612 1360 77

! Bahsedilen yardımlar geçim yardımından kesilir çünkü aylık gelir olarak kabul edilirler. Ancak çalışıyorsanız ikisi de, yani kazandığınız maaş ve çocuk yardımı da sizde kalır.

7.6. EBEVEYN IZNI Estonya’da ebeveynler çocukla ilgili çeşitli izin ve faydalardan yararlanabilmektedir. Çalışan anneler, hekim veya ebe tarafından belirlenen doğum tarihinin en az 70 gün öncesinden itibaren 140 günlük hamilelik ve doğum izni hakkına sahiptir. Babalar da toplam 30 iş günü babalık izni kullanma hakkına sahiptir. Bu sürenin ardından hem anne hem de baba, çocuk üç yaşına gelene kadar ebeveyn izni alma hakkına sahiptir. Bu izni aynı anda yalnızca bir ebeveyn kullanabilir. Ebeveyn izni ve mevcut faydalar hakkında daha fazla bilgi için lütfen şu adresi ziyaret edin: www.eesti.ee

7.7. AILE IÇI UYUŞMAZLIKLAR, KRIZLER VE ŞIDDET Krizler ve tartışmalar her ailede meydana gelebilir. Ancak sık tartışma çıkıyorsa ve şiddet veya suistimalle sonuçlanıyorsa profesyonel yardım istemelisiniz. Estonya’da şiddet ve suistimali önlemek ve sonlandırmak için yoğun çaba harcanmaktadır. Estonya’da fiziksel ve psikolojik zarar vermek kanunen yasaktır. Bu sorunlarla ilgilenen ve muhtaç kişilere yardım eden kuruluşlar bulunmaktadır. Herkes değer verilmiş, saygı duyulan ve güvende hissetme hakkına sahiptir. Bunun için toplumun her bir mensubunun kendini tekrar eden kalıptan uzak durması gerekir.

Tanıdığınız kişiler arasında aile içi suistimal veya şiddet olduğundan şüpheleniyorsanız veya kendiniz buna maruz kaldığınızı düşünüyorsanız yardım istemeniz önemlidir.

Bazen bu sorunları bildirme kararı almak zor olabilir, ancak bunu yapmaktan korkmamalısınız. Çok geç olmadan bir an önce yardım istemelisiniz. Aile içi şiddet ve suistimal herkesin başına gelebilir ve duygusal, fiziksel, ekonomik veya cinsel olabilir. Hem erkekler hem de kadınlara suistimalde bulunulabilir. Aile içi şiddet olan evlerde yaşayan çocuklar, ebeveynler tarafından doğrudan suistimale maruz kalmış olup olmamalarına bakılmaksızın, ebeveynler arasında şiddet içeren bir ilişki varsa daima kurban olarak kabul edilir. Bu çocukların terk edilme veya hatta suistimale uğraması daha muhtemeldir. Suistimal eden davranış, suistimal eden kim olursa olsun, ister erkek, kadın, genç veya daha yaşlı bir yetişkin olsun, asla kabul edilemez. Şiddet aşağıdaki kategorilere ayrılabilir: Duygusal şiddet Eleştiri, kötüleme, küfretme, suçlama, aşağılama, korkutma ve tehdit, manipülasyon, görmezden gelme, kıskançlık ifade etme, sistematik kontrol (hareket, iletişim ve para kullanımını kontrol etmek dahil), sosyal yalıtım (arkadaşları veya akrabalarıyla veya kendi hobileri için vakit geçirmesinin sınırlandırılması veya yasaklanması). Fiziksel şiddet İtme, çizme, tutma, sallama, bir kişiye bir nesne atma, elle, bacakla veya başka bir nesneyle vurma, dövme, saçını çekme, boğma, ısırma, zehirleme, yakma, alıkoyma, bağlama, ateşli olan veya olmayan silahlar kullanma. Cinsel şiddet İstenmeyen bir şekilde dokunma ve yorumda bulunma, zorla cinsel ilişkiye girme, acıya neden olma Fiziksel şiddet vücudun özel bölgelerine, tecavüz.

Ekonomik şiddet Eşin parasına el koymak, eşin banka kartlarını tutmak, eş tarafından yapılan satın almaları sürekli eleştirmek, eşin satın alma için sürekli para dilenmek zorunda olduğu bir durum yaratmak, ev satın almaları üzerinde sıkı denetim tutmak, ortak kazanılan malları kendi adına kaydetmek, kurbanı yasadışı işlemler yapmaya zorlamak, kurbanı borca sokmak.

AILE IÇI ŞIDDET GENELDE BIR DÖNGÜ HALINDE GERÇEKLEŞIR

DET EYLEMI

Ş ID L/

LI M

SUI

R TA AR

LER - ÖZÜ RLER

Kurban genelde bahaneler ve özürler nedeniyle şiddet ve suistimale maruz olduğunu fark etmez ve bu nedenle yardım talebinde bulunmaz. Ailenin imajı, şiddet ve suistimale maruz kalan kişiyi zarar verme endişesi veya hatta suistimalde bulunan kişiye zarar verme endişesi, insanları müdahale etmekten alıkoyan nedenlerin bazıları olabilmektedir. Suistimale maruz kaldığını düşündüğünüz veya bildiğiniz biri varsa, örneğin bir aile üyesi, bir arkadaş veya iş arkadaşı vb., yardım arayarak ve yardım sağlayabilecek bir kurumla iletişime geçerek o kişiye yardımcı olmayı düşünün. Şiddete tanık olur ve hiçbir adım atmazsanız, suistimalde bulunan kişinin tarafını tutmuş ve dolayısıyla şiddeti onaylamış olursunuz.

Tüm fiziksel suistimaller derhal 112 üzerinden polise bildirilmelidir. Özellikle de polis veya ambulansın acil hızla müdahale etmesi gerektiği durumlarda. Bir şiddet meydana geldiğinde bir suç işlenmiştir. Suçun niteliğine göre cezası hapis olabilmektedir. Hapis cezası 1 ile 12 yıl arasında değişebilmektedir. Bir kişi diğerine karşı saygısız davrandığında, onu tehdit ettiğinde veya fiziksel şiddet kullandığında kanunu ihlal etmiş olur ve yasal kovuşturmaya maruz kalabilir. İnsanlar daima “hayır” deme hakkına sahiptir ve bu aynı zamanda “hayır” anlamına gelir.

i Sağlanan yardım: • Şiddet olması durumunda polise bildirimde bulunulmalıdır. Derhal müdahale gerekiyorsa 112’yi arayın. Bazı durumlarda bir kişinin şiddet eyleminin ardından doktora görünmesi de gerekebilir. • Kurbanın çocuk olduğu durumlarda doğrudan belediye çocuk koruma memuruna veya 116 111 çocuk yardım hattına bildirimde bulunmanız gerekir.

FAYDALI KELİMELER SÖZLÜĞÜ

i Abielu

Evlilik

Kooselu

Birlikte yaşama

Perekond

Aile

Laps

Çocuk

Lapsetoetus

Çocuk yardımı

Vanemapuhkus

Ebeveyn izni

Vägivald

Şiddet

Lahutus

Boşanma

Turvakodu

Sığınma

NOTLARINIZ

8. SAĞLIK Sağlıklı yaşam tarzı, ciddi hastalık geçirme veya erken ölme riskini azaltan bir yaşam biçimidir. Sağlık sadece hastalıklardan uzak durmakla ilgili değildir. Fiziksel, zihinsel ve sosyal iyilikle de ilgilidir. Sağlıklı bir yaşam tarzına sahip olduğunuzda başta çocuklar olmak üzere ailedeki diğer kişilere daha olumlu bir rol modeli olursunuz. Sağlıklı çocuklar sağlıklı yetişkinler olur ve siz de bir ebeveyn olarak çocuğunuza iyi örnek olmakla sorumlusunuzdur. Sağlıklı bir yaşam tarzı sürdürmek için aşağıda bazı tavsiyeler sunulmuştur:

yeterli miktarda su için düzenli fiziksel faaliyet

sağlıklı beslenin

Uykunuzu iyi alın

SAĞLIKLI YAŞAM TARZINA SAHIP OLUN

gerekli vitamin ve mineralleri alın

Tütün, alkol veya uyuşturucu kullanmayın

İyi hijyene sahip oldu yeterli miktarda dinlenin

Takviyeleri unutmayın, bu iklimde ek D vitamini almanız gerekir çünkü yılın çoğunda doğal yollardan alamazsınız. Doktorunuza danışmalı ve ne kadar D vitamini takviyesi almanız gerektiğini öğrenmek için bir kan testi yaptırmalısınız, çünkü aşırı dozda D vitamini de vücudunuza zarar verebilir.

Fiziksel veya zihinsel olarak iyi hissetmezseniz yardım istemelisiniz.

Geçmişte savaş, doğal felaket veya cinsel saldırı gibi hayati tehlike arz eden bir olay yaşadıysanız ve anksiyete, kabus, geçmişe dönüş, duygusal hissizlik, suçluluk veya üzüntü duygusu gibi semptomlarınız varsa, sizde TSSB (travma sonrası stres bozukluğu) olabilir. TSSB herkesin başına gelebilir. Bir zayıflık işareti değildir. Yardım için aile doktorunuza veya bir psikiyatra başvurun.

Sağlık sorununuzun ne olduğuna göre aşağıdakilerden yardım alabilirsiniz:

Estonya sağlık sistemi

İyi hissetmiyorsanız

1220

Eczane

Başka bir uzman doktor

Günlük bakım

• Jinekolog

Aile doktoru (GP)

Неотложная медицинская помощь

Hastaneye yatma

• Cilt doktoru • Psikiyatr • Travmatolog • Kronik hastalık • Verem

• Eve dönmek • Aile doktoru • Uzman • Fizyoterapi • Başka bir hastaneye sevk 85

! Düzenli olarak bir dişçi, jinekolog veya erkek doktoruna (androlog ve ürolog) görünmelisiniz - örneğin yılda bir ve daha sonra doktorun tavsiyelerine göre.

Hasta Portalı – www.digilugu.ee – bunun üzerinden Pratisyen Hekiminizin (varsa) kim olduğunu, geçerli bir sigortanız olup olmadığını, yakın geçmişteki sağlık olaylarını/kontrolleri, reçeteleri, hastalık izni bildirimlerini vb. kontrol edebilirsiniz.

8.1. SAĞLIK SIGORTASI Estonya’da tıbbi tedavi, hastaneye yatma veya ilaç maliyetleri genelde sağlık sigortası fonunuz tarafından ödenir, bu nedenle devlet veya özel sağlık sigortasına sahip olmak önemlidir. Estonya devlet sağlık sigortası sistemi Estonya Sağlık Sigortası Fonu (Eesti Haigekassa) tarafından yönetilir. Devlet sağlık sigortasından yararlanma hakkına sahipseniz sağlık hizmetlerini (kısmen veya tamamen ücretsiz) kullanabilir, ilaç reçeteleri için indirim alabilir, hastalık durumunda mali tazminat alabilir ve sağlığınızı destekleyen başka birçok hizmetten yararlanabilirsiniz.

DEVKET SAĞLIK SIGORTASI

Tamamen veya kısmen ücretsiz sağlık hizmetleri

İlaç reçeteleri için indirim

Hastalık izni kapsamı

Diş bakımı için geri ödeme

İkamet yeriniz Estonya Nüfus Müdürlüğüne girildiyse, aşağıdakiler geçerliyse çoğu durumda ulusal sağlık sigortasına kaydolmuşsunuzdur: • Ebeveyn yardımı alıyorsanız • Bir iş sözleşmesi esasında çalışıyorsanız • 19 yaşından küçükseniz • Sağlık sigortası sistemine gönüllü olarak katılıyorsanız • Öğrenciyseniz • Estonya’da verilen devlet emeklilik aylığını alıyorsanız • Töötukassa’da işsiz olarak kayıtlıysanız • Sigortalı birinin bağımlı eşiyseniz • Hamileyseniz, bir ebe veya doktor tarafından hamile olduğunuz tespit edildiyse • Geçim yardımı alıyorsanız 87

! Devlet sağlık sigortası olan bir kişi için sağlık hizmetleri ve tedavilerinin çoğu devletin tıbbi tesislerinde ücretsizdir.

