ENGELLİLERİN HAKLARINA İLİŞKİN SÖZLEŞMENİN İNCELENMESİ by Sivil Düşün

ENGELLİLERİN HAKLARINA İLİŞKİN SÖZLEŞMENİN İNCELENMESİ İnsan Hakları Gözlemcileri için Rehberlik Profesyonel Eğitim Serisi, 17 Engelliliğin Bir İnsan Hakları Sorunu Olduğunun Anlaşılması Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme Engellilerin Haklarının Denetlenmesi: Genel Değerlendirme Denetim Uygulaması

Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşmenin İzlenmesi İnsan Hakları Gözlemcileri için Rehberlik Profesyonel Eğitim Serisi, 17

New York ve Cenevre, 2010

Not y y n k ll n l n sim eler ve m ery lin s n l ekli, irle mi ille ler Sekre erliği nin er n i ir lkenin, l enin, e rin vey l nn y nl r n i relerinin y s l s s ne y i ve sn rl r n n elirlenmesine ili kin er n i ir r im s n l nm m k r

“Bu kitapçık Sivil Düşün AB Programı Aktivist Desteği kapsamında Avrupa Birliği desteği ile hazırlanmıştır.” “Bu kitapçığın içeriğinin sorumluluğu tamamıyla Türkiye Özürlüler Eğitim ve Dayanışma Vakfı’na (ÖZEV) aittir ve AB’nin görüşlerini yansıtmamaktadır.”

in ekiler ns

En elliliÄ&#x;in ir ins n En ellilerin

kl r sor n ol

Ä&#x; n n nl

lm s

kl r n li kin S le me

ir s le me i tiy En elliliÄ&#x;in

n ml nm s

C S le me ilkeleri En ellilerin

kl r

E S le menin enetim mek ni m l r

En ellilerin

kl r n n ene lenmesi enel eÄ&#x;erlen irme

En ellilerin enetim f liyetin eki merke i rolleri ve k rev s leni ilerin ve ve e le tirilmesi

S le menin ene lenmesin e iki y nl y kl

il ilerin o l nm s k ki ve il i n li i C

orl m ve

Se ilmi

i liyo r fy

r ner k r l l r n es iti 34

C En ellilerin ve en ellileri emsil e en k r l l r n k si elerinin eli tirilmesi

enetim y l m s

l ml r

36 m

38 40 40 54 63 65

Önsöz

En elli k nl r, erkekler ve o kl r m o l ml r en f l l n n kesimler ir ve s i ol kl r ins n e mek kon s n en ersi l klerle k r l rl r l klerin, ki ilerin iksel, i insel, kirsel vey y rinin oğ l ve k n lm ir son ol kl r v rs y lm

ok s kl kl kl r n i r n s re s l rle-

En ellilerin kl r n li kin S le menin ve tiy ri Pro okol n k l ve y r rl ğe iri i r ml r sor l r le etirmi ve en ellilik kon s n ki mev y kl ml r m m ir eği ime im m r S le menin o k nok s r k, ir ki inin r n ir eksiklik y s l k ol r k ren o ki i e l l n n o kl k eğil ir S le me n n ersine ekil e en elliliği ir o l m olo isi , y ni o l ml r n ireysel f rkl l kl r k s m k ve r nrm k nok s n ser ile iği r s l ğ n ir son ol r k rmek e ir ireylerin eğil o l ml r n eği mesi erekmek e ir ve S le me eği im i in ir yol ri s s ğl m k r ns n kl r n n i lenmesi, S le menin l s l ey e e kili ir ekil e y l nm s ve en ellilerin ken i kl r n n f l er r ol ilmelerinin s ğl nm s ve ol y s yl e i li l eler e y y n en ellilerin y ml r n ol ml eği ikliklerin etirilmesi kon l r n evle lerin es eklenmesi nok s n kili rol oyn y ilir ns n kl r l n n ki l m l r n e kin ir ekli e y r le ilmesi i in rl k, eknik e eri ve k s ml il i erekmek e ir y ynn m irle mi ille lerin ins n kl r l n n l n revlilerine ve k me ler, l s l ins n kl r k r ml r ve iğer sivil o l m k r l l r n revli ol nl r il, iğer ins n kl r lem ilerine S le me ile y ml ekil e en ellilerin kl r n

II. Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme

i lemek kon s n y r m olm k r y y n S le me r n n y eltilen r i m eği ikliği ve S le menin k l e ği k s m, s n r l r ve ilkeler kl nm k r yr en ellilerin kl r n n ki i i in ir me o olo i nerisi etirilmek e ve en elliler ile l l rken n n e l n r l k meseleler kk n y r rl vsiyeler e l n lm k r En elliler e mi en eri ins n kl r sis emin e r nme kon m rl r ve ins n kl r l m l r n r e ilmi ler ir r kk l e ile ilir ir r m eğil ir y y n ins n kl r lem ilerine, s e e en ellileri enel i leme l m s n il e mek s retiyle eğil yr , erekli ller e en ellilerin kl r n n r m n n ve kl r n k ll n m n n lenmesine el ikk sermek s retiyle, l n ki f liye lerine en ellilerin k l rn il e mek kon s n y r m ol n k r

N v ne em Pill y irle mi

ille ler ns n

kl r Y ksek omiseri

I. Engelliliğin bir insan hakları sorunu olduğunun anlaşılması

ny n f s n n y e 10 n n, ir k eyi le 0 milyon n f l ki inin en elli ol ğ min e ilmek e ir ki ilerin y e seki i eli mek e ol n lkeler e y m k r En elli k n, erkek ve o kl r n ir k sm o l m m ol r k en e re olm ve y m n er l n n yer lm k ve ktif ekil e k k l nm k r n k, ki ilerin y k l m yr m l k, l nm , e ri ve istism rl k r k r y r En ellilerin ek oğ r yoks ll k i in e, e i li k r ml r , eğitim vey isti m ol n kl r n n m r m ir ekil e y m k ve iğer m r in lle me f k rleriyle k r k r y k lm k rl r lkeler e ken ilerine i m lklerinin olm s n m s e e ilmemek e ir ve ken i ken ilerine k r r lm kl r n k ll nm l r n i in verilmemesi, en elliler i in s k k r l l n ir r m r En ellilerin k r l kl r yr m l k oğr s n rl r n esine n ve ins nl r y m n er l n n ve o l m n m sek rlerin e e kileyen, y y n ir y l m r En ellilerin kl r n li kin S le menin ve tiy ri Pro okol n n y s 200 ri in e y r rl ğe irmesi en ellilerin m ins n k ve emel rl klerin en m ve e i ekil e y r rl nm s n e vik ve emin e mek ve ins nl k on rl r n s y y len irmek m 1 kon l r n er ekle tirilen yre ler k m n n yeni ir nemin l n olm r En elliler er ne k r er m n i in erkesle yn kl r s i olm l rs , kl r ilk ef ğl y ni elike ir l sl r r s el e e enlenmek e ir S le menin eli imi en ellilik k vr m n ve en ellilere k s nki eği imi y ns m k r e mi en y n en ellilik ki inin ken isiyle s n rl ki isel ir r m ol r k eğerlen irilmek ey i

I. Engellili in ir in an akları

r n

n n anlaşılma ı

i isel ir eksiklik ol r k en ellilik s s ins nl r n enli ol r k ok l ev m e ememeleri, ir i e irememeleri y sosy l y k l m m l r i in oğ l ir se e ol r k r lm r En ellilik ekil e l l n ğ n o l m n r m s er iği e kiler s e e iki yol n iriyle s n rl olm k r ireyler l y re ili syonl eltile ilirler i y kl m y y rseverlik vey ref ro r ml r r l ğ yl ken ilerine k l ilir y rseverlik y kl m eski mo ele re, en ellilerin y ml r , n i ok l i e ekleri, n i es ek i me lerin en y r rl n kl r ve nere e y y kl r i i emel k r rl r kon rol e en rofesyonellere r k lm k r Son irk on y l i in e en ellilik k vr m n n nl lm s k m n n nemli ir eği iklik mey n elmi tir r k kon o k noks , ki i e ne sor n n ol ğ olm k n km r nl y n yerine en ellilik r k, ireyin ken isinin f rkl l kl r yl ğ m y n ve on n o l m k l m n s n rl n r n vey en elleyen ir evreyle ol n e kile iminin ir son ol r k k l e ilmek e ir y kl m en elliliğin sosy l mo eli ol r k n lm k r En ellilerin kl r n li kin S le me mo eli es eklemek e ir ve en elliliği k ekile ir ins n kl r meselesi ol r k n m k s retiyle kon y ir m eye m k r ers ekti en ele l n ğ n , en ellilerin kl r n n m ol r k i r e ile ilmesi n n eki sosy l, y s l, ekonomik, siy si ve evresel r l r n es i e ilmesi ve lm s erekmek e ir rneğin, en ellilerin m r in lle tirilmeleri ve eğitimin n k lm l r onl r n ğrenme yetilerinin olm y n n ir son eğil, ğre menlerin ye ersi eğitimlerinin y s n r n eri ile ilir olm y n n ir son r En ellilerin i iy s s n n n k l l r i yerlerine l m ol n ğ n n l nm y n n y i verenler ve l nl r r -

rne in engellilerin s r n ne ir s r s erine ş n s r n Toplumun sorunu nedir? Tüm engellilerin haklarının tamamından tam olarak yararlanabilmeleri için hangi sosyal, ekonomik, siyasi ve/veya çevresel şartların değişmesi gerekiyor. rne in İşi me engelli l n z için insanları anlamanız z r l r m s r s erine n s r n ns nl r n si inle ileti im k r m m l r se e iyle onl r nl m n or ol yor m Soruların uyarlandığı kaynak: Michael Oliver, The Politics of Disablement – İş Göremezlik/Özürlülük Hali Siyaseti (Basingstoke, Macmillan, 1990).

sn ir en ellinin l m y ğ n son ol ilir o l m y n k l n l n m l emelerinin r ille lf form l r y lm m s n n y rin iksel ol r k eri melerine imk

ir v r ol n ol ms v rl r n l m m l r ise oy verme e k lesi i i en ellilerin eri e ile eği oy verme k inlerinin en ellilen vermemesinin son ol ilir

En elliliğin ins n kl r ers ekti n en r lmesi, en ellilerin rk ğ l n ki iler y k l r n n k r rl r n n nesneleri ol r k eğil irer k s i i ol r k r lmesini s ğl y k ekil e, evle lerin ve o l m n m sek rlerinin nme ve reke e me r l r n n evrilmesini i erir kl r y l ir y kl m , en elliler il ok e i li ins n ki lelerinin nl ml ir ekil e k l ml r n i in vere ek r l r y r l r k, ins n e i liliğine s y s erilmesinin, es eklenmesinin ve e i liliğin k l nm s n n yoll r r nm k r En ellilerin kl r n n kor nm s ve e vik e ilmesi s e e enellilikleriyle il ili i me lerin s ğl nm s yl il ili eğil ir

I. Engellili in ir in an akları

r n

n n anlaşılma ı

şa ı aki erimler engellileri ha ırse erli in nesneleri larak e il e birer hak sahibi larak görmek arasın aki arkı akalamak a ır Y r m emelli y kl

siyon

kl r y kl

Y k ml l k

ri i kon rol

erklik

lm k

yeti

el mek

liyeti s n rl n rm k mseme

evreyi

el mek

liyeti kol yl

rm k

ğ ms l k

yr m l k ir k r m y

len irme

Y el mek

ğ ml l k

y rm k

ns n

E i lik rm k

erme En e r syon

y m

m l y n ve m r in lle tiren m ve vr n l r eği tirmeye y nelik e irlerin enimsenmesiyle il ili ir yr en ellilerin sivil, k l rel, ekonomik, siy si ve sosy l kl r n k ll nm l r n neki en elleri k l r n ve kl r n k ll n lm s n emin l n l n olitik l r n, k n nl r n ve ro r ml r n y e irilmesiyle e il ili ir kl r n er ek nl m k ll n l ilir ol ilmesi i in, s elimi ir lkeye iri i en ellilik erek esiyle y s kl y n k n nl r en ellilerin evlenmesini y s kl y n k n nl r i renin r ve y nl lm on yl r olm ks n en elliler erin e i e vi y l nm s n i in veren k n nl r ki ilerin i insel vey r s l enele y l ol r k etim l n lm l r n i in veren k n nl r ve en elli olm s se e iyle ir ki inin i k m i meti lm kk n re e en olitik l r i i, kl r s n rl n r n olitik , k n n ve ro r ml r n eği tirilmesi erekir yr , o l m n i leyi r n eği tirmek ve en ellilerin o l m m ol r k k lm l r n n n neki en elleri k l rm k i in ro r ml r , o l m n ilin len irilmesine ve sosy l es eğe i tiy v r r yr , en ellilere o l m m ol r k k lm ol n ğ ve kl r n le e e ilmeleri i in yn r l r s ğl nm s erekmek e ir

II. Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme

II. Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme . ir özleşme i i a ı

En ellilerin kl r n li kin S le mesin en n e y r rl ğe kon lm ol n ins n kl r n enleyen emel l sl r r s el eler e en elliler il erkesin kl r n nm k r el eler en ellilerin ins n kl r n e vik e mek ve kor m k nok l r n nemli o nsiyele s i olm kl irlik e, o nsiyel en mm n s yl k ll n l ilmi eğil ir 1 En ellilerin kl r n li kin S le me en elliler ile onl r emsil e en k r l l r n, 1 1 e l sl r r s En elliler Y l ve s kon s y l n son ol r k k l e ilen ny En elliler Eylem Pro r m ile l y n ve en elliliğin m nl m yl ir ins n kl r meselesi ol r k n nm s kon s n s er ikleri nm eleye ir nok koym k r irle mi ille ler enel r l r n n1 y l nEn elliler i in rs E i liğine ir S n r r ll r n, En ellilik on s n el or r ve yr m l ğ n nlenmesi ve nl kl r n or nm s l omisyon r orl r n n ve 1 , 2000 ve 2002 y ll rn k l e ilen e i li ns n kl r omisyon k r rl r n n k l ins n kl r y kl m n i en yol n lm s n nemli k k l r l nm r

k inn n e ener, Human Rights and Disability: The current use and future potential of United Nations human rights instruments in the context of disability – İnsan Hakları ve Engellilik: İnsan hakları ile ilgili Birleşmiş Milletler belgelerinin engellilik bağlamındaki mevcut kullanımı ve gelecek dönemlere ilişkin potansiyeli New York ve Cenevre, irle mi ille ler, 2002 P 02 1 l m irle mi ille ler s le me k r ml r n n ve sivil o l m n mev ins n kl r el elerini ve i leme mek ni m l r n en ellilerin ins n kl r n kor m k ve e vik e mek i in m o nsiyelleriyle k ll nm kl r son n v r lm r

iğer nemli n m nok l r r s n nl r r yr m l ğ n r n l r lm s omi esi nin en elli k nl r ili kin 1 no l 1 1 enel vsiye k r r Ekonomik, Sosy l ve l rel kl r omi esi nin en ellilere ili kin no l 1 enel r ve En ellilere r er rl yr m l ğ n r n l r lm s n li kin merik n S le mesi 1 i i l esel el elerin k l s y l ilir En ellilerin kl r n li kin S le me en ellilerin ins n kl r n n n nm s ve evle lerin kl r s y ym s , kor m s ve yerine etirmesiyle il ili y k ml l klerin kl nm s n y nelik en yeni, m nl m ve k s ml enleme olm s se e iyle, y k r s yl n el elerin yerine y l nm k r S le me n y r k en elliliğin sosy l ve ins n kl r mo elini y el mek e ir

II. Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme

İnsan hakları k n s n a er

k z emel belge

rl rk yr m l ğ n n r

Ekonomik Sosy l ve e eni ve Siy si nl r r S le mesi

l rel

l r lm s n li kin S le me

kl r li kin l sl r r s S le me

kl r li kin l sl r r s S le me er

yr m l ğ n r

l r lm s

ken e ve iğer lim ne, yri ns ni ey ey Ce y r S le me o k

mele

kl r S le mesi

m men ilerin ve ile er lerinin ir l sl r r s S le me En ellilerin orl en

kl r n n or nm s n

kl r n li kin S le me

y E ilmeye r erkesin or nm s n y r rl ğe konm m r

ir S le me

. Engellili in anımlanma ı

S le me e en ellilik y en elli ki i k vr ml r m l k ekil e n ml nm k yerine en ellilik k vr m n ve n n S le meyle ili kisine ir e i li es sl r yer verilmek e ir S le menin iri in e en elliliğin eli en ir k vr m ol ğ n ve en ellilik r m n n, s k l ğ ol n ki ilerin o l m iğer ireyler ile irlik e e i ko ll r m ve e kin k l m n en elleyen ml r ve evre ko ll r n n e kile imin en k yn kl n ğ er eğini k l e erek , enilmek s retiyle en ellilik k vr m n y nelik sosy l y kl m k eseklenmek e ir En elliliği ol r n f k rler kon s n n n ki en ellere ili kin k n erme en elliliği i levsel k s l m l r n v rl ğ yl ir n nl y l r n kl m y n n e l n nemli 2 ir m emsil e mek e ir n y n ol r k, 1 in i m e e, En elli k vr m , e i li en ellerle e kile imli ol r k, iğer ireylerle e i ko ll r l n o l m m ve e kin ir ekil e k l ml r n n n n e en el e kil e en n s reli iksel, i insel, r s l y l s l o kl ğ l n n ki ileri içermektedir v r sonr n eklenmi tir ers ekti en ele l n ğ n , en ellilerin o l m k l ml r is er ir i e s i olm k is erse ok l i mek, ok or r nmek y se imlere k lm k eklin e ols n ir re s i ol kl r i in eğil, iksel ol ğ k r ller e y s m f liye leri ve olitik l r i ere ile ek e i li en eller se e iyle s n rl ry en ellenmek e ir

k rneğin En elli i ilere rs E i liği S ğl nm s ile il ili S n r r ll r, s y l enel r l k r r n yer l n en ellilik k vr m n n kl m s r r f 17 kl m y re, En el erimi er rl ins n o l l ğ n r len, ir irin en f rkl ek ok i levsel k s l l kl r ol r k e lene ilir ns nl r iksel, i insel vey y ms l o kl k, s ğl k r m vey k l s l ğ ne eniyle en elli k l ilirler r en o kl k, r m vey s l kl r k l vey e i i ni elik e ol ilir

II. Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme

i iksel en elli ki iler i in en eller r s n n olm y n eminler, f rkl y kseklikleri ir irine ğl y n s m kl r, ğ r k l ry r e i ler s y l ilir rneğin, ekerlekli s n lye k ll n n ir ki i ir o l n y k l k ise ve o l n o s n n k s ekerlekli s n lyenin e mesine imk n veremeye ek k r r ise y mek n ir r m y s ns r l nm yors , s kon s ki inin o l n y k lm s en ellenmi ol r Y mev n enellilerin eri imine ili kin s n r l r n l nm y y ye ersi liği e ir en el e kil e e ilir S le me, l s l mev ki n ml r n k ll n lm s n en ellememek e ir ve sl n isti my soys l venlik i i sekrler e n ml r il ss erekli ol ilmek e ir n k, n ml r n, S le me e k l e ilen en ellilik sosy l mo elini y ns r ni elik e olm l r ve revi e e ile ek ir rl l k y ir i levsel k s l l kl r lis esine y ri ne y nm s nemli ir lem iler l s l mev s sl r n l n l nm ğ n i lemeli irler i insel, r s l, y s l vey iksel en ellerle ğl n l ol r k yr m l ğ n ol ile eği er eğinin k l e ili e ilme iği en elliliğin ir en elli ki i ile en eller r s n ki e kile imin ir son ol ğ n n erme y l r k, sosy l mo ele ili kin k mler i eri i erme iği e i li en ellilik k e orilerini s n nrm k yerine yr m l ğ y s kl y y s kl m ğ ve e i liği e vik e i e me iği

. Sözleşme ilkeleri

S le menin esin e ir i i k s ml ve emel ni elik e ilkeler elirlenmek e ir ilkeler, m meselelerin esin e, S le menin m m n n yor ml nm s n ve y l nm s n y n vermeke ir ilkeler en ellilerin kl r n n nl lm s ve yor ml nm s kmn n l n nok s ol , l len er ir k k m n n ir k r l rm l s ğl r Genel ilkeler m en i se imlerini y m rl kleri ve ğ ms l kl r n k s y k ekil e, ki ilerin ins nl k on r ve ğ ms y ml r n s y s erilmesi yr m l k y

lm m s

En ellilerin o l m

m ve e kin k

l ml r n n s ğl nm s

rkl l kl r s y s erilmesi ve en ellilerin ins n e i liliğinin ve ins nl ğ n ir r s ol r k k l e ilmesi rs

e i liği

Eri ile ilirlik n erkek e i liği En elli o kl r n eli im k si esine ve ken i kimliklerini kor y ilme kl r n s y y lm s

II. Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme

ilkelerin anlamı ne ir İnsanlık onuru if esi ir ins n n k ymetini if e e er En ellilerin ins nl k on r n s y s eril iğin e, eneyimlerine ve r lerine eğer verilmi ol r ve eneyimler ve r ler iksel, sikolo ik y y s l r r rme kork s olm ks n ol r n k, s elimi, rme en elli i ilerin i verenleri r n n s r l r n k r y l ti r ler iymeye orl nm l r rneği i i r ml r ise, en ellilerin ins nl k on rl r n s y s erilmemi olm k r3 Hin is an a engelli bir ka ın insan n r n n ihlaline air ş örne i bil irmiş r n b nların s ne bir e insanların a ranışı eklen i zellikle erkekler ken i başıma bir ere gi ece im e bir erler e l n karşı ara na geçece im zaman ana ar ım için aklaşan kişiler b n bir i ilik larak e il bana arklı şekil e k nma a a m mk n lan her lla g ns z şekil e a ranma rsa larak gör rlar r m benim için kaçınılmaz bir r m zira karşı an karşı a geçmek için birin en arım almak z r n a ım e b r m nlar için labil i ince c z şekil e a ranmak rsa ara r e b n n için a abilece im hiçbir şe k ç nk l a ek başıma ken herhangi birinin ar ımı a a es e i lmaksızın a amı r m e b çeşi bir ene im aşamım b nca bir e a iki kere e il çeşi li e alar karşı karşı a kalmak z r n a l m bir şe Kaynak: “Monitoring the human rights of people with disabilities—country report: Andhra Pradesh, India” – “Engellilerin insan haklarının izlenmesi – ülke raporu: Andra Pradeş, Hindistan” (Disability Rights Promotion International, 2009), available at www.yorku.ca/drpi

rnek ili inler eki en ellilerin kl r n n lenmesi m yl is ili y i s Promotion n ern tion l P ve ti n nn yk ns n ns Pili in s, n P r n n y r len ro e k s m n er ekle tirilen m l k l r n l nm r m l k l r en ellilerin ins n kl r n n lenmesi ili inler n r or l kl r or k k l nm r or res en eri ile ilir www york r i reso r es ml