Yapılması gereken tek masraf, Sağlık Sigortası Fonu ve/veya tıbbi kurumun belirlediği randevu ücretleri ve hastanede yatılması durumunda yatılı hasta ücretidir. • Aile doktoru ziyareti, Ücretsiz • Uzman doktor ziyareti, 5 Avro’ya kadar (Dikkat: Özel kliniklerde ücretler daha yüksektir) • Not! Dişçiler dahil değildir! • 24 saat başına yatılı hasta ücreti, günde 2,5 Avro’ya kadar

i Estonya Sağlık Sigortası Fonunda daha somut bilgiler bulunmaktadır: • İnternet sayfası www.haigekassa.ee; • Telefon at +372 669 6630 • e-posta info@ haigekassa.ee

8.2. AILE DOKTORU Estonya’da zihinsel ve fiziksel sağlığınızla ilgili sorularınız için temel referans noktanız aile doktorunuzdur. Aile doktorunuz birinci basamak sağlık hizmeti sunar ve gerekirse sizi ek testlere veya bir uzmana sevk eder. Sağlık sorununuzun ne olduğuna bağlı olarak bir ziyaret randevusu alabilir veya telefon veya e-postayla tavsiye alabilirsiniz. Bir uzman randevusunun bekleme süresi birkaç ay sürebilmektedir; bu nedenle sağlık endişelerinizi önce aile doktorunuzla konuşmalısınız. 88

! Aile doktorunuzu ziyaret ettiğinizde bir tercümanınızın olması gerekebilir. Lütfen destek kişinizden yardım isteyin.

Çoğu durumda Aile doktorunuzdan bir sevk mektubu olmaksızın bir uzman doktoru göremezsiniz. Bunun istisnaları şunlardır: • Jinekolog • Cilt doktoru (dermatolog) • Göz doktoru • Psikiyatr • Travmatolog • Kronik hastalık • Verem • Dişçi

Bu doktorlardan herhangi biri anlamadığınız bir teşhiste bulunursa, açıklamasını isteyin! Anlayacağınız şekilde açıklamak işlerinin bir parçasıdır. Başka bir doktora danışma ve ikinci görüş alma hakkına sahipsiniz. Doktorların sık sık ilaç yazmadan tedavi tavsiyesinde bulunabileceğini unutmayın.

8.3. AILE DOKTORUNA KAYIT Listesine kaydolmak isteyeceğiniz bir aile doktoru bulun Aile doktorlarının listesi mveeb.sm.ee/nimistud adresinde bulunmaktadır

Başvuru formunu doldurun Başvuru formu terviseamet.ee adresinde ‘Avaldus perearsti nimistusse registreerumiseks’ bölümünde bulunmaktadır.

Başvuru formunu doktorun ofisine gönderin veya götürün İpucu: Başvuru formunu kimlik kartınızla dijital olarak imzalayabilir ve e-postayla gönderebilirsiniz.

Yanıt için 7 iş günü bekleyin. Cevap olumsuzsa başka bir doktor bulun ve işlemi tekrarlayın.

Tüm Estonya vatandaşları ve bir ikamet izni / ikamet hakkı temelinde Estonya’da yaşayan yabancılar kendilerini bir aile doktoruna kaydetmelidir. Bir çocuk doğduğunda otomatik olarak annesinin aile doktoruna kaydedilir. Herkes aile doktorunu seçme veya değiştirme hakkına sahiptir. İkamet yerinizi değiştirirseniz aile doktorunuzu da değiştirmeniz gerekir. 90

Aile doktorunuza kaydolmak için veya aile doktorunuzu değiştirmek için doktorun ofisine bir başvuru formu gönderin veya götürün.

Her aile mensubu için ayrı bir başvuru yapılmalıdır.

Aile doktoruna kayıt konusunda zorluk yaşarsanız lütfen destek kişinizle veya Sağlık Kuruluyla iletişime geçin.

i İLETİŞİM BİLGİLERİ: Sağlık Kurulu İnternet sitesi: www.terviseamet.ee Telefon: 7943500 E-posta: info@terviseamet.ee

! Aile doktorlar listesine www.mveeb.sm.ee/nimistud adresinden ulaşılabilir. Bu internet sayfası yalnızca Estoncadır. Daha fazla bilgi için aile doktoru merkezlerinden biriyle doğrudan iletişime geçebilirsiniz.

Doktorunuzun uygun olmadığı küçük sağlık sorunlarında Estonya aile hekimlerinin ülke çapındaki danışmanlık hattı 1220’yi arayabilirsiniz. Bu hizmete haftada 7 gün ve günde 24 saat Estonca ve Rusça ulaşılabilmektedir. Günün belirli saatlerinde (15:00-17:00) İngilizce danışmanlık da verilir. Dikkat: Standart çağrı ücretleri uygulanır. Geçmiş sağlık verilerinize dayanarak kişiselleştirilmiş tavsiye istemediğiniz takdirde kimliğiniz kaydedilmez. Bu hizmet sağlık sigortası olmayan kişilere de sunulur. www.1220.ee internet sayfasında daha fazla bilgi sunulmaktadır.

8.4. TIBBI GIZLILIK Estonya’da doktorlara güvenebilir, tüm sorunlarınızı anlatabilir ve hiçbir şeyi eksik bırakmayabilirsiniz, öykünüzü tam bilmeden size her zaman yardımcı olamayabilirler. Vücudunuz veya zihniniz ile ilgili olması önemli değildir. Tüm doktorlar tıbbi bilgilerinizi tam gizlilik içinde işler ve bu durum tercümanlar için de geçerlidir. Her türlü gizlilik ihlali kanun tarafından cezalandırılabilir. Doktorlar sizin izniniz olmaksızın sizinle ilgili bilgileri başkalarına aktaramaz (örneğin resmi otoriteler, işvereniniz veya aile mensuplarınız). Bu bazen çocuklarınızın sağlığıyla ilgili bilgiler için de geçerlidir. Örneğin 16 yaşındaki kızınızın jinekoloğu, kızınızın izni olmaksızın size tıbbı muayene sonuçlarıyla ilgili bilgi veremez. Eşiniz ve çocuklarınızın gizliliğine saygı duyun.

8.5. İLAÇLAR Estonya’da ilaçlar yalnızca eczaneden satın alınabilir. Soğuk algınlığı veya bazı başka hastalıkların tedavisine yönelik ilaçlar doktorunuzun reçetesi olmaksızın eczanede reçetesiz olarak satılır. Eczacı size bazı ilaçlarla ilgili tavsiyede bulunabilir.

! Size en yakın eczanenin yeri ve çalışma saatleri www.apteegiinfo.ee info ve www.raviminfo.ee internet sayfalarında belirtilmiştir.

Ağır hasta olursanız veya daha güçlü ilaçlara ihtiyacınız olursa, doktorunuz size elektronik reçeteyle elektronik olarak ilaç yazar. Bir başka ifadeyle ilacınız sisteme kaydedilir ve eczacı reçeteyi ikamet kartınız üzerinden görebilir.

! 92

Doktorunuzun reçete ettiği ilaçları almak için eczanede ikamet kartınızı göstermeniz gerekir.

İlaçlar iyileşmeniz için reçete edilir ve onları doktorun tavsiye ettiği şekilde satın almalı ve kullanmalısınız.

8.6. ÖNLEYICI SAĞLIK KONTROLLERI VE AŞILAR Birçok hastalık erken bir aşamada teşhis edildiği takdirde kolayca tedavi edilebilir. Çocuk ve yetişkinlere yönelik erken teşhis muayeneleri ve önleyici kontroller buna yardımcı olur. Çocukların ve erkeklerin sağlığına iyi bakması ve doktor ve uzmanları düzenli ziyaret etmesi önemlidir.

! Hastalık belirtileri için halkı test etmek amacıyla ulusal sağlık taramaları (örneğin kanser taramaları) yapılır. Belirli yaş gruplarındaki erkek ve kadınlar için ücretsiz taramalar yapılır. Bir davet alırsanız katılmanız çok önemlidir. Bir taramaya katılma çağrısında bulunan ve yaş grubunuzu hedef alan kamuoyuna yönelik bir kampanya fark ederseniz katılın. Kanserleri erken aşamada tespit etmenin hayat kurtarabileceğini unutmayın. 93

Aşılar en önemli ve etkili önleyici önlemler arasındadır. Resmi olarak tavsiye edilen bazı koruyucu aşılar bulunmaktadır, ancak Estonya’da aşı olmak gönüllülüğe dayalıdır.

Kendinizi salgın hastalıklara karşı korumak için aşı olmanız tavsiye edilir. Daha fazla bilgi için aile doktorunuza danışın .

Çocuklar veya sınırlı kanuni ehliyete sahip bir kişi için (sınırlı aktif kanuni ehliyet), aşıyla ilgili karar ebeveyni veya yasal temsilcisi tarafından verilir.

8.7. DIŞ BAKIMI Estonya’da diş bakımı yalnızca çocuklar ve 19 yaşından küçük gençler için, Ulusal Sağlık Sigortası Fonunun sözleşmeli ortaklarının sağladığı diş bakımını kullandıkları takdirde ücretsizdir. Diğer tüm diş bakımı maliyetleri ödenmek zorundadır. Sağlık komplikasyonlarından kaçınmak için lisanslı bir dişçiye gittiğinizden emin olun. Ulusal Sağlık Sigortası Fonunun sözleşmeli ortağı olan dişçiler şu adresten bulunabilir: www.haigekassa.ee

! Çocuklarınızın sağlıklı dişlere sahip olması için zaman ayırın ve onları en az yılda bir kez dişçiye götürün.

Sağlık sigortası olan yetişkinler için bazı diş yardımları bulunmaktadır. Devlet sağlık sigortası olan tüm yetişkinler yılda bir kez 40 €’luk diş ödeneği alır ve hasta en az %50 ödeme yapar.

Acil durumlarda ücretsiz diş bakımı yapılır, ancak vakanın acil olarak sınıflandırılıp sınıflandırılmayacağı dişçinin kararına bırakılmıştır. Dişçinizden daha fazla bilgi edinebilirsiniz.

8.8. ACIL TIBBI BAKIM (EMO) Kaza veya acil durumlarda size en yakın hastanenin acil servisine gidebilir veya ambulans için 112’yi arayabilirsiniz. Acil tıbbi yardım, sağlık sigortanız olup olmadığına bakılmaksızın herkese sunulur. Acil tıbbi bakım, ertelendiği takdirde hastanın hayatını ve sağlığını tehlikeye atabilecek acil tıbbi bakım anlamına gelir. Resepsiyonda yalnızca 5 €’luk küçük bir ücret ödemeniz gerekir.

8.9. ZIHINSEL SAĞLIK Zihinsel bozuklukları tespit etmek her zaman kolay değildir, çünkü zihinsel semptomların çoğu hepimizde çok yaygındır ancak sadece daha küçük ölçektedir. Herkes zihinsel sağlığı etkileyen stresler deneyimlemiştir ve zor koşullarda geçici zihinsel acı normaldir. Zihinsel bozuklukları kendi kendine teşhis etmek iyi bir seçenek değildir çünkü çoğu kişi zihinsel bozuklukların tüm yönlerinin tam farkında değildir ve daha önce belirtildiği gibi, hepimiz çeşitli zihinsel hastalıkların bazı semptomlarını daha küçük ölçekte deneyimliyoruz. Ancak zihinsel sağlıkla ilgili semptomlarınız hayatınıza zorlaştırmaya başlıyorsa profesyonel danışmanlık almanızın iyi olacağını unutmayın. Derhal bir doktor veya uzmanla iletişime geçmeniz gereken bazı durumlar bulunmaktadır. Bunlar arasında şunlar bulunmaktadır: • Kişi intihar tehdidinde bulunursa veya kendi kendine zarar vermeyi düşünüyorsa • Kişi başkalarına zarar vermeye çalışıyor veya bunu düşünüyorsa • Kişi, çok çabalamasına rağmen öfke nöbetlerini ve hiddetini kontrol edemiyorsa • Kişi uzun süre yemek yemezse

• Kişi birkaç gün üst üste uyuyamazsa • Kişi; yaşı, adı ve yaşadığı şehir gibi hayatına dair basit bilgileri hatırlayamazsa

Nereden yardım alabilirsiniz? Zorlu bir zihinsel sağlık durumunda kaldığınız takdirde kendinize nasıl yardımcı olabileceğinizle ilgili adımlar peaasi.ee adresinde belirtilmiştir. Bu adımlar şöyledir: 1. Zihinsel durumunun değiştiğine karar verdim ve bundan memnun değilim. 2. Bir uzmandan, yani aile doktorum, bir psikiyatr veya bir klinik psikologdan randevu alırım. Zihinsel durumum kendi kendime randevu almama izin vermiyorsa yardım isterim. 3. Randevumu beklediğim sürede sağlıklı kalmakla ilgili araştırma yaparım ve kendimi daha iyi hissetmeye yönelik bazı tavsiyelere uyarım - uykumu iyileştirmeye, sağlıklı beslenmeye, düzenli fiziksel faaliyet yapmaya ve başka insanlarla temas halinde kalmaya çalışırım. 4. Randevuma giderim. Bir yakınımı yanımda götürürüm, tek başıma yapmak zor geliyor. 5. Kendime teşekkürler derim! İyileşmenin ilk dört adımı tamamlanmıştır.

Durumunuzu aile doktorunuzla konuşun. Henüz aile doktorunuz yoksa belediyenin sosyal hizmet görevlisiyle veya destek kişinizle de konuşabilirsiniz. Uluslararası koruma yararlanıcılarına yönelik bazı yardımlar da bulunmaktadır.

Alternatif olarak bir yardım hattını da arayabilirsiniz Çocuk Yardım Hattı: 116111 (24 saat) Mağdur destek kriz yardım hattı 116 006 (24 saat) Duygusal destek yardım hattı 116 123 (24 saat)

Çevrimiçi sohbet randevusu alma 96

16-26 yaşlarındaysanız, Peaasi.ee zihinsel sağlık danışmanlarıyla çevrimiçi sohbet için şuradan randevu alabilirsiniz: registratuur.peaasi.ee/noored.

Yaşınız daha büyükse peaasi.ee/kysi-noustajalt adresindeki iletişim formu üzerinden onlarla iletişime geçebilirsiniz.

Bir poliklinikten randevu alma Bir polikliniğin resepsiyonunu arayarak randevu alabilirsiniz. Önce zihinsel sağlık hemşiresiyle iletişime geçmeniz tavsiye edilir, böylece durumunuzu değerlendirebilir ve durumunuza göre sizi bir psikiyatra veya klinik psikoloğa sevk edebilirler. Bir psikiyatrdan randevu almak isterseniz sevke ihtiyacınız bulunmamaktadır. Bir psikiyatr sağlık durumunuzu değerlendirebilir, tedavi için size uygun tavsiyelerde bulunabilir, reçeteli ilaçlar reçete edebilir ve hastaları psikoterapiye sevk edebilir. Bir klinik psikologla görüşmek isterseniz sevk almanız gerekir. Bir klinik psikolog sağlık durumunuzu değerlendirebilir, tedavi tavsiyelerinde bulunabilir, hastaları gerekirse psikiyatra sevk edebilir ancak ilaç yazamaz. Polikliniklerde yaklaşık bir veya iki aylık uzun randevu bekleme süreleri olabileceğini unutmayın. Sağlık sigortası olan 18 yaş üstü kişilere 5 Avro’luk ziyaret ücreti uygulanır.

Özel bir poliklinikten randevu alma Özel bir klinikte de bir psikiyatr veya klinik psikologdan randevu alabilirsiniz. Tedavi seçenekleri aynıdır ancak özel klinikteki randevular ücretsiz değildir. Özel klinikler ve tıp doktorları genelde Sağlık Sigortası Fonu veya yerel yönetimle sözleşmeye sahiptir, yani ücretin yalnızca bir kısmının ödenmesi gerekir. Özel uygulamalardaki bekleme listeleri genelde polikliniklerdekinden daha kısadır.

8.10. ENGELLILER Engelliler, engelleri nedeniyle ek giderleri olması durumunda devletten sosyal yardım alma hakkına sahip olur. Örneğin yardım, bakım veya tıbbi rehabilitasyona ihtiyaç duyuyorsanız veya ulaşım, iş veya ders ile ilgili ek giderleriniz varsa bunlar bir ölçüde karşılanabilir. Devlet yardımı alabilmek için engelinizin en az beş yılda bir düzenli olarak değerlendirilmesi gerekir. Engelinizin değerlendirilmesini istiyorsanız Sotsiaalkindlustusamet veya yerel belediyenizdeki sosyal hizmet görevlisiyle iletişime geçmeniz gerekir.

i Daha fazla bilgi için: Sotsiaalkindlustusamet www.sotsiaalkindlustusamet.ee info@sotsiaalkindlustusamet.ee

i Eesti Puuetega Inimeste Koda (Estonya Engelliler Odası) www.epikoda.ee epikoda@epikoda.ee

FAYDALI KELİMELER SÖZLÜĞÜ

Ma olen haige.

Hastayım.

Tervisekindlustus

Sağlık sigortası

Perearst

Aile doktoru

Ravim

İlaç

Apteek

Eczane

Külmetus/gripp

Soğuk algınlığı/grip

Haigla

Hastane

Registratuur

Resepsiyon

Vaktsineerimine

Aşı

Hambaravi

Diş bakımı

Erakorralise meditsiini osakond (EMO)

Acil tıbbi bakım

Visiiditasu

Ziyaret ücreti

Kiirabi

Ambulans

NOTLARINIZ

9. YERLEŞIM İkamet izni aldığınız size bildirildikten sonra bir ay içinde ikamet yerinizi kaydettirmeniz gerekir. İkamet yerinin kaydedilmesinin çok sayıda hizmet için temel teşkil ettiğini unutmayın. Bu nedenle bu işlemi en önemli önceliklerinizden biri olarak gerçekleştirin. Adresinizi yerel yönetim ofisinizden veya ikamet kartınızı kullanarak E-nüfus kaydından www.rahvastikuregister.ee veya Devlet Portalından www.eesti.ee elektronik olarak kaydedebilirsiniz. Sonuncusunu kullanırsanız “yerleşim ve çevre” bölümünden yapmalısınız. Oturduğunuz yer değişirse nüfus kaydınızı yeni dairenize değiştirin. Taşındığınızı çeşitli hizmet sağlayıcılarına bildirmeyi unutmayın. Barınma merkezi ve destek kişiniz oturacak yeni bir yer bulmanıza yardımcı olabilir. Ev bulma konusunda iyimser ve aktif olmaya çalışın.

Devlet Estonya’daki ilk kira sözleşmenizin imzalanmasıyla ilgili maliyetleri karşılar (buna gayrimenkul ücretleri, ilk kira ödemesi ve depozito ödemeleri dahildir). Bunun yalnızca tek seferlik bir destek olduğunu ve belirli sınırlamaların geçerli olduğunu unutmayın. Bu desteği uluslararası koruma aldıktan sonra iki yıl içinde kullanabilirsiniz, ancak kişisel durumunuzun hesaba katılacağını lütfen unutmayın. Sonradan taşınmak isterseniz tüm maliyetler sizin tarafınızdan karşılanır. Estonya’dan 90 günden uzun bir süreliğine giderseniz, dönseniz bile bu destekten artık yararlanamazsınız. Daha fazla bilgi için barınma merkezi veya destek kişinizle iletişime geçin. 100

İhtiyaç durumunda aylık kira ve hizmet (elektrik, su, ısınma vb.) ödemelerini karşılamak için yerel yönetime destek başvurusunda bulunabilirsiniz.

Bir daire piyasa üzerinden aranır, yani devletin verecek apartmanları bulunmamaktadır ve Estonya’daki diğer yerleşiklerden kiralanması gerekir. Bu durum bazı gecikmelere ve zorluklara neden olabilir çünkü yerel halk genelde evlerini yabancılara pek kiralamak istememektedir. Sabırlı ve açık fikirli olun.

Apartman dairesi arıyorsanız ilk bilgi kaynağınız internettir. Burada daire ve evler için acente olarak uzmanlaşmış hizmet sağlayıcıları bulabilirsiniz. Estonya’daki ana internet portalları şunlardır: • City24.ee (www.city24.ee) • KV.ee (www.kv.ee) • Kinnisvara24 (www.kinnisvara24.delfi.ee)

9.1. KIRA İlk ikamet yeriniz olarak bir apartman dairesi kiralamak en ekonomik seçenektir.

Beğendiğiniz ve bütçenize uyan birkaç apartman dairesi bulun.

Apartman dairelerine ziyaret ayarlamak için emlakçılarla iletişime geçin.

Size uygun olup olmadığını görmek için ayarlanan zamanda apartman dairelerine gidin.

Emlakçıya/ev sahibine ayrıntıları sorun ve her şeyin tamam olup olmadığını kontrol edin.

101

5 6 7

Bu apartman dairesini kiralamak isteyip istemediğinizi emlakçıya/ ev sahibine bildirin.

Ne zaman taşınabileceğiniz konusunda ev sahibiyle anlaşmaya varın ve bir sonraki görüşmeyi ayarlayın.

En önemli bilgileri (süre, ödemeler vb.) içeren sözleşmeyi imzalayın.

Bir apartman dairesi kiralarken ev sahibiyle kiracı (siz) arasında bir sözleşme (kira) yapılır. Bu kiralama, kira tutarını, hizmetler için ödeme prosedürlerini, kiranın uzatılması ve sonlandırılması prosedürlerini ve ev sahibiyle kiracının diğer hak ve sorumluluklarını belirtir.

Bir kira sözleşmesi imzaladığınızdan emin olun çünkü hizmetlere erişim için gerekli olan ikamet yerinizin kaydedilmesi için buna ihtiyacınız olacak.