Bağımsız yaşam: ir ki inin ken i y m n n i resinin ken isinin elin e olm s n ve ken i se imlerini y m rl ğ ne s i olm s n if e e er En ellilerin ğ ms y ml r n s y , en ellilerin iğer ireylerle e i rl r l n y m ir m k l se eneklere s i olm l r n , el y l r n s ri ey e m le e ilmesini ve erektiğin e y n es ek e liğin e ken i k r rl r n vere ilmelerini if e e er ilke S le menin m m n i lemi ir ilke ir ve S le menin k n ğ, s elimi, r s l nm n im leye i lm m k ser es liği ve i kmn re si ve y nl lm on y y l ekil e s ğl nm s erekliliği i i ek ok rl ğe y n k e kil e mek e ir ers ekti en ele l n ğ n , s elimi, i insel en elli ir ki iye siko er i, n m nl k, kr n es eği ve sikiy rik il l r i i k l s ğl ğ yl il ili e i li k m se enekleri s n lm l ve ki isel er i lerine y l ol r k nl ml ir se im y m ser es liği n nm l r yn ekil e, k r m yn l m s son iksel en elli le elmi ir ki iye, m mk n ol ğ n ğ ms reke e e ilmesi i in ki isel reke ser es liğini s ğl y k ir i emin e ilmeli ir Ayrımcılık yapılmaması ilkesi en ellilik, rk, renk, insiye , il, in, siy si vey s ir r , milliye y sosy l k ken, m lk, in, y y iğer s lere y l i ir yr m l k, en elleme y ks l m olm ks n m kl r n erkes i in emin l n l nm s n if e e er En elliliğe y l yr m l k, en ellilerin k l r yl e i r l r l n m ins n kl r n n ve emel rl kler en y r rl nm kk n n n nm s , k ll n lm s y i r snn y lm s y or n k l r lm s m n y ny e kiyi i er rl yr m l ğ , en ellemeyi vey k s l m y if e e er S elimi, s i ol ğ en elliliğin r s n i re e mesine i in vermeye eği erek-

II. Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme

esiyle ir k n n nk es m s n i in verilme iğin e, y4 r m l k or y k r ir m l k sonr s ken isine ir i eklif e ilen ir ki iye, i verenin ki inin rme o kl ğ n s i ol ğ n ve e erleri ki l r ne ol k y k n m s erektiğini f rk e mesin en sonr , eve i mesi ve i re en y l eyi mek eklemesi erektiğinin s ylenmesi lin e e yr m l k or y k r ek sl elme ve ki i sl i e l nm 5 En elli ki iler ok f rkl yr m l k rleriyle e k r k r y k l ilmek e irler s elimi, en elli ir k n em insiyetin en em e en elli ol n n ol y yr m l kl k r l ilmek e ir n m e elirtilen yr m l k y lm m s ilkesinin n nm s er e i yr m l ğ n ikk e l nm s n n nemini v r l m k r Eşitlik, f rkl l ğ s y y l n, e v n l r ml r n m ne o kl n n ve m k nl r n, erkeklerin, k ve erkek o kl r n n ei r l r l n k l m n s ğl y n o l ms l ko ll r n y r lm s n if e e er En elli ir k o ğ n n e eveynleri r n n ok l n l nm s lin e e i lik ilkesi re e ilmi ol r o ğ n n no l r n n iyi olm s n r ğmen e eveynleri, en elli olm s se e iyle o k i in r r nm s n n y r rs ol ğ n k r r vermi 6 ler ir E i liğin s ğl nm s kimi m n, sikososy l y i insel en elli ki ilere, k r r lm ve k e liye lerini k l r yl e i r l r l n k ll nm k kon l r n es ek ol nm s m yl y r m s ğl nm s i i, il ve e irleri e erektirmek e ir

rnek, eny ki en ellilerin kl r n n lenmesi m yl frik rler irliği P , eny rler irliği ve En ellilerin kl r , Eğitim ve S v n l k erke i r n n y r len ir ro e k s m n er ekle tirilen m l k l r n l nm r m l k l r eny en ellilerin kl r n n mev r m 2007 l kl r or k k l nm r or res en eri ile ilir www york r i eny ml 5 k i no 6 k i no 4

ak l

zenleme m

ak l zenleme engellilerin insan haklarını e emel özg rl klerini am e i er bire lerle eşi şekil e k llanmasını e a b nlar an ararlanmasını sa lamak zere belirli bir r m a ih aç lan ölç s z e a aşırı bir k ge rme en gerekli e g n e işiklik e zenlemeleri i a e e er m zenleme bir k ral a g lama a şar a a a gereklilike bir engellinin özel ih açları ikka e alınarak b kişinin am e eşi şekil e ka lımını sa lamak amacı la a ılan zel meir İş erin e zenleme görme b z kl lan bir çalışan için azılım e kla e sa n alınmasını a a b nların arlanmasını e i m erilmesini a a bir göre in amamlanması için ila e s re anınmasını içerebilir E i m e mak l zenleme ers gerekliliklerinin erine ge rilmesi için al erna lların sa lanmasını özel ers ar ımını a a ar ımcı ekn l ileri gerek rebilir İş erenler e i m k r mları hizme sa la ıcıları e i erleri mak l zenleme sa lamakla kan nen k ml rler ir şirke n a a k l n bir engelli çalışana e a ö renci e önelik zenlemeler için gerekli e birleri alı alma ı ı belirlenirken ölç s z e a aşırı k ka ramı anah ar ni elik e ir zenleme a ma k ml l bakımın an h k ki is snanın g lanabilirli ine h kme ilebilmesi için iş eren a a k l n bir bire in ih açlarına önelik zenlemelerin a ılmasının sa lık g enlik a a mali e ak örleri ikka e alın ı ın a k r ma aşırı a a ölç s z k ge rece ini kanı laması z r nl r

II. Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme

Tam ve etkin katılım ve erişim, o l m n em k m s l em e el l nl r yl irlik e m ins nl r n m ol r k k l m n s ğl y k ekil e or ni e olm s n if e e er o l m m ol r k k lm k, en ellilerin e i k l m l r ol r k n nm l r n ve eğer rmelerini if e e er tiy l r el ol r k n ml nm o l ms l ve ekonomik enin yr lm ir r s ol r k nl l r m k l m n s ğl n ilmesi i in eri ile ilir ve en elsi ir iksel ve sosy l evre erekli ir rneğin, m ve e kili k l m, en ellilerin siy si se imlerin n r k lm m l r s elimi, oy k ll n l n yerlerin eri ile ilir olm s n n ve se im s llerinin ve m l emelerinin okl form l nm l r n n ve kol y nl l r ve k ll n l ilir olm l r n n s ğl nm s nl m n elir S le me e r nlerin, evrenin, ro r ml r n ve i me lerin el ir ek s r m vey enlemeye erek y lm ks n, m mk n ol ğ n erkes r n n k ll n l ile ek ekil e s rl nm s r , m 2 eklin e n ml n n evrensel s r m k vr m k l m k vr m yl y rl m l r erek y lm m s i in, o l m n m yelerinin i tiy l r ikk e l nm l r Farklılıklara saygı gösterilmesi, k r l kl nl y ğl m n k l rn k l e meyi erektirir , en elliliğin ins n e i liliğinin ve ins nl ğ n ir r s ol r k k l e ilmesini i erir le r n r y ri f rkl l kl r r ğmen, m ins nl r yn kl r ve k yme e s i tir yoll , s elimi, ir o o s of r o o s r ğ n n yr lm n n e, o o s r ğ n o r n iksel en elli ir en e nk n k lk , o o se ini , yerine o r n y k r ye erli s re n y k r o s n of r yol l ğ n m yol l r i in k li eli ve venli e mesini s ğl m kl yetinmeyi yr , o o s n sey ro r m n en elliler ve o l m n y r rl n n iğer

ki ilere ili kin ereklilikler il e i li f k rlerin ikk e l nm s n s ğl r S le menin en elliliği nlemeye y nelik eğil ki i ir y kl m r en elliliğe y l yr m l ğ nlemeye y nelik olm s nemli ir l r n nlenmesi ve venli oğ m ve nneliğin e vik e ilmesine y nelik k m ny l r k m venliği ve lk s ğl ğ ile il ili ir n k, en elliler ğl m n r k m ny l r es eklenirken, en ellilik k vr m ol ms ekil e l l n r k, ikk ler f rkl l kl r s y n n y n s r yr m l kl m ele e ilmesin en kl m k r ki iki s s ins n kl r mo elinin es s o k nok s r enel ilkeler S le menin es s n e kil e mek e ir ve en ellilerin kl r n n lenmesi k m n n merke i ir role s i tir

II. Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme

. Engellilerin Hakları

En ellilerin kl r n li kin S le me, er e i me eni, k l rel, ekonomik, siy si ve sosy l kl r i eren, eni k s ml ir ins n kl r s le mesi ir S le me en elliler i in yeni kl r y r m n n yerine, mev ins n kl r n n en elliler i in ne nl m ğ sor s n ele l r ve s le meye r f ol n evle lerin kl r n kor nm s ve es eklenmesi kon l r n ki y k ml l klerini kl r En ellilerin ins n kl r n n er ekle tirilmesine y n ir or m n s ğl nm s i in, S le me e yr f rk n l k y r lm s , eri ile ilirlik, risk r ml r ve ins ni k m n il r ml r, le e eri im, ki isel ol m, ili syon ve re ili syon y n s r is tistik ve verilerin o l nm s kon l r n m eler e yer 7 lm k r

En ellilerin ins n kl r n ili kin r rm yer l n vsiyelerin y l nm s n k y e ilen ilerleme kk n irle mi ille ler Y ksek omiserliği nin or C 7 , r r f1

arasın a engelliler için emina al na alınmış haklar

e 10 Y e 11

isk

r ml r ve ns ni

e 12 Y s e1

n n eE i

e1 r

ken e, ns nl k lm m

e 17 e1 e1 e 20

r ml r

i isel

venliği vey

rl ğ ve

ğ ms Y i isel

reke lilik

ne ve ile

S ğl k

lm m

iye

y ilme ve o l m ol

n e ve f e

Eğitim

mele vey Ce-

nl ğ n or nm s

Sey

ğl y

e vey stism r

e 22

e 27

n nm

rl ğ ve

S m r , i

e 21

le e Eri im

S or

il lm

m rl ğ ve il iye Eri im

S y

y m ve e l m ve sti

n S y

ili syon m

Ye erli Y

mS n

r ve Sosy l or nm

Siy s l ve o l ms l Y

e 0 l rel Y m , inlenme, o liye lerine lm

lm m n ktivi eleri ve

II. Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme

kl r n en ellilerin k r l kl r mek i in, S le menin y l nm s l nm l r

el r ml rl il isini s erlenirken rnekler ikk e

asa n n e Eşi anınma, iğer s sl r n y n s r , en elliler n k r rl r l n v silerin nm s y l m s n n or n k lr l r k n n yerine en ellilere ken i k r rl r n l ilmeleri i in es ek s ğl nm k s retiyle, en elliliğin, ir ki inin k e liye en m r m r k lm s n erek e ol r k s erilmesinin nlenmesini erektirir işi zg rl e G enli i, iğer s sl r n y n s r , i kimsenin, ken i r r s ve y nl lm on m l nm ğ s re e, i insel ve r s l en ellilik il, en elli olm l r y n k s erilerek k r ml r yerle tirilmemelerini s ğl m k i in sikiy rik ve s ir k r ml r n i lenmesini erektirir İşkence e mar z kalmama, iğer s en ellilere y nelik ol r k elek ro ok e l m s i i y l m l r ve e vilere ki inin ir esinin ksine en elliliği iy eriye n r lme ekil e l m kl r n n in elenmesini erektirir

sl r n y n s r , k r ml r n, visi ve k fesli y k y v r v rm kl r n n y el mek m ks yl iri imi e viler y l y y -

Hareke özg rl iğer s sl r n y n s r , evletin en elliliğini y n k s ererek ir ki inin sey el elerini l koy koym ğ n n in elenmesini erektirir E i m hakkı, iğer s sl r n y n s r , en elli o kl r n ve ğren ilerin en ellilikleri y n k s erilerek enel eğitim sis eminin k s m n r kl r k lm kl r n n, enel eğitim sis emine ğren ilerin ereklilikleri i in m k l enlemelerin s ğl n s ğ-

l nm

ğ n n ve k

l m e e yle y ml ol r k k emik ve sosy l

eli imlerini m ksim m e

irlerinin s ğl n s ğl nm

Sa lık hakkı, iğer eri imin s ğl n r

eye k r

s ve y nl

k e kili ve ki iye

ğ n n in elenmesini erektirir

s sl r n y n s r , emel

s ğl nm

el es ek

ğnn y n sr

i il l r

enel

e vilerin en ellilerin

lm on m l n r k s ğl n s ğl nm

ğ n n in e-

lenmesini erektirir alışma hakkı, iğer

s sl r n y n s r , i k n nl r n

lerin e yr m l ğ y s kl y n ve i verenlerin ile ilir in l r n y n s r

n i tiy

iksel

i yern eri-

y ile ek en elliler i in

il is y r ve n erne eknolo isi i i eri im eknolo ilerini s ğl m k i in ol ml l nm

ml r

m l r n or nl k l n

k mlerin

l n

ğ n n in elenmesini erektirir

e erli aşam s an ar ı hakkı, iğer

s sl r n y n s r ,

r m ve olitik

er evelerin e, s r e iler e, l nl r

en ellilerin

, iyinme,

mesi ve kor nm s

r nm ve iğer

ro -

ve ro eler e

kl r n n es eklen-

s sl r n i er iklerin en emin ol nm s i in,

sosy l ro r ml r n ve olitik s r e ilerin, l s l k lk nm

er evelerinin, yoks ll ğ

l nl r n n ve in Y l

lk nm

l e e e-

ri i i ro elerin in elenmesini erektirir Si asal e

l msal aşama ka lım, iğer

se im e k ll n l n m ery llerin lm m ery ller ve i re inlerinin eri ile ilir ol

l n ğn e ir

rneğin r ille lf

esiyle y -

iliyle er me e ilen elevi yon rek-

l ml r i i eri ile ilir form l r k

s sl r n y n s r ,

ğ n

s ğl n ğ n n

n ve oy k ll nm

rneğin r m

l eri im s ğ-

n emin olm k i in se imlerin i lenmesini erektirmek-

II. Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme

l rel aşama ka lım, iğer s sl r n y n s r , i re illerinin ve i i me en ellilerin k l r n n n n n nm ğ n n ve es ekleni es eklenme iğinin ve elif kl r kor m s n n sesli ki l r i i k l rel m ery llere eri imi en elleyi en elleme iğinin in elenmesini erektirir e eni, k l rel, ekonomik, siy si ve sosy l kl r l neme , iririne ğl ve ir irleriyle ili kili kl r r ir irine ğl l k linin nl lm s en ellilerin kl r n n i lenmesi k m n n nemliir S elimi, k r ml r n lenmesi, ki ilerin ir en elliğin v rl ğ se e iyle rl klerin en m r m r k l r k lm kl r n n ki ilerin rl k ve venlik kk , r ve y nl lm on m olm ks n i e viye m r k l k lm kl r n n s ğl k kk , iksel ve i insel nl k kk ve i ken eye m r k lm m kk ve yr k r m l n ki inin ye erli , iyinme, r nm , y nl m , emi lik ve i yen r l r n v s i ol olm kl r nn lenmesini erektirmek e ir Ekonomik, sosy l ve k l rel kl rl il ili ol r k, En ellilerin kl r n li kin S le me, evle lerin, Ekonomik, Sosy l ve l rel kl r S le mesi nin 2 n i m esi ve o k kl r S le mesi nin n m esin e li r n n ğ ere, kl r n m l ekil e y r rl n lm s n s ğl m y k ml l ğ n ir ke s ik e mek e ir Ekonomik, sosy l ve k l rel kl r n m ol r k k ll n lm s n n s n rl k yn kl rl s n rl n r l ile eği er eğinin n nm s , erektiğin e l sl r r s i irliği er evesin e, evletin k yn kl r n n mi ey e y r rl nm s n s ğl y k e irlerin l nm s erekliliğiyle en elenmek e ir En ellilerin kl r n li kin S le me m e 2 ve 2

Ek n mik s s al e k l rel haklar an aşamalı larak ararlanılmasının sa lanması a

ara e le ler ek n mik s s al e k l rel haklarla ilgili larak ka nakları ölç s n e azami e birleri alma ı e gerek in e l slararası işbirli i çerçe esin e engellilerin b haklar an am larak ararlanmasını aşamalı larak sa lamak için işb Sözleşme e er alan e l slar arası h k ka göre erhal g lanması gereken k ml l kleri erine ge rme i aahh e er

Ekonomik, sosy l ve k l rel kl r n m l ol r k y r rl n lm s n n e i li y nleri i leme f liyetinin m l r k m n n nem8 li ir En ellilik il er e i yr m l k, ekonomik, sosy l ve k l rel kl r n y r rl nm eyine k lm ks n, er m n y s k r Ekonomik, sosy l ve k l rel kl r n ereken s ri ey e y r rl n lm s n n s ğl nm s evle lerin n elikli y k ml l ğ r evle ler kl r n m l ol r k y r rl n lm s n y nelik ml r m kl y k ml rler ir evle , s elimi, nl r i ermesi ereken ir l n eli tire ilir ekonomik, sosy l ve k l rel kl r n y l nm s i in m n r l ğ m n ğl k n m k r l rm l leri ve r s er eleri

k yr Ekonomik, Sosy l ve evle lerin y k ml l kleri kk n

l rel kl r no l enel r

omi esi nin 1 0

r f

II. Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme

evle lerin ekonomik, sosy l ve k l rel sn l n, erileti i ml r m l r y s k r

kl r n y r rl n lm e irler lm l r y -

E. Sözleşmenin izleme mekanizmaları

S le me em l s l em e l sl r r s i leme mek ni m l r i erir l s l ey e, m e e S le menin y l nm s yl ve i lenmesiyle il ili mek ni m n ml nm k r irin i ol r k, evle lerin mev s le menin y l nm s yl il ili kon l r i in k me i in e ir vey f l kili nok sis e meleri erekmek e ir ikin i ol r k, k me i in e f rkl sek rler ve f rkl eyler eki kon yl il ili f liye lerin e vik e ilmesi i in ir koorin syon mek ni m s n n k r lm s y revlen irilmesi s s n eğerlen irmeleri erekmek e ir n ol r k, evle lerin i S le menin y l n n e vik, emin ve i lemesi i in ir vey f l ğ ms mek ni m y i eren ir y k rm l r y revlen irmeleri erekmek e ir l sl r r s ey e, m e e e i li i levleri ol n m nl r n ol n ir En elli kl r omi esi k r lm k r irin i ol r k, omi e, evle ler en ve l s l i leme mek ni m l r ve sivil o l m k r l l r i i iğer il ili r r n enli r l kl rl e in iği r orl r y l ol r k, S le menin y l nm s ve y l m n n iyile tirilmesi ve len irilmesi i in er ekle tirile ek eylemlere y nelik lemler ve vsiyeler kon s n , evle lerle y iy lo eli tirir kin i ol r k, omi e, S le me en oğ n ve eneli il ileniren kon l r r mek ere, k m y k enel o l n nleri enler n ol r k, omi e, S le me eki el k mleri y S le menin y l nm s n n oğ n el meseleleri kl m k

yl , enel r ol r k l n r l n resmi ey nl r y y nl y ilir r n ol r k, tiy ri Pro okol km y r n , omi e, tiy ri Pro okol on yl y n ir evle r n n er n i ir S le me km n n i l l e il iğini i i e en ireylerin y ğ ve v r ol r k l n r l n ik yeti k l e meye ye kili ir omie il ili evletin ey nl r ğ n ik yeti eğerlen ir ik en sonr , r lerini s n ilir e in i ol r k, tiy ri Pro okol k mlerine re, omi e evle lerin S le me e n r len kl r ğ r ve sisem tik ir i im e i l l e ğine ir venilir il i e inirse, r f evle ler ne in e r rm er ekle tirme ye kisini e i ir ns n kl r lem ileri mek ni m ve i levler s i i olm l rl r leme f liye leri

kk n

l s l i leme mek ni m l r n S le menin y l nm kk n il i s ğl y ilir evle lerle k r

ğ y

il i

r m

iy lo i in omi eye il i s ğl y ilir

re erin m ereği, ins n kl r lem ileri irle mi ille ler in ins n kl r l n n l n revlilerinin y n s r iğer k me ler r s , l esel vey sivil o l m k r l l r , l s l ins n kl r k r l l r , ins n kl r s v n l r ve ins n kl r i leme f liye lerin e rev l n iğer ki i vey k r l l r i erir

II. Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme

l ili evle tiy ri Pro okol on yl m ise, tiy ri Pro okol k s m n y l k ir v r y y n k e kil e e ile ek, ireylerin S le me k s m n ki kl r n ili kin o nsiyel i l lleri es i e e ilir l ili evle tiy ri Pro okol on yl m ise, omi eyi tiy ri Prookol k s m n il ili evle ne in e r rm y m y e vik e mek i in s n l ile ek, ğ r vey sis em tik S le me i l lleri kk n venilir il ileri es i e e ilir S le menin y l nm s n len irmek m yl , l s l i leme mek ni m l r ve omi enin vsiyelerinin y l nm s n ki e e ilir

III. Engellilerin haklarının izlenmesi: genel değerlendirme

evle ler, l s l ins n kl r k r l l r , en elli k r l l r ve iğer sivil o l m k r l l r ve kon yl il ili ye kileri i irle mi ille ler k r ml r r n n rl nm , k n y l r orl r, S le me k s m n emin l n l nm ins n kl r n n y l m y kon lm s n ve en ellilerin y ml r n er ek eği ime n r lmesine k k l n rl r leme ekillerini in elemeye l m n n e, m i leme f liye lerine y n vermesi ereken f k rlerin r n k r lm m s nemli ir . Engellilerin izleme aali e in eki merkezi r lleri e ka ılımları

En elliler ve en ellileri emsil e en k r l l r10, S le menin, i olm n i si sl slo n er evesin e rl nm s ve m kere e ilmesin e nemli ir rol oyn m l r r S le me e, evle lere, en ellileri il ilen iren k r r lm s re lerin e en ellilere s rekli n m l r ve s re lere en ellileri ktif ekil e il e meleri y k ml l ğ etirilerek, rol n s r r lmesi erekliliği k l e ilmi tir m ellikle, S le me, en elliler ve onl r emsil e en k r l l r olm k ere sivil o l m n i leme s re ine m k l m n n s ğl nm s n erektirmek e ir m n n em s re em e m eviy k m n n son l r l nm k r S re k m n n, s elimi, lem iler r s n en ellilere yer verilmesi s retiyle, en ellilerin i leme f liye lerine k lm l r n n s ğl nm s or nl r

imi m n en ellileri emsil e en k r l l r n ken ilerini en elliler k r l l r ol r k n ml kl r y E ler k s l m s n k ll n kl r no e ilmeli ir

III. Engellilerin aklarının izlenme i genel e erlen irme

eviy s n n ise, en ellilerin ken i r ml r kk n m n ki iler olm l r er eğinin n nm s k m n n, i leme r orl r n en ellilerin r leri ve eneyimleri m l k es s l nm l r En ellilerin ins n kl r n n r m n n i lenmesi i in er ekle tirilen l m l r n, elirli ir r i in eki ki ilerin m rin lle mesine se e iye vermemelerinin s ğl nm s nemli ir En ellilerin kl r i lenirken f rkl en ellilik rlerine ve o l m n f rkl kesimlerine o kl n lm l r ir k if eyle, i leme, iksel, i insel, r s l y y s l rl l k il, m en ellilik e i lerin eki k nl r , erkekler, k ve erkek o kl r n ve m sosyoekonomik ve e nik rk l n n, y r n n ve sosy l r m n elen ki ileri k s m l r S elimi, i leme, yoks l, evsi vey ir k r m y r lm ol nl r eri meli ve onl r k s m l r .