Kiraya ek olarak bir devir sertifikası imzalamanız gerekebilir. Bu belge, taşındığınız evdeki kalemleri ve dairenin genel durumunu kayıt altına alır. Bunu imzalarken dikkatli olun çünkü ev sahibi ileride bu belgede belirtilmeyen kusurlardan sizi sorumlu tutabilir. Yazılı olmayan ve tam anlamadığınız bir kirayı asla kabul etmeyin. Sözleşmenin borçlar kanununa uygun olması gerektiğini ve ev sahibinin veya emlakçının kanuna uygun olmayan şartlar veya yükümlülükler koyamayacağını unutmayın. Isınmadan ve daha uzun karanlık saatlerin daha fazla elektrik tüketimi gerektirmesinden dolayı kış aylarındaki giderlerinizin yaz aylarından daha fazla olacağını unutmayın. Kira ve hizmet maliyetleri Estonya’da yüksek olabilmektedir. Bu nedenle ailedeki tüm ebeveynlerin çocuklarına iyi bir yaşam ortamı sağlayabilmek için çalışması önemlidir. 102

Varsa, evcil hayvanlarınızı müstakbel ev sahibinize mutlaka bildirin. Kiracısı olduğunuz sırada evcil hayvanı edinmeyi planlıyorsanız önce ev sahibinizden izin alın - itiraz edebilirler.

i KONTROL LİSTESİ Bir kira sözleşmesini kabul etmeden ve imzalamadan önce ilgili tüm bilgileri bildiğinizden emin olun, örneğin • Depozito ne kadar; • Kira ne kadar; • Hizmetlerin ödeme prosedürü nedir ve yaz ve kış aylarında faturaların ortalama tutarı ne kadardır; • Emlakçı ücretleri olup olmadığı (örneğin emlak ofisinin alacağı); • Kira süresi ve fesih maddesi; • Kiracının daireyi tekrar dekore etme yükümlülüğü olup olmadığı • Kullanılamaz durumda olan veya onarım gerektiren kalemleri kontrol edin ve ev sahibinden bunları düzeltmesini isteyin (Böylece ev sahibinin önceki kiracıların bozduğu veya imha ettiği şeylerden sizi sorumlu tutmasını önleyebilirsiniz).

Ayrıca birçok ev sahibinin apartman dairesinde sigara içilmesine izin vermediğini unutmayın. Bunu önceden kontrol etmenizi ve iç mekanda sigara içilmesine izin verilip verilmediğini veya dışarıda mı içmeniz gerektiğini sormanızı tavsiye ederiz.

9.2. EVDE ISITMA Odun sobası olan bir apartman dairesinde oturmayı tercih ederseniz yakmak için odun temin etmeniz ve kış aylarında soba veya ocakları düzenli ısıtmanız gerekir. Aksi takdirde apartman daireniz çok soğuk olur; dairede nem ve hatta buzlanma olur ve o kış daha soğuksa su boruları donabilir. Isıtmanın odun sobasıyla sağlandığı bir daire seçerseniz, sobayı düzgün kullanmayı öğrenin ve ateşi asla başıboş bırakmayın. Elektrikli ısıtma kış aylarında genelde çok pahalıdır. Giderlerinizi planlamak için ev sahibinizden önceki kiracının kış ayı elektrik faturalarını isteyin.

103

! Daireye doğal gaz sistemi kuruluysa tüm dairelerde çalışan bir yangın alarmı ve karbon monoksit alarmı olmalıdır. Kontrol düğmesine basarak duman alarmının çalışıp çalışmadığını periyodik olarak kontrol etmelisiniz. Dairede duman alarmı yoksa nasıl ve ne zaman takılacağını ev sahibiyle kararlaştırın. Bunlar yoksa veya çalışmıyorsa ceza kesilebilir ve hayatınıza yönelik gerçek bir tehdit oluşturabilir.

9.3. SAYAÇ OKUMALARI VE FATURALAR Hizmetler (su, elektrik vb.) için sayaç okumalarını nereye sunmanız gerektiğini anladığınızdan emin olun. Bazı değerler otomatik olarak okunup (örneğin elektrik) fatura size otomatik olarak gönderilebilir, ancak diğerlerinde sayaç okumalarını apartman binası derneğinin muhasebecisine veya doğrudan hizmet sunucusuna sunmanız gerekebilir (elektronik olarak veya kağıt üzerinde). Sayaç okumalarının nasıl sunulacağını doğrudan ev sahibinize de sorabilirsiniz.

Daire kiralamak için devletten yardım alıyorsanız, dernekten veya diğer hizmet sağlayıcılarından faturaları elektronik olarak göndermelerini isteyin. 104

E-posta adresinizin çalıştığından emin olun ve Gelen Kutunuzu düzenli olarak kontrol edin.

9.4. EVINIZI IYI DURUMDA TUTUN Bir ev veya dairenin kiracısı olarak somut yükümlülükleriniz bulunmaktadır. Örneğin kararlaştırılan kirayı kararlaştırılan zamanda ödemeniz gerekir. Ancak örneğin büyük bir onarım işi gerektiğinde bazı haklarınız da bulunmaktadır. Bozulan, çalışmayan veya değiştirmek istediğiniz şeyleri ev sahibinize bildirin. Evinizi iyi durumda tutmak için bazı ipuçları aşağıda sunulmuştur:

• Dairenizi temiz tutun. • Dairenizde (apartman binasının koridoru haricinde) dışarıda giydiğiniz ayakkabılarla dolaşmayın - böylece yerler daha temiz kalır. • Çocuklarınız varsa, dairenizdeki nesne ve mobilyalara nasıl yaklaşmaları gerektiğini öğretin. • Duvarlara çizmelerine, koltukta veya yatakta zıplamalarına veya perdeyi çekmelerine izin vermeyin. Böyle bir durumda ev sahibi hasar gören eşyaları tamir etmenizi ve/veya tamir masrafınızı ödemenizi isteyebilir ve hatta kira sözleşmesini iptal edebilir. • Ortalıkta yemek bırakmayın çünkü haşere çeker (hamamböceği, fare vb.). • Ocak ve muslukları kullandıktan sonra daima kapatın. • Evden uzun süre ayrı kalacak olursanız dairenin suyunu kapatın. Böylece yaşam alanınıza ve yanınızdaki veya altınızdaki dairelere zarar verebilecek sızıntıları önleyebilirsiniz. • Bir boru patlaması, ev doğal gaz kazası, boru tıkanması veya elektrik kesintisi durumunda hızla yardım alabileceğiniz telefon numaralarını edinin ve bu numaraları kolay ulaşabileceğiniz bir yerde tutun. Bu telefon numaralarını edinme konusunda gerekirse ev sahibinizden yardım isteyin. Evdeki acil durumlara yapılan müdahaleler ücret karşılığı bir hizmettir.

Sigorta kutusunun nerede olduğunu ve tüm dairenin elektriğini kapatmanız gerekirse nasıl ona nasıl müdahale edebileceğinizi öğrenin. 105

9.5. TOPLUM HAYATININ KURALLARI Estonya’da komşulara saygı göstermek ve toplum hayatının kurallarına uymak çok önemlidir. Çoğu apartmanda ev kuralları bulunmaktadır; bu kurallar bina derneği tarafından yazılı hale getirilen ve sizin de kira sözleşmesini imzalamak suretiyle kabul etmiş olduğunuz gönüllü bir düzenlemedir. Ev kuralları, apartmandaki tüm sakinlerin uyması gereken kuralları belirler. Bu düzenlemeler değişkenlik gösterebilir ancak genelde aşağıdaki noktalara değinir.

Oturan kişinin şunları yapması gerekir: • Oturma alanını ve diğer olanakları amacına uygun kullanması ve bakımını yapması; • Kapı ve pencerelere ek yalıtım koyarak enerji tasarrufunda bulunması (özellikle kış aylarında); • Meydana gelen bozulma, kaza veya tehlikeli durumları bina yöneticisine veya emlakçıya bildirmesi ve aynı zamanda sorunu çözmek veya tehlikeyi gidermek için eldeki bütün olanakları kullanması; • Elektrikli veya başka cihazlar kullanırken güvenlik yönetmeliklerine uyması;   • Ortak alanları (koridor, kiler, tavan arası, sauna vb.) temiz ve düzenli tutması ve bu tesislerdeki ekipmanlara zarar vermemesi; • Binanın dış kapısını kapatması ve kilitlemesi ve açıp kapatırken özenli olması; • Çöpü çöp kutusunun yanına değil doğru yere koyması - kutunun dışına koyduğunuz tüm çöpler için ve çöpü düzenlememekten dolayı ek ücret ödemeniz gerekebilir • Kıyafetlerinizi kurumak için dışarıda uygun yerlere asması; • Sağlık, hijyen ve güvenlik yönetmeliklerine uyması; dairenizde köpek, kedi veya başka bir evcil hayvan varsa, koridoru veya apartman çevresindeki mülkleri kirletmesine izin vermemelisiniz: bir evcil hayvan kirletirse sahibi hemen temizlemelidir; ayrıca evcil hayvanınızın başka sakinler için tehlike oluşturmamasını sağlamakla yükümlüsünüz; 106

• Derneğin tüzüğü ve düzenlemelere uyun.

Estonya

kanunlarında

belirtilen

diğer

Yaşam alanında aşağıdakilerin yapılması yasaktır: • Akşam 23.00 ile sabah 7.00 saatleri arasında komşuları rahatsız eden fazla gürültü çıkarılması • Dairelerde veya ortak odalarda hava kirleten eşya veya maddeler bulundurulması; • Tuvalete yanıcı madde, mendil, paket ve boru tesisatını tıkayabilecek başka şeyler atılması; • Yanıcı maddelerin evin acil kullanımı için gerekenden uzun bir süre yaşam alanında tutulması; • Balkona, balkonun kenarından dışarı sarkan şeyler koyulması; • Balkonda mangal dahil olmak üzere ateş yakılması • Pencereden halı, çarşaf veya başka ev eşyalarının tozunu silkeleyerek temizlik yapılması; • Dairede sağlık, hijyen ve güvenlik kurallarına uymaksızın kedi, köpek veya başka evcil hayvan tutulması; • Yalnızca kesinlikle gerekli olduğunda binanın teknik tesislerine (ısıtma odası, su borusu, sigorta odası vb.) girin veya çatısına çıkın; • Elektrik veya soğuk su sayaçlarına koyulan mühürlerin kırılması veya çıkarılması; • Apartmanda veya koridorda odalara zarar veren veya diğer sakinlerin normal yaşam faaliyetlerini rahatsız eden faaliyetlerde bulunulması; • Dernek kurulunun yazılı izin olmaksızın binanın dış görünümünün değiştirilmesi, balkon kapatılması, pencerelere parmaklık koyulması veya merdiven boşluğunun iç dekorasyonunun değiştirilmesi; • Dernek kurulunun yazılı izni olmaksızın bina çatısına veya cephesine bireysel radyo veya televizyon ekipmanları koyulması; • Bina derneğinin tüzüğü, yerel yönetimin yönetmelikleri veya Estonya Cumhuriyeti kanunlarını ihlal edebilecek başka faaliyetlerde bulunulması.

107

• Ev kurallarının bir kopyasını ev sahibinizden isteyebilirsiniz • Apartmanınızın kural ve yönetmeliklerine uyun. • Soru veya sorunlarınız için ev sahibiyle iletişime geçin

9.6. ATIK BERTARAFI Estonya’daki birçok apartmanda atık, farklı kategorilere ayrıldıktan sonra toplanır ve atılır. Kağıt ve karton, organik atık (meyve ve sebze atığı) ve diğer atıklar için genelde ayrı kutular bulunmaktadır. Ayrıca, örneğin cam ve özel atıklar (örneğin vernik ve boya) gibi başka atık türleri için toplama noktaları veya kaplar bulunmaktadır. Boş şişe veya metal kutuların (içecekler için) çoğu toplama noktalarına iade edilebilmektedir. Otomat makinesinden para iadesi alır (şişe başına 0,10 Avro) ve bu parayı alışverişinizi yaparken büyük marketlerde kullanabilirsiniz. Piller çöpe atılmayıp büyük süpermarketlerdeki pil toplama noktalarına götürülmelidir. Diğer elektronik cihazlar da özel toplama noktalarına götürülmelidir.

108

Apartmanınızın atık toplama ve bertaraf etme kurallarını öğrenin ve bu kurallara uyun.

FAYDALI KELİMELER SÖZLÜĞÜ

i Elukoht

İkamet yeri

Kodu

Korter

Apartman

Maja

Konut

Üürileping

Kira sözleşmesi

Üürileandja

Ev sahibi

Maakler

Emlakçı

Kommunaalkulud (vesi, küte, elekter jm)

Hizmetler (su, ısıtma, elektrik vb.)

Arve

Fatura

Naaber

Komşu

Kus sa elad?

Nerede oturuyorsun?

Minu aadress on …

Adresim …

Tänav

Sokak

Linn

Şehir/kasaba

Korrus

Kat

Prügi

Atık

Biolagunev

Biyobozunur

Pakendikonteiner

Ambalaj konteyneri

NOTLARINIZ

109

10. ESTONCA ÖĞRENME Estonya’nın remi devlet dili Estoncadır. Ayrıca, Estonya nüfusunun çoğu Rusça ve/veya İngilizce ve başka uluslararası diller de konuşmaktadır.

Mümkün olduğunca kısa süre içinde Estonca öğrenmeye çalışmalısınız. Yeni insanlarla tanışmak, günlük hayatta anlaşılabilmek, iş bulmak ve ayrıca yerel kültürü anlamak için Estonca öğrenmek çok önemlidir.

Estonca iletişim kuramıyorsanız veya bir memurun yabancı dil bilmemesi nedeniyle örneğin bir sağlık veya eğitim kurumuyla etkileşim kuramazsanız, barınma merkezi ve/veya destek kişisi tercüme hizmeti ayarlamak için size yardımcı olabilir.

10.1. ULUSLARARASI KORUMA YARARLANICILARINA YÖNELIK KURSLAR Bir uluslararası koruma yararlanıcısıysanız, kanun gereği şunları edinmeniz gerekir: • Koruma ve ikamet izni aldıktan sonra 1 yıl içinde A1 düzeyinde Estonca bilgisi ve 110

• Koruma ve ikamet izni aldıktan sonra 2 yıl içinde A2 düzeyinde bilgi.

! Tartu Halk Lisesi Vakfında (www.rahvaylikool.ee) A1-B2 dil seviyesi edinebilirsiniz ve bunun maliyeti devlet tarafından karşılanır. Bu dil sınıfları tüm Estonya çapında sunulabilir.

Dil kurslarıyla ilgili daha fazla bilgi için barınma merkezi veya destek kişinizle de iletişime geçebilirsiniz. Kanunda öngörülen süre içinde istenilen dil seviyesine ulaşamazsanız dil kurslarının maliyetini geri ödemeniz gerekebilir.

! Kanun gereği Estonca öğrenmek ve derslere katılmakla yükümlü olduğunuzu unutmayın.

5 yıl içinde B1 düzeyinde Estonca öğrenmeniz gerekiyor. Estonca bir ilk, orta veya yükseköğrenim kurumuna gidiyorsanız dil kurslarına katılmak zorunlu değildir. B1 seviyesine ulaşmak sizin sorumluluğunuzdadır ve kurs bulup parasını ödemeniz gerekir. Ancak yürürlükteki yönetmeliklerine göre Innova Vakfı’na yardım başvurusunda bulunabilirsiniz: • Devlet sınavını geçen kişilerin dil öğrenimi giderlerinin geri ödenmesi • Dil Teftiş Kurulu tarafından dil sınavı için sevk edilen kişilerin dil öğrenimi giderlerinin geri ödenmesi Integratsiooni Sihtasutus (Estonya Entegrasyon Vakfı) da çok sayıda Estonca dil kursuna sahiptir; bunlar arasında C1 seviyesine kadar dil öğrenimini destekleyen ücretsiz faaliyetler bulunmaktadır. Daha fazla bilgi için bkz.: www.integratsioon.ee 111

10.2. ESTONCA ÖĞRENMENIN BAŞKA YOLLARI Entegrasyon Vakfı Tallinn (Rävala 5) ve Narva’da (Linda 2) Estonca dil evleri kurmuştur. Estonca dil evleri; dil kursları, dil kafeleri, Estonca dil ve kültür kulüpleri, dil alıştırma etkinlikleri ve öğretmenli danışmanlık gibi çeşitli dil öğrenme olanakları sunmaktadır. Bunların yanı sıra Estoncanızı geliştirmek ve alıştırma yapmak için başka birçok yöntem bulunmaktadır: • Estonca alıştırma yapabileceğiniz Estonyalı arkadaşlar bulun • Çevrenizde gördüğünüz yeni kelimeleri ezberlemeye çalışın • Kendi kendinize çalışin

Estonca

konuşmaya

• Mümkün olan her yer ve zamanda Estonca konuşun • Dil öğrenme uygulamaları kullanın – örneğin Speakly gibi • Kendinize dil seviyesi hedefinizi ve buna ulaşma tarihinizi belirleyen somut hedefler koyun • İlgi alanlarınızı araştırın – başka dillerde de ilginizi çekebilecek içerikler tüketin • Keeleklikk.ee ve keeletee.ee gibi çevrimiçi dil kurslarını deneyin • Dil kafelerine katılın • Estonca radyo ve Estonca podcast dinleyin • Telaffuzunuzu mükemmelleştirin • Önce en sık kullanılan 100 kelimeyi öğrenin • Estonca televizyon programlarını izleyin • Bir Estonca dil kursuna gidin

112

Zamanla ve çabayla Estonca diline hakim hale gelirsiniz, ancak en başından beri ve mümkün olduğunca sık alıştırma yapmanız gerekir.

FAYDALI KELİMELER SÖZLÜĞÜ

i Ma ei saa aru.

Anlamıyorum.

Palun rääkige aeglasemalt.

Lütfen daha yavaş konuşun.

Palun korrake.

Lütfen tekrar söyleyin.

Ma räägin eesti keelt natuke.

Biraz Estonca konuşuyorum.

Ma räägin eesti keelt väga hästi.

Çok iyi Estonca konuşuyorum.

Kas Te räägite inglise/ araabia/vene keelt?

İnglizce/Arapça/Rusça konuşuyor musunuz?

Eesti keele kursus

Estonca dil kursu

Keelekohvik

Dil kafesi

NOTLARINIZ

113

11. EĞITIM İyi bir eğitim çok önemlidir çünkü iş bulma ve daha kaliteli bir yaşam sürme konusunda size ve çocuklarınıza daha başarılı olma fırsatı sunar. Estonyalılar eğitime çok önem verir. Estonya eğitim sistemi her yaş ve eğitim seviyesinde insana eğitime devam etme ve yeniden eğitim alma konusunda çeşitli fırsatlar sunar. Eğitime erken yaşta başlanmalıdır. Estonya’da 1,5 – 7 yaş arası çocukların anaokuluna gitmesi şiddetle tavsiye edilir. Henüz Estonca konuşmuyorlarsa bile anaokulunda çabucak öğrenirler ve Estonya yaşam tarzına daha hızlı uyum sağlayarak okul için ihtiyaç duydukları sosyal becerileri geliştirirler. Anaokulunda akranlarıyla sosyalleşebilirler ve okula hazırlanabilirler – en azından bazı temelleri bilirlerse okul onlara çok daha kolay gelir. Anaokulunda yer bulmak zor olabilmektedir, bu nedenle çocuğunuzu en kısa sürede anaokuluna yazdırmalısınız. Anaokulu ücretsiz değildir ancak yerel belediyenizden bir miktar mali yardım almanız mümkündür. Çocuğunuzun anaokulu ve okulda başarılı olmasını istiyorsanız çocuğunuzun öğretmenleriyle iletişim halinde olun. Çocuğunuzla her gün saatler geçirirler ve çocuğunuzun hangi konularda başarılı olduğunu ve hangi konularda gelişmesi gerektiğini size söyleyebilirler. Tüm çocukların 7 ile 17 yaşları arasında temel eğitimlerini tamamlayana kadar tam zamanlı okula gitmesi zorunludur. Estonya’da eğitim yılı 1 Eylül’e başlar. Okul yılının başlangıcında öğretmenler çocuğunuzun anaokulunda veya okulda kıyafet, kitap, kırtasiye vb. nelere ihtiyacı olacağını size bildirir. İstenen her şeyi sağlamaya çalışmalısınız. Okul yılı boyunca çocuklara beş okul tatili verilir: Ekim sonunda bir hafta, Aralık sonunda iki hafta, Şubat sonunda bir hafta, Nisan sonunda bir hafta ve yazın iki aydan fazla. Öğrenciler genelde Haziran ortasında sınıfı bitirirler. Özel okul/üniversite, üniversitede İngilizce müfredat veya yarı zamanlı okula gitme dışında Estonya’da eğitim ücretsizdir. Estonya’da ücretli eğitim ücretsiz eğitimden daha iyi olmayabilir. Eğitim dili genelde Estoncadır. Ancak %60 Estonca ve %40 Rusça eğitim sunan iki dilli okullar bulunmaktadır. Ayrıca, birkaç uluslararası okul ve İngilizce IB müfredatı sunan okul bulunmaktadır.

114

Çocuğunuz okula kaydolduğunda Estonca konuşmuyorsa, okul onlar için normal müfredata ek olarak Estonca dil dersleri düzenlemek zorundadır. Çoğu durumda çocuğunuz bireysel bir ders planıyla başlar ve adım adım normal müfredata entegre olur.

Çocuğunuz başka bir ülkede okula zaten gittiyse Estonya’da hangi sınıftan devam etmesi gerektiğine dair tek bir kural bulunmamaktadır. Okullar hangi sınıfın en uygun olduğuna kendi görüşlerine göre karar verebilir, ancak bu sorunu okulla konuşabilir ve kendi gerekçelerinizi belirtebilirsiniz. Birçok okul, çocuğunuzun akademik ilerleyişini çevrimiçi olarak takip etmenizi ve öğretmenleriyle iletişime geçmenizi sağlayan bir e-okul hizmeti (www.ekool.eu veya www.stuudium.com ) kullanmaktadır. Birçok okulda çocukların katılabileceği ücretsiz veya ücretli müfredat dışı faaliyetler bulunmaktadır. Anaokulunda ve okulda yemek verilir. Bazı durumlarda ücretli,bazı durumlarda ücretsiz olabilir. Çocuğunuzun özel bir diyeti varsa öğretmenini bilgilendirmeniz gerekir. Yemekhaneler bazen çocukların ihtiyacına göre yemek verebilir ancak bazen sizin öğle yemeği vermeniz gerekir. Anaokulu veya okulla doğrudan konuşarak kontrol edin. Her okulda bir okul hemşiresi ve psikoloğu bulunmaktadır. Çocuğunuz iyi hissetmediği takdirde onları ziyaret edebilir. Okul hemşireleri genelde yıllık sağlık kontrolleri yapar. 18 yaşından küçükseniz, derslerinize devam etmek için ebeveyn veya vasinizin izni olması gerekir. Normal okulların yanı sıra, Estonya’daki çeşitli ulusal kültür topluluklarının düzenlediği Pazar okulları bulunmaktadır. Pazar okulları çocukların kendi dil ve kültürünü çalışmasını ve kendi etnisitesiyle bağlarını korumasını sağlar. Daha fazla bilgi için: kultuuriuhingute-tegevus

www.integratsioon.ee/rahvusvahemuste-

Estonya’da yükseköğrenime devam etmek veya başlamak isterseniz ve önceki eğitiminizi kanıtlayan belgeler Estonya dışından ise, ENIC-NARIC (www.archimedes.ee/enic) ofisiyle iletişime geçin ve belgelerinizi sunun. Bu kurum, belgelerinizin Estonya eğitim sistemiyle denkliğini onaylar. Eğitim veya kariyer konusunda bireysel danışmanlık isterseniz en yakın Rajaleidja danışmanlık merkeziyle (www.rajaleidja.ee) iletişim kurun.

115

ANAOKULU Estonya’da çocuklar genelde 1.5 ile 7 yaş arasındayken okul öncesi eğitime katılır. Bu aşama gönüllüdür ancak bir çocuğun gelişimi için şiddetle tavsiye edilir. Anaokulu grupları genelde Estonca veya Rusçadır.