öre

leni ilerin

e r ak k r l şların e

ii e

eşleş irilme i

En ellilerin ins n kl r n n i lenmesine y nelik f liye ler e rev l nl r i in lm s ereken ilk nemli m, i leme s re ineki e i li k rlerin es i e ilmesi ve e le tirilmesi ir ellikle, lem iler, le k nl ğ , s v l kl r, sosy l kor m , isti m ve l m , k l r ve s or, s ğl k ire k nl kl r ve k nl kl r i i en ellilerle il ili sor ml l kl r ol n k nl kl r il il ili rev s leni ileri es i e meli irler S le me e el sek r eki k r l l r f y lm s se e iyle, lem ilerin i veren erneklerini ve sen ik l r n i leme f liyetinin, en ellilerin kl r n s y s erilmesin e sor ml l kl r ol n irer o nsiyel or ğ ve k rleri ol r k rmeleri m mk n r

rkl en ellilik rleri ve o l m n f rkl kesimlerine o kl n lm s e e r n k r lm m l ve i lenen l n f liye seren en elli ki ilere y nelik k r l l r E ler es i e ilmeli ir rneğin, k r l l r n ir en f l en ellilik r n e yelikleri l n ğ no e ilmeli ir iğer k r l l r ise, s elimi, rme en elliler y sikososy l en elliler i i ellikle elirli ir r eki en ellileri y en elli k nl r, s v ileri i i elirli r l r emsil e iyor ol kl r r lem iler yr ok e i li il ve or kl rl ileti im ğl r k rm l ve e vik e meli irler or kl r f rkl l eler en ve sek rler en ol ilirler niversi eler, r rm k r l l r , S l r, i i sen ik l r , meslek r l r , k me ler r s r ler ve f rkl ki ilere k nl r, o kl r ve yerli lkl rl l nk r l l r il o kl n yor ol ilirler irle mi ille lere ğl m rl kler, nsl r, fonl r ve ro r ml r n ol n r ml r r s es ek r irle mi ille lerin S le me l n n ki l m l r n n koor in syon n m l r 11 lem iler se e le i leme f liyeti k s m n or k y il i k yn ğ ol r k iğer irle mi ille ler k r l l r yl y ny nk s ile irti e meyi ne ilirler

11 En ellilerin

kl r n li kin S le me kk n r ml r r s es ek r S irle mi ille ler r r l r n n Eyl l 200 k r lm r S S le me ve tiy ri Pro okol n n e vikini ve y l m s n es eklemek i in ol r lm ir l sl r r s i irliği mek ni m s r r l yeleri r s n irle mi ille ler ns n kl r Y ksek omiserliği C , Ekonomik ve Sosy l li kiler e r m n ES , irle mi ille lk nm Pro r m N P , irle mi ille ler o k on N CE , ny S ğl k r , l sl r r s l m r , irle mi ille ler N f s on N P , irle mi ille ler y n Eylem erke i ve irle mi ille ler l e iler Y ksek omiserliği N C emsil ileri yer lm k r

III. Engellilerin aklarının izlenme i genel e erlen irme

. Engellilerin e engellileri em il e en k r l şların ka a i elerinin geliş irilme i

Pek ok r m , E ler ile ili ki k r lm s yr , mnen, ins n kl r ilkelerinin ve k vr ml r n n nl lm s i in r ler eki en ellilerin k si elerinin eli tirilmesini e i erir ir k if eyle, k si e eli tirme i leme f liyetinin ir r s ve m ml y s r er r m , k si e eli tirme l m l r i in erkese m eri im s ğl nm k or n r r k E ler ve yeleri m eri imin s ğl nm s i in l nm s ereken e i li e irler kon s n lem ileri il ilen ire ile ekler ir a asi e geliş rme e izleme aali e leri için erişim k n s n a göz ön n e b l n r lacak h s slara ilişkin k n r l lis esi asılı ma er aller rneğin, eğitim k l v l r , i leme s re iyle il ili il iler, on y forml r , nke forml r ery llerin m k l m i in erekli m form l r ve iller e rl nm s n s ğl y n rneğin, r ille lf esi, y k n ol r, elek ronik or m, i re ili, ok nm s ve nl lm s kol y form l r Görsel ar ımcılar rneğin, il is y r sl y l s n ml r, fo oğr r, em l r, ri l r, vi eo k se ler rsel y r m l rl k r l n il ilerin eri ile ilir ir form rl nm y n ir kl m s n n iletilmesini s ğl y n rneğin, il is y r s n m n ki sl y l r r n lenen resimler kk n metin ve kl m s ğl nm s

a asi e geliş rme e izleme aali e leri için erişim k n s n a göz ön n e b l n r lacak h s slara ilişkin k n r l lis esi m Sözl ile şimler rneğin, y y e r meler ve elefon o l n l r , eğitim o r ml r , ses k se leri, i leme m l m l k l r i me en elli, i i me en elli ve k r, i insel en elli y es ekleyi i ve l ern tif ileti im y n emleri k ll n n ki ilerin k l r n n s yle iklerini em nl y ilmelerini em e ken i kirlerini k r ilmelerini s ğl m k i in ye erli s renin yr lm s ve erekli er m nl r n kol yl r l r n l nm s s ğl nm l r rneğin, i re ili er m nl r , er ek m nl r nskri siyon, ileti im sis n ek nlar i in

rneğin, o l n l r, eğitim o r ml r , m l k l r

reke e e ilmek i in e i li i l r k ll n nl r n eri iminin s ğl nm s rneğin, mek nl r mer iven, r e i ler, s k k o l r l nm m l r v le lerin eri ile ilir olm s s ğl nm l r l m l r n mek n m liye e kin ve eri ile ilir l yl l m l r s ğl nm l r

m r -

rkl form l r el l r n l nm s ve vey k l m l r n mek n eri e ilmelerine y r m ol k ki ilerin r l n r lm s s ğl nm l r rneğin, r ille lf esiyle rl nm el l r, k r l m revlileri Eri ile ilirlik erekliliklerin es i e ile ilmesi i in E lere s rekli ol r k n lm s n lm m l r mk n ol n ller e, el erekliliklerinin k r l nm s n s ğl m k i in, oğr n oğr y e kinliğe k l k ki iye ki ilere n lm l r Y k r s yl n s sl r n kesin ir lis e ol ğ ir lem iler eri ile ilirlik kon s n n r m n erektiğini rl m l rl r

n lmemeliele l nm s

III. Engellilerin aklarının izlenme i genel e erlen irme

. Sözleşmenin izlenme in e iki önl

En ellilerin ins n tirmek e ir 12

aklaşım

kl r n n i lenmesi iki y nl

ir y kl

m erek-

lk ol r k, i leme f liyetinin e kili ol ilmesi i in, i leme e enellilerin kl r n ellikle o kl n l ilir S elimi, me lis, S le menin on yl nm s s s n eğerlen iriyors , mev k ki er evenin S le meye y n ol olm ğ n n n li e ilmesi ve mev k n nl r n ve olitik l r n y l n n n lenmesi y n ol ilir en er ekil e, k s y eğitim ile il ili ol n elirli kon l r yr m olm y n ok ll r, eri ile ilir in l r, y n m fre , ye erli ekil e eğitilmi ğre menler i leme f liyetinin ellikle en elli o kl r n ve ğren ilerin eğitimlerine o kl nm s erekeilir kin i ol r k, i leme f liyetinin, en ellileri i l r ereği k l r n n f rkl ol r k ren ir y kl m len irmemesi erekir Son ol r k, en ellilerin kl r n n i lenmesi enel nl m ins n kl r i leme l m s n n k s m n yer lm l r S elimi, i ken eye m r k lm m kk sikiy rik k r ml r n y n s r kevlerini e k s m l r ve k s m yr kevlerin eki en ellilere e ikk e ilmeli ir ir k lk nm ro r m n n i lenmesin e ro enin, iğer e ef r l rl yn emini yl n y r rl n l r ol n en elliler erin eki e kilerinin e ikk e l nm s erekmek e ir ir nemli s s , ek ok l s l ins n kl r

erim, m en elliler i in e i kl r n s ğl nm s m yl , ir r m iri imler ro eler e en ellilik k vr m n n m iri imler e ro eler e y y nl r lm s y l m s n n iğer r en ellilik k vr m n el iri imler ro elerle irle tirilmesini i eren ir y kl m if e e er y kl m e i li on rler e l sl r r s k lk nm ve y r m olitik l r n il e ilmi tir

k r l l r n n, en elli k r l l r n n ve iÄ&#x;er sivil o l m r l r n n ve irle mi ille ler o slerinin m vey m sonr s r ml r l m l r y r yor olm l r En elliler, or y k n il r ml r n ol r Ä&#x; l klerle k r k r y k l kl r y m n n neti esin e yerlerin en e ilerek, iksel evrelerin e en ellerle k r l kl r ve ki isel ve iksel es ek Ä&#x;l r n n kl r l kl r ei r ml r s v nm s ir r m ol ilmek e irler se e le, m , il r m ve m sonr s r ml rl il ili ins n kl r i lemeleri k s m n en ellilerin kl r n n ikk e l nm s nemli ir

I . İzleme

g lama ı

IV. İzleme Uygulaması

leme, il ilerin o l nm s n n k ki ve il i n li i, ok m nsyon n r orl m y , elti i eylem en ki s re ine ve son ol r k eğerlen irmeye k r ir i i m n ol r f liye ler i leme öng s ol r k n l n ir k vr m n ir irleriyle ğl n l irer r s rl r l m e kon l r o kl n lm k r ililerin o l nm s k ki ve il i n li i ve ok m n syon ve r orl m elti i eylem ve ki . ilgilerin

lanma ı

elgelere a alı bilgiler En ellilerin kl r n k ll nm r m yl il ili il ilerin o l nm s ti ik ol r k il i k yn kl r n n es iti ile l r lem iler e i li k yn kl r n n e l n rm l rl r n y s l r, mev ve y s l enlemeler l il i k yn kl r r n ek ol r k, lem iler yr me lis r rm l r vey r orl r i i iğer k yn kl r n n e l n r ilirler ev n y l nm s yl il ili evle nny n sr eler kemeler ve l s l ins n y r s l k r ml r n k r rl r

olitik l r ve ro r ml r -

kl r k r l l r i i y r s l ve y r

e y erleri, k emik ve iğer r rm k r ml r ve sivil o l m k r l l r n n l m l r ve r rm l r lem iler en ellilerle il ili me y k n erleri ki e mek i in s l k yn kl r rneğin, resmi el e koleksiyonl r , elek ronik mev ve i ti veri nl r n er ekle tirilen r m l r ve elek ronik r m mo orl r n v r ilirler n y s , k n n, k r rn me ve y ne melik k mleri il mevzuata ili kin il ilerin o l nm s , k n nl r en ellilere k r y l n n yr m l ğ n oy n n y n s r , k n nl r n en elli kl r n ne ere e e vik e klerinin nl lm s n s ğl y k ir r s ğl r Politikalar ir k if eyle, ğl y olm l r or nl olm y n evle s r e ileri y irekti eri kk n il i o l nm s , mevn S le menin y l nm s n oğr e i y lm s y n n e siy si ir e l n l nm ğ n n nl lm s k m n n el emir S le menin on yl n ğ lkeler e, mev n ve olitik l r n ene lenmesi iki e i sor y n eme etirir Pek ok lkenin S le menin on yl nm s n esin e i en ellilikle il ili mev ve olitik l r k l e mi ol kl r ikk e l nğ n , i leme f liyetinin ilk m mev n ve olitik l r n S le meye y n ol olm kl r n n in elenmesi ir in eleme son n norm tif kl r y ir y s ğ n i l li i i S le me ile eli en k n nl r es i e ile ilir l s l mev ve olitik l r S le meye y ns , nl r n ro r ml r y s ir e irler r l ğ yl er ek e n s l y l nm k ol kl r n n i lenmesi nemli ir