TEMEL EĞİTİM Temel eğitim Estonya’da bir ayrıcalık ve yükümlülüktür ve ücretsizdir. Tüm çocukların 7 ile 17 yaşları arasında temel eğitimlerini tamamlayana kadar tam zamanlı okula gitmesi zorunludur. Çocuklarının okula gitmesini sağlamak ebeveynlerin sorumluluğundadır. Çocuğunuz devamsızlık yaparsa olası sorunları önlemek için okulu bilgilendirmeniz gerekir.

ÜST ORTA OKUL (LİSE) Genel orta öğretim verir (3 yıl)

MESLEKİ EĞİTİMLE BİRLEŞİK ÜST ORTA OKUL

Zorunlu değildir ancak şiddetle tavsiye edilir.

Genel orta öğretim ve bazı mesleki beceriler verir (3 yıl).

Gitmek istediğiniz liseyi seçebilirsiniz çünkü ikamet yerinizle sınırlı değildir.

Pratik eğitim ve orta öğretim edinmek için iyi bir seçenektir ve yüksek eğitim kurumlarına devam etmeye olanak sağlar.

Genelde kabul sınavları olmaktadır.

MESLEK OKULU

ÜNİVERSİTE

Eğitiminize meslek okullarında devam edebilirsiniz (ister bir yüksek yüksek okuldan ister meslek okulundan olsun).

Lisans derecesi (3-4 yıl), Yüksek lisans derecesi (1-2 yıl) ve Doktora derecesi (3-4 yıl).

Müfredata bağlı olarak 0.5-4 yıl sürer.

Yaşınız kaç olursa olsun bir üniversitede okumaya başlayabilirsiniz. Temel şart bir lise diplomasına sahip olmanızdır.

116

MESLEK OKULU Hem mesleki eğitim (ve özel bir meslek) hem de genel orta öğretim verir (3-3,5 yıl). Pratik eğitim ve orta öğretim edinmek için iyi bir seçenektir ve yüksek eğitim kurumlarına devam etmeye olanak sağlar.

MESLEK OKULU Orta öğretim olmaksızın mesleki eğitim verir (2 yıl).

yalnızca

Orta öğretim olmadığı için sonrasında yüksek eğitim kurumlarına devam etmek zordur. Öğrenciler mezun olduktan sonra üniversiteye gitmek isterlerse, gerekli her şeyi orta okul müfredatından öğrenmeleri ve devlet sınavlarına katılmaları gerekir.

UYGULAMALI YÜKSEK ÖĞRETİM KURUMU Bir üniversiteyle ilişkili bir uygulamalı yüksek eğitim kurumu veya bir kolejden alınan derece (3-4.5 yıl)

Bir yetişkinseniz ve eğitime devam etmek veya başlamak istiyorsanız aşağıdaki fırsatlara sahipsinizdir. İşgücü piyasasındaki seçeneklerinizi artırabileceği için bu fırsatı kullanmanızı tavsiye ederiz.

117

Yarıda kalan bir temel veya orta eğitimi bir yetişkin okulunda okuyarak tamamlamak • Biraz Estonca bilmek şiddetle tavsiye edilir Eğitiminize bir yüksek öğretim kurumunda (örneğin üniversite, kolej) devam etmek veya başlamak • Yarı zamanlı veya dışarıdan da eğitim görebilirsiniz, ancak bu durumda eğitim ücreti ödemeniz gerekir • İngilizce müfredatlar için de eğitim ücreti ödenmesi gerekir • Ancak maliyetleri karşılayan bazı burslar olabilmektedir • Çoğu program Estoncadır ve dolayısıyla dilin iyi derecede bilinmesini gerektirir Mesleki eğitim almak • Meslek okullarında eğitim çoğunlukla ücretsizdir • Kabuller okuldan okula farklılık gösterir • Eğitim Estonca verilir ancak bazı programlar Rusça ve İngilizce de olabiliyor • Daha fazla bilgi için bkz. www.kutseharidus.ee Ek kurslara gidin • Yeni şeyler öğrenmek istiyor ancak derece almak istemiyorsanız, örneğin Tallinn veya Tartu Halk Lisesi gibi özel ve kamu kurumlarının sunduğu farklı kurslara katılabilirsiniz • Kurslarla ilgili daha fazla bilgi için internette arama yapın

118

FAYDALI KELİMELER SÖZLÜĞÜ

i Haridus

Eğitim

Lasteaed

Anaokulu

Kool

Okul

Gümnaasium

Lise

Ülikool

Üniversite

Kõrgkool

Yüksek öğretim kurumu

Kutsekool

Meslek okulu

Õpilane

Öğrenci

Õpetaja

Öğretmen

Diplom

Diploma

NOTLARINIZ

119

12. GÜNLÜK PARA MESELELERI Estonya’da kendi mali işlerinizi kendinizin yönetmesi beklenir. Ancak bir ofis, kurum veya bankaya ilk gittiğinizde, yeni durumla daha iyi başa çıkabilmek için bir arkadaşınızdan veya varsa destek kişinizden yardım isteyebilirsiniz. Hızlı bir şekilde daha iyi bir yaşam kalitesine sahip olmanızı sağlayan ve aylık geçim giderlerinizi karşılayan uygun bir iş bulmanız gerekir. Siz (ve eşiniz) ne kadar erken işe girerseniz, Estonya çalışma kültürünü o kadar çabuk anlar ve deneyimlersiniz. Devlet vergileri genelde maaşınızdan zaten kesiliyor olsa da, her ay ikamet yerinizle ilgili belirli sürekli giderler ödemeniz gerekir: Kira ve hizmetler. Ayrıca gıda, ev eşyaları, giyim, dinlenme faaliyetleri vb. için paraya ihtiyacınız olur. Evinizi kurmak da para gerektirir. Giderleriniz her ay aynı olmayabilir. Bu nedenle: • harcamalarınızı dikkatli planlayın; • olası acil durumlar için para ayırın; • borca girmekten kaçının; • faturalarınızı zamanında ödeyin. Bunu yapmadığınız takdirde ödenmemiş tutar için size faiz işletilebilir ve hizmet kesilebilir. O durumda bile tarihi gelen faturaları faiziyle birlikte ödemekten sorumlu olmaya devam edersiniz.

Çoğu mal ve hizmet %20 oranında vergilendirilir. Kitap gibi bazı ürünler %9 oranında vergilendirilir. Bu vergi fiyata dahildir. Alkol ve tütün mamulleri, yakıt, elektrik enerjisi ve ambalajlara tüketim vergisi uygulanır.

12.1. ÖDEME SEÇENEKLERI Ürün ve hizmetler için aşağıda belirtilen şekillerde ödeme yapabilirsiniz:

120

Nakit • Estonya’nın para birimi Avro’dur (€) • Madeni paralar 1, 2, 5, 10, 20 ve 50 sent, 1 ve 2 Avro birimindedir • Kağıt paralar 5, 10, 20, 50, 100, 200 ve 500 Avro birimindedir • 100 sent = 1 Avro Kredi kartı • Banka hesabınız varsa dükkanlarda kredi kartınızla ödeme yapabilirsiniz • Ezberlemeniz gereken bir PIN numaranız olur • ATM’den de para çekebilirsiniz • Estonya bankaları genelde Visa kartları değil yalnızca Mastercard verir – yurtdışına seyahat etmeyi planlıyorsanız kart ödeme seçenekleriniz bazı ülke veya bölgelerde sınırlı olabileceğini unutmayın Dijital yöntemler • Bir kredi kartı ve akıllı telefonunuz varsa bunları bağlayarak NFC ödemeleri yapabilir veya Apple Pay kullanabilirsiniz Banka havalesi • Genelde çevrimiçi alışveriş yapmak ve başkalarına para göndermek için ve ayrıca fatura, kira ve hizmet ödemeleri, otobüs ve tren bileti veya sinema, tiyatro, konser vb. bileti satın almaları için kullanılır • Bir internet bankacılığı hesabı ve dijital kimliğinizin olması gerekir • Halka açık bilgisayarlarda internet bankacılığı kullanmanızı tavsiye etmeyiz

121

12.2. BANKALAR VE HIZMETLER İstediğiniz bankada banka hesabı açabilirsiniz (Swedbank, SEB Bank, LHV, vb.).

Aylık gelirleriniz bu banka hesabına yatırılır.

Bazı bankaların hesap açmak için sizden ücret alabileceğini unutmayın. Banka seçerken farklı bankalardaki hizmetlerin ücret listelerini karşılaştırın ve evinizin yakınında hangi bankamatiklerin (ATM) olduğunu kontrol edin.

Hesap açmak için bankaya gittiğinizde ikamet izninizi de yanınızda götürün. Sözleşme imzalamadan önce tüm koşulları anladığınızdan emin olun. Ek açıklamaya ihtiyacınız olursa bankadan isteyin veya sözleşmeyi daha iyi anladığınız bir dilde (Estonca, Rusça veya İngilizce) görmek isteyin.

12.3. BANKAMATIKLER (ATM) Bankamatikler (ATM) çeşitli hizmetler sunmaktadır. Her ATM makinesinde başta en sık kullanmayı planladığınız işlemler olmak üzere hangi işlemlerin yapılabildiğini anladığınızdan emin olun. Çoğu durumda hesabınızın olduğu bankanın ATM’sinden para çekmeniz gerekir. Bu işlem başka bankaların ATM’sinden de yapılabilir, ancak çoğu durumda hesabımızdan ek ücret alınır. 122

! ATM’den para çekerken doğru PIN numarasını girdiğinizden emin olun. Art arda 3 kere (farklı günlerde bile olsa) hatalı PIN kodu girerseniz makine kartınıza el koyar ve yeni bir kart başvurusunda bulunmanız gerekir.

12.4. MALI RISKLER Bir banka size ayrıca borç veya kredi kartı imkanı sunabilir.

! Her borcun mali bir sorumluluk olduğunu unutmayın. Borcun geri ödemeleri düzenli olmalıdır; aksi takdirde banka size ücret uygular ve bu da mali yükünüzü daha da artırır. Düzenli ve yeterli geliriniz varsa kredi kartı ve borç kullanmayın. Elinizdeki parayla geçinmeye çalışın.

Borcun anaparasına ek olarak faiz ödemeniz gerekir. Geri ödemeniz gereken toplam tutar, borç alınan tutarın %25 fazlasına kadar çıkabilir. Bankaların yanı sıra anında borç veren acenteler de küçük borçlar sunar. Bu kurumlar hesabınıza hızla ve sözleşme ücreti olmaksızın para havale eder ancak faiz oranları çok yüksektir. Bu nedenle bu hizmetleri kullanan kişiler genelde borca girer ve geri ödemeleri gereken tutar iki katına çıkar ve hatta daha da artar.

Paranızı akıllıca harcayın ve giderlerinizi ödeyecek mali olanaklarınız yoksa borç veya kira istemeyin. Yeni bir satın alma gerçekleştirirken, buna gerçekten ihtiyacınız olup olmadığını ve karşılayıp karşılayamayacağınızı düşünün (örneğin pahalı bir telefon için). Borç ve kiraları geri ödemenin bir yükümlülük olduğunu unutmayın. Geri ödemezseniz borç tahsildarları gelebilir ve mahkemeye götürülebilirsiniz.