I . İzleme

g lama ı

Programlar kk n il i o l nm s , mev n n n en elli kl r n n y r rl n lm s n e vik e mek i in y l m y ili kin ve n ns l e irlerin y r rl k e olm s n s ğl r Pro r ml r erimi eni ir erim ir ve S le menin y l nm s i in k l e ilen ek ok e iri if e e e ilir S elimi, erim, k lk nm ro r ml rn y yoks ll ğ l m y y nelik ro r ml r if e e e ilir r m , lem ilerin, ro r ml r n en ellileri k s y k s m kl r n ve en ellilerin kl r n es ekleyi es eklemeiklerini es i e meleri erekir yr , ro r ml r n i lenmesi k s m n eler e i lenmeli ir, nk evle lerin y k ml l kleri ereği ol r k, en ellilerin kl r n n e vik e ilmesi i in ol ml ml r n lm olm s n n ve ml r n e kili olm l r n n s ğl nm s i in m li k yn kl r n ve ins n k yn kl r n n sis e ilmesi erekmek e ir 13 e n li i, eri ile ilirlik ve es ekli k r r lm il en ellilerin es eklenmesi, k s y eğitim, i i me ler, sosy l kor m ve l s l i leme mek ni m l r i i kon l rl il ili ol ilir e n li ini er ekle tiren lem iler l s l en ellilik eylem l nl r n , eğitim, y n rl k vey sosy l ili kiler k nl kl r n n elerin eki ve l s l ins n kl r k r l l r nn elerin eki m li leri in eleye ilirler e n li in e kl l n r lm s ereken sor l r n l r nl r r En ellilere n nm er n i ir k n y r rl n lm s yl ili kilenirilen n ns l m liye lere ir er n i ir n li mev m r 13

enel ol r k, im S l , Promises o kee sin li es s ool o v n e e onomi , so i l n l r l ri s l k s ler m elerinin ekonomik, sosy l ve k l rel kl r iyile tirmek i in k ll n lm s e i o, or o n tion n n r, 2002 ve i ni y counts. A guide to using budget analysis to advance human rights ns n on r önemlidir değerlidir İnsan haklarının geliştirilmesi için bütçe analizini kullanma rehberi n r, nsti e of n ern tion l E tion n n ern tion l e Pro e , 200

S kon s k n y r rl n lm s i in elirlenmi l m k i in ye erli fon yr lm m r

ereklilikleri k r-

S kon s l n enel ol r k sis e ilen mik r k y sl , enellilerin kl r n n e vik e ilmesi i in elirli ir l n sis e ilen r ne ir S elimi, eğitim esinin y e k en elliler i in k s y eğitimin s ğl nm s e e ne y nlen irilmek e ir e

sisi ve e r m s r s n ki f rk ne ir r sis e ilenin l n m k lm r yoks e rine etirilmemi mi ir eler

r m leri ye-

m n i in e r m m r

En ellilik i in yr lm e sisleri ve r m l r elirli l kl r y ro r ml r m s s m r yle ise, n i r

k n-

En ellilik kon s n k r rl r l n k k m kemelerinin, l s l ins n kl r k r l l r n n ve iğer y r s l y y r y r s lk r r lm mer ilerinin içtihatların o l nm s ve in elenmesi, k r m ve mer ilerin elli l r ml r k emin l r n n s l y l kl r ve mev , olitik ve ro r ml r n s l yor ml y , i r s n s ğl kl r k m n n elil e kil e mek e ir ti l r n i lenmesi S le menin ve en ellilerin kl r yl il ili mev n y l nm s n n ve letin en ellilere ne ere e k y k l ol ğ n n nl lm s n y r m il iler s ğl y ilir r rl r n sonr yl n y l nm kl r n k lm s nemli ir S elimi, ir m keme ks yere i en k r lm ir en ellinin eski revine i e e ilmesine kme mi ol ilir n k yine e i veren s kon s ki iyi yeni en i e l m s , en elli ki iye r m el e i i ir min enmeye ektir

I . İzleme

g lama ı

e y k n erler, k emik ve iğer r rm merke lerinin ve sivil o l m k r l l r n n l m l r ve r rm l r ol kl f y l ol ilmek e ir ellikle medya r l ğ yl il i o l nm s o l m n en ellilere y nelik ml r n n i lenmesine y r m ol ilir o l ms l m, sosyok l rel eğerlerin ir rome resi ni eliğin e ir ve ki ilerin k l r n k r n s l ir vr n ve k r eylem e l nm y se e eklerini e kiler 14 ellikle en ellilik ğl m n ele l n ğ n , ol ms ml r, kli elere, etike leme ve yr m l ğ yol m r En ellilerin ins n kl r n n y r rl nm l r n kol yl rm y le tirme e r ler nemli ir rol oyn rl r o l ms l ml r n en ellilere ve en ellilerin o l m k k l r n y nelik l l m ki nemli e kisinin kk n eslim e en S le me e ir m enin m m , ilin len irme l m l r ve evle lerin en ellilerle il ili kli eler, n y r l r ve r rl y l m l rl m eleye yr lm r m 1 e y n n em k m oy n n krinin y ns lm s em e e kilenmesin eki rol n l ğ n e, S le me e, evle ler en m me y or nl r nn en ellileri S le menin m l r n y n ekil e y ns lm s n e vik e mek i in m m l r le e ilmek e ir m 2 yoll , o l ms l ml r n i lenmesi en ellilerin ins n kl r r m n n nl lm s s n n nem r e mek e ir

i ny C ey n me s re of es ow ml r n ol yl l s lletin, il , No 2

o l s C S ro mer, Pro o y es s n in ire r is ili y ro s En eli r l r n y nelik ol r k ro oti ler , e ili tion Co nselin k 200 , syf

e anın izlenmesi

e a a engellilere ilişkin haber a ılı r m a ılı r ise hangi me a a a ılı r r nlerinin hangi böl mlerin e a ılı r Engelliler ma r larak mı ksa hak sahibi larak mı resme ili r e a a engellilerin bakış açısı ansı lı r m llanılan il e resimler g n m e anın mesa ı klişeleri ekiş ri r a a karşı mı çıkı r aman için e me anın engellilerle ilgili a ı haberler e eişiklik l m l sa hangi ön e örne in aha azla e a aha az mı haber a ılı r arklı bir aklaşım e işime hangi ak örler ka kı a b l n haberler gerçek ha a n r bir şekil e ansı lmış hali miir e a engellilerin erişimine açık mı ır

I . İzleme

g lama ı

i er bilgi ka nakları iz lma an bizsiz asla ğ erin e r nen ey ile ki ilerin nl k y ml r n ki ereklik r s n oğ m n nemli ir f rk mev r se e le, el elere y l m ery llerin en ellilerin ken i eneyimleri ve r leriyle m ml nm s erekli ir ol y s yl , en elliler, onl r emsil e en k r l l r, i me s ğl y l r ve iğerleriyle er ekle tirilen emel m l k l r, y s l r n ve olitik l r n n s l y l n kl r ve evle lerin en ellilerin kl r n ne ere e s y s er ikleri, kor kl r ve yerine etir ikleri kk n il i o l nm s n y r15 m ol ilir En ellilerin ken ilerini if e e e ilmelerine imk n verilmesi nemli ir ireysel eneyimlerin i lenmesin e, k n, erkek, k ve erkek o ğ er r en r s l, iksel, i insel vey y s l o kl kl r ve er e i sosyoekonomik ve e nik rk l n n, y r nn ve meslek en, k k vey y k o l ml r n, ken sel vey k rs l kesim en elen en ellinin k l m i in rs veren s r e iler k l e ilerek, m mk n ol ğ n k s y ol nm y l lm l r En ellilerin k r l kl r k rm k er ekliğin in elene ilmesi i in, ki ilerin ireysel eneyimlerinin i leme k s m m l k eni l r k ve em k m s l em e el l n ki sor nl r ele

e i li lkeler e en ellilerle ve onl r emsil e en k r l l l n En elli kl r n e vik Ensti s P en ellilerin kl r yl il ili mev , olitik ve ro r m verilerinin o l nm s n y r m ir lon eli tirmi tir lon m k k e orilerine me eni, k l rel, ekonomik, siy si ve sosy l ili kin verilerin o l nm s m yl s rl nm r lon yr , mev ve olitik ki kl r n es itini kol yl r n ir eğerlen irme r revini e rmek e ir lon, S le me il, emel l sl r r s ins n kl r s le melerinin il ili k mlerine ir i no l r i ermek e ir lon www york r i reso r es ml resin e l n n P si esin en emin e ile ilir

l n r k, ins n siy si ve sosy l

kl r s ek r m n n me eni, k l rel, ekonomik, m m k s nm l r

ireysel e r elerin i lenmesi i in en e kili yol, y y e m l k l r r l k l r em ni el em e ni el veriler s ğl y ilir, nk en ellilere, kl r eri imin en ellenmesi k m n n en nemli ol n sor nl r es i e me ve sor nl r kk n kon m r16 s verilmek e ir lem iler, en elliler erin e r l r olm ks n er ekle tirilen r rm l r n v r ol ğ ir e mi ikk e l n r k, m l k y l k ki iler en özgür ve aydınlatılmış onam lm l rl r lem iler m l k y l k ki inin mahremiyetini ve güvenliğini ve erektiğin e il ilerin gizliliğini m f e meli irler r m ğl ol r k, m l k l r n ile yeleri, k l r ve e lik e en iğer ki iler olm ks n, kon l nl r n y l m y ğ ir yer e y lm s ereke ilir En ellilerin y kl r ins n kl r i l llerin en ile yeleri, k l r ve e lik e en iğer ki iler sor ml ol ilirler s elimi, iğer ki i en elli ki inin iksel y sikolo ik ol r k istism r n n sor ml ys y o l ml r en elliliğin ileye n etirmesi se e iyle n n nlenmesi m yl en ellinin ev en r km s n m ni ol yors l k y l n ki inin r e ve misilleme kork s olm n kon ilmesinin s ğl nm s nemli ir

P s kon s m n k l l rl il ili veri o l m , n li ve r orl m s re lerini kol yl rm k m ks yl , or k en elli k r l l r yl i irliği i in e i leme r l r m l k re eri ve iğer s ok m nl r ve eğitim m ery lleri eğitim k rs ve es ek k l v l r eli tirmi tir m ery ller www york r i resin en emin e ile ilmek e ir

I . İzleme

g lama ı

Engellilerle çalışmak En ellilerle l rken iki emel s s r n k r lm m l r irin isi, i leme f liyetinin m n n en ellilerin s i ol kl r engellilik eğil haklar ol ğ n lm m l r ol y s yl , lemilerin, s i ol kl r iksel vey i insel en elin onl r n kl r n n y r rl nm l r n n s l en elle iği kk n eğil, o l m n kl r n n m nl m yl y r rl nm l r n en elleye ek neleri y kl r n ve neleri y m kl r n ir sor l r sorm l r erekir S elimi, eğitim kk i lenirken, ki inin rme, i i me en elli ol y sikososy l en eli l nm s n n iy e, ğre menlerin ye ersi ey e eğitim lm olm l r n n, ol ms ml r n ve ny r l r n y eri im en yoks n ok ll r n en ellilerin eğitim kl r n n m ol r k y r rl n m m l r n n m emel se e i ol r k eğerlen irile ile eği ikk e l nm l r kin i ol r k, oğr n oğr y en ellilerle l lm s n lm m l r Pek ok o l m en ellilerin en k olm l r se eiyle, kon yl il ili ireylerle n m k i in en ellileri emsil e en k r l l r n y r m is enmeli ir yr , s kon s ki iler enelli ki inin n kon kl r i i s n ols l r ile, ki inin k s , s ğl k l nl r , ile ireyleri vey k l r yl eğil, oğr n oğr y ki inin ken isiyle ileti im k r lm s nemli ir En ellinin ken isiyle oğr n ileti ime e ilmesi y r m i l r n, i re ili er m nl r n n y es ek ki ilerin en y r rl n lm s n erektire ilir se e le, lem iler, m l k y l n ki inin mes nn l y eksik ekil e k r lm ol ile eği er eğinin f rk n olm l rl r rneğin, en elli ki i ile on y r m ol n ki i r s n ki ili kinin, en ellinin y r m i in l ğ n n y r n ol nm l r k l r ve iğerleri venilir e lik iler ise, kon

k yme li mn lerini i k k

il iler s ğl y ilirler n k, n n yle ol ğ v rs y l nm m k emkinli ir reke r En ellilerle il ilen iki e en ki iler k s en y k s s ol r k istism r l n ilmek e irler

l m n n m l k sr sn r 17

n sonr elen k s ml r n ellikle en ellilerle y lm s ereken r k r ll r kl nm k -

m ery l l m n y rl nm r i or Pi e , Por r yin eo le wi is ilities in e me i e y en ellilerin resme ilmesi , n mine S rvivors Ne work e i vo y n ook r y nl r n n S ğ r l nl r ğ S v n l k El i is ili y e i nsti e, 200

I . İzleme

g lama ı

enel ol r k ir engelli le anış rıl ı ınız zaman kalaşmak k l rel larak kab l e ilen bir a ranışsa n nla kalaşın El k llanımı sınırlı lan a a a a el k llanan kişiler kalaşırlar işi e eşlik e en kişi aracılı ı la e il

an hi a e in

isan önemli ir Saka öz rl ma r ararsız n rmal has a a a ekerlekli san al e e mahk m gibi i a eler k llanmak an kaçının esare li ces r a a ilham erici gibi kelimeleri sık ekrarlamak an kaçının Sözleşme e kab l gören ermin l i saka e il engelli e saka ların hakları e il engellilerin hakları ır Her ne ka ar bazılarınca sik s s al engellilik erimi ercih e ili rsa a Sözleşme e zihinsel engellilik e r hsal engellilik erimleri k llanılmak a ır ir engelli belirli bir ermin l inin k llanımını ercih e i r ise k ç l c a a insan n r n aşa ıla ıcı lma ı ı s rece b kişinin arz s na sa gı gös erilmeli ir e emek is e i inizi gör r m a a Sö le i inizi r m b ra an r elim b r n a a Hızlanmam gerek geç kal ım gibi i a eler k llanmak an anma ınız nlar herkesin k llan ı ı i a eler ir e b nlara g cenilmesi ih mali ş k r ar ım ekli e erseniz ekli niz kab l e ilince e ka ar bekleiniz işilerin ih açlarını nlarla b l şma an önce e erlen irin Gör şece iniz kişi ekerlekli san al e e ise ram alı erişim imk nına sahi bir a b lma a çalışın işinin anın a re aka çisi ar ise b kişinin e rabilece i ka ar b k bir a b l n laka engellilik k n s zerine e il haklar an ararlanılması k n s zerine akla acak bir arz a gerçekleş rin Engellileri sır engelli lmaları sebebi le bir kahraman a a ces r bir kişi larak arz e me in a a b şekil e a ranma ın arklılı a rg a ar Engelliler engelli lma an kişiler gibi k e li e za ı önleri lan kişiler ir

İşi me g çl çeken a a işi me engelli kişilerle m laka a arken işinin mz na k nmak a a el sallamak s re le ikka ni çekin İşare

ili k llanan kişilerle m laka

erc mana e il

a arken işare

ili k llanın

r a ilgili kişi e hi a e in

ısmen işi me ka bı lan bir kişi le m laka a ı rsanız nere e rmanızın aha i i laca ını s r n E er b kişi ak k abili rsa r an ken isine bakın e a aş e anlaşılır bir şekil e k n ş n bar lı ak hareke a ma ın a a ba ırarak k n şma ın anlı bir i a e arzınız ls n z i a eleriniz mimikleriniz e c iliniz sizi anlamasına arımcı lacak r şık ka na ına ön k şekil e i eceklerinizi a zınız an zak

Görme engellilerle m laka

r n e k n ş rken ellerinizi e n

a arken

Her zaman ken inizi e anınız a b l nabilecek i er kişileri anı n klaşmak için elinizi za rken

kalaşalım mı

i es r n

rması için kişi e er gös erirken kişinin elini san al enin arkalı ına a a k l na gö r n r n z er en başka bir ere geçi bi rmeniz gereki rsa b n na bil irin

rsanız a a s hbe

laka a ınız kişinin raille al abesi le hazırlanmış ma erallere a a m laka kişinin b l n er e gerçekleşme ecek ise re aka çi e ih aç ma aca ı h s slarını göz ön n e b l n r n z sansör e raille al abesi le azılmış rakamların b l nması basamakların k n ras renkler e lması e benzeri

I . İzleme

g lama ı

n şma engelli kişilerle m laka a arken mk nse kısa ce a lar erilebilecek kısa s r lar s r n nlı rm ş gibi gör nme in S r n z gerekirse başka bir şekile eni en i a e e in İşare ili erc manının sa lanması a a m laka erc manının masra nın karşılanması m mk n m

a ılan kişinin r

ekerlekli san al e a a k l k e ne i k llanan kişilerle m laka a arken ekerlekli san al enin zerine r e ilme in San al esi kişinin c alanının bir arçası ır e

mk nse m laka a ınız kişi le göz hizasına gelecek şekilr n a a zis n n z b se i e e ge rin

laka a ılacak erin erişilebilir l n n için ş h s sları k n r l e in En elliler i in yr lm m

l k

rk l n

s m ks

Eri ile ilir

n an emin l n

iri

v le ler

emin k

lm yor ise, s ns r

ekerlekli s n lye ekilerin k ll n ile eği k ye e lm s se ili ve elefonl r

r l k sevi-

erle ilgili s r nlar ar ise m laka a ılacak kişi e önce en haber erin Erişim imk nlarının b l nma ışını ken isi le gör ş n e gerekirse al erna lanlar a ın

ihinsel engelli kişilerle m laka a arken laka için g n s re a ırın e bir şekil e k n ş n basi bir il k llanın eknik erimleri açıkla ın e gerekirse s r n z eni en i a e e erek s r n ısa ama öz s r lar s r n e gereklilikleri ih

açları açıkla ın

işinin erişilebilir rma lar a hazırlanmış bilgilere ih aç ma aca ını önce en göz ön n e b l n r n söz gelimi k manların basi bir ille hazırlanması resim e a çizim k llanılması b asılı ma er aller e b k n e şekiller k llanılmalı e sa r aralıkları sa r lmalı ır laka ar ise

a aca ınız kişinin anın a na ar ımcı bir re aka çi

ef k iye eğil oğr i e in l k y m y ğn

ğn sor n

n oğr y m l k

ki iye, ref k

l n ki iye

isine sor sor

sor -

ef k i en m l k k lm s n is eyin n k, m l k y l k ki iyi e kilememeleri erektiğini ken isine kl y n

I . İzleme

g lama ı

. H k ki e ilgi analizi

lem iler y n il ileri o l k n sonr l k ir sonr ki m, evle lerin en ellilerin kl r yl il ili y k ml l klerini k rl y k r l m kl r n n eğerlen irilmesi m yl , il ilerin n li e ilmesi ir n n y l ilmesi i in, S le me e enlenen kl r saygı gösterilmesi, korunması ve yerine getirilmesi y k ml l klerine f y lm s y r m ol k r n n sonr ki k s m en ellilerin kl r n n k m n n s l i lene eğine ir rneklere yer verilmek e ir rneklerin s e e il ilen irme m l olğ n n ve eksiksi ir lis e olm ğ n n n lm m s nemli ir lem iler S le menin il ili m elerini ok m y m n y rm l ve s y s ermek kor m k yerine etirmek er evesini n y n ekil e y l m l rl r

asa ön n e eşi anınma e hak ehli e hakkı

İzleme amaçlı genel s r Engelliler hak ehli e lerin en ararlanı rlar mı

Sa gı gös erme k ml l Engellilerin hak ehli e lerin en başkaları la eşi şar lar a ararlanması hakkını anı an bir asal emina me c m r asal emina n söz gelimi zihinsel e a i er engellilik rlerine a an ırılan e a rımcılı a l açabilecek is snaları me c m r rne in asa h k mlerin e akli engesi erin e lmaan a a akıl has ası insanlar an bahisle is snalara er erilebilir Engellilerin engelliliklerine a alı larak hak ehli e lerin en ararlanmaların an am larak e a kısmen mahr m bırakıl ıkları bir asal mekanizma me c m r örne in engelli i emsil e mek e n n a ına hareke e mek zere başka bir kişinin a an ı ı bir h k ki s reç am e a kısmi asilik Engellilerin başkaları la eşi şar lar al n a h k ki işlemler gerçekleş rmelerine lanak eri r m rne in e lilik b şanma banka hesabı açma bankaların kre i i ek kre isi e sair nansal kre i imk nlarına erişme k llanma mahkemeler e hakların e i a alar a anıklık e mek m lk sahibi lmak e a miras l la kazanım el e e mek asi e ler zenlemek bbi e a isini k n r l e mek

asa ön n e eşi anınma e hak ehli e hakkı

I . İzleme

g lama ı

r ma k ml l e le hak ehli e n en ararlanma haklarının s iis maline karşı engellileri nasıl k r mak a ır e le hak ehli e n en ararlanmaları k n s n a engellilere sa lanan es e in s iis malini önlemek için g n e e kili g enceler l ş rm ş m r Hak ehli e n en ararlanma haklarının re e ilmesi halin e engelliler için hangi ela ön emleri me c r örne in bir hizme sa la ıcı bir kişinin asi e nin geçerlili ini kab l e me i re e erse bir engellinin bbi e a i görebilmesi için her se erin e aile elerin en birinin a a asisinin rızası gereki rsa

erine ge rme k ml l e le engellilerin hak ehli e lerin en ararlanırken ih aç abilecekleri es e in sa lanması için h k ken anınan mekanizmalar hil asalar li kalar e r gramlar çıkar mış mı ır e le h k ki s reçlere r an ka labilmeleri e hak ehlie lerin en ararlanabilmeleri için işare ilinin raille al abesinin a a sa e bir lisan k llanımı l la s recin k la laş rılması hil gerek in e engellilere es ek sa lamak a mı ır a a b kişilerin sa ece asal asileri aracılı ı la ka lmalarına mı izin ermek e ir

rnek lem iler en ellilerin k r ml r y m y orl nkl r v k l r el elemi ler ir ğ ms ekil e y m kk , evle lerin, en ellilere, ir o l m i in e ğ ms ekil e y y ilmelerini es eklemek ere kon ve iğer o l l k i me lerine eri im imk n n s ğl m s n erektirir

a ımsız şekil e aşamak e

l ma ka lmak

İzleme amaçlı genel s r Engelliler başkaları la eşi şar lar a seçeneklere sahi l m için e aşama hakkına sahi ler mi ir

larak

Sa gı gös erme k ml l Engellilerin ikame g hlarını e nere e e kiminle aşa acaklarını başkaları la eşi şar lar a seçme haklarını anı an asal g enceler me c m r Engellilerin belirli aşamsal zenlemelere z rlanmamaları için asal g enceler me c m r r ma k ml l Engellilerin aile eleri a a başkaları ara n an belirli aşamsal zenlemelere z rlanmamalarını sa la acak asal g enceler me c m r Engellilerin ba ımsız şekil e aşamalarının engellenmesine karşı i raz baş r ların a k llanabilecekleri asal mekanizmalar e h k ki m racaa lları me c m r e le l m için e ba ımsız şekil e aşama hakkının g lanışını sa lamak e izlemek için e birler almış mı ır erine ge rme k ml l Engellilerin l m için e aşamak e l ma ka lmak için gerekli lan kişisel ar ım hizme hil e e s n lan hizme ler e i er l l k hizme lerine erişmelerini sa la acak kan nlar likalar e r gramlar me c m r l m n geneline sa lanan l l k hizme leri e esislerinin eşi şar lar a engellilere e sa lanmasını e nların ih açlarına hi a e ecek ni elik e lmasını emin e ecek kan nlar li kalar e r gramlar me c m r