123

12.5. ALIŞVERIŞ Estonya’da küçük kasabalarda ve büyük şehirlerde dükkanlar görebilirsiniz. Marketler, tüketici ürünleri, kozmetik ürünler, elektronik ürünler, kitap ve giyim gibi belirli ürün türlerinde uzmanlaşan dükkanlar bulunmaktadır. Bu dükkanları genelde alışveriş merkezlerinde bulabilirsiniz. Büyük süpermarketlerin çoğu 8 veya 9’dan 22 veya 23’e kadar açıktır. Az sayıda 7/24 açık olan vardır. Gıda dükkanları dışındaki dükkanlar iş günlerinde 10’dan 20 veya 21’e kadar ve hafta sonlarında da alışveriş merkezine bağlı olarak 10’dan 19, 20 veya 21’e kadar açıktır. Resmi bayramlarda gıda dükkanları daha kısa süreli açık olur ve diğer dükkanlar genelde kapalıdır. Estonya’da giyim ve tüketici ürünleri göreli olarak pahalıdır. Geliriniz düşükse, giyim ve diğer ürünleri ikinci el giyim dükkanlarından satın almak veya çevrimiçi sipariş etmek (yönetmeliklere dikkat edin) iyi fikirdir.

Bölgenizdeki ikinci el dükkanları bulmak için arkadaşlarınıza ve tanıdıklarınıza da danışabilirsiniz. Uuskasutuskeskus ve Humana, tüm Estonya çapında dükkanı olan en bilinenleridir. Ayrıca Realiseerimiskeskus, Magaziin, Maxima vb. gibi çok iyi fiyatı olan mağazalara bakın.

Estonya’daki çoğu şehirde mevsimsel meyve ve sebzelerden balık, et, kıyafet ve ev eşyalarına kadar farklı ürünler sunan marketler bulabilirsiniz. Ürün yelpazesinin ve fiyatların genellikle mevsime bağlı olduğunu unutmayın. Daima indirimlere dikkat edin. Son kullanma tarihi uygunsa daha büyük paketlerde malzeme alın, çünkü kilo başına fiyatı küçük paketlerden daha düşüktür. Dükkana gitmek yerine normal marketinizin çevrimiçi dükkanını kullanıp gerekli tüm ürünleri evinize sipariş edebilirsiniz. Böylece tasarrufta bulunabilirsiniz çünkü dürtüyle sepete bir şeyler atmanın cazibesi daha az olur. Ürünlerin fiyatları dükkanlara göre ve Estonya’nın farklı bölgelerine göre farklılık gösterebilir. 124

Kampanyalar olduğunda indirimlerden yararlanabilmek için farklı dükkanların kartlarından almayı düşünmelisiniz. Kişisel verilerinizi toplayacaklarını unutmayın.

12.6. PARA TASARRUF ETMEK Para tasarruf etmenin sihirli bir formülü bulunmuyor - sadece paranızı nasıl kullandığınız konusunda duyarlı ve titiz olmanız gerekiyor. Ancak yine de size bazı ipuçları verebiliriz:

• Dükkanlardaki özel teklifleri takip edin ve indirim olduğunda daha fazla satın alın. (son kullanma tarihlerini kontrol edin.) • Tüketici mallarını ve kıyafetleri indirimler sırasında satın alın. • İkinci el kıyafet dükkanlarından da kıyafet alabilirsiniz. • Mümkün olduğu kadar çok hizmeti aynı sağlayıcıdan alın ve özel teklifler hakkında bilgi edinin. Örneğin, aynı sağlayıcıdan hem internet hem de cep telefonu hizmeti alabilir ve en iyi fiyatı vereni seçebilirsiniz. • Diğer hizmet sağlayıcıların fiyatlarını kontrol etmeden hiçbir şey satın almayın - paranız için benzer bir değer aldığınızdan emin olun. • Aileniz ve arkadaşlarınızla ücretsiz konuşmak ve sohbet etmek için Skype veya WhatsApp kullanın. • Evden çıkarken tüm ışık ve muslukları kapattığınızdan emin olun. • Kullanmadığınızda musluğu açık bırakmayın. • Mümkünse yürüyün, bisiklete binin veya toplu taşıma kullanın. • Arkadaşlarınız veya başkalarıyla daire paylaşmaya çalışın. • Evde ve bir öğünden fazlası için yemek pişirin (bazı yemekleri ve yemek ürünlerini bozulmamaları için dondurabilirsiniz). • Aylık bütçe hazırlayın ve en çok neye para harcadığınızı takip edin. Satın aldığınız her şeye ihtiyacınız olup olmadığını veya sadece beğendiğiniz için mi aldığınızı düşünün. • Kitap ve filmleri satın almak yerine bir kütüphaneden ödünç alın. Bunun için bir kütüphaneye kaydolmanız gerekir.

125

FAYDALI KELİMELER SÖZLÜĞÜ

126

Kui palju see maksab?

Bunun maliyeti ne kadar?

Raha

Para

Sularaha

Nakit

Münt

Madeni para

Pangakaart

Banka kartı

Sularahaautomaat

ATM

Internetimakse

İnternet ödemesi

Ülekanne

Banka havalesi

Sissetulek

Gelir

Väljaminekud

Giderler

NOTLARINIZ

127

13. ESTONYA TOPLUMU Estonyalılar bu kılavuzda tarif edilen her şeyden son derece etkilenmektedir. Bazı şeyler onları diğerlerinden daha çok etkiler, ancak hepsi toplum ve toplumun günümüzdeki işleyişi üzerinde iz bırakmıştır.

Yerel dili konuşmak ve toplumdaki norm ve değerleri bilmek, yerel halkla daha iyi iletişim kurmaya ve Estonya toplumuna daha hızlı uyum sağlamaya yardımcı olur.

Estonya’ya yurt dışından taşınan insanlar Estonyalıları bazen başta “soğuk” bulmaktadır. Bu durum insanların sizi sevmediği anlamına gelmiyor. Sadece sizi tanımak için zamana ihtiyaçları var. Temel iletişim ve davranış kurallarını anlamak, Estonyalılarla geçinmeyi kolaylaştırır.

13.1. İLETIŞIM VE DAVRANIŞ Diğer tüm kültürlerde olduğu gibi Estonyalılar da günlük iletişim ve davranışları ilgilendiren alışkanlık ve geleneklere sahiptir. Selamlaşma ve mesafe • İnsanlar sokakta karşılaştığında birbirlerini genelde el sallayarak (fiziksel temas olmaksızın) selamlar. • El sıkışması resmi durumlarda kullanılır (biri veya diğerinin erkek veya kadın olmasına bakılmaksızın). • Fiziksel temas (örneğin sarılma) gençler arasında ve resmi olmayan iletişimde yaygındır. • Yanaktan öpüşmek Estonya’da pek yaygın değildir.

128

Estonyalılar çevrelerinde biraz alan tutmayı sever ve bu alanı işgal etmek saldırgan olarak görülebilir – bu, insanları rahatsız eder ve kişisel alanlarını korumak için geri adım atabilirler.

Estonyalılar gizliliklerine değer verir, ilk kez karşılaştığınızda kişisel sorular sormaktan kaçının.

Göz teması • Estonyalılar göz temasını iletişimde çok önemli görür, çünkü diğer kişiyle ilgilendiğinizi ve dikkatinizi verdiğinizi gösterir. • Doğrudan göz temasından kaçınırsanız insanlar sakladığınız bir şey olduğunu veya sohbetten sıkıldığınızı veya ilgilenmediğinizi düşünebilir. • Daima göz temasında bulunun ancak fazla yoğun olmamasını sağlayın, aksi takdirde fazla baskın olarak yorumlanabilir.

Sohbet alışkanlıkları • Sohbetlerde somut olmak önemlidir. Asıl konuya uzun sürede gelinmesi zaman kaybı olarak görülür. • Estonyalılar genelde elleriyle konuşmaz. • İnsanlar iş arkadaşlarıyla konuşurken genelde oldukça gayri resmidir ve yaş veya pozisyonundan bağımsız olarak adlarıyla hitap ederler. • Bir memur veya servis personeliyle konuşurken resmi “teie” kelimesinin kullanılması tavsiye edilir ve yaşlılarla veya ilk kez tanıştığınız kişilerle konuşurken de bu kelime uygun ve naziktir. • Ancak daha az resmi olan “sina” kullanmak da saygısız değildir.

Reddetme Estonyalılar genelde açık sözlüdür ve düşündüklerini söylerler, bu nedenle reddederken de açık sözlüdürler ve size bir iyilik yapamayacaklarını düşündüklerinde hemen ‘hayır’ derler. ‘Hayır’ genelde ‘hayır’ anlamına gelir ve insanların fikrini değiştirmeye çalışmak pek anlamlı değildir - bunu baskı uygulamak olarak görürüler ve bunun da olumsuz sonuçları olabilir. Bu nedenle siz de açık sözlü olmalısınız. Buna alışmak biraz zaman alabilir ancak imkansız değildir.

129

Bir etkinliğe katılmaya davet edildiyseniz ve katılamayacağınızı önceden biliyorsanız, katılamayacağınızı doğrudan söylemeniz gerekir. Söz verip son dakikada iptal etmek çok kaba görülürken, doğruyu söylemek takdir edilir çünkü böylece son dakikada iptal etmek önlenmiş olur.

Ziyaret • Estonyalılar için ev önemlidir, yani bir aile mensubu veya yakın arkadaş değilseniz insanlar genelde misafir davet etmez. • Önceden istekte bulunmaksızın veya haber vermeksizin birini ziyaret etmek genelde kaba olarak görülür. • Birini ziyaret ettiğinizde ev sahibine hediye getirmek nazik bir davranıştır. • Karşılıklı arkadaş olan erkekler ve kadınlar birbirlerini davet edebilir. • Misafirler genelde ev sahibi sunmadan kendileri yiyecek veya içecek almaz. • Biri sizi davet ettiyse ve yanınızda bir arkadaşınızı götürmek istiyorsanız bunun uygun olup olmadığını önceden sorduğunuzdan emin olun.

Hediyeler • Estonyalılar doğum günlerini, yıl dönümlerini, evlilikleri, mezuniyetleri ve ayrıca genelde insanların yeni bir eve taşınmasını kutlar. 130

• Bir partiye davet edildiyseniz ev sahibine hediye alın (davetiyede hediye almanız gerekmediği belirtilmediyse). • Hediye küçük bir şey olmalıdır, çiçek, çikolata, şarap vb.

• Memurlara veya diğer hizmet sağlayıcılarına (örneğin doktorlar) takdir belirtisi olarak hediye vermemelisiniz - bu rüşvet olarak görülebilir ve cezaya tabi tutulabilir.

Sorumluluk üstlenme • Eylemleriniz için sorumluluk üstlenmek Estonya toplumunda önemlidir. • Kendi kararlarınızı kendiniz verirsiniz ve dolayısıyla bunların sonuçlarından siz sorumlu olursunuz. • Ebeveynler çocukları 18 yaşına gelene kadar onların eylemlerinden sorumludur, ancak sonrasında çocuklar kendi eylemleri için sorumluluk üstlenmek zorundadır. • Toplum sizden bağımsız olmanızı ve inisiyatif almanızı bekler. • Devletten ve diğer hizmet sağlayıcılarından fazla şey beklemek ve onlara fazla bağımlı olmak uzun vadeli bir çözüm değildir ve bağımsızlığınızı ve başa çıkma yeteneğinizi kısıtlar. • Toplumun iyi bir üyesi olmak, kanuna uymanız, davranış standartlarına uymanız, kendi paranızı kazanmanız, vergi ödemeniz ve topluma başka şekillerde katkı koymanız anlamına gelir.

Genelde: • Estonyalılar dakiktir ve geç kalmayı onaylamazlar; • bir iş görüşmesine katılmayı kabul ettiyseniz, bir doktordan veya Polis ve Sınır Güvenliği Kurulundan randevu aldıysanız veya çok iyi tanımadığınız kişilerle bir toplantıya katılmanız gerekiyorsa, zamanında ve hatta erken vardığınızdan emin olun; ve • gecikmekten kaçınamıyorsanız ve gecikeceğinizi önceden biliyorsanız, arayıp diğer kişilere haber vermeyi unutmayın.

131

! Toplantılara geç kalırsanız kabul edilmeyebilirsiniz ve istediğiniz hizmetleri alamayabilirsiniz.

13.2. DIN Birçok toplumda din çok önemli bir role sahiptir. Estonya’da toplumun üçte birinden azı kendisini inanan olarak tanımlamaktadır. En büyük dini gruplar Lütercilik ve Doğu Ortodoksluktur. Ayrıca bir dizi küçük Protestan, Katolik, Yahudi, Müslüman ve Budist grup bulunmaktadır. İnanan sayısı az olsa da Estonya’da dini özgürlük bulunmaktadır ve herkes kendi uygulamalarını yerine getirebilmektedir. Estonyalılarla iletişim kurarken nüfusun çoğunluğunun dini olmadığını ancak dinin bir tabu da olmadığını bilmek iyi olur.

13.3. DINLENME FAALIYETLERI Serbest zaman Estonyalılar için önemlidir. Gazeteler ve yerel gazetelerde etkinliklerle ilgili bilgiler sunulur. Yerel etkinlikler kasaba veya belediyenizin internet sitesinde veya sosyal medya kanallarından da tanıtılabilir. Daha fazla bilgi için medya bölümüne bakın.

132

Tiyatro ve Sinema Serbest zamanınızda tiyatro veya sinemaya gidebilirsiniz. Estonya’da filmler seslendirilmez (çocuklara yönelik çizgi film değilse) ve orijinal ses kaydıyla birlikte Estonca veya Rusça altyazıya sahiptir. Ayrıca bazı tiyatro oyunlarında İngilizce ve Rusça altyazı olabilmektedir. Tiyatrolar daha büyük şehirlerde mevcuttur ve biletler önceden alınabilir. Estonyalılar tiyatroya gitmeye değer verir ve bu nedenle biletler genelde tükenir.

Etkinlikler www.kuhuminna.ee adresinden ilginizi çeken etkinlikler bulabilir veya yerel belediyenizin internet sayfasını/facebook sayfasını kontrol edebilirsiniz. Bazı belediyeler “kultuuriaken” bölümünde toplanmıştır. İnternetten bakmaya çalışabilirsiniz.

Dış mekanlar Estonya’da insanlar dışarıda vakit geçirmeyi sever. Yakınınızdaki doğa parkurlarını arayın veya www.loodusegakoos.ee adresine bakın. Hava durumuna uygun şekilde giyinmeyi unutmayın.

13.4. KÜTÜPHANE Kütüphaneler de serbest zaman için iyi yerler olabilir. Kütüphane kartınız varsa kütüphaneden kitap, DVD ve CD ödünç alabilirsiniz. Ayrıca çoğu kütüphanede internet erişimi bulunmaktadır, ancak küçük kütüphanelerde sınırlı kullanım süreli (başka kullanıcılar nedeniyle) veya süre rezervasyonlu olabilir. Kütüphaneler okuyucu kartı gerektirmeyen ilginç etkinliklere de ev sahipliği yapabilmektedir. Okuyucu kartı edinmek için genelde kimliğinizi kütüphaneye sunmanız ve kütüphaneyle aynı yerel belediyede kayıtlı ikamete sahip olmanız gerekir.

133

13.5. HABERLER Estonyalılar genelde ülke ve dünyadaki gelişmeleri takip etmeyi sever. Yerel haberleri takip etmeniz olup bitenleri daha iyi anlamanızı sağlamakla kalmaz, konuşacak daha fazla konu sunar.

En popüler Estonca yerel haber siteleri ERR, Delfi ve Postimees’tır. ERR, devlet tarafından finanse edilen ve Estonca, İngilizce ve Rusça haberler veren bir haber sayfasıdır. ERR haberlerini okumak için err.ee, news.err.ee veya rus.err.ee sayfalarına gidin. ERR sayfasından Estonya ulusal televizyonuna da erişebilirsiniz. Ne yazık ki programlar halihazırda yalnızca Estonca ve Rusçadır, ancak zaman zaman İngilizce veya diğer dillerde programlar yayımlanmaktadır. Delfi ve Postimees özeldir. Delfi, Estonca (delfi.ee) veya Rusça (rus.delfi.ee) okunabilmektedir. İlginizi çekerse Letonca (delfi.lv) ve Litvanyaca (delfi.lt) Delfi haber sitelerine de erişebilirsiniz. İkisinin de Rusça sayfaları bulunmaktadır. Postimees; Estonca (postimees.ee), İngilizce (news.postimees.ee) ve Rusça (rus.postimees.ee) yayın yapmaktadır.

FAYDALI KELİMELER SÖZLÜĞÜ

134

Vestlus

Sohbet

Külastamine

Ziyaret

Kingitus

Hediye

Vabandust, ma jään hiljaks.

Üzgünüm, geç kalacağım.

Söök

Yemek

Religioon/ Usk

Din

Vabaajategevus

Dinlenme faaliyetleri

Hobi

Teater

Tiyatro

Kino

Sinema

Raamatukogu

Kütüphane

NOTLARINIZ

135

14. KÜLTÜREL UYUM Tanımadığınız bir ülkede yaşamak kolay değildir. Estonya’da yaşam sadece hava nedeniyle değil, kültür ve değerlerin çok farklı olması nedeniyle de oldukça zorlu olabilir. Önceden Avrupa kültürleriyle temas etmiş olanlar için uyum sağlamak genelde daha kolaydır, ancak insanlar onları bekleyen şeylere dair genelde sınırlı bir kavrayışa sahiptir. İlk başta yeni kültür ilginizi çekebilir ve onu ilginç bulabilirsiniz, ancak kısa zamanda yeni durumun beklentilerinizi karşılamadığını fark edebilirsiniz. Bu genelde depresyon ve isteksizlik de dahil olmak üzere bir dizi duyguya neden olur, çünkü yeni kültüre dair bilginiz yetersizdir ve insanların davranış biçimini anlayamazsınız. Bu aşama ‘kültür şoku’ olarak bilinir ve yeni bir kültüre uyum sağlaması gereken çoğu kişi tarafından çeşitli düzeylerde yaşanır. Bazı kültür şoku unsurları yaşamanız oldukça muhtemeldir, ancak merak etmeyin, bununla başa çıkmak için bazı ipuçları sıraladık.

14.1. KÜLTÜR ŞOKUYLA BAŞA ÇIKMA • Yerel kural ve gelenekleri öğrenin ve geniş bir iletişim ağı kurmak için elinizden geleni yapın. • Toplumun aktif bir üyesi olun - yapacak bir şey bulun, örneğin bir hobi. • Yerel arkadaşlar edinin (örneğin yerel kütüphaneyi, kültürel etkinliklere, dil kafelerine vb. gidin). • Çalışma hakkınız varsa en kısa zamanda iş bulmaya çalışın. • Estonya dil kurslarına katılın. • Yuvaya veya okula giden çocuklarınız varsa, ebeveynlerin katıldığı etkinliklere katılın ve diğer ebeveynlerle kaynaşmaya çalışın. • Gönüllü işler/hizmetlere katılmayı deneyin - Estonyalıları ve çalışma kültürlerini anlamak için mükemmel bir fırsattır ve özgeçmişinizde bir ‘katma değerdir’.

136

Kültür şokunun sonsuza kadar sürmediğini ve çabalarsanız hem eski hem de yeni kültürünüzde rahat edeceğinizi unutmayın. Etnik veya kültürel kimliğinizi terk etmeniz gerekmez - sadece ek bir tane daha edinmiş olursunuz.

FAYDALI KELİMELER SÖZLÜĞÜ

i Kultuurišokk

Kültür şoku

Kultuurierinevus

Kültürel farklılık

Kohanemine

Uyum sağlama

Toetus

Destek

Abi

Yardım

Intergratsioon

Entegrasyon

NOTLARINIZ

137

15. SUNULAN HIZMET VE DESTEKLERIN ÖZETI Ne Estonya’da yaşamakla ilgili bilgi, tavsiye ve rehberlik

Hizmet sağlayıcı

İletişim

• Destek kişisi (Estonya’da geçirilen ilk birkaç ay için) • STK Estonya Mülteci Konseyi • Belediyedeki sosyal hizmet görevlisi

www.pagulasabi.ee

• Karşılama programı

www.settleinestonia.ee

• Bilgi ve danışmanlık merkezleri

info@pagulasabi.ee www.integratsioon.ee info@integratsiooniinfo.ee

• Entegrasyon Vakfı Yerel kültür kulüpleri ve spor kulüplerine katılın

• Uluslararası Tartu Evi • Estonishing Life • Eesti Pagulasabi

İkamet izninizle ilgili bilgiler

• Sığınma danışmanları*

asylum.counsel@counsel.ee

• Polis ve Sınır Güvenliği Kurulunun göç danışmanları

www.politsei.ee/ konsultanty-po-migracii migrationadvice@politsei.ee Skype: EstonianPolice_ MigrationAdvice

Geçici ikamet izninin uzatılması, uzun vadeli ikamet iznine ve vatandaşlığa başvuru yapılması

138

• Polis ve Sınır Güvenliği

www.politsei.ee info@politsei.ee 612 3000

Ne Ücretsiz hukuk yardımı

Hizmet sağlayıcı • Günlük hukuki meseller (örneğin ev sözleşmeleri, iş çalışmaları, krediler/ borçlar vb.) • Eesti Õigusbüroo OÜ • İkamet izni meseleleri • STK Estonya İnsan Hakları Merkezi • İşle ilgili meseleler

İletişim www.juristaitab.ee abi@juristaitab.ee 6 880 400 www.humanrights.ee info@humanrights.ee 644 5148 www.sotsiaalkindlustusamet. ee

• Sotsiaalkindlustusamet

660 7320

• Estonya İş Teftiş Kurulu

640 6000

• Eşit muamele meseleleri

www.ti.ee/en

www.vordoigusvolinik.ee info@svv.ee

• Cinsiyet ve Eşitlik ve Eşit Muamele Komiseri

626 9059 или 5620 9906

• Adalet Bakanı

info@oiguskantsler.ee

www.oiguskantsler.ee

693 8404

Estona

• Tartu Halk Lisesi Vakfı (Rahvaülikool) A1-B2 seviyesi • Eesti Töötukassa

www.tootukassa.ee

• Eesti keele maja/ Integratsiooni sihtasutus

15 501

• Estonca dil kafeleri İş bulma yardımcısı

www.rahvaylikool.ee

• Eesti Töötukassa

www.meis.ee www.tootukassa.ee 15 501

Eğitim

• Eğitim kurumu

Kendinizi veya çocuğunuzu kaydettirmek için yerel belediye, okul veya anaokuluyla iletişime geçin.

139

Ne Para desteği

Hizmet sağlayıcı • Geçim yardımı, acil sosyal yardım

İletişim Обратитесь в местное самоуправление.

• Yerel belediye • İşsizlik yardımı, işsizlik sigortası yardımı • Eesti Töötukassa • Doğum yardımı, çocuk yardımı, çocuk bakım yardımı, devlet emekliliği • Sotsiaalkindlustusamet Tıbbi yardım

• Aile doktoru (sağlık endişeleri durumunda ilk referans noktası) • Uzman doktor (ortopedist, jinekolog vb.)

Psikolojik destek

Aile içi şiddete maruz kaldıysanız destek

140

• Aile doktoru

www.tootukassa.ee 15 501 www.sotsiaalkindlustusamet. ee info@sotsiaalkindlustusamet. ee 612 1360 Aile doktorunuzla iletişime geçin veya bir uzman doktordan randevu almak için kaydolun

• Psikolog

Aile doktorunuzla iletişime geçin veya bir psikologdan randevu almak için kaydolun

• Polis

Telefon: 112

• Psikolog

Bir psikologdan randevu almak için kaydolun