I . İzleme

g lama ı

Erişebilirlik İzleme amaçlı genel s r Engelliler ziksel çe re e laşım hizme lerine bilgi e e ile şim ekn l ilerine e sis emlerine e m ma açık i er esis e hizme lere başkaları la eşi şar lar a erişim hakkına sahi ler mi ir Sa gı gös erme k ml l Engellilerin ziksel çe re e laşım hizme lerine bilgi e e ileşim ekn l ilerine e sis emlerine e m ma açık i er esis e hizme lere başkaları la eşi şar lar a erişimlerini sa la acak asal g enceler me c m r e le asgari erişilebilirlik s an ar ları e esasları geliş rmiş miir asgari s an ar e esaslar hem kırsal hem e ken sel alanlara g lanmak a mı ır e le erişilebilirli i engelle ecek herhangi bir işlem a e e a g lama la meşg l m

Eri ile ilirlik n n eki en eller ğ s y l nl r il e i li ekiller e ol ilir iksel l y kiler olm k ere evre eki en eller rneğin, m mi v le ler eki k inlerin ekerlekli s n lye ekiler i in ok r olm s il iyle il ili en eller il inin em eklin en em e i eriğin en k yn kl n ilir rneğin, ekr n ok y l r r n n ok n m y n form ki elek ronik ok m nl r n rme en elli ki ilerin eri imine lm olm s si ir ille rl nm m il ilerin ek ok r s l en ellinin eri imine lm olm s s l il ilerin i re ilin e l nm m s y ek ok i i me en elli ki inin i re ili er m nl r n eri im imk n n s i olm m s

r ma

k ml l

e le özel işle melerin örne in res ranlar

a r lar marke -

ler aksi şirke leri e kam a açık esis sahi leri e hizme sa la ıcıları engellilerin erişimini sa lamak için me c

engelleri kal ır-

malarını e eni engeller l ş rmamalarını sa lamak için asal e birler almış mı ır Engellilerin erişim imk nına sahi cekleri h k ki baş r

lama ıklarına ararlanabile-

lları e mekanizmaları me c

e le asgari erişilebilirlik s an ar larının e esaslarının

r g lan-

masını e izlenmesini sa lamak için e birler almış mı ır

erine ge rme

k ml l

e le engellilerin erişim hakkı la ilgili larak a aşlara e i m sa lamak a mı ır e le

raille al abesi le e k nması e anlaşılması k la şe-

killer e abelaların e i er ar ımcı e aracı kişilerin örne in rehberler

c lar e işare

ili erc manları sa lanması için

e birler almak a mı ır e le İn erne

hil

eni bilgi e ile şim ekn l ileri e sis-

emlerine erişimi erken aşamalar a eş ik e mek için e birler almış mı ır

I . İzleme

g lama ı

E i m hakkı Sa gı gös erme

k ml l

a sa ıcı e i m hakkı me z a a açıkça anınmak a mı ır e le engelli ö rencilerin genel e i m sis emine ka lım haklarını re

e i

e le engelli ö rencilerin e amını z r nl kıl ı ı a rılmış k llar sis emini s r

Engelli ö rencilere belirli ersleri görmeleri a a lı

a a

engelli lmaları sebebi le belirli erslere girmelerine engel l n rm Engelli ö rencilerin k la kab l e ilebilmeleri için bbi m a ene en geçme e z r nl r ma

rlar mı

k ml l

e le engellilerin genel e i m sis emi ışın a bırakılmalarını önle ecek asal

zenlemeleri e i er e birleri almış mı ır

e le özel e i m k r mlarının engellilerin e i m sis emine kalmaları ön n eki engellerin kal ırılması amacı la işle melerini e ekn l ilerini erişilebilir hale ge rmek için a ım a malarını z r nl

mak a mı ır

E i m hakkı erine ge rme

m k ml l

a sa ıcı e i m hakkı me z a a açıkça anınmak a mı ır Engelli kız ç c kları e i m hakların an ararlanırken bir en azla a rımcılıkla karşılaşırlar mı e le engelli ö renciler için kişi e özel es ek e i m he e e le

k llara

hil ka sa ıcı

arlı es ek sa lamak için a ımlar a mış mı ır i er e i m k r mlarına e ekn l i e erişim

sa lamak için a ımlar a mış mı ır e le engelli ö re menler

hil işare

ilin e e raille al abe-

sin e e erlilik sahibi ö re menleri is h am e mek için a ımlar a mış mı ır e le ka sa ıcı e i min sa lanmasına ar ımcı labilecek ö re menlere e i er r es nellere e i m sa lamak a mı ır e e i mlerini z r nl

mak a mı ır

I . İzleme

g lama ı

işilerin özg rl k e g

enlik hakkı

İzleme amaçlı genel s r Engelliler engelli lmaları a anak gös erilerek özg rl klerin en mahr m bırakılmak a mı ırlar Sa gı gös erme

k ml l

Engellilerin başkaları la eşi şar larla özg rl k e g

enlik hakkı-

na sahi mi irler an nlar bir kişinin sa ece engelli lması a a i er ak örlerle birlik e engelli lması sebebi le bir l ş a a a i er bir esis e özg rl

ke in e

siki a rik k r -

n en mahr m bırakılmasına

izin ermek e mi ir r ma

k ml l

e le aile

eleri gibi ç nc şahısların engellileri engellilikle-

rini a anarak gös ererek bir k r ma a rmalarını asaklamak a mı ır e le engellilikleri a anak gös erilerek özg rl klerin en mahr m bırakılan engelliler için bir ela erine ge rme

ön emi sa lamak a mı ır

k ml l

e le örne in bir ceza k

ş rması s n c n a h k ken öz-

g rl klerin en mahr m bırakılan engelliler için mak l sa lamak a mı ır

zenleme

Söm r

şi

e a is smara mar z kalmama hakkının izlenmesi

En ellilerin k r ml r ve s ğl k k r l l r i i s e ken ilerine i me vermesi ereken i me s ğl y l r eliyle ğr kl r s iistim ller ikk e l n ğ n , s m r , i e vey istism r m r k lm m l kl m e1 evle lerin esisleri ve ro r ml r i lenmesi ellikle le e ilerek, ğ ki kme yer verilmek e ir r f evle ler s m r n n, i etin ve istism r n er i imini nlemek i in en ellilere i me e meye y nelik m esislerin ve ro r ml r n ğ ms mer iler r n n e kin ir ekil e i lenmesini s ğl r . a

rlama e aki

leme n s yr ok m n syon ve r orl m , elti i eylem ve ki ml r n i erir iki m s r s n , k l m ilkesinin ve en elliler ve onl r emsil e en k r l l r n slo n ol n i olm n i si sl slo n n n r n k r lm m s nemli ir , y l n ilir ol ğ s re e, lem ilerin, s s n ireyleri e kileyen ir s s olm s se e iyle, r or ins n kl r r m n n y n ve oğr ekil e elirtili elirtilme iğinin ve r or yer l n elti i eylemlere ili kin neriler erin e y k l e m k ol olm kl r n n, en ellilere ve onl r emsil e en k r l l r sor lm s erektiğini if e e er , S le me e k l m ilkesine s siye le yer verilmi olm s ve en ellilerin ok n m n n eri ken ilerini e kileyen k r r lm s re lerinin n r k lm olm l r er eği ikk e l n ğ n , nemli ir s s r lem iler yr en elli k r l l r E ler ve i me s ğl y l r il en ellilik kon s n f liye ler y r en S l r r s n ki f rk n y r n olm l rl r ellikle k r l l r f rkl r lere s i lerse, E lerin enimse ikleri o isyonl r ikk li ekil e eğerlen irilmeli ir

I . İzleme

g lama ı

n k, lem iler yr , k l m erekliliğini ins n kl r l m l r n n r tik ve siy si oy l r yl ele lm l rl r S elimi, irle mi ille lerin ins n kl r l n n y r ğ l m l r eğerlen iril iğin e, ller e i leme r orl r n n ir s reliğine k r m i in e lm s y n ol ilir imi m n r or n i eriği y elti i eylem ve ki ml r kon s n en elli r leriyle i til f l ğ e ol ilmek e ir l m enel ir e ef ol r k k lm kl irlik e, i leme revini i r e en k r l n son lil e r or n n i eriğin en, r or yer l n son if elerin en ve vsiyeler en sor ml ol ğ n n er im rl nm s nemli ir se e le lem ilerin k l m ilkesi ile reve s y , verilerin ve n kl r n i liliği ve m ğ r n kor nm s ilkeleri r s n ki en eyi kor m s erekir s re in orl kl r k msenmemeli ir ir oğ m n en elliler ve onl r emsil e en k r l l r s kon s s re e il e ilmek kon s n ol k y ksek ir eklenti ol ilmek e ir lem iler k l m s re inin el elen irilmesi ve r or n son l m n e yer l n if elerin ve elti i eylemlere y nelik vsiyelerin kl nm s i in y n erek elerin s ğl nm s s sl r n eğerlen ire ilirler

Se ilmiĹ&#x; i li

gra a

Y y nl r ve r orl r fri n nion of e lin S e of is le eo le s ri s in eny e or N iro i, 2007 1 0 v il le www york r i fri n nion of e lin n C meroon N tion l sso i tion for e lin S y on e ri s of ersons wi is ilities in C meroon 2007 1 v il le www york r i e ener, eresi is ili y s s e of in ern tion l m n ri s l w n om r tive is rimin tion l w In e m n ri s of ersons wi in elle l is ilities i eren e l By err, S , ostin n o ,e s for , for niversi y Press, 200 1 1 1 is ili y i s Promotion n ern tion l P se re or or nities, me o olo ies, n r inin reso r es for is ili y ri s moni orin oron o, is ili y i s Promotion n ern tion l, 200 70 v il le www york m n ri s Yes tion n vo y on e ri s of ersons wi is ilities By or , and others inne olis, m n i s eso r e Cener, niversi y of inneso , 2007 m n ri s e tions series o i ook v il le www mn e ti n n n yk ns n n s Pili in s, n n is ili y i s Promotion n ern tion l oni orin e m n ri s of ersons wi is ilities Prelimin ry re or P ili ines 200 res en e inile ilir www york r i reso r es ml in vis , , io n S mson ovin forw r Pro ress in lo l is ili y ri s moni orin oron o, is ili y i s Promotion n ern tion l, 2007 res en e inile ilir www york liver, i el e oliti s of is lemen sin s oke, mill n, 1 0 inn, n e ener m n ri s n is ili y e rren se n f re o enti l of ni e N tions m n ri s ins r men s in e on e of is ili y. New York n enev , ni e N tions, 2002 P 02 1 res en e inile ilir www o r or io , r i n se on o ons r tin knowle e, l w, is ili y n ine li y In e m n ri s of ersons wi in elle l is ilities i eren e l By err S , ostin n o ,e s for , for niversi y Press, 200 2 7 17 N CE n e i or Pi e o n tion s o ili y n e l n tion of e Convention on e i s of Persons wi is ilities New York, N CE , 200 res en e inile ilir www ni ef or

I . İzleme

g lama ı

o wi

ili y e rnin i e on e Convention on e i s of Persons is ilities New York, N CE , 200 res en e inile ilir www ni ef or ni e N tions, e of e ni e N tions i Commissioner for m n i s n n er P rli men ry nion rom e l sion o e li y eli in e ri s of ersons wi is ilities n ook for rli menri ns enev , ni e N tions, 2007 Profession l r inin series No 1 res en e inile ilir www o r or ni e N tions Convention on e i s of Persons wi is ilities vo y oolki 200 res en e inile ilir www o r or esmi irle mi ille ler ok m nl r res en e inile ilir www o s n or irle mi ille ler enel r l irle mi ille ler ns n kl r Y ksek omiserliği En ellilerin kl r n li kin S le me kk n ilin in ve nl y n r r lm s kk n em tik l m C 10 ken e ve iğer lim ne, ins nl k vey ğ l y m meleler kk n el or r r or 17 En ellilerin ins n kl r n ili kin l m yer l n vsiyelerin y l nm s n k y e ilen ilerlemeye ir irle mi ille ler ns n kl r Y ksek omiserliği or C 7

n erne Si eleri irle mi

ille ler, kon yl il ili s yf

irle mi

ille ler ns n

www n or

kl r Y ksek omiserliği

ilities

www o

r